T.

MERSİN ÜNİVERSİTESİ

KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

KM 401 KİMYA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI 1

DENEYİN ADI: KALORİMETRİK YÖNTEMLE MADDENİN ISIL DEĞERİNİN BELİRENMESİ

DENEYİN YAPILIŞ TARİHİ 14.03.2022

GÖZDE BOSTANCI

19157011

GRUP NO:5

GRUP ÜYELERİ:

GÖZDE BOSTANCI 19157011

MİNE CAVLAK 19157016

ALA BESTE YILMAZER 19157027

İRFAN SÖNMEZATEŞ 19157807

MELİH USANIR 19157028

TAHA BAYAZİT 18157008

GHENA RAZZAZ 18157017

FERHAT KÜÇÜK 19157810

DENEY SORUMLUSU: Öğr. Gör. Deniz UZUNOĞLU DOĞRUYOL,

1
SUNUM
Sayın Dr. Öğr. Gör. Deniz UZUNOĞLU DOĞRUYOL,
14.03.2022 tarihinde 5. grup öğrencileri olarak, maddelerin ısıl değerlerinin kalorimetre ile
ölçülmesi ve alt ısıl değerlerinin hesaplanması amacıyla ‘kalorimetrik yöntemle maddelerin
ısıl değerlerinin belirlenmesi’ deneyi yapıldı. Deneyde kalorimetre cihazı kullanıldı ve cihazın
çalışma prensibi öğrenildi.Cihazda yanacak olan numunelerin arasındaki farklar öğrenilerek
aralarında ilişkilendirme yapıldı ve deney tamamlandı.
Deney esnasında verdiği değerli bilgilerden ve yardımlarından dolayı Sayın Deniz Uzunoğlu
Doğruyol hocamıza teşekkür ederim.

SAYGILARIMLA

GÖZDE BOSTANCI

2
ÖZET

Maddelerin ısıl değerlerinin kalorimetre ile ölçülmesi ve alt ısıl değerlerinin hesaplanması
amacıyla ‘kalorimetrik yöntemle maddelerin ısıl değerlerinin belirlenmesi’ deneyi yapıldı.
Deney sistemini oluşturan kalorimetrenin çalışma prensibi öğrenildi. Yakılacak numune için
yakma teli üzerine pamuk ipliği bağlanılarak numune pamuk iğliğinin üzerine gelecek şekilde
yerleştirildi. Yanma işlemi başladıktan sonra kalorimetre göstergesinden sabit bir değer
okunana kadar veriler not edildi. Sabitlendiği değer maksimum kabul edildi.

3
İÇİNDEKİLER

1.TEORİK BİLGİ 5

2. DENEYSEL YÖNTEM 8

2.1. DENEYİN YAPILIŞ AMACI ....................................................................... 8

2.2. DENEY SİSTEMİNİN TANITILMASI .......................................................... 8

2.3. DENEYİN YAPILIŞI ................................................................................. 9

3.BULGULAR VE TARTIŞMA 10

4.SİMGELER VE KISALTMALAR 13

5.KAYNAKLAR 14

6.YORUM VE TARTIŞMA 15

7.EKLER 16

7.1.HESAPLAMALAR ...................................................................................16

7.2 GRAFİK 19

4
1. TEORİK BİLGİ

1.1. Kalorimetre
Kalorimetre, kalorimetri biliminde kullanılan cihaza veya bir kimyasal reaksiyonda ya
da fiziksel değişimde açığa çıkan ısıyı ve ısı sığasını ölçme işlemine verilen isimdir.
Diferansiyel taramalı kalorimetre (DSC), izotermal titrasyon kalorimetresi (ITC) ve
hızlandırılmış oran kalorimetresi en bilinen çeşitleridir.

1.2. Isı
Isı, belirli sıcaklıktaki bir sistemin sınırlarından, daha düşük sıcaklıktaki bir sisteme, sıcaklık
farkı nedeniyle geçen enerjidir.

1.3. Sıcaklık
Bir cismin üzerine aldığı ısının değerini belirten özelliktir. Bir cisim üzerine ısı alırsa sıcaklığı
yükselir, ısı verirse sıcaklığı azalır.

1.4. Yanma
Yanma reaksiyonları, bir yakıt (indirgeyici madde) ve oksidanın (genellikle atmosferik oksijen)
arasında gerçekleşen ve sonucunda oksitlenmiş ürün oluşan yüksek
sıcaklıklı ekzotermik redoks tepkimeleridir. Yanma olayları sonucunda ısı ortaya çıkar. Yanma
tepkimeleri kimyasal bir olaydır. Herhangi bir maddenin oksijenle birleşmesi olarak
kullanılabilirse de özellikle yakıtların reaksiyonu için kullanılmaktadır.

1.5. Yakıt
Fiziksel ve kimyasal yapısında bir değişim meydana geldiğinde enerji (ısı) açığa çıkaran her
türlü malzemenin genel adına yakıt denir. Oksijenle reaksiyona girdiğinde endüstriyel
işlemler için gereken ısıyı verebilen ve özellikle hava oksijeni ile raksiyonu kolayla mümkün
olan malzemlere yakıt denir.

1.6. Tam Yanma

Yanma, yanıcı bir yakıt ve yakıcı oksijen ile gerçekleşen ve sonucunda ısı elde edilen bir
tepkimedir. Yanma sonucunda karbondioksit ve su oluşur. Eğer karbonmonoksit gazı açığa
çıkarsa tam yanma gerçekleşmez. Bu durum yakıt ve havanın yeterince karışmadığı veya
yanma için yeterli koşulların sağlanamadığını gösterir. Tam yanmanın oluşabilmesi için yeterli
miktarda oksijenin bulunması gerekmektedir. Yeterli olmayan oksijen durumunda, eksik
yanma sonucu karbonmonoksit oluşur. Bir yakıtın tamamen yanarak ihtiva ettiği karbonun
tamamı karbondoksite dönüşürse böyle yanmaya tam yanma denir.

1.7. Tam Olmayan Yanma

Yakıtın yandıktan sonra geride bıraktığı cürufta bir miktar karbon kalmış ise böyle yanmaya
tam olmayan yanma denir.

5
1.8. Yetersiz Yanma
Gerekli şartlar (özellikle oksijen ihtiyacı) sağlanmadığında, yakıtın yanarak karbondioksitin
yanında bir miktar da karbonmonoksit vermesine yetersiz yanma denir.

1.9. Alt Isıl Değer

Yanma sonucu açığa çıkan atık gazın içindeki su buharından yararlanmadan yani yoğuşma
enerjisinden yararlanılmadan kazanılan birim enerji değeridir.

1.9. Üst Isıl Değer

Üst ısıl değer, bir yanma tepkimesinde oluşan suyun sıvı fazında olması durumunda açığa
çıkan ısı enerjisini tanımlamaktadır. Yani üst ısıl değer, buharlaşma ısısı dahil olmak üzere
açığa çıkan toplam ısı enerjisidir.

1.10. Tutuşma Sıcaklığı

Yanma işleminin başlayabilmesi için yanacak nesnenin alev alacağı sıcaklık değeridir.
1.11. Kül, yanmış organik maddelerden geri kalan atığa verilen genel isimdir.
Maddeleri oluşturan yapı taşlarının yüksek ısıya maruz kalmaları sonucu oluşturdukları grimsi
toz şeklinde görülen bir maddedir. Yakılan maddenin ne olduğuna bağlı olarak külün rengi,
görüntüsü, kokusu değişebilir.

1.12. Cüruf
Yakıt yakıldıktan sonra geriye kalan katı kütleye cüruf denir.

1.13. Yanma Isısı

Bir yakıtın birim kütlesinin tam olarak yakılması sonucu açığa çıkan ısı miktarıdır. Kalorifik ısı
değeri olarak da bilinir.

1.14. Isı Sığası

Isı sığası veya ısı kapasitesi, bir maddenin sıcaklığını 1 °C değiştirmek için gerekli olan ısı
miktarıdır. Başka bir ifade ile bir cismin ısısının sıcaklığına göre türevidir. Cismin kütlesi ile öz
ısısının çarpımına eşittir (m.c). Birimi kj\K.

1.15. Özgül Isı

Özgül ısı, öz ısı ya da ısınma ısısı, C.G.S. birimleri sistemine göre bir maddenin
1 gramının sıcaklığını 1 C°, S.I. birimleri sistemine göreyse 1 kilogramının sıcaklığını
1 K° arttırmak için gerekli olan ısı enerjisi miktarıdır.
Öz ısı, maddenin bulunduğu fiziksel hâl, basınç ve sıcaklığa göre az da olsa değişkendir. Pratik
uygulamalarda genellikle sabit olarak alınır. Öz ısı ölçümlerinin yanında hangi şartlar altında
yapıldıkları da belirtilir.Birimi Cal/goC.

6
1.16.ISI AKTARIM MEKANİZMALARI
KONDÜKSİYON
Enerjinin yüksek enerjili partiküllerden düşük enerjili partiküllere doğru bir madde içerisinde
akmasıdır. Katı, sıvı ve gazlarda görülebilir.
Katılarda latis içerisindeki moleküllerin titreşimi ve serbest elektronların enerji taşınımı ile.
(Ör: Çelik bir çubuğun ısıtılması) .Sıvı ve gazlarda ise moleküllerin rastgele hareketi sırasındaki
çarpışma ve difüzyonları ile meydana gelir.( Teneke kutudaki kolanın soğuması)
KONVEKSİYON
Bir katı yüzeyi ile temasda olan hareketli sıvı ve gaz arasındaki enerji iletimidir. Bir akışkanın
hareketi ile ısının iletildiği enerji taşınım şeklidir. (Vantilatörle serinleme)
RADYASYON
Enerjinin bir maddeden diğerine elektromanyetik dalgalar halinde yayılmasıdır. Diğer ısı
transfer mekanizmalarından farklı olarak arada taşıyıcı bir ortama gerek yoktur. (Güneşin
dünyayı ısıtması)Ü

1.17.AKTİF KARBON
Aktif karbon veya amorf karbon, karbon elementinin bir allotropudur. Eriyiklerde renk ve
koku yapan bileşikleri tutması ve yakalaması için, ısı ve rutubet etkisine maruz bırakılan, çok
ince toz halinde, siyah renkli organik bir maddedir. Odun, kömür, hindistancevizi gibi
maddelerin çeşitli işlemlerden geçirilmesiyle elde edilir. Hazırlanma işlemi sırasında
organik madde yaklaşık olarak 2000 F°'a (yaklaşık 1093 °C) kadar ısıtılır ve maddeye
yüksek basınç uygulanır. Böylece karbon gözenekli yapıya bürünür, yüzeyi artar.
Öyle ki 1 gramında -kullanım alanına bağlı olarak- 200m² ile 1500m² arasında bir
yüzey elde edilir.
Gaz halindeki maddelerin adsorpisyonu için mümkün olduğunca küçük gözenekli
karbonlar tercih edilir, hindistan cevizi gibi. Eriyik haldeki maddeler için ise daha çok
torf ve bitümlü kömür kullanılır.

1.18.Isı ile Sıcaklık Arasındaki Fark Nedir?

Yukarıda da bahsedildiği üzere ısı bir enerji ve enerji aktarım biçimiyken sıcaklık, maddelerin
atomlarının ortalama hareket ya da diğer adıyla kinetik enerjisini ifade eden değerdir. Daha
da detaylandırmak gerekirse, sıcaklık bir cismin sıcaklık veya soğukluğunun belirtildiği ölçü
birimidir. Termometre ile ölçülen sıcaklık, maddelerin taneciklerinin sahip oldukları hareket
enerjisini de belirtmektedir. Bir maddenin taneciklerinin sıcaklığının yüksek olması
taneciklerin hareket enerjilerinin büyük olduğu, taneciklerinin sıcaklığının düşük olması
taneciklerin hareket enerjilerinin daha küçük olduğu anlamına gelmektedir.

7
Isı bir enerji türü ve enerji aktarım biçimi iken sıcaklık bir ölçümdür. Isı kalorimetre ile
ölçülürken, sıcaklık termometre aracılığıyla tespit edilmektedir. Isının birimi kalori veya joule
iken sıcaklığın birimi derecedir. Isı madde miktarı ile bağlı iken sıcaklık madde miktarından
bağımsız bir biçimdedir. Sıcaklık, ısıdan farklı olarak genleşmeye bakılarak dolaylı bir biçimde
de ölçülebilmektedir. Ayrıca sıcaklık noktasal bir özellik olup, enerjinin mikroskobik düzeydeki
statik halini belirtmektedir. Isı yukarıda da bahsedildiği üzere yalnızca joule ya da kalori ile ifade
edilirken sıcaklığın birçok birimi bulunmaktadır. Bunlar; Celsius (°C), Fahrenheit (°F), Réaumur (°R), ve
Kelvin (°K) olarak karşımıza çıkmaktadır.

2. DENEYSEL YÖNTEMİ

2.1. Deneyin Amacı

Herhangi bir maddenin ısıl değerinin kalorimetre kullanılarak ölçülmesi ve alt ısıl değerinin
hesaplanması.

2.2. Deney Sisteminin Tanıtımı

Kalorimetre ısının ne kadar kullanıldığını ölçen bir alettir. Isı sayacı olarak da bilinen kalorimetre,
mekanik ve elektronik olmak üzere iki bileşenden oluşur. Kalorimetre cihazının en kritik amacı ise ne
kadar tüketim yapıldığının ölçülmesidir.

ŞEKİL2.1. KALORİMETRE

8
Sıcaklık sirkülatörleri laboratuvarlarda numunelerin kontrollü olarak ısıtılması veya
soğutulması işlemlerinde kullanılır. Açık aleve maruz kaldığında yanıcı veya patlayıcı yapıda
olan kimyasallar ile çalışırken sıvı sirkülatörleri sıklıkla kullanılır. Substratların erimesi,
reaktiflerin ve çözeltilerin ısıtılması, kimyasal tepkimelerin kontrollü olarak gerçekleştirilmesi
ve hücre kültürü inkübasyonu gibi çok çeşitli işlemlerde kullanılır.

ŞEKİL2.2. SİRKÜLATÖR

2.3. Deneyin Yapılışı

• Sirkülatör çalıştırılarak, sıcaklık istenen değere ulaşana kadar beklendi.

• Yakılacak olan numune hassas terazide tartıldı ve not edildi.
• Kalorimetre bombası hazırlandı. Yakma teli üzerine pamuk ipliği bağlandı ve
yakılacak olan numune(benzoik asit) krozenin içine tam pamuğun üstüne gelecek
şekilde yerleştirilirdi.
• Kapak yakma bombası üzerine koyuldu ve kapağı kapatılıdı.
• Oksijen tüpü kullanılarak yakma bombası dolduruldu.
• Yakma bombası 3 adet merkezleyici başlık arasına yerleştirildi.
• Tank seviye göstergesi kontrol edilerek istenen seviyeye kadar su ile dolduruldu.
• Cihazda ilk olarak manuel mod seçildi ve cihaz çalıştırıldı.
• Ekranda sıcaklık değeri sabitleninceye kadar beklendi ve cihaz açıldı numune
tamamen yanmış mı diye kontrol edildi.
• Aynı işlem dinamik mod için de yapıldı ve sıcaklık değerleri not edildi.

9
3.BULGULAR VE TARTIŞMA

Benzoik Asit için;

m (benzoik asit):0,5 g

MANUEL ÖLÇÜM

ZAMAN (min) ΔT (oC)

1.dakika 0,0245

2.dakika 0,5947

3.dakika 1,2080

4.dakika 1,3458

5.dakika 1,3867

6.dakika 1,4009

7.dakika 1,4051

8.dakika 1,4055 (max)

9.dakika 1,4046

10.dakika 1,4032

10
Kömür için;

m ( kömür): 0,0198 g

MANUEL ÖLÇÜM

ZAMAN (min) ΔT (oC)

1,dakika 0,0520

2.dakika 0,1177
3.dakika 0,1403
4.dakika 0,1515
5.dakika 0,1587

6.dakika 0,1648
7.dakika 0,1699
8.dakika 0,1749
9.dakika 0,1797
10.dakika 0,1846
11.dakika 0,1891
12.dakika 0,1941
13.dakika 0,1992
14.dakika 0,2043
15.dakika 0,2094
16.dakika 0,2145
17.dakika 0,2201
18.dakika 0,2251
19.dakika 0,2308
20.dakika 0,2362
21.dakika 0,2420
22.dakika 0,2477
23.dakika 0,2537
24.dakika 0,2599
25.dakika 0,2658

11
Benzoik Asit için;

m (benzoik asit):0,50 g

DİNAMİK ÖLÇÜM

ZAMAN (min) Hg DEĞERİ (J\g)

8.dakika 26524 J\g

Benzoik asit manuel ölçümde ve dinamik ölçümde tamamen yandı. Kömür ise pamuk
ipliğinin üzerine tam denk gelmemesinden dolayı sadece bir kısmı yandı.

12
4.SİMGELER VE KISALTMALAR

EE: Kalorimetre için verilmiş enerji değeri (IKA C200 kalorimetresi için 10056
J\ oC
ΔT: Cihazın gösterdiği sıcaklık yükselmesi
f: Yanan ipten elde edilen ısı
m: Numunenin kütlesi
hg: Doymuş buhar entalpisi
hf :Doymuş sıvı entalpisi
HH2O :Suyun yoğunlaşma entalpi
Hg :Üst ısıl değeri
Ha :Alt ısıl değeri

13
5.KAYNAKÇA

https://tr.wikipedia.org/wiki/Kalorimetre

https://tr.wikipedia.org/wiki/Is%C4%B1_s%C4%B1%C4%9Fas%C4%B1
https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96zg%C3%BCl_%C4%B1s%C4%B1
https://www.otoguncel.com/teknik-bilgiler/yakitin-alt-isil-degeri-ve-ust-isil-degeri-nedir/
file:///C:/Users/gzde_/Downloads/8_Ta%C5%9F%C4%B1n%C4%B1m%20Mekanizmalar%
C4%B1_ISI_TRANSFERI_1.pdf

https://tr.wikipedia.org/wiki/Aktif_karbon

https://www.foodelphi.com/isi-transfer-mekanizmalari/

file:///C:/Users/ASUS/Desktop/KML_I_Deney_Foyu_1_1.pdf

https://www.ume.tubitak.gov.tr/tr/projeler/sertifikali-isil-deger-referans-malzemesi-
uretimi-benzoik-asit

https://depo.btu.edu.tr/dosyalar/kimyamuh/Dosyalar/1-
BOMBA%20KALORIMETRESI%20ILE%20YANMA%20ISISININ%20OLCULMESI(1).pdf

14
6.YORUM VE TARTIŞMA

14.03.2022 tarihinde yapılan ‘kalorimetrik yöntemle maddelerin ısıl değerlerinin

belirlenmesi’ deneyi yapıldı. Deneyin amacı herhangi bir numunenin ısıl değerinin
kalorimetre kullanarak ölçülmesi ve alt ısıl değerinin bulunmasıdır. Deneyde kalorimetre
kullanarak manuel ve dinamik ölçüm sonuçları bulundu. Krozeye koyulan numunenin
yanabilmesi için pamuk ipliği kullanıldı ve benzoik asit yerleştirildi. Pamuk ipliği
kullanmamızın sebebi saf olması ve bu sayede yanma sonunda kül ve cüruf bırakmaması
olduğu öğrenildi. Daha sonra bombaya oksijen basıncı uygulandı bunun sebebi ise de
numunelerin atmosfer basıncında yanmamasından kaynaklandığı öğrenildi. Manuel ölçümde
cihazın kontrolünün bizde olduğu öğrenildi. ΔT değerleri her dakika için tek tek okundu ve
düşüş gözlenmesi beklendi. Düşüş gözlendikten sonra en yüksek ΔT değerinin maksimum
değer kabul edileceği öğrenildi.

Deneyde kullanılan manuel ve dinamik modun benzeklikleri ve farklılıkları üzerinde duruldu.

Benzerlikleri olarak deneyde aynı ip, aynı hacim, aynı basınç, aynı numune ve aynı miktar da
su kullanılıyor. Fakat aralarındaki en temel farkın süreleri olduğu öğrenildi. Manuel ölçümde
ΔT değerini düşüş gözlemleyinceye kadar beklerken dinamik mod 8 dakika olarak ayarlanmış
durumdadır ve bu durumda manuel modun daha uzun sürebileceği öğrenildi.

Deneyimizde ısı mekanizmalarından bahsedildi. 3 farklı ısı mekanizması vardır. Bunlar

radyasyon, konveksiyon ve kondüksiyondur. Deney düzeneğinden örnek verilecek olursa
kondüksiyona çelik bombanın ısınması, pamuk ipliği ile krozenin arasındaki ısı transferi örnek
olarak verilebilir. Konveksiyona ise bombanın su ile arasındaki ısı transferi örnek olarak
verilebilir.

Deneyde manuel ölçüm benzoik asit ve kömür için gerçekleştirildi. Fakat deney sırasında
kömürün krozenin içine yerleştirilen pamuğun tam üzerine koyduktan sonra bombaya
yerleştirilirken dikkat edilmemesinden dolayı kömürün sadece bir kısmı yandı.. Bu aşamada
kömürün yanma ısısının daha yüksek olduğu öğrenildi. Benzoik aside göre süresinin daha
uzun olduğu gözlemlendi.

15
7.EKLER

7.1.HESAPLAMALAR

MANUEL ÖLÇÜM

ÜST ISIL DEĞER HESABI

(EE∗ ∆T)−ƒ

Hg = m

10056 j\oC x 0,2388 cal\j x 1,4055 oC – 50 j

= 0,5 g

= 6650,25 cal\g

ALT ISIL DEĞER HESABI

(EE∗ ∆T)−ƒ

Ha = m - HH2O

HH2O değerini hesaplamak için;

HH2O = hfg – y.g

16
C7H6O2 + 15\2 O2 7CO2 + 3H2O

4,99x10-3 mol 0,0123 mol

0,5 g benzoik asit x 1mol \ 122,2 g benzoik asit = 4,09x10-3 mol benzoik asit

0,0123 mol H2O x 18 g \ 1 mol H2O = 0,2214 g H2O

H2O 30 bar basınçta hfg değeri = 1794,9 kj\kg

H2O = hfg x y.g = 1794,9 kj\kg x 1000 j\1kj x 1 kg\1000 g x 0,2214 g

= 397,39 j\g

ALT ISIL DEĞER HESABI

(EE∗ ∆T)−ƒ

Ha = m - HH2O

10056 j\oC x 0,2388 cal\j x 1,4055 oC – 50 j - 397,39 j\g

= 0,5 g

= 6252,87 cal\g

17
DİNAMİK ÖLÇÜM

ÜST ISIL DEĞER = Hg (cihazdan okunan değer) = 26524 j\g

Ha = Hg - H2O = 26524 j\g – 397,39 j\g

= 26126,61 j\g x 0,2388 cal\ 1 j

= 6239,03 cal\g

BAĞIL HATA (%)

Benzoik asidin teorik üst ısıl değeri = 25000-27000 j\g aralığındadır.

Referans = 27000 j\g = 6447,6 cal\g

Teorik değer – Deneysel değer \ Teorik değer x 100

6447,6 – 6650,25 \ 6447,6 x 100 = % 3,14 hata

Benzoik asidin alt ısıl değeri bulunamadığı için teorik değer dinamik ölçüm
sonucu kabul edildi.

Teorik değer – Deneysel değer \ Teorik değer x 100

6239,03 – 6252,87 \ 6239,03 x 100 = % 0,22 hata

18
 1,8
y = 0,1167x + 0,516
1,6 R² = 0,5634

1,4

1,2
benzoik asit

0,8

0,6

0,4

0,2

0
0 2 4 6 8 10 12
zaman(dk)

Yanma olayı gerçekleşirken ΔT değerinde artış gözlenir. ΔT değerinin

sabitlendiği nokta maksimum noktadır. Belli değerden sonra artış
gerçekleşmediği için ilk olarak artış gözlenen, belli değerden sonra sabit bir
şekilde ilerleyen grafik meydana geldi.Bizim deneyimizde 8. dakikadan sonra ΔT
değerinde düşüş gözlendi ve kalorimetre cihazı durduruldu. Maksimum değer
8. dakikadaki değer kabul edildi.

19