Seminar Kalk-2-1

S EMINAR K ALKULUS 2
Elda LAMÇE
Z 1 2
V= Shënoj u = x 2 , d u = 2xd x
2πxe −x d x
0
Z 1 µ ¶
−u
£ −u ¤1 1
=π e d u = π −e 0 = π 1−
0 e
Njëlloj edhe në qoftë se do shënonit u = −x 2 , d u = −2xd x.

Seminar Kalkulus 2 Elda LAMÇE
Përmbajtja
1 Seminar 7.1: Sipërfaqet midis kurbave 3
2 Seminar 7.2: Vëllimet e Trupave 9
3 Seminar 7.3: Vëllimi nëpërmjet tubave cilindrikë 13
4 Detyra kapitulli 7 19
5 Kapitulli 8 19
6 Seminar 8.1: Integrimi me Pjesë 21
7 Seminar 8.2: Integralet Trigonometrikë 25
8 Seminar 8.3: Zëvendësimet Trigonometrike 29
9 Seminar 8.4: Integrimi i funksioneve racionalë me thyesa të pjesëshme. 32
10 Seminar 8.5: Strategji për Integrimin 39
11 Seminar 8.6: Integralet jo të mirëfillta. 42
12 Detyra Kapitulli 8 46
13 Seminar 9.1: Gjatësia e harkut 48
14 Seminar 9.2: Sipërfaqet e rrotullimit 51
15 Detyra Kapitulli i 9 54
16 Seminar 10.1: Vijat e përcaktuara nga ekuacionet parametrikë 55
17 Seminar 10.2: Kalkulus me vijat parametrike 58
18 Seminar 10.3: Koordinatat polare, Kurbat polare dhe Tangentet ndaj kurbave polare. 64
19 Seminar 10.4: Syprinat dhe gjatësitë në koordinata polare. 71
20 Seminar 10.5: Prerjet konike 81
21 Seminar 10.6: Prerjet konike në koordinata polare. 86
23 Seminar 11.1: Vargjet 91
24 Seminar 11.2: Seritë 97
25 Seminar 11.3: Testi Integral dhe vlerësimi i shumave. 105
26 Seminar 11.4: Testi i Krahasimit. 110
27 Seminar 11.5: Seritë Alternative 116
28 Seminar 11.6: Konvergjenca Absolute, Testi i Rrënjës dhe Testi i Raportit. 119
29 Seminar 11.7: Strategji për testimin e serive. 124
30 Seminar 11.8: Seritë Fuqi. 128
Faqe 1
31 Seminar 11.9: Paraqitja e Funksioneve si Seri Fuqi. 134
32 Seminar 11.10: Seritë e Taylor dhe Maclaurin. 138
Faqe 2
1 Seminar 7.1: Sipërfaqet midis kurbave

• Syprina A e zonës që kufizohet nga kurbat y = f (x), y = g (x) dhe drejtëzat x = a, x = b ku f dhe g janë të
vazhdueshëm dhe f (x) ≥ g (x) për çdo x ∈ [a, b] është
Z b£ ¤
A= f (x) − g (x) d x
a
• Syprina midis y = f (x), y = g (x), x = a, x = b është

Z b
A= | f (x) − g (x)|d x.
a
• Syprina midis x = f (y), x = g (y), y = c, y = d ku f (y) ≥ g (y) dhe c ≤ y ≤ d dhe f , g të vazhdueshëm është
Z d
A= [ f (y) − g (y)]d y.
c
Ushtrime
1. Skiconi zonën e kufizuar midis dy kurbave të dhëna. Vendosni se kur duhet integruar në lidhje me x apo me
y. Vizatoni një drejtkëndësh përafrues dhe përcaktoni gjatësitë e brinjëve. Më pas gjeni syprinën e zonës.
(a) y = e x , y = x 2 − 1, , x = −1, x =1
Zgjidhje:
1 · ¸1
1
Z
£ x
e − (x 2 − 1) d x = e x − x 3 + x
¤
A=
−1 3 −1
µ ¶ µ ¶
1 −1 1 1 4
= e − +1 − e + −1 = e − + .
3 3 e 3
(b) y = (x − 2)2 , y = x.
Zgjidhje:
Kurbat priten kur (x − 2)2 = x ⇔ x 2 − 4x + 4 = x ⇔ x 2 − 5x + 4 = 0 ⇔ (x − 1)(x − 4) = 0 ⇔ x = 1 ose x = 4
4£ Z 4 · ¸4
1 5
Z
x − (x − 2)2 d x =
¡ 2
−x + 5x − 4 d x = − x 3 + x 2 − 4x
¤ ¢
A=
1 1 3 2 1
µ ¶ µ ¶
64 1 5 9
= − + 40 − 16 − − + − 4 =
3 3 2 2
Faqe 3
1 1
(c) y = , y= , x =2
x x2
Zgjidhje:
1 2
Z 2µ ¶ · ¸ µ ¶
1 1 1
A= − 2 d x = ln x + = ln 2 + − (ln 1 + 1)
1 x x x 1 2
1
= ln 2 − ≈ 0, 19
2
(d) x = 1 − y 2 , x = y2 − 1
Zgjidhje:
Kurbat priten kur 1 − y 2 = y 2 − 1 ⇔ 2 = 2y 2 ⇔ y 2 = 1 ⇔ y = ±1.
Z 1
1 − y2 − y2 − 1 d y
£¡ ¢ ¡ ¢¤
A=
−1
1 1¡ · ¸1 µ ¶
1 1 8
Z Z
2 1 − y2 d y = 2 · 2 1 − y2 d y = 4 y − y3 = 4 1 −
¡ ¢ ¢
= =
−1 0 3 0 3 3
Faqe 4
2. Skiconi zonën midis kurbave dhe gjeni syprinën e saj.

(a) y = 12 − x 2 , y = x2 − 6
Zgjidhje:
12 − x 2 = x 2 − 6 ⇔ 2x 2 = 18 ⇔ x 2 = 9 ⇔ x = ±3, prandaj
Z 3 Z 3
(12 − x 2 ) − (x 2 − 6) d x = 2 (18 − 2x 2 )d x
£ ¤
A= ( nga simetria )
−3 0
· ¸3
2
= 2 18x − x 3 = 2[(54 − 18) − 0] = 2(36) = 72.
3 0
(b) y = e x , y = xe x , x = 0.
Zgjidhje:
e x = xe x ⇔ e x − xe x = 0 ⇔ e x (1 − x) = 0 ⇔ x = 1.
Z 1¡ ¢¤1
e x − xe x d x = e x − xe x − e x 0 integrimi me pjesë u = x dhe d v = e x d x]
¢ £ ¡
A=
0
¤1
= 2e x − xe x 0 = (2e − e) − (2 − 0) = e − 2.
£
(c) x = 2y 2 , x = 4 + y 2.
Faqe 5
Zgjidhje:
2y 2 = 4 + y 2 ⇔ y 2 = 4 ⇔ y = ±2. Prandaj
Z 2 Z 2
(4 + y 2 ) − 2y 2 d y = 2 (4 − y 2 )d y
£ ¤
A= [ nga simetria ]
−2 0
1 3 2
· ¸ µ ¶
8 32
= 2 4y − y = 2 8− =
3 0 3 3
(d) y = cos πx, y = 4x 2 − 1.
Zgjidhje:
1
Kurbat priten në x = ±
2
Z 1/2 Z 1/2
A= [cos πx − (4x 2 − 1)]d x = 2 (cos πx − 4x 2 + 1)d x [ nga simetria ]
−1/2 0
· ¸1/2 ·µ ¶ ¸ µ ¶
1 4 1 1 1 1 1
=2 sin πx − x 3 + x =2 − + −0 = 2 +
π 3 0 π 6 2 π 3
2 2
= + .
π 3
−π π
(e) y = tan x, y = 2 sin x, ≤x≤ .
3 3
Zgjidhje:
h −π π i
Kurbat priten kur tan x = 2 sin x( në , ) ⇔ sin x = 2 sin x cos x ⇔ 2 sin x cos x−sin x = 0 ⇔ sin x(2 cos x−
3 3
Faqe 6
1 π
1) = 0 ⇔ sin x = 0 ose cos x = ⇔ x = 0 ose x = ±
2 3
Z π/3
A=2 (2 sin x − tan x)d x [ nga simetria ]
0
= 2 [−2 cos x − ln | sec x|]π/3
0 = [(−1 − ln 2) − (−2 − 0)]
= 2(1 − ln 2) = 2 − 2 ln 2.
π
(f ) y = cos x, y = sin 2x, x = 0, x=
2
Zgjidhje:
Vëmë re se cos x = sin 2x = 2 sin x cos x ⇔ 2 sin x cos x − cos x = 0 ⇔ cos x(2 sin x − 1) = 0 ⇔ 2 sin x = 1
π π
ose cos x = 0 ⇔ x = ose x = .
6 2
Z π/6 Z π/2
A= (cos x − sin 2x)d x + (sin 2x − cos x)d x
0 π/6
· ¸π/6 · ¸π/2
1 1
= sin x + cos 2x + − cos 2x − sin x
2 0 2 π/6
µ ¶ µ ¶ µ ¶
1 1 1 1 1 1 1 1 1
= + · − 0+ ·1 + ·1 − − · − = .
2 2 2 2 2 2 2 2 2
p 1
(g) y = x, y = x, x = 9.
2
Zgjidhje:
Faqe 7
1 p 1
x = x ⇔ x 2 = x ⇒ x 2 − 4x = 0 ⇒ x(x − 4) = 0 ⇒ x = 0 ose x = 4, prandaj
2 4
Z 4µ Z 9µ
p p
¶ ¶
1 1
A= x − x dx + x − x dx
0 2 4 2
2 3/2 1 2 4 1 2 2 3/2 9
· ¸ · ¸
= x − x + x − x
3 4 4 3
·µ ¶ ¸ 0 ·µ ¶ µ 4 ¶¸
16 81 16
= −4 −0 + − 18 − 4 −
3 4 3
81 32 59
= + − 26 =
4 3 12
1 1
(h) y = , y = x, y = x, x > 0.
x 4
Zgjidhje:
1 1 1
= x ⇔ 1 = x 2 ⇔ x = ±1 dhe = x ⇔ 4 = x 2 ⇔ x = ±2, prandaj për x > 0,
x x 4
Z 1µ ¶ Z 2µ ¶ Z 1µ ¶ Z 2µ ¶
1 1 1 3 1 1
A= x − x dx + − x dx = x dx + − x dx
0 4 1 x 4 0 4 1 x 4
· ¸1 · ¸2 µ ¶ µ ¶
3 2 1 3 1 1
= x + ln |x| − x 2 = + ln 2 − − 0− = ln 2
8 0 8 1 8 2 8
Faqe 8
2 Seminar 7.2: Vëllimet e Trupave

Përkufizimi i vëllimit. Le të jetë S një trup që ndodhet midis x = a dhe x = b. Në qoftë se syprina e prerjes
tërthore të S në planin P x, përmes x dhe pingul me (ox) është A(x), ku A është funksion i vazhdueshëm,
atëherë vëllimi i S është Z b
V= A(x)d x.
a
■ Në qoftë se prerja tërthore është një disk, gjejmë rrezen e diskut (në terma të x ose y) dhe përdorim
A = π(rreze)2
■ Në qoftë se prerja tërthore është një rondele, gjejmë rrezen e brendëshme r b dhe rrezen e jashtëme r j dhe
përdorim ³ ´
A = π r j2 − r b2 .
Ushtrime
Gjeni vëllimin e trupit të përftuar nga rrotullimi i zonës së kufizuar nga kurbat e dhëna rreth boshtit të treguar.
Skiconi zonën, trupin dhe një disk tipik.
1
1. y = 2 − x, y = 0, x = 1, x = 2 rrotull boshtit të x–ve.
2
Zgjidhje:
1 2
µ ¶
1
Një prerje tërthore është një disk me rreze 2 − x, kështu që sipërfaqia e saj është A(x) = π 2 − x .
2 2
2 21 2
µ ¶ Z 2µ ¶
1 2
Z Z
V= A(x)d x = π 2− x dx = π 4 − 2x + x d x
1 1 2 1 4
· ¸2 ·µ ¶ µ ¶¸ µ ¶
1 8 1 7
= π 4x − x 2 + x 3 = π 8 − 4 + − 4−1+ = π 1+
12 1 12 12 12
19
= π
12
p
2. y = x − 1, y = 0, x = 5 rreth ox.
Faqe 9
Zgjidhje:
p ¢2
x − 1, prandaj sipërfaqia e saj është A(x) = π
¡p
Një prerje tërthore është një disk me rreze x −1 =
π(x − 1).
5 5 · ¸5 ·µ ¶ µ ¶¸
1 2 25 1
Z Z
V= A(x)d x = π(x − 1)d x = π x −x =π −5 − −1
1 1 2 1 2 2
= 8π
p
3. x = 2 y, x = 0, y = 9 rrotull boshtit të y–ve.
Zgjidhje:
p p
Një prerje tërthore është një disk me rreze 2 y, prandaj sipërfaqia e saj është A(y) = π(2 y)2 = 4πy.
¸9
9 9 y2
Z Z ·
V= A(y)d y = π · 4yd y = 4π = 2π(81) = 162π.
0 0 2 0
4. y = x 3 , y = x, x ≥ 0, rrotull boshtit të x–ve.
Zgjidhje:
Trupi i formuar nga rrotullimi do të kishte formën e një lavamani dhe prerja tërthore do të ishte një rondele
me rreze të brendëshme r b = x 3 dhe rreze të jashtëme r j = x, prandaj sipërfaqia e saj do të ishte: A(x) =
h i
πr j2 − πr b2 = π r j2 − r b2 , pra A(x) = πx 2 − π(x 3 )2 = π(x 2 − x 6 )
1 1 · ¸1 µ ¶
1 3 1 7 1 1 4
Z Z
V= A(x)d x = π(x 2 − x 6 )d x = π x − x =π − = π.
0 0 3 7 0 3 7 21
Faqe 10
5. x = y 2 , x = 2y, rrotull boshtit të y–ve.
Zgjidhje:
2y = y 2 ⇔ 2 = y ⇔ x = 4. Pikprerja e këtyre kurbave është në pikën (4, 2). Pasi ndërtojmë figurën shohim
se prerja tërthore është një rondele me rreze të brendëshme r b = y 2 dhe me rreze të jashtëme r j = 2y,
prandaj sipërfaqia e saj është A(y) = π(2y)2 − π(y 2 )2 = π(4y 2 − y 4 ).
2 2 · ¸2 µ ¶
4 1 32 32 64
Z Z
V= A(y)d y = π 2 4
(4y − y )d y = π y 3 − y 5 =π − = π.
0 0 3 5 0 3 5 15
6. y = x 2 , x = y 2 , rrotull y = 1.
Zgjidhje:
p p
x = y 2 ⇒ y = x. Një prerje tërthore është një rondele me rreze të brendëshme r b = 1 − x dhe rreze të
jashtëme r j = 1 − x 2 , kështu sipërfaqia është
h¡ ¢2 ¡ p ¢2 i p p
A(x) = π 1 − x 2 − 1 − x = π 1 − 2x 2 − x 4 − 1 − 2 x + x = π x 4 − 2x 2 + 2 x − x .
£ ¡ ¢¤ £ ¤
Faqe 11
1 1 · ¸1
1 2 4 1
Z Z
π x 4 − 2x 2 + 2x 1/2 − x d x = π x 5 − x 3 + x 3/2 − x 2
¡ ¢
V= A(x)d x =
0 0 5 3 3 2 0
µ ¶
1 2 4 1 11
=π − + − = π.
5 3 3 2 30
7. y = x 3 , y = 0, x = 1 rrotull x = 2. x 3 = 0 ⇔ x = 0. Pikprerja e kurbave
Zgjidhje:
p
Një prerje tërthore është një rondele me rreze të brendëshme r b = 2 − 1 dhe reze të jashtëme r j = 2 − 3 y.
h¡ p ¢2 i p p
A(y) = π 2 − 3 y − (2 − 1)2 = π 4 − 4 3 y + 3 y − 1
£ ¤
1 1 3 2/3 1
Z Z · ¸
1/3 2/3 4/3
π 3−4· y + y d y = π 3y − 3y + y
¡ ¢
V= A(y)d y =
0 0 5 0
µ ¶
3 3
= π 3−3+ = π.
5 5
Faqe 12
3 Seminar 7.3: Vëllimi nëpërmjet tubave cilindrikë

Vëllimi i një trupi që përftohet nga rrotullimi rreth boshtit (oy) të zonës nën kurbën y = f (x) nga a në b, është
Z b
V= 2πx f (x)d x ku 0 ≤ a < b.
a
Ushtrime
Përdorni metodën e tubave cilindrikë për të gjetur vëllimin e trupit të përftuar nga rrotullimi i zonës së kufizuar
nga kurbat e dhëna rrotull boshtit të specifikuar. Skiconi figurën.
p
1. y = 3 x, y = 0, x = 1 rrotull (oy)
Zgjidhje:
Z 1 p
Z 1
V == 2πx · 3
xd x = 2π x 4/3 d x
0 0
· ¸1 µ ¶
3 3 6
= 2π x 7/3 = 2π = π.
7 0 7 7
2
2. y = e −x , y = 0, x = 0, x = 1 rrotull (oy)
Zgjidhje:
Z 1 2
V= Shënoj u = x 2 , d u = 2xd x
2πxe −x d x
0
Z 1 µ ¶
¤1 1
=π e −u d u = π −e −u 0 = π 1 −
£
0 e
Njëlloj edhe në qoftë se do shënonit u = −x 2 , d u = −2xd x.
Faqe 13
3. y = x 2 , y = 6x − 2x 2 rrotull (oy)
Zgjidhje:
x 2 = 6x − 2x 2 ⇔ 3x 2 = 6x ⇔ 3x 2 − 6x = 0 ⇔ 3x(x − 2) = 0 ⇔ x = 0 ose x = 2
Z 2 Z 2¡
2πx 6x − 2x 2 − x 2 d x = 2π −3x 3 + 6x 2 d x
£¡ ¢ ¤ ¢
V=
0 0
· ¸2
3
= 2π − x 4 + 2x 3 = 2π(−12 + 16) = 8π.
4 0
4. x y = 1, x = 0, y = 1, y = 3 rrotull (ox).
Zgjidhje:
Z 3 µ ¶
1
Z 3
V = 2π y d y = 2π dy
1 y 1
£ ¤3
= 2π y 1 = 2π(3 − 1) = 4π.
1
rrezja = y perimetri= 2πy, lartësia x y = 1 ⇔ x =
y
Faqe 14
5. y = x 3 , y = 8, x = 0 rrotull (ox).
Zgjidhje:
8 8 · ¸8
3 7/3
Z Z
¡p
y 4/3 d y = 2π
¢
3
V = 2π y y − 0 d y = 2π y
0 0 7 0
6π ¡ 7/3 ¢ 6π ¡ 7 ¢ 768
= 8 = · 2 = π.
7 7 7
6. x = 1 + (y − 2)2 , x = 2 rrotull (ox)
Zgjidhje:
Gjatësia e tubit cilindrik është 2 − 1 + (y − 2)2 = 1 − (y 2 − 4y + 4) = −y 2 + 4y − 3.
£ ¤
3 3 1 4 4 3 3 2 3
Z Z · ¸
2 3 2
V = 2π y(−y + 4y − 3)d y = 2π −y + 4y − 3yd y = 2π − y + y − y
1 1 4 3 2 1
·µ ¶ µ ¶¸ µ ¶
81 27 1 4 3 8 16
= 2π − + 36 − − − + − = 2π = π.
4 2 4 3 2 3 3
Faqe 15
7. y = x 4 , y = 0, x = 1 rrotull x = 2
Zgjidhje:
Rrezja e tubit cilindrik është 2 − x, perimetri 2π(2 − x) dhe lartësia x 4
1 Z 1 · ¸1
2 1
Z
V= 2π(2 − x)x 4 d x = 2π (2x 4 − x 5 )d x = 2π x 5 − x 6
0 0 5 6 0
·µ ¶ ¸ µ ¶
2 1 7 7
= 2π − − 0 = 2π = π.
5 6 30 15
8. y = 4x − x 2 , y = 3 rrotull x = 1.
Zgjidhje:
Gjejmë pikprerjen e kurbave. 4x − x 2 = 3 ⇔ −x 2 + 4x − 3 = 0 D = 16 − 12 = 4 ⇒ x 1 = 1, x 2 = 3.
3 Z 3 · 4 ¸3
x 5 7
Z
V= 2π(x − 1)(−x 2 + 4x − 3)d x = 2π (−x 3 + 5x 2 − 7x + 3)d x = 2π − + x 3 − x 2 + 3x
1 1 4 3 2 1
·µ ¶ µ ¶¸ µ ¶
81 63 1 5 7 4 8
= 2π − + 45 − + 9 − − + − + 3 = 2π = π.
4 2 4 3 2 3 3
Faqe 16
9. y = x 3 , y = 0, x = 1 rrotull y = 1.
Zgjidhje:
p
Tubi cilindrik ka rreze 1 − y, perimetër 2π(1 − y) dhe lartësi 1 − 3 y.
p
y = x 3 ⇔ x = 3 y.
Z 1 Z 1¡
2π 1 − y 1 − y 1/3 d y = 2π 1 − y − y 1/3 + y 4/3 d y
¡ ¢¡ ¢ ¢
V=
0 0
· ¸1 ·µ ¶ ¸ µ ¶
1 3 3 1 3 3 5 5
= 2π y − y 2 − y 4/3 + y 7/3 = 2π 1− − + − 0 = 2π = π.
2 4 7 0 2 4 7 28 14
10. y = x 2 , x = y 2 rrotull y = −1.
Zgjidhje:
p
Duke barazuar x me x 2 gjejmë pikprerjet x = 0 dhe x = 1, përkatësisht me ordinata y 1 = 0 dhe y 2 = 1.
Z 1 p
Z 1¡
(1 + y) ( y − y 2 ) d y = 2π y 1/2 − y 2 + y 3/2 − y 3 d y
¢
V = 2π
0 | {z } | {z } 0
rrezja lartësia
· ¸1 · ¸
2 3/2 1 3 2 5/2 1 4 2 1 2 1
= 2π y − y + y − y = 2π − + −
3 3 5 4 0 3 3 5 4
µ ¶
29 29
= 2π = π.
6 3
Faqe 17
Faqe 18
4 Detyra kapitulli 7
1. Gjeni syprinën e zonës që ndodhet midis kurbave.
(a) y = x 2 , y = 4x − x 2
8
A=
3
(b) y = 1 − 2x 2 , y = |x|
7
A=
12
³ πx ´
(c) y = sin , y = x 2 − 2x
2
4 4
A= +
3 π
2. Gjeni vëllimin e trupit që përftohet nga rrotullimi i zonës që kufizohet nga kurbat e dhëna rreth boshtit të
specifikuar.
(a) y = 2x, y = x 2 rreth boshtit të x–ve
64
V= π
15
(b) x = 0, x = 9 − y 2 , rreth x = −1
1656
V= π
5
(c) x 2 − y 2 = a 2 , x = a + h (ku a > 0, h > 0) rreth boshtit të y–ve
4
V = π(2ah + h 2 )3/2
3
3. Gjeni vëllimin e trupit të përftuar nga rrotullimi i zonës së kufizuar nga y = x dhe y = x 2 rreth
(a) Boshtit të x–ve
2
V= π
15
(b) Boshtit të y–ve
π
V=
6
(c) Drejëzës y = 2
8
V= π
15
5 Kapitulli 8
■ Teknika të integrimit.
x n+1 1
Z Z
xn d x = +c (n 6= −1) d x = ln |x| + c
n +1 x
ax
Z Z
exd x = ex + c ax d x = +c
ln a
Z Z
sin xd x = − cos x + c cos xd x = sin x + c
Z Z
sec2 xd x = tan x + c csc2 xd x = − cot x + c
Faqe 19
Z Z
sec x tan xd x = sec x + c csc x cot xd x = − csc x + c
Z Z
sinh xd x = cosh x + c cosh xd x = sinh x + c
Z Z
tan xd x = ln | sec x| + c cot xd x = ln | sin x| + c
−1 x
Z
1 1 ³ ´ Z
1 ³x´
2 2
d x = tan + c p d x = sin−1 + c, a >0
x +a a a a2 − x2 a
Z
sec xd x = ln | sec x + tan x| + c
Faqe 20
6 Seminar 8.1: Integrimi me Pjesë

Z Z
f (x)g 0 (x)d x = f (x)g (x) − g (x) f 0 (x)d x
Z Z
ud v = uv − vd u
Z b Z b
f (x)g 0 (x)d x = f (x)g (x)|ba − g (x) f 0 (x)d x.
a a
Ushtrime
Z
1. x 2 ln xd x
Zgjidhje:
1 1
Le të jetë u = ln x, d v = x 2 d x ⇒ d u = d x, v = x 2 d x = x 3
R
x 3
3 Z 3 3
x x 1 x x3 1 x3 x3
µ ¶
1 1
Z Z
x 2 ln xd x = ln x · − · dx = ln x − x2d x = ln x − = ln x − x 3 +C
3 3 x 3 3 3 3 3 3 9
· µ ¶ ¸
1 3 1 3 1 3 1
= x ln x − x +C ose x ln x − +C .
3 3 3 3
Z
2. x cos(5x)d x
Zgjidhje:
1
Le të jetë u = x, d v = cos 5xd x ⇒ d u = d x, v = sin 5x
5
1 1 1 1
Z Z
x cos 5xd x = x sin(5x) − sin(5x)d x = x sin 5x + cos(5x) +C
5 5 5 25
Z
3. I 1 = (x 2 + 2x) cos xd x
Zgjidhje:
Le të jetë u = x 2 + 2x, d v = cos xd x ⇒ d u = (2x + 2)d x, v = sin x.
Z Z
2 2
I 1 = (x + 2x) cos xd x = (x + 2x) sin x − (2x + 2) sin xd x
R
Përdorim integrimin me pjesë. Shënoj me I 2 = (2x + 2) sin xd x, U = 2x + 2 ⇒ dU = 2d x, dV = sin xd x ⇒
V = − cos x. Atëherë
Z Z
I 2 = −(2x + 2) cos x − −2 cos xd x = −(2x + 2) cos x + 2 cos xd x = −(2x + 2) cos x + 2 sin x +C .
Faqe 21
Vazhdojmë duke zëvendësuar I 2 te I 1 dhe marrim

Z
I 1 = (x 2 + 2x) cos xd x = (x 2 + 2x) sin x − [−(2x + 2) cos x + 2 sin x]
= (x 2 + 2x) sin x + (2x + 2) cos x − 2 sin x +C .
Z
4. I 1 = (ln x)2 d x
Zgjidhje:
1
Le të jetë u = (ln x)2 , d v = d x ⇒ d u = 2 ln x · d x, v = x.
x
1
Z Z Z
I 1 = (ln x)2 d x = x(ln x)2 − 2 x · ln x · d x = x(ln x)2 − 2 ln xd x.
x
R 1
I 2 = ln xd x prapë me pjesë U = ln x, dU = d x, dV = d x,V = x]
x
1
Z
I 2 = x ln x − x d x = x ln x − x
x
e zëvendësojmë te integrali fillestar

Z
I 1 = (ln x)2 d x = x(ln x)2 − 2 [x ln x − x] = x(ln x)2 − 2x ln x + 2x +C .
Z
5. I 1 = e 2θ sin(3θ)d θ
Zgjidhje:
1
Le të jetë u = sin(3θ), d v = e 2θ d θ ⇒ d u = 3 cos(3θ), v = e 2θ d θ = e 2θ
R
2
1 2θ 3 2θ 1 2θ 3
Z Z Z
2θ
I 1 = e sin(3θ)d θ = e sin(3θ) − e cos(3θ)d θ = e sin(3θ) − e 2θ cos(3θ)d θ.
2 2 2 2
1
Përsëri zbatoj integrimin me pjesë ku U = cos(3θ), dV = e 2θ d θ ⇒ dU = −3 sin(3θ),V = e 2θ Pra
2
1 3 1 3
Z Z Z
I 2 = e 2θ cos(3θ)d θ = e 2θ cos(3θ) − − e 2θ sin(3θ)d θ = e 2θ cos(3θ) + e 2θ sin(3θ)d θ
2 2 2 2
Zëvendësojmë zgjidhjen I 2 te I 1
· ¸
1 3 1 2θ 3
Z Z
e 2θ sin(3θ)d θ = e 2θ sin(3θ) − e cos(3θ) + e 2θ sin(3θ)d θ
2 2 2 2
1 2θ 3 2θ 9
Z
= e sin(3θ) − e cos(3θ) − e 2θ sin(3θ)d θ.
2 4 4
Faqe 22
9
− · · · e kalojmë nga ana tjetër e barazimit dhe kemi
4
· ¸
9 sin(3θ) 3 13
Z Z Z
e 2θ sin(3θ)d θ + e 2θ sin(3θ)d θ = e 2θ − cos(3θ) e 2θ sin(3θ)d θ
4 2 4 4
· ¸
2 sin(3θ) − 3 cos(3θ)
= e 2θ .
4
· ¸
4 2θ 2 sin(3θ) − 3 cos(3θ)
Z
2θ
I 1 = e sin(3θ)d θ = e
13 4
e 2θ
= [2 sin(3θ) − 3 cos(3θ)] +C .
13
Z
6. I = ln(3x + 5)d x
Zgjidhje:
3
Le të jetë u = ln(3x + 5), d v = d x ⇒ d u = , v = x.
3x + 5
3x 3x + 5 − 5
Z Z Z
I = ln(3x + 5)d x = x ln(3x + 5) − d x = x ln(3x + 5) − dx
3x + 5 3x + 5
·Z ¸
3x + 5 5 5
Z Z Z
= x ln(3x + 5) − dx − d x = x ln(3x + 5) − d x + dx
3x + 5 3x + 5 3x + 5
1
me zëvendësim u = 3x + 5, d u = 3d x, d x = d u.
3
5 1 5
Z
= x ln(3x + 5) − x + d u = x ln(3x + 5) − x + ln |3x + 5| +C .
3 u 3
Z
7. x3x d x
Zgjidhje:
3x 3x
Le të jetë u = x, d v = 3x d x ⇒ d u = d x, v = sepse v 1 = ln 3 = 3x = d v.
ln 3 ln 3
x3x
Z x
3 x3x 1
Z Z
x
x3 d x = − dx = − 3x d x
ln 3 ln 3 ln 3 ln 3
x3x
· x ¸
1 3 x3x 3x
= − = − .
ln 3 ln 3 ln 3 ln 3 [ln 3]2
Z
8. I = cos x ln(sin x)d x
Faqe 23
Zgjidhje:
cos x
Le të jetë u = ln(sin x), d v = cos xd x ⇒ d u = d x, v = sin xd x
sin x
Z Z
I = cos x ln(sin x)d x = sin x ln(sin x) − cos xd x = sin x ln(sin x) − sin x +C .
Z 1/2
9. x cos(πx)d x
0
Zgjidhje:
1
Le të jetë u = x, d v = cos(πx)d x ⇒ d u = d x, v = sin(πx)
π
1/2 ¸1/2 Z 1/2
·
1 1
Z
I= x sin(πx)
x cos(πx)d x = − sin(πx)d x
0 π 0 0 π
· ¸1/2
1 1 1 1 1 1 1
= −0− − cos(πx) = + (0 − 1) = − .
2π π π 0 2π π2 2π π2
xe 2x
Z
10. dx
(1 + 2x)2
Zgjidhje:
dx 1
Le të jetë u = xe 2x , d v = 2
⇒ d u = (x · 2e 2x + e 2x · 1)d x ⇒ d u = e 2x (2x + 1)d x, v = − . Tek
(1 + 2x) µ ¶ 2(1 + 2x)
1 1R 1 1 1 1
d v me zëvendësim u 1 = 1 + 2x, d u 1 = 2d x, d x = d u atëherë v = du = − =− .
2 2 u2 2 4 2(1 + 2x)
xe 2x xe 2x 1 e 2x (2x + 1)
Z Z
I= d x = − +
(1 + 2x)2 2(1 + 2x) 2 1 + 2x
xe 2x 1
Z
=− + e 2x d x
2(1 + 2x) 2
xe 2x 1
=− + e 2x +C .
2(1 + 2x) 4
Faqe 24
7 Seminar 8.2: Integralet Trigonometrikë

Z
• Strategji për vlerësimin sinm x cosn xd x.
a) Në qoftë se fuqia e kosinusit është tek (n = 2k + 1), atëherë faktorizojmë një kosinus dhe përdorim cos2 x =
1 − sin2 x për të shprehur faktorin që mbetet në varësi të sinusit:
Z Z
sinm x cosn xd x = sinm x(cos2 x)k cos xd x
Z
= sinm x(1 − sin2 x)k cos xd x
dhe më pas zëvendësojmë u = sin x.

b) Në qoftë se fuqia e sinusit është tek (m = 2k + 1), faktorizojmë një sinus dhe përdorim sin2 x = 1 − cos2 x për
të shprehur faktorin që mbetet në varësi të kosinusit:
Z Z
sin2k+1 x cosn xd x = (sin2 x)k cosn x sin xd x
Z
= (1 − cos2 x)k cosn x sin xd x
këtu zëvendësojmë u = cos x.

c) Në qoftë se të dy fuqitë e sinusit dhe kosinusit janë çift, atëherë përdorim identitetet e mëposhtëme
1 1
sin2 x = (1 − cos 2x) cos2 x = (1 + cos 2x)
2 2
ndonjëherë është me vend të përdoret identiteti
1
sin x cos x = sin 2x
2
Z
• Strategji për njehsimin e integraleve të formës tanm x secn xd x.
a) Në qoftë se fuqia e sec x është çift (n = 2k, k ≥ 2), mbajmë një faktor sec2 x dhe përdorim sec2 x = 1 + tan2 x
për të shprehur pjesën e mbetur në varësi të tan x:
Z Z
tanm x secn xd x = tanm x(1 + tan2 x)k−1 sec2 xd x.
Tani bëjmë zëvendësimin u = tan x.

b) Në qoftë se fuqia e tan x është tek (m = 2k +1), mbajmë një faktor sec x tan x dhe përdorim tan2 x = sec2 x −1
për të shprehur pjesën e mbetur të faktorëve në varësi të sec x:
Z Z
tan2k+1 x secn xd x = (tan2 x)k secn−1 x sec x tan xd x
Z
= (sec2 x − 1) secn−1 x sec x tan xd x.
Tani bëjmë zëvendësimin u = sec x.

Z Z Z
• Për të vlerësuar integralet e formës (a) sin mx cos nxd x, (b) sin mx sin nxd x, ose (c) cos mx cos nxd x
përdorim identitetet korresponduese:
1
(a) sin A cos B = [sin(A − B ) + sin(A + B )]
2
1
(b) sin A sin B = [cos(A − B ) − cos(A + B )]
2
1
(c) cos A cos B = [cos(A − B ) + cos(A + B )].
2
Faqe 25
Ushtrime
Z
1. sin2 x cos3 xd x
Zgjidhje:
Z Z Z
sin2 x cos3 xd x = sin2 x cos2 x · cos xd x = sin2 x 1 − sin2 x cos xd x
£ ¤
(
u = sin x
shënoj me
d u = cos xd x
Z Z
= u 2 (1 − u 2 )d u = u 2 − u 4 d u
u 3 u 5 sin3 x sin5 x
= − = − +C .
3 5 3 5
Z π/2
2. sin7 x cos5 xd x
0
Zgjidhje:
Z π/2 Z π/2 Z π/2 ¤2
sin7 x cos5 xd x = sin7 x · cos4 x · cos xd x = sin7 x cos2 x · cos xd x
£
0 0 0
π/2
(
u = sin x
Z
¤2
sin7 x 1 − sin2 x · cos xd x
£
= shënoj me
0 d u = cos xd x
Z π/2 ¤2
Z π/2
u7 1 − u2 d u = u 7 1 − 2u 2 + u 4 d u
£ £ ¤
=
0 0
Z π/2 u8 u 10 u 12
¸ ·
= u 7 − 2u 9 + u 11 d u =
−2 +
0 8 10 12
· 8 10 12 ¸π/2
sin x sin x sin x
µ ¶
1 1 1 15 − 24 + 10 1
= − + = − + −0 = = .
8 5 12 0 8 5 12 120 120
Z π/2
3. cos2 xd x
0
Zgjidhje:
Z π/2 Z
1π/2
cos2 xd x = (1 + cos(2x)) d x formulë trigonometrike
0 0 2
¸π/2
1 h³ π i π
·
1 1 ´
= x + sin(2x) = + 0 − (0 + 0) = .
2 2 0 2 2 4
Z π/2
4. sin2 x cos2 xd x
0
Faqe 26
Zgjidhje:
Z π/2 Z π/2
1¡
Z π/2
1
sin2 x cos2 xd x = 4 sin2 x cos2 x d x = (2 sin x cos x)2 d x
¢
0 0 4 0 4
1 π/2 1 π/2 1
Z Z
= sin2 (2x)d x = (1 − cos(4x)) d x
4 0 4 0 2
Z π/2 ¸π/2
1 ³π´ π
·
1 1 1
= (1 − cos(4x)) d x = x − sin(4x) = = .
8 0 8 4 0 8 2 16
Z
5. x sin2 xd x
Zgjidhje:
· ¸
1 1
Z Z Z
x sin2 xd x = x (1 − cos(2x)) d x = (x − x cos(2x))d x
2 2

1
Z
1
Z u = x d v = cos(2x)d x
= xd x − x cos(2x)d x shënoj me 1
2 2 d u = d x v = sin(2x)
2
x2 1 1 x2 1
· ¸ µ ¶
1 1
Z
= − x sin(2x) − sin(2x)d x = − x sin(2x) + − cos(2x) +C
4 2 2 4 4 2 4
x 2 x sin(2x) cos(2x)
= − − +C .
4 4 8
Z
6. sec2 x tan xd x
Zgjidhje:
(
u = sec x
Z Z
2
sec x tan xd x = sec x tan x · sec xd x shënojmë me
d u = sec x tan xd x
2 2
u sec x
Z
= ud u = = +C .
2 2
Z
7. tan2 xd x
Zgjidhje:
Z Z
tan2 xd x = (sec2 x − 1)d x = tan x − x +C .
Z
8. tan5 x · sec4 xd x
Faqe 27
Zgjidhje:
Z Z Z
5 4 5 2 2
tan x · sec xd x = tan x · sec x · sec xd x = tan5 x(1 + tan2 x) sec2 xd x
1
shënoj me u = tan x, d u = = sec2 xd x
cos2 x
u 8 u 6 tan8 x tan6 x
Z Z
= u 5 (u 2 + 1)d u = u 7 + u 5 d u = + = + +C .
8 6 8 6
Z
9. cot3 x csc3 xd x
Zgjidhje:
Z Z
cot3 x csc3 xd x = cot2 x · csc2 x · cot x · csc xd x

Z u = csc x

= (csc2 x − 1) · csc2 x · cot x · csc xd x shënoj me d u = − csc x cot x

 2
cot x = csc2 x − 1
u5 u3
Z Z
=− (u 2 − 1) · u 2 d u = − u4 − u2d u = − +
5 3
csc5 csc3
=− + .
5 3
Faqe 28
8 Seminar 8.3: Zëvendësimet Trigonometrike

Tabela e zëvendësimeve trigonometrike.
Shprehja Zëvendësimi Identiteti
p −π π
a2 − x2 x = a sin θ, ≤θ≤ 1 − sin2 θ = cos2 θ
2 2
p −π π
a2 + x2 x = a tan θ, <θ< 1 + tan2 θ = sec2 θ
2 2
p π 3π
x 2 − a 2 x = a sec θ, 0 ≤ θ < ose π ≤ θ < sec2 θ − 1 = tan2 θ
2 2
Ushtrime
dx
Z
1. p =?
x2 4 − x2
Zgjidhje:
Shënojmë me x = 2 sin θ ⇒ d x = 2 cos θd θ.
p p p p
4 − x 2 = 4 − 4 sin2 θ = 4(1 − sin2 θ) = 4 cos2 θ = 2 cos θ.
dx 2 cos θ 1 1 1
Z Z Z Z
p = d θ = d θ = csc2 θd θ
2
x 4−x 2 4 sin2
θ(2 cos θ) 4 sin 2
θ 4
p
1 1 4 − x2
= − cot θ +C = − +C .
4 4 x
p
cos θ 4 − x2
Ps: cot θ = = duke iu referuar figurës.
sin θ x
Z p
x2 − 4
2. d x =?
x
Faqe 29
Zgjidhje:
Shënojmë me x = 2 sec θ ⇒ d x = 2 sec θ tan θd θ
p p p p
x 2 − 4 = 4 sec2 θ − 4 = 4(sec2 θ − 1) = 4 tan2 θ = 2 tan θ.
Z p
x2 − 4 2 tan θ
Z Z
dx = · 2 sec θ tan θd θ = 2 tan2 θd θ
x 2 sec θ
Z
=2 (sec2 θ − 1)d θ = 2(tan θ − θ) +C

"p # 
 x = 2 sec θ
x2 − 4 x
³x ´ 

=2 − sec−1 +C përdorëm sec θ=
2 2  2 ³x ´
θ = sec−1


2
dx
Z
3. p =?
x 2 + 16
Zgjidhje:
Shënojmë me x = 4 tan θ ⇒ d x = 4 sec2 θd θ
p p p p
x 2 + 16 = 16 tan2 θ + 16 = 16(tan2 θ + 1) = 16 sec2 θ = 4 sec θ.
dx 4 sec2 θd θ
Z Z Z
p = = sec θd θ = ln | sec θ + tan θ| +C
x 2 + 16 4 sec θ
¯p ¯
¯ x 2 + 16 x ¯
= ln ¯ + ¯ +C .
¯ ¯
¯ 4 4¯
Z p
4. 1 − 4x 2 d x =?
Faqe 30
Zgjidhje:
1 1
Shënojmë 2x = sin θ ⇒ x = sin θ, d x = cos θd θ
2 2
p p p p
1 − 4x 2 = 1 − (2x)2 = 1 − sin θ = cos2 θ = cos θ.
2
Z p µ ¶
1 1 1 1
Z Z Z
1 − 4xd x = cos θ cos θ d θ = cos2 θd θ = (1 + cos 2θ)d θ
2 2 2 2
µ ¶
1 1 1 1
Z
= (1 + cos 2θ)d θ = θ + sin(2θ) +C = (θ + sin θ cos θ) +C
4 4 2 4
1³ p ´
= sin−1 (2x) + 2x 1 − 4x 2 +C .
4
x
Z
5. p d x =?
x2 − 7
Zgjidhje:
du
Shënojmë me u = x 2 − 7 ⇒ d u = 2xd x ⇒ xd x =
2
x 1 1 1 p
Z Z p
p dx = p d u = · 2 u +C = x 2 − 7 +C .
x2 − 7 2 u 2
Këtu përdorëm thjesht integrimin me zëvendësim.
Z p
x2 − 9
6. d x =?
x3
Zgjidhje:
p
Shënojmë me x = 3 sec θ ⇒ d x = 3 sec θ tan θd θ. x 2 − 9 = 3 tan θ.
Z p
x2 − 9 3 tan θ 1 tan2 θ 1
Z Z Z
dx = · 3 sec θ tan θd θ = d θ = sin2 θd θ
x3 27 sec3 θ 3 sec2 θ 3
1 1 1 1 1 1
Z
= (1 − cos(2θ))d θ = θ − sin(2θ) +C = θ − sin θ cos θ +C
3 2 6 12 6 6
p p
1 ³ x ´ 1 x2 − 9 3 1 ³x ´ x 2 −9
= sec−1 − · +C = sec−1 − +C .
6 3 6 x x 6 3 2x 2
Faqe 31
9 Seminar 8.4: Integrimi i funksioneve racionalë me thyesa të pjesëshme.

P (x)
Le të jetë f (x) = , në qoftë se deg(P ) ≥ deg(Q), atëherë pjestojmë P me Q dhe marrim
Q(x)
P (x) R(x)
f (x) = = S(x) +
Q(x) Q(x)
Rasti 1. Numëruesi Q(x) është prodhim i faktorëve linearë të ndryshëm. Q(x) = (a 1 x + b 1 )(a 2 x + b 2 ) · · · (a k x + b k ).
Atëherë kemi
R(x) A1 A2 Ak
= + +···+
Q(x) a 1 x + b 1 a 2 x + b 2 ak x + bk
Rasti 2. Q(x) është prodhim faktorësh linearë, ku disa përsëriten. Supozojmë se faktori i parë a 1 x + b 1 përsëritet r
A1
herë në faktorizimin e Q(x), pra kemi (a 1 x+b 1 )r . Atëherë në vend të një termi të vetëm a 1 x+b 1 shkruajmë
A1 A2 Ar
+ +···+
a 1 x + b 1 (a 1 x + b 1 )r (a 1 x + b 1 )r
Rasti 3. Q(x) përmban faktorë kuadratikë të pathjeshtueshëm të papërsëritshëm.

Në qoftë se Q(x) ka një faktor ax 2 + bx + c, ku b 2 − 4ac < 0, atëherë si shtesë e shprehjes R(x)/Q(x) do të jetë
edhe
Ax + B
ax 2 + bx + c
ku A dhe B janë konstante që duhen përcaktuar.
Rasti 4. Q(x) përmban një faktor kuadratik të pathjeshtueshëm të përsëritur.

Në qoftë se Q(x) ka faktor (ax 2 + bx + c)r ku b 2 − 4ac < 0, atëherë në vend të një faktori të vetëm do kemi
shumën
A1 x + B1 A2 x + B2 Ar x + Br
+ +···+
2 2
ax + bx + c (ax + bx + c) 2 (ax 2 + bx + c)r
p
Shënim. Kur
p funksioni nën integral përmban një shprehje të formës n g (x) mund të jetë efektiv zëvendësimi
u = n g (x).
Ushtrime
Rasti i parë: Kur emëruesi është prodhim i faktorëve linearë.
Njehsoni integralet
x4
Z
1. d x =?
x −1
Zgjidhje:
Meqënëse numëruesi ka fuqi më të madhe se emëruesi si fillim kryejmë pjestimin e polinomeve. Pra
x4 1
= x3 + x2 + x + 1 + Atëherë
x −1 x −1
x4 x4 x3 x2
Z µ ¶
1
Z
dx = x3 + x2 + x + 1 + dx = + + + x + ln |x − 1| +C .
x −1 x −1 4 3 2
Faqe 32
5x + 1
Z
2. d x =?
(2x + 1)(x − 1)
Zgjidhje:
Shohim që emëruesi është prodhim faktorësh linearë dhe meqë fuqia e x në numërues është më e vogël
5x + 1 A B
se fuqia e x në emërues, nuk duhet të kryejmë pjestim polinomesh. = + .
(2x + 1)(x − 1) 2x + 1 x − 1
Shumëzojmë të dyja anët e barazimit me emëruesin e integralit µ tonë dhe
¶ kemi
µ 5x +1 ¶ = A(x −1)+B (2x +1)
1 5 1 2 3 3
për x = 1 kemi 6 = 3B ⇒ B = 2 dhe për x = − kemi − +1 = A − − 1 +B · − + 1 ⇔ − = − A ⇒ A = 1
2 2 2 2 2 2
Një mënyrë tjetër për të gjetur A dhe B do të ishte thjesht të kryenim veprimet te:
5x + 1 = A(x − 1) + B (2x + 1) (
⇒ Ax − A + 2B x + B ⇒ (A + 2B )x + (−A + B ) dhe tani të barazojmë koefiçientët
5 = A + 2B
para fuqive të njëjta të x–it. i mbledhim anë për anë dhe kemi 6 = 3B ⇒ B = 2. E zëvendësoj
1 = −A + B
B në një prej ekuacioneve dhe gjej A = 1 Pra
Z µ ¶
5x + 1 1 2 1 1
Z Z Z
dx = + dx = dx +2 dx
(2x + 1)(x − 1) 2x + 1 x − 1 2x + 1
| {z } x
| {z 1}
−
∗ ∗∗
1
= ln |2x + 1| + 2 ln |x − 1| + C
2
du 1 R 1 1
∗ me zëvendësim u = 2x + 1, d u = 2d x, d x = , d u = ln |u|.
2 2 u 2
∗∗u = x − 1, d u = d x.
Z 1 2
3. d x =?
0 2x 2 + 3x + 1
Zgjidhje:
2 A B
Meqë 2x 2 + 3x + 1 = (2x + 1)(x + 1) jemi sërisht në rastin e parë. = + ⇒2=
(2x (
+ 1)(x + 1) 2x + 1 x + 1
0 = A + 2B
A(x +1)+B (2x +1) ⇒ 2 = Ax + A +2B x +B ⇒ 2 = (A +2B )x +(A +B ). Pra zbresim ekuacionin
2 = A +B
e dytë nga ekuacioni i parë dhe kemi −2 = B . Që këtu 2 = A + (−2) ⇒ A = 4. Atëherë:
Z 1 2
Z 1µ
4 −2
¶ Z 1
1
Z 1
1
dx = + dx = 4 dx −2 dx
0 2x 2 + 3x + 1 0 2x + 1 x + 1 0 2x + 1 0 x +1
· ¸1 µ ¶
4 3
= ln |2x + 1| − 2 ln |x + 1| = (2 ln 3 − 2 ln 2) − 0 = 2 ln .
2 0 2
ax
Z
4. d x =?
x 2 − bx
Zgjidhje:
ax ax a
Z Z Z
2
dx = dx = d x = a ln |x − b| +C
x − bx x(x − b) x −b
Faqe 33
2 4x 2 − 7x − 12
Z
5. d x =?
1 x(x + 2)(x − 3)
Zgjidhje:
4x 2 − 7x − 12 A B C
= + + ⇒ 4x 2 − 7x − 12 = A(x + 2)(x − 3) + B x(x − 3) + C x(x + 2) Për x = 0 kemi
x(x + 2)(x − 3) x x + 2 x − 3
18 9 1
−12 = −6A ⇒ A = 2 Për x = −2 kemi 18 = 10B ⇒ B = = . Për x = 3 kemi 3 = 15C ⇒ C = . Atëherë
10 5 5
2
4x 2 − 7x − 12
Z 2 2 2
µ ¶ · ¸
9/5 1/5 9 1
Z
dx = + + d x = 2 ln |x| + ln |x + 2| + ln |x − 3|
1 x(x + 2)(x − 3) 1 x x +2 x −3 5 5 1
9 1 9 1 18 1 9
= 2 ln 2 + ln 4 + ln 1 − 2 ln 1 − ln 3 − ln 2 = 2 ln 2 + ln 2 − ln 2 − ln 3
5 5 5 µ5 ¶ 5 5 5
27 9 9 9 8
= ln 2 − ln 3 = (3 ln 2 − ln 3) = ln .
5 5 5 5 3
Rasti i dytë: Kur emëruesi është prodhim faktorësh linearë, ku disa përsëriten.
x2 + 1
Z
6. d x =?
(x − 3)(x − 2)2
Zgjidhje:
x2 + 1 A B C
2
= + + . Shumëzojmë të dy anët e barazimit me (x − 3)(x − 2)2 dhe kemi
(x − 3)(x − 2) x − 3 x − 2 (x − 2)2
x 2 + 1 = A(x − 2)2 + B (x − 3)(x − 2) + C (x − 3) për x = 2 kemi 5 = −C ⇒ C = −5 për x = 3 kemi A = 10. Po
të barazojmë koefiçientët para x 2 kemi 1 = A + B ⇒ B = −9 ose mund ti jepnim një vlerë x për shembull
x = 0 dhe meqë A = 10 dhe C = −5 do gjenim B . Pra 1 = 4A +6B +15 ⇒ −14 = 2(2A +3B ) ⇒ −7 = 20+3B ⇒
B = −9. Atëherë
x2 + 1 10 9 5 5
Z Z
2
d x = − − 2
d x = 10 ln |x − 3| − 9 ln |x − 2| + +C .
(x − 3)(x − 2) x − 3 x − 2 (x − 2) x −2
x3 + 4
Z
7. d x =?
x2 + 4
Zgjidhje:
x3 + 4 −4x + 4
Pjestojmë numëruesin me emëruesin dhe kemi 2
=x+ 2 . Prandaj
x +4 x +4
Z 3
x +4
Z µ ¶ Z µ ¶
−4x + 4 4x 4
d x = x + d x = x − + dx
x2 + 4 x2 + 4 x 2 + 4 x 2 + 22
1 1 1 ³x ´
= x 2 − 4 · ln |x 2 + 4| + 4 · tan−1 +C
2 2 2 2
1 ³ x ´
= x 2 − 2 ln(x 2 + 4) + 2 tan−1 +C .
2 2
x 2 − 5x + 16
Z
8. d x =?
(2x + 3)(x − 3)2
Faqe 34
Zgjidhje:
x 2 − 5x + 16 A B C
2
= + + . Shumëzojmë anë për anë me (2x + 3)(x − 3)2 dhe kemi
(2x + 3)(x − 3) 2x + 3 x − 3 (x − 3)2
x 2 − 5x + 16 = A(x − 3)2 + B (2x + 3)(x − 3) +C (2x + 3)
3 2
µ ¶ µ ¶ µ ¶2
10 3 3 3 9 15
për x = 3 kemi 10 = 9C ⇒ C = . për x = − kemi − − 5 − + 16 = A − − 3 ⇒ + + 16 =
9 2 2 2 2 4 2
µ ¶2
9 9 + 30 + 64 81 103 103
A − ⇒ = A⇒A= Barazojmë koefiçientët para x 2 dhe kemi 1 = A + 2B ⇔ 1 − =
2 4 4 81 81
−22 11
2B ⇔ = 2B ⇔ B = − . Atëherë
81 81
x 2 − 5x + 16 103/81 −11/81 10/9

Z Z Z Z
2
d x = d x + d x + dx
(2x + 3)(x − 3) 2x + 3 x −3 (x − 3)2
103 1 11 10 1
= · ln |2x + 3| − ln |x − 3| − · +C .
81 2 81 9 (x − 3)
Rasti i tretë: Kur emëruesi përmban faktorë kuadratikë të pathjeshtueshëm.

dx
Z
9. =?
x3 − 8
Zgjidhje:
Meqë 23 − 8 = 0 nga Teorema Bezu x 3 − 8 mund të pjestohet me (x − 2) dhe mos të ketë mbetje.
1 1
Pra 3 = 2
ku x 2 + 2x + 4 është i pathjeshtueshëm se D < 0. Pra jemi në rastin e tretë.
x − 8 (x − 2)(x + 2x + 4)
1 A B x +C
= +
(x − 2)(x 2 + 2x + 4) x − 2 x 2 + 2x + 4
shumëzojmë anë për anë me (x − 2)(x 2 + 2x + 4) dhe marrim 1 = A(x 2 + 2x + 4) + (B x + C )(x − 2). Për
1
x = 2 shohim se (x − 2) = 0 dhe ngelet 1 = 12A ⇒ A = . Barazojmë koefiçientët para x 2 në të dy anët
12
1 1
e barazimit. 0 = A + B ⇔ 0 = + B ⇒ B = − . Barazojmë konstantet anë për anë 1 = 4A − 2C ⇒ 2C =
12 12
1 1
4· −1 ⇒C = − .
12 3
1 1 1
Z − x−
1
Z Z
dx = 12 d x + 12 3 dx
x3 − 8 x −2 x 2 + 2x + 4
x +4
µ ¶ Z
1 1
= ln |x − 2| + − · dx
12 12 x 2 + 2x + 4
1 1 x +1 1 3
Z Z
= ln |x − 2| − 2
d x − dx
12 12 |x +{z 2x + 4} 12 (x + 1)2 + 3
| {z }
∗ ∗∗
1 1 1 du 3 1
Z Z
= ln |x − 2| − · − p du
12 12 2 u 12 u 2 + ( 3)2
x +1
µ ¶
1 1 3 1
= ln |x − 2| − ln |x 2 + 2x + 4| − · p tan−1 p +C
12 24 12 3 3
Faqe 35
du
Tek * shënojmë u = x 2 + 2x + 4, d u = 2x + 2 = 2(x + 1)d x, (x + 1)d x =
2
Tek ** shënojmë u = x + 1, d u = d x dhe zbatojmë formulën
dx 1 −1 x
Z ³ ´
= tan +C .
x2 + a2 a a
Rasti i katërt: Kur faktorët kuadratikë përsëriten.

x 2 − 3x + 7
Z
10. d x =?
(x 2 − 4x + 6)2
Zgjidhje:
Këtu jemi në rastin e katërt.
x 2 − 3x + 7 Ax + B Cx +D
= +
(x 2 − 4x + 6)2 x 2 − 4x + 6 (x 2 − 4x + 6)2
x 2 − 3x + 7 = (Ax + B )(x 2 − 4x + 6) +C x + D ⇒ x 2 − 3x + 7 = Ax 3 + (−4A + B )x 2 + (6A − 4B +C )x + (6B + D).
Barazojmë koefiçientët para fuqive të njëjta të x–it.
A=0
−4A + B = 1 ⇒ B = 1
−3 = 6A − 4B +C ⇒ C = 1
7 = 6B + D ⇒ D = 1. Atëherë
x 2 − 3x + 7 x +1
Z µ ¶
1
Z
d x = + dx
(x 2 − 4x + 6)2 x 2 − 4x + 6 (x 2 − 4x + 6)2
1 x −2 3
Z Z Z
= 2
d x + 2 2
d x + dx
(x − 2) + 2 (x − 4x + 6) (x − 4x + 6)2
2
| {z } | {z } | {z }
I1 I2 I1
−1 x − 2
µ ¶
1 1
Z
I1 = d x = p tan p +C 1 .
(x − 2)2 + 2 2 2
Tek I 2 shënoj u = x 2 − 4x + 6, d u = (2x − 4)d x = 2(x − 2)d x
x −2 1 du 1
µ ¶
1 1
Z Z
I2 = d x = = − +C 2 = − +C 2
(x 2 − 4x + 6)2 2 u2 2 u 2(x 2 − 4x + 6)

Z
3
Z
dx  zëvendësojmë

p
I3 = d x = 3 p ¤2 x − 2 = 2 tan θ
(x 2 − 4x + 6)2 p
£
2
(x − 2) + ( 2) 2 
d x = 2 sec2 θd θ

p p p p Z
2 sec2 θd θ 3 2 sec2 θ 3 2 3 2 1
Z Z Z
2
=3 £ ¤2 = dθ = cos θd θ = (1 + cos 2θ
2 tan2 θ + 1 4 sec4 θ 4 4 2
p µ p p µ
−1 x − 2
¶ µ ¶ ¶
3 2 1 3 2 3 2 1
= θ + sin 2θ +C 3 = tan p + 2 sin θ cos θ
8 2 8 2 8 2
p p p
x x
µ ¶
3 2 − 2 3 2 − 2 2
= tan−1 p + ·p ·p +C 3
8 2 8 x 2 − 4x + 6 x 2 − 4x + 6
p
x −2
µ ¶
3 2 3(x − 2)
= tan−1 p + +C 3 .
8 2 4(x 2 − 4x + 6)
Faqe 36
e 2x
Z
11. d x =?
e 2x + 3e x + 2
Zgjidhje:
1
Shënojmë me u = e x ⇒ x = ln u ⇒ d x = d u.
u
u A B
= + ⇒ u = A(u + 2) + B (u + 1) për u = −2 kemi −2 = −B ⇒ B = 2, për u = −1 kemi
(u + 1)(u + 2) u + 1 u + 2
A = −1. Atëherë
e 2x u 2 (d u/u) ud u −1 2
Z Z Z Z Z
d x = = = d u + du
e 2x + 3e x + 2 u 2 + 3u + 2 (u + 1)(u + 2) u +1 u +2
(e x + 2)2
= − ln |u + 1| + 2 ln |u + 2| = 2 ln |e x + 2| − ln |e x + 1| = ln x +C .
e +1
Z
12. ln(x 2 − 3x + 1)d x =?
Zgjidhje:
2x − 3
Shënojmë me u = ln(x 2 − 3x + 1) ⇒ d u = dhe me d v = d x ⇒ v = x. Atëherë
x 2 − 3x + 1
2x 2 − 3x
Z Z
ln(x 2 − 3x + 1)d x = x ln(x 2 − 3x + 1) − 2 3x + 1
|x −{z }
I1
Meqë numëruesi ka fuqi të njëjtë të x–it me atë të emëruesit kryejmë pjestimin e polinomeve dhe shohim
se 2x 2 − 3x = 2(x 2 − 3x + 1) + (3x − 2)
2x 2 − 3x 3x − 2 3x − 2
Z Z Z
I1 = dx = 2+ 2 d x = 2x + d x.
x 2 − 3x + 1 x − 3x + 1 x 2 − 3x + 1
3 5
Këtu nëqoftë se u = x 2 − 3x + 1, d u = 2x − 3 dhe 3x − 2 = (2x + 3) + atëherë kemi
2 2
3
Z Z (2x − 3) Z
5/2
ln(x 2 − 3x + 1)d x = x ln(x 2 − 3x + 1) − 2x − 2 dx − µ dx
x 2 − 3x + 1 3 2 5
¶
x− −
2 4
¯ p ¯
¯x − 3 − 5 ¯
¯ ¯
3 5 1 2 2 ¯
= x ln(x 2 − 3x + 1) − 2x − ln(x 2 − 3x + 1) − · p ln ¯¯
¯
p ¯¯ +C .
2 2 5 ¯ 3 5¯
2 ¯x − + ¯
2 2 2
Faqe 37
dx 1 ¯x −a¯
Z
Këtu zbatuam = ln ¯ ¯.
¯ ¯
x2 − a2 2a x +a
Njehsoni integralet duke plotësuar katrorin e binomit.

1
Z
13. d x =?
x 2 − 6x
Zgjidhje:
dx 1 ¯x −a¯
Z
Përdorim formulën = ln ¯ +C .
¯ ¯
x 2 − a 2 2a
¯
x +a
¯ ¯ ¯ ¯
1 1 1 ¯x −3−3¯ 1 ¯x −6¯
Z Z
d x = d x = ln ¯ ¯ = ln ¯ ¯ +C .
x 2 − 6x (x − 3)2 − 9 2·3 ¯x −3+3¯ 6 ¯ x ¯
3x + 5
Z
14. Këtu zbatuam d x =?
4x 2 + 12x − 5
Zgjidhje:
3 1
Le të jetë u = 4x 2 + 12x − 5, d u = 8x + 12 = 4(2x + 3), 3x + 5 = (2x + 3) + . Atëherë
2 2
3 1
Z
3x + 5
Z (2x + 3) Z
dx = 2 dx + 2 dx
2
4x + 12x − 5 4x 2 + 12x − 5 (2x − 3)2 − 14
3 2x + 3 1 dx
Z Z
= dx +
2 |4x 2 +{z 12x − 5} 2 (2x − 3)2 − 14
| {z }
∗ ∗∗
¯ 2x − 3 − p14 ¯
¯ ¯
3 1 2 1 1
= · ln |4x + 12x − 5| + · p ln ¯ p ¯ +C .
¯ ¯
2 4 2 2 14 ¯ 2x − 3 + 14 ¯
 


u = 4x 2 + 12x − 5 

u = 2x − 3
 
* d u = 8x + 12 ** d u = 2d x

 du 
 du p
2x + 3d x =
 d x =
 , a = 14.
4 2
Faqe 38
10 Seminar 8.5: Strategji për Integrimin
Ushtrime
Njehsoni integralet.
Z
1. cos x(1 + sin2 x)d x =?
Zgjidhje:
Shënojmë me u = sin x ⇒ d u = cos xd x. Atëherë
1 1
Z Z
cos x(1 + sin2 x)d x = (1 + u 2 )d u = u + u 3 +C = sin x + sin3 x +C .
3 3
sin x + sec x
Z
2. d x =?
tan x
Zgjidhje:
sin x + sec x sin x sec x
Z Z µ ¶ Z
dx = + d x = (cos x + csc x)d x = sin x + ln | csc x − cot x| +C .
tan x tan x tan x
e arctan x
Z
3. d x =?
x2 + 1
Zgjidhje:
dx
Shënojmë u = arctan x ⇒ d u = . Atëherë
x2 + 1
Z arctan x
e
Z
d x = e u d u = e u +C = e arctan x +C .
x2 + 1
x −1
Z
4. d x =?
x 2 − 4x + 7
Zgjidhje:
x −1 u
Z µ ¶
(x − 2) + 1 1
Z Z
2
dx = d x = + du
x − 4x + 7 (x − 2)2 + 3 u2 + 3 u2 + 3
u x −2
µ ¶ µ ¶
1 1 1 1
= ln |u 2 + 3| + p tan−1 p +C = ln(x 2 − 4x + 7) + p tan−1 p +C .
2 3 3 2 3 3
Z
5. x cos2 xd x =?
Faqe 39
Zgjidhje:
1
Le të jetë u = x, d u = d x, d v = cos 2xd x dhe v = sin 2x. Atëherë
2
Z · ¸
1 1 1
Z Z Z
x cos2 xd x = x (1 + cos 2x) d x = xd x + x cos(2x)d x
2 2 2
1 x2 1 1
· ¸ · ¸
1 1
= · + x sin 2x − sin 2x d x
2 2 2 2 2 2
x 2 x sin 2x 1 x 2 x sin 2x 1
µ ¶
1
= + − − cos 2x = + + cos 2x +C .
4 4 4 2 4 4 8
Z
x
6. e x+e d x =?
Zgjidhje:
Shënojmë u = e x ⇒ d u = e x d x. Atëherë
Z Z Z
x x x
e x+e d x = e e · e x d x = e u d u = e u +C = e e +C .
Z 1 p
7. (1 − x)6 d x =?
0
Zgjidhje:
p p
Shënojmë u = 1 − x ⇒ x = 1 − u ⇒ x = (1 − u)2 , d x = −2(1 − u)d u. Atëherë
1 p 1 1 u7 u8
Z Z Z · ¸
6 6 7
(1 − x)d x = u (−2(1 − u))d u = −2 u − u d u = −2 −
0 0 0 7 8
p 7 p 8 ¸1
(1 − x) (1 − x)
· · ¸
1 1 2 1 1
= −2 − = −2 0 − 0 − + = − = .
7 8 0 7 8 7 4 28
Z r
x +1
8. d x =?
x −1
Zgjidhje:
Z r Z r p
x +1 x +1 x +1 x +1
Z
dx = ·p dx = p dx
x −1 x −1 x +1 x2 − 1
(
dx x u = x2 − 1
Z Z
= p + p dx Marrim
x2 − 1 x2 − 1 d u = 2xd x.
1 1 u 1/2
p Z p
= ln |x + x 2 − 1| + u −1/2 d u = ln |x + x 2 − 1| + ·
2 2 1/2
p p
2 2
= ln |x + x − 1| + x − 1 +C .
Faqe 40
x3
Z
9. d x =?
(x − 1)4
Zgjidhje:
Shënojmë u = x − 1 ⇒ d u = d x, x = u + 1.
Z Z Z
x 3 (x − 1)−4 d x = (u + 1)3 · u −4 d u = (u 3 + 3u 2 + 3u + 1)u −4 d u
3 1
Z
= u −1 + 3u −2 + 3u −3 + u −4 d u = ln |u| − 3u −1 − u −2 − u −3 +C
2 3
3 3 1
= ln(x − 1) − − − +C .
x − 1 2(x − 2)2 3(x − 1)3
Z
10. cos x cos3 (sin x)d x =?
Zgjidhje:
Shënojmë me u = sin x ⇒ d u = cos xd x. Atëherë
Z Z Z
cos x cos3 (sin x)d x = cos3 ud u = cos2 u · cos ud u
Z Z
= (1 − sin2 u) cos ud u = cos u − sin2 u cos ud u
(
sin u = U
Z Z
2
= cos ud u − sin u cos ud u marrim
dU = cos ud u.
1 1
= sin u − sin3 u +C = sin(sin x) − sin3 (sin x) +C .
3 3
dx
Z
11. p p d x =?
x +1+ x
Zgjidhje:
Z Ã p p ! Z p
dx 1 x +1− x p
Z
p p d x = p p · p p d x = x + 1 − xd x
x +1+ x x +1+ x x +1− x
Z p
p 2 2
Z
= x + 1d x − xd x = (x + 1)3/2 − x 3/2 +C .
3 3
Faqe 41
11 Seminar 8.6: Integralet jo të mirëfillta.

• Përkufizimi i integralëve jo të vetë të tipit 1.
Z t
(a) Në qoftë se f (x)d x ekziston për çdo numër t ≥ a, atëherë
a
Z ∞ Z t
f (x)d x = lim f (x)d x.
a t →∞ a
duke nënkuptuar se ky limit ekziston.(si një numër i fundëm).

Z b
(b) Në qoftë se f (x)d x ekziston për çdo numër t ≤ b, atëherë
t
Z b Z b
f (x)d x = lim f (x)d x.
−∞ t →−∞ t
Z ∞ Z b
Integralët jo të mirëfilltë f (x)d x dhe f (x)d x konvergjojnë në qoftë se limitet korresponduese ekzistojnë
a −∞
(si numra të fundëm), në të kundërt themi se divergjojnë.
Z ∞ Z b
(c) Në qoftë se të dy integralët f (x)d x dhe f (x)d x janë konvergjentë, atëherë përcaktojmë
a −∞
Z ∞ Z a Z ∞
f (x)d x = f (x)d x + f (x)d x ku a ∈ R
−∞ −∞ a
• Përkufizimi i integralit jo të vetë të tipit 2.
(a) Në qoftë se f është i vazhdueshëm në [a, b) dhe jo i vazhdueshëm në b, atëherë

Z b Z t
f (x)d x = lim− f (x)d x.
a t →b a
në qoftë se limiti ekziston (si numër i fundëm).
(b) Në qoftë se f është i vazhdueshëm në (a, b] dhe jo i vazhdueshëm në a, atëherë

Z b Z b
f (x)d x = lim f (x)d x
a t →a + t
në qoftë se limiti ekziston (si numër i fundëm).

Z b
Integralët jo të vetë f (x)d x quhen konvergjentë në qoftë se limitet korresponduese ekzistojnë dhe në të
a
kundërt quhen divergjentë.
Z c Z b
(c) Në qoftë se f ka një jo vazhdueshmëri në pikën c, ku a < c < b, dhe të dy integralët f (x)d x dhe f (x)d x
a c
janë konvergjentë, atëherë përcaktojmë
Z b Z c Z b
f (x)d x = f (x)d x + f (x)d x.
a a c
F Teorema e krahasimit. Supozojmë se f dhe g janë funksione të vazhdueshëm dhe f (x) ≥ g (x) ≥ 0 për x ≥ a.
Z ∞ Z ∞
a) Në qoftë se f (x)d x është konvergjent, atëherë g (x)d x konvergjon.
a a
Z ∞ Z ∞
b) Në qoftë se g (x)d x është divergjent, atëherë f (x)d x divergjon.
a a
Faqe 42
Ushtrime
Gjeni në qoftë se integralët e mëposhtëm janë konvergjentë ose divergjentë. Llogarisni vlerën e tyre.
Z ∞
ln x
1. dx
1 x
Zgjidhje:
¸∞
∞ ln x (ln x)2
· · ¸
1
Z
d x = lim nga zëvendësimi u = ln x ⇒ d u = d x
1 x t →∞ 2 1 x
(ln t )2
= lim = ∞. Divergjent.
t →∞ 2
Z ∞ 2
2. xe −x d x
−∞
Zgjidhje:
Z ∞ 2
Z 0 2
Z +∞ 2
xe −x d x = xe −x d x + xe −x d x
−∞ −∞ 0
Z 0 µ ¶
1 h −x 2 i0
µ ¶
1 ³ 1 1
−x 2 2
´
xe d x = lim − e = lim t → −∞ − 1 − e −t = − · 1 = − .
−∞ t →−∞ 2 t 2 2 2
Z +∞ µ ¶h µ ¶³
2 1 2 t
i 1 2
´ 1 1
xe −x d x = lim − e −x = lim − e −t − 1 = − · (−1) = .
0 t →∞ 2 0 t →∞ 2 2 2
Atëherë ∞ 1 1
Z
2
xe −x d x = − + = 0. Konvergjent .
−∞ 2 2
∞ x2
Z
3. 6
dx
−∞ 9 + x
Zgjidhje:
x2 x2 x2 x2
Z ∞ Z 0 Z ∞ Z ∞
6
d x = 6
d x + 6
d x = 2 6
Meqë integrali është çift. Atëherë
−∞ 9 + x −∞ 9 + x 0 9+x 0 9+x
1
¸ Z (3d v)
x2 u = x3 d u/3
Z · ¸ Z ·
u = 3v
= = 3
9 + x6 d u = 3x 2 d x 9 + u2 d u = 3d v 9 + 9v 2
µ 3¶
1 dv 1 1 −1 u 1 −1 x
Z ³ ´
−1
= = tan v +C = tan +C = tan +C .
9 1 + v2 9 9 3 9 3
Prandaj
µ 3 ¶¸t
∞ x2 x2
t
−1 x
·
1
Z Z
2 d x = 2 lim d x = 2 lim tan
0 9 + x6 t →∞ 0 9+x
6 t →∞ 9 3 0
µ 3¶
1 t 2 π π
= 2 lim tan−1 = · = . Konvergjent.
t →∞ 9 3 9 2 9
Faqe 43
Z 1 3
4. dx
0 x5
Zgjidhje:
1 1 3 1
· ¸ µ ¶
3 3 1
Z Z
d x = lim 3x −5 d x = lim − 4 = − lim 1 − 4 = ∞ Divergjent
0 x5 t →0+ t t →0+ 4x t 4 t →0+ t
Z 3
dx
5. 4
−2 x
Zgjidhje:
Z 3 dx
Z 0 dx
Z 3 dx
4
= 4
+
−2 x −2 x 0 x4
Meqë
0 · −3 ¸t
dx x
· ¸
1 1
Z
4
= lim − = lim − − =∞ Divergjent
−2 x t →0− 3 −2 t →0− 3t 3 24
edhe Z 3 dx
është divergjent.
−2 x4
Z 3 dx
6. I =
0 x 2 − 6x + 5
Zgjidhje:
Z 3 Z 3 Z 1 Z 3
dx dx dx dx 1
I= 2
= = I 1 + I 2 = + Tani =
0 x − 6x + 5 0 (x − 1)(x − 5) 0 (x − 1)(x − 5) 1 (x − 1)(x − 5) (x − 1)(x − 5)
A B
+ ⇒ 1 = A(x − 5) + B (x − 1)
(x − 1) (x − 5)
1
Për x = 5 kemi 1 = 4B ⇒ B =
4
1
Për x = 1 kemi 1 = −4A ⇒ A = −
4
Atëherë
Z tµ ¶ · ¸t
−1/4 1/4 1 1
I 1 = lim t → 1− + d x = lim− − ln |x − 1| + ln |x − 5|
0 x −1 x −5 t →1 4 4 0
·µ ¶ µ ¶¸
1 1 1 1
= lim− − ln |t − 1| + ln |t − 5| − − ln | − 1| + ln | − 5| = ∞,
t →1 4 4 4 4
µ ¶
1
meqë limt →1− − ln |t − 1| = ∞. Meqë I 1 është divergjent ⇒ I është divergjent.
4
Z 14 dx
7. p
4
−2 x +2
Faqe 44
Zgjidhje:
14 Z 14 ¸14
dx
·
4
Z
−1/4 3/4
p
4
= lim (x + 2) d x = lim (x + 2)
−2 x + 2 t →−2+ t t →−2+ 3 t
4 4 32
lim 16 − (t + 2)3/4 = (8 − 0) =
£ 3/4 ¤
= . Konvergjent.
3 t →−2+ 3 3
Z 0 1
8. dx
−∞ 3 − 4x
Zgjidhje:
0 0 · ¸0
1 1 1
Z Z
d x = lim d x = lim − ln |3 − 4x|
−∞ 3 − 4x t →−∞ t 3 − 4x t →−∞ 4 t
· ¸
1 1
= lim − ln 3 + ln |3 − 4t | = ∞. Divergjent.
t →−∞ 4 4
Z ∞
9. e −5x d x
2
Zgjidhje:
∞ t · ¸t
1
Z Z
e −5x d x = lim e −5x d x = lim − e −5x
2 t →∞ 2 t →∞ 5 2
· ¸
1 −5t 1 −10 1 −10 1 −10
= lim − e + e = 0+ e = e Konvergjent.
t →∞ 5 5 5 5
∞ x2
Z
10. p dx
0 1 + x3
Zgjidhje:
¸t
∞ x2 t x2
· p
2
Z Z
p d x = lim p = lim 1+x 3
0 1 + x3 t →∞ 0 1 + x 3 t →∞ 3 0
µ p ¶
3 2
= lim 1+ t3 − = ∞. Divergjent.
t →∞ 2 3
Faqe 45
12 Detyra Kapitulli 8
Duke zbatuar teknikat e mësuara llogarisni integralet e mëposhtëme.
(x + 1)2
Z 2
1. dx
1 x
7
+ ln 2
2
Z π/2
2. sin θe cos θ d θ
0
e −1
Z π/2
3. sin3 θ cos2 θd θ
0
2
15
p
Z 2 x2 − 1
4. dx
1 x
p π
3−
3
x −1
Z
5. dx
x 2 + 2x
1 3
− ln |x| + ln |x + 2| +C
2 2
dx
Z
6. p
x x2 + 1
¯p ¯
¯ x2 + 1 − 1 ¯
ln ¯ ¯ +C
¯ ¯
¯ x ¯
3x 3 − x 2 + 6x − 4
Z
7. dx
(x 2 + 1)(x 2 + 2)
p −1 x
µ ¶
3 2 −1
ln(x + 1) − 3 tan x + 2 tan p +C
2 2
Z π/2
8. cos3 x sin 2xd x
0
2
5
p
ln 10 ex ex − 1
Z
9. dx
0 ex + 8
3π
6−
2
Faqe 46
Z
10. (cos x + sin x)2 cos 2xd x
Janë dy përfundime të njëjta dhe varet nga mënyra e zgjidhjes së këtij ushtrimi.
1 1
sin 2x − cos 4x +C
2 8
1
(cos x + sin x)4 +C
4
Z ∞ 1
11. dx
1 (2x + 1)3
1
36
Z ∞ dx
12.
2 x ln x
∞ Divergjent.
Z 4 ln x
13. p dx
0 x
4 ln 4 − 8 Konvergjent
Z 1 x −1
14. p dx
0 x
4
− Konvergjent.
3
Z ∞ dx
15. 2 + 4x + 5
Shënoni u = 2x + 1
−∞ 4x
π
Konvergjent.
4
Faqe 47
13 Seminar 9.1: Gjatësia e harkut

Formula e gjatësisë së harkut. Në qoftë se f 0 është i vazhdueshëm në [a, b], gjatësia e kurbës y = f (x), a ≤ x ≤ b,
është Z q b
L= 1 + [ f 0(x)]2 d x.
a
Në qoftë se përdorim shënimet e Leibniz për derivatet mund të shkruajmë formulën
s
dy 2
Z b µ ¶
L= 1+ d x.
a dx
Në qoftë se një kurbë ka ekuacion x = g (y), c ≤ y ≤ d , dhe g 0(y) është i vazhdueshëm kemi
s
dx 2
Z dq Z d µ ¶
L= 2
1 + [g 0(y)] d y = 1+ d y.
c c dy
Funksioni gjatësi e harkut.

Në qoftë se kemi një kurbë të lëmuar C me ekuacion y = f (x), a ≤ x ≤ b, shënojmë me s(x) distancën përgjatë
C nga pika fillestare P 0 (a, f (a)) te pika Q(x, f (x)). Atëherë s është një funksion, i quajtur funksioni i gjatësisë së
harkut Z xq
s(x) = 1 + [ f 0(t )]2 d t .
a
s
¶2
ds dy
q µ
= 1 + [ f 0(x)]2 = 1+
dx dx
s ¶2
dx
µ
ds = 1+ d y.
dy
Ushtrime
Gjeni gjatësinë e kurbës.
(
y = 1 + 6x 3/2
1.
0≤x ≤1
Zgjidhje:
(
y = 1 + 6x 3/2 dy dy 2
µ ¶
⇒ = 9x 1/2 ⇒ 1 + = 1 + 81x prandaj
0≤x ≤1 dx dx

Z 1p Z 82 du u = 1 + 81x, d u = 81d x

L= 1 + 81xd x = u 1/2 · marrim për x = 0 ⇒ u = 1
0 1 81 
për x = 1 ⇒ u = 82.

1 2 £ 3/2 ¤82 2 p
= · u 1 = (82 82 − 1).
81 3 243
x3

1
y= +

2. 3 4x
1 ≤ x ≤ 2.

Faqe 48
Zgjidhje:
x3

1
1 2
µ ¶ µ ¶

y= + 0 1
2 0 2 4 1 1 0 2 4 1 1 2
3 4x ⇒ y = x − 2 ⇒ 1+(y ) = 1+ x − + . Pra 1+(y ) = x + + = x + 2 .

1 ≤ x ≤ 2. 4x 2 16x 4 2 16x 4 4x
Prandaj
s
1 2
Z 2q ¶ µ Z 2µ ¶
1
Z
2
L= 1 + (y 0 )2 d x = d x x2 +
= x + dx
1 4x 2 1 4x 2
1 3 1 2
· ¸ µ ¶ µ ¶
8 1 1 1 7 1 59
= x − = − − − = + = .
3 4x 1 3 8 3 4 3 8 24
x = 1 p y(y − 3)

3. 3
1 ≤ y ≤ 9.
Zgjidhje:
x = 1 p y(y − 3)

dx dx 2
µ ¶
1 1 1 1 1 1 1 1
3 ⇒ y 3/2 − y 1/2 ⇒ = y 1/2 − y −1/2 ⇒ 1 + = 1 + y − + y −1 = y + +
1 ≤ y ≤ 9. 3 dy 2 2 dy 4 2 4 4 2
µ ¶2
1 −1 1 1
y = y 1/2 + y −1/2 . Prandaj
4 2 2
Z 9µ ¶ · ¸9
1 1/2 1 −1/2 1 2 3/2
L= y + y dy = y + 2y 1/2
1 2 2 2 3
·µ ¶ µ ¶¸ µ ¶1 µ ¶
1 2 2 1 8 1 64 32
= · 27 + 2 · 3 − ·1+2·1 = 24 − = = .
2 3 3 2 3 2 3 3
(
y = ln(sec x)
4.
0 ≤ x ≤ π/4.
Zgjidhje:
(
y = ln(sec x) dy sec x tan x dy 2 sin2 x cos2 x + sin2 x
µ ¶
⇒ = = tan x ⇒ 1 + = 1 + tan2 x = 1 + = =
0 ≤ x ≤ π/4. dx sec x dx 2
cos x cos2 x
1
= sec2 x. Prandaj
cos2 x
Z π/4 p Z π/4 Z π/4
L= sec2 xd x = | sec x|d x = sec xd x
0 0 0
p p
= [ln(sec x + tan x)]π/4
0 = ln( 2 + 1) − ln(1 + 0) = ln( 2 + 1).
 y = 1 x 2 − 1 ln x

5. 4 2
1 ≤ x ≤ 2.
Faqe 49
Zgjidhje:
 y = 1 x 2 − 1 ln x

1 1
4 2 ⇒ y0 = x −
1 ≤ x ≤ 2. 2 2x
1 2
µ ¶ µ ¶
1 1 1 1 1 1 1
1 + (y 0 )2 = 1 + x 2 − + 2 = x 2 + + 2 = x + . Prandaj
4 2 4x 4 2 4x 2 2x
Z 2q Z 2¯ ¯ Z 2µ ¶
¯1
¯ x + 1 ¯dx = 1 1
¯
L= 1 + (y 0 )2 d x = x + dx
1 2 2x ¯ 2 2x
¯
1 1
· ¸2 µ ¶ µ ¶
1 2 1 1 1 3 1
= x + ln |x| = 1 + ln 2 − + 0 = + ln 2.
4 2 1 2 4 4 2

 y = ln(1 − x 2 )
6. 1
0 ≤ x ≤ .
2
Zgjidhje:

 y = ln(1 − x 2 ) −2x
1 ⇒ y0 =
0 ≤ x ≤ . 1 − x2
2
4x 2 1 − 2x 2 + x 4 + 4x 2 1 + 2x 2 + x 4
1 + (y 0 )2 = 1 + = =
(1 − x 2 )2 (1 − x 2 )2 (1 − x 2 )2
2
(1 + x 2 )2 1 + x2
µ ¶
1 + (y 0 )2 = 2 2
= . Prandaj
(1 − x ) 1 − x2
s
¶2
1 + x2 1 + x2
Z 1/2 µ Z 1/2
L= d x = d x.
0 1 − x2 0 1 − x2
Shohim se kemi të bëjmë me integrimin e një funksioni racional.

1 + x2 2
2
= −1 + nga pjestimi i polinomeve.
1−x 1 − x2
2 2 A B
= = + ⇒ 2 = A(1 + x) + B (1 − x). Për x = −1 kemi 2 = 2B ⇒ B = 1, për x = 1
1 − x 2 (1 − x)(1 + x) 1 − x 1 + x
1 + x2 1 1
kemi 2 = 2A ⇒ A = 1. Pra = −1 + + . Atëherë gjatësia e harkut ësshtë
1 − x2 1+x 1−x
Z 1/2 µ ¶
1 1
L= −1 + + d x = [−x + ln |1 + x| − ln |1 − x|]1/2
0
0 1 + x 1 − x
µ ¶
1 3 1 1
= − + ln − ln − 0 = ln 3 − .
2 2 2 2
Faqe 50
14 Seminar 9.2: Sipërfaqet e rrotullimit

Në rastin kur f është pozitiv dhe ka derivat të vazhdueshëm përkufizojmë syprinën e sipërfaqes së rrotullimit të
kurbës y = f (x), a ≤ x ≤ b, rreth boshtit të x − −ve si
s
dy 2
Z b q Z b µ ¶
S= 2
2π f (x) 1 + [ f 0(x)] d x = 2πy 1 + d x.
a a dx
Në qoftë se kurba përshkruhet nga x = g (y), c ≤ y ≤ d , kemi
s ¶2
Z d q Z d µ
dx
S= 2πg (y) 1 + [g 0(y)]2 d y = 2πx 1+ d y.
c c dy
Z Z
Pra S = 2πyd s dhe për rrotullimin rreth boshtit të y − −ve kemi S = 2πxd s.
Ushtrime
Llogarisni syprinën e sipërfaqes së përftuar nga rrotullimi i kurbës rreth boshtit të x–ve.
(
y = x3
1.
0 ≤ x ≤ 2.
Zgjidhje:
(
y = x3
⇒ y 0 = 3x 2 ⇒ (y 0 )2 = 9x 4
0 ≤ x ≤ 2.


u = 1 + 9x 4

Z 2 q Z 2 p d u = 36x 3 d x

S= 2πy 1 + (y 0 )2 d x = 2π x3 1 + 9x 4 d x Marrim
0 0 

 x =0⇒u=1

x = 2 ⇒ u = 145

145 p π 2 3/2 145 π ³ p

· ¸
2π
Z ´
= ud u = u = 145 145 − 1 .
36 1 18 3 1 27
( p
y= 1 + 4x
2.
1 ≤ x ≤ 5.
Zgjidhje:
( p
y = 1 + 4x 1 2
⇒ y0 = · (1 + 4x)−1/2 · 4 = p
1 ≤ x ≤ 5. 2 1 + 4x
r r
p 4 5 + 4x
1 + (y 0 )2 = 1 + = .
1 + 4x 1 + 4x
Z 5 Z 5p p Z 5p
5 + 4x
q
S= 0 2
2πy 1 + (y ) d x = 2π 1 + 4x · p d x = 2π 4x + 5d x
1 1 1 + 4x 1
(
p d u 2π 2 3/2 25
Z 25
u = 4x + 5, x = 1 ⇒ u = 9
· ¸
= 2π u· = u Kemi marrë
9 4 4 3 9 d u = 4d x, x = 5 ⇒ u = 25
π ¡ 3/2 ¢ π 98
= 25 − 93/2 = (125 − 27) = π.
3 3 3
Faqe 51
(
y = sin πx
3.
0 ≤ x ≤ 1.
Zgjidhje:
(
y = sin πx
⇒ y 0 = π cos(πx) ⇒ 1 + (y 0 )2 = 1 + π2 cos2 (πx)
0 ≤ x ≤ 1.

u = π cos(πx)


Z 1 q Z 1 p d u = −π2 sin(πx)

S= 2πy 1 + (y 0 )2 d x = 2π sin(πx) 1 + π2 cos2 (πx)d x Marrim
0 0 

 x =0⇒u=π

x = 1 ⇒ u = −π

2 πp 4 πp
Z −π p µ ¶
1
Z Z
= 2π 1 + u2 · − 2 d u = 1 + u2d u = 1 + u2d u
π π π −π π 0
4 up
·
1³ p ´¸π 4 ·µ π p 1 ³ p ´¶ ¸
= 1 + u 2 + ln(u + 1 + u 2 = 1 + π2 + ln π + 1 + π2 − 0
π 2 2 0 π 2 2
p 2 ³ p ´
= 2 1 + π2 + ln π + 1 + π2
π
Këtu përdorëm integralin e tabelës.
up 2 a2
Z p p
∗∗ a2 + u2d u = a + u2 + ln(u + a 2 + u 2 ) +C
2 2
a = 1 në ushtrimin tonë.
 y = 1 (y 2 + 2)3/2

4. 3
1 ≤ y ≤ 2.
Zgjidhje:
 y = 1 (y 2 + 2)3/2

dx 1 2
= (y + 2)1/2 · (2y) = y y 2 + 2
p
3 ⇒
1 ≤ y ≤ 2. dy 2
dx 2
µ ¶
1+ = 1 + y 2 (y 2 + 2) = (y 2 + 1)2 . Prandaj
dy
2 · ¸2
1 1
Z
S = 2π 2
y(y + 1)d y = 2π y 4 + y 2
1 4 2 1
µ ¶
1 1 21π
= 2π 4 + 2 − − = .
4 2 2
Kurbat e mëposhtëme rrotullohen rreth boshtit të y–ve. Gjeni syprinën e sipërfaqes së përftuar.
( p
y= 3x
5.
1 ≤ y ≤ 2.
Faqe 52
Zgjidhje:
( p ¶2
y= 3x dx
µ
⇒ 1+ = 1 + 9y 4
1 ≤ y ≤ 2. dy
s ¶2 (
2 dx 2 u = 1 + 9y 4
Z µ Z q
3
S = 2π x 1+ d y = 2π y 1 + 9y 4 d y Marrim
1 dy 1 d u = 36y 3 d y
¸2
2p π 2¡ π ³ p p ´
·
2π
Z
¢3/2
= ud u = 1 + 9y 4 = 145 145 − 10 10 .
36 1 18 3 1 27
 p
x = a 2 − y 2
6. a
0 ≤ y ≤
2
Zgjidhje:
 p
x = a 2 − y 2 dx 1 2 −y
a ⇒ = (a − y 2 )−1/2 · (−2y) = p
0 ≤ y ≤ dy 2 a2 − y 2
2
dx 2 y2 a2 − y 2 y2 a2
µ ¶
1+ = 1+ 2 2
= 2 2
+ 2 2
= 2 . Pra
dy a −y a −y a −y a − y2
Z a/2 q
a
Z a/2
S= 2π a2 − y 2 · p d y = 2π ad y
0 a2 − y 2 0
£ ¤a/2 ³a ´
= 2πa y 0 = 2πa − 0 = πa 2 .
2
7. Gjeni syprinën e përftuar nga rrotullimi i rrethit x 2 + y 2 = r 2 rreth vijës y = r .
Zgjidhje:
p x
Për gjysmën e sipërme të rrethit, f (x) = r 2 − x 2 . f 0 (x) = − p Atëherë sipërfaqia e syprinës së
r − x2
2
rrotullimit është
s
r x2
Z ³ p ´
S1 = 2π r − r 2 − x2 1+ dx
−r r 2 − x2
r r2
Z rµ
r
³ p Z´ ¶
= 4π 2
r − r −x · p 2 d x = 4π p − r d x.
0 r 2 − x2 0 r 2 − x2
p x
Për gjysmën e poshtëme të rrethit, f (x) = − r 2 − x 2 , dhe f 0 (x) = p kështu që
r 2 − x2
r2
Z rµ ¶
S 2 = 4π p +r dx
0 r 2 − x2
Atëherë sipërfaqia e përgjithëshme
r2
Z r h ³ x ír
S = S 1 + S 2 = 8π p d x = 8π r 2 sin−1
0 r 2 − x2 r 0
³π´
2 2 2
= 8πr = 4π r .
2
Faqe 53
15 Detyra Kapitulli i 9
1. Gjeni gjatësinë e kurbës
1
y = (x 2 + 4)3/2 , 0≤x ≤3
6
15
L=
2

x4 1
y= + 2, 1≤x ≤2
16 2x
21
L=
16
3. Gjeni syprinën e sipërfaqes që përftohet nga rrotullimi i kurbës rreth boshtit të y–ve.
x4 1
y= + 2, 1≤x ≤2
16 2x
41
S= π.
10
Faqe 54
16 Seminar 10.1: Vijat e përcaktuara nga ekuacionet parametrikë

Tangentet.
d y d y/d t
= në qoftë se d x/d t 6= 0.
d x d x/d t
d dy
µ ¶
d2y dt dx
= .
d x2 dx
dt
Syprinat.
Z b
Dimë që syprina nën një kurbë y = F (x) nga a në b është A = F (x)d x, ku F (x) ≥ 0. Në qoftë se kurba jepet nga
a
ekuacionet parametrike x = f (t ) dhe y = g (t ), α ≤ t ≤ β atëherë kemi
Z b Z β · Z α ¸
A= yd x = g (t ) f 0(t )d t ose g (t ) f 0(t )d t .
a α β
Gjatësia e harkut.
Në qoftë se një kurbë C përshkruhet nga ekuacionet parametrike x = f (t ), y = g (t ), α ≤ t ≤ β ku f 0 dhe g 0 janë të
vazhdueshëm në [α, β] dhe C përshkruhet saktësisht një herë kur t rritet nga α në β, atëherë gjatësia e C është
s
Z β µ
dx 2 dy 2
¶ µ ¶
L= + dt.
α dt dt
Syprina e sipërfaqeve.
Në qoftë se kurba e mësipërme rrotullohet rreth (ox) dhe f 0, g 0 janë të vazhdueshëm dhe g (t ) ≥ 0 atëherë
s
Z β
dx 2 dy 2
µ ¶ µ ¶
S= 2πy + dt.
α dt dt
Ushtrime
Skiconi kurbën e dhënë me ekuacione parametrike.
1. x = t 2 + t , y = t2 − t, −2 ≤ t ≤ 2.
Zgjidhje:
t −2 −1 0 1 2
x 2 0 0 2 6
y 6 2 0 0 2
Faqe 55
2. x = cos2 t , y = 1 − sin t , 0 ≤ t ≤ π/2.
Zgjidhje:
t 0 π/6 π/3 π/2

x 1 3/4 1/4 0
p
3
y 1 1/2 1− ≈ 0, 13 0
2
(a) Skiconi kurbën. Tregoni me shigjetë drejtimin e saj.

(b) Eleminoni parametrin për të treguar ekuacionin kartezian të kurbës.
3. x = 3 − 4t , y = 2 − 3t
Zgjidhje:
t −1 0 1 2
(a) x 7 3 −1 −5
y 5 2 −1 −4
1 3
(b) x = 3 − 4t ⇒ 4t = −x + 3 ⇒ t = − x +
4 4
µ ¶
1 3 3 9 3 1
y = 2 − 3t = 2 − 3 − x + = 2+ x − ⇒ y = x − .
4 4 4 4 4 4
p
4. x = t, y = 1−t
Zgjidhje:
Faqe 56
t 0 1 2 3 4
(a) x 0 1 1, 414 1, 732 2
y 1 0 −1 −2 −3
p
(b) x = t ⇒ t = x 2 ⇒ y = 1 − t = 1 − x 2 . Meqë t ≥ 0, x ≥ 0. Pra kurba është gjysma e djathtë e parabolës
y = 1 − x2.
Faqe 57
17 Seminar 10.2: Kalkulus me vijat parametrike
Ushtrime
dy
1. Gjeni . x = t sin t , y = t 2 + t
dx
Zgjidhje:
dy dx
x = t sin t , y = t 2 + t ⇒ = 2t + 1, = t cos t + sin t dhe
dt dt
d y d y/d t 2t + 1
= =
d x d x/d t t cos t + sin t
2. Gjeni ekuacionin e tangentes ndaj kurbës së dhënë në pikën që i korrespondon parametrit të dhënë.
(a) x = 1 + 4t − t 2 , y = 2 − t 3 në t = 1.
(b) x = t cos t , y = t sin t në t = π.
Zgjidhje:
(
x = 1 + 4t − t 2 dy dx dy d y/d t −3t 2
(a) = −3t 2 , = 4 − 2t dhe = = . Kur t = 1 kemi
y = 2− t3 t = 1 dt dt dx d x/d t 4 − 2t
dy 3 3
(x, y) = (4, 1) dhe = − . Ekuacioni i tangentes në pikën (4, 1) është y − 1 = − (x − 4) ⇔
dx 2 2
3
y = − x + 7.
2
(
x = t cos t dy dx d y d y/d t t cos t + sin t
(b) = t cos t +sin t = −t sin t +cos t dhe = = .
y = t sin t t = π dt dt d x d x/d t −t sin t + cos t
Këtu zëvendësojmë t = π.
d y −π
Kur t = π ⇒ (x, y) = (−π, 0) dhe = = π.
d x −1
Ekuacioni i tangentes në pikën (−π, 0) që i korrespondon t = π është y − 0 = π[x − (−π)] ⇔ y =
πx + π2 .
3. Gjeni ekuacionin e tangentes ndaj kurbës në pikën e dhënë me dy mënyra.

x = 1 + ln t , y = t 2 + 2, (1, 3)
(a) Pa eliminimin e parametrit
(b) Duke eleminuar parametrin në fillim.
Zgjidhje:
dy dx 1 d y d y/d t 2t
(a) = 2t , = dhe = = = 2t 2 . Në pikën (1, 3) kemi x = 1 + ln t = 1 ⇒ ln t = 0 ⇒ t = 1.
dt dt t d x d x/d t 1
t
dy
Meqë t = 1 ⇒ = 2. Kështu që ekuacioni i tangentes është y − 3 = 2(x − 1) ⇔ y = 2x + 1.
dx
¢2
(b) x = 1 + ln t ⇒ ln t = x − 1 ⇒ t = e x−1 kështu që z = t 2 + 2 = e x−1 + 2 = e 2x−2 + 2 dhe y 0 = 2e 2x−2
¡
Në pikën (1, 3) ⇒ y 0 = 2 · e 2(1)−2 = 2. Pra ekuacioni i tangentes është y − 3 = 2(x − 1) ⇔ y = 2x + 1.
Faqe 58
dy d2y
4. Gjeni dhe . Për cilat vlera të parametrit t kurba është e lugët?
dx d x2
(a) x = t 2 + 1, y = t 2 + t .
Zgjidhje:
d y d y/d t 2t + 1 1
x = t 2 + 1, y = t 2 + t ⇒ = = = 1+
d x d x/d t 2t 2t
d dy
µ ¶
−1
d2y dt dx 2 1 d2y 1
2
= = 2t = − 3 . Kurba është e lugët për 2
> 0 dhe − 3 > 0, vetëm kur t < 0.
dx d x/d t 2t 4t dx 4t
(b) x = e t , y = t e −t .
Zgjidhje:
d y d y/d t −t e −t + e −t e −t (1 − t )
x = e t , y = t e −t ⇒ = = t
= t
= e −2t (1 − t ).
d x d x/d t e e
d dy
µ ¶
d2y dt dx e −2t · (−1) + (1 − t )(−2e −2t ) e −2t (−1 − 2 + 2t )

= = = = e −3t (2t − 3). Kurba është e lugët
dx 2 d x/d t et et
d2y 3 1
kur 2
> 0 pra kur e −3t (2t − 3) > 0 kjo ndodh kur t > sepse e −3t = 3t > 0, ∀t .
dx 2 e
(c) x = 2 sin t , y = 3 cos t , 0 < t < 2π.
Zgjidhje:
d dy
µ ¶
d y d y/d t −3 sin t 3 d2y dt dx

x = 2 sin t , y = 3 cos t , 0 < t < 2π ⇒ = = = − tan t , kështu që = =
d x d x/d t 2 cos t 2 d x2 d x/d t
3
− sec2 t 3 π 3π
2 = − sec3 t . Kurba është e lugët kur sec3 t < 0 ⇒ sec t < 0 ⇒ cos t < 0 ⇒ < t < .
2 cos t 4 2 2
5. Gjeni pikat ku kurba ka tangente horizontale ose vertikale.

(a) x = t 3 − 3t , y = t 2 − 3
Zgjidhje:
dy dy
x = t 3 − 3t , y = t 2 − 3 ⇒ = 2t ⇒ = 0 ⇔ t = 0 ⇔ (x, y) = (0, −3)
dt dt
dx dx
= 3t 2 − 3 = 3(t + 1)(t − 1) ⇒ = 0 ⇔ t = 1 ose t = −1 ⇔ (x, y) = (2, −2) ose (x, y) = (−2, −2). Pra
dt dt
kurba ka tangente horizontale në (0, −3) dhe tangente vertikale në pikat (2, −2) dhe (−2, −2).
Faqe 59
(b) x = cos θ, y = cos(3θ)
Zgjidhje:
dy dy
x = cos θ, y = cos(3θ), 0 ≤ θ ≤ π ⇒ = −3 sin(3θ) ⇒ = 0 ⇔ sin 3θ = 0 ⇔ 3θ = 0, π, 2π ose 3π ⇔ θ =
d θ dθ
π 2π
µ ¶ µ ¶
1 1
0, , ose π ⇐ (x, y) = (1, 1), , −1 , − , 1 ose (−1, −1).
3 3 2 2
dx dx dy dx
= − sin θ, pra = 0 ⇔ sin θ = 0 ⇔ θ = 0 ose π ⇔ (x, y) = (1, 1) ose (−1, −1). Pra dhe
dθ dθ dθ dθ
janë njëkohësisht të barabartë me 0 kur θ = 0 dhe π. Meqë kur kërkojmë tangente horizontale apo
dy dx dx dy
vertikale kemi kushtin = 0 por 6= 0 apo = 0 por 6= 0, ngelet që të themi se kurba ka
dµθ ¶ dµθ ¶ dθ dθ
1 1
tangente horizontale në , −1 dhe − , 1 dhe nuk ka tangente vertikale.
2 2
6. Gjeni ekuacionin e tangentes ndaj kurbës në pikën e dhënë. Skiconi kurbën dhe tangenten.
x = 6 sin t , y = t 2 + t , (0, 0).
Zgjidhje:
Faqe 60
d y d y/d t 2t + 1
= = Pika (0, 0) i korrespondon t = 0 sepse
d x d x/d t 6 cos t
( (
6 sin t = 0 sin t = 0
2
⇔ ⇔ t = 0.
t +t =0 t (t + 1) = 0
dy 2·0+1 1
Atëherë = = dhe ekuacioni i tangentes është
dx 6 cos 0 6
1 1
y − 0 = (x − 0) ⇔ y = x
6 6
7. Në çfarë pike të kurbës x = 2t 3 , y = 1 + 4t − t 2 tangentja ka koefiçient këndor 1?
Zgjidhje:
d y d y/d t 4 − 2t dy 4 − 2t 2
= = 2
Tani zgjidhim =1⇔ 2
= 1 ⇔ 6t 2 + 2t − 4 = 0 ⇔ 2(3t − 2)(t + 1) = 0 ⇔ t =
d x d x/d t 6t d xµ ¶ 6t 3
2 16 29
ose t = −1. Në qoftë se t = pika është , . Në qoftë se t = −1 pika është (−2, −4).
3 27 9
8. Gjeni sipërfaqen e zonës së kufizuar nga elipsi
x = a cos t , y = b sin t , 0 ≤ t ≤ 2π.
Zgjidhje:
Nga simetria e elipsit në lidhje me boshtin e x–ve dhe boshtin e y–ve kemi
Z a Z 0 Z π/2
A=4 yd x = 4 b sin t (−a sin t )d t = 4ab sin2 t d t
0 π/2 0
π/2 · ¸π/2 ³π´
1 1
Z
= 4ab (1 − cos 2t )d t = 2ab t − sin 2t = 2ab = πab.
0 2 2 0 2
9. Gjeni sipërfaqen e zonës së kufizuar nga kurba x = 1 + e t , y = t − t 2 dhe boshti i x–ve.
Zgjidhje:
Kurba x = 1 + e t dhe y = t − t 2 = t (1 − t ) pret boshtin e x–ve kur y = 0 pra kur t = 0 dhe t = 1. Vlerat
korresponduese të x–it janë 2 dhe 1 + e.
Faqe 61
Atëherë zona e nënvijëzuar ka syprinë

Z x=1+e Z t =1 Z 1
(y L − y P )d x = [y(t ) − 0]x 0 (t )d t = (t − t 2 )e t d t
x=2 t =0 0
Z 1 Z 1 Z 1 Z 1
¤1
tet d t − t 2e t d t = t e t d t − t 2e t 0 + 2 tet d t
£
=
0 0 0 0
Z 1 ¤1
t e t d t − (e − 0) = 3 (t − 1)e t 0 − e = 3 [0 − (−1)] − e = 3 − e.
£
=3
0
y L → funksioni lartë
y P → funksioni poshtë.

x = 1 + 3t 2 , y = 4 + 2t 3 , 0 ≤ t ≤ 1.
Zgjidhje:
dx dy dx 2 dy 2
µ ¶ µ ¶
= 6t dhe = 6t 2 . Pra + = 36t 2 + 36t 4 . Atëherë
dt dt dt dt
Z 1p Z 1 p
u = 1 + t 2 , d u = 2t d t
© ª
L= 36t 2 + 36t 4 d t = 6t 1 + t 2d t
0 0
2p ¸2 ³ p
du
·
2
Z ´
= 3 u 3/2 = 2 23/2 − 1 = 2 2 2 − 1 .
¡ ¢
=6 u
1 2 3 1

x = t sin t , y = t cos t , 0 ≤ t ≤ 1.
Zgjidhje:
dx dy dx 2 dy 2
µ ¶ µ ¶
= t cos t +sin t dhe = −t sin t +cos t . Pra + = t 2 cos2 t +2t sin t cos t +sin2 t + t 2 sin2 t −
dt dt dt dt
2t sin t cos t + cos2 t = t 2 (cos2 t + sin2 t ) + sin2 t + cos2 t = t 2 + 1. Atëherë
Z 1p
1 p 2 1 ³ p
· ´¸1
L= t 2 + 1d t =
t t + 1 + ln t + t 2 + 1
0 2 2 0
1p 1 ³ p ´
= 2 + ln 1 + 2 .
2 2
Faqe 62
Formulë
xp 2 a2 ³
Z p p ´
a2 + x2d x = a + x2 + ln x + a 2 + x 2 +C .
2 2
12. Gjeni syprinën e sipërfaqes së përftuar nga rrotullimi i kurbës së dhënë rreth boshtit të x–ve.
π
(a) x = a cos3 θ, y = a sin3 θ, 0≤θ≤
2
Zgjidhje:
dx 2 dy 2 ¡
µ ¶ µ ¶
¢2 ¡ ¢2
+ = −3a cos2 θ sin θ + 3a sin2 θ cos θ = 9a 2 sin2 θ cos2 θ. Pra
dθ dθ
s
Z π/2 Z π/2
dx 2 dy 2
µ ¶ µ ¶
S= 2πy + dθ = 2πa sin3 θ · 3a sin θ cos θd θ
0 dθ dθ 0
Z π/2
6 ¤π/2 6
= 6πa 2 sin4 θ cos θd θ = πa 2 sin5 θ 0 = πa 2 .
£
0 5 5
(b) x = t 3 , y = t 2 , 0 ≤ t ≤ 1.
Zgjidhje:
dx 2 d y 2 ¡ 2 ¢2
µ ¶ µ ¶
+ = 3t + (2t )2 = 9t 4 + 4t 2 .
dt dt
u −4
 
Z 1 p Z 1 p u = 9t 2 + 4, t 2 =
S= 2πt 2 4 2 t 2 t 2 (9t 2 + 4)d t
9t + 4t d t = 2π
 9 
0 0
 1 
d u = 18t d t ⇒ t d t = du
18
¸13
π
Z 13 µ Z 13
u −4 p
¶ µ ¶ ·
1 2π ¡ 3/2 1/2
¢ 2 5/2 8 3/2
= 2π u du = u − 4u du = u − u
4 9 18 9 · 18 4 81 5 3 4
π 2 £ 5/2 3/2 13
¤ 2π h³ 2
p p ´ i
= · 3u − 20u 4 = 3 · 13 13 − 20 · 13 13 − (3 · 32 − 20 · 8)
81 15 1215
2π ³ p ´
= 247 13 + 64 .
1215
Faqe 63
18 Seminar 10.3: Koordinatat polare, Kurbat polare dhe Tangentet ndaj kurbave
polare.
Koordinatat polare.
x = r cos θ. y = r sin θ.
y
r 2 = x2 + y 2 tan θ =
x
Kurbat polare, Simetria

(a) Në qoftë se një ekuacion polar nuk ndryshon kur zëvendësojmë θ me −θ, kurba është simetrike me boshtin
polar.
(b) Në qoftë se ekuacioni nuk ndryshon kur zëvendësojmë r me −r , ose θ me θ + π, kurba është simetrike në
lidhje me polin.
(c) Në qoftë se ekuacioni nuk ndryshon kur zëvendësojmë θ me π − θ kurba është simetrike me vijën vertikale
π
θ= .
2
Tangentet te kurbat polare.

Për të gjetur një tangente ndaj një kurbe polare r = f (θ), shohim θ si parametër dhe kemi
x = r cos θ = f (θ) cos θ y = r sin θ = f (θ) sin θ.
dr
sin θ + r cos θ
d y d y/d θ
= = θd
d x d x/d θ dr
cos θ − r sin θ
dθ
dy dx dx
Tangentet horizontale do ti kërkojmë te pikat ku = 0 dhe 6= 0 dhe tangentet vertikale te pikat ku = 0 dhe
dθ dθ dθ
dy
6= 0.
dθ
Në qoftë se po shohim për tangente në pol, pra r = 0 atëherë kemi
dy dr
= tan θ në qoftë se 6 0.
=
dx dθ
Ushtrime
1. Shënoni në sistemin koordinativ polar pikat e dhëna me koordinata polare dhe më pas jepni një tjetër çift
koordinatash polare për pikën, një me r > 0 dhe një me r < 0.
³ π´ µ
3π
¶ ³ π´
a) 2, b) 1, − c) −1,
3 4 2
Zgjidhje:
³ π´
2,
3
π
µ ¶
7π
Duke shtuar 2π tek marrim pikën 2, . Drejtimi
3 µ 3
π
¶
a) 4π 4π
i kundërt me është , kështu që −2, është
3 3 3
një pikë që kënaq kushtin r < 0.
Faqe 64
µ ¶
3π
1, −
4
µ ¶ µ ¶
3π 5π
r > 0 : 1, − + 2π = 1,
4 4
b)
π´
µ ¶ ³
3π
r < 0 : −1, − + π = −1,
4 4
³ π´
−1,
2
³ π ´ µ 3π ¶
r > 0 : −(−1), + π = 1,
2 2
c)
π
µ ¶
³ ´ 5π
r < 0 : −1, − + 2π = −1,
2 2
2. Shënoni në sistemin koordinativ polar pikën e dhënë me koordinata polare dhe më pas gjeni koordinatat
karteziane të saj.
µ ¶ µ ¶
2π 3π
a) (1, π), b) 2, − , c) −2,
3 4
Zgjidhje:
x = 1 cos π = 1(−1) = −1 dhe y = 1 sin π = 1(0) = 0.

a)
Marrim kështu koordinatat karteziane (−1, 0)
µ ¶ µ ¶ µ ¶
2π 1 2π
x = 2 cos − = 2 − = −1 dhe y = 2 sin − =
Ã p ! 3 2 3
b) 3 p
2 − = − 3 pra morrëm koordinatat karteziane
2
¡ p ¢
−1, − 3
Faqe 65
Ã p !
p
µ ¶
3π 2
x = −2 cos = −2 − = 2 dhe
4 2
Ãp !
c) 3π 2 p
y = −2 sin = −2 = − 2, pra morrëm
4 2
¡p p ¢
koordinatat karteziane 2, − 2 .
3. Për pikat me koordinata karteziane

p
a) (2, −2) b) (−1, 3).
i) Gjeni koordinatat polare (r, θ) të pikës, kur r > 0 dhe 0 ≤ θ ≤ 2π.
ii) Gjeni koordinatat polare (r, θ) të pikës, kur r < 0 dhe 0 ≤ θ ≤ 2π.
Zgjidhje:
p π
µ ¶
p 2
a) x = 2 dhe y = −2 ⇒ r = 22 + (−2)2 = 2 2 dhe θ = tan−1 − = − . Meqë (2, −2) ndodhet në
µ2 4 ¶
p 7π p 3π
µ ¶
kuadratin e katërt, koordinatat polare janë i) 2 2, dhe ii) −2 2, .
4 4
Ãp !
p q p 3 2π p
b) x = −1 dhe y = 3 ⇒ r = (−1)2 + ( 3)2 = 2 dhe θ = tan−1 = . Meqë (−1, 3) ndodhet në
−1 3
µ ¶ µ ¶
2π 5π
kuadratin e dytë, koordinatat polare janë i) 2, dhe ii) −2, .
3 3
4. Skiconi zonën në plan, koordinatat e pikave të së cilës plotësojnë kushtet e dhëna.

π 3π 5π 7π
a) r ≥ 1 b) r ≥ 0, ≤θ≤ c) 2 < r < 3, ≤θ≤
4 4 3 3
Zgjidhje:
r ≥ 1. Kurba r = 1 përfaqëson rrethin me qendër O

dhe rreze 1. Kështu që r ≥ 1 përfaqëson zonën në ose
a)
jashtë rrethit. Shënojmë se θ mund të marrë çfarëdo
vlere.
π 3π
b) r ≥ 0, 4 ≤ θ ≤ 4 θ = k paraqet një drejtëz
përmes O.
Faqe 66
5π 7π
c) 2 < r < 3, ≤θ≤ .
3 3
³ π´ µ
2π
¶
5. Gjeni distancën ndërmjet pikave me koordinata polare 2, dhe 4, .
3 3
Zgjidhje:
³ π´ µ
2π
¶ ³ π π´
Konvertojmë koordinatat polare 2, dhe 4, në koordinata karteziane dhe marrim 2 cos , 2 sin =
3 3 3 3
¡ p ¢ p ¢
µ ¶
2π 2π ¡
1, 3 dhe 4 cos , 4 sin = −2, 2 3 . Tani përdorim formulën e distancës
3 3
p p p p p
q q
d = (x 2 − x 1 ) + (y 2 − y 1 ) = (−2 − 1)2 + (2 3 − 3)2 = 9 + 3 = 12 = 2 3.
2 2
6. Identifikoni kurbën duke gjetur ekuacionin kartezian të saj.
a) r 2 = 5. b) r = 2 cos θ. c) r 2 cos 2θ = 1.
Zgjidhje:
p
a) r 2 = 5 ⇔ x 2 + y 2 = 5, një rreth me rreze 5 dhe qendër në origjinë.
b) r = 2 cos θ ⇒ r 2 = 2r cos θ ⇔ x 2 + y 2 = 2x ⇔ x 2 − 2x + 1 + y 2 = 1 ⇔ (x − 1)2 + y 2 = 1, një rreth me rreze

1 dhe qendër (1, 0). Dy ekuacionet e para janë ekuivalente meqë r 2 = 2r cos θ ⇒ r (r − 2 cos θ) = 0 ⇒
r = 0 ose r = 2 cos θ. Por r = 2 cos θ jep pikën r = 0 (polin) kur θ = 0. Prandaj ekuacioni r = 2 cos θ
është ekuivalent me kushtet (r = 0 ose r = 2 cos θ).
c) r 2 cos 2θ = 1 ⇔ r 2 (cos2 θ − sin2 θ) = 1 ⇔ (r cos θ)2 − (r sin θ)2 = 1 ⇔ x 2 − y 2 = 1, hiperbolë me qendër

në origjinë dhe vatra në boshtin e x–ve.
7. Gjeni një ekuacion polar për kurbat e paraqitura me ekuacion kartezian.
a) y = 2 b) y = 1 + 3x c) x 2 + y 2 = 2c x
Zgjidhje:
Faqe 67
2
a) y = 2 ⇔ r sin θ = 2 ⇔ r = ⇔ r = 2 csc θ.
sin θ
1
b) y = 1 + 3x ⇔ r sin θ = 1 + 3r cos θ ⇔ r sin θ − 3r cos θ = 1 ⇔ r (sin θ − 3 cos θ) = 1 ⇔ r = .
sin θ − 3 cos θ
c) x 2 + y 2 = 2c x ⇔ r 2 = 2cr cos θ ⇔ r 2 − 2cr cos θ = 0 ⇔ r (r − 2c cos θ) = 0 ⇔ r = 0 ose r = 2c cos θ. Meqë
π
r = 0 përfshihet në r = 2c cos θ kur θ = + nπ, themi se kurba përfaqësohet vetëm nga ekuacioni
2
r = 2c cos θ.
8. Skiconi kurbën e dhënë me ekuacion polar së pari duke skicuar grafikun e r si funksion të θ në koordinata
karteziane.
a) r = −2 sin θ b) r = 2(1 + cos θ) c) r = θ, θ ≥ 0
d) r = 4 sin 3θ e) r = 2 cos 4θ f) r = 1 − 2 sin θ

g) r 2 = 9 sin 2θ h) r = 2 + sin 3θ i) r = 1 + 2 cos 2θ
Zgjidhje:
a) r = −2 sin θ
b) r = 2(1 + cos θ)
c) r = θ, θ ≥ 0
Faqe 68
d) r = 4 sin 3θ
e) r = 2 cos 4θ
f ) r = 1 − 2 sin θ
g) r 2 = 9 sin 2θ
h) r = 2 + sin 3θ
Faqe 69
i) r = 1 + 2 cos 2θ
9. Gjeni koefiçientin këndor të tangentes ndaj kurbës polare në pikën e përcaktuar nga vlera e θ.
π 1 π
a) r = 2 sin θ, θ = b) r = ,θ = π c) r = cos 2θ, θ =
6 θ 4
Zgjidhje:
x = r cos θ = 2 sin θ cos θ = sin 2θ dy d y/d θ 2 · 2 sin θ cos θ sin θ

a) r = 2 sin θ ⇒ ⇒ = = = = tan θ. Kur
y = r sin θ = 2 sin2 θ dx d x/d θ cos 2θ · 2 cos 2θ
π dy ³ π ´ π p
θ= , = tan 2 · = tan = 3.
6 dx 6 3
1 cos θ sin θ dy d y/d θ sin θ · (−1/θ 2 ) + (1/θ) cos θ θ 2
b) r = ⇒ x = r cos θ = , y = r sin θ = ⇒ = = · =
θ θ θ dx d x/d θ cos θ(−1/θ 2 ) − (1/θ) sin θ θ 2
− sin θ + θ cos θ dy −0 + π(−1) −π
. Kur θ = π, = = = −π.
− cos θ − θ sin θ d x −(−1) − π(0) 1
d y d y/d θ
c) r = cos 2θ ⇒ x = r cos θ = cos 2θ cos θ, y = r sin θ = cos 2θ sin θ ⇒ = =
p px d x/d θ p
d
cos 2θ cos θ + sin θ(−2 sin θ) π dy 0( 2/2) + ( 2/2)(−2) − 2
= . Kur θ = , = p p = p = 1.
cos 2θ(− sin θ) + cos θ(−2 sin 2θ) 4 d x 0(− 2/2) + ( 2/2)(−2) − 2
10. Gjeni pikat e kurbës së dhënë me ekuacion polar, ku tangentja është horizontale ose vertikale.
a) r = 3 cos θ b) r = 1 + cos θ
Zgjidhje:
x = r cos θ = 3 cos θ cos θ dy π 3π

a) r = 3 cos θ ⇒ ⇒ = −3 sin2 θ + 3 cos2 θ = 3 cos 2θ = 0 ⇒ 2θ = ose ⇔
y = r sin θ = 3 cos θ sin θ dθ 2 2 ¶¸
π 3 π π
µ ¶ µ ¶· µ
3π 3 3π 3
θ = ose . Pra tangentja është horizontale në p , dhe − p , njësoj si p , − .
4 4 3 4 2 4 2 4
dx π
= −6 sin θ cos θ = −3 sin 2θ = 0 ⇒ 2θ = 0 ose π ⇔ θ = 0 ose . Pra tangentja është vertikale në
dθ ³ π´ 2
(3, 0) dhe 0, .
2
x = r cos θ = cos θ(1 + cos θ), dy
b) r = 1 + cos θ ⇒ ⇒ = (1 + cos θ) cos θ − sin2 θ = 2 cos2 θ + cos θ − 1 =
y = r sin θ = sin θ(1 + cos θ) dθ
π 3 π
µ ¶
1 5π
(2 cos θ−1)(cos θ+1) = 0 ⇒ cos θ = ose −1 ⇒ θ = , π ose ⇒ tangente horizontale në , , (0, π)
µ ¶ 2 3 3 2 3
3 5π
dhe ,
2 3
dx 1 2π
= −(1 + cos θ) sin θ − cos θ sin θ = − sinFaqe
θ(1 +70
2 cos θ) = 0 ⇒ sin θ = 0 ose cos θ = − ⇒ θ = 0, π,
dθ µ ¶ µ ¶ 2 3
4π 1 2π 1 4π
ose ⇒ tangentja është vertikale në (2, 0), , dhe , .
3 2 3 2 3
19 Seminar 10.4: Syprinat dhe gjatësitë në koordinata polare.

1 2
Z b
r d θ.A=
2 a
Syprina e zonës që kufizohet nga r = f (θ) dhe rrezet θ = a dhe θ = b ku f është pozitiv dhe i vazhduar dhe 0 <
b − a ≤ 2π s
dr 2
Z b µ ¶
L= r2 + dθ
a dθ
Ushtrime
Gjeni syprinën e zonës që ndodhet brenda kurbës dhe sektorit të dhënë.
1. r = e −θ/4 , π/2 ≤ θ ≤ π
Zgjidhje:
Z π
1 2
Z π ³
1 −θ/4 ´2
Z π
1 −θ/2
A= r dθ = e dθ = e dθ
π/2 2 π/2 2 π/2 2
1h iπ
−2e −θ/2 = −1 e −π/2 − e −π/4 = e −π/4 − e −π/2
¡ ¢
=
2 π/2
2. r 2 = 9 sin 2θ, r ≥ 0, 0 ≤ θ ≤ π/2
Zgjidhje:
Z π/2
1 2
Z π/2
1
A= r dθ = (9 sin 2θ)2 d θ
0 2 0 2
· ¸π/2
9 1 9 9
= − cos 2θ = − (−1 − 1) = .
2 2 0 4 2
Skiconi kurbën dhe gjeni syprinën e zonës që ajo rrethon.

3. r = 2 sin θ
Zgjidhje:
Zona rrethohet nga r = 2 sin θ nga θ = 0 tek θ = π.
1 2
Z π Z π
1 1 π
Z
2
A= r dθ = (2 sin θ) d θ = 4 sin2 θd θ
0 2 0 2 2 0
Z π · ¸π
1 1
=2 (1 − cos 2θ)d θ = θ − sin 2θ = π.
0 2 2 0
Faqe 71
Gjithashtu vëmë re se kemi të bëjmë me një rreth me rreze 1. Pra syprina e tij është π(1)2 = π.
4. r = 3 + 2 cos θ.
Zgjidhje:
Z 2π
1 2
Z 2π
1 1 2π ¡
Z
r dθ = (3 + 2 cos θ)2 d θ = 9 + 12 cos θ + 4 cos2 θ d θ
¢
A=
0 2 0 2 2 0
1 2π 1 2π
Z · ¸
1
Z
= 9 + 12 cos θ + 4 · (1 + cos 2θ) d θ = (11 + 12 cos θ + 2 cos 2θ)d θ
2 0 2 2 0
1 1
= [11θ + 12 sin θ + sin 2θ]2π
0 = (22π) = 11π.
2 2
Skiconi kurbën dhe njehsoni syprinën e sipërfaqes që ajo kufizon.
5. r = 2 + sin 4θ.
Zgjidhje:
1 2
Z 2π Z 2π
1 1 2π
Z
2
A= r dθ = (2 + sin 4θ) d θ = (4 + 4 sin 4θ + sin2 4θ)d θ
0 2 0 2 2 0
1 2π 1 2π 9
Z · ¸ Z µ ¶
1 1
= 4 + 4 sin 4θ + (1 − cos 8θ) d θ = + 4 sin 4θ − cos 8θ d θ
2 0 2 2 0 2 2
· ¸2π
1 9 1 1 9
= θ − cos 4θ − sin 8θ = [(9π − 1) − (−1)] = π.
2 2 16 0 2 2
Faqe 72
p
6. r = 1 + cos2 (5θ)
Zgjidhje:
Z 2π
1 2
Z 2π ³p
1 ´2 1 2π ¡
Z
r dθ = 1 + cos2 (5θ) d θ = 1 + cos2 (5θ) d θ
¢
A=
0 2 0 2 2 0
¸2π
1 2π
Z · ¸ ·
1 1 3 1 1 3
= 1 + (1 + cos(10θ)) d θ = θ+ sin(10θ) = (3π) = π.
2 0 2 2 2 20 0 2 2
Gjeni syprinën e zonës që kufizohet nga një lak i kurbës së dhënë.
7. r = 4 cos 3θ.
Zgjidhje:
π π π
Kurba kalon përmes polit kur r = 0 ⇒ 4 cos 3θ = 0 ⇒ cos 3θ = 0 ⇒ 3θ = + πn ⇒ θ = + n.
2 6 3
π
Pjesa e ngjyrosur e lakut mbi boshtin polar ndodhet nga θ = 0 te θ = , kështu që ne do të përdorim −π/6
6
dhe π/6 si kufijë të integrimit.
Z π/6 1
Z π/6 1
A= (4 cos 3θ)2 d θ = 2 (16 cos2 3θ)d θ
−π/6 2 0 2
π/6 · ¸π/6 ³π´ 4
1 1
Z
= 16 (1 + cos 6θ)d θ = 8 θ + sin 6θ =8 = π.
0 2 6 0 6 3
8. r = sin 4θ.
Faqe 73
Zgjidhje:
π
r = 0 ⇒ sin 4θ = 0 ⇒ 4θ = πn ⇒ θ = n.
4
Z π/4 1 1
Z π/4 1 1
Z π/4
A= (sin 4θ)2 d θ = sin2 4θd θ =(1 − cos 8θ)d θ
0 2 2 0 2 2 0
¸π/4
1 ³π´ 1
·
1 1
= θ − sin 8θ = = π.
4 8 0 4 4 16
9. r = 1 + 2 sin θ (lak i brendshëm).
Zgjidhje:
7π 11π
Këtu laku është i brendshëm dhe ndodhet nga θ = te θ = si rezultat i zgjidhjes së r = 0
6 6
Z 3π/2 1
Z 3π/2
A=2 (1 + 2 sin θ)2 d θ = (1 + 4 sin θ + 4 sin2 θ)d θ
7π/6 2 7π/6
Z 3π/2 · ¸
1
= 1 + 4 sin θ + 4 · (1 − cos 2θ) d θ
7π/6 2
µ ¶ Ã p !
3π/2 9π 7π p 3
= [θ − 4 cos θ + 2θ − sin 2θ]7π/6 = − +2 3−
2 2 2
p
3 3
= π− .
2
Gjeni syprinën e zonës që ndodhet brenda kurbës së parë dhe jashtë kurbës së dytë.
Faqe 74
10. r = 2 cos θ, r =1
Zgjidhje:
1 π 5π
2 cos θ = 1 ⇒ cos θ = ⇒ θ = ose .
2 3 3
Z π/3 1£
Z π/3 ¡ Z π/3 ½ ·
1
¸ ¾
(2 cos θ)2 − 11 d θ = 2
4 cos θ − 1 d θ = (1 + cos 2θ) − 1 d θ
¤ ¢
A=2 4
0 2 0 0 2
Z π/3 p
π/3 π 3
= (1 + 2 cos 2θ)d θ = [θ + sin 2θ]0 = + .
0 3 2
11. r 2 = 8 cos 2θ, r =2
Zgjidhje:
1
r = 2 ⇒ r 2 = 4. Së pari gjejmë pikprerjen duke i barazuar ato 8 cos 2θ = 4 ⇒ cos 2θ = . Për −π < θ ≤
2
1 5π
π, cos 2θ = ⇔ 2θ = ±π/3 ose ± ⇔ θ = ±π/6 ose ±5π/6.
2 3
Nga figura shohim se syprina e dëshiruar është katërfishi i syprinës midis kurbave nga 0 te π/6.
Z π/6 · 11 2
¸ Z π/6
A=4 (8 cos 2θ) − (2) d θ = 8 (2 cos 2θ − 1)d θ = 8 [sin 2θ − θ]π/6
0
0 2 2 0
Ãp !
3 π p 4π
=8 − = 4 3− .
2 6 3
Faqe 75
12. r = 3 cos θ, r = 1 + cos θ.
Zgjidhje:
1 π π
3 cos θ = 1 + cos θ ⇔ cos θ = ⇒ θ = ose − .
2 3 3
Z π/3
1£
Z π/3
(3 cos θ)2 − (1 + cos θ)2 d θ = (8 cos2 θ − 2 cos θ − 1)d θ
¤
A=2
0 2 0
Z π/3 Z π/3
= [4(1 + cos 2θ) − 2 cos θ − 1] d θ = (3 + 4 cos 2θ − 2 cos θ)d θ
0 0
p p
= [3θ + 2 sin 2θ − 2 sin θ]π/3
0 = π + 3 − 3 = π.
Gjeni syprinën e zonës që ndodhet brenda të dy kurbave.

p
13. r = 3 cos θ, r = sin θ.
Zgjidhje:
p p sin θ p
3 cos θ = sin θ ⇒ 3 = ⇒ tan θ = 3 ⇒ θ = π/3.
cos θ
Z π/3 Z π/2 ³p
1 2 1 ´2
A= (sin θ) d θ + 3 cos θ d θ
0 2 π/3 2
Z π/3 Z π/3
1 1 1 1
= · (1 − cos 2θ)d θ + · 3 · (1 + cos 2θ)d θ
0 2 2 π/3 2 2
· ¸π/3 · ¸π/2
1 1 3 1
= θ − sin 2θ + θ + sin 2θ
4 2 4 2
"Ã p
0
!# " Ã π/3p !#
1 π 3 3 π³ ´ π 3
= − −0 + +0 − +
4 3 4 4 2 3 4
p p p
π 3 π 3 3 5π 3
= − + − = − .
12 16 8 16 24 4
Faqe 76
14. r = sin 2θ, r = cos 2θ.
Zgjidhje:
sin 2θ π π
sin 2θ = cos 2θ ⇒ = 1 ⇒ tan 2θ = 1 ⇒ 2θ = ⇒ θ = ⇒
cos 2θ 4 8
1
Z π/8 Z π/8
1
A = 8·2 sin2 2θd θ = 8 (1 − cos 4θ)d θ
0 2 0 2
¸π/8
π 1 π
· µ ¶
1
= 4 θ − sin 4θ =4 − · = −1
4 0 8 4 2
15. r 2 = sin 2θ, r 2 = cos 2θ.
Zgjidhje:
π π
sin 2θ = cos 2θ ⇒ tan 2θ = 1 ⇒ 2θ = ⇒θ= .
4 8
Z π/8 1
A=4 sin 2θd θ [ meqë r 2 = sin 2θ]
0 2
Z π/8
= 2 sin 2θd θ = [− cos 2θ]π/8
0
0
1p 1p
=− 2 − (−1) = 1 − 2.
2 2
Faqe 77
Gjeni gjithë pikat e prerjes për kurbat e dhëna.
16. r = 1 + sin θ, r = 3 sin θ.
Zgjidhje:
1 π 5π
Poli është një pikëprerje. 1 + sin θ = 3 sin θ ⇒ 1 = 2 sin θ ⇒ sin θ = ⇒ θ = ose . Dypikat e tjera të
2 6 6
3 π
µ ¶ µ ¶
3 5π
prerjes janë , dhe ,
2 6 2 6
17. r = 2 sin 2θ, r = 1.
Zgjidhje:
1 π 5π 13π 17π
2 sin 2θ = 1 ⇒ sin 2θ = ⇒ 2θ = , , , ose
2 6 6 6 6
π 5π 13π 17π 7π 11π 19π
Nga simetria, tetë pikat e prerjes jepen nga (1, θ), ku θ = , , dhe , dhe (−1, θ), ku θ = , , ,
12 12 12 12 12 12 12
23π
dhe .
12
Faqe 78
18. r = sin θ, r = sin 2θ.
Zgjidhje:
1
Poli është një pikëprerje. sin θ = sin 2θ = 2 sin θ cos θ ⇔ sin θ(1 − 2 cos θ) = 0 ⇔ sin θ = 0 ose cos θ = ⇒ θ =
2
π π
0, π, ose − ⇒ pikat e tjera të prerjes janë
3 3
Ãp ! Ãp !
3 π 3 2π
, dhe , [nga simetria]
2 3 2 3
Gjeni gjatësinë e saktë të kurbave polare.
19. r = 2 cos θ, 0 ≤ θ ≤ π.
Zgjidhje:
s
µ
dr
¶2 Z πp
L= r2 + dθ = (2 cos θ)2 + (−2 sin θ)2 d θ
dθ 0
Z πq Z πp
= 4(cos2 θ + sin2 θ)d θ = 4d θ = [2θ]π0 = 2π
0 0
20. r = θ 2 , 0 ≤ θ ≤ 2π.
Faqe 79
Zgjidhje:
s
b ¶2 2π p 2π p
dr
Z µ Z Z
L= r2 + dθ = (θ 2 )2 + (2θ)2 d θ = θ 4 + 4θ 2 d θ
a dθ 0 0
Z 2π p Z 2π p 1
= θ 2 (θ 2 + 4)d θ = Marrim u = θ 2 + 4 ⇒ d u = 2θd θ[θd θ = d u] dhe
θ θ 2 + 4d θ
0 0 2
Z 4π2 +4
1p 1 2 £ 3/2 ¤4(π2 +1) 1 £ 3/2 2 8
= 4 (π + 1)3/2 − 43/2 = (π2 + 1)3/2 − 1 .
¤ £ ¤
= ud u = · u 4
4 2 2 3 3 3
Faqe 80
20 Seminar 10.5: Prerjet konike

Ekuacioni i parabolës me kulm (o, p) dhe drejtuese y = −p është
x 2 = 4p y.
Ekuacioni i parabolës me kulm (p, o) dhe drejtuese x = −p është
y 2 = 4px.
Elipsi
x2 y 2
+ =1 a ≥b≥0
a2 b2
ka vatra (±c, 0), ku c 2 = a 2 − b 2 , dhe kulme (±a, 0).
Elipsi
x2 y 2
+ =1 a ≥b≥0
b2 a2
ka vatra (0, ±c), ku c 2 = a 2 − b 2 , dhe kulme (0, ±a).
Hiperbola
x2 y 2
− =1
a2 b2
ka vatra (±c, 0), ku c 2 = a 2 + b 2 , kulme (±a, 0) dhe asimptota y = ±(b/a)x.
Hiperbola
y 2 x2
− =1
a2 b2
ka vatra (0, ±c), ku c 2 = a 2 + b 2 , kulme (0, ±a) dhe asimptota y = ±(a/b)x.
Ushtrime
1. Gjeni kulmin, fokusin dhe drejtuesen e parabolës dhe skiconi grafikun e saj.
a) x 2 = 6y, b) 2x = −y 2 , c) (x + 2)2 = 8(y − 3),

2
d) y + 2y + 12x + 25 = 0.
Zgjidhje:
3
x 2 = 6y dhe x 2 = 4p y ⇒ 4p = 6 ⇒ p = . Kulmi është
a) µ ¶ 2
3 3
(0, 0), fokusi 0, dhe drejtuesja y = − .
2 2
1
2x = −y 2 ⇒ y 2 = −2x. 4p = −2 ⇒ p = − . Kulmi
b) µ ¶ 2
1 1
(0, 0), fokusi − , 0 dhe drejtuesja x = .
2 2
Faqe 81
(x + 2)2 = 8(y − 3), 4p = 8 ⇒ p = 2. Kulmi (−2, 3),

c)
fokusi (−2, 5) dhe drejtuesja y = 1.
y 2 +2y +12x +25 = 0 ⇒ y 2 +2y +1 = −12x −24 ⇒ (y +

d) 1)2 = −12(x + 2), 4p = −12 ⇒ p = −3. Kulmi (−2, −1),
fokusi (−5, −1) dhe drejtuesja x = 1.
2. Gjeni kulmet dhe vatrat e elipsit dhe skiconi grafikun e tij.

x2 y 2
a) + = 1, b) x 2 + 9y 2 = 9, c) 9x 2 − 18x + 4y 2 = 27
2 4
Zgjidhje:
x2 y 2 p p p
+ = 1 ⇒ a = 4 = 2, b = 2, c = a 2 − b 2 =
a) p2 4 p
4 − 2 = p2. Elipsi ka qendër (0, 0), kulme (0, ±2) dhe
vatra (0, ± 2)
x2 y 2 p p
x 2 + 9y 2 = 9 ⇔ + = 1 ⇒ a = 9 = 3, b = 1 =
b) p 9p 1 p p
1, c = a 2 − b 2 = 9 − 1 = 8 = 2 p2. Elipsi ka qendër
(0, 0), kulme (±3, 0) dhe vatra (±2 2, 0).
9x 2 − 18x + 4y 2 = 27 ⇔ 9(x 2 − 2x + 1) + 4y 2 = 27 + 9 ⇔
2 2 (x − 1)2 y 2
c) 9(x − 1) + 4y = 36 ⇔ + = 1 ⇒ a = 3, b =
p 4 9
2, c =p 5 ⇒ qendra (1, 0), kulmet (1, ±3) dhe vatrat
(1, ± 5).
Faqe 82
3. Gjeni kulmet, vatrat dhe asimptodat e hiperbolës dhe skiconi grafikun e saj.
y 2 x2
a) − = 1, b) x 2 − y 2 = 100, c) 4x 2 − y 2 − 24x − 4y + 28 = 0
25 9
Zgjidhje:
y2 x2 p
− = 1 ⇒ a = 5, b = 3, c = 25 + 9 =
25
p 9 p
34 ⇒ qendra (0, 0), kulmet (0, ±5), vatrat (0, ± 34),
5
a) asimptodat y = ± x.
3
Shënim: Ndihmon ndërtimi i një drejtkëndëshi 2a
me 2b me qendër qendrën e hiperbolës. Asimptodat
janë zgjatimi i diagonaleve të drejtkëndëshit.
x2 y2
x 2 − y 2 = 100 ⇔ − = 1 ⇒ a = b = 10, c =
p p100 100
b) 100 + 100 = 10 2 ⇒ qendra (0, 0), kulmet (±10, 0),
p 10
vatrat (±10 2, 0), asimptodat y = ± x = ±x
10
4x 2 − y 2 − 24x − 4y + 28 = 0 ⇔ 4(x 2 − 6x + 9) −
(y 2 + 4y + 4) = −28 + 36 − 4 ⇔ 4(x − 3)2 − (y + 2)2 =
(x − 3)2 (y + 2)2 p
4⇔ − = 1 ⇒ a = 1 = 1, b =
c) p 1 p 4p
4 = 2, c = 1 + 4 = 5 ⇒ qendra p (3, −2), kulmet
(4, −2) dhe (2, −2), vatrat (3 ± 5, −2) asimptodat
y + 2 = ±2(x − 3).
4. Për çdo ekuacion të dhënë identifikoni koniken dhe gjeni kulmet, vatrat ose fokusin.
a) x 2 = y + 1, b) x 2 = 4y − 2y 2 , c) y 2 + 2y = 4x 2 + 3
Zgjidhje:
1
a) x 2 = y + 1 ⇔ x 2 = 1(y + 1). Ky është ekuacioni i parabolës me 4p = 1 ⇒ p = . Pra kulmi është (0, −1)
µ ¶ 4
3
dhe fokusi 0, −
4
Faqe 83
x 2 (y − 1)2
b) x 2 = 4y − 2y 2 ⇔ x 2 + 2y 2 − 4y = 0 ⇔ x 2 + 2(y 2 − 2y + 1) = 2 ⇔ x 2 + 2(y − 1)2 = 2 ⇔ + = 1. Ky
p p 2 1
është ekuacioni i elipsit me kulme (± 2, 1). Vatrat janë (± 2 − 1, 1) = (±1, 1).
(y + 1)2
c) y 2 + 2y = 4x 2 + 3 ⇔ y 2 + 2y + 1 = 4x 2 + 4 ⇔ (y + 1)2 − 4x 2 = 4 ⇔ − x 2 = 1. Ky është ekuacioni i
4 p p
hiperbolës me kulme (0, −1 ± 2) = (0, 1) dhe (0, −3). Vatrat janë në (0, −1 ± 4 + 1) = (0, −1 ± 5).
5. Gjeni një ekuacion për koniken që plotëson kushtet e dhëna.
a) Parabolë, kulmi (0, 0), fokusi (1, 0).
Zgjidhje:
Parabola me kulm (0, 0) dhe fokus (1, 0) i hap krahët në të djathtë dhe ka p = 1 pra ekuacioni i saj
është y 2 = 4px ose y 2 = 4x.
b) Parabolë, fokusi (−4, 0) drejtuesja x = 2.
Zgjidhje:
Distanca nga fokusi (−4, 0) te drejtuesja x = 2 është 2 − (−4) = 6 prandaj distanca nga fokusi tek
1
kulmi është (6) = 3 dhe kulmi është (−1, 0). Meqë fokusi është në të majtë të kulmit, p = −3.
2
Një ekuacion është y 2 = 4p(x + 1) ⇒ y 2 = −12(x + 1).
c) Parabolë, kulmi (2, 3), bosht vertikal, kalon përmes (1, 5).
Zgjidhje:
Një parabolë me bosht vertikal dhe kulm (2, 3), ka ekuacion y −3 = a(x −2)2 . Meqë kalon përmes
(1, 5) kemi 5 − 3 = a(1 − 2)2 ⇒ a = 2 pra ekuacioni është y − 3 = 2(x − 2)2 .
d) Elips, vatra (±2, 0), kulme (±5, 0).
Zgjidhje:
Elipsi me vatra (±2, 0) dhe kulme (±5, 0) ka qendër (0, 0) dhe boshtin e madh horizontal, me a = 5
x2 y 2
dhe c = 2, kështu që b 2 = a 2 − c 2 = 25 − 4 = 21. Një ekuacion i tij është + = 1.
25 21
e) Elips, vatra (0, 2) dhe (0, 6), kulme (0, 0) dhe (0, 8).
Zgjidhje:
p dhe a =
Meqë kulmet janë (0, 0) dhe (0, 8), elipsi ka qendër (0, 4) me një bosht vertikal p 4. Vatrat
(0, 2) dhe (0, 6) janë 2 njësi distancë nga qendra, kështu që c = 2 dhe b = a 2 − c 2 = 42 − 22 =
p p (x − 0)2 (y − 4)2 x 2 (y − 4)2
12 = 2 3. Një ekuacion është 2
+ 2
=1⇒ + = 1.
b a 12 16
Faqe 84
f) Elips, qendër (−1, 4), kulm (−1, 0), vatër (−1, 6).
Zgjidhje:
(x + 1)2 (y − 4)2
Një ekuacion për një elips me qendër (−1, 4) dhe kulm (−1, 0) është + = 1. Vatra
b2 42
2 2 2 2
(−1, 6) është dy njësi nga qendra, pra c = 2. Prandaj, b + 2 = 4 ⇒ b = 12, dhe ekuacioni është
(x + 1)2 (y − 4)2
+ = 1.
12 16
g) Hiperbolë, kulme (±3, 0), vatra (±5, 0).
Zgjidhje:
x2 y 2
Një ekuacion i një hiperbole me kulme (±3, 0) është − = 1. Vatrat (±5, 0) ⇒ c = 5 dhe
32 b 2
2 2
x y
32 + b 2 = 52 ⇒ b 2 = 25 − 9 = 16, prandaj ekuacioni është − = 1.
9 16
h) Hiperbolë, kulme (−3, −4) dhe (−3, 6), vatra (−3, −7) dhe (−3, 9).
Zgjidhje:
Qendra e hiperbolës me kulme (−3, −4) dhe (−3, 6) është (−3, 1), pra a = 5 dhe një ekuacion është
(y − 1)2 (x + 3)2
− = 1. Vatrat (−3, −7) dhe (−3, 9) ⇒ c = 8, pra 52 +b 2 = 82 ⇒ b 2 = 64−25 = 39 dhe
52 b2
(y − 1)2 (x + 3)2
ekuacioni është − = 1.
25 39
i) Hiperbolë, kulme (±3, 0), asimptoda y = ±2x.
Zgjidhje:
x2 y 2
Qendra e hiperbolës me kulme (±3, 0) është (0, 0), pra a = 3 dhe një ekuacion është − = 1.
32 b 2
b x2 y 2
Asimptodat y = ±2x ⇒ = 2 ⇒ b = 2(3) = 6 dhe ekuacioni është − = 1.
a 9 36
Faqe 85
21 Seminar 10.6: Prerjet konike në koordinata polare.

Le të jetë F një pikë e fiksuar (e quajtur fokus) dhe l një drejtëz e fiksuar (drejtuesja). Le të jetë e një numër pozitiv
i fiksuar (qendërsia).
|P F |
Bashkësia e të gjithë pikave P në plan të tilla që = e është një prerje konike.
|Pl |
Konikja është:
(a) një elips në qoftë se e < 1,
(b) një parabolë në qoftë se e = 1,
(c) një hiperbolë në qoftë se e > 1.

Një ekuacion polar i formës
ed ed
r= ose r=
1 ± e cos θ 1 ± e sin θ
paraqet një prerje konike me qendërsi e.
Ushtrime
1. Shkruani ekuacionin polar të konikes në bazë të të dhënave të mëposhtëme.
1
(a) Elips, jashtëqendërsi , drejtuese x = 4.
2
Zgjidhje:
Drejtuesja x = 4 është në të djathtë të vatrës në origjinë, pra do përdorim " + e cos θ" në emërues. Një
1
ed ·4 4
ekuacion është r = = 2 =
1 + e cos θ 1 2 + cos θ
1 + cos θ
2
(b) Hiperbolë, jashtëqendërsi 1, 5, drejtuese y = 2.
Zgjidhje:
Drejtuesja y = 2 është sipër vatrës në origjinë, pra do përdorim " + e sin θ" në emërues. Një ekuacion
ed 1, 5 · (2) 6
është r = = = .
1 + e sin θ 1 + 1, 5 sin θ 2 + 3 sin θ
µ ¶
3π
(c) Parabolë, kulm 4, .
2
Zgjidhje:
Kulmi (4, 3π/2) është katër njësi nën fokus në origjinë, pra drejtuesja është tetë njësi nën fokus (d = 8),
ed
dhe do përdorim " − e sin θ" në emërues. e = 1 për një parabolë, pra ekuacioni është r = =
1 − e sin θ
1(8) 8
= .
1 − 1 sin θ 1 − 1 sin θ
1
(d) Elips, jashtëqendërsi , drejtuese r = 4 sec θ.
2
Zgjidhje:
Faqe 86
Drejtuesja r = 4 sec θ (ekuivalente me r cos θ = 4 ose x = 4) është në të djathtë të fokusit në origjinë,

pra do përdorim " + e cos θ" në emërues. Distanca nga fokusi te drejtuesja është d = 4, pra një
1
ed (4) 2 4
ekuacion është r = = 2 · = .
1 + e cos θ 1 2 2 + cos θ
1 + cos θ
2
2. Gjeni jashtëqendërsinë, identifikoni koniken, jepni ekuacionin e drejtueses dhe skiconi koniken.
4 2 9 3
a) r = b) r = c) r = d) r =
5 − 4 sin θ 3 + 3 sin θ 6 + 2 cos θ 4 − 8 cos θ
Zgjidhje:
4 1/5 4/5 4
r= · = , ku e = dhe ed =
5 − 4 sin θ 1/5 4 5
1 − sin θ
5
4 4
⇒ d = 1, jashtqendërsia = e = .
5 5
4
Meqë e = < 1 konikja është elips.
a) 5
Meqë në emërues kemi " − 2 sin θ", drejtuesja është
posht fokusit në origjinë, d = |F l | = 1, pra ³ekuacioni
π´
i drejtueses është y = −1. Kulmet janë në 4, dhe
µ ¶ 2
4 3π
, .
9 2
2 1/3 2/3
r = · = , ku e = 1 dhe ed =
3 + 3 sin θ 1/3 1 + 1 sin θ
2 2
⇒ d = , jashtqendërsia = e = 1.
3 3
Meqë e = 1, konikja është parabolë.
Meqë në emërues kemi " + e sin θ" drejtuesja është
b) 2
mbi fokus në origjinë. d = |F l | = , pra një ekuacion
3
2
për drejtuesen është y = .
¶3
1 π
µ
Kulmi është në , në mes të fokusit dhe
3 2
drejtueses.
9 1/6 3/2 1
r= · = , ku e = dhe ed =
6 + 2 cos θ 1/6 1 3
1 + cos θ
3
3 9 1
⇒ d = , jashtqendërsia = e = .
2 2 3
1
Meqë e = < 1, konikja është elips, meqë në
3
emërues kemi " + e cos θ", drejtuesja është në të
c) 9
djathtë të fokusit në origjinë. d = |F l | = pra një
2
9
ekuacion i drejtueses është x = . Kulmet janë
µ ¶ µ ¶ 2
9 9
, 10 dhe , π prandaj qendra është në mesin e
8 µ 4¶
9
tyre pra ,π
16
Faqe 87
3 1/4 3/4 3
d) r = · = , ku e = 2 dhe ed = 3/4 ⇒ d = . Jashtëqendërsia = e = 2 meqë
4 − 8 cos θ 1/4 1 − 2 cos θ 8
e = 2 > 1, konikja është hiperbolë.
3
Meqë në emërues kemi "−e cos θ", drejtuesja ndodhet në të majtë të fokusit në origjinë. d = |F l | = ,
8
3
pra një ekuacion për drejtuesen është x = − .
8
µ ¶ µ ¶ µ ¶
3 1 1
Kulmet janë − , 0 dhe , π , pra qendra ndodhet në mes ndërmjet tyre pra në , π .
4 4 2
Faqe 88
1. Skiconi kurbën parametrike dhe eleminoni parametrin për të gjetur ekuacionin kartezian të saj.
π
a) x = t 2 + 4t , y = 2 − t , −4 ≤ t ≤ 1 b) x = cos θ, y = sec θ, 0≤θ<
2
2. Skiconi kurbën polare.
3
a) r = 1 − cos θ b) r = cos 3θ c) r = 1 + cos 2θ d) r =
1 + 2 sin θ
3. Gjeni një ekuacion polar për kurbën e dhënë me ekuacionin kartezian.
x + y = 2.
4. Gjeni koefiçientin këndor të tangentes ndaj kurbës së dhënë në pikën që i korrespondon vlerës së dhënë të
parametrit.
a) x = ln t , y = 1 + t 2 ; t =1 b) r = e −θ ; θ=π
dy d2y
5. Gjeni dhe .
dx d x2
x = t + sin t , y = t − cos t .
6. Në cilën pikë kurba x = 2a cos t − a cos 2t , y = 2a sin t − a sin 2t ka tangente horizontale apo vertikale?
7. Gjeni syprinën e zonës që kufizohet nga r 2 = 9 cos 5θ.
A = 18
8. Gjeni pikat e prerjes për kurbat r = 2 dhe r = 4 cos θ.

³ π´ ³ π´
Pikprerjet 2, dhe 2, −
3 3
9. Gjeni syprinën e zonës që ndodhet brenda dy rrathëve r = 2 sin θ dhe r = sin θ + cos θ.
1
A = (π − 1)
2
10. Gjeni gjatësinë e kurbave.
a) x = 3t 2 , y = 2t 3 , 0 ≤ t ≤ 2.
p
L = 2(5 5 − 1).
1
b) r 0 , π ≤ θ ≤ 2π.
θ
p p Ã p !
2 π2 + 1 − 4π2 + 1 2π + 4π2 + 1
L= + ln p .
2π π + π2 + 1
p t3 1
11. Gjeni syprinën e sipërfaqes që përftohet nga rrotullimi i kurbës x = 4 t , y = + 2, 1 ≤ t ≤ 4 rreth boshtit
3 2t
të x–ve.
471, 295
S= π
1024
Faqe 89
12. Gjeni vatrat, kulmet dhe skiconi grafikët.
x2 y 2
a) + =1 b) 6y 2 + x − 36y + 55 = 0
9 8
13. Gjeni një ekuacion për elipsin me vatra (±4, 0) dhe kulme (±5, 0).
14. Gjeni një ekuacion për hiperbolën me vatra (0, ±4) dhe asimptoda y = ±3x.
15. Gjeni një ekuacion për elipsin që ndan një kulm dhe një fokus me parabolën x 2 + y = 100 dhe fokusin tjetër e
ka në origjinë.
1
16. Gjeni një ekuacion për elipsin me fokus në origjinë, jashtëqendërsi dhe drejtuese me ekuacion r = 4 sec θ.
3
Faqe 90
23 Seminar 11.1: Vargjet

Përkufizim: Një varg {an } ka limit L dhe shënohet
lim a n = L ose an → L kur n→∞

n→∞
në qoftë se termat e a n shkojnë shumë afër L kur marrim n mjaftueshëm të madhe.

Në qoftë se lim a n ekziston, themi që vargu konvergjon. Përndryshe themi se vargu divergjon.
n→∞
Përkufizim: Një varg {an } ka limit L dhe shënohet
lim a n = L ose an → L kur n→∞

n→∞
në qoftë se për çdo ε > 0, ekziston një numër i plotë N i tillë që në qoftë se n > N atëherë |a n − L| < ε.
F Teoremë: Në qoftë se lim f (x) = L dhe f (n) = an ku n është numër i plotë, atëherë lim an = L.
x→∞ n→∞
Përkufizim: lim an = ∞ nënkupton që për çdo numër pozitiv M , ekziston një numër i plotë N i tillë që në
n→∞
qoftë se n > N atëherë a n > M .
Ligjet e limitit për vargjet.

■ Në qoftë se {a n } dhe {b n } janë vargje konvergjentë dhe c është një konstante, atëherë
lim (a n + b n ) = lim a n + lim b n

n→∞ n→∞ n→∞
lim (a n − b n ) = lim a n − lim b n

n→∞ n→∞ n→∞
lim c · a n = c lim a n lim c = c
n→∞ n→∞ n→∞
lim (a n · b n ) = lim a n · lim b n
n→∞ n→∞ n→∞
a n limn→∞ a n
lim = në qoftë se lim b n 6= 0
n→∞ b n limn→∞ b n n→∞
h ip
p
lim a n = lim a n në qoftë se p > 0 dhe a n > 0.
n→∞ n→∞
■ Në qoftë se a n ≤ b n ≤ c n për n ≥ n 0 dhe lim a n = lim c n = L, atëherë lim b n = L.
n→∞ n→∞ n→∞
F Teoremë: Në qoftë se lim |an | = 0 atëherë lim an = 0.
n→∞ n→∞
F Teoremë: Në qoftë se lim an = L dhe funksioni f është i vazhdueshëm në L, atëherë
n→∞
lim f (a n ) = f (L).
n→∞
■ Vargu {r n } është konvergjent në qoftë se −1 < r ≤ 1 dhe divergjent për çdo vlerë tjetër të r .
(
n 0 në qoftë se − 1 < r < 1
lim r =
n→∞ 1 në qoftë se r = 1.
Përkufizim: Një varg {an } quhet rritës në qoftë se an < an+1 për çdo n ≥ 1. dhe a1 < a2 < a3 < · · · . Vargu
quhet zbritës në qoftë se a n > a n+1 për çdo n ≥ 1. Një varg është monoton në qoftë se nuk është as rritës as zbritës.
Përkufizim: Një varg {an } është i kufizuar nga sipër në qoftë se ekziston një numër M i tillë që
an ≤ M për çdo n ≥ 1.
Është i kufizuar nga poshtë në qoftë se ekziston një numër m i tillë që
m ≤ an për çdo n ≥ 1.
Në qoftë se është i kufizuar nga sipër dhe nga poshtë, atëherë themi se {a n } është një varg i kufizuar.
F Teorema e vargjeve monotonë: Çdo varg monoton dhe i kufizuar është konvergjent.
Faqe 91
Ushtrime
1. Listoni 5 termat e parë të vargut.
2n (−1)n−1 1
a) a n = b) a n = c) a n =
2
n +1 5n (n + 1)!
an
d) a 1 = 1, a n+1 = 5a n − 3 e) a 1 = 2, a n+1 =
1 + an
Zgjidhje:
½ ¾ ½ ¾
2n 2 4 6 8 10 4 3 8 5
a) a n = , pra vargu është , , , , , · · · = 1, , , , , · · · .
n2 + 1 1 + 1 4 + 1 9 + 1 16 + 1 25 + 1 5 5 17 13
(−1)n−1
½ ¾ ½ ¾
1 −1 1 −1 1 1 −1 1 −1 1
b) a n = , pra vargu është 1 , 2 , 3 , 4 , 5 , · · · = , , , , ,··· .
5n 5 5 5 5 5 5 25 125 625 3125
½ ¾ ½ ¾
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
c) a n = , pra vargu është , , , , ,··· = , , , , ,··· .
(n + 1)! 2! 3! 4! 5! 6! 2 6 24 120 720
d) a 1 = 1, a n+1 = 5a n −3. Çdo term përcaktohet në varësi të termit paraardhës. a 2 = 5a 1 −3 = 5(1)−3 = 2.

a 3 = 5a 2 − 3 = 5(2) − 3 = 7. a 4 = 5a 3 − 3 = 5(7) − 3 = 32. a 5 = 5a 4 − 3 = 5(32) − 3 = 157. Pra vargu
është {1, 2, 7, 32, 157, · · · } .
an a1 2 2 a2 2/3 2 a3 2/5
e) a 1 = 2, a n+1 = . a2 = = = . a3 = = = . a4 = = =
1 + an 1 + a1 1 + 2 3 ½ 1 + a2 ¾ 1 + 2/3 5 1 + a 3 1 + 2/5
2 a4 2/7 2 2 2 2 2
. a5 = = = . Pra vargu është 2, , , , , · · · .
7 1 + a 4 1 + 2/7 9 3 5 7 9
2. Gjeni një formulë për termin e përgjithshëm a n të vargut, duke pranuar që rregulli i pesë termave të parë
vazhdon.
½ ¾ ½ ¾ ½ ¾
1 1 1 1 −4 8 −16 1 −4 4 −16 25
a) 1, , , , , · · · b) −3, 2, , , ,··· c) , , , , ,···
3 5 7 9 3 9 27 2 3 9 5 6
Zgjidhje:
1
a) Emëruesi i termit të n–të është një numër i plotë pozitiv tek, kështu që a n = .
2n − 1
2 n−1
µ ¶
−2
b) Termi i parë është −3 dhe çdo term është herë termi paraardhës, pra a n = −3 − .
3 3
c) Numëruesi i termit të n–të është n 2 dhe emëruesi i tij është n+1. Duke pasur parasysh dhe alternimin
n2
e shenjave, marrim a n = (−1)n+1 · .
n +1
3. Përcaktoni nëse vargu konvergjon apo divergjon. Në qoftë se konvergjon gjeni limitin.
3 + 5n 2
a) a n = 1 − (0.2)n b) a n = c) a n = e 1/n
n + n2
Faqe 92
n2 (−1)n
µ ¶
2nπ
d) a n = tan e) a n = p f) a n = p
1 + 8n n3 + 2 n
¾ 4n ½ n
e + e −n
½ ¾
(2n − 1)!
g) a n = cos(n/2) h) i)
(2n + 1)! e 2n − 1
© 2 −n ª cos2 n
j) n e k) a n = l) a n = n sin(1/n)
2n
2 n
µ ¶
m) a n = 1 + n) a n = ln(2n 2 + 1) − ln(n 2 + 1) o) a n = arctan(ln n)
n
p) {0, 1, 0, 0, 1, 0, 0, 0, 1, · · · }
Zgjidhje:
a) a n = 1 − (0.2)n , pra lim a n = 1 − 0 = 1 nga (9). Konvergjon.

n→∞
3 + 5n 2 (3 + 5n 2 )/n 2 5 + 3/n 2 5+0

b) a n = = = , pra a n → = 5 kur n → ∞. Konvergjon.
n + n2 (n + n 2 )/n 2 1 + 1/n 1+0
c) Meqë funksioni eksponencial natyror është i vazhdueshëm në 0, Teorema 7 na lejon të shkruajmë

lim (1/n)
lim a n = lim e 1/n = e n→∞ = e 0 = 1. Konvergjon.
n→∞ n→∞
2nπ (2nπ)/n 2π 2π π
d) Në qoftë se b n = , atëherë lim b n = lim = lim = = . Meqë tan është
1 + 8n n→∞ n→∞ (1 + 8n)/n n→∞ 1/n + 8 8 4
π
i vazhdueshëm në , nga Teorma 7,
4
π
µ ¶ µ ¶
2nπ 2nπ
lim tan = tan lim = tan = 1. Konvergjon.
n→∞ 1 + 8n n→∞ 1 + 8n 4
p p
n2 n2/ n3 n p
e) a n = p = p p = p , pra a n → ∞ kur n → ∞ meqë lim n = ∞ dhe
3 n 3 + 4n/ n 3 1 + 4/n 2 n→∞
p n + 4n
2
lim 1 + 4/n = 1. Divergjon.
n→∞
¯ (−1)n ¯ 1
¯ ¯
1 1
f) lim |a n | = lim ¯¯ p ¯¯ = · lim 1/2 = (0) = 0, pra lim a n = 0 nga (6). Konvergjon.
n→∞ n→∞ 2 n 2 n→∞ n 2 n→∞
g) a n = cos(n/2). Ky varg divergjon meqë termat e tij nuk i afrohen ndonjë numri real në veçanti kur
n → ∞. Termat marrin vlera midis −1 dhe 1.
(2n − 1)! (2n − 1)! 1

h) a n = = = → 0 kur n → ∞. Konvergjon.
(2n + 1)! (2n + 1)(2n)(2n − 1)! (2n + 1)(2n)
e n + e −n e −n 1 + e −2n
i) a n = · = → 0 kur n → ∞ sepse 1 + e −2n → 1 dhe e n − e −n → ∞. Konvergjon.
e 2n − 1 e −n e n − e −n
n2 x2 H 2x H 2
j) a n = n 2 e −n = . Meqë lim = lim x = lim x = 0 nga Teorema 3 rrjedh se lim a n = 0. Konvergjon.
en x→∞ e x x→∞ e x→∞ e n→∞
cos2 n cos2 n
½ ¾
1 1
k) 0 ≤ n
≤ n [meqë 0 ≤ cos2 n ≤ 1 ], pra meqë lim n = 0, konvergjon në 0 nga Teorema
2 2 n→∞ 2 2n
e sanduiçit.
sin(1/n) sin(1/x) sin t

l) a n = n sin(1/n) = . Meqë lim = lim [ ku t = 1/x] = 1, nga Teorema 3 rrjedh
1/n x→∞ 1/x t →0+ t
se {a n } konvergjon te 1.
Faqe 93
2 x
µ ¶ µ ¶
2
m) y = 1 + ⇒ ln y = x ln 1 + ,
x x
µ ¶µ ¶
1 2
− 2
2 x
µ ¶
ln(1 + 2/x) H 1 + 2/x x 2
pra lim ln y = lim = lim = lim = 2 ⇒ lim 1 + = lim e ln y =
x→∞ x→∞ 1/x µ s→∞ −1/x 2 x→∞ 1 + 2/x x→∞ x x→∞
2 n
¶
2
e , dhe nga Teorema 3, lim 1 + = e 2 . Konvergjon.
n→∞ n
µ 2
2 + 1/n 2
¶ µ ¶
2n + 1
n) a n = ln(2n 2 + 1) − ln(n 2 + 1) = ln = ln → ln 2 kur n → ∞. Konvergjon.
n2 + 1 1 + 1/n 2
π
o) a n = arctan(ln n). Le të jetë f (x) = arctan(ln x). Atëherë lim f (x) = meqë l nx → ∞ kur x → ∞ dhe
x→∞ 2
π
arctan është i vazhdueshëm. Prandaj, lim a n = lim f (n) = . Konvergjon.
n→∞ n→∞ 2
p) {0, 1, 0, 0, 1, 0, 0, 0, 1, · · · } divergjon meqë vargu merr vetëm dy vlera, 0 dhe 1, dhe asnjëherë nuk rri
arbitrarisht afër ndonjërës prej tyre (apo ndonjë vlere tjetër) për n mjaftueshëm të madhe.
4. Për çfarë vlere të r vargu {nr n } konvergjon?
Zgjidhje:
Në qoftë se |r | ≥ 1, atëherë {r n } divergjon nga (9), dhe {nr n } divergjon gjithashtu, meqë |nr n | = n|r n | ≥
|r n |.
x H 1 rx
Në qoftë se |r | < 1 atëherë lim xr x = lim −x = lim −x
= lim = 0, pra lim nr n = 0, dhe
x→∞ x→∞ r x→∞ (− ln r )r x→∞ − ln r n→∞
{nr n } konvergjon kur |r | < 1.
5. Supozojmë se {a n } është varg zbritës dhe gjithë termat e tij ndodhen midis 5 dhe 8. Spjegoni pse vargu ka një
limit. Çfarë mun të thoni për vlerën e limitit?
Zgjidhje:
Meqë {a n } është varg zbritës, a n > a n+1 për çdo n ≥ 1. Meqë gjithë termat ndodhen midis 5 dhe 8, {a n }
është një varg i kufizuar.
Nga Teorema e Vargjeve Monotonë, {a n } konvergjon, pra {a n } ka një limit L. L mund të jetë më i vogël se
8 meqë {a n } është zbritës pra 5 ≤ L < 8.
6. Përcaktoni kur vargu është rritës, zbritës apo jo monoton. A është vargu i kufizuar?
1 n
a) a n = b) a n = n(−1)n c) a n =
2n + 3 n2 + 1
Zgjidhje:
1 1 1 1
a) a n = është zbritës meqë a n+1 = = < = a n , për çdo n ≥ 1. Vargu
2n + 3 2(n + 1) + 3 2n + 5 2n + 3
1 1
është i kufizuar meqë 0 < a n ≤ për çdo n ≥ 1. Vëmë re se a 1 = .
5 5
Faqe 94
b) Termat e a n = n(−1)n alternohen në shenjë, prandaj vargu nuk është monoton. Pesë termat e parë
janë −1, −2, −3, −4 dhe −5. Meqë lim |a n | = lim n = ∞, vargu nuk është i kufizuar.
n→∞ n→∞
n
c) a n = përcakton një varg zbritës meqë për
n2 + 1
x 0 (x 2 + 1)(1) − x(2x) 1 − x2
f (x) = , f (x) = = ≤0
x2 + 1 (x 2 + 1)2 (x 2 + 1)2
1
për x ≥ 1. Vargu është i kufizuar meqë 0 < a n ≤ për çdo n ≥ 1.
2
7. Gjeni limitin e vargut

p p p p
½ q q ¾
2, 2 2, 2 2 2, · · · .
Zgjidhje:
n −1)/2n n
Për vargun e dhënë shohim se a 1 = 21/2 , a 2 = 23/4 , a 3 = 27/8 , · · · , pra a n = 2(2 = 21−(1/2 ) .
n
lim a n = lim 21−(1/2 ) = 21 = 2.
n→∞ n→∞
Zgjidhje alternative. Le të jetë L = lim a n . (Mund të tregojmë se limiti ekziston duke treguar se {a n } është
n→∞ p
i kufizuar dhe rritës). Atëherë L duhet të kënaqë L = 2 · L ⇒ L 2 = 2L ⇒ L(L − 2) = 0, L 6= 0 meqë vargu
është rritës, pra L = 2.
8. Tregoni që vargu i përcaktuar nga

1
a1 = 1 a n+1 = 3 −
an
është rritës dhe a n < 3 për çdo n. Arrini në përfundimin se {a n } është konvergjent dhe gjeni limitin e tij.
Zgjidhje:
Do tregojmë me induksion se {a n } është rritës dhe i kufizuar nga sipër nga numri 3. Le të jetë P n pohimi
se a n+1 > a n dhe 0 < a n < 3. Qartësisht P 1 është i vërtetë. Pranojmë se P n është i vërtetë. Atëherë a n+1 >
1 1 1 1
an ⇒ < ⇒− > − . Tani
a n+1 a n a n+1 an
1 1
a n+2 = 3 − > 3− = a n+1 ⇔ P n+1 .
a n+1 an
Kjo provon se {a n } është rritës dhe i kufizuar nga sipër nga 3, pra 1 = a 1 < a n < 3, pra {a n } është i kufizuar
dhe si rrjedhojë konvergjon nga Teorema e Vargjeve Monotonë. Në qoftë se L = lim a n , atëherë lim a n+1 =
p n→∞ n→∞ p
1 2 3± 5 3+ 5
L gjithashtu, pra L duhet të kënaqë L = 3− ⇒ L −3L +1 = 0 ⇒ L = . Por L > 1 prandaj L = .
L 2 2
9. Provoni se: Në qoftë se lim a n = 0 dhe {b n } është i kufizuar, atëherë lim (a n b n ) = 0.

n→∞ n→∞
Faqe 95
Zgjidhje:
Meqë {b n } është i kufizuar, ekziston M > 0 i tillë që |b n | ≤ M dhe prandaj |a n ||b n | ≤ |a n |M , për çdo n ≥ 1.
²
Le të jetë ² > 0 i dhënë. Meqë lim a n = 0, egziston numri i plotë N i tillë që |a n −0| < në qoftë se n > N .
n→∞ M
²
Atëherë |a n b n − 0| = |a n b n | = |a n ||b n | ≤ |a n |M = |a n − 0|M < · M = ², për çdo n > N . Meqë ² është
M
çfarëdo, lim (a n b n ) = 0.
n→∞
Faqe 96
24 Seminar 11.2: Seritë

∞
X
Përkufizim: Për serinë e dhënë a n = a 1 + a 2 + a 3 + · · · , shënojmë me s n shumën e n − −të të pjesëshme të saj.
n=1
n
X
sn = ai = a1 + a2 + · · · + an .
i =1
X
Në qoftë se vargu {s n } është konvergjent dhe lim s n = s një numër real, atëherë dhe seria a n konvergjon dhe
n→∞
shënojmë
∞
X
a1 + a2 + · · · + an + · · · = s ose a n = s.
n=1
Numri s quhet shuma e serisë. Në qoftë se vargu {s n } divergjon atëherë seria quhet divergjente.
■ Seria gjeometrike
∞
ar n−1 = a + ar + ar 2 + · · ·
X
n=1
është konvergjente në qoftë se |r | < 1 dhe shuma e saj është

∞ a
ar n−1 =
X
|r | < 1.
n=1 1−r
Në qoftë se |r | ≥ 1, seria gjeometrike është divergjente.

X∞
F Teoremë Në qoftë se seria a n është konvergjente, atëherë lim a n = 0
n→∞
n=1
Shënim. E anasjella e Teoremës së mësipërme nuk është e vërtetë në përgjithësi. Në qoftë se lim a n = 0, nuk
P n→∞
mund të arrijmë në përfundimin se a n është konvergjente.
■ Testi për divergjencën
∞
X
Në qoftë se lim a n nuk ekziston ose nëqoftë se lim a n 6= 0, atëherë seria a n është divergjente.
n→∞ n→∞
n=1
F Teoremë.
P P P
Në qoftë se a n dhe b n janë seri konvergjente, atëherë kështu janë dhe seritë c a n (ku c është konstante),
P P
(a n + b n ), dhe (a n − b n ), dhe
∞
X ∞
X ∞
X ∞
X ∞
X ∞
X ∞
X ∞
X
(i ) c an = c (i i ) (a n + b n ) = an + bn (i i i ) (a n − b n ) = an − bn
n=1 n=1 n=1 n=1 n=1 n=1 n=1 n=1
Shënim. Një numër i fundëm termash nuk ndikon në konvergjencën apo divergjencën e serisë.
Ushtrime
2n
1. Le të jetë a n = .
3n + 1
a) Përcaktoni kur {a n } është konvergjente.
Zgjidhje:
2n 2
lim a n = lim = ,
n→∞ n→∞ 3n + 1 3
pra vargu {a n } është konvergjent nga (11.1.1).
Faqe 97
∞
X
b) Përcaktoni kur a n është konvergjente.
n=1
Zgjidhje:
Meqë
2 ∞
X
lim a n = 6= 0, seria an
n→∞ 3 n=1
është divergjent nga Testi për Divergjencën.
2. Përcaktoni nëse seria gjeometrike është konvergjente apo divergjente. Në qoftë se është konvergjente gjeni
shumën e saj.
16 64
a) 3 − 4 + − +···
3 9
Zgjidhje:
16 64
3−4+ − +···
3 9
4 4
është seri gjeometrike me rreze r = − . Meqë |r | = > 1, seria divergjon.
3 3
b) 10 − 2 + 0, 4 − 0, 08 + · · ·
Zgjidhje:
10 − 2 + 0, 4 − 0, 08 + · · ·
2 1 1 a
është seri gjeometrike me rreze r = − = − . Meqë |r | = < 1, seria konvergjon në =
10 5 5 1−r
10 10 50 25
= = = .
1 − (−1/5) 6/5 6 3
∞
6(0, 9)n−1
X
c)
n=1
Zgjidhje:
∞
6(0, 9)n−1
X
n=1
është seri gjeometrike me term të parë a = 6 dhe rreze r = 0, 9. Meqë |r | = 0, 9 < 1, seria konvergjon
a 6 6
te = = = 60.
1 − r 1 − 0, 9 0, 1
Faqe 98
X∞ (−3)n−1
d)
n=1 4n
Zgjidhje:
X∞ (−3)n−1 1 X∞ µ 3 ¶n−1
= − .
n=1 4n 4 n=1 4
3 3
Seria e fundit është gjeometrike me a = 1 dhe rreze r = − . Meqë |r | = < 1, seria konvergjon te
µ ¶µ ¶ 4 4
1 4 1 4 1
= . Pra seria jonë konvergjon te = .
1 − (−3/4) 7 4 7 7
X∞ πn
e) n+1
n−0 3
Zgjidhje:
X∞ πn 1 X∞ ³ π ń
n+1
=
n−0 3 3 n=0 3
π
është seri gjeometrike me rreze r = . Meqë |r | > 1, seria divergjon.
3
3. Përcaktoni nëse seria konvergjon apo divergjon. Në qoftë se konvergjon gjeni shumën e saj.
1 1 1 1 1
(a) + + + + +···
3 6 9 12 15
Zgjidhje:
1 1 1 1 1 X∞ 1 1 X∞ 1
+ + + + +··· = = ,
3 6 9 12 15 n=1 3n 3 n=1 n
kjo është shumëzimi me një konstante i serisë harmonike divergjente, pra divergjon.
Xn n −1
(b)
n=1 3n − 1
Zgjidhje:
Xn n −1
n=1 3n − 1
divergjon nga testi për divergjencën meqë
n −1 1
lim a n = lim = 6= 0.
n→∞ n→∞ 3n − 1 3
X∞ 1 + 2n
(c) n
n=1 3
Zgjidhje:
Konvergjon.
∞ 1 + 2n ¶ ∞ ·µ ¶n µ ¶n ¸ ·
∞ µ 1 2n
¸
X X X 1 2 shuma e dy serive gjeometrike
n
= n
+ n = +
n=1 3 n=1 3 3 n=1 3 3 konvergjente
1/3 2/3 1 5
= + = +2 = .
1 − 1/3 1 − 2/3 2 2
Faqe 99
∞ p
n
X
(d) 2
n=1
Zgjidhje:
∞ p p p p
n 3 4
X
2 = 2+ 2+ 2+ 2+···
n=1
p
n
divergjon nga testi për Divergjencën meqë lim a n = lim 2 = lim 21/n = 20 = 1 6= 0.
n→∞ n→∞ n→∞
∞ n2 + 1
µ ¶
X
(e) ln
n=1 2n 2 + 1
Zgjidhje:
∞ n2 + 1
µ ¶
X
ln
n=1 2n 2 + 1
divergjon nga Testi për Divergjencën meqë
n2 + 1 n2 + 1
µ ¶ µ ¶ µ ¶
1
lim a n = lim ln = ln lim = ln 6= 0.
n→∞ n→∞ 2n 2 + 1 n→∞ 2n 2 + 1 2
∞ ³ π ´k
X
(f )
k=0 3
Zgjidhje:
∞ ³ π ´k
X
k=0 3
π
është seri gjeometrike me rreze r = ≈ 1, 047. Divergjon meqë |r | ≥ 1.
3
∞
X
(g) arctan n
n=1
Zgjidhje:
∞
X
arctan n
n=1
divergjon nga Testi për Divergjencën meqë

π
lim a n = lim arctan n = 6= 0.
n→∞ n→∞ 2
∞
X
µ
1 1
¶
(h) n
+
n=1 e n(n + 1)
Zgjidhje:
X∞ 1 X∞ µ 1 ¶n
n
=
n=1 e n=1 e
1 1 1
është seri gjeometrike me term të parë a = dhe rreze r = . Meqë |r | = < 1, seria konvergjon te
e e e
1/e 1/e e 1
= · =
1 − 1/e 1 − 1/e e e − 1
Faqe 100
∞
X 1
n=1 n(n + 1)
nuk është seri gjeometrike, pra po i kthehemi përkufizimit të një serie konvergjente dhe llogarisim
shumat e pjesëshme.
n
X 1 1 1 1 1
Sn = = + + +···+ .
i =1 i (i + 1) 1 · 2 2 · 3 3 · 4 n(n + 1)
1
Mund të thjeshtojmë këtë shprehje nëse përdorim shpërbërjen në thyesa të pjesëshme. =
(i + 1)
1 1
− . Atëherë do të kemi
i i +1
∞
X 1 X∞ µ1 1
¶
Sn = = −
i =1 i (i + 1) i =1 i i +1
µ ¶ µ ¶ µ ¶ µ ¶
1 1 1 1 1 1 1 1
= 1− + − + − +···+ − = 1−
2 2 3 3 4 n n +1 n +1
dhe µ ¶
1
lim S n = lim 1 − = 1 − 0 = 1.
n→∞ n→∞ n +1
Pra seria konvergjon dhe
∞
X 1
= 1.
n=1 n(n + 1)
Atëherë nga Teorema 8(ii)

∞
X
µ
1 1
¶ ∞
X 1 X∞ 1
+ = +
n=1 e n n(n + 1) n=1 e n
n=1 n(n + 1)
1 1 e −1 e
= +1 = + = .
e −1 e −1 e −1 e −1
4. Përcaktoni nëse seria është konvergjente apo divergjente, duke shprehur S n si shumë thyesash të pjesëshme.
Nëqoftë se është konvergjente, gjeni shumën e saj.
X∞ 2
(a) 2 −1
n=2 n
Zgjidhje:
∞
X 2
Duke përdorur thyesat e pjesëshme, shuma e pjesëshme e serisë 2 −1
është
n=2 n
n
X 2 X∞ µ 1 1
¶
Sn = = −
i =2 (i − 1)(i + 1) i =2 i − 1 i +1
µ ¶ µ ¶ µ ¶ µ ¶ µ ¶
1 1 1 1 1 1 1 1 1
= 1− + − + − +···+ − + −
3 2 4 3 5 n −3 n −1 n −2 n
1 1 1
= 1+ − −
2 n −1 n
Prandaj,
∞
X 2
µ
1 1 1
¶
3
2
= lim S n = lim 1 + − − = .
n=2 n − 1 2 n −1 n 2
n→∞ n→∞
Faqe 101
∞
X 3
(b)
n=1 n(n + 3)
Zgjidhje:
X∞ 3 X∞ 3 X∞ µ1 1
¶ µ
1
¶ µ
1 1
¶ µ
1 1
¶ µ
1 1
¶
Për serinë , Sn = = − = 1 − + − + − + − +· · ·+
n=1 n(n + 3) i (i + 3) i =1 i i + 3 4 2 5 3 6 4 7
µ ¶ µ ¶i =1µ ¶ µ ¶
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
− + − + − + − = 1+ + − − − Prandaj
n −3 n n −2 n +1 n −1 n +2 n n +3 2 3 n +1 n +2 n +3
∞
X 3
µ
1 1 1 1 1
¶
1 1 11
= lim S n = lim 1 + + − − − = 1+ + = .
n=1 n(n + 3) 2 3 n +1 n +2 n +3 2 3 6
n→∞ n→∞
Konvergjon.
∞ ¡
e 1/n − e 1/(n+1)
X ¢
(c)
n=1
Zgjidhje:
∞ ¡
e 1/n − e 1/(n+1) ,
X ¢
Për serinë
n=1
∞ ³ ´ ¡
e 1/i − e 1/(i +1) = e 1 − e 1/2 + e 1/2 − e 1/3 + · · · + e 1/n − e 1/(n+1) = e − e 1/(n+1)
X ¢ ¡ ¢ ¡ ¢
Sn =
i =1
Prandaj,
∞ ¡
e 1/n − e 1/(n+1) = lim S n = lim e − e 1/(n+1) = e − e 0 = e − 1.
X ¢ ¡ ¢
n→∞ n→∞
n=1
Konvergjon.
5. Shprehni numrat si thyesë numrash të plotë.

(a) 0, 8 = 0, 8888 · · ·
Zgjidhje:
8 8 8 1 a 8/10
0, 8 = + +· · · është seri gjeometrike me a = dhe r = dhe konvergjon tek = =
10 102 10 10 1 − r 1 − 1/10
8
9
(b) 2, 516 = 2, 516516516 · · ·
Zgjidhje:
516 516 516 516 516 1
2, 516 = 2 + + + · · · . Tani 3 + 6 + · · · është seri gjeometrike me a = 3 dhe r = 3 dhe
103 106 10 10 10 10
a 516/103 516/103 516 516 2514 838
konvergjon tek = 3
= 3
= . Pra 2, 516 = 2 + = = .
1 − r 1 − 1/10 999/10 999 999 999 333
(c) 1, 5342
Zgjidhje:
42 42
1, 5342 = 1, 53 + 4
+ 6 +··· .
10 10
Faqe 102
42 42 42 1
Tani 4
+ 6 + · · · është seri gjeometrike me a = 4 dhe r = 2 dhe konvergjon tek
10 10 10 10
a 42/104 42/104 42
= 2
= = .
1 − r 1 − 1/10 99/102 9900
42 153 42 15, 147 42 15, 189 5063
Prandaj 1, 5342 = 1, 53 + = + = + = ose
9900 100 9900 9900 9900 9900 3300
6. Gjeni vlerat e x për të cilat seria konvergjon. Gjeni shumën e serisë për ato vlera të x–it.
∞
(−5)n x n
X
(a)
n=1
Zgjidhje:
∞ ∞
(−5)n x n = (−5x)n është seri gjeometrike me r = −5x, pra seria konvergjon ⇒ |r | < 1 ⇔ | − 5x| <
X X
n=1 n=1
1 1 1
1 ⇔ |x| < , pra − < x < . Në këtë rast shuma e serisë është
5 5 5
a −5x −5x
= =
1 − r 1 − (−5x) 1 + 5x
X∞ (x − 2)n
(b)
n=0 3n
Zgjidhje:
X∞ (x − 2)n X∞ µ x − 2 ¶n x −2
n
= është seri gjeometrike me r = , pra seria konvergjon ⇒ |r | < 1 ⇔
n=0
¯ 3
¯ n=0 3 3
¯x −2¯ x −2
¯ 3 ¯ < 1 ⇔ −1 < 3 < 1 ⇔ −3 < x − 2 < 3 ⇔ −1 < x < 5. Në këtë rast shuma e serisë është
¯ ¯
a 1 1 3
= = =
1−r x −2 3 − (x − 2) 5 − x
1−
3 3
X∞ 2n
(c) n
n=0 x
Zgjidhje:
X∞ 2n X∞ µ 2 ¶n 2
¯ ¯
¯2¯
n
= është seri gjeometrike me r = , dhe konvergjon ⇔ |r | < 1 ⇔ ¯ ¯ < 1 ⇔ 2 < |x| ⇔
n=0 x n=0 x x ¯x ¯
x > 2 ose x < −2. Në këtë rast shuma e serisë është
a 1 x
= =
1 − r 1 − 2/x x − 2
∞
e nx
X
(d)
n=0
Faqe 103
Zgjidhje:
∞ ∞ ¡ ¢
n
e nx = e x është seri gjeometrike me r = e x , dhe konvergjon ⇔ |r | < 1 ⇔ |e x | < 1 ⇔ −1 < e x <
X X
n=0 n=0
1 ⇔ 0 < e x < 1 ⇔ x < 0. në këtë rast shuma e serisë është
a 1
=
1 − r 1 − ex
Faqe 104
25 Seminar 11.3: Testi Integral dhe vlerësimi i shumave.

■ Testi integral Supozojmë se f është një funksion rritës, pozitiv dhe i vazhdueshëm në [1, ∞) dhe le të jetë a n =
∞
X Z ∞
f (n). Atëherë seria a n është konvergjente atëherë dhe vetëm atëherë në qoftë se integrali jo i vetë f (x)d x
n=1 1
është konvergjent. Me fjalë të tjera:
Z ∞ X∞
(i) Në qoftë se f (x)d x konvergjon, atëherë a n konvergjon.
1 n=1
Z ∞ ∞
X
(ii) Në qoftë se f (x)d x divergjon, atëherë a n divergjon.
1 n=1
X∞ 1
p − −seria p
konvergjon në qoftë se p > 1 dhe divergjon në qoftë se p ≤ 1.
n=1 n
Ushtrime
1. Përdorni testin integral për të përcaktuar nëse seria konvergjon apo divergjon.
X∞ 1
(a) p5
n=1 n
Zgjidhje:
p
Funksioni f (x) = 1/ 5 x = x −1/5 është i vazhdueshëm, pozitiv dhe zbritës në [1, ∞) pra mund të aplikojmë
Testin Integral
∞ t · ¸t µ ¶
5 4/5 5 4/5 5
Z Z
x −1/5 d x = lim x −1/5 d x = lim x = lim t − = ∞,
1 t →∞ 1 t →∞ 4 1 t →∞ 4 4
P∞ p
5
pra n=1 1/ n divergjon.
∞
X 1
(b)
n=1 (2n + 1)3
Zgjidhje:
1
Funksioni f (x) = është i vazhdueshëm, pozitiv dhe zbritës në [1, ∞), pra mund të përdorim
(2x + 1)3
Testin Integral
∞ t · ¸t µ ¶
1 1 1 1 1 1 1
Z Z
d x = lim d x = lim − = lim − + = .
1 (2x + 1)3 t →∞ 1 (2x + 1) 3 t →∞ 2
4 (2x + 1) 1 t →∞ 4(2t + 1) 2 36 36
∞
X 1
Meqë integrali jo i vetë është konvergjent, edhe seria është gjithashtu konvergjent nga
n=1 (2n + 1)3
Testi Integral.
∞
X n
(c) 2 +1
n=1 n
Zgjidhje:
x
Funksioni f (x) = është i vazhdueshëm, pozitiv dhe zbritës në [1, ∞), pra mund të përdorim
x2 + 1
Testin Integral
∞ t ¸t
x x
·
1 1
Z Z
2
= lim ln(t 2 + 1) − ln 2 = ∞.
£ ¤
d x = lim d x = lim ln(x + 1)
1 x2 + 1 t →∞ 1
2
x +1 t →∞ 2 1 2 t →∞
Faqe 105
∞
X n
Meqë integrali jo i vetë është divergjent, edhe seria 2 +1
divergjon gjithashtu nga Testi Integral.
n=1 n
2. Përcaktoni nëse seria konvergjon apo divergjon.

X∞ 1
(a) p
n=1 n 2
Zgjidhje:
X∞ 1 p
p është një p–seri me p = 2 > 1, pra konvergjon nga (1).
n=1 n 2
1 1 1 1
(b) 1 + + + + +···
8 27 64 125
Zgjidhje:
1 1 1 1 1
+··· = ∞
P
1+ + + + n=1 3 është një p–seri me p = 3 > 1, pra konvergjon nga (1).
8 27 64 125 n
1 1 1 1
(c) 1 + + + + +···
3 5 7 9
Zgjidhje:
1 1 1 1 ∞
X 1 1
1+ + + + +··· = . Funksioni f (x) = është i vazhdueshëm, pozitiv dhe zbritës
3 5 7 9 n=1 2n − 1 2x −1
në [1, ∞), pra aplikojmë Testin Integral.
∞ t · ¸t
1 1 1 1
Z Z
d x = lim d x = lim ln |2x − 1| = lim (ln(2t − 1) − 0) = ∞,
1 2x − 1 t →∞ 1 2x − 1 t →∞ 2 1 2 t →∞
∞
X 1
pra seria divergjon.
n=1 2n −1
∞
p
X n +4
(d)
n=1 n2
Zgjidhje:
∞
p ∞ µ n
p ¶ ∞ ∞ 4
X n +4 X 4 X 1 X
2
= 2
+ 2
= 3/2
+ 2
.
n=1 n n=1 n n n=1 n n=1 n
X∞ 1 3 X∞ 4 X∞ 1
3/2
është një p–seri konvergjente me p = > 1. 2
=4 2
është shumëzimi i një konstanteje
n=1 n 2 n=1 n n=1 n
me një p–seri konvergjente me p = 2 > 1, pra konvergjon. Shuma e dy serive konvergjente është një
seri konvergjente.
∞
X 1
(e) 2 +4
n=1 n
Zgjidhje:
1
Funksioni f (x) = është i vazhdueshëm, pozitiv dhe zbritës në [1, ∞), pra mund të aplikojmë
x2 + 4
Faqe 106
Testin Integral.
∞ Z t ¸t
−1 x
·
1 1 1
Z
d x = lim d x = lim tan
1 x2 + 4 t →∞ 1 x 2 + 4 t →∞ 2 2 1
t π
· µ ¶ µ ¶¸ · µ ¶¸
1 1 1 1
= lim tan−1 − tan−1 = − tan−1
2 t →∞ 2 2 2 2 2
∞
X 1
Prandaj, seria 2 +4
konvergjon.
n=1 n
X∞ ln n
(f ) 3
n=1 n
Zgjidhje:
X∞ ln n X∞ ln n ln 1 ln x
3
= 3
meqë = 0. Funksioni f (x) = 3 është i vazhdueshëm dhe pozitiv në [2, ∞).
n=1 n n=2 n 1 x
x 3 (1/x) − (ln x)(3x 2 ) x 2 − 3x 2 ln x 1 − 3 ln x 1
f 0 (x) = = = < 0 ⇔ 1−3 ln x < 0 ⇔ ln x > ⇔ x > e 1/3 ≈ 1, 4.
(x 3 )2 x6 x4 3
Pra f (x) është zbritës në [2, ∞) dhe mund të përdorim Testin Integral.
∞ ln x ∞
ln x − ln x 1 t
Z Z · ¸
(∗)
d x = lim d x = lim − 2
2 x3 t →∞ 2 x3 t →∞ 2x 2 4x 1
· ¸
1 1 (∗∗) 1
= lim − 2 (2 ln t + 1) + = ,
t →∞ 4t 4 4
X∞ ln n
pra seria 3
konvergjon.
n=1 n
1
(∗) : u = ln x, d v = x −3 d x ⇒ d u = (1/x)d x, v = − x −2
2
ln x 1 −2 1 −2 1 −2 1 1 1
Z Z Z
pra 3
d x = − x ln x − − x (1/x)d x = − x ln x + x −3 d x = − x −2 ln x − x −2 +C .
x µ 2 ¶ 2 2 2 2 4
2 ln t + 1 H 2/t 1 1
(∗∗) : lim − = − lim = − lim 2 = 0.
t →∞ 4t 2 t →∞ 8t 4 t →∞ t
∞
X 1
(g)
n=2 n ln n
Zgjidhje:
1 1 + ln x
f (x) = është i vazhdueshëm dhe pozitiv në [2, ∞), dhe gjithashtu zbritës meqë f 0 (x) = − 2 <
x ln x x (ln x)2
0 për x > 2, pra mund të përdorim Testin Integral.
Z ∞ Z ∞
1 1
d x = lim d x = lim [ln(ln x)]2t
2 x ln x t →∞ 2 x ln x t →∞
= lim [ln(ln t ) − ln(ln 2)] = ∞,

t →∞
∞
X 1
pra seria divergjon.
n=2 n ln n
X∞ e 1/n
(h) 2
n=1 n
Faqe 107
Zgjidhje:
e 1/x
Funksioni f (x) = është i vazhdueshëm, pozitiv dhe zbritës në [1, ∞), pra përdorim Testin Integral.
x2
[g (x) = e 1/x është zbritës dhe pjestimi me x 2 nuk e ndryshon këtë fakt].
∞ e 1/x e 1/xt
Z Z
¤t
d x = lim −e 1/x 1
£
d x = lim
1 x2 1 x
t →∞ 2 t →∞
= lim e 1/t − e = −(1 − e) = e − 1,

¡ ¢
t →∞
X∞ e 1/n
pra seria 2
konvergjon.
n=1 n
∞
X 1
(i) 2 + n3
n=1 n
Zgjidhje:
1 1 1 1
Funksioni f (x) = = 2− + [nga thyesat e pjesëshme] është i vazhdueshëm, pozitiv
x2 + x3 x x x +1
dhe zbritës në [1, ∞), pra përdorim Testin Integral.
∞ Z tµ ¶ · ¸t
1 1 1 1
Z
f (x)d x = lim − + d x = lim − − ln x + ln(x + 1)
1 t →∞ 1 x2 x x + 1 t →∞ x 1
t +1
· ¸
1
= lim − + ln + 1 − ln 2 = 0 + 0 + 1 − ln 2.
t →∞ t t
∞
X 1
Integrali konvergjon, prandaj dhe seria 2 + n3
konvergjon.
n=1 n
X∞ cos πn
3. Spjegoni pse Testi Integral nuk mund të përdoret për të përcaktuar nëse seria p konvergjon apo jo.
n=1 n
Zgjidhje:
cos πx
Funksioni f (x) = p nuk është as pozitiv, as zbritës në [1, ∞), pra kushtet për të përdorur Testin
n
X∞ cos πn
Integral nuk kënaqen për serinë p .
n=1 n
4. Gjeni vlerën e p për të cilën seria konvergjon.

X∞ 1
(a)
n=2 n(ln n)p
Zgjidhje:
1 ∞
X
Tek ushtrimi 2/g treguam se kur p = 1 seria p
divergjon, kështu që supozojmë se p 6= 1.
n=2 n(ln n)
1 p + ln x
f (x) = është i vazhdueshëm dhe pozitiv në [2, ∞), dhe f 0 (x) = − 2 < 0 në qoftë se
x(ln x)p x (ln x)p+1
Faqe 108
x > e −p , kështu që f është zbritës dhe ne mund të përdorim Testin Integral.

¸t
∞ (ln x)1−p
·
1
Z
d x = lim [për p 6= 1 ]
2 x(ln x)p t →∞ 1−p 2
(ln t )1−p (ln 2)1−p
· ¸
= lim − .
t →∞ 1−p 1−p
Ky limit ekziston saherë që 1 − p < 0 ⇔ p > 1, pra seria konvergjon për p > 1.
∞
n(1 + n 2 )p
X
(b)
n=1
Zgjidhje:
1
Qartësisht seria nuk mund të konvergjojë në qoftë se p ≥ − , sepse atëherë lim n(1 + n 2 )p 6= 0. Pra
2 n→∞
1 2 p
supozojmë se p < − . Atëherë f (x) = x(1 + x ) është i vazhdueshëm, pozitiv dhe zbritës në [1, ∞),
2
dhe mund të përdorim Testin Integral.
¸t
∞ 1 (1 + x 2 )p+1
Z ·
2 p
x(1 + x ) d x = lim ·
1 t →∞ 2 p +1 1
1 2 p+1
− 2p+1 .
£ ¤
= lim (1 + t )
2(p + 1) t →∞
Limiti ekziston dhe është i fundëm ⇔ p + 1 < 0 ⇔ p < −1, pra seria konvergjon saherë që p < −1.
Faqe 109
26 Seminar 11.4: Testi i Krahasimit.

P P
Testi i krahasimit. Supozojmë se a n dhe b n janë seri me terma pozitivë.
P P
i Në qoftë se b n konvergjon dhe a n ≤ b n për çdo n, atëherë a n konvergjon gjithashtu.
P P
ii Në qoftë se b n divergjon dhe a n ≥ b n për çdo n, atëherë a n divergjon gjithashtu.
P P
Testi limit i krahasimit. Supozojmë se a n dhe b n janë seri me terma pozitivë. Në qoftë se
an
lim =c
n→∞ bn
ku c është një numër i fundëm dhe c > 0, atëherë seritë ose konvergjojnë të dyja, ose divergjojnë të dyja.
Ushtrime
Përcaktoni nëse seria konvergjon apo divergjon.
∞
X n
1. 3 +1
n=1 2n
Zgjidhje:
n n 1 1 X∞ n X∞ 1
< = < 2 për çdo n ≥ 1, kështu që konvergjon nga krahasimi me e cila
2n 3 + 1 2n 3 2n 2 n 3
n=1 2n + 1 n=1 n
2
konvergjon si p–seri ku p = 2 > 1.
X∞ n +1
2. p
n=1 n n
Zgjidhje:
n +1 n 1 X∞ n +1 X∞ 1
p > p = p për çdo n ≥ 1, kështu që p divergjon nga krahasimi me p e cila divergjon
n n n n n n=1 n n n=1 n
1
si p–seri ku p = < 1.
2
∞
X 9n
3. n
n=1 3 + 10
Zgjidhje:
µ ¶n ∞ µ 9 ¶n
9n 9n
µ ¶
9 X 9
< = për çdo n ≥ 1. është seri gjeometrike konvergjente |r | = < 1 , prandaj
3 + 10n 10n 10 n=1 10 10
X∞ 9n
n
konvergjon nga Testi i Krahasimit.
n=1 3 + 10
X∞ ln k
4.
k=1 k
Faqe 110
Zgjidhje:
ln k 1 ∞ ln k
X X∞ 1
> për çdo k ≥ 3 [meqë ln k > 1 për k ≥ 3], kështu që divergjon nga krahasimi me e cila
k k k=3 k k=3 k
X∞ ln k
divergjon si p–seri ku p = 1 ≤ 1 (seria harmonike). Prandaj, divergjon meqë një numër i fundëm
k=1 k
termash nuk ndikon në konvergjencën apo divergjencën e një serie.
p
3
∞
X k
5. p
k=1 k 3 + 4k + 3
Zgjidhje:
p
3
p
3
p
3
k k k 1/3 1 X∞ k
p < p = 3/2 = 7/6 për k ≥ 1, prandaj p konvergjon nga krahasimi me
k 3 + 4k + 3 k3 k k k=1 k 3 + 4k + 3
X∞ 1 7
7/6
, e cila konvergjon si p–seri ku p = > 1.
k=1 k 6
X∞ arctan n
6.
n=1 n 1,2
Zgjidhje:
arctan n π/2 X∞ arctan n π X∞ 1
1,2
< 1,2 për n ≥ 1, kështu që 1,2
konvergjon nga krahasimi me e cila konvergjon
n n n=1 n 2 n=1 n 1,2
sepse kemi një konstante që shumëzon një p–seri ku p = 1, 2 > 1.
X∞ 4n+1
7. n
n=1 3 − 2
Zgjidhje:
µ ¶n ∞ µ 4 ¶n ∞ µ 4 ¶n
4n+1 4 · 4n
µ ¶
4 X X 4
> = 4 për n ≥ 1. 4 = 4 është seri gjeometrike divergjente |r | = > 1 ,
3n − 2 3n 3 n=1 3 n=1 3 3
∞ 4n+1
X
kështu që n
divergjon nga Testi i Krahasimit.
n=1 3 − 2
∞
X 1
8. p
n=1 n 2 + 1
Zgjidhje:
1 1
Përdorim Testin Limit të Krahasimit me a n = p dhe b n =
2
n +1 n
an n 1
lim = lim p = lim p = 1 > 0.
n→∞ bn n→∞ 2
n +1 n→∞
1 + (1/n 2 )
Faqe 111
X∞ 1 X∞ 1
Meqë seria harmonike divergjon edhe p do divergjojë.
n=1 n n=1 n 2 + 1
X∞ 1 + 4n
9. n
n=1 1 + 3
Zgjidhje:
1 + 4n 4n
Përdorim Testin Limit të Krahasimit me a n = dhe b n =
1 + 3n 3n
1 + 4n
an 1 + 4 n 3n 1 + 4n 3n
µ ¶
1 + 3 n 1 1
lim = lim = lim · = lim · = lim +1 · = 1 > 0.
n→∞ b n n→∞ 4n n→∞ 1 + 3n 4n n→∞ 4n 1 + 3n n→∞ 4n 1
+ 1
3n 3n
X 4 n ∞ 1 + 4n
µ ¶
X X
Meqë seria gjeometrike bn = divergjon, edhe n
divergjon. Një mënyrë tjetër do të
3 n=1 1 + 3
1 + 4n 1 + 4n 4n 1 4 n
µ ¶
ishte të përdornim Testin e Krahasimit > > = ose të përdorim Testin për
1 + 3n 3n + 3 n 2(3n ) 2 3
Divergjencën.
∞
p
X n +2
10. 2 +n +1
n=1 2n
Zgjidhje:
p
n +2 1
Përdorim Testin Limit të Krahasimit me a n = dhe b n = 3/2
2n 2 + n + 1 n
p p p p p
an n 3/2 n + 2 (n 3/2 n + 2)/(n 3/2 n 1 + 2/n 1 1
lim = lim = lim = lim = = > 0.
n→∞ b n n→∞ 2n 2 + n + 1 n→∞ (2n 2 + n + 1)/n 2 n→∞ 2 + 1/n + 1/n 2 2 2
∞ ∞
p
X 1 3 X n +2
Meqë 3/2
konvergjon si p–seri [p = > 1], seria 2
gjithashtu konvergjon.
n=1 n 2 n=1 2n + n + 1
X∞ 5 + 2n
11. 2 2
n=1 (1 + n )
Zgjidhje:
5 + 2n 1
Përdorim Testin Limit të Krahasimit me a n = dhe b n = 3
(1 + n 2 )2 n
5
+2
an n 3 (5 + 2n) 5n 3 + 2n 4 1/n 4 n
lim = lim 2 2
= lim 2 2
· 2 2
= lim µ ¶2 = 2 > 0.
n→∞ b n n→∞ (1 + n ) n→∞ (1 + n ) 1/(n ) n→∞ 1
+1
n2
X∞ 1 X∞ 5 + 2n
Meqë 3
konvergjon si p–seri [p = 3 > 1], edhe seria 2 2
gjithashtu konvergjon.
n=1 n n=1 (1 + n )
Faqe 112
p
∞
X n4 + 1
12. 3 2
n=1 n + n
Zgjidhje:
p p p
n4 + 1 n4 n2 1 X∞ n4 + 1
3 2
> 2
= 2
= për n ≥ 1, kështu që 3 2
divergjon nga krahasimi me
n +n n (n + 1) n (n + 1) n +1 n=1 n + n
X∞ 1 X∞ 1
= e cila divergjon si p–seri me p = 1 ≤ 1.
n=1 n + 1 n=2 n
∞ 1 2 −n
µ ¶
X
13. 1+ ·e
n=1 n
Zgjidhje:
1 2 −n
µ ¶
Përdorim Testin Limit të Krahasimit me a n = 1 + · e dhe b n = e −n .
n
an 1 2
µ ¶
lim = lim 1 + = 1 > 0.
n→∞ b n n→∞ n
∞ ∞ 1 ∞ µ 1 2 −n
· ¸ ¶
1
e −n =
X X X
Meqë n
konvergjon si seri gjeometrike |r | = < 1 , seria 1 + ·e konvergjon
n=1 n=1 e e n=1 n
gjithashtu.
X∞ 1
14.
n=1 n!
Zgjidhje:
1 1 ∞ 1
Qartësisht n! = n(n − 1)(n − 2) · · · (3)(2) ≥ 2 · 2 · 2 · · · 2 · · · 2 = 2n−1 , kështu që
X
≤ n−1 . Seria n−1
është
n! 2 n=1 2
·
1
¸ ∞
X 1
seri gjeometrike konvergjente |r | = < 1 , prandaj edhe konvergjon nga Testi i Krahasimit.
2 n=1 n!
∞
X
µ ¶
1
15. sin
n=1 n
Zgjidhje:
µ ¶
1 1 P P
Përdorim Testin Limit të Krahasimit me a n = sin dhe b n = . Seritë a n dhe b n janë seri me terma
n n
pozitivë dhe
an sin(1/n) sin θ
lim = lim = lim = 1 > 0.
b n n→∞ 1/n
n→∞ θ→0 θ
∞
X X∞ µ ¶
1
Meqë b n është seria harmonike divergjente edhe sin divergjon. Gjithashtu mund të përdorim
n=1 n=1 n
rregullën e l’Hopitalit për të llogaritur limitin
cos(1/x) · (−1/x 2 )
µ ¶
sin(1/x) H 1
lim = lim = lim cos = cos 0 = 1.
x→∞ 1/x x→∞ −1/x 2 x→∞ x
Faqe 113
a n2 gjithashtu konvergjon.
P P
16. Provoni se në qoftë se a n ≥ 0 dhe a n konvergjon, atëherë
Zgjidhje:
P
Meqë a n konvergjon, d s limn→∞ a n = 0, pra ekziston N e tillë që |a n − 0| < 1 për çdo n > N ⇒ 0 ≤ a n < 1
për çdo n > N ⇒ 0 ≤ a n2 ≤ a n . Meqë a n konvergjon edhe a n2 konvergjon nga Testi i Krahasimit.
P P
P P P
17. (a) Supozojmë se a n dhe b n janë seri me terma pozitivë dhe b n divergjon. Provoni se në qoftë se
an
lim =∞
n→∞ bn
P
atëherë a n gjithashtu divergjon.
Zgjidhje:
an an
Meqë lim = ∞, ekziston një numër i plotë N i tillë që > 1 saherë që n > N . Atëherë a n > b n
n→∞ bn P P b n
saherë që n > N dhe meqë b n divergjon, a n gjithashtu do divergjojë nga Testi i Krahasimit.
(b) Përdorni pikën (a) për të treguar se seritë divergjojnë

X∞ 1
i.
n=2 ln n
X∞ ln n
ii.
n=1 n
Zgjidhje:
1 1
i. Në qoftë se a n = dhe b n = për n ≥ 2, atëherë
ln n n
an n x H 1
lim = lim = lim = lim = lim x = ∞,
n→∞ b n n→∞ ln n x→∞ ln x x→∞ 1/x x→∞
X∞ 1
dhe nga pika (a), divergjon.
n=2 ln n
ln n 1 ∞
X an
ii. Në qoftë se a n = dhe b n = , atëherë b n është seria harmonike divergjente dhe lim =
n n n=1
n→∞ b n
∞
X
lim ln n = lim ln x = ∞, pra a n gjithashtu divergjon nga pika (a).
n→∞ x→∞
n=1
P
18. Tregoni se në qoftë se a n > 0 dhe lim na n 6= 0, atëherë a n divergjon.
n→∞
Zgjidhje:
an 1
lim na n = lim , pra aplikojmë Testin Limit të Krahasimit me b n = . Meqë lim na n > 0 dimë që të
n→∞ n→∞ 1/n n n→∞
∞ 1
X
dyja seritë ose do konvergjojnë njëkohësisht ose do divergjojnë njëkohësisht. Gjithashtu dimë se
P n=1 n
divergjon [p − seri, p = 1]. Prandaj, a n duhet të divergjojë.
Faqe 114
P P
19. Në qoftë se a n është një seri konvergjente me terma pozitivë, a është e vërtetë se sin(a n ) është gjithashtu
konvergjente?
Zgjidhje:
P P
Po. Meqë a n është seri konvergjente me terma pozitive, lim a n = 0 nga Teorema 11.2.6, dhe bn =
n→∞
P bn sin(a n )
sin(a n ) është një seri me terma pozitive (për n mjaftueshëm të madhe). Kemi lim = lim =
n→∞ a n n→∞ an
P
1 > 0. Prandaj, b n gjithashtu konvergjon nga Testi Limit i Krahasimit.
Faqe 115
27 Seminar 11.5: Seritë Alternative

Testi i serive alternative. Në qoftë se seria alternative
∞
(−1)n−1 b n = b 1 − b 2 + b 3 − b 4 + b 5 − b 6 + · · ·
X
bn > 0
n=1
kënaq kushtet
i b n+1 < b n për çdo n

ii lim b n = 0
n→∞
atëherë seria konvergjon.
Ushtrime
1. Gjeni nëse seria konvergjon apo divergjon.
2 4 6 8 10
(a) − + − + − +···
5 6 7 8 9
Zgjidhje:
2 4 6 8 10 ∞ 2n 2n 2
(−1)n
X
− + − + − + ··· = . Tani lim b n = lim = 6= 0. Meqë lim a n 6= 0 (në
5 6 7 8 9 n=1 n +4 n→∞ n→∞ n +4 1 n→∞
fakt limiti nuk ekziston), seria divergjon nga Testi për Divergjencën.
X∞ (−1)n−1
(b)
n=1 2n + 1
Zgjidhje:
∞ ∞ 1 ∞ 1
(−1)n−1 (−1)n−1 b n . Tani b n =
X X X
an = = > 0, {b n } është zbritës, dhe lim b n = 0,
n=1 n=1 2n + 1 n=1 2n +1 n→∞
kështu që seria konvergjon nga Testi i Serive Alternative.
∞ 3n − 1
(−1)n
X
(c)
n=1 2n + 1
Zgjidhje:
∞ ∞ 3n − 1 X ∞
(−1)n (−1)n b n .
X X
an = =
n=1 n=1 2n + 1 n=1
3n − 1 3
Tani lim b n = lim = 6= 0. Meqë lim a n 6= 0 (në fakt limiti nuk ekziston), seria divergjon nga
n→∞ n→∞ 2n + 1 2 n→∞
Testi për Divergjencën.
∞
(−1)n e −n
X
(d)
n=1
Zgjidhje:
∞ ∞ ∞ 1
(−1)n e −n = (−1)n b n . Tani b n = n > 0, {b n } është zbritës dhe lim b n = 0, pra seria
X X X
an =
n=1 n=1 n=1 e n→∞
konvergjon nga Testi i serive Alternative.
Faqe 116
∞ n2
(−1)n+1
X
(e)
n=1 n3 + 4
Zgjidhje:
n2
bn = 3 > 0 për n ≥ 1. {b n } është zbritës për n ≥ 2 meqë
n +4
¶0
x2 (x 3 + 4)(2x) − x 2 (3x 2 ) x(2x 3 + 8 − 3x 3 ) x(8 − x 3 )
µ
3
= = = 3 <0
x +4 (x 3 + 4)2 (x 3 + 4)2 (x + 4)2
1/n
për x > 2. Gjithashtu lim b n = lim = 0, prandaj seria konvergjon nga Testi i Serive Alternative.
n→∞ n→∞ 1 + 4/n 3
∞
(−1)n−1 e 2/n
X
(f )
n=1
Zgjidhje:
∞
lim b n = lim e 2/n = e 0 = 1 kështu që lim (−1)n−1 e 2/n nuk ekziston. Prandaj seria (−1)n−1 e 2/n
X
n→∞ n→∞ n→∞
n=1
divergjon nga Testi për Divergjencën.
µ ¶
1
∞ sin n + π
X 2
(g) p
n=0 1+ n
Zgjidhje:
µ ¶
1
sin n + π
2 (−1)n 1
an = p = p . Tani b n = p > 0 për n ≥ 0, {b n } është zbritës, dhe lim b n = 0,
1+ n n→∞
µ1 + n ¶ 1+ n
1
∞ sin n + π
X 2
prandaj seria p konvergjon nga Testi i Serive Alternative.
n=0 1+ n
∞ ³π´
(−1)n sin
X
(h)
n=1 n
Zgjidhje:
∞ ³π´ ³π´ ³π´ ³ π ´ ³π´
(−1)n sin
X
. Pra b n = sin > 0 për n ≥ 0 dhe sin ≥ sin dhe lim sin = sin 0 = 0,
n=1 n n 2 n +1 n→∞ n
prandaj seria konvergjon nga Testi i Serive Alternative.
∞ nn
(−1)n
X
(i)
n=1 n!
Zgjidhje:
nn n ·n ····n nn (−1)n n n ∞ nn
(−1)n
X
= ≥ n ⇒ lim = ∞ ⇒ lim nuk ekziston. Pra seria divergjon
n! 1···2·········n n→∞ n! n→∞ n! n=1 n!
nga Testi për Divergjencën.
X∞ (−1)n
2. Për çfarë vlere të p seria konvergjon?
n=1 n + p
Faqe 117
Zgjidhje:
1
Qartësisht b n = është zbritës dhe me terma pozitive dhe lim b n = 0 për çdo p. Prandaj seria
n+p n→∞
konvergjon nga Testi i Serive Alternative për çdo p për të cilën b n është e përcaktuar, pra n + p 6= 0 për
n ≥ 1, ose p mos të jetë numër i plotë negativ.
Faqe 118
28 Seminar 11.6: Konvergjenca Absolute, Testi i Rrënjës dhe Testi i Raportit.

P P
Përkufizim. Një seri a n themi se konvergjon absolutisht në qoftë se seria e vlerës absolute |a n | konvergjon.
P
Përkufizim. Një seri a n themi se konvergjon në mënyrë të kushtëzuar në qoftë se konvergjon por nuk konvergjon
absolutisht.
P
F Teoremë. Në qoftë se një seri a n konvergjon absolutisht, atëherë ajo është konvergjente.
¯ ¯
¯ a n+1 ¯ X∞
Testi i raportit. i Në qoftë se lim ¯ ¯ ¯ = L < 1, atëherë a n konvergjon absolutisht (dhe rrjedhimisht
n→∞ a n ¯
n=1
konvergjon).
¯ ¯
¯ a n+1 ¯
¯ ¯ ∞
¯ = L > 1 ose lim ¯ a n+1 ¯ = ∞, atëherë seria
¯ ¯ X
ii Në qoftë se lim ¯¯ a n divergjon.
n→∞ a n ¯ n→∞ ¯ a n ¯
n=1
¯ ¯
¯ a n+1 ¯ X∞
iii Në qoftë se lim ¯¯ ¯ = 1, testi i raportit nuk jep përgjigje për natyrën e serisë an .
n→∞ a n ¯
n=1
p ∞
X
n
Testi i rrënjës. i Në qoftë se lim |a n | = L < 1, atëherë seria a n konvergjon absolutisht (dhe rrjedhimisht
n→∞
n=1
konvergjon.)
p p ∞
X
n
ii Në qoftë se lim |a n | = L > 1, ose lim n |a n | = ∞, atëherë seria a n divergjon.
n→∞ n→∞
n=1
p ∞
X
iii Në qoftë se lim n |a n | = 1, testi i rrënjës nuk jep përgjigje për natyrën e serisë an .
n→∞
n=1
Ushtrime
1. Përcaktoni nëse seria konvergjon absolutisht, konvergjon në mënyrë të kushtëzuar apo divergjon.
X∞ n
(a) n
n=1 5
Zgjidhje:
¯ ¯
¯ a n+1 ¯
¯ n ¯¯ ¯ ¯
¯ = lim ¯ n + 1 · 5 ¯ = lim ¯ 1 · n + 1 ¯
¯ ¯ ¯
lim ¯¯ ¯ n→∞ ¯ 5n+1 n ¯ n→∞ ¯ 5
n→∞ a n n ¯
1 1 + 1/n 1 1
= lim = (1) = < 1,
5 n→∞ 1 5 5
X∞ n
pra seria n
konvergjon absolutisht nga Testi i Raportit.
n=1 5
X∞ (−1)n
(b)
n=0 5n + 1
Zgjidhje:
1 X∞ (−1)n
bn = > 0 për n ≥ 0, {b n } është zbritës për n ≥ 0, dhe lim b n = 0, kështu që konvergjon
5n + 1 n→∞
n=0 5n + 1
1
nga Testi i Serive Alternative. Për të përcaktuar konvergjencën absolute, zgjedhim a n = për të
n
marrë
an 1/n 5n + 1
lim = lim = lim = 5 > 0,
n→∞ b n n→∞ 1/(5n + 1) n→∞ n
X∞ (−1)n
prandaj divergjon nga Testi limit i krahasimit me serinë harmonike.
n=0 5n + 1
Faqe 119
X∞ (−1)n
Prandaj konvergjon në mënyrë të kushtëzuar.
n=1 5n + 1
∞ µ ¶n
X 2
(c) n
n=1 3
Zgjidhje:
¯ µ ¶n+1 ¯¯
¯ (n + 1) 2
¯
¯ µ ¶n
¯ ¯
¯ a n+1 ¯ n +1 2 2
µ
1
¶
2 2 ∞ 2
3
¯ ¯ X
lim ¯ = lim = lim · = · lim 1 + = (1) = < 1, pra seria n
¯ ¯ ¯ ¯
¯ µ ¶n ¯
n→∞ a n ¯ n→∞ ¯ 2 ¯ n→∞ n 3 3 n→∞ n 3 3 n=1 3
¯ n ¯
¯ 3 ¯
konvergjon absolutisht nga Testi i Raportit.
∞ (1, 1)n
(−1)n
X
(d)
n=1 n4
Zgjidhje:
n+1
n 4 ¯¯ (1, 1)n 4
¯ ¯ ¯ ¯
¯ a n+1 ¯
¯ = lim ¯ (1, 1) 1
¯
lim ¯¯ · n
= lim = (1, 1) lim
n→∞ a n ¯ n→∞ (n + 1)
¯ 4 (1, 1) ¯ n→∞ (n + 1)4 n→∞ (n + 1)4
n4
∞ n
1 (1 · 1)
(−1)n
X
= (1, 1) lim = 1, 1 > 1. Pra seria divergjon nga Testi i Raportit.
n→∞ (1 + 1/n)4 n4
n=1
X∞ (−1)n e 1/n
(e)
n=1 n3
Zgjidhje:
e 1/n e ∞ 1 ∞ e 1/n
µ ¶
1 X X
Meqë 0 ≤ ≤ = e dhe konvergjon si p–seri [p = 3 > 1], konvergjon prandaj
n3 n3 n3 n=1 n
3
n=1 n
3
X∞ (−1)n e 1/n
konvergjon absolutisht.
n=1 n3
∞
X 10n
(f ) 2n+1
n=1 (n + 1)4
Zgjidhje:
10n+1 (n + 1)42n+1 ¯¯ ∞ 10n
¯ ¯ ¯ ¯
¯ a n+1 ¯ 10 n + 1
µ ¶
¯ 5 X
lim ¯
¯ ¯ = lim ¯ · = lim · = < 1, pra seria
n→∞ a n ¯ n→∞ ¯ (n + 2)42n+3 10n ¯ n→∞ 42 n + 2 8 n=1 (n + 1)4
2n+1
konvergjon absolutisht nga Testi i Raportit. Meqë termat e serisë janë pozitive konvergjenca absolute
është e njëjtë me konvergjencën e zakonshme.
X∞ (−1)n arctan n
(g)
n=1 n2
Zgjidhje:
¯ (−1) arctan n ¯ π/2
¯ ¯
X∞ π/2 π X∞ 1 X∞ (−1)n arctan n
¯
2
¯<
2
, dhe meqë 2
= 2
konvergjon si p–seri [p = 2 > 1], seria
¯ n ¯ n n=1 n 2 n=1 n n=1 n2
konvergjon absolutisht nga Testi i Krahasimit.
Faqe 120
X∞ (−1)n
(h)
n=2 ln n
Zgjidhje:
∞ (−1)n
X 1
½ ¾
1
konvergjon nga Testi i Serive Alternative meqë lim = 0 dhe është zbritës. Tani
n=2 ln n ln ln
n→∞
1 1 X∞ 1
ln n < n prandaj > , dhe meqë është seria harmonike (e pjesëshme) dhe divergjon, edhe
ln n n n=2 n
∞
X 1 X∞ (−1)n
divergjon nga Testi i Krahasimit. Prandaj konvergjon në mënyrë të kushtëzuar.
n=2 ln n n=2 ln n
X∞ cos(nπ/3)
(i)
n=1 n!
Zgjidhje:
| cos(nπ/3)| 1 ∞ 1
X X∞ cos(nπ/3)
≤ dhe konvergjon (përdorni Testin e Raportit), edhe seria konvergjon
n! n! n=1 n! n=1 n!
absolutisht nga Testi i Krahasimit.
¶n
∞ n2 + 1
µ
X
(j)
n=1 2n 2 + 1
Zgjidhje:
p n2 + 1 1 + 1/n 2 1 X∞ µ n 2 + 1 ¶n
n
lim |a n | = lim = lim = < 1, pra seria konvergjon absolutisht
n→∞ 2n 2 + 1 n→∞ 2 + 1/n 2 2 2
n=1 2n + 1
n→∞
nga Testi i Rrënjës.
X∞ n 100 · 100n
(k)
n=1 n!
Zgjidhje:
¯ ¯ ¯ 100 n+1 ¯ ¶100
¯ a n+1 ¯ n! ¯ = lim 100 n + 1
µ
¯ = lim ¯ (n + 1) · 100
¯ ¯
lim ¯¯ · =
n→∞ a n ¯ n→∞ ¯ (n + 1)! n 100 · 100n ¯ n→∞ n + 1 n
µ ¶100 ∞ n 100 · 100n
100 1 X
= lim · 1+ = 0 · 1 = 0 < 1, pra seria konvergjon absolutisht nga Testi i
n→∞ n + 1 n n!
n=1
Raportit.
1·3 1·3·5 1·3·5·7 1 · 3 · 5 · · · · · (2n − 1)

(l) 1 − + − + · · · + (−1)n−1 · +···
3! 5! 7! (2n − 1)!
Zgjidhje:
1·3 1·3·5 1·3·5·7 1 · 3 · 5 · · · · · (2n − 1)
1− + − + · · · + (−1)n−1 · +··· =
3! 5! 7! (2n − 1)!
∞ 1 · 3 · 5 · · · · (2n − 1)
(−1)n−1
X
=
n=1 (2n − 1)!
¯ ¯
¯ a n+1 ¯
¯ n ¯
¯ = lim ¯ (−1) · 1 · 3 · 5 · · · (2n − 1)[2(n + 1) − 1] · (2n − 1)!
¯ ¯
lim ¯¯ n−1
¯=
n→∞ a n n→∞
¯ [2(n + 1) − 1]! (−1) · 1 · 3 · 5 · · · (2n − 1) ¯
¯ ¯
¯
¯ (−1)(2n + 1)(2n − 1)! ¯
= lim ¯¯ ¯ = lim 1 = 0 < 1, prandaj seria e dhënë konvergjon absolutisht si
n→∞ (2n + 1)(2n)(2n − 1)! ¯ n→∞ 2n
rrjedhojë konvergjon edhe normalisht.
X∞ 2 · 4 · 6 · · · · · (2n)
(m)
n=1 n!
Faqe 121
Zgjidhje:
∞ 2 · 4 · 6 · · · · · (2n) ∞ (2 · 1) · (2 · 2) · (2 · 3) · · · (2 · n) ∞ 2n · n! ∞
2n , e cila divergjon nga Testi
X X X X
= = =
n=1 n! n=1 n! n=1 n! n=1
për Divergjencën meqë lim 2n = ∞.
n→∞
2. Termat e një serie janë përcaktuar në mënyrë rekursive nga ekuacionet
5n + 1
a1 = 2 a n+1 = an .
4n + 3
P
Përcaktoni nëse a n konvergjon apo divergjon.
Zgjidhje:
¯ ¯ ¯ ¯
¯ a n+1 ¯
¯ = lim ¯ 5n + 1 ¯ = 5 > 1, pra seria divergjon nga Testi i Raportit.
¯ ¯
Nga përkufizimi i rekursionit, lim ¯¯
n→∞ a n ¯ n→∞ 4n + 3 ¯
¯ 4
3. Për cilën nga seritë e mëposhtëme Testi i Raportit nuk jep përgjigje?
X∞ 1
(a) 3
n=1 n
Zgjidhje:
¯ 1/(n + 1)3 ¯ n3
¯ ¯
1
lim ¯¯ 3
¯ = lim = lim = 1 nuk jep përgjigje.
n→∞ 1/n ¯ n→∞ (n + 1)3 n→∞ (1 + 1/n)3
X∞ n
(b) n
n=1 2
Zgjidhje:
¯ (n + 1) 2n ¯
¯ ¯
n +1
µ ¶
1 1 1
lim ¯ · ¯ = lim
¯ = lim + = < 1 konvergjent.
n→∞ ¯ 2n+1 n n→∞ 2n n→∞ 2 2n 2
X∞ (−3)n−1
(c) p
n=1 n
Zgjidhje:
p
¯ (−3)n
¯ ¯ r r
n ¯¯ n 1
lim p
¯ · = 3 lim = 3 lim = 3 > 1. Divergjon.
n→∞ ¯ n + 1 (−3)n−1 ¯ n→∞ n +1 n→∞ 1 + 1/n
∞
p
X n
(d)
n=1 1 + n2
Zgjidhje:
¯ p ¯ "r #
¯ n +1 1 + n 2 ¯¯ 1 1/n 2 + 1
lim ¯ · p ¯ = lim 1+ · = 1 nuk jep përgjigje.
¯
n→∞ ¯ 1 + (n + 1)2 n ¯ n→∞ n 1/n 2 + (1 + 1/n)2
X∞ xn
4. (a) Tregoni se konvergjon për çdo x.
n=0 n!
Faqe 122
Zgjidhje:
¯ ¯ ¯ n+1 ¯
¯ a n+1 ¯ ¯ x n! ¯¯ ¯ x ¯ 1
lim ¯ = lim ¯ · n ¯ = lim ¯ ¯ = |x| lim = |x| · 0 = 0 < 1, pra nga Testi i Raportit
¯ ¯ ¯ ¯ ¯
n→∞ a n ¯ n→∞ (n + 1)! x n→∞ n + 1 n→∞ n + 1
∞ xn
X
seria konvergjon për çdo x.
n=0 n!
xn
(b) Arrini në përfundimin se lim = 0 për çdo x.
n→∞ n!
Zgjidhje:
xn
Meqë seria e pikës (a) konvergjon gjithmonë, themi se lim = 0 nga Teorema 11.2.6.
n→∞ n!
∞
X
( Në qoftë se seria a n është konvergjente, atëherë lim a n = 0 )
n→∞
n=1
Faqe 123
29 Seminar 11.7: Strategji për testimin e serive.
Ushtrime
1. Testoni seritë për konvergjencë apo divergjencë.
X∞ 1
(a) n
n=1 n + 3
Zgjidhje:
µ ¶n ∞ µ 1 ¶n
1 1 1 X 1
n
< n
= për n ≥ 1. është seri gjeometrike konvergjente [|r | = < 1], prandaj
n +3 3 3 n=1 3 3
X∞ 1
n
konvergjon nga Testi i Krahasimit.
n=1 n + 3
∞ n
(−1)n
X
(b)
n=1 n +2
Zgjidhje:
n n
lim |a n | = lim = 1 6= 0, prandaj lim (−1)n nuk ekziston.
n→∞ n→∞ n +2 n→∞ n +2
∞ n
(−1)n
X
Pra divergjon nga Testi për Divergjencën.
n=1 n +2
X∞ n 2 2n−1
(c) n
n=1 (−5)
Zgjidhje:
¯ ¯
¯ a n+1 ¯
¯ 2 n n ¯¯ 2
¯ = limn→∞ ¯ (n + 1) 2 · (−5) ¯ = limn→∞ 2(n + 1) =
¯
limn→∞ ¯¯ ¯ (−5)n+1 n 2 · 2n−1 ¯
an ¯ 5n 2
¶2 ∞ 2 n−1
n 2
µ
2 1 2 2 X
= limn→∞ 1 + = (1) = < 1, pra seria n
konvergjon nga Testi i Raportit.
5 n 5 5 n=1 (−5)
∞
X 1
(d) p
n=2 n ln n
Zgjidhje:
1
Le të jetë f (x) = p . Atëherë f është pozitiv, i vazhdueshëm dhe zbritës në [2, ∞), pra mund të
x ln x
aplikojmë Testin Integral.
p
· ¸ Z
1
Z
u = ln x
Meqë p dx = u −1/2 d u = 2u 1/2 +C = 2 ln x +C , gjejmë
x ln x d u = d x/x
Z ∞ dx
Z t dx h p it ³ p p ´
p = lim p = lim 2 ln x = lim 2 ln t − 2 ln 2 = ∞.
2 x ln x t →∞ 2 x ln x t →∞ 2 t →∞
∞
X 1
Meqë integrali divergjon edhe seria p divergjon.
n=2 n ln n
∞
n 2 e −n
X
(e)
n=1
Faqe 124
Zgjidhje:
∞ ∞ n2
n 2 e −n =
X X
n
. Përdorim Testin e Raportit dhe marrim
n=1 n=1 e
¯ (n + 1)2 e n ¯ ¯ n +1 2 1¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯µ ¯
¯ a n+1 ¯
¶
1 1
lim ¯ ¯ = lim ¯ · 2 ¯ = lim ¯
¯ ¯ · ¯¯ = 12 · = < 1,
n→∞ ¯ a n ¯ n→∞ ¯ e n+1 n n→∞ n e e e
pra seria konvergjon.
∞
X
µ
1 1
¶
(f ) 3
+ n
n=1 n 3
Zgjidhje:
X∞ µ 1 1
¶ ∞
X 1 X ∞ µ 1 ¶n
+ = + . Seria e parë konvergjon si p–seri [p = 3 > 1] dhe seria dytë konvergjon
n=1 n
3 3n n=1 n
3
n=1 3
1
si seri gjeometrike |r | = < 1. Shuma e dy serive konvergjente është konvergjente.
3
X∞ 3n n 2
(g)
n=1 n!
Zgjidhje:
¯ n+1 ∞ 3n n 2
(n + 1)2 3(n + 1)2
¯ ¯ ¯
¯ a n+1 ¯ ¯3 n! ¯¯ n +1 X
lim ¯
¯ ¯ = lim ¯ · = lim = 3 lim = 0 < 1, pra seria
n→∞ a n ¯ n→∞ ¯ (n + 1)! 3n n 2 ¯ n→∞ (n + 1)n 2 n→∞ n 2
n=1 n!
konvergjon nga Testi i Raportit.
X∞ 2n−1 3n+1
(h)
n=1 nn
Zgjidhje:
2n−1 3n+1 2n · 2−1 · 3n · 3 3 2 · 3 n
µ ¶
an = = = . Nga Testi i Rrënjës
nn nn 2 n
sµ ¶
n 6 n 6
lim = lim = 0 < 1,
n→∞ n n→∞ n
X∞ µ 6 ¶n X∞ 2n−1 3n+1 3 X∞ µ 6 ¶n
pra konvergjon. Pra edhe = gjithashtu konvergjon.
n=1 n n=1 nn 2 n=1 n
X∞ 1 · 3 · 5 · · · (2n − 1)
(i)
n=1 2 · 5 · 8 · · · (3n − 1)
Zgjidhje:
¯ ¯ ¯ ¯
¯ a n+1 ¯ ¯ 1 · 3 · 5 · · · (2n − 1)(2n + 1) 2 · 5 · 8 · · · (3n − 1) ¯
lim ¯ ¯ = lim ¯ · ¯ = lim 2n + 1 = 2 < 1,
n→∞ ¯ a n ¯ n→∞ ¯ 2 · 5 · 8 · · · (3n − 1)(3n + 2) 1 · 3 · 5 · · · (2n − 1) ¯ n→∞ 3n + 2 3
pra seria e dhënë konvergjon nga Testi i raportit.
∞ ln n
(−1)n p
X
(j)
n=1 n
Faqe 125
Zgjidhje:
ln x 2 − ln x ln n
Le të jetë f (x) = p . Atëherë f 0 (x) = < 0 kur ln x > 2 ose x > e 2 , kështu që p është zbritës
x 2x 3/2 n
ln n 1/n 2 ∞ ln n
2
(−1)n p
X
për n > e . Nga rregulli i l’Hospital, lim p = lim p = lim p = 0, pra seria
n→∞ n n→∞ 1/(2 n) n→∞ n n
n=1
konvergjon nga Testi i Serive Alternative.
∞
(−1)n cos(1/n 2 )
X
(k)
n=1
Zgjidhje:
lim |a n | = lim |(−1)n cos(1/n 2 )| = lim | cos(1/n 2 )| = cos 0 = 1,
n→∞ n→∞ n→∞
∞
(−1)n cos(1/n 2 ) divergjon nga Testi për Divergjencën.
X
pra seria
n=1
∞
X
µ ¶
1
(l) tan
n=1 n
Zgjidhje:
µ ¶
1 1
Përdorim Testin Limit të Krahasimit me a n = tan dhe b n = .
n n
an tan(1/n) tan(1/x) H sec2 (1/x) · (−1/x 2 )

lim = lim = lim = lim
n→∞ b n n→∞ 1/n x→∞ 1/x x→∞ −1/x 2
= lim sec2 (1/x) = 12 = 1 > 0.
x→∞
∞
X ∞
X
Meqë b n është seria harmonike divergjente, a n divergjon gjithashtu.
n=1 n=1
∞ n!
X
(m) 2
n=1 en
Zgjidhje:
Përdorim Testin Raport.
¯ (n + 1)! e n 2 ¯ 2
¯ ¯
(n + 1)n!e n
¯ ¯
¯ a n+1 ¯
lim ¯ = lim · = lim
¯ ¯ ¯ ¯
n→∞ a n ¯ n→∞ ¯ e (n+1)2 n! ¯ n→∞ e n 2 +2n+1 · n!
¯ ¯
n +1
= lim = 0 < 1,
n→∞ e 2n+1
∞ n!
X
pra seria 2
konvergjon.
n=1 en
X∞ n ln n
(n) 3
n=1 (n + 1)
Zgjidhje:
ln x 1 t ∞ ln n
Z ∞
ln x
· ¸
H X
d x = lim − − (përdorëm integrimin me pjesë) = 1. Pra seria konvergjon
2 x2 t →∞ x x 1 n=1 n
2
Faqe 126
n ln n n ln n ln n X∞ n ln n
nga Testi Integral, dhe meqë 3
< 3
= 2 , seria e dhënë 3
konvergjon nga Testi
(n + 1) n n n=1 (n + 1)
i Krahasimit.
∞
X 5n
(o) n n
n=1 3 + 4
Zgjidhje:
5n (5/4)n
lim a n = lim = (pjestojmë me 4n ) lim = ∞,
n→∞ n→∞ 3n + 4n n→∞ (3/4)n + 1
µ ¶n µ ¶n
3 5 X∞ 5n
meqë lim = 0 dhe lim = ∞. Prandaj, n n
divergjon nga Testi për Divergjencën.
n→∞ 4 n→∞ 4
n=1 3 + 4
X∞ ³ n ń 2
(p)
n=1 n + 1
Zgjidhje:
p ³ n ń 2 /n 1 1 1 X∞ ³ n ń 2
lim n |a n | = lim = lim = lim = < 1, pra seria e dhënë
n→∞ n + 1 n→∞ [(n + 1)/n]n n→∞ (1 + 1/n)n e n=1 n + 1
n→∞
konvergjon nga Testi i Rrënjës.
∞
X 1
(q)
n=1 n 1+1/n
Zgjidhje:
1 1 1
a n = 1+1/n = 1/n
dhe le të jetë b n = . Përdorim Testin Limit të Krahasimit.
n n ·n n
an 1
lim = lim = 1 > 0,
n→∞ b n n→∞ n 1/n
∞
X 1
pra seria e dhënë divergjon nga krahasimi me serinë harmonike.
n=1 n 1+1/n
1 lim 1 1
n→∞
lim = = = 1.
n→∞ n 1/n lim n 1/n 1
n→∞
1 ln x H 1/x
Shënoj y = x 1/x ⇒ ln y = ln x ⇒ lim ln y = lim lim = 0 ⇒ lim x 1/x = lim e ln y = e 0 = 1.
x x→∞ x→∞ x = x→∞ 1 x→∞ x→∞
∞ ³p ń
n
X
(r) 2−1
n=1
Zgjidhje:
|a n | = lim 21/n − 1 = 1 − 1 = 0 < 1,
p
n
¡ ¢
lim
n→∞ n→∞
∞ ³p ń
n
X
pra seria 2 − 1 konvergjon nga Testi i Rrënjës.
n=1
Faqe 127
30 Seminar 11.8: Seritë Fuqi.

• Një seri fuqi është seria e formës
∞
cn x n = c0 + c1 x + c2 x 2 + c3 x 3 + · · ·
X
n=0
ku x është një variabël dhe c n janë koefiçientët e serisë.
• Një seri në formën

∞
c n (x − a)n = c 0 + c 1 (x − a) + c 2 (x − a)2 + c 3 (x − a)3 + · · ·
X
n=0
quhet seri fuqi me qendër në a.

∞
c n (x − a)n ka vetëm tri mundësi:
X
FTeoremë. Për një seri fuqi të dhënë
n=0
i Seria konvergjon vetëm kur x = a.

ii Seria konvergjon për çdo x.
iii Ekziston një numër pozitiv R i tillë që seria konvergjon në qoftë se |x − a| < R dhe divergjon në qoftë se
|x − a| > R.
Ushtrime
1. Gjeni rrezen e konvergjencës dhe intervalin e konvergjencës për seritë.
∞
(−1)n nx n
X
(a)
n=1
Zgjidhje:
Në qoftë se a n = (−1)n nx n , atëherë
n+1
(n + 1)x n+1 ¯¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ a n+1 ¯
¯(−1) n + 1 x ¯ = lim 1 + 1 |x| = |x|.
·µ ¶ ¸
¯ = lim ¯ (−1)
¯ ¯ ¯
lim ¯¯ = lim
n→∞ a n
¯ n→∞ ¯ (−1)n nx n ¯ n→∞ ¯ n ¯ n→∞ n
∞
(−1)n nx n konvergjon kur |x| < 1, pra rrezja e konvergjencës është
X
Nga Testi i Raportit dimë se
n=1
R = 1.
Tani të verifikojmë skajet, x = ±1.
∞ ∞
(−1)n n(±1)n = (±1)n ·n divergjojnë nga Testi për Divergjencën meqë lim |(±1)n n| =
X X
Të dy seritë
n→∞
n=1 n=1
∞. Prandaj intervali i konvergjencës është I = (−1, 1).
∞
X xn
(b)
n=1 2n − 1
Zgjidhje:
xn
Në qoftë se a n = , atëherë
2n − 1
¯ ¯ ¯ n+1 ¯
¯ a n+1 ¯ ¯ x
µ ¶ µ ¶
2n − 1 ¯¯ 2n − 1 2 − 1/n
lim ¯ ¯ = lim ¯ · = lim |x| = lim |x| = |x|.
n→∞ ¯ a n ¯ n→∞ ¯ 2n + 1 x n ¯ n→∞ 2n + 1 n→∞ 2 + 1/n
Faqe 128
xn ∞
X X∞ 1
Nga Testi i Raportit, seria konvergjon kur |x| < 1, pra R = 1. Kur x = 1, seria
n=1 2n − 1 n=1 2n −1
∞ 1
X 1 1 1 X∞ 1
divergjon nga krahasimi me meqë > dhe divergjon meqë kemi shumëzimin
n=1 2n 2n − 1 2n 2 n=1 n
me një konstante të serisë harmonike.
X∞ (−1)n
Kur x = −1, seria konvergjon nga Testi i Serive Alternative. Pra I = [−1, 1).
n=1 2n − 1
X∞ xn
(c)
n=0 n!
Zgjidhje:
xn
n!
¯ ¯ ¯ n+1 ¯
¯ a n+1 ¯ ¯ x n! ¯¯ ¯ x ¯ 1
lim ¯ = lim ¯ · n ¯ = lim ¯ ¯ = |x| lim = |x| · 0 = 0 < 1
¯ ¯ ¯ ¯ ¯
n→∞ a n ¯ n→∞ (n + 1)! x n→∞ n + 1 n→∞ n + 1
për çdo x real.

Pra nga Testi i Raportit R = ∞ dhe I = (−∞, ∞).
∞ n2 xn
(−1)n
X
(d)
n=1 2n
Zgjidhje:
n2 x2
Në qoftë se a n = (−1)n , atëherë
2n
¯ (n + 1)2 x n+1 2n ¯ ¯ x(n + 1)2 ¯ 1 2
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ a n+1 ¯
· µ ¶ ¸
|x| |x| 1
lim ¯ ¯ = lim ¯ · 2 n ¯ = lim ¯
¯ ¯ ¯ = lim 1+ = = |x|.
n→∞ ¯ a n ¯ n→∞ ¯ 2n+1 n x n→∞ 2n 2 ¯ n→∞ 2 n 2 2
∞ n2 xn 1
(−1)n
X
Nga Testi i Raportit, n
konvergjon kur |x| < 1 ⇔ |x| < 2, pra rrezja e konvergjencës është
n=1 2 2
∞ 2 n ∞
n (±2)
(−1)n (±1)n n 2 divergjojnë nga Testi për Divergjencën
X X
R = 2. Kur x = ±2, të dy seritë =
n=1 2n n=1
meqë lim |(±1)n n 2 | = ∞. Pra intervali i konvergjencës është I = (−2, 2).
n→∞
∞ (−3)n
p xn
X
(e)
n=1 n n
Zgjidhje:
(−3)n x n
n 3/2
n+1 n+1
n 3/2 ¯¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ´3/2 ¯¯
¯ a n+1 ¯ x
¯ = lim ¯ (−3) ¯−3x n
¯ ¯ ³
lim ¯¯ · = lim ¯
n→∞ a n ¯ n→∞ ¯ (n + 1)3/2 (−3)n x n ¯ n→∞ ¯ n +1 ¯
µ ¶3/2
1
= 3|x| lim = 3|x|.
n→∞ 1 + 1/n
∞ (−3)n 1 1
p x n konvergjon kur 3|x| < 1 ⇔ |x| < , pra R = .
X
Nga Testi i Raportit
n=1 n n 3 3
Faqe 129
1 X∞ (−1)n 1 X∞ 1
Kur x = seria 3/2
konvergjon nga Testi i Serive Alternative. Kur x = − , seria 3/2
konvergjon
3 n=1 n 3 n=1 n
3 1 1
si p–seri [p = > 1]. Pra intervali i konvergjencës është I = [− , ].
2 3 3
∞ xn
(−1)n
X
(f )
n=2 4n ln n
Zgjidhje:
xn
Në qoftë se a n = (−1)n , atëherë
4n ln n
x n+1 4n ln n ¯¯ |x|
¯ ¯ ¯ ¯
¯ a n+1 ¯ ¯ ln n H |x| |x|
lim ¯¯ ¯ = lim ¯ · = lim = ·1 = .
n→∞ a n ¯ n→∞ ¯ 4n+1 ln(n + 1) x n ¯ 4 n→∞ ln(n + 1) 4 4
|x|
Nga Testi i Raportit, seria konvergjon kur < 1 ⇔ |x| < 4, pra R = 4.
4
∞ xn ∞ [(−1)(−4)]n ∞ 1 1 1 ∞ 1
(−1)n n
X X X X
Kur x = −4, = n
= . Meqë ln n < n për n ≥ 2, > dhe
n=2 4 ln n n=2 4 ln n n=2 ln n ln n n n=2 n
X∞ 1
është seria divergjente harmonike (pa termin n = 1), është divergjente nga Testi i Krahasimit.
n=2 ln n
∞ xn ∞ 1
(−1)n n (−1)n
X X
Kur x = 4, = , e cila konvergjon nga Testi i Serive Alternative. Pra I =
n=2 4 ln n n=2 ln n
(−4, 4].
X∞ (x − 2)n
(g) 2
n=0 n + 1
Zgjidhje:
(x − 2)n
n2 + 1
n+1
n 2 + 1 ¯¯ n2 + 1
¯ ¯ ¯ ¯
¯ a n+1 ¯
¯ = lim ¯ (x − 2)
¯
lim ¯¯ · = |x − 2| lim = |x − 2|.
n→∞ a n ¯ n→∞ ¯ (n + 1)2 + 1 (x − 2)n ¯ n→∞ (n + 1)2 + 1
X∞ (x − 2)n
Nga Testi i Raportit seria 2
konvergjon kur |x − 2| < 1 [R = 1] ⇔ −1 < x − 2 < 1 ⇔ 1 < x < 3.
n=0 n + 1
∞ 1 ∞ 1
(−1)n 2
X X
Kur x = 1, seria konvergjon nga Testi i Serive Alternative; Kur x = 3, seria 2
n=0 n +1 n=0 n + 1
X∞ 1
konvergjon nga krahasimi me p–serinë 2
[p = 2 > 1]. Pra intervali i konvergjencës është I =
n=1 n
[1, 3].
X∞ 3n (x + 4)n
(h) p
n=1 n
Zgjidhje:
3n (x + 4)n
Në qoftë se a n = p , atëherë
n
¯ ¯ ¯ n+1 n+1 p ¯ p
¯ a n+1 ¯ n
¯ = lim ¯ 3 p(x + 4) ¯ = 3|x + 4| lim p n = 3|x + 4|.
¯ ¯
lim ¯¯ ·
n→∞ a n ¯ n→∞ ¯ n +1 3n (x + 4)n ¯ n→∞ n + 1
Faqe 130
∞ 3n (x + 4)n
X 1
·
1
¸
1
Nga Testi i Raportit, seria p konvergjon kur 3|x + 4| < 1 ⇔ |x + 4| < R= ⇔− <
n=1 n 3 3 3
1 13 11 13 ∞ 1
(−1)n p konvergjon nga Testi i Serive Alternative;
X
x +4 < ⇔ − < x < − . Kur x = − , seria
3 3 3 3 n=1 n
11 X∞ 1 ·
1
¸ ·
13 11
¶
kur x = − , seria p divergjon p = < 1 . Pra intervali i konvergjencës është I = − , − .
3 n=1 n 2 3 3
X∞ (x − 2)n
(i)
n=1 nn
Zgjidhje:
(x − 2)n
nn
p
n |x − 2|
lim |a n | = lim = 0,
n→∞ n→∞ n
kështu që seria konvergjon për çdo x (nga Testi i Rrënjës). R = ∞ dhe I = (−∞, ∞)
∞ n
(x − a)n , b > 0
X
(j)
n=1 b n
Zgjidhje:
n
a n = n (x − a)n ku b > 0.
b
n+1
bn
¯ ¯
¯ a n+1 ¯
¯ = lim (n + 1)|x − a| 1 |x − a| |x − a|
µ ¶
lim ¯¯ · = lim 1 + = .
n→∞ a n ¯ n→∞ b n+1 n|x − a|n n→∞ n b b
|x − a|
Nga Testi i Raportit seria konvergjon kur < 1 ⇔ |x − a| < b [ pra R = b] ⇔ −b < x − a < b ⇔
b
a − b < x < a + b. Kur |x − a| = b, lim |a n | = lim n = ∞, pra seria divergjon. Atëherë I = (a − b, a + b).
n→∞ n→∞
∞
n!(2x − 1)n
X
(k)
n=1
Zgjidhje:
Në qoftë se a n = n!(2x − 1)n , atëherë
¯ (n + 1)!(2x − 1)n+1 ¯
¯ ¯ ¯ ¯
¯ a n+1 ¯
lim ¯ ¯ = lim ¯ ¯ = lim (n + 1)|2x − 1| → ∞
n→∞ ¯ a n ¯ n→∞ ¯ n!(2x − 1)n ¯ n→∞
½ ¾
1 1 1
kur n → ∞ për çdo x 6= . Meqë seria divergjon për çdo x 6= , R = 0 dhe I = .
2 2 2
X∞ (5x − 4)n
(l)
n=1 n3
Zgjidhje:
Faqe 131
(5x − 4)n
n3
¯ (5x − 4)n+1 n3
¯ ¯ ¯ ¯
¯ a n+1 ¯ ¯
lim ¯
¯ ¯ = lim ¯ ¯ · ¯
n→∞ a n ¯ n→∞ (n + 1)3 (5x − 4)n ¯
³ n ´3 µ ¶3
1
= lim |5x − 4| = lim |5x − 4| = |5x − 4| · 1 = |5x − 4|.
n→∞ n +1 n→∞ 1 + 1/n
X∞ (5x − 4)n ¯
¯
¯
4 ¯¯ 1 1 4 1
Nga Testi i Raportit seria 3
konvergjon kur |5x − 4| < 1 ⇔ ¯x − ¯ < ⇔ − < x − < ⇔
¯
n=1 n 5 5 5 5 5
3 1 X∞ 1 3
< x < 1, pra R = . Kur x = 1, seria 3
është konvergjente si p–seri [p = 3 > 1]. Kur x = seria
5 5 n=1 n 5
X∞ (−1)n ·
3
¸
3
konvergjon nga Testi i Serive Alternative. Prandaj intervali i konvergjencës është I = ,1 .
n=1 n 5
∞
X xn
(m)
n=1 1 · 3 · 5 · · · · (2n − 1)
Zgjidhje:
xn
1 · 3 · 5 · · · · (2n − 1)
x n+1
¯ ¯ ¯ ¯
¯ a n+1 ¯ ¯ 1 · 3 · 5 · · · (2n − 1) ¯¯ |x|
lim ¯ ¯ = lim ¯ ··· lim
¯ = n→∞ = 0 < 1.
n→∞ ¯ a n ¯ n→∞ ¯ 1 · 3 · 5 · · · (2n − 1)(2n + 1) xn 2n + 1
∞
X xn
Pra nga Testi i Raportit seria konvergjon për çdo x dhe R = ∞, I = (−∞, ∞).
n=1 1 · 3 · 5 · · · · (2n − 1)
∞
C n 4n është konvergjente, mund të arrini në përfundimin që secila nga seritë e mëposhtëme
X
2. Në qoftë se
n=0
është konvergjente?
∞
C n (−2)n
X
(a)
n=0
∞
C n (−4)n
X
(b)
n=0
Zgjidhje:
∞
C n x n është konvergjente për x = 4, kështu që ajo duhet të konvergjojë
X
(a) Na është dhënë se seria fuqi
n=0
∞
C n (−2)n është konvergjente.
X
për të paktën −4 < x ≤ 4. Në veçanti ajo konvergjon kur x = −2, pra
n=0
∞
C n (−4)n konvergjon domosdoshmërisht.
X
(b) Nuk rrjedh se
n=0
Një shembull do të ishte C n = (−1)n /(n4n ).
∞ (n!)k
xn
X
3. Në qoftë se k është një konstante pozitive, gjeni rrezen e konvergjencës për serinë
n=0 (kn)!
Faqe 132
Zgjidhje:
(n!)k
(kn)!
k
(n + 1)k
¯ ¯
¯ a n+1 ¯
lim ¯
¯ ¯ = lim [(n + 1)!] (kn)! |x| = lim |x|
n→∞ a n ¯ n→∞ (n!)k [k(n + 1)]! n→∞ (kn + k)(kn + k − 1) · · · (kn + 2)(kn + 1)
· ¸
(n + 1) (n + 1) (n + 1)
= lim · ··· |x|
n→∞ (kn + 1) (kn + 2) (kn + k)
n +1 n +1 n +1
· ¸ · ¸ · ¸
= lim · lim · · · lim |x|
n→∞ kn + 1 n→∞ kn + 2 n→∞ kn + k
µ ¶k
1
= |x| < 1 ⇔ |x| < k k
k
për konvergjencën, dhe rrezja e konvergjencës është k k .
Faqe 133
31 Seminar 11.9: Paraqitja e Funksioneve si Seri Fuqi.

1 ∞
= 1 + x + x2 + x3 + · · · = xn
X
• |x| < 1. R = 1.
1−x n=0
• Diferencimi dhe integrimi i serive fuqi
F Teoremë. Në qoftë se seria fuqi c n (x − a)n ka rreze konvergjence R > 0, atëherë funksioni f përkufizohet si
P
∞
f (x) = c 0 + c 1 (x − a) + c 2 (x − a)2 + · · · = c n (x − a)n .
X
n=0
dhe është i diferencueshëm (rrjedhimisht i vazhdueshëm) në intervalin (a − R, a + R) dhe

∞
i f 0(x) = c 1 + 2c 2 (x − a) + 3c 3 (x − a)2 + · · · = nc n (x − a)n−1
X
n=1
(x − a)2 (x − a)3 ∞ (x − a)n+1

Z X
ii f (x)d x = C + c 0 (x − a) + c 1 + c2 +··· = C + cn .
2 3 n=0 n +1
Rrezet e konvergjencës në pikat i dhe ii janë R.
Ushtrime
1. Gjeni një seri fuqi që përfaqëson funksionin dhe përcaktoni intervalin e konvergjencës.
1
(a) f (x) =
1+x
Zgjidhje:
1
Qëllimi ynë është ta shkruajmë funksionin në formën dhe më pas të përdorim Ekuacionin
1−r
1 ∞
= 1 + x + x2 + x3 + · · · = xn ,
X
|x| < 1
1−x n=0
për ta paraqitur funksionin si shumë të një serie fuqi.
1 1 ∞ ∞
(−x)n = (−1)n x n
X X
f (x) = = =
1 + x 1 − (−x) n=0 n=0
me | − x| < 1 ⇔ |x| < 1, pra R = 1 dhe I = (−1, 1).
2
(b) f (x) =
3−x
Zgjidhje:
2 2
µ
1
¶
2 X∞ ³ x ń
f (x) = = =
3 − x 3 1 − x/3 3 n=0 3
ose në mënyrë ekuivalente
∞
X 1 n
2 n+1
x .
n=0 3
¯x ¯
Seria konvergjon kur ¯ ¯ < 1 ⇔ |x| < 3, pra R = 3 dhe I = (−3, 3).
¯ ¯
3
x
(c) f (x) =
9 + x2
Faqe 134
Zgjidhje:
x x
· ¸
1
f (x) = =
9 + x 2 9 1 + (x/3)2
x
·
1
¸
x X∞ · ³ x ´2 ¸n
= = −
9 1 − {−(x/3)2 } 9 n=0 3
x X∞ x 2n X∞ x 2n+1
= (−1)n n = (−1)n n+1 .
9 n=0 9 n=0 9
Seria gjeometrike · ³ ´ ¸n
∞
X x 2
−
n=0 3
¯ ³ ´ ¯
¯ x 2¯ 2
konvergjon kur ¯¯− ¯ < 1 ⇔ |x | < 1 ⇔ |x 2 | < 9 ⇔ |x| < 3, pra R = 3 dhe I = (−3, 3).
3 ¯ 9
1+x
(d) f (x) =
1−x
Zgjidhje:
1+x 1 ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞
xn = xn + x n+1 = 1 + xn + xn = 1 + 2 xn .
X X X X X X
f (x) = = (1 + x) = (1 + x)
1−x 1−x n=0 n=0 n=0 n=1 n=1 n=1
Seria konvergjon kur |x| < 1, pra R = 1 dhe I = (−1, 1).

Mënyra e dytë:
1 + x −(1 − x) + 2
µ
1
¶ ∞ ∞
xn = 1 + 2 xn .
X X
f (x) = = = −1 + 2 = −1 + 2
1−x 1−x 1−x n=0 n=1
Mënyra e tretë:
1+x
µ ¶
1
f (x) = = (1 + x) = (1 + x)(1 + x + x 2 + x 3 + · · · )
1−x 1−x
= (1 + x + x 2 + x 3 + · · · ) + (x + x 2 + x 3 + x 4 + · · · )
∞
= 1 + 2x + 2x 2 + 2x 3 + · · · = 1 + 2 xn .
X
n=1
2. Shprehni funksionin si shumë të një serie fuqi por fillimisht përdorni thyesat e pjesëshme.
3
f (x) =
x2 − x − 2
Zgjidhje:
3 3 A B
f (x) = = = + ⇒ 3 = A(x + 1) + B (x − 2). Për x = 2 marrim A = 1 dhe për
x 2 − x − 2 (x − 2)(x + 1) x − 2 x + 1
x = −1 marrim B = −1. Atëherë
µ ¶
3 1 1 1 1 1
= − = −
x 2 − x − 2 x − 2 x + 1 −2 1 − (x/2) 1 − (−x)
1 X∞ ³ x ń ∞ ∞ · 1 µ 1 ¶n ¸
(−x)n = − 1(−1)n x n
X X
=− − −
2 n=0 2 n=0 n=0 2 2
∞ · 1
¸
(−1)n+1 − n+1 x n .
X
=
n=0 2
Faqe 135
E paraqitëm f si shumë të dy serive gjeometrike ku e para konvergjon për x ∈ (−2, 2) dhe e dyta konvergjon
për (−1, 1). Atëherë shuma konvergjon për x ∈ (−1, 1) = I .
1
3. (a) Përdorni diferencimin për të gjetur një seri që përfaqëson f (x) = dhe gjeni rrezen e konvergjencës.
(1 + x)2
1
(b) Përdorni pikën (a) për të gjetur një seri fuqi për f (x) = .
(1 + x)3
x2
(c) Përdorni pikën (b) për të gjetur një seri fuqi për f (x) = .
(1 + x)3
Zgjidhje:
(a)
·∞
d d X
µ ¶ ¸
1 −1 n n
f (x) = = = − (−1) x (nga ushtrimi 1.1)
(1 + x)2 d x 1 + x d x n=0
∞ ∞
(−1)n+1 nx n−1 [nga Teorema 2(i)] = (−1)n (n + 1)x n me R = 1.
X X
=
n=1 n=0
(b)
·∞
1 d 1 d X
· ¸ ¸
1 1 n n
f (x) = = − = − (−1) (n + 1)x [nga pika (a)]
(1 + x)3 2 d x (1 + x)2 2 d x n=0
1 X∞ 1 X∞
=− (−1)n (n + 1)nx n−1 = (−1)n (n + 2)(n + 1)x n me R = 1.
2 n=1 2 n=0
(c)
x2 1 2 1
∞
2
(−1)n (n + 2)(n + 1)x n
X
f (x) = = x · = x · [nga pika (b)]
(1 + x)3 (1 + x)3 2 n=0
1 X ∞
= (−1)n (n + 2)(n + 1)x n+2 .
2 n=0
4. Gjeni një seri fuqi që përfaqëson funksionin dhe përcaktoni rrezen e konvergjencës.
(a) f (x) = ln(5 − x)
Zgjidhje:
Z
dx 1
Z
dx 1
Z ·X ∞ ³ x ń ¸
f (x) = ln(5 − x) = − =− x = −5 dx
5−x 5 1− n=0 5
5
1 X∞ x n+1 X∞ xn
=C − = C − .
5 n=0 5n (n + 1) n=1 n5
n
Për x = 0 marrim C = ln 5. Seria konvergjon për |x/5| < 1 ⇔ |x| < 5, pra R = 5.
x
(b) f (x) =
(1 + 4x)2
Faqe 136
Zgjidhje:
1 1 n
= ∞
P
Dimë se = n=0 (−4x) . Duke diferencuar marrim
1 + 4x 1 − (−4x)
−4 ∞ ∞
(−4)n nx n−1 = (−4)n+1 (n + 1)x n ,
X X
2
=
(1 + 4x) n=1 n=0
prandaj
x x −4 x X∞ ∞
(−4)n+1 (n + 1)x n = (−1)n 4n (n + 1)x n+1
X
f (x) = 2
=− · 2
=−
(1 + 4x) 4 (1 + 4x) 4 n=0 n=0
1 1
për | − 4x| < 1 ⇔ |x| < , pra R = .
4 4
5. Vlerësoni integralin e pacaktuar si një seri fuqi. Sa është rrezja e konvergjencës?
t
Z
dt.
1− t8
Zgjidhje:
t 1 ∞ ∞ Z
t ∞ t 8n+2 1
8 n 8n+1
X X X
8
= t · 8
= t (t ) = t ⇒ 8
d t = C + . Seria për konvergjon kur
1−t 1−t n=0 n=0 1−t n=0 8n + 2 1− t8
t t
Z
|t 8 | < 1 ⇔ |t | < 1, pra R = 1 gjithashtu edhe seria për 8
. Nga Teorema 2, seria për ka
(1 − t ) 1− t8
gjithashtu R = 1.
Faqe 137
32 Seminar 11.10: Seritë e Taylor dhe Maclaurin.

F Teoremë. Në qoftë se f ka një paraqitje si seri fuqi në a
∞
c n (x − a)n
X
f (x) = |x − a| < R
n=0
atëherë koefiçientët e tij gjenden me formulën
f (n) (a)
cn =
n!
• Seria
∞ f (n) (a)
(x − a)n
X
f (x) =
n=0 n!
f 0(a) f 00 (a) f 000 (a)
= f (a) + (x − a) + (x − a)2 + (x − a)3 + · · ·
1! 2! 3!
quhet seria e Taylor e funksionit f në pikën a.
• Në rastin special kur a = 0 quhet seria e Maclaurin.

∞ f (n) (0) f 0 (0) f 00 (0) 2
x n = f (0) +
X
f (x) = x+ x +···
n=0 n! 1! 2!
∞ xn
ex =
X
për çdo x R =∞
n=0 n!
X∞ 1 1 1 1
e= = 1+ + + +···
n=0 n! 1! 2! 3!
x3 x5 x7
sin x = x − + − +···
3! 5! 7!
∞ x 2n+1
(−1)n
X
= për çdo x. R =∞
n=0 (2n + 1)!
x2 x4 x6
cos x = 1 − + − +···
2! 4! 6!
∞ x 2n
(−1)n
X
= për çdo x. R =∞
n=0 (2n)!
•Seria binomiale. Në qoftë se k është një numër real dhe |x| < 1, atëherë
Ã !
∞ k k(k − 1) 2 k(k − 1)(k − 2) 3
k
x n = 1 + kx +
X
(1 + x) = x + x +··· R =1
n=0 n 2! 3!
∞ xn x2 x3 x4
(−1)n−1
X
ln(1 + x) = =x− + − +··· R =1
n=1 n 2 3 4
∞ x 2n+1 x3 x5 x7
tan−1 (x) = (−1)n
X
=x− + − +··· R =1
n=0 2n + 1 3 5 7
Faqe 138
Ushtrime
1. Përdorni përkufizimin e serisë së Maclaurin për të gjetur katër termat e parë jozero të serisë për f (x). Gjeni
rrezen e konvergjencës.
(a) f (x) = (1 − x)−2
Zgjidhje:
f 00 (0) 2
(1 − x)−2 = f (0) + f 0 (0)x + x
2!
f 000 (0)x 3 f (4) (0) 4
+ x + x +···
3! 4!
n f (n) (x) f (n) (0)
6 24 120 4
0 (1 − x)−2 1 = 1 + 2x + x 2 + x 3 + x +···
2 6 24
1 2(1 − x)−3 2
= 1 + 2x + 3x 2 + 4x 3 + 5x 4 + · · ·
2 6(1 − x)−4 6
∞
3 24(1 − x)−5 24
(n + 1)x n
X
=
4 120(1 − x)−6 120 n=0
.. .. ..
. . . ¯ ¯
¯ a n+1 ¯ ¯ (n + 2)x n+1 ¯
¯ ¯
lim ¯ ¯ = lim ¯ ¯
n→∞ ¯ a n ¯ n→∞ ¯ (n + 1)x n ¯
n +2
= |x| lim = |x| < 1,
n→∞ n + 1
për konvergjencë. Pra R = 1
(b) f (x) = sin πx
Zgjidhje:
f 00 (0) 2
sin πx = f (0) + f 0 (0)x + x
2!
f 000 (0)x 3 f (4) (0) 4 f (5) (0) 5
n f (n) (x) f (n) (0) + x + x + x +···
3! 4! 5!
0 sin πx 0
π3 3 π 5 5 π7 7
1 π cos πx π = πx − x + x − x +···
2 −π2 sin πx 0 3! 5! 7!
3 −π3 cos πx −π3
∞ π2n+1 2n+1
(−1)n
X
= x
4 π4 sin πx 0 n=0 (2n + 1)!
5 π5 cos πx π5 ¯ 2n+3 2n+3
¯π
¯ ¯ ¯
.. .. .. ¯ a n+1 ¯ x (2n + 1)! ¯¯
. . . lim ¯ ¯ = lim ¯ · 2n+1 2n+1 ¯
n→∞ ¯ a n ¯ n→∞ ¯ (2n + 3)! π x
π2 x 2
= lim = 0 < 1,
n→∞ (2n + 3)(2n + 2)
për çdo x, pra R = ∞.
(c) f (x) = 2x
Zgjidhje:
Faqe 139
∞ f (n) (0) ∞ (ln 2)n

n f (n) (x) f (n) (0)
2x = xn = xn
X X
0 2x 1 n=0 n! n=0 n!
x
1 2 ln(2) ln 2 ¯ ¯
¯ a n+1 ¯
¯ n+1 n+1 ¯
¯ = lim ¯ (ln 2) x n!
2x (ln 2)2 (ln 2)2
¯ ¯
2 lim ¯¯ · n n
¯
n→∞ a n ¯ n→∞ ¯ (n + 1)! (ln 2) x ¯
3 2x (ln 2)3 (ln 2)3
4 2x (ln 2)4 (ln 2)4 (ln 2)|x|
= lim = 0 < 1,
.. .. .. n→∞ n + 1
. . .
për çdo x, pra R = ∞
2. Gjeni serinë e Taylor për f (x) me qendër në vlerën e dhënë të a. Gjithashtu gjeni dhe rrezen e konvergjencës.
(a) f (x) = x 4 − 3x 2 + 1, a =1
Zgjidhje:
f (n) (x) = 0 për n ≥ 5, pra f ka një seri të fundme rreth a = 1.
n f (n) (x) f (n) (1)
0 x − 3x 2 + 1
4
−1 4 f (n) (1)
f (x) = x 4 − 3x 2 + 1 = (x − 1)n
X
1 4x 3 − 6x −2 n!
n=0
2 12x 2 − 6 6
−1 −2 6
3 24x 24 = (x − 1)0 + (x − 1)1 + (x − 1)2
0! 1! 2!
4 24 24 24 24
5 0 0 + (x − 1)3 + (x − 1)4
3! 4!
6 0 0
.. .. .. = −1 − 2(x − 1) + 3(x − 1)2 + 4(x − 1)3 + (x − 1)4 .
. . .
Një seri e fundme konvergjon për çdo x, pra R = ∞
(b) f (x) = ln x, a =2
Zgjidhje:
∞ f (n) (2)
(x − 2)n
X
f (x) = ln x =
n=0 n!
ln 2 1 −1
= (x − 2)0 + 1
(x − 2)1 +
0! 1!2 2!22
2 −6 24
n f (n) (x) f (n) (2) + 3
(x − 2)3 + 4
(x − 2)4 + (x − 2)5 + · · ·
3!2 4!2 5!25
0 1/x 1/2 ∞ (n − 1)!
4x 3 − 6x (−1)n+1 (x − 2)n
X
1 −2 = ln 2 +
n!2n
2 −1/x 2 1/22 n=1
∞
3 2/x 3 2/23 1
(−1)n+1 n (x − 2)n
X
= ln 2 +
4 −6/x 4 −6/24 n=1 n2
5 24/x 5 24/25
n+2
(x − 2)n+1 n2n
¯ ¯ ¯ ¯
¯ a n+1 ¯
.. .. .. ¯ = lim ¯ (−1)
¯ ¯
. . . lim ¯¯ n+1
· n+1 n
¯
n→∞ a n ¯ n→∞ ¯ (n + 1)2 (−1) (x − 2) ¯
¯ ¯
¯ (−1)(x − 2) · n ¯ ³ n ´ |x − 2|
= lim ¯¯ ¯ = lim
n→∞ (n + 1)2 ¯ n→∞ n + 1 2
|x − 2|
= <1
2
për konvergjencë, pra |x − 2| < 2 dhe R = 2.
Faqe 140
(c) f (x) = e 2x , a =3
Zgjidhje:
∞ f (n) (3)
f (x) = e 2x = (x − 3)n
X
n=0 n!
e6 2e 6 4e 6
n f (n) (x) f (n) (3) = (x − 3)0 + (x − 3)1 + (x − 3)2
0! 1! 2!
0 e 2x e6 8e 6 16e 6
1 2e 2x 2e 6 + (x − 3)3 + (x − 3)4 + · · ·
3! 4!
2 22 e 2x 4e 6 ∞ 2n e 6
23 e 2x 8e 6 (x − 3)n .
X
3 =
n!
4 24 e 2x 16e 6 n=0
.. .. .. ¯ n+1 6
e (x − 3)n+1
¯ ¯ ¯
. . . ¯ a n+1 ¯ ¯2 n! ¯
lim ¯ ¯ = lim ¯ · n 6 ¯
n→∞ ¯ a n ¯ n→∞ ¯ (n + 1)! 2 e (x − 3)n ¯
2(x − 3)
= lim =0<1
n→∞ n + 1
(d) f (x) = cos x, a = π.
Zgjidhje:
∞ f (n) (π)
(x − π)n
X
f (x) = cos x =
n=0 n!
n f (n) (x) f (n) (π) (x − π)2 (x − π)4 (x − π)6
0 cos x −1 = −1 + − + −···
2! 4! 6!
1 − sin x 0 ∞ (x − π)2n
(−1)n+1
X
2 − cos x 1 = .
n=0 (2n)!
3 sin x 0
4 cos x −1 ¯ ¯
¯ a n+1 ¯
·
|x − π|2n+2 (2n)!
¸
.. .. .. lim ¯ ¯ = lim ·
. . . n→∞ ¯ a n ¯ n→∞ (2n + 2)! |x − π|2n
|x − π|2
= lim =0<1
n→∞ (2n + 2)(2n + 1)
3. Përdorni seritë për të vlerësuar limitin.

x − ln(1 + x)
(a) lim
x→0 x2
Zgjidhje:
1 1 1 1
x − ln(1 + x) x − (x − x 2 + x 3 − x 4 + x 5 − · · · )
lim = lim 2 3 4 5
x→0 x2 x→0 x2
1 2 1 3 1 4 1 5
x − x + x − x +··· µ
1 1 1 2 1 3
¶
= lim 2 3 4 5 = lim − x + x − x +···
x→0 x2 x→0 2 3 4 5
1
=
2
Faqe 141
meqë seritë fuqi janë funksione të vazhdueshëm.
1
sin −x + x 3
(b) lim 6
x→0 x5
Zgjidhje:
1 1 1 1 1
sin x − x + x 3 (x − x 3 + x 5 − x 7 + · · · ) − x + x 3
lim 6 = lim 3! 5! 7! 6
x→0 x5 x→0 x5
1 5 1 7
x − x +··· µ
1 x2 x4
¶
= lim 5! 7! = lim − + − · · ·
x→0 x5 x→0 5! 7! 9!
1 1
= =
5! 120
meqë seritë fuqi janë funksione të vazhdueshëm.
4. Gjeni shumën e serisë.

∞ x 4n
(−1)n
X
(a)
n=0 n!
Zgjidhje:
∞ x 4n X ∞ (−x 4 )n 4
(−1)n = e −x ,
X
= nga (11).
n=0 n! n=0 n!
∞ 3n
(−1)n−1
X
(b)
n=1 n5n
Zgjidhje:
∞ 3n ∞ n µ ¶
n−1 (3/5) 3 8
(−1)n−1
X X
n
= (−1) = ln 1 + [nga Tab. 1] = ln .
n=1 n5 n=1 n 5 5
X∞ (−1)n π2n+1
(c) 2n+1 (2n + 1)!
n=0 4
Zgjidhje:
n π
³ ´2n+1
∞ (−1)n π2n+1 ∞ (−1) π 1
X
=
X 4 = sin = p nga (15)
2n+1
n=0 4 (2n + 1)! n=0 (2n + 1)! 4 2
9 27 81
(d) 3 + + + +···
2! 3! 4!
Zgjidhje:
9 27 81 3 1 32 3 3 3 4 ∞ 3n ∞ 3n
− 1 = e 3 − 1, nga (11).
X X
3+ + + +··· = + + + +··· = =
2! 3! 4! 1! 2! 3! 4! n=1 n! n=0 n!
5. Vlerësoni integralin e pafundëm si seri të pafundme.
Faqe 142
Z
(a) x cos(x 3 )d x
Zgjidhje:
(16) X
∞ x 2n ∞ (x 3 )2n ∞ x 6n ∞ x 6n+1
(−1)n ⇒ cos(x 3 ) = (−1)n (−1)n ⇒ x cos(x 3 ) = (−1)n
X X X
cos x = = ⇒
n=0 (2n)! n=0 (2n)! n=0 (2n)! n=0 (2n)!
∞ x 6n+2
Z
x cos(x 3 )d x = C + (−1)n
X
, me R = ∞.
n=0 (6n + 2)(2n)!
cos x − 1
Z
(b) d x.
x
Zgjidhje:
∞ x 2n ∞ x 2n cos x − 1 X ∞ x 2n−1 cos x − 1
Z
(16)
(−1)n (−1)n (−1)n
X X
cos(x) = ⇒ cos x−1 = ⇒ = ⇒ dx =
n=0 (2n)! n=1 (2n)! x n=1 (2n)! x
∞ x 2n
(−1)n
X
C+ , me R = ∞.
n=1 2n(2n)!
6. Përdorni serinë binomiale për të zhvilluar funksionin si seri fuqi.

p4
(a) 1 − x
Zgjidhje:
Ã !
p ∞ 1/4
(−x)n
4 1/4
X
1 − x = [1 + (−x)] =
n=0 n
µ ¶ µ ¶µ ¶
1 3 1 3 7
− − −
1 4 4 4 4 4
= 1 + (−x) + (−x)2 + (−x)3 + · · ·
4 2! 3!
1 ∞ (−1)n · [3 · 7 · · · · (4n − 5)] n
(−1)n−1
X
= 1− x + x
4 n=2 4n · · · n!
1 ∞ 3 · 7 · · · · (4n − 5)
xn
X
= 1− x −
4 n=2 4n · · · n!
dhe | − x| < 1 ⇔ |x| < 1, pra R = 1.
1
(b)
(2 + x)3
Zgjidhje:
Ã !
1 1 1³ x ´−3 1 X ∞ −3 ³ x ń
= = 1+ = .
(2 + x)3 [2(1 + x/2]3 8 2 8 n=0 n 2
Koefiçienti binomial është
Ã !
−3 (−3)(−4)(−5) · · · (−3 − n + 1) (−3)(−4)(−5) · · · [−(n + 2)]
= =
n n! n!
(−1)n · 2 · 3 · 4 · 5 · · · · · · (n + 1)(n + 2) (−1)n (n + 1)(n + 2)
= = .
2 · · · n! 2
Atëherë
1 ∞ (−1)n (n + 1)(n + 2) x n
1 X ∞ (−1)n (n + 1)(n + 2)x n
X
= =
(2 + x)3 8 n=0 2 2n n=0 2n+4
Faqe 143
¯x ¯
për ¯ ¯ < 1 ⇔ |x| < 2, pra R = 2.
¯ ¯
2
7. Përdorni seritë e Maclaurin në tabelën ⊥ për të përftuar serinë e Maclaurin për funksionin e dhënë.
(a) f (x) = sin πx
Zgjidhje:
∞ x 2n+1 ∞ (πx)2n+1
(−1)n (−1)n
X X
sin x = ⇒ f (x) = sin(πx) =
n=0 (2n + 1)! n=0 (2n + 1)!
∞ π2n+1 2n+1
(−1)n
X
= x , R = ∞.
n=0 (2n + 1)!
(b) f (x) = e x + e 2x
Zgjidhje:
∞ xn ∞ (2x)n ∞ 2n x n
ex = ⇒ e 2x =
X X X
= ,
n=0 n! n=0 n! n=0 n!
pra
∞ 1 ∞ 2n ∞ 2n + 1
f (x) = e x + e 2x = xn + xn = xn ,
X X X
n=0 n! n=0 n! n=0 n!
R = ∞.
µ ¶
1
(c) f (x) = x cos x 2
2
Zgjidhje:
1 2 2n
µ ¶
x
∞ x 2n x 4n
µ ¶ ∞ ∞
1 2
(−1)n ⇒ cos x 2 = (−1)n (−1)n 2n
X X X
cos x = = ,
n=0 (2n)! 2 n=0 (2n)! n=0 2 (2n)!
pra ¶ ∞
µ
1 2 1
(−1)n 2n x 4n+1 ,
X
f (x) = x cos x =
2 n=0 2 (2n)!
R = ∞.
x
(d) f (x) = p
4 + x2
Zgjidhje:
¶−1/2 ∞ −1/2 µ x 2 ¶n
Ã !
x x x x x2 x X
µ
p =s µ ¶= s = 1+ =
4 + x2 x2 2 4 2 n=0 n 4
x2
4 1+ 2 1+
4 4
µ ¶µ ¶ µ ¶µ ¶µ ¶
1 3 1 3 5
 
¶ 2 − − µ 2 ¶2 − − − µ 2 ¶3
1 x 2 x 2 x
µ
 2 2 2 
1 + − 2 4 +
=
2! 4
+
3! 4
+···

x x X∞ 1 · 3 · 5 · · · (2n − 1) 2n x X ∞ 1 · 3 · 5 · · · (2n − 1) 2n+1

= + (−1)n n n
x = + (−1)n x
2 2 n=1 2 · · · 4 · · · n! 2 n=1 n!23n+1
Faqe 144
x2 |x|
dhe <1⇔ < 1 ⇔ |x| < 2, pra R = 2.
4 2
1
(e) f (x) = sin2 x [Përdorni sin2 x = (1 − cos 2x)].
2
Zgjidhje:
1 1
· ∞ (−1)n (2x)2n ¸
2
X
sin x = (1 − cos 2x) = 1−
2 2 n=0 (2n)!
· ∞ n 2n ¸ ∞
X (−1)n+1 · 22n−1 · x 2n
1 X (−1) (2x)
= 1−1− = , R = ∞.
2 n=1 (2n)! n=1 (2n)!
Faqe 145
1. Përcaktoni nëse vargu është konvergjent apo divergjent. Në qoftë se është konvergjent, gjeni limitin e tij.
2 + n3 n3 n sin n
a) a n = b) a n = c) a n = d) {(1 + 3/n)4n }
1 + 2n 3 1 + n2 n2 + 1
1
2. Një varg paraqitet në mënyrë rekursive nga ekuacionet a 1 = 1, a n+1 = (a n + 4). Tregoni që {a n } është rritës
3
dhe a n < 2 për çdo n. Arrini në përfundimin se {a n } konvergjon dhe gjeni limitin e saj.
3. Përcaktoni nëse seria konvergjon apo divergjon.

∞
X n X∞ n3 ∞
X 1 ∞
X cos 3n
a) b) n
c) p d) n
n=1 n3 + 1 n=1 5 n=2 n ln n n=1 1 + (1, 2)
∞ 1 · 3 · 5 · · · (2n − 1) ∞ (−5)2n ∞
p
n
(−1)n−1
X X X
e) f) g)
n=1 5n n! 2 n
n=1 n 9 n=1 n +1
4. Përcaktoni nëse seria konvergjon në mënyrë të kushtëzuar, konvergjon absolutisht apo divergjon.
∞ ∞ (−1)n (n + 1)3n
(−1)n−1 n −1/3
X X
a) b)
n=1 n=1 22n+1
5. Gjeni shumën e serisë.

∞ (−3)n−1 ∞ £ e2 e3 e4
tan−1 (n + 1) − tan−1 n
X X ¤
a) b) c) 1 − e + − + −···
n=1 23n n=1 2! 3! 4!
∞
X
6. Provoni se në qoftë se a n konvergjon absolutisht, atëherë seria
n=1
X∞ µn +1¶
an
n=1 n
gjithashtu konvergjon absolutisht.
7. Gjeni rrezen dhe intervalin e konvergjencës për seritë.

∞ (x + 2)n ∞ 2n (x − 3)n ∞ xn ∞ 2n (x − 2)n
(−1)n
X X X X
a) n
b) p c) d)
n=1 n4 n=0 n +3 n=1 n 2 5n n=1 (n + 2)!
∞ (2n)!
xn
X
e) 2
n=1 (n!)
8. Gjeni serin e Taylor për:
a) f (x) = sin x në a = π/6 b) f (x) = cos x në a = π/3
9. Gjeni serinë e Maclaurin për f dhe rrezen e konvergjencës.
x2 1
a) f (x) = b) f (x) = ln(4 − x) c) f (x) = sin(x 4 ) d) f (x) = p
4
1+x 16 − x
e) f (x) = tan−1 (x 2 ) f) f (x) = xe 2x g) f (x) = 10x h) f (x) = (1 − 3x)−5
Z x
e
10. Vlerësoni si një seri të pafundme.
x
11. Përdorni seritë për të vlerësuar limitin
sin x − x
lim
x→0 x3
Faqe 146
∞
C n x n për çdo x.
X
12. Supozojmë se f (x) =
n=0
a) Në qoftë se f është funksion tek, tregoni se C 0 = C 2 = C 4 = · · · = 0

b) Në qoftë se f është funksion çift, tregoni se C 1 = C 3 = C 5 = · · · = 0
Faqe 147

Seminar Kalk-2-1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Seminar Kalk-2-1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

S EMINAR K ALKULUS 2

Njëlloj edhe në qoftë se do shënonit u = −x 2 , d u = −2xd x.

2 Seminar 7.2: Vëllimet e Trupave 9

3 Seminar 7.3: Vëllimi nëpërmjet tubave cilindrikë 13

6 Seminar 8.1: Integrimi me Pjesë 21

7 Seminar 8.2: Integralet Trigonometrikë 25

8 Seminar 8.3: Zëvendësimet Trigonometrike 29

9 Seminar 8.4: Integrimi i funksioneve racionalë me thyesa të pjesëshme. 32

10 Seminar 8.5: Strategji për Integrimin 39

11 Seminar 8.6: Integralet jo të mirëfillta. 42

13 Seminar 9.1: Gjatësia e harkut 48

14 Seminar 9.2: Sipërfaqet e rrotullimit 51

16 Seminar 10.1: Vijat e përcaktuara nga ekuacionet parametrikë 55

17 Seminar 10.2: Kalkulus me vijat parametrike 58

19 Seminar 10.4: Syprinat dhe gjatësitë në koordinata polare. 71

20 Seminar 10.5: Prerjet konike 81

21 Seminar 10.6: Prerjet konike në koordinata polare. 86

23 Seminar 11.1: Vargjet 91

24 Seminar 11.2: Seritë 97

25 Seminar 11.3: Testi Integral dhe vlerësimi i shumave. 105

26 Seminar 11.4: Testi i Krahasimit. 110

27 Seminar 11.5: Seritë Alternative 116

29 Seminar 11.7: Strategji për testimin e serive. 124

30 Seminar 11.8: Seritë Fuqi. 128

31 Seminar 11.9: Paraqitja e Funksioneve si Seri Fuqi. 134

32 Seminar 11.10: Seritë e Taylor dhe Maclaurin. 138

33 Detyra Kapitulli 11 146

1 Seminar 7.1: Sipërfaqet midis kurbave

• Syprina midis y = f (x), y = g (x), x = a, x = b është

2. Skiconi zonën midis kurbave dhe gjeni syprinën e saj.

(d) y = cos πx, y = 4x 2 − 1.

2 Seminar 7.2: Vëllimet e Trupave

4. y = x 3 , y = x, x ≥ 0, rrotull boshtit të x–ve.

5. x = y 2 , x = 2y, rrotull boshtit të y–ve.

7. y = x 3 , y = 0, x = 1 rrotull x = 2. x 3 = 0 ⇔ x = 0. Pikprerja e kurbave

3 Seminar 7.3: Vëllimi nëpërmjet tubave cilindrikë

6. x = 1 + (y − 2)2 , x = 2 rrotull (ox)

10. y = x 2 , x = y 2 rrotull y = −1.

6 Seminar 8.1: Integrimi me Pjesë

Vazhdojmë duke zëvendësuar I 2 te I 1 dhe marrim

= (x 2 + 2x) sin x + (2x + 2) cos x − 2 sin x +C .

e zëvendësojmë te integrali fillestar

7 Seminar 8.2: Integralet Trigonometrikë

dhe më pas zëvendësojmë u = sin x.

këtu zëvendësojmë u = cos x.

Tani bëjmë zëvendësimin u = tan x.

Tani bëjmë zëvendësimin u = sec x.

8 Seminar 8.3: Zëvendësimet Trigonometrike

Këtu përdorëm thjesht integrimin me zëvendësim.

9 Seminar 8.4: Integrimi i funksioneve racionalë me thyesa të pjesëshme.

Rasti 3. Q(x) përmban faktorë kuadratikë të pathjeshtueshëm të papërsëritshëm.

Rasti 4. Q(x) përmban një faktor kuadratik të pathjeshtueshëm të përsëritur.

x 2 − 5x + 16 = A(x − 3)2 + B (2x + 3)(x − 3) +C (2x + 3)

x 2 − 5x + 16 103/81 −11/81 10/9

Rasti i tretë: Kur emëruesi përmban faktorë kuadratikë të pathjeshtueshëm.

Rasti i katërt: Kur faktorët kuadratikë përsëriten.

Njehsoni integralet duke plotësuar katrorin e binomit.

10 Seminar 8.5: Strategji për Integrimin

11 Seminar 8.6: Integralet jo të mirëfillta.

duke nënkuptuar se ky limit ekziston.(si një numër i fundëm).

• Përkufizimi i integralit jo të vetë të tipit 2.

(a) Në qoftë se f është i vazhdueshëm në [a, b) dhe jo i vazhdueshëm në b, atëherë

në qoftë se limiti ekziston (si numër i fundëm).