Professional Documents
Culture Documents
Selim Çetiner - Tarihsel Süreçte Patates Tarımı Ve Kültür
Selim Çetiner - Tarihsel Süreçte Patates Tarımı Ve Kültür
Selim Çetiner*
Bundan kırk yıl önce yaz stajı için Hollanda’ya rın favorisi hagelslag ve reçel katık olurdu; öğlen
gidene kadar patates benim için sıradan bir yi- yemeğinde ise bunların yanına haşlanmış yu-
yecekti. Anneannemin mangal ateşinde pişir- murta, sirkeye yatırılmış midye veya ringa ba-
diği karatop yani etli patates yemeğinin tadı- lığı gibi değişik yiyecekler de eklenirdi. Sabah
nı hâlâ özlerim; ancak cızbız köfte veya diğer saat on ve öğleden sonra üçte verilen on beş da-
et yemekleri yanında servis yapılan kızarmış kikalık kahve molası da Hollandalıların yaşamı-
patates veya püre hiçbir zaman bulgur ya da nın vazgeçilmez parçası olup kahveye tereyağı
pirinç pilavı kadar sık sofraya gelmezdi. O dö- sürülmüş peynirli sandviç eşlik ederdi. Akşam
nemlerde ne bizim aile çiftliğinde ne de Çuku- yemeğinde ise çorba, bir parça et, balık veya ta-
rova’daki her hangi bir çiftlikte patates tarımı vuk, haşlanmış bir veya iki tür sebze ve mutlaka
da yapılmazdı. bol miktarda haşlanmış patates yenirdi. Et çeşi-
di ve sebzeler değişse de üç ay boyunca haşlan-
Ziraat Fakültesi’ndeki ilk yılın sonunda güzel mış patates sofradaki yerini her daim korudu.
bir tesadüf sonucu Hollanda’nın en büyük ve Cumartesi günleri hariç!.. Cumartesi akşamı
modern çiftliklerinden birinde üç ay yaz sta- haşlanmış patates yerine kızarmış parmak pata-
jı yapma imkânım oldu. Bu staj programı ve tes olurdu. Hafta sonu görmeye gittiğim yerler-
ardından gelen Hollanda ziyaretlerim sırasında de de ayaküstü bir şeyler atıştıracak en yaygın
modern tarım uygulamaları ve çiftlik yönetimi yiyecek yine kâğıt külahta satılan kızarmış pa-
konularında Ziraat Fakültesi’nde öğrendikle- tates ve kroketti (o zamanlar Hollanda’da adım
rimden çok daha fazlasını öğrendiğimi söyle- başı dönerciler henüz yoktu).
yebilirim. Çiftlik yöneticisi yine bir âlicenaplık
göstererek bu süre içerisinde bilâ-ücret evinde Tabii aklıma takılan “patates yokken Hollanda-
kalmama ve dolayısıyla Hollanda ve bir ölçüde lılar ne yerdi?” ya da “patates neden böyle çok
de Avrupa yaşam kültürünü yakından tanıma- tüketiliyor?” gibi soruları çiftliktekilere sordu-
ma olanak sağladı. ğumda muhtelif yanıtlar almış ama pek de tat-
min olmamıştım. Arada bir Türk yemeği yap-
Küçüklü büyüklü dört çocuk olan evde yaşam ma önerimi nazikçe reddetmelerini de yemek
sabah altıda başlar, altı otuzda herkes kahvaltı konusunda çok tutucu olmalarına yormuştum.
masasında olur, saat yedi gibi herkes bisikletine
binerek okula ya da işe giderdi. Kahvaltıda 4-5 Ziraat Fakültesi’ni bitirdikten sonra yurtdışın-
dilim ekmeğe tereyağı, peynir, salam, çocukla- da yaptığım doktora tez konumun zamanla
10
Tarihsel süreçte patates tarımı ve kültür
1 Killi toprak tanecikleri, solanin ve diğer zehirli kimyasalları bağlayıp sindirim sisteminden zararsızca geçmelerini temin eder.
11
Selim Çetiner
dar, dünyanın önemli bir kısmında halen ye- da İnka’ların öncülleri Nazca (M.Ö. 100-M.S.
tiştirilmekte olan patatesin And Dağları ve Şili 800), Moche (M.S. 0-600), Tiwanaku (M.S.
sahilleri olmak üzere iki genetik orijini olduğu2 500-1000) ve Chimu (M.S. 900-1470) gibi top-
tezinin yerine, artık asıl gen kaynağının And lumların da patatesin kültüre alınmasına bağlı
Dağları olduğu düşünülüyor.3 Birkaç yıl önce düzenli gıda üretimi ve nüfus artışıyla birlikte
tamamlanan patates genom haritası çalışmaları And Dağları’nda önemli uygarlıklar oluştur-
gerek taksonomik çalışmalara gerekse mole- duğu saptanmış.5 Aralarında önemli kültürel
küler ıslah çalışmalarına şüphesiz büyük ivme farklılıklar olan bu dağ uygarlıkların en büyük
kazandıracak. Patates çeşitliliği ve genetiği ile ortak özelliği beslenmelerinin yumrulu ürünle-
ilgili çalışmaların detayını merak edenler, aka- re özellikle de patatese dayalı olması.
demik hayatının önemli bir kısmını bu konuya
adamış olan David Spooner’in kapsamlı derle- Yukarıda bahsettiğim üzere patates ve akraba-
mesinden yararlanabilirler.4 larında bulunan toksik solanin gibi maddeler
önceleri kil ile karıştırılarak tüketilse de zaman-
Şili’nin Monte Verde yöresinde bulunan 13 bin la daha az toksik madde içeren ve hatta farklı
yıllık kalıntılar, son buzul çağının sonlarında yüksekliklere uygun patates çeşitlerinin seçilip
Bering Boğazı’nı geçerek Pasifik Okyanusu geliştirilmesi patatesi diğer ürünlere göre öne
sahillerinden güneye inen grupların patatesin çıkarıyor. Muhtemelen daha da önemlisi, pata-
yabani akrabası olan Solanum maglia ile tanış- testen chuño üretiminin gelişmesi.
tığını gösteriyor. Tarih öncesi bu insanların
muhtemelen güvenlik nedeniyle Pasifik Okya- Patates yumruları diğer tahıllara göre birim
nusu sahilleri ve alçaktaki vadilerden buzullar alana daha fazla kalori üretse de tahıllara göre
çekildikçe And Dağları’nın dik yamaçları ve önemli bir hatta iki dezavantajı var. O da su
yüksek yaylalarına çıkmaları ve buralarda yeni içeriğinin yüksek olması nedeniyle taşınması-
bir uygarlık yaratmaları da yine patates saye- nın zorluğu ve hasattan sonraki raf ömrünün
sinde oluyor. Neden Orta Amerika’da olduğu kısa olması yani uzun süre depolanamaması.
gibi mısır ya da diğer tahıllar değil de patates
diye sorarsanız, yanıt tahılların aksine özellikle İnkalar ve öncülleri, hasat ettikleri patates
yumrulu bitkilerin ve yabani patates türlerinin yumrularını, And Dağları’nda hemen her gece
And Dağları’nın ve yüksek yaylalarının çetin sıfırın altına düşen sıcaklıkta yere sererek önce
iklim koşullarında yetişebiliyor ve birim alan- donduruyor ardından da gündüz bunları ayak-
dan diğer ürün bitkilerine göre 2 ila 4 kat kalo- larıyla çiğneyerek ve elle sıkarak sularını akıtıp
ri üretiyor olmasında yatıyor. Nitekim, modern birkaç gün içinde kurutabiliyordu. Elde edi-
patates de serin ve nemli iklimi olan diğer böl- len chuño, bu işlem ile hem toksik maddeler-
gelere adapte olabilmesi açısından günümüzde den arınıyor hem de suyun önemli bir kısmını
geniş ekim alanlarına ulaşmıştır. kaybederek kurutulan patatesin toprak altı de-
poları da uzun yıllar bozulmadan saklanabil-
Peru’ya gidenler veya bölgeyle ilgili belgeselle- mesinin yanında çok daha kolay taşınmasını
ri izleyenler, M.S. 1438-1533 yılları arasında sağlıyordu.
hüküm süren İnka İmparatorluğu’nun bu çetin
dağlık koşullarda yaptıkları tapınak, yol ve su- Bizim damak zevkimize pek uymasa da chuño,
lama kanalı gibi eserlere hayran kalırlar. Aslın- yüzlerce yıl bu uygarlıkların gelişmesinde en
2 Ugenti D., Dillenhay, T. And C. Ramirez., Potato remains from a late plistocene settleement i Southcentral Chile. Economic
Botany (1987) 41:17-27.
3 Gavrilenko, T., Antonova, O., Shuvalova, A. et al. Genetic diversity and origin of cultivated potatoes basedon plastid
microsatellite polymorphism. Genet. Resour. Crop Evol. (2013) 60: 1997.
4 Spooner, D. M., Ghislain, M., Simon, R. et al. Systematics, Diversity, Genetics, and Evolution of Wild and Cultivated Potatoes.
Bot. Rev. (2014) 80: 283.
5 De Jong, H., Impact of the Potato on Society. A. J. Potao Res. (2016). doi:10.1007/s12230-016-9529-1
12
Tarihsel süreçte patates tarımı ve kültür
13
Selim Çetiner
narya Adaları’na getirilip yetiştirildiğini ve ora- nastırla birlikte patatesi İtalya’ya getirdikleri
dan Belçika’nın Anvers (1567) ve Fransa’nın tahmin ediliyor. Italyan’ların trüf mantarına
Rouen (1574) limanlarına gönderildiğini gös- benzeterek taratouffli adını verdikleri patates
teriyor. Bu şekilde bir patates üretimi için de böylelikle Po vadisinde yetiştirilmeye başlıyor.
Kanarya adalarına ilk defa 1562 yılı gibi gel- Almanca patates için kullanılan erdapfel (yer el-
diği tahmin ediliyor. Bu tarih ise Pizarro’nun ması) yanında kartoffel kelimesi de muhteme-
ilk defa Peru’yu keşfettiği 1532 yılından 30 len bu İtalyanca deyimden türetilmiş.
yıl kadar sonrasını işaret ediyor.6 Halbuki mı-
sır, biber, domates, tatlı patates ve kasava gibi Buna rağmen patatesin Avrupa’da benimsen-
diğer Yeni Dünya bitkileri Kristof Kolomb’un mesi, yetiştirilip tüketilmesi epey bir zaman
daha ilk seferinde 1492 yılında ya da hemen alıyor; örneğin Fransa’da 170 yıl sürüyor. Pata-
sonrasında keşfedilmişlerdi. tesin Avrupa serüveni ve Avrupa toplumunun
dönüşümü üzerine çok sayıda araştırma ve tez
Bu gecikmenin nedeni yukarıda da belirtildi- çalışması olduğunu ve binlerce sayfa kitap ya-
ği gibi Peru’nun ve diğer patates yetiştirilen zıldığını belirterek bu gecikmenin nedenlerini
bölgelerin daha sonra keşfedilmesi yanında üç grupta özetleyelim.
patatesin işgalci İspanyollar tarafından pek
de benimsenmemesi gibi görünüyor. İnka Yukarıda da belirttiğim gibi Peru’yu ve Güney
İmparatorluğu’nu ele geçirerek nüfusun önem- Amerika’nın batı kısmını işgal eden İspanyol-
li bir kısmını katleden ve geri kalanını da altın lar, patatesi ve patatesin İnka uygarlığı üzerin-
ve gümüş madenlerinde köle olarak çalıştıran deki önemini görmemiş tüm çabalarını altın ve
İspanyollar chuño’yu yine bu köleleri çalıştır- gümüş madenlerini sömürmeye odaklanmış-
makta kullanmışlarsa da patatesi ilk başlarda lar. Hatta, Eski Dünya’dan getirdikleri buğday
bu geri kalmış yerlilerin tükettiği istenmeyen ve arpa gibi ürünlerle buraların tarımsal üreti-
bir ürün olarak görüyorlardı. Nitekim, tatlı pa- mini dönüştürmeye çalışmışlardı. Yine burada-
tatesin patatese nazaran çok daha öncelerden ki kültürler ve doğal kaynaklar ile ilgili yazış-
Avrupa’ya getirilip yetiştirilmeye başlanması malar ve raporlar da rekabet içinde oldukları
bunu teyit ediyor. İngilizlerden ve diğer Avrupa devletlerinden
özenle saklanmıştır.
Sevil’de Carmelite tarikatı tarafından işleti-
len bir hastanenin 1573 ve 1576 yıllarına ait İkinci önemli bir neden, zehirli olduğu düşü-
satın alma kayıtlarından patatesin ilk defa nülen patatesin ki gerçekten de o günkü çoğu
İspanya’da Sevil civarında 1570’lerin başında patates çeşidi için bu doğruydu, çeşitli hasta-
yetiştirilmeye başlandığı; aynı tarikatın 1584 lıklara neden olduğu endişesiydi. Nitekim, orta
yılında Cenova yakınlarında kurdukları ma- çağlarda Paracelsus’la başlayan “imza doktri-
6 Hawkes, J. G. ve J. Francisco-Ortega. The early history of the potato in Europe. Euphytica (1993). 70:1-7.
14
Tarihsel süreçte patates tarımı ve kültür
15
Selim Çetiner
patates denemesini yürüttüğü hastane bahçe- Prusya’da Kral Büyük Frederik ve Rusya’da Ça-
sinin sahibi papazlar denemeleri yasaklıyorlar. riçe Katerina patates tarımının yaygınlaşması
Parmentier, bu sefer de Fransa Kralı 16. Louis için her yola başvurmuş, hatta çiftçilere bedava
ve Kraliçe Maria Antoinette’i ikna ederek saraya patates tohumluğu ve fide dağıtımı emretmiş-
ait Tuileries bahçelerinde patates ekiyor. Bu ala- ler. Böylece Fransa’dan, Belçika, Hollanda, Al-
nın etrafına silahlı nöbetçiler diken Parmentier, manya, Polonya ve Rusya’ya kadar Avrupa’nın
patatesler olduğunda bir gece asker nöbetçileri her tarafında gıda arz güvencesi açısından bü-
kaldırınca patatesler meraklı ve ayrıca aç halk yük sıkıntı yaratan sadece tahıla bağımlı di-
tarafından yağmalanıyor. Bu şekilde halkın pa- yetten patates ağırlıklı gıda üretimine geçerek
tatesle tanışması da sağlanmış oluyor. Fransa’da tarihte ilk defa gıda arz güvencesi de sağlanmış
patates ekiminin 170 yıl gecikmeyle değil de oluyordu. Kimi tarihçilere göre hızla artan nü-
daha önce gerçekleşmiş olması durumunda fusu beslemede başarıya kavuşan bir avuç Ku-
Fransız İhtilali’nin muhtemelen bu kadar geniş zey Avrupa ülkesi, böylece 1750-1950 yılları
halk desteği bulamayacağı ve başarısız olacağını arası neredeyse dünyanın tamamına hükmet-
ileri süren bazı tarihçiler de var. meyi de başarmışlardır.7
Masal kıvamındaki bu olayların doğruluğu Patatesin kıta Avrupası dışında İrlanda, İngil-
hâlâ tartışılsa da gerçek olan 1500 ve 1800 tere ve İskoçya’ya gelmesi de hayli ilginç. İn-
yılları arasında Fransa’nın genelinde kırktan gilizler patatesi pek istemiyorlar, buğday gibi
fazla yani her on yılda bir kıtlık yaşanmış ol- tahılları yetiştirmekten memnun görünüyorlar.
ması. Benzer kıtlıkların Avrupa’nın diğer böl- Dinî açıdan da patates tarımını Katoliklikle öz-
gelerinde de sıklıkla yaşandığı biliniyor. Bunun deşleştirip 1765 seçimlerinde “Papalığa ve Pa-
nedeni de halkın sadece ve sadece üç yıllık mü- tatese Hayır” sloganı bile pek popüler oluyor.
navebeyle yetiştirdikleri tahıllara bağımlı diyet- Nüfusunun çoğu İngiliz toprak sahiplerine ait
leri olarak gösteriliyor. Nitekim, Adam Smith topraklarda marabalık yapan Katolik İrlanda
(1776) Avrupa’da patatesin dünyanın diğer halkı ise patatesi kısa sürede benimsiyorlar. Bu
bazı bölgelerindeki pirinç gibi halk arasında arada, 1750 yılında 3 milyon olan nüfusları da
popülerleşmiş olması halinde aynı miktar alan- 1841’de 8 milyonu geçiyor. Tabii nüfusları ve
dan çok daha fazla kalori üreterek nüfusun etkinlikleri arttıkça halen yaşanmakta olan İr-
hızla artabileceğini öne sürmüş. Gerçekten de landa, İngiltere çekişmesi de başlıyor. Ne var
patatesin yaygınlaşmasıyla 1750-1850 yılları ki, patates monukültürüne dayalı mutluluk
arasında Avrupa nüfusu 140 milyondan 266 zinciri 1845-1848 yılları arasında patates tar-
milyona yükselmiş. Bu da kentleşmeye ve En- lalarına musallat olan mantari mildiyö hastalığı
düstri Devrimi’nin ihtiyaç duyduğu işgücünü patates üretimini yıllarca neredeyse yok edince
sağlamaya büyük katkıda bulunmuş. tarihte İrlanda Patates Kıtlığı olarak bilinen bir
olayla iki milyona yakın insan açlık ve tifodan
Aslında, patates karşıtlığı Fransa ile sınırlı de- ölüyor, bir o kadarı da Avrupa ve Amerika’ya
ğil. Karl Marx’ın din üzerindeki görüşlerinden göç etmek zorunda kalıyor.
önemli ölçüde etkilendiği Alman düşünür
Ludwig Feuerbach da patatese son derece karşı Amerika’ya göç patatesin Kuzey Amerika’da
bir duruş sergiliyor. Feuerbach ve diğer solcu yaygın ekiminin önünü açıyor. Halen ABD’de
düşünürlere göre “patates kanı” Alman halkını patates İrlanda patatesi olarak bilinir. Önce
zayıflatarak öngördükleri devrimin gecikmesi- ABD’nin doğu sahillerine yerleşen İrlandalılar
ne yol açıyordu. zamanla iç ve batı bölgelere göç ettikçe patates
tarımı halen yaygın olarak yetiştirildiği orta batı
Fransa’da patatesin yaygınlaşması için kesimlerde yoğunlaşıyor. Bu yazdıklarımdan,
Parmentier’in kral desteğini alması gibi 1840’lara kadar patatesin Kuzey Amerika’ya
7 McNeill, W. H. How the potato changed the world history Social Research (1999). 66:67-83.
16
Tarihsel süreçte patates tarımı ve kültür
49 kilograma çıkmış.
çok yemekleri mevcut. Avrupalılar da benim
Patatesin gıda güvencesi sıkıntısı olan ve sık sık Hollanda’daki her akşam haşlanmış patates tec-
kıtlıkla boğuşan diğer gelişmekte olan ülkeler rübemin aksine patatesle yapılan birçok yemek
ve özellikle Afrika ülkelerinde yaygınlaştırılma- geliştirmişler.
sı için Dünya Gıda ve Tarım Örgütü Uluslarara-
sı Patates Araştırma Merkezi ile çeşitli projeler Her gün sağlık açısından taşıdığı riskleri oku-
yürütüyorlar. Bu bağlamda 2008 yılının “Saklı maya alıştığımız patates kızartması halen en
Hazine” sloganıyla Dünya Patates yılı olarak popüler tüketim şekli gibi görünüyor. İlk ola-
ilan edilmesi de patatesin önemini vurgulama- rak ne zaman ve nerede yapıldığı kesin olarak
ya yönelik çabalardan biri. Bu arada, vurgula- bilinmeyen patates kızartması muhtemelen
makta yarar var dünya patates üretiminde Orta Belçika’nın Fransızca konuşulan Valon bölge-
Avrupa ülkelerinin ağırlığı hızla düşerken Çin sinden geliyor. Fransızca pommes frites, Fele-
ve Hindistan’ın payları artıyor. menkçe frites, Amerikan İngilizcesinde French
fries, İngiliz İngilizcesinde chips, İspanyolca pa-
Patatesin tahıllara göre birim alandan 2-4 kat tatas fritas olarak adlandırılan kızarmış parmak
daha fazla kalori üretmesinin yanında mineral patatesin 1802 yılında Thomas Jeffereson’un
maddeler, vitaminler ve hatta protein içeriği Fransız aşçısı tarafından yapıldığı ise kayıt-
açısından zengin olması da binlerce yıl And larda bulunuyor. Kızarmış patatesin 1600’lü
Dağları yerli halklarının ve 1700’lerden itiba- yıllardan beri Belçika’da kırsal kesimde tüke-
ren Avrupalıların diyetlerinde neden bu kadar tildiği ise bir şehir efsanesinde öteye geçemi-
önemli yer tuttuğunu açıklıyor.9 Tabii bu arada yor. Zira o tarihte henüz patates o kadar yaygın
sofra kültürleri de ona göre şekilleniyor. İnka- değil daha da önemlisi köylü ailelerin patates
ların sadece chuño değil patatesle yapılan bir- kızartacak yağ bulmalarının imkânsızlığı. Pa-
8 Zuckermann, L. The Potato. How the humble spud rescued the western world (1998) Boston. Faber and Faber.
9 Keller, R. New aspects of cheap food. With a table of foods in alphabetil order showing in a single figure the comperative value
in nutritive units of potato (1943) Butterworth-Heinemann.
17
Selim Çetiner
Parmentier’in Fransa’da yaptığı gibi her ülke Gelişmiş ülkelerdeki yüksek gelir grubu tüke-
kendi coğrafyasına, damak zevkine ve mutfak ticiler açısından patates tüketimi kısmen azalı-
kültürüne özgü yemek tarifleri geliştirmiş ve yor olsa da binlerce yıldır pirincin vazgeçilmez
10 Burhans, D, . Crunch! A history of the great American chip. (2008) Terrace Books.
11 Guenthner, F. J., The international potato industry. (2001) Woodhead Publishing Limited
18
Tarihsel süreçte patates tarımı ve kültür
12 Dongyu Qu ve Kaiyun Xie. How the Chineese eat potatoes? (2008) World Scientific.
19
Selim Çetiner
İrlanda’da 1840’larda üst üste yaşanan mildiyö saca bahsetmek olmaz sanıyorum. Gerek Sov-
salgını neredeyse tüm patates tarlalarını mah- yet kozmonotların gerekse Amerikan astronot-
vederek milyonlarca İrlandalının kıtlıktan ölü- ların menülerinde dondurularak kurutulmuş
müne yol açmıştı. Keza Orta Amerika’dan, önce meyve sebzelerin yanında patates de bulunu-
Kuzey Amerika’ya ve oradan Avrupa’ya ve tüm yordu. Ama, patatesin uzayda yetiştirilmesi ilk
dünyaya yayılan Colorado patates böceği (Lep- defa 1995 yılında Columbia uzay mekiğinde
tinotarsa decemlineata), yeni patates çeşitlerinde denemeye alındı.13 Doku kültürü yöntemle-
önemli ürün kayıplarına neden olmaktadır. 19. riyle yani test tüpleri ya da kapalı mekânlarda
yy. sonlarından itibaren patates yetiştiricilerinin patates yumrusu yetiştirmek o kadar da büyük
bu sıkıntıları çeşitli kimyasalların hastalık ve za- bir teknoloji değil. Bunu herkes kendi evinde
rarlılara karşı kullanımına yol açmış ve 20. yy. de yapabilir. Burada önemli olan buğday, pi-
başlarından itibaren de bu kimyasal pestisit uy- rinç ve mısır gibi temel gıda ürünlerinin büyü-
gulamaları tarımsal üretimin önemli bir parçası me şeklinin ve istedikleri yetişme koşullarının
haline gelmiştir. toprak altında yetişen patates yumrularına göre
çok farklı ve uzay istasyonunda yapılamayacak
Patates yumrularının kızartmalık mı yoksa ye- (belki Mars’ta sera kurulursa olabilir) kadar zor
meklik mi olduğu içlerindeki nişasta (amiloz ve olması. Oysa büyüme ve gelişme için gerekli
amilopektin) bileşiklerinin yapısına ve oranına bitki besin maddeleri içeren topraksız ortamda
ayrıca yine içerdikleri indirgen şeker (sukroz biraz yapay ya da güneş ışığı sağlandığında pa-
ve fruktoz) miktarına bağlıdır. Örneğin yemek- tates bitkilerinden kolayca yumru üretimi ger-
lik/haşlamalık patates çeşitlerinde amilopektin çekleştirilebilmektedir. Yani, Mars’ta bir istas-
amilozdan daha fazladır ve patates haşlandığı yon kurulduğu takdirde ilk yetiştirilecek bitki
zaman amilopektin yapışkan hale geçerek pata- yine patates olacak diyebiliriz.
tesin dağılmasını engeller. Dolayısıyla bu çeşit-
ler hem yemek hem de patates salatası için ter- Özetle, binlerce yıldır And Dağları’ndaki yerli
cih edilir. Patates püresi ya da kumpir yapmak halkın temel gıda maddesi olan patates o yö-
için amiloz oranı yüksek çeşitler tercih edilir. relerde İnkalar ve öncesi çeşitli uygarlıkların
Öte yandan, indirgen şeker içeriği yüksek çe- oluşmasında da büyük rol oynamıştır. Kristof
şitler patates kızartması hele cips yapımı için Kolomb’un Amerikan kıtasını keşfinden son-
uygun değildir. Çünkü şeker kızartma esnasın- ra Eski Dünya’ya getirilen çok sayıdaki bitki-
da karamelize olarak cipsi kahverengileştirir. ye göre değeri daha geç keşfedilip Avrupa’da
Burada bir hatırlatma daha yapalım. Buzdo- yetiştirilmeye başlayan patates, Avrupa’daki
labında muhafaza edilen patateslerin içindeki nüfus patlamasına yol açmasına karşın artan
nişastanın bir kısmı soğukta şekere dönüştü- nüfusun gıda arz güvencesine kavuşmasına ve
ğünden bu patatesler kızartmalık olsa dahi is- buna bağlı toplumsal dönüşümlere de yardımcı
tediğiniz randımanı vermezler. Bunların en az olmuştur. Burada en önemli iki nokta patatesin
bir hafta oda sıcaklığında tutulması şekerlerin birim alandan diğer temel gıda ürünlerine göre
tekrar nişastaya dönüşmesine yardımcı olacak- 2-4 kat daha fazla kalori üretmesi ve vitamin
tır. Son zamanlarda popüler hale gelen, sadece ve mineral maddeler açısından diğer tahıllara
kabuğu değil eti de mor olan patates çeşitleri göre daha avantajlı olmasıdır. Bu özellikleri iti-
sarı etli patates çeşitleri ile birlikte patates sala- bariyle, günümüzde ise özellikle kalkınmakta
taları için tercih edilir durumda. olan ülkelerin hızlı nüfus artışı ve fakirliğe bağ-
lı açlık sorununa en iyi çözüm yine patates gibi
Patatesin uzay yolculuğu macerasından da kı- görünmektedir.
13 http://www.nasa.gov/vision/earth/everydaylife/spacespuds.html
20