Hormoni peptidne strukture

Hormoni polipeptidne strukture, poznati kao proteohormoni, sintetiziraju se na

zrnastom kraju endoplazmatskog retikuluma razliitih endokrinih stanica.
Obino prvo nastaju velike bjelanevine koje nemaju bioloki uinak te se u ER-u
razgrauju na prohormone. Oni se zatim prenose u Golgijev kompleks i ugrauju
u sekrecijske mjehurie. Enzimi unutar mjehuria sada razgrauju prohormone
na manje molekule, bioloki aktivne hormone i inaktivni fragment.Izluivanje
hormona, kao i inaktivnih fragmenata, desi se kada se sekrecijski mjehurii stope
sa elijskom membranom i kada se njihov sadraj egzocitozom izbaci u
meustaninu tekuinu ili direktno u krvni optok.
U mnogim sluajevima, podsticaj za egzocitozu je porast kalcija u citosolu koji je
procesom depolarizacije proao kroz elijsku membranu i usao u samu eliju.
Peptidni hormoni su topivi u vodi.
Meu njima ubrajamo:

hormoni hipotalamusa

hormoni adenohipofize

Paratireoidni hormon

Hormoni pojedinih organa i tkiva ( srce, pankreas, gastrointestinalni trakt, masno tkivo )

Hipotalamus i hormoni hipotalamusa

Hipotalamus lui hormone koji reguliu sekreciju hormona hipofize djelujui tako da stimulie luenje
hormona ili inhibira. Tu ubrajamo:

Oslobaajui hormoni ili faktori koji stimuliu luenje odreenih hormona hipofize:

kortikotropni oslobaajui faktor (CRF od engl. corticotropin releasing factor) djeluje

na adrenokortikotropni homon hipofize

tireotropni oslobaajui hormon (TRH) djeluje na tireostimulirajui hormon hipofize koji

odrava integritet titne lezde.

oslobaajui faktor za hormon rasta (GHRF) - djeluje na hormon rasta

gonadotropni oslobaajui hormon (GnRH) - djeluje na folikulostimulirajui i luteinizirajui

hormon

oslobaajui faktor za prolaktin (PRF) djeluje na prolaktin

oslobaajui faktor za melanotropin (MSH_RF) djeluje na melanostimulirajui

hormon (MSH)

Inhibitori sinteze hipofiznih hormona:

inhibitorni faktor za hormon rasta (GHRIF, somatostatin)

inhibitorni faktor za prolaktin (PRIF) - djeluje na prolaktin

inhibitorni faktor za melanotropin - djeluje na MSH

Somatostatin ima dva aktivna oblika koji nastaju razliitim cijepanjem iz preproteina: jedan oblik se
sastoji od 14 aminokiselina, drugi oblik 28 aminokiselina.
Somatostatin u mozgu nastaju u neuronima paraventrikularnih jezgara hipotalamusa, koji projiciraju
svoje nastavke do eminencije medijane, gdje iz svojih zavretaka otputaju somatostatin u
hipotalamusno-hipofizni krvotok. Ovim krvotokom somatostatin dospijeva do prednjeg
renja hipofize gdje u somatotropnim stanicama inhibira luenje hormona rasta.
Somatostatin u probavnom sustavu se lui u stanicama guterae (delta stanice), eluca i crijeva, a
djeluje tako da koi luenje brojnih hormona probavnog sustava
kao gastrin, kolecistokinin, sekretin, motilin, vazoaktivni intestinalni peptid (VIP), eluani inhibicijski
peptid (GIP), enteroglukagon.

Adenohipofiza i hormoni adenohipofize

Hipofiza je endokrina lijezda smjetena u sella turcica ossis sphenoidalis na samoj bazi lubanje.
Posjeduje 2 dijela: adenohipofizu ( dio hipofize koji se razvio iz ektoderma stomodeuma) i
neurohipofize ( derivat ektoderma iz dva izvorita: neuroektoderma i ektoderma stomodeuma)
Aktivnost elija hipofize je pod kontrolom hormona hipotalamusa.
Adenohipofiza je gradjena iz tri dijela: pars distalis, pars intermedia i pars tuberalis. Pars
intermedia je slabo razvijen kod ovjeka, dok pars tuberalis posjeduje elije u tracima. elije koje
izgrauju pars distalis produkuju razliite hormone,no svi hormoni koje navedene elije
sintetiziraju su proteinske prirode.
Pars distalis razlikujemo hromatofilne i hromatofobne elije.
Hromatofilne elije se na osnovu obojenosti citoplazme dijele na acidofilne i bazofilne.
Acidofilne elije sintetiziraju hormone proteinske pripode, a to su:
Somatotropne elije ( izluuju hormon rasta - STH, GH )
Prolaktinske elije ( izluuju prolaktin-PRL )
Bazofilne elije proizvode hormone gligoproteinske prirode i tu pripadaju:
Tireotropne elije ( izluuju folikulostimulirajui hormon FSH i luteinizirajui hormon LH )
Adrenokortikotropne elije ( izluuju adrenokortikotropni hormon ACTH )
Hromatofobne elije predstavljaju matine elije na nastanak hromatofilnih elije, dakle ne
sintetiziraju hormone.

Adrenokortikotropni hormon ACTH

Masa 4500 Da
39 aminokiselina
Fizioloki uinci: potie stvaranje glukokortikoida i androgena u kori nadbubrenih
lijezda; odrava veliinu zonae fasciculatae i zonae reticularis u kori nadbubrene lijezde.

Bioloku aktivnost ovom hormonu daju prve 24 aminokiseline. Kod svih ispitanih ivotinjskih vrsta
i ovjeka, sekvenca prvih 24 aminokiselina je identina. Dio polipeptidnog lanca od 25.-39.
Aminokiseline je razliit kod razliitih vrsta i predstavlja imunoloku specifinost ovoh hormona.
Glavna uloga ACTH je ubrzavanje sinteze kortikosteroidnih hormona u nadbubrenoj lijezdi.
ACTH stimulira prenos holesterola iz lipoproteida krvi u elije nadbubrene lijezde. To je jedan od
mehanizama kako ACTH djeluje na sintezu hormona nadbubrene lijezde. Drugi mehanizam se
odvija putem adenilad-ciklaze, odnosno cAMP. Pri polasku ACTH iz adenohipofize u nadbubreg,
on se vee na membranu elija nadbubrene lijezde. Neposredno poslije vezivanja, ACTH
aktivira adenilat-ciklazu, to dovodi do poveanja koncentracije cAMP u elijama. Sada ciklini
AMP stimulira procese hidroksilacije u elijama, koji su neophodni za za prevoenje holesterola u
hormone kore nadbubrene lijezde. Za proces hidroksilacije neophodna je redukovana forma
nikotin-amid-adenindinukleotid-fosfata.
ACTH putem adenilat-ciklaze i cAMP stimulira i lipolizu u masnom tkivu.
Na brzinu sekrecije ACTH iz adenohipofize utie vie faktora: trauma, emocionalni stres, pojedini
hormoni,koncentracije kortikosteroida u krvi i drugi.

Tireotropni hormon ( TSH )

Masa- 28 300 Da
Graen iz 2 podjedinice: podjedinice ( 89 aminokiselina) i podjedinice ( 112
amnokiselina)
Fizioloki uinci: potie stvaranje hormona titnjae u folikularnim stanicama iste; odrava
veliinu folikularnih stanica )

TSH sadri dosta cisteina pa se u molekuli susree 11 disulfidnih veza. podjedinica TSH je
identina podjedinici luteotropnog i folikulostimulirajueg hormona, kao i humanog horionskog
gonadotropina pa je i bioloka specifinost TSH hormona determinisana podjedinicom.
Koncentracija TSH u krvnoj plazmi zdravog ovjeka je od 0-3 ng/ml.
U uslovima hipertireoidizma ( poveanje funkcije titne lijezde ) koncentracij TSH je niska, a kod
hipotireoidnog miksodema je poviena.
Ovaj hormon potie funkciju titne lijezde, vezivanje joda i luenje tiroksina i trijodtironina. Kada
TSH iz adenohipofize cirkulacijom doe u titnu lijezdu, vee se za receptore elija ove lijezde.
Nakon vezivanja za receptor, TSH reaguje sa specifinim gangliozidomkoji je sastavni dio
reeptora te rezultat vezivanja je konformacijska promjena samog hormona. Ovako promijenjen,
TSH stimulita aktivnost adenilat-ciklaze koja se nalazi u samoj elijskoj membrani. Povienjem
aktivnost adenilat-ciklaze ubrzava se sinteza cAMP koji sada ubrzava transport joda u lijezdu.

Folikulostimulirajui hormon ( FSH )

Masa- 34 000 Da
Graen iz 2 podjedinice: podjedinica ( 89 aminokiselina) i podjedinica ( 112
aminokiseline)
Fizioloki uinci: potie razvoj folikula u jajniku; nadzire spermatogenezu u testisima
FSH takoer ubrzava i luenje estrogenih hormona, a kod mukaraca stimulie razvoj i funkciju
sjemenih kanalia i rast testisa.
Mehanizam djelovanja ide preko specifinih receptora umembranama ciljnih organa ( jajnika,
sjemenika). Poslije djelovanja fosfolipaze A i C na membranu, ona gubi spospbnost vezanja FSH (
mehanizam djelovanja prema White-u)
Prema Harperu, meutim, svojstvo vezivanja FSH i nema.

Luteinizirajui hormon ( LH )
Masa- 28 500 Da
Glikoprotein graen iz 2 podjedinice: podjedinice ( 89 aminokiselina) i podjedinice
( 115 aminokiselina)

Fizioloki uinci: uzrokuje ovulaciju i nastanak utog tijela; potie stvaranje estrogena i
progesterona u jajnicima; potie stvaranje testosterona u testisima
Sadri 15,5% ugljikohirata

Prolaktin ( PRL )
Masa- 23 500 Da
Graen kao jednostruki lanac koji sadri 198 aminokiselina
Fizioloki uinci: potie stvaranje i luenje mlijeka
Ne sadri ugljikohidratnu komponentu
U trudnoi se lue male koliine PRL iz adenohipofize. Nakon poroda, luenje hormona se naglo
poveava jer prestaje inhibicijsko djelovanje hormona placente koji inhibicijski djeluje na luenje
PRL iz adenohipofize. PRL aktivira corpus luteum te se naziva i luteotropni hormon.

Hormon rasta, somatotropni hormon, krescin ( STH )

Masa- 21 500 Da
Graen kao jednostruki lanac od 191 aminokiseline
Fizioloki uinci: potie tjelesni rast, potie lipolizu, koi djelovanje inzulina na
metabolizam ugljikohidrata i masti,pospjeuje odlaganje bjelanevina u tkivu ( pospjeuje
prenos aminokiselina kroz staninu membranu, pospjeuje transkripciju RNA i sinteze
bjelanevina u ribosomima, poveana transkripcija DNA u jezgri i stvaranje RNA, smanjuje
katabolizam bjelanevina i aminokiselina )

STH hormon stimulie anabolizam proteina i nukleinskih kiselina, pospjeuje aktivni transport
aminokiselina kroz elijsku membranu, a istovremeno smanjuje katabolizam aminokiselina i proteina,
smanjuje utilizaciju glukoze, stimulie mobilizaciju masti iz depoa. U tkivima STH hormon
pospjesuje b - oksidaciju masnih kiselina, pri emu nastaje acetil-KoA, ije dalje razlaganje organizam
koristi za dobijanje energije. Ako se uporede djelovanje STH hormona i inzulina, onda se vidi
da STH hormon djeluje suprotno inzulinu. STH hormon pospjeuje rast hrskavica i kostiju, i to
indirektno putem somatomedina. STH hormon stimulie sintezu somatomedina u jetri i bubrezima.
Ako adenohipofiza prekomjerno lui STH hormon u mladosti prije spajanja epifize i dijafize kostiju,
dolazi do dinovskog rasta (gigantizma). Meutim, ako se poveanje luenja ovog hormona javi
poslije spajanja epifize i dijafize, onda dolazi do pojacanog rasta perifernih dijelova tijela (saka,
stopala, nosa, donje vilice i jezika), sto se naziva akromegalija. U sluaju da adenohipofiza u
djetinjstvu lui malo ovog hormona, onda dolazi do zaustavljanja rasta i do pojave hipofiznog kepeca.

Pancreas i hormoni
Pankreas ili guteraa je po funkciji endokrina i egzokrina lijezda. Kao egzokrina lijezda, pankreas
lui pankreasni sok, no kao endokrina lui 2 hormona: inzulin i glukagon.

Insulin

Sastoji se od dva polipeptidna lanca, koji se oznaavaju sa A i B. Lanac A sadri 21, a lanac B 30
aminokiselinskih ostataka. Polipeptidni lanci su povezani disfluidnim vezama. U molekuli inzulina
postoje tri disulfidne veze, i to dvije izmeu A i B lanca, a trea se nalazi u A lancu. Raskidanjem
disulfidnih mostova gubi se aktivnost insulina.
Pankreas sintetie neaktivni oblik insulina, tzv. proinsulin, kojeg ini polipeptidni lanac sastavljen od
78-86 aminokiseline. Polipeptidni lanac proinsulina na svom N-terminalnom kraju ima fenilalanin. Na
30. Aminokiselinu B lanca nadovezuje se spojni polipeptid nazvan i C peptid. Na spojni peptid
nadovezuje se A peptid. Koji sadri 21 aminokiselinu. U sekretornim vezikulama odvaja se spojni
Cpeptid iz proinsulina, a preostala 2 peptida, A i B, povezuju se disulfidnim vezama. Na taj nain
proinsulin prelazi u insulin. A lanac se nalazi na povrini, a B lanac u unutranjosti molekule insulina.
Prije njegovog prelaska iz pankreasa u krv, jedan proteolitiki enzin katalizuje raskidanje lanca
proinsulina na dva mjesta i izdvajanje peptidnog fragmenta, koji sadrzi 33 aminokiseline.

Brzina sekrecije insulina zavisi od koncentracije glukoze u krvi. Pri poveanju koncentracije glukoze u
krvi, sekrecija insulina je poveana i obratno.
Mehanizam djelovanja glukoze na sekreciju insulina zavisi od jonskog kalcijuma.
Jonski kalcijum i glukoza zajedno ulaze u ostrvske elije pankreasa. U elijama se glukoza fosforilizira
na glukoza-6-fosfat. Gladovanje dovodi do snienja koncentracije glukoze u krvi, to sporava
metabolizam, a samim time dovodi do smanjene sinteze insulina.
Na sekreciju insulina utiu glukagon, sekretin, kolecistokinin, somatotropin, prostaglandin E1.
Nasuprot navedenim hormonima, adrenalin inhibira sintezu insulina bez obzira na koncentraciju
glukoze u krvi.
Uloge insulina u tijelu: stimulira transport glukoze, aminokiselina, nukleozida, anorganskog fosfata,
jona kalija i kalcija kroz elijsku membranu; stimulira sintezu RNA, proteina, proces translokacije na
polizomima: utie na koncentraciju cAMP.

Glukagon
Masa - 3 485 Da
Graen od 29 aminokiselina
Fizioloki uinci: inhibira sintezu proteina, u jetri inhibira sintezu masnih kiselina i holesterola,
a stimulira ketogenezu. Preko cAMP poveava aktivnost tkivne lipaze i ubrzava lipolizu,
odnosno katabolizam masti na masne kiseline i glicerol.
Luenje glukagona raste pri padu koncentracije glukoze u krv.
Sekreciju glukagona stimuliu arginin i jonski kalcijum, a koe glukoza i somatostatin.

Parathormon
Masa- 9 500 Da
Graen od 84 aminokiseline
U paratireoidnoj lijezdi, parathormon se nalazi u inaktivnom obliku, u formi prohormona. U
prohormonu na N-terminalnom kraju vezan je heksapeptid.
Sekreciju parathormona regulie koncentracija jona kalcijuma u krvi.
Parathormon stimulira reapsorpciju kalcijuma, magnezijuma, a smanjuje reapsorpciju fosfata, kalija,
natrija i amonijuma u bubrenim tubulima.