NADBUBREŽNE ŽLIJEZDE

- smještena na gornjem polu bubrega, uložena u masno tkivo

- na površini - čahura od gustog vezivnog tkiva
- u unutrašnjost šalje vezivne pregrade
- načinjena od guste mreže retikulinskih vlakana -
potpora žljezdanim stanicama
- ispod čahure - kora (žuta) i srž (crvenkasto-smeđa)
- imaju različitu građu i funkciju
- potječu od različitih zametnih listića
- opći histološki izgled tipičan za endokrinu žlijezdu
- stanice kore i srži nakupljene u tračke duž krvnih kapilara

Opskrba krvlju
- ispod čahure - splet koji čine 3 skupine žila:
- arterije čahure (kapsularne)
- arterije kore (kortikalne)
- arterije srži (medularne)
- srž dobiva arterijsku krv iz medularnih, a vensku iz kortikalnih arterija
- endotel kapilara - tanak i isprekidan fenestrama, leži u neprekinutoj bazalnoj lamini
- medularne i kortikalne kapilare ulijevaju se u medularne vene koje se udružuju u nadbubrežnu
venu

Kora nadbubrežne žlijezde

- tri zone: zona glomerulosa, zona fasciculata (65%) i zona reticularis
1. ZONA GLOMERULOSA
- neposredno ispod čahure
- cilindrične ili piramidne stanice raspoređene u
gusto zbijene nakupine okružene kapilarama
2. ZONA FASCICULATA
- ispod zone glomeruloze
- višekutne stanice - spongiociti - smještene u
stupove s jednim ili dva niza stanica u svakome
- između njih teku kapilare
- u citoplazmi stanica - mnogo lipidnih kapljica
3. ZONA RETICULARIS
- najdublji sloj
- stanice raspoređene u nepravilne tračke
- stanice sadržavaju pigment lipofuscin

Hormoni kore i njihovo djelovanje

- skupine steroidnih hormona: glukokortikoidi, mineralokortikoidi i androgeni hormoni
- zona glomerulosa izlučuje mineralokortikoide:
- aldosteron - održavanje ravnoteže elektrolita i vode
- zona fasciculata i zona reticularis izlučuju glukokortikoide:
- kortizon i kortizol - regulacija metabolizma ugljikohidrata, proteina i masti
- fasciculata i reticularis također izlučuju male količine androgenih hormona
- dehidroepiandrosteron
- estrogen
- enzimi za sintezu ovih hormona nalaze se u glatkom ER
- glukokortikoidi
u jetri:
- potiču glukoneogenezu (sinteza glikogena)
- glikogeneza (sastavljanje molekula glukoze u glikogen)
izvan jetre:
- suprotno, katabolitičko djelovanje - pospješuju razgradnju proteina i lipida
- smanjuju broj limfocita - prigušuju imunosni odgovor
- mineralokortikoidi
- djeluju na: bubrege, sluznicu želuca, žlijezde slinovnice i znojnice - potiču apsorpciju natrija
- povećavaju konc. kalija i smanjuju konc. natrija u mišićima i moždanim stanicama
- dehidroepiandrosteron
- slabi učinak
- djelovanje dolazi do izražaja u drugim dijelovima organizma nakon konverzije u testosteron
- kontrola funkcije kore počinje oslobađanjem hormona iz eminencije medijane (hipotalamus)

Fetalna ili privremena kora

- nadbubrežna žlijezda veća je u novorođenčeta nego u odraslih
- između srži i kore - fetalna kora - izlučuje konjugate androgenih hormona koji se u placenti
pretvaraju u aktivne androgene i estrogene hormone

Srž nadbubrežne žlijezde

- višekutne žljezdane stanice raspoređene u tračke okružene mrežom retikulinskih vlakana
- između tračaka - gusta mreža kapilara, malo parasimpatičkih ganglijskih stanica
- stanice nakupljaju i pohranjuju svoje hormone u sekretnim zrncima
- ove stanice nalaze se i u paraganglijima i nekim utrobnim organima
- adrenalin i noradrenalin izlučuju se u velikim količinama kao odgovor na strah

Poremećaji funkcije nadbubrežne žlijezde

- Cushingov sindrom - prekomjerno stvaranje glukokortikoida
- Connov sindrom - prekomjerno stvaranje aldosterona
ŠTITNA ŽLIJEZDA
- funkcija: sinteza tiroksina (T4) i trijodtironina (T3)
- smještena u vratu, ispod grkljana
- 2 režnja spojena istmusom
- tkivo izgrađuju folikuli - mjehurići koje oblaže jednoslojni epitel, u lumenu sadržavaju koloid
- obavijena čahurom od rahlog vezivnog tkiva koja u unutrašnjost šalje pregrade
- te pregrade svaku folikulu obavijaju neformiranim vezivnim tkivom
- gusta mreža krvnih i limfnih kapilara okružuje svaki folikul
- hormon koji regulira štitnu žlijezdu (TSH - tireotropin) koji se izlučuje u prednjem režnju hipofize
- potiče sintezu hormona štitnjače
- izaziva porast visine folikularnog epitela te smanjenje količine koloida u folikulu
- manje aktivna žlijezda - folikuli obloženi pločastim epitelom
- epitel leži na bazalnoj lamini
- stanice istodobno sintetiziraju, izlučuju, apsorbiraju i razgrađuju proteine
- bazalni dio stanice - bogat rER
- jezgra okrugla i smještena u sredini stanice
- na apikalnom polu - Golgijev kompleks, sekretna zrnca, mnogo lizosoma
- na apikalnoj površini malo mikrovila
- parafolikularne ili C-stanice
- uključene u folikularni epitel ili odvojene nakupine među folikulima
- malo rER, dugački mitohondriji, velik Golgijev aparat
- izlučuju kalcitonin - hormon koji snižava razinu kalcija u krvi

Sinteza i sekrecija hormona štitnjače

- u njoj se pohranjuje velika količina sekreta (dovoljno za opskrbu do 3 mjeseca)
- koloid = glikoproteini velike molekularne mase
- izlučivanje TSH povećava se izlaganjem hladnoći, a smanjuje toplinom i stresnim poticajima
Sinteza i nakupljanje hormona djelovanjem folikularnih stanica
- 4 faze
SINTEZA TIREOGLOBULINA
- sinteza proteina na rER, dodavanje ugljikohidrata na rER i Golgijevom aparatu
- oslobađanje iz sekretnih mjehurića u lumen folikula
UNOŠENJE JODIDA IZ KRVI
- vrše folikularne stanice pomoću membranskog proteina nosača
- natrij-jodni sunosač (symporter)
- smješten na bazolateralnoj strani membrane
AKTIVIRANJE JODIDA
- oksidiranje jodida djelovanjem peroksidaze
- prenosi se u folikul pendrinom

Otpuštanje T3 i T4
- na poticaj TSH folikularne stanice u sebe unose koloid
- T4 prevladava (90%)
- T3 djeluje brže i snažnije od T4
- tiroksin stimulira disanje i oksidativnu fosforilaciju u mitohondrijima
- T3 i T4 povećavaju broj mitohondrija
- povećavaju apsorpciju ugljikohidrata iz crijeva i reguliraju metabolizam lipida
- utječu na rast tijela i razvoj živčanog sustava tijekom fetalnog života

Poremećaji rada štitnjače

- prehrana siromašna jodom sprečava sintezu hormona štitnjače što uzrokuje hipotireozu
- hipertrofija (guša) - povećano izlučivanje TSH, nedostatak joda

EPITELNA TJELEŠCA (paratiroidne žlijezde)

- četiri male žlijezde, smještene iza štitne žlijezde, svaka na jednom kraju gornjeg i donjeg pola
- ponekad uložene u samu štitnu žlijezdu
- razvijaju se od ždrijelnih vreća
- donja epitelna tjelešca mogu se naći u medijastinumu, gdje leže uz timus
- svako je uloženo u vezivnu čahuru
- vezivne pregrade u unutrašnjosti
- pregrade prelaze u mrežu retikulinskih vlakana koja obavija
izduljene nakupine žljezdanih stanica
- glavne stanice sadržavaju sekretna zrnca koja luče paratiroidni hormon (PTH)
- oksifilne stanice - veće od glavnih, nepoznata funkcija
- sa starenjem se žljezdane stanice zamjenjuju masnim stanicama
Djelovanje paratiroidnog hormona i odnos s kalcitoninom
- veže se na receptore osteoblasta, potiče stvaranje čimbenika koji stimulira osteoklaste
- povećava broj i aktivnost osteoklasta - pospješuje otpuštanje kalcija u krv
- povišenje kalcija u krvi smanjuje proizvodnju PTH
- kalcitonin (štitna žlijezda) ima suprotno djelovanje - inhibira otpuštanje kalcija
- kalcitonin i PTH ostvaruju dvostruki mehanizam regulacije razine kalcija u krvi
- PTH također smanjuje koncentraciju fosfata u krvi - djeluje na bubrežne kanaliće - smanjuje se
apsorpcija fosfata i povećava njihovo izlučivanje mokraćom
- povećava apsorpciju kalcija iz crijeva - za taj učinak potreban vitamin D

EPIFIZA (pinealno tijelo)

- na stražnjem kraju treće moždane komore
- pokriva ju pia mater od koje polaze vezivne pregrade s krvnim žilama i nemijeliniziranim živčanim
vlaknima i ulaze u tkivo epifize
- vezivne pregrade zajedno s kapilarama okružuju tračke stanica i folikule = režnjići
- pinealociti
- blijeda bazofilna citoplazma
- velika nepravilna jezgra
- proizvode melatonin i serotonin
- astroglija-stanice
- izdužena, tamnija jezgra
- između tračaka pinealocita, oko krvnih žila

Inervacija
- nemijelinizirana živčana vlakna
- neki s pinealocitima stvaraju sinapse
- u živčanim vlaknima - mali mjehurići s noradrenalinom

Uloga epifize u kontroli bioloških ciklusa

- uključena u cirkadijalne (24-satne) i cirkanualne(godišnje) biološke ritmove
- odgovara na vanjske svjetlosne podražaje koji se prenose do moždane kore
- smatra se neuroendokrinim prenosiocem - usuglašuje funkcije različitih endokrinih žlijezda

LANGERHANSOVI OTOČIĆI
- kuglaste nakupine endokrinih žljezdanih stanica uloženih u egzokrino tkivo gušterače
- sadržavaju po nekoliko stotina stanica
- gušterača čovjeka - više od milijun otočića, najgušće raspoređeni u repu
- stanice raspoređene u tračke, između njih - gusta mreža fenestriranih kapilara
- svaki otočić obavija vezivna čahura
- acidofilne (alfa) i bazofilne (beta) stanice (rutinsko bojenje)
- primjena imunohistokemijskih metoda - prikaz 4 vrste stanica: A, B, D i F
- A stanice stvaraju glukagon - pravilna zrnca s gustim središtem
- B stanice stvaraju inzulin - nepravilna zrnca s nepravilnim kristalom inzulina vezanog na cink
- završeci živčanih vlakana na stanicama, dio sustava za kontroliranje izlučivanja inzulina i glukagona