Kurumsal Faal yetler Kütüphane Derg Atatürk Ans kloped s İlet ş m E-mağaza

Amer kan mandası ç n propagandalar

Etk nl kler

Bundan sonra, 8 Eylül toplantısında sözünü ett ğ m muhtıra ele alındı. Bu muhtırada başlıca Amer kan mandası
K taplar
üzer nde duruluyordu.

Derg O günlerde, İstanbul’dan gelen bazı k mseler Amer kalı M ster Brown (Bravn) adında b r gazetec y de S vas’a
get rm şlerd .
Duyurular
Bu konu üzer nde kongrede geçen görüşmelere yer vermeden önce, yüksek hey’et n z yeter nce aydınlatab lmek
Fotoğraflar ç n, bazı, ön b lg ler arz edey m. Bu b lg ler, Erzurum’dan ber başlayan bazı haberleşmelerden daha y anlaşılacağı
ç n, onları olduğu g b sunacağım:
Raporlar
Güvenl kle lg l ve çok ved Amasya, 25/26.7.1919
Eser/Makale Başvurusu
Erzurum’da 3’üncü Ordu Müfett şl ğ Kurmay Başkanlığı’na

1 — Mustafa Kemal Paşa’ya özel: Bu gün 25 Temmuz 1919 akşamı Bek r Sam Beyefend Amasya’ya geld ler.
arama yap... Kend ler le uzunca b r süre görüşmek şeref ne er şt m. Mustafa Kemal Paşa’ya ve Rauf Beyefend ’ye saygılarını
sunarlar. Kend s aşağıdak düşünceler n arz etmekl ğ m r ca etm şt r.

2 — Bağımsızlık, elbette sten r ve terc h ed l r. Ancak, tam bağımsızlık sted ğ m z takd rde, vatanın b rçok parçalara
ayrılacağı kes n ve şüphes zd r. Şu halde, k üç l ç ne almaktan baret olacak bağımsızlığa, vatanımızın bütünlüğünü
garant altına alacak yabancı b r devlet n h mayes (mandaterl k) elbette terc h ed l r. Osmanlı ülkes n n tamamını
ç ne alan meşruluğumuz ve dışarıdak tems l hakkımız esk den olduğu g b devam etmek şartıyla, bel rl süre ç n
Amer ka mandasını stemey m llet m z ç n en yararlı b r çözüm şekl olarak kabul ed yorum. Bu konuda Amer ka
tems lc s yle görüştüm. B rkaç k ş n n değ l, bütün b r m llet n ses n Amer ka’ya duyurmak gerekt ğ n söyled ve
aşağıdak şartlar çerçeves nde W 1son’a, Senato’ya ve Amer kan Kongres ’ne başvurulmasını tekl f ett :

a) Âd l b r hükûmet n kurulması,

b) Öğret m ve eğ t m n yayılması ve genelleşt r lmes ,

c) D n ve mezhep hürr yet n n sağlanması,

AYK Derg D z n d) G zl anlaşmaların kaldırılması,

Atatürk'e A t B lg ve Belgeler e) Bütün Osmanlı ülkes n sınırları ç ne alacak şek lde, Amer kan Hükûmet ’n n b z kumandası altına almayı kabul
etmes .

Türk ye Cumhur yet Tar h 3 — Bundan başka kongrem z n seçeceğ b r hey’et , Amer ka’ya b r zırhlı le göndermey de tems lc üzer ne almıştır.

4 — Bek r Sam Bey, daha b r k gün buralarda kalacağından, her türlü em r ve tal matın ben m aracılığımla
Atatürk Kültür, D l ve Tar h gönder lmes n , özell kle S vas Kongres ’n n ne zaman toplanacağının ve kend ler n n o güne kadar nerede
Yüksek Kurumu beklemes n n uygun olacağının b ld r lmes n st rham eylemekte olduğu.

Atatürk Kültür Merkez 5’ nc Kafkas Tümen

Türk D l Kurumu Komutan Vek l

Ar f
Türk Tar h Kurumu
Ş fre

İved ve k ş ye özel Erzurum

196

Amasya’da 5’ nc Tümen Komutanlığı’na

1 — Ş md Amasya’da bulunan esk Val Bek r Sam Beyefend ’ye özel: Zâtıâlîler n n telgrafından çok yararlandık.
Toplanmış bulunan V lâyât-ı Şark ye Kongres (46) hemen her tarafta kend memleketler halkınca etk l , hatırı sayılır
ve söz sah b olarak tanınmış k mselerden kurulmuş yetk l b r hey’et durumundadır. Bu kongrede, ş md ye kadar
yapılan görüşmelerde, devlet ve m llet n st klâl n n bölünmezl ğ ısrarla savunulmaktadır. Bu bakımdan, b zce de daha
şartları ve n tel ğ bel rs z olan b r Amer ka mandaterl ğ nden kongrede doğrudan doğruya söz ed lmes pek sakıncalı
olacağından, zâtıâlîler n n İstanbul’da temasta bulunduğu k mselerle yaptığı görüşmelere dayanarak aşağıdak
noktaların açıklanmasını ve b zler hemen aydınlatmanızı özell kle r ca eder z. Bundan önce de doğrudan doğruya
İstanbul’dan gelen bu konudak b lg ler şüphel görüldüğünden, aynı esaslar çerçeves nde açıklama stend ğ g b , 21
Temmuz 1919 tar h nde S vas’ta Refet Bey vasıtasıyla İstanbul’dan alınan b lg lerde de y ne şüphel noktalar
bulunduğundan, oradan da şartlar hakkında kest rmeden açıklama stenm şt r.

a) Tam bağımsızlık stend ğ takd rde, vatanın b rçok parçalara ayrılacağı kes n ve şüphes zd r, buyuruluyor. Bu
görüşün kaynağı ned r?

b) Vatanın bütünlüğünden maksat, memleket n bütünlüğü mü, yoksa hâk m yet hakları mıdır?

c) Osmanlı ülkes n n tamamını ç ne alan meşruluğumuz ve dışarıdak tems l ed lme hakkımız esk den olduğu g b
devam etmek şart yle mandaterl k stemey en yararlı b r çözüm olarak kabul buyuruyorsunuz. Ancak, tems lc n n ler
sürdüğünü b ld rd ğ n z maddeler le bu şek l b r b r le çel şm ş görünüyor. Çünkü, meşruluğumuz esk den olduğu
g b devam ett ğ takd rde, hükûmet, yasama gücünün güven ne sah p ve denet m ne tâbî b r hey’etten baret olur k ,
artık bu hey’et n kuruluşunda Amer ka’nın müdahales ve etk s olamaz. Bu durumda ya meşruluk devam edecekt r
ve Amer ka’dan âd l b r hükûmet n kurulmasını stemeye gerek yoktur. Yahut da, stend ğ ne göre, meşruluğun
devamı sözden baret kalır.

d) Öğret m ve eğ t m n yayılmasından ve genelleşt r lmes nden maksat ned r? İlk anda hatırımıza gelen, memleket n
her tarafında Amer kan okullarının açılmasıdır. Çünkü daha ş md den yalnız S vas’ta y rm beş kadar okul açmışlardır
k , yalnız b r tanes nde b n beş yüz kadar Ermen öğrenc vardır. Bu durum karşısında Osmanlı ve İslâm öğret m ve
eğ t m n n yayılması ve genelleşt r lmes le bu teşebbüs nasıl bağdaştırılacaktır.

e) D n ve mezhep hürr yet n n sağlanması maddes de öneml d r. Patr khaneler n mt yazları devam ederken bunun
farklı yanı ve anlamı ned r?

f) Tems lc n n beş nc madde olarak sözünü ett ğ bütün Osmanlı ülkes n n sınırları ne demekt r? Yan savaştan öncek
sınırlarımız mıdır? Eğer bu dey m ç nde Sur ye ve Irak da varsa, Anadolu halkının Arab stan adına mandaterl k
steğ ne hak ve yetk s olab l r m ?

g) Bugünkü hükûmet n pol t kası ned r? Tevf k Paşa neden Londra’ya g tt ? Amer kalılar g b İng l zler n de ayrıca b r
mandaterl k pol t kası güttükler anlaşılıyor. Aralarındak fark ned r? Hükûmet Amer kan mandası ç n ne düşünüyor?
Yan buna eğ l ml m , yoksa steks z m ? Amer kalılar neden Ermen stan mandaterl ğ n bıraktılar? Amer kalılar
mandayı almaya ne dereceye kadar yatkın ve stekl d rler

2 — S vas Kongres ’n n toplanması, Erzurum Kongres ’n n sonucuna bağlıdır. Bununla ayrıca uğraşılmaktadır.
Yüksek şahs yetler n n bunu beklemek üzere ya Tokat’ta yahut Amasya’da bulunmaları uygundur. Saygılarımızı
sunarız.

Mustafa Kemal

Güvenl kle lg l

İved Amasya, 30.7.1919

93

3’üncü Ordu Müfett şl ğ Kurmay Başkanlığı’na

1 — Mustafa Kemal Paşa’ya özel; Bek r Sam Bey’den alınan cevap aşağıda arz olunur:

a) Tam bağımsızlık stend ğ takd rde, vatanın b rçok bölgeye ayrılacağı ve b rkaç mandaya tâb tutulacağımız Dörtler
Kom syonu’nca kararlaştırılmıştır. Bu bakımdan ve buna engel olmak ç n, Amer kan tems lc s , b r manda stemen n
en uygun olacağını söylem şt r.

b) Yalnız hâk m yet hakları söz konusudur; yurt bütünlüğümüzün korunması temel lked r.

c) Amer ka’dan herhang şek lde b r hükûmet stemeyeceğ z. Amer ka’ya âd l b r hükûmet kuracağımız konusunda
güvence vereceğ z. Anayasamızın hükümler yürürlükte kalmak, Hânedan’ın her türlü hüküm sürme haklarına
dokunulmamak ve korunmak esk den olduğu g b dışarıda tems lc ler m z bulunmak şartıyla, Amer kan Hükûmet ’n n
mutluluğumuza ve gel şmem ze yardımcı olmasını steyeceğ z. İsteyeceğ m z manda şekl budur.

d) Öğret m ve eğ t m n yayılmasından ve genelleşt r lmes nden maksat Amer kan okullarının köyler m ze kadar
g rmes ne z n vermek değ l, m llî ve slâmî öğret m ve eğ t m yaymaya ve genelleşt rmeye çalışacağımız konusunda
kend ler ne söz vermekle b rl kte yardımlarını stemekt r. Mandaterl ğ Amer kan m syonerler ne değ l Amer kan
Hükûmet ’ne vermek st yoruz.

e) D n ve mezhep hürr yet esasen d nî ve İslâmî lkeler m z n gereğ d r; Amer kan kamuoyu bu gerçeğ b lmed ğ ç n,
kend ler ne bu konuda güvence vermek st yoruz. Tems lc n n sözünü ett ğ sınırlar savaştan öncek sınırlarımızdır.
Sur ye ve d ğer memleketler üzer nde b z m mandaterl k steğ ne yetk m z olup olmaması kongrece çözülecek b r
sorundur. Esasen Sur ye ve Irak’ta Amer kan hey’etler halk oyuna başvurdular. Sur ye ve F l st n’de bağımsız b r
Arap hükûmet kurulmasını stemekle b rl kte, Amer kan mandasını ötek lerden daha üstün tuttuklarını gösterd ler.

f) Bugünkü hükûmet daha yen kurulduğundan pol t kası bell değ ld r. Ancak, daha öncek hükûmetler n s yasetler
güçsüzlük ve İt lâf kuvvetler n n her emr ne boyun eğmekt . Tevf k Paşa, Londra’ya g tmeyerek Fer t Paşa le ger
dönmüştür. Amer ka, Ermen stan hükûmet bell olmadan yalnız oralarda dolaşan heyetler n n verd ğ raporlara göre,
büyük b r Ermen stan’ın kurulmasına maddî olarak mkân bulunmadığı görüşünded r. Manda konusundak ayrıntılı b r
rapor posta le gönder lmek üzered r.

g) Ş md l k tarafınızdan yapılacak tebl gatı beklemek üzere Tokat’ta bulunacağım. Amasya ve Tokat le lçelerde
gerekl tebl ğlerde bulunmakta ve bunların y sonuçlar vereceğ n üm t etmektey m. Hep n ze saygılarımı sunarım,
efend m.

5’ nc Tümen Komutanı

Ar f

Ş fre

K ş ye özel Erzurum, 1.8.1919

Amasya’da 5’ nc Tümen Komutanlığı’na

Bu telgrafın hemen Bek r Sam Beyefend ’ye ulaştırılması ve cevabının acele olarak alınması r ca olunur.

Bek r Sam Beyefend ’ye Özel :

İlg : 3.7.1919 Amer kan mandası hakkındak son açıklamalarınızı öğrend k. Bu şartlara göre aslında korkulacak b r
şey olmamak lâzım. Bununla b rl kte daha b r nokta hakkındak yüksek görüşler n z de almak st yoruz. Leh m zde bu
kadar elver şl şartlar ler sürülmes ne yatkın bulunacak olan Amer kan Hükûmet , böyle b r mandaterl ğ kabul
etmes ne yan buna katlanmasına karşılık, Amer ka adına ne g b yarar ve çıkarlar sağlamış olacaktır? Bununla kend
hesaplarına elde edecekler sonuç ned r? Bu konudak yüksek düşünce ve b lg ler n zle de b z aydınlatmanızı acele
bekler z, efend m.

Mustafa Kemal

Amasya, 3.8.1919

3’üncü Ordu Müfett şl ğ Kurmay Başkanlığı’na

Bek r Sam Bey’den alınan cevap aşağıda arz olunur: Mustafa Kemal Paşa’ya Özel: Amer kalılarla ş md ye kadar
yapılan görüşmeler tab atıyla hep özel b r şek lde olmuş ve sırf b r varsayımdan baret kalmış olduğu ç n,
mandaterl kler n her k tarafa yükleyeceğ şartlar üzer nde durulmamıştır. Mümkünse, hazırlıklara başlanarak S vas
Kongres ’n n b r an önce açılması gereğ n özet olarak arz eder m.

Kurmay Yarbay

Ar f

Mustafa Kemal Paşa Hazretler ’ne

Saygıdeğer Efend m,

Memleket n s yasî durumu en son kertes ne geld . Kend m ze b r yön ç zeb lmek ç n, Türk m llet n n zarını atıp olumlu
b r durum alma zamanı se geçmek üzere bulunuyor.

Dış durum İstanbul’da şöyle görünüyor:

Fransa, İtalya, İng ltere, Türk ye’n n mandaterl k meseles n Amer kan Senatosu’na resmen tekl f etm ş olmakla
b rl kte, Senato’nun bu tekl f kabul etmemes ç n bütün güçler n kullanıyorlar. Taks mden pay kaçırmak elbette
şler ne gelm yor.

Sur ye’de aradığını bulamayan Fransa, zararını Türk ye’den kapatmak st yor. İtalya namuslu b r emperyal st
olduğundan, savaşa ancak Anadolu’nun bölüşülmes nde pay almak ç n g rd ğ n açıktan açığa söylüyor. İng ltere’n n
oyunu b raz daha nced r.

İng ltere, Türk’ün b rl ğ n , çağdaşlaşmasını, gerçek b r bağımsızlık kazanmasını, gelecekte b le stem yor. Yen mkân
ve görüşlerle tamamen çağdaş ve kuvvetl b r Müslüman – Türk hükûmet başında h lâfet de olursa, İng ltere’n n
el ndek müslüman es rler ç n kötü b r örnek olur. İng ltere Türk ye’y bütünü le ele geç reb lse, kafasını kolunu
koparır, b rkaç yılda sadık b r sömürge durumuna sokar. Buna, memleket m zde en başta ve özell kle d nî sınıflar
çoktan taraftardırlar. Fakat bunu Fransa le dövüşmeden yapab lmek mümkün olamayacağından taraftar olamaz.
Fakat, Türk ye’y bütün olarak korumak gereğ duyulursa, yan bölüşmen n büyük askerî fedakârlıklarla
yapılab leceğ n anlarsa, Lât nler sokmamak ç n Amer kan görüşünü tutar ve destekler. N tek m İng l z s yasetç ler
arasında zaten bu görüşe eğ l ml olanlar vardır. Mor sson (Mor son) g b ünlü k mseler Amer ka’nın Türk ye’de manda
kurmasını st yorlar

Başka b r çözüm yolu da, Türk ye’y Trakya’dan, İzm r’den, Adana’dan, belk de Trabzon’dan ve hele İstanbul’dan
yoksun bıraktıktan sonra, esk «Kap tülasyon» ları ve boğulmaya mahkûm ç sınırlarıyla başbaşa bırakmak.

B z İstanbulda, kend m z ç n, bütün esk ve yen Türk ye sınırlarını ç ne almak üzere geç c b r Amer kan mandasını
«ehven- şer» (47) olarak görüyoruz. Dayandığımız noktalar şunlardır:

1 — Aramızda, hang şartlar altında olursa olsun, Hr st yan azınlıklar kalacaktır. Bunlar hem Osmanlı vatandaşı olma
haklarından yararlanacaklar hem de dışarıda b r Avrupa devlet ne dayanarak karışıklık çıkaracaklar, sürekl olarak
müdahaleye yol açacaklar ve zaten göstermel kten baret olan bağımsızlığımızdan azınlıklar adına her yıl b r parça
daha kaybedeceğ z.

Güçlü b r hükûmet ve çağdaş b r dare kurulab lmes ç n, patr khanen n s yasî mt yazları, azınlıkların kuvvetl
devletler vasıtasıyla yaptıkları sürekl tehd tler ortadan kalkmalıdır. Küçük ve zayıf b r Türk ye bunu
başaramayacaktır.

2 — B r b r n yok eden, çıkar sağlama, hırsızlık, macera ve şöhret ç n yaşayanların hırsını doyuran bu hükûmet
anlayışı yer ne, m llet n refah ve kalkınmasını sağlayab lecek, halkı ve köyler , sağlığı ve z hn yet le çağdaş b r halk
durumuna get reb lecek b r hükûmet anlayış ve uygulamasına ht yacımız var. Bunun ç n gerekl olan paraya
uzmanlığa ve kudrete sah p değ l z. S yasî dış borçlar, s yasî esaret artırıyor. Taraf tutma, cah ll k ve çok
konuşmaktan başka olumlu b r sonuç veren yen b r hayat yaratamıyoruz.

Bugünkü hükûmet, adamlarını takd r etmese b le, halkı ve halk hükûmet kurulmasını yararlı gören F l p n g b vahşî
b r memleket , bugün kend kend n 58 dareye mukted r çağdaş b r mak ne hal ne koyan Amer ka, bu konuda çok
ş m ze gel yor. On beş, y rm yıl sıkıntı çekt kten sonra yen b r Türk ye’y , her ferd öğren m ve z hn yet yle gerçek
bağımsızlığı kafasında ve ceb nde taşıyan b r Türk ye’y , ancak yen dünyanın kab l yet yaratab l r.

3 — Yabancı devletler n Türk ye üzer ndek rekabetler n ve kuvvetler n memleket m zden uzaklaştırab lecek b r
yardımcıya ht yacımız var. Bunu ancak Avrupa dışında ve Avrupa’dan daha güçlü b r elde bulab l r z.

4 — Bugünkü oldub tt ler ortadan kaldırmak ve dâvâmızı sür’atle dünyaya karşı savunab lmek ç n, gerekl güce
sah p b r devlet n yardımını stemek lâzımdır. Yayılma s yaset güden Avrupa’nın başvurduğu b nb r yol ve alçakça
s yaset ne karşı böyle b r vek l olarak Amer ka’yı kend m ze kazanarak ortaya atab l rsek, Doğu Meseles ’n de Türk
Meseles ’n de gelecek ç n kend m z çözümlem ş olacağız.

Bu sebeplerden dolayı, b r an önce stemem z gereken Amer kan mandası da, elbette sakıncasız değ ld r.
Hays yet m zden epeyce fedakârlık etmek mecbur yet nde bulunuyoruz. Yalnız, bazılarının düşündüğü g b ,
Amer ka’nın resmî sıfatında d nî eğ l m ve taraf tutma yoktur. Hr st yanlara para verecek m syoner kadın Amer ka’sı,
Amer ka’nın yönet m mekan zmasında b r yer tutmaz. Amer ka’nın yönet m mekan zması d ns z ve m ll yets zd r. O,
türlü c ns ve mezhepten nsanları çok uyumlu ve kaynaşmış olarak b r arada tutmanın yolunu b l yor.

Amer ka, Doğu’da mandaterl k yapmak Avrupa’da başına dert açmak n yet nde değ ld r. Fakat onların onur meseles
yaptıkları şey, yöntemler ve dealler le Avrupa’dan daha üstün b r m llet olmak dd asıdır. B r m llet çtenl kle
Amer kan m llet ne başvurursa, Avrupa’ya, g rd kler memleket ve m llet n yararına nasıl b r dare kurduklarını
göstermek sterler.

Amer kan resmî mahf ller n n öneml şahs yetler arasında epey leh m ze b r hava oluştu. İstanbul’a Ermen dostu
olarak gelen b rçok hatırı sayılı Amer kalı, Türk dostu ve Türk propagandacısı olarak döndüler.

Bu akımı tems l eden resmî ve gayrî resmî Amer kan görüşünün altında yatan g zl düşünce şudur: Türk ye’y
parçalamamak, esk sınırları ç nde b r bütün hal nde olduğu g b korumak şartıyla genel ve tek b r mandaya
bağlamak. Sur ye, Amer kan Kom syonu orada ken, genel b r kongre toplayarak Amer ka’yı stem şt r. Sur ye’n n bu
steğ Amer ka’da çok y karşılanmıştır.

Amer ka, b z m topraklarımız üzer nde Ermen stan kurmaya n yetl görünmüyor. Eğer mandayı alırlarsa, bütün
m lletler eş t şartlar altında b r memleket evlâdı olarak kabul ed p alacaklarını öneml çevrelerden haber aldım.

Ne var k , Avrupa, mutlaka b r Ermen stan meseles ortaya çıkarmak -özell kle İng ltere- Ermen lere tav zler vermek
st yor. Amer kan kamuoyunda zulüm görmüş Ermen ler adına b r oyun oynamaya çalışıyor. Avrupa korkusu b z m f k r
adamlarını düşündürüyor. Reşat H kmet Bey g b , Câm Bey g b , hattâ m llî b rl ğe şek l veren d plomatlarımızın,
Ermen meseles ç n b r çözüm yolu tavs yeler var. Resmen s ze yazılıyor.

Çok tehl kel anlar geç r yoruz. Anadolu’dak mücadeley d kkat ve sevg yle zleyen b r Amer ka var. Hükûmet ve
İng l zler, bunun Hr st yanları öldürmek, İtt hatçıları get rmek ç n yapılan b r hareket olduğu düşünces n Amer ka’ya
elb rl ğ le ben msetmeye çalışıyorlar.

Her an bu M llî Mücadele’y durdurmak ç n kuvvet gönder lmes tasarlanıyor; bunun ç n İng l zler kandırmaya
çalışıyorlar. M llî Mücadele sür’atle ve olumlu steklerle kend n ortaya koyarsa ve Hr st yan düşmanlığı g b b r reng
de olmazsa Amer ka’da hemen destek bulacağını y ne çok öneml çevreler garant ed yorlar.

S vas Kongres toplanıncaya kadar, Amer kan kom syonunu alıkoymaya çalışıyoruz. Hattâ, kongreye Amer kalı b r
gazetec göndermey de belk başarab leceğ z.

İşte bütün bunlar karşısında, dâvâmızda b ze yardımcı olab lmes ç n, bu fırsat dak kalarım kaybetmeden, bölüşülme
ve çözülme korkusu karşısında, kend m z Amer ka’ya başvurmaya mecbur görüyoruz Vâsıf Bey kardeş m zle bu
hususta b rleşt ğ m z noktaları kend s de ayrıca yazacaktır.

Türk ye’y az m ve rade sah b gen ş görüşlü b r k k ş belk kurtarab l r. Macera ve boğuşma devr artık geçm şt r.
Gelecek ç n kalkınma ve b rl k savaşı açmaya mecburuz. Sınırlarında bu kadar çok evlâdı ölen zavallı memleket m z n
düşünce ve meden yet savaşında kaç tane şeh d var. B z Türk ye’n n hayırlı evlâtlarından, yarının kurucuları
olmalarını st yoruz. S z n, Rauf Bey kardeş m zle b rl kte, temeller b le çöken zavallı memleket m z ç n uzakları
görerek düşünüp çalışmanızı bekl yoruz.

Saygılarımı gönder r, başarınıza dua eder m. M llî dâvâda canıyla başıyla çalışanlar arasında, sade b r Türk asker n n
alçak gönüllülüğü le, s z nle b rl kte olduğumu fade eder m.

10.8.1919

Hal de Ed p

Afyonkarah sar, 13.8.1919

15’ nc Kolordu Komutanlığı’na

Mustafa Kemal Paşa’ya özel: İstanbul’dak çeş tl part ler n b rleşerek Amer ka hey’et ne ver lmek üzere aldıkları
kararlar aşağıda arz olunur :

1 — Ermen stan ç n Türk ye’n n doğu sınırları üzer nde Ermen ler n ş ne yarayacak b r toprak parçası vermeye
Doğu ller ndek Türkler n ve orada ş başında bulunan büyükler n, bu bölgen n gelecektek refahını ve serbestçe
gel şmes n düşünerek razı olab lecekler görüşünde olduklarını, yalnız bu görüşler n , oradak Kürtlerle şb rl ğ
yapmış olmaları ve Kürtler n de Ermen lere toprak verme düşünceler ne kes nl kle karşı bulunmaları dolayısıyla açığa
vurmak stemed kler n ve hattâ açığa vursalar b le, oradak Türk çoğunluğunun, aşağıdak şartların yer ne
get r leceğ konusunda kend ler ne güvence ver lmed kçe bu düşüncede Kürtlerden ayrılmayacaklarını zannett kler n
tesp t etm şt r. Şöyle k : B r nc s , Türk ve Kürt çoğunluğunun ve aralarındak d ğer azınlıkların yaşadıkları toprakların
bütünlüğü; k nc s , Türk bağımsızlığının tam olarak tanınması ve f len garant ed lmes ; üçüncüsü, Türk ye’n n çağdaş
meden yete ulaşab lmes ç n serbestçe gel şmes ne engel olan kayıtların kaldırılmasıyla W 1son prens pler nde
vaded ld ğ üzere, bağımsızlıklarından ve haklarından en güvenl b r şek lde yararlanmasına mkân ver lmes ;
dördüncüsü, bu hususlarda ve Türkler n gel şmeler n n çabuklaştırılmasında Amer ka’nın b ze yardımcı olacağını,
Cem yet- Akvam (48)’a karşı üstlenmes .

2 — Boşaltılacak topraklardan çıkarılacak olan Türk ve Kürtler n gönder ld kler yen topraklarda derhal
yerleşt r lmeler ve bu topraklardan hemen yararlanmalarını sağlamak ç n Amer ka’nın yardım etmes .

3 — O çevrede ve özell kle Erz ncan ve S vas arasında yoğun olarak bulunan Ermen ler n y ne Ermen stan sınırları
ç ne gönder lmeler n n sağlanması.

4 — Ermen stan adına ve hesabına gerçekleşmes n muhtemel gördüğümüz toprak verme durumu, bağımsız b r
Ermen stan adına değ l, ancak büyük ve medenî b r devlet n mandası altında gel şecek çağdaş b r devlet adına
olacaktır. Çünkü, bugünkü Ermen stan’a toprak bırakmak, Türk ye’n n başına k nc b r Makedonya derd açmak
demek olduğu g b , Kafkasya ç n de b r ga le çıkarmak demekt r.

5 — Bütün bunlar tartışılab l r b r «tekl f» n tel ğ nded r. Ancak, bunların kes n b r şek l alab lmes , memlekettek
hey’etlerle temas kurmaya bağlı se, oraya Amer kan hey’et nden b r n n gönder lmes şarttır.

6 — Ve en son olarak konunun kanunî ve meşru b r şekle sokulması ç n Osmanlı M llî Mecl s ’ne (49) götürülmes
tab îd r.

12’nc Kolordu Komutanı

Salâhatt n

Ş fre

K ş ye özel Erzurum, 21.8.1919

339

12’nc Kolordu Komutanlığı’na

20’nc Kolordu Komutanlığı’na

(Yalnız 12’nc Kolordu). İlg : 13.8.1919.

İstanbul’da çeş tl part ler n Amer kan Kom syonu’na ver lmek üzere aldıkları kararlar, burada Hey’et- Tems l ye’m zce
son derece üzüntü ve esefle karşılandı. Çünkü, b r nc maddede Ermen stan’a Doğu ller m zden toprak ver lmes söz
konusu olmaktadır. Oysa, ez c çoğunluğu Türk ve Kürt olan bu llerden b r karış toprağın b le Ermen ler hesabına
yazılmasının, bugün ç n uygulamada mümkün olamayacağı şöyle dursun, unsurlar arasındak nefret ve öcalma
duygusunun dehşet ve ş ddet , Osmanlı Ermen ler n n dönmeler hal nde b le ller ç nde yoğun olarak
yerleşt r lmeler n tehl kel göstermekted r. Bu bakımdan, suçlu olmayan Osmanlı Ermen ler ne göster lecek en büyük
kolaylık, adaletl ve eş t şartlar altında vatanlarına dönmeler n kabulden başka b r şey olamayacaktır. Üçüncü
maddede, Erzurum ve S vas arasında yoğun b r Ermen topluluğu bulunduğu hayal , b lg s zl k ve vukufsuzluktan
başka b rşey değ ld r: Harpten önce b le, buralarda oturanların büyük çokluğu Türk, b razı Zaza den len Kürtlerden
ve pek azı da Ermen lerden barett . Bugün artık varlığından söz ed lecek sayıda Ermen yoktur. O halde, bu g b
dernekler yetk ler n b lmel ve b r ş yapmak sterlerse, h ç olmazsa Harb ye ve Har c ye Nezaretler ’n n barış
hazırlıkları dolayısıyla yaptıkları resmî stat st k ve graf klere olsun başvurmak zahmet nden kaçınmamalıdırlar. Bu
telgrafın aynen İstanbul’a gönder lmes n r ca eder z.

Mustafa Kemal

Güvenl kle lg l

2013 Ankara, 14.8.1919

3’üncü Ordu Müfett şl ğ Kurmay Başkanlığı’na

1 — Mustafa Kemal Paşa’ya (özel): İstanbul’a gönder lmek üzere yazmış olduğunuz son cevaplarınız, yer ne
ulaştırılmış ve buna cevap olarak basılı b r raporla, Ahmet Rıza Bey, Ahmet İzzet, Cevat, Çürüksulu Mahmut Paşalar,
Reşat H kmet, Câm , Reş t Sad Beyler, Esat Paşalar g b pek çok şahs yet n düşünceler ne uygun olan Kara Vasıf’ın
yan Ceng z’ n ve Hal de Ed p Hanım’ın görüşler n n yer aldığı uzun mektuplar geld . Bunlar sıra le özetlenerek arz
ed leceğ g b , asılları da S vas’a gönder lecekt r. Bunların heps nde b r yardıma ht yaç duyulduğu ve bu yardımın
Amer ka tarafından yapılmasının en az zararlı yol olarak kabul ve uygun bulunduğu şekl nde b r gerekçe ler
sürülmekted r. Basılı rapor, Câm , Rauf, Ahmet, Reş t H kmet, Reş t Sad Bey’ler le Hal de Hanım, Kara Vasıf, Esat
Paşa, bütün part ve dernekler n düşünceler yoklandıktan sonra büyük çoğunluğun görüşüne göre düzenlenm şt r.
Vak t varmış. Kongrede b r an önce ş görmek, Amer kalılar g tmeden tebl gat yapılmak gerek rm ş. Amer kalıları
oyalayarak hareketler gec kt r lmeye çalışılıyormuş. «Kongre hemen kes n b r karar vereb l r m ?» sorusuyla
Amer kalılar bu düşüncey ben msed kler n h ssett r yorlarmış. Kongren n toplanmasını çabuklaştırmanız r ca olunur.

20’nc Kolordu Komutanı

Al Fuat

Bu telgrafta sözü ed len uzun mektuplar günlerce teller şgal eden ş frelerle ver ld . B rb r ne ekl olan o ş frelerden
b r de şuydu:

Güvenl kle lg l

K ş ye özel Ankara, 17.8.1919

3’üncü Ordu Müfett şl ğ Kurmay Başkam Kâzım Beyefend ’ye

Mustafa Kemal Paşa Hazretler ’ne (özel): 16.7.1919 tar h ve 880 sayılı ş fren n dokuzuncu maddes n n ek d r:

Kara Vasıf’ın 10 numaralı madde hakkında ek olarak verd ğ b lg :

1 — B r yardım şekl nde Amer ka’ya taraftar olursak ve bunu Doğu İller Kongres , M llî Kongre, b r stek g b telgrafla
hükûmet m ze b ld r rse, W lson’un Amer kan Kongres ’ne karşı güzel b r dayanak noktası olacaktır. İstanbul’da pek
çok aydın bu görüşten yanadır ve böyle b r şey hazırlıyorlar. «Eğer Anadolu da yaparsa yararlı olur,» d yorlar. Böyle
olursa, Amer ka’nın mandasından yararlanarak ötek alçak düşmanları memleket m zden çıkarmak ve sonra yalnızca
Amer kalılarla karşılaşmak mümkün olur ve uğraşmak da kolay olur. B r de Amer kalılar b z ş ddetle suçluyorlar. Yan
hükûmet aşağılayıp m llet m z de horluyorlar. Tems lc ler ne İstanbul’dan çıkışını, Par s’e g d ş n , muhtıraları sonra
d yorlar k , Avrupa’nın yapmaya cesaret edemed ğ n s z kabul ed yorsunuz. Söz gel ş , Avrupa büyük b r Ermen stan
kurulmasını düşünmüyor. S z n sadrazam, Toros’tan sınır ver yor, Ermen stan st yor. Oysa, ş md ye kadar Amer kan
kom syonlarından h çb r s b le, buna olab l r demed . Bütün raporlara göre, Anadolu’da, Türk ye’de b r Ermen stan
kurmak şöyle dursun, muhtar ve bölgesel dareler b le oluşturmak mümkün değ ld r. Nüfusları yok, toprakları yok. Bu
yönet m müth ş b r askerî kuvvete dayandırılmazsa olmaz. Ermen lerde bu kuvvet olamaz. Amer ka bu lûtfu yapamaz.
Ötek devletler de buna tahammül edemez. Meğer k , oraları zaptets nler ve «. . . barış» yapsınlar. Bu da mümkün
değ l. Rekabet bunu engeller. İşte İstanbul’un haberler . Orada y ce düşünülsün: Epeyce zaman vardır. Amer kan
Kongres hemen hemen W lson’u d nlemek üzered r.

2 — İstanbul’da büyük çapta temaslar var. Onun ç n Mustafa Kemal Paşa genel b r em r ver r m ? Yoksa İstanbul’un
karar ve çalışmalarını ben mser m ? Bu çalışmaların amacı, m llet n b rl ğ , vatanın bütünlüğü, st klâl ve hâk m yet n
elde ed lmes ! Eğer Mustafa Kemal Paşa buraya genel b r em r vermezse ve kend s hemen oradan Amer kalılar,
İng l zler ve d ğer yabancılarla temasa geçmezse, tab î burada faal yet devam edecekt r. Belk , ters b r sonuç ortaya
çıkab l r. Buna d kkat çeker m. Bu rolü, s yaset çok daha y yürüten b r (tgtlkhn) Mustafa Kemal Paşa’nın
mücadeles ne ve kuvvet ne dayanmak se (btlstn), onun sözler , demeçler , tavır ve hareketler yle tutum ve söz
olarak yalanlanmış.

3 — Çolak Hüsey n Salâhatt n k yüzlü davranışını sürdürüyor. Sadık Bey’ n en gözde bendeler nden olan bu şahsın
b r mevk sah b olmaması ç n ne yapılacağı düşünülüyor.

20’nc Kolordu Komutanı

Al Fuat

Kara Vasıf Bey’e b ld r lmek üzere ver len cevap şuydu :

Ş fre

K ş ye özel ve ved Erzurum, 19.8.1919

152

20’nc Kolordu Komutanı

Al Fuat Paşa Hazretler ’ne

İlg : 17.8.1919.

1 — Sözü ed len Amer kan mandasının nasıl b r yardım sağlayacağının d kkatl b r ncelemeden geç r lmes ve m llî
gayem z açısından b r yararı olup olmayacağının da hesaplanması pek öneml d r. İstanbul’da çalışan grubun gayes
m llet n b rl ğ , vatanın bütünlüğü, st klâl ve hâk m yet n elde ed lmes noktasında toplanmış göster ld ğ ne göre,
Amer kan mandasını kabul durumunda bu gaye korunmuş olab l r m ?

2 — M llî steklere bağlı kalmayan ve onlara uygun düşmeyen kararlar, h çb r zaman m lletçe kabul
ed lemeyeceğ nden, m llet m z n ve vatanımızın alınyazısını tay nde, m llî v cdana tercüman olmaktan baret bulunan
görev m z tam olarak yer ne get reb lmek ç n, m llî steğ n odaklaşarak tek b r hedefe yönelmes n beklemeden h ç
b r meselede yetk l görünmem z doğru değ ld r. Bundan dolayıdır k , tarafımızdan yabancılarla olan temas ve
l şk ler n, kongren n kararlarına uyularak m llet adına yapılmasını terc h etmektey z. Tanrı’ya şükür, yurdumuzdak
m llî akımın pek çok gel şmekte, kökleşmekte ve güçlenmekte oluşu, b zler sürekl olarak bu noktaya doğru çek yor
ve davet ed yor.

3 — Şurası da gözönünde tutulmalıdır k , memleket ve m llet n alınyazısı üzer nde Amer ka veya herhang b r devletle
anlaşmaya yetk l olab lecek b r hükûmet, ancak m llî hâk m yet lkes n kabul ve m llî b r mecl s’ n varlığını
ben mseyerek ona dayanmayı gerekl sayan b r hükûmett r. Bu takd rde, İstanbul Hükûmet ’n oluşturacak şahısların
da mutlaka bu vasıfları taşıması gerek r.

Burada b zce olduğu g b oradak çalışmalarınız da bu amacın sağlanmasına yönelmel d r.

4 — Yakında kongre kararlarını öğreneceks n z. Gözler n zden öper z.

Mustafa Kemal

B r küçük b lg daha verey m. S vas’a gelm ş olan gazetec M ster Brown (Brovn) le b zzat görüşmey uygun gördüm.
Karşısındak n kolaylıkla anlayan çok zek b r genç.

46) Doğu İller Kongres .

47) Kötülüğün en az zararlısı.

48) M lletler Cem yet : B rleşm ş M lletler.

49) Mecl s- M llî- Osmanî’ye.

Copyr ghts © 2013

T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, D l ve Tar h Yüksek Kurumu
Atatürk Araştırma Merkez Başkanlığı Ana Sayfa Kurumsal Faal yetler Onl ne İşlemler Kütüphane İlet ş m E-mağaza
Tüm Hakları Saklıdır.