Professional Documents
Culture Documents
2تطبيق قانون العقوبات من حيث الزمان
2تطبيق قانون العقوبات من حيث الزمان
ددب إن قواعددق قد اون اباتوكد ه من اد عددن ابتواعددق ابت اوانددب اة د ه بنعدده كقنددب كد اد عا
دد بلتا ددقن و اءبمد د ،و ا ددما تع ددن ع ددو تا ددو ابعوتعاد د هن و عد د ا ددت ع ددن تاد د ع عتعد د
عددن عاددق إبم د ابت د اون و تاددقن قواعددقق اددو وقدده ع د ن ن ابددم ن د ابو نعددبن و ب ددن اء د
ابت د اوانن ناك د عل د ابت د اون ابوقنددق و وقدده ق وبددن انددو اباه د من و عددن اا د نا د ن اء د
بن نع نل : و ابعلو ه ابت ن ت كه اة اقن و اما ع عوف اتا اة ا
المبحث األول :عدم رجعية القاعدة الجنائية.1
د و ادما عدن دب عالكددنن د ادما ابعكادد عدقع واندب ابتواعدق ابوا ندب إبد ابع اتاد و
ابعك د بتواعددق ابتو د نع و ابات د ر ع د د د ابعالددر اةو :اة د ابهددو ع عددنن اتا د و
إب د إبم د قواعددق ابتو د نع و ابات د ر و د ابعالددر اب بددد اتا د و عددقع اتا د ابعالددر اب د ا
وانب ابتواانن اب لنب .
المطلب األول :األثر الفوري المباشر لقواعد التجريم و العقاب.
و عك د علد ابوقد و ابباتدب ء دقا ا دو ابتواعق ابوقنقة بلتو نع و ابات ر كدث تع
دداب بلتد اون ابتددقنع اتد و بددو اعددتع ه و اه قاد ن عد ابوقد و ابعد كتب علد مبددل ااهد تاد
ا تاقنق ابت اون ابواور ابتاكن عل قو ابت اون ابوقنق ن باك ة ابعا عب ك ثاه كاق
ق عان اما ابها . ع إاع ت ون ك بوقه ابم ا ت ر نن ال ك بوقه ابم نا ع نن عن
ب تلل ابهت ة ق اون ت ة اونلب كنن ا ت ر ابها و عا عب ع ت كنن و قق ن ق تق تع
تاكن ابت اون ابوقندق علد ابعدتهع وقنق ن قق ع ب عتوكب مبل ابها و عو مبل ال نعلل ابت
وقدده ةاددن بددع ن ددن ا ددما وقدده ا ت د ر اددما ابها د ن و إاع د نوددر علنددن تاكن د ابت د اون ابع د
ابتد ت ت ددر كادق اهد م ابتد اون ابوقنددق ااهد ا ت د ر اددما ابهاد و اددو ابتد اون ابتدقنع ن عد اة اد
بتواعق ابتو نع و ابات ر . ابهو و ةا ع اما ابت اون قون ابت اون ابتقنع و اما او اة ت
ن قواعددق ابتو د نع و اباتد ر تاك د علد ابو د ا ع ابت د ت ت ددر عاددم بااددب و نت ددم عع د عددك
ابت إ ت كه قك تلل ن و ن علا اه ال ن ع ابو ا ع و اةعع و عك و كث اه ما
د د ن بع د د ن ن ابوع د د ا بتواعد ددق ابتو د د نع وا د د إب د د ابع ك د دث اه د د ال تع د د ابلااد ددب ن
- 1يطلق على قواعد التجرمي و العقاب القواعد املوضوعية للقانون اجلنائي أي تلك اليت تتعلق حبق الدولة يف توقيع العقاب عن من يرتكب فعل جيرمه املشرع ،و هذه
القواع د هي املقصودة حبظر تطبيقها بأثر رجعي ،و إىل جانب تلك القواعد توجد القواعد الشكلية أو اإلجرائية للقانون اجلنائي و اليت تتعلق بكيفية إستيفاء الدولة
حلقها يف العقاب و اإلجراءات الالزمة لذلك و هذه القواعد تسري كقاعدة عامة بأثر فوري و مباشر .
1
د ه ن و ابتث ددق عددن عددكتنب اةوب د و ابات د ر نتوقددف عل د بااددب إ ت د ر ابو نعددب عددن ا انددب
بل انب عن ا انب ب ب.1
اد د ند د ق إبد د مب ددل ن و ون إاعد د ن اد د ك ددث عد د ب :و نع ددب ابتتد د تااد د ق ددق إواد د
د اباند ة و علد ادما ادمق ابو نعدب اد اباد اع نته ابع ابع لاب ابت اوانب ابت نت
ان و نعب ابتت تكق
تاتد د اباند ة قون إاتاد اد نددتع كددن اءعتددقا علد اباد عاددم ابوقدده ابددم ن ت ددر نددن
اب ون. 2 اباتنوب اءو اعنب و ا إوا
دداوكب د تاكن د ابا د ابع د ك ك باعددكب بلو د ا ع ابت د نال د علنه د ابو د ا ع ا تنددب و و ال
مبددل و نعددب ابتتد تد ة ق ددن ة عاددقوقة عددن ابددوعن ن ع د ابوقتنددب و ابهو نددب ن و ابتد ت ت ددر د
عاهع د ون ابعوا علنن و ابع قب و ابا ر إما تعه إما ع قه إب إوا كعبن ا
تد ة تد ة ق ددن ة عددن ابددوعن ب ددن اةع د ن تلدف ك باعددكب بلود ا ع ابت د نعتددق نه د ابا د ا اءو اع د
ببه د د قواعدددق تود د نع و عت د د ر وقن ددقة ن و ا ددما ا ددو اب د ددثن ك باعدددكب اونل ددب عد ددن ابد ددوعن ت ددق
بل دداوك ه ابعتالتددب كتاكن د ابو نعددب ابواقاددب عددن ددب اددقه و دواو ع د ن ن ابت د اون ابوقنددق كددث
ابعدلول ابع دون ب اهد وا علد ابود ا ع ابععدتع ة ن بو نعدب ابععدتع ة اد تلدل ابتد نعدتم
:و نعدب إعدتاع ن اما ابعلول إنو كن و علكن ع عوا ت ة وعانب تاو و تت ابع ق
ابت د نو ابوقندق علد ابو نعدب ابععدتع ة ك د ف ابااد عدن واهد قددق ابعاد اه ابعدوو ة ن نعد
ا عن. ق ا ق اون ع ك ات و بو ن كق ه
نه اباتنوب عن ابعلول نت ق كه وال ابو ا ع ابت نتو نهد ابعدلول ع ابو ا ع ابت تت ا
دقا قتلدن دب عل آ د ق و ناو ات تتات اباتنوب عن نال ابا وقه نت ع نع
نه د تات د اباتنوددب عددن إتن د ن نعددوه إال كاددق ت د ة عددن ابددوعن3ن و ابو نعددب ابوعانددب ابت د نت ا د
ابعددلول ال ن تعد كان اهد ابتد اوا و نث ددم و ددهن ابتد اون اب ددانم إال كتاتد اباتنوددب ن بتد اون
د ن اددما نهد اددو ابتد اون ابوقنددق ابددم تاتتدده اباتنوددب كاددق كددق اباعد كددن عدوا ابواوددر ابتاكند
4
لم بلعتهع ابت اون عو و
ع ك باعكب بو ا ع اءعتن ق نت ق كهد تلدل ابا هدب عدن ابود ا ع ابتد ال نا قدر علنهد ابع د
و ت عدن بهد عدقة عد اه و ع بهد و نعدب اءقد اب ك ب كد ابهد ا وقو ابها ابع إال إما ت
- 1د .علي عبد القادر القهوجي ،شرح قانون العقوبات – القسم العام ، -ص . 90
- 2د .علي عبد القادر القهوجي ،املرجع السابق ،ص . 90
- 3د .سليمان عبد املنعم و د .حممد زكي أبو عامر ،النظرية العامة لقانون العقوبات ،دار اجلامعة اجلديدة للنشر ،طبعة ، 2000ص . 58
- 4د .سليمان عبد املنعم و د .حممد زكي أبو عامر ،نفس املرجع ،ص . 58
2
ابعد كتب علد اهد م اددما ابتد اون ع دقو قد اون وقنددق نعد إما د ن ناتددق ك ة اد اب داوكب ا بددب
اعنددب كاددق مبددل اددنن نا قددر ابت د اون ابوقنددق عل د اددمق ابباتددب عل د اه د مق ن و تتول د ك ة اد
دق ععد د ن ا ابت اون ابع ك ن و انن نا قر علنه كاتوكب اه عك اب كاق ع اة ا
عت ا نن. 1
ا بددب عددن اد اله ددقو قد اون وقنددق نا د عد د ا بددب اباددوق ت ددو اب دداوكب نهد اددنن
و ابا دد ن دقق اباتوكدب علد إادقه اباوق ابت بع ت ن عا وص علنه د اد ابتد اون ابعد ك
ددقو قد اون وقنددق ن ددار توقنددو اباتوكددب ةن ا بددب اددمق اباد اله عد ب إما وقادده و نعددب كاددق
قو ابت اون ابوقنق . اباوق ال تا ئ إال عل ابو ا ع ابت تتو كاق
اوق : ع ك باعكب بل اوك ه ابعتالتب ك بت اون واور ابتاكن
واد ن نع نتالد كعد ن ن ع د ادمق ابتدواانن كدث القوانين التفسيرية :ها إوتا ر ابام
ددب نع د نتال د ك بات د وا د و عددن اب ددار علنا د تك ن د ع د ن ن ع د اددمق ابت دواانن كددث
ابدداص د ن ن ددنف و نعددب و ن ددقق عتوكددب و ابعتالتددب ك بتهعددن ابوقنددق عددن ددب توعددنو ااد
تاكن ا وص ابتو نع عا ابتهعن . ات نوعو عن اا
دهب ابعوادف اباد ع د ود ا ع اب دوة و دب وا عهت ع ابتواانن ابمن وا نب ابعاتك ة
اء تبد ع ب و مبل ابلوا م اءقت د قنب ك باعدكب بدكاب ابود ا ع اءقت د قنب ن و اب داوكب ااد
اما وا إما ن عو بلعتهع و نع كث اهعن نعتاو تاكنتن عل ابع ن اباص ابوا
ابا ع عن ك ر وب عل ابا وص ابمن وا نب .
المطلب الثاني :إلغاء قواعد التجريم و العقاب .
إبمد ق ن ن نتتد كم ا ما ن و ن ون مبل عن وقه اه مق إب نعتع اباع ك بت اون عت
ق ه ابت اون ع قق ن دق عدن عدلاب علد ن عد و قق ن ق اءبم عن ماه ابعلاب ابت
د د نم و ك باع ددكب بلتد دواانن ابع قت ددب ن و اءبمد د اوعد د ن : ق ددق ن ددتع اءبمد د تلت ند د عد د ا ددو اباد د
عا .
د ااب ابدداص عل د إبم د ابتد د اون ءبم د اب د نم نتات د ك ددقو ق د اون وقنددق نت ددعن
ابع ك .
عاق اءعدتا بب كدنن ابوعدو كدنن ابتد اون ابتدقنع و ابتد اون ابوقندق و ع اءبم اب عا نتوا
ا بتنن : ن ون مبل
. 59 - 1د .سليمان عبد املنعم و د .حممد زكي أبو عامر ،نفس املرجع ،ص
3
د الحالةةة األولة :عاددق تاد ب ا د ع ابتد اون ابوقنددق عددو ا د ع ابتد اون ابتددقنع ن ءبمد
امق ابا بب ن ون د ادقوق ابتاد ب كدنن ابتد اوانن ن داما د ن ابتاد ب لند كناهعد اادن نت تدر
عل مبل إبمد ابتد اون ابتدقنع و إادب ابتد اون ابوقندق عالدن و عد إما د ن ابتاد ب وو ند دان
ابتا د ب كددنن ق د اون قددقنع ع د ع و ق د اون وقنددق د ص ن ه د اددمق ابا بددب ن ددون ابت د اون ابوقنددق
دعان ابتد اون ابتدقنع اباد ع ن و ن د ابتد اون ابتدقنع اباد ع عد ن كادق ن نتتادو اب ص قق بمد
عان و نامف عان ابوو ابم نتا ب عو ابتد اون ابوقندق اب د ص ن و قدق نتاتد ابتاد ب كدنن
ص و ق اون وقنق ع ع ه امق ابا بب ال نلم ابت اون ابوقنق ابا ع ابت اون ابوقندق ق اون ققنع
اب ص ن ك ناد ادما اة ند ا دما و عد ن كاعتكد ق إعدت ا ا عدن ابتد اون ابوقندق اباد ع و ن ودو
ص ع لن عتا ب عان . عان إال كت اون ب إال ن ابت اون اب ص ال نلم مبل
امق ابا بب اب انب بإلبمد اب دعا ادنن نتاد و ابتد اون ابوقندق تاادنع الحالة الثانية :تتوا
ن ابت د اون ابوقنددق ن ددون قددق بم د ابت د اون اهددد ابعو ددو ابددم نتا وبددن ابت د اون ابتددقنع ن كعاا د
ابتقنع .
ن ابا ف ال نعتانو إبم ق عدقة وا ندب عو عدب عد ن اءعتاد ة إب و عن ابواور اء
ابع ن ن و اباه م ات عن تاكنته و ع بهته ال ن ق إب إبم ه ن ك عل ابا د تعتع
ق ه إاقه ابعلا ه ابا عب ق ا ا ةاق اة اق نونو ع بهته . بو
ددو ابعددلول بلت عددقة ابوقنددقة ابت د الدده و نت تددر عل د إبم د ابت عددقة ابوا نددب ابعو عددب
عا ابت عقة ابعلم ة .
اه د تا د ع ابو د ا ع ابت د إ ت كدده د ا د ابت عددقة ابوا نددب ابتقنعددب ن ابعلم د ة ن ة د
عددعم كتاكن د ابت عددقة عل د اددما اة د ابع د دداب بتلددل ابت عددقة ن و عددو مبددل تددق د
وا .1 لم بلعتهع كث ابوا نب ابوقنقة إما ن
المطلب الثالث :عدم رجعية القوانين الشكلية .
بلت اون ابوقنق ك ثن اءو ا اه بند عالت ك نا ف اقنن : إن ابتاكن ابهو
بم ابعتهع . -1ال ناك ابت اون ابوقنق و ا لع ووق ب
إود د ا اه ابتد د تع دده ع ددن اةاد دوا إبد د إكاد د -2ال ند د ق تاكند د ابتد د اون ابوقن ددق ك ددث اد د
ا ابت اون ابع ك . اناب
الحد األول :ال ناكد ابتد اون ابوقندق دو ا لعد وودق ب د بم ابعدتهع و ابعا دوع علندن ن هدو
ابااددن و ن دكم اد ع تعدر ن و عددن ادما ابتكند ابتد اون ابوقنددق ابددم نادمف ا ند عددن اد
. 95 - 1د .علي عبد القادر القهوجي ،املرجع السابق ،ص
4
امق ابتواانن ال تاكد علد عدن د ن قدق اعدته ق عدن ع نتلص عن عهلب اباان ن و عن ا
قاادن ن و عدن دع اعدتكاق تاكند ابتد اون ابوقندق ن ةادن قو ابا ع ابم ا ن اباان و و
دق ابا دع د اد ابتد اون اباد ب ابدم :إما نعد كا ع تعرن و اما و عل عكن ابع
ق ق اون نلم االعت ا ف عواق ابع به ه و كاق اما ابا ع عن 6ن ع ن نونو االعت ا ف
ا ابت اون ابا ب ق اع بو قو ابت اون ابوقنق و مبل ابا ك با ع ابعم و غع
ن و كادق ادما كندوعنن 10ن ع عن ت نخ اباا ك با ع ابا دو ابم ناقق عهلب االعت ا ف
ق ق اون وقنق ن قلص عن عهلب االعت ا ف و ناققا كد 5ن ع .
اءود ا اه عددن اةادوا إبد إكاد الحةةد الثةةاني :ال ند ق تاكند ابتد اون ابوقنددق كددث اد
:عد ود كدن ابتد اون عد ا ابت اون ابع ك ن و د ادما اب دقق ادم اناب ابت تعه
ددوص ابعت كاددب قددع 09-01ابعد ف د 2001/06/30ابعاددق و ابعددتعع بتد اون اباتوكد ه ك
د د ع د د قة اء دددتبد ن إم ا ددده ابع د د قة 119عدددن ق د د اون اباتوك د د ه ابعاقب ددب ن عت كاد ددب ععد ددن
ع تلاددب د عد د ع به د و ماه ابع عع د ه اباعوعنددب اءقت د قنب ابت د تعلددل ابقوبددب د
ن و ابتد د اون د د وه ع ددن وهد دوة ابع عع ددب ابعاان ددب ابعا ددوص علنهد د د د ابتد د اون ابتود د علد د
داب ود اةعوا ابتو نب بلقوبب ن هما اءو ا ابوقنق ال ن ون بدن د علد ابعتال كتعنن
ا ابت اون ابتقنع . ابعت كا ه ابت تعه
المبحث الثاني :رجعية القوانين الجنائية.1
د اددما ابعكاددد وانددب ابتواعددق ابوا نددب اة ددلم بلعددتهع و مبددل عددن ددب ابعالكددنن اتاد و
د ابعالدر اةو :بل د وا ابعتالتدب ك بتد اون اة دلم بلعدتهعن و مبدل اء انن ابتد بننن ن اتاد
د ابعالددر اب د ا بل دواكا ابت د تا ددع عددن ددب ابت د اون ابتددقنع و ابت د اون ابوقنددقن ددع اتا د
ابت اون اة لم بلعتهع عن ب ابتو نع و ابات ر .
بلعالددر اةو ن اددمار إب د اءعددت ا اب دوا ق عل د ابت عددقة و اددو ابت د اون ن اتا د و قك د
اة لم بلعتهع.
اعددت ا ا عل د ابت عددقة ناك د ابدداص ابتو نع د ابوقنددق عل د وق د و ع د كتب عل د اه د مق ن إما
قة دب تاتد ع ق عدقة عدقع واندب ا دوص ابتود نع علد ابوقد و ابعد كتب ن ابت اون ابوقنق ق
د ادقوق ن ن دون ابتد اون ابوقندق عدو بلعدتهع ن نعدته ق مبدل عدن ادص عالد إبد باه ما ك
- 1احلكمة من رجعية القواعد اجلنائية هو أن قواعد التجرمي و العقاب ال تسري بأثر رجعي إذا كانت أشد من سابقتها و لكنها تسري بأثر رجعي إذا كانت أصلح
من سابقتها ،و إلغاء املشرع لعقوبة أو ختفيضها يفيد أنه رأى فيه أو يف شدهتا أهنا ليست عادلة أو أهنا يف غري صاحل اجملتمع و من مث يكون من العد أن تطبق على
املتهم عقوبة يف الوقت الذي يعرتف فيه الشارع بعدم فائدهتا أو بزيادهتا على احلد الالزم لذا يتعني عدم التمسك هبا و اإلصرار على تطبيقها .
. 96 أنظر علي عبد القادر القهوجي ،املرجع السابق ،ص
5
ابع قة اب انب عن ق اون اباتوك ه ابت ا ه عل ابت عقة و عل اءعت ا ابوا ق علنه عد نلد
قة» . ن عان ق إال ع ق اون اباتوك ه عل ابع « :ال نع
قو ق اون وقنق ن ل ععثبب تا و كنن ق اوانن عل واقاب إو اعنب وااقة و ناا مبل ن
؟. 1 كث ابت اوانن نور ن نا ع ابت عع نقعوا إب ابتع بع نكه كه عل وون اه
وقه إ ت ر ابواقادب اءو اعندب ادو ابتد اون ابواودر ابتاكند ععدب ن ابت اون ابع اة
كت عددقة عددقع اب وانددب ن و عل د مبددل ابت د اون ابتددقنع عل د ابوق د و ابت د اددق ه د الددن ن إال ن
دقة ن و نااد مبدل كلمدب و ءعتك اه اهانب وودر تاكند ابتد اون ابوقندق إما د ن قد ابع
ابهتن :ووور تاكن ابت اون اة لم بلعتهع. 2
المطلب األول :شروط القانون األصلح للمتهم .
د و اتد ناعدار عد ن ن قد اون ابتود نع ابوقندق إبد ابع و نب نور ن تتوا وا اا
عل ابت اون ابوقنق . امق اب وا ن وو كا ه إب ابت اون ابع ك ن ابتقنع و ابكاب ا
اب وا ابعتالتب ك بت اون ابتقنع :
ددق ا عد عك عد ال ن ددون ق اواد ع قتد ن و ال ن ددون قددق ن ددت ا د ابتد اون ابتددقنع و ابعد ك
الن.
-ن ت ا ال ن ون ابت اون ابتقنع ع قت :
ابتد إ ت كهد اند ال نعتهنق ابعدتهع عدن تاكند ابتد اون ابوقندق اة دلم بدن إما اده اة اد
قتدن ابهتد ة اب اكادب عدن ابعد قة اب ععدب عدن قد اون قق وقاه تاه علا ن ق اون ع قه و ادما عد
نهد اباعد كهد ن نا ناقق ابعقة ابت ناته اباتوك ه و ن ون ابت اون ع قت إما ت عن ا
و عداب و ع د بعقة ما نوع و ده ت نخ ما و ان نع كثن ناص عل إاته اباع كن
إبمد ق ن و إاعد نتاتد مبددل اءبمد تلت ند كاات د إال قد اون وقنددق نتد اددما ابتد اون ال ناتد
مبدل : د نا ن ع د ابعقة ابعت ة بن ن و ن ون ابت اون ع قت مبل ات و بو بع نت عن ا د
اك د ه ابت د اون ابددم ن ددو تعددان ة وك نددب بعددلاب عوعددعنب بااددر ن و ابت د اون ابددم ن ا د
عوعع عانن و ناته اباع كهمق ابتواانن اتع كااته عوعع ابا د ق ك باعدكب بلاكد ه ابعوعدع
نلوث ان ا إب إ قا ت نا ه وقنقة كابم ه عاق إاته عوعع ع ن اه .3 و إن ن ابع
ابت ت ت ر وقده اه ماد عل اة ا ن ابتواانن ابع قتب تع عل و نته ابهتن و ابت
ددكم ابهاد عك اد كاددق ن د ن عو عد و ن ددلم بلعددتهع كددثن ددق قد اون وقنددق اتد و بددو
. 91 - 1د .عبد هللا سليمان ،شرح قانون العقوبات اجلزائري – القسم العام ، -ص
. 92 - 2د .عبد هللا سليمان ،نفس املرجع ،ص
. 99-98 - 3د .علي عبد القادر القهوجي ،املرجع السابق ،ص ص
6
دف عدن اباتوكدب ابعد كتب دب تاكد ق عدقة واندب ابتد اون اة دلم بلعدقع علندن و ت ون عتوكب
ده نن ابا عب عاه ن تاكند ابتدواانن ابع قتدب تو دو بعواوهدب اد وف عانادب نتدق ابع د
تد ة عاددققة تلمد كادقا تلددل ابتدواانن ن و قددق ماددر و اددر عددن ابهتددن كعن عدب وا نددب عاناددب ددب
و عدن د اد اله ابادوا إب تاكن ا ع ابتواانن ابع قتب عل ابتواانن اءعت ا نب ابت ت ق
ددب اباد ر ن و كتود نع اعد ابعددبن و اةواعد اباعد نب ابتد ت ددق ع لددب قدواانن ابادوا
ت قنق عتوكب ا علن. 1
ق ا ع ك ت و ت بلت اون ابتقنع : ر-ن ت ا ال ن ون قق
ابااددن د ابااددن د اةا د ع ن و ا د ابا ددع ابك د ه اددو ابا ددع ابددم إعددتاهم وعنددو اد
ددب ابااددن ابا قندب اد ابعا اةا د ع إعد ن ت دون ع قنددب و إعد ن ت دون غند ع قندب ن اد
ابااددن غن د ابا قنددب ه د ابدداتب و إبتع د د إع د قة اباا د ن و ناتك د و اءعددت ا ف ن ع د ا د
ددب و ال ك ءعددت ا ف و ال كد باتب ن و مبددل د ن ال نتكد ابااددن نددن ال ك بعا ابا ددع ك تد عتد
ابع د كتب و ن ت ددون عواعنددق ددق ا ددع غن د ق ك د بلااددن نددن ك د با د ا د اله ن ن ددون قددق
اباان قق إات ه و ن ت ون ا قهد قدق إعدتاهمه ادب ن عد إما د ن ابا دع ق كد بلاادن كالدر
إاقه ا التن ابت اققا ابت اون ن و ابا ع ابك ه نتعتو كتوة اب إبتع د إع قة اباا بتوا
ابعا وع نن و ن ن عاواا بلاتنتب ب نووو ابعع د كنن ع ان نلم تاهنمق إما ن قق كدق كدن
ددوق ه و عكلدد ،ابم اعددب ابددم ق اددن ن ع د عاددن إما د ن عاكوع د و ت د ق إبددن عوابددن ابت د نه د
دقق ا ددع ددانهب ابا بددب ابوا نددب و ن ددكم ابعا ددوع علنددن عد بددو بددع ن ددق تلمد إ د تن عددن
2
ن و ن ت ا ن ن ون ابا ع ا ما وا
اب وا ابعتالتب ك بت اون ابوقنق :
ددلم ددقو ابا ددع ابك د ه و ن ن ددون د ق ا قك د ن ددت ا د ابدداص ابوقنددق ن ن ددون ق اوا د
بلعقع علنن .
أ-يشترط في النص الجديد أن يكون قانونا صاد ار قبل صدور الحكم البات :
ددهب ابتد اون دداما د ن بددن واد نوددر ن تتدوا ل د ناكد ابتد اون ابوقنددق اة ددلم كددث
هب ابت اون و ك بتد ب ال ص كا بب عاناب كماته ب ت ون بن اباص ابوقنق نااو عل ا ع
وا . ابتاكن كث بانب بكاد ن ون اا ل عو
ن ن دون ن ن ون ا ما و إاع ن هد وا و ال ن ت ا بتاكن ابت اون ابوقنق اة لم كث
تددا عددن ددند ابوعهو نددب كاددق عوا تددب غلكنددب عولددد اب ددار علنددن اكت د بلقعددتو ن و ددق قددق
. 100 - 1د .علي عبد القادر القهوجي ،املرجع السابق ،ص
ص . 106-105 - 2د .علي عبد القادر القهوجي ،املرجع السابق ،ص
7
تاكنت بمبل ق ه عا عدب ابداتب كثادن ن هد ب د نعدتهنق ابعدتهع عدن ابتد اون ابوقندق اة دلم بدن
ق و بو بع ن ن عوعق اباع كن بع نان كاق . ن ن ون اما ابت اون قق
ب -أن يكون القانون الجديد أصلح للمتهم :
عن ابت اون ابتقنع ن اما لم بلعتهع إما اا ث بن ع او و و ا ن ون ابت اون ابوقنق
د ن عد ن وقده لم بلعتهع نعتكاق تاكنتن و ناكد ابتد اون ابتدقنع ابدم بع ن ن ابت اون ابوقنق
إ ت ر ابو نعب .
واد ن و نلدوع قكد تاكنتن كدث لم بلعتهع وور عل ابت ع إما ن ابت اون ابوقنق
بانب ابت اون ابوقنق ع اع ة ابعباا ه اب بد ابت بنب: تاقنق
واقق . لم بلعقع علنن عن عع ابت ابت اون ابوقنق ابعبااب اةوب :ن اعتك
د إعتكد ق عاق تاقنقق بلت اون اة لم ن نق ابعبااب اب انب :ان نتانن عل ابت
نب بلعقع علندن ن عد ب ن ابتد اون ابتدقنع نواد عتوكدب ابهاد ابادكد بعدقة عدتب ابا وف اب
بهدما ابهاد عتوكدب ابادكد بعدقة ب دب وب اددن ال ده عدو إنتد ف ابتاهندم و ددق قد اون وقندق نتد
ناص عل وقف ابتاهنم.1
ددق ن ك د إمن ال نوددوو ابعت اددب كددنن ابت د اوانن ابتددقنع و ابوقنددق ك ددو ة عو د قة باتكددنن نهع د
دق علد د ن تدق ن دون ابتد اون ابوقندق نور اة م ك با بب ابواقانب ابعا وب ع ا علد ابت
ددقة و نعددتهنق عاددن ابعددتهع د ابا بددب ابعا و ددب ك بددماه ن عع د نووددر ووددن اباعددوع و ب اددن ق د
اة م كن و إعتك ق ابت اون اة لم عل اب غع عن قتن عل وون اباعوع. 2
المطلب الثاني :ضوابط القانون األصلح للمتهم .
ده ددب ك باتوكددب و ددب ك د بتو نع و اةا د ع اب تعددتعق اددمق اب دواكا عددن اةا د ع اب
كو هه ابت اوا :
وال :ك باعكب بلتو نع .
ابا اله ابت بنب : لم بلعتهع ؟ ن ون مبل عت ن ون ابت اون
إما بم د تو نع د :ناددقد مبددل إما بددع ناددق ابها د ابعا قددر علنددن د ابت د اون ابتددقنع عا د
عتد د د ر د د د ابتد د د اون ابوقن د ددق ن و ع د ددن ا د ددما ابتكند د د ابتد د د اون ق د ددع 26-88ابعد د د ف د د د
بمد ابعد قة 421عادن ن و اددو 1988/07/12ابعادق و ابعدتعع بتد اون اباتوكد ه ابددم
اعد كددثن د ادن ق د د ن نود ع اد عددو ابتعدنن و نا قددر علندن غند ابداص ابددم
. 109 - 1د .علي عبد القادر القهوجي ،املرجع السابق ،ص
. 93 - 2د .عبد هللا سليمان ،املرجع السابق ،ص
8
ابقعوه ابعقانب إما انله إبنهد إبم ابتو نع ال نعاو وه ه ابا ع ابو او نب عن ابكه
ابقعوه قك إبم ابتو نع. 1
إما بمد د د د ا د د د د ع د د ددققا :و ع د د ددن ا د د ددما ابتكند د د د ابتد د د د اون ق د د ددع 22-98ابعد د د د ف د د د د
بم اباد وف ابع دققة د ودام 1998/08/22ابعاق و ابعتعع بت اون ابوع ل ابم
نم عوو . نم و كت اءعتن اق و ابت قن قون ت
اب عك ا وقنقا و عكك وقنقا عن عك ر إااقاع ابعع وبنب . إما قك
إما اددقد ا د عاهن د و ع هه د :و عددن اددما ابتكن د ابت د اون قددع 08-99ابع د ف د
1999/07/13ابعتال د كاعددتا قة ابو د ع ابعددقا ك باعددكب بو د ا ع اء ا د ر و ابت نددر ن
د ه ع ههدب بلاتوكد ه ابعتد ة ق اواد بع د ابم و كثا ع عاهنب اتد عدن ابعت كادب و
امق ابو ا ع .
ن نعاو علنن مبل . عام وقف ابتاهنم كاق ع إما و و بلت
ان :ك باعكب بلو ف ابت اوا .
ابا اله ابت بنب : لا بلعتهع ن ون ابت اون
إما اد ددو ابوا ند ددب إب د د وااد ددب :و عد ددن اد ددما ابتكن د د ابت د د اون قد ددع 09/01ابع د د ف د د
2001/06/26ابددم عددق اددص ابع د قة . 119كددثن وا د و نعددب إ ددتبد اةع دوا
ددب ابع ت كددب عددن قكد ابعددواهنن و عددن د ا عهددع وااددب عاددقع ت ددون اباعوعنددب و اب
وا نددب ابع ددتلد ق د عددن 5.000.000ق كاددقع د ن اددما ابها د ن د قنعددب اب د
2
. عاقع تع و قنعتن و تهو عكل 3.000.000 ،ق
مبد د ددل ابت د د د اون قد د ددع 10-98ابع د د د ف د د د إما اد د ددو ابوااد د ددب إب د د د ع بهد د ددب :و ع د د د
دوص اند وة ابك د و اباع عدب 1998/08/22ابعاق و ابعتعع بتد اون ابوعد ل ن ك
اده ت دهن ابعد قة 329قكد إبم هد كعوودر ابت كلب بلته نر و اتله و او ابها ابم
ددكم اددما ابهاد ع بهددب قد اون 10/98كو ددف ابوااددب و كابمد اددص ابعد قة ابعددم و ة
اب ب عع ع تهو . عب عااو ة و عاقع ال نتال اةع كك
ب :ك باعكب بلاتوك ه .
ف عن اباتوكدب ابعتد ة د ابتد اون ابعد ك ن و عتوكب لا بلعتهع إما ق ن ون ابت اون
2001/06/26ابعاق بداص ابعد قة . 119ابدم مبل ابت اون قع 09/01ابع ف ع
دب ابع ت كدب عدن قكد ابعدواهنن و عتوكب بو نعب إ دتبد اةعدوا اباعوعندب و اب ق وا
. 69 - 1د .أحسن بوسقيعة ،الوجيز يف القانون اجلزائي العام ،الطبعة األوىل ، 2002 ،ص
. 70 - 2د .أحسن بوسقيعة ،املرجع السابق ،ص
9
عن د ا عهدع ابعدون ابع كدق كدق اءعدقاع ن عد واد اباتوكدب واادب عادقع ت دون قنعدب اب د
دن كادب و ع د نن ده اه عن إ اتد ع د إبد ابع تلد ق عن 5.000.000ق كاقع
اما ابها عا قك علنن كاتوكب وا نب عاقع تع و قنعتن و تهو عكل 3.000.000 ،ق .
ععثبب ابتواانن ابعاتقة :
قة عن ابت اون ابع ك قة و آن وااق ق و نتال اةع كتلل ابتواانن ابت ت ون
دثن ت دون اباتوكدب مبل ابت اون ابم ن و اباق اةق د بلاتوكدب و ن هدب ادقا اةقاد وع
ددبف مبددل ابت د اون ابددم دده إب د 5عدداواه و عل د عددن عدداب إب د 3عدداواه ت ددكم عددن 6
دده إب د 5عدداواه و ددثن ت ددون اباتوكددب عددن 6 ن هددب اباددق اةق د و ن ددو اباددق اةقا د
ت كم عن 6إب 3عاواه. 1
د ابدقعوه اتد نعدتهنق ابعدتهع عدن قد اون دقو ا دع اهد ن ن ق ابت اون ابوقنق قك
اددو ع د د ن و ابا ددع اباه د ن ن ددكم ابا ددع اه د ددلم نوددر ن ن ددق اددما ابت د اون قك د
ددب غن د و د و ن و عددن ددع ا بع د ن ابااددن نددن ك ءعددت ا ف و عددن ا ن د ابدداتب و ابعا
ندن نتادنن تاكند علد ابعدتهع ابتد اون اة دلم بدن ن و قدق د ابعت ابا ع بع ن قوق اب
ك د ددهب إعد ددت ا نب عد ددن اد ددمق ابت عد ددقة د د ابت د د اون قد ددع 08-99ابع د د ف د د ابو او د د ابع د د
ن اددما 1997/07/13ابعتال د كاعددتا قة ابو د ع ابعددقا إم ا دده ابع قت د ن 38-37عاددن عل د
ابت اون نعتهنق عان ابعا وع علنهع اه ن .
ن ال نعددتهنق ابعا ددوع علنددن عددن ابت د اون ة د ابعت د ع د إما ا د و ابا ددع قددوة اب د
ابوقندق اتد و إن د ن قددق بمد تو نعد ن و عد قة عد نعددتهنق ابعا ددوع علنددن د ع د اددمق ابا بددب
2
. ع عن عهو