OMGJ

1.Qka jane organizmat e modifikuar gjenetikisht?

-Jane organizma te cilat kane pesuar ndryshime gjenetike ne AND-ne e tyre fale
inxhinierise gjenetike.
2.Pse jane projektuar OMGJ?
-Jane projektuar per rezistence ndaj patogjeneve dhe herbicideve si dhe per veti me
te mira ushqyese.
3.Cilat jane metodat per te prodhuar ushqime te modifikuara?
 Me kryqezim selektiv (metode tradicionale)
 Me inxhinieri gjenetike (OMGJ).
4.Qka eshte transkripcioni, translacioni, kodi gjenetik?
-Transkripcioni paraqet pershkrimin e nje vargu template te AND ne ARNi.
Translacioni paraqet procesin ne te cilin mARN drejton sintezen e proteinave me
ndihmen e tRNA qe njihet edhe si perkthim.
Kodi gjenetik paraqet bazen e transmetimit te informacionit te trasheguar nga
acidet nukleike ne te gjithe organizmat. Ekzistojne 3 baza te ARN-se: A, G, C, U
keshtu qe ka 64 kode te mundshme treshe.
5.Qka eshte ADN rekombinante?
-Jane kombinime te formuara me metoda laboratorike te rekombinimit gjenetik (te
tilla si klonimi molecular) per te bashkuar materialin gjenetik nga burime te
shumta, duke krijuar sekuenca qe perndryshe nuk do te gjendeshin ne gjenom.
6.Qka eshte vektori I klonimit dhe llojet e tyre?
-Eshte pjese e vogel e ADN-se qe mund te mbahet ne menyre te qendrueshme ne
nje organizem dhe ne te cilen mund te futet nje fragment I huaj I ADN-se per
qellime klonimi. Llojet e ndryshme te disponueshem per klonim jane: plasmidet,
bakteriofaget, kromozomet artificiale, bakteriale (BACs), kromozomet artificiale te
majave (YAC) dhe kromozomet artificiale te gjitareve.
7.Shembull I nje bime te modifikuar?
-Bima e pare e prodhuar me manipulim gjenetik eshte bere me 1982, bime duhani
rezistente ndaj herbicideve.
Ushqimi i parë i modifikuar gjenetikisht i aprovuar ishte domatja, në vitin 1994.
8.Shtaza e pare transgjenike?
- Shtaza e pare transgjenike ishte nje lloj Salmoni i Paqësorit Chinook dhe një
promovues nga një rrugë oqeanike duke e bërë të mundur që ajo të rritet gjatë
gjithë vitit në vend të vetëm gjatë pranverës dhe verës.
9.Qka nenkuptojme me gjenoterapi?
-Bartja terapeutike e acidit nukleik ne qelizat e pacientit si ilaq per trajtim te
semundjeve quhet gjenoterapi.
10.Pse eshte krijuar orizi I arte?
- Orizi i artë është një varitet i orizit (Oryza sativa) e prodhuar përmes inxhinierisë
gjenetike për të biosintezuar beta-karoten, një prekursor i vitaminës A, në oriz.
Beta karoteni kur hyjn në organizmin e njeriut konvertohet në vitaminen A e cila
është e nevojshme për shëndetin e lëkurës, sistemin imunitar etj. Mungesa e
vitaminës A (VAD), është e përhapur në vendet në zhvillim të cilët ushqehen me
orizë ose ushqim tjetër me bazë karbohidrate që nuk përmbajnë vitamin A. Ne kete
menyre u krijua orizi I arte qe te behet zgjidhje per keto vende.
11.Sfidat shkencore ndaj OMGJ-ve qe mund te jene te demshme?
-Eshte fakti se ato rrezikojne te dalin jashte, ku gjenet nga ushqimet e modifikuara
gjenetike kalojne ne bime te egra dhe kultura te tjera, nje ndikim tek insektet dhe
specie e tjera, reduktimi I llojeve te tjera te bimeve duke quar keshtu ne humbjen e
biodiversitetit.
12.Si krahasohen praktikat tradicionale te breedingut ne inxhinieri moderne
gjenetike?
-Te dyja rezultojne ne ndryshime te informacionit gjenetik te nje organizmi, por
madhesia e ketyre ndryshimeve dallon midis dy teknikave.
Te breedingu (kryqezimi) tradicional perfshihen te gjitha gjenet midis dy
organizmave te kryqezuar te cilat mund te numerohen ne dhjetra mijera. Kur
perzihen nje numer kaq I madh I gjeneve rezultatet mund te jene te
paparashikueshme, perderisa inxhinieria gjenetike moderne eshte me e sakte ne
kuptimin qe biologet mund te modifikojne vetem nje gjen te vetem.
13.Qka ka lidhje ligji I ushqimit me OMGJ, FDA, rregullatoret ne SHBA?
-Ligji I ushqimit eshte I percaktuar edhe per OMGJ, kjo per arsye se statusi ligjor
dhe rregullator per OMGJ ndryshojn ne varesi te vendit, me disa kombe qe I
ndalojne ose kufizojne ato, dhe te tjere I lejojne ato ne shkalle rregullimi te
ndryshme.
14.Mashtrimet si behen, trego incidenca qe kane ndodhur?
-Falsifikimi I ushqimit apo mashtrimet ne ushqim I referohen procesit permes te
cilit cilesia e ushqimit ulet , te gjitha keto per qellime fitimprurese te njerezve.
Shembull: vaji ne Kine, produkte ushqimore te kontaminuara ne Tajvan, Singapor
etj.
15. Cka eshte biofortifikimi?
-Biofortifikimi nenkupton idene e rritjes se kulturave bujqesore per te shtuar vleren
e tyre ushqyese, kjo mund te behet permes nje kryqezimi selektiv tradicional ose
permes inxhinjerise gjenetike.
Biofortifikimi ndryshon nga fortifikimi I zakonshem sepse perqendrohet ne berjen
e ushqimeve bimore me vlera me te larta ushqyese gjate rritjes se bimes, ne vend
se te shtohen lende ushqyese ne ushqime kur ato perpunohen.
16. Vleresimi I rrezikut, cilat jane, cka konsiderohet si rrezik, shembull?
- Egziston nje konsensus shkencore se ushqimi aktualisht ne dispozicion qe rrjedh
nga kulturat e modifikuara gjenetike nuk perben rrezik me te madh per shendetin e
njeriut se sa ushqimi konvencional, por qe cdo ushqim I modifikuar gjenetik duhet
te testohet rast pas rasti perpara daljes ne treg.
Rreziqe te cilat quhen edhe si sfidat shkencore qe sugjerojne se OMGJ jane te
demshme jane: Toksinat e ndryshme te OMGJ-ve zbulohen ne gjakun e nenes dhe
fetusit, ADN-ja e modifikuar mund te transferohet te njerezit nese ushqehen me te,
qrregullime ne glutnin, rritja e qelizave te kancerit te gjiri I njeriut etj.
17.Pse disa shtete jane skeptike ne OMGJ-te , ku bazohen dhe a ka hulumtime?
- Disa shtete jane skeptike ne perdorim te OMGJ-ve, ata bazohen vetem ne artikujt
shkencore te publikuara ne revista shkencore, por jo edhe ne hulumtime specifike.
18. Orizi I arte, pse dhe nga kush u projektua?

- Orizi I arte eshte culture bujqesore e modifikuar gjenetikisht ne menyre qe te

prodhoj beta-karoten I cili nuk prodhohet natyrshem ne oriz .
Kjo kulture u modifikua per arsye shendetesore sepse kur beta-karoteni hyn ne
organizmin e njeriut konvertohet ne vitamin A e cila eshte e nevojshme per
shendetin e lekures , sistemin imunitar, shendetin e syve etj.
Projekti I orizit te arte eshte prezantuar ne vitin 1999 nga profesoret Jago Potrikus
dhe Peter Beyer me qellim qe te rriten vlerat ushqyese ne oriz.
19. Perdorimi I OMGJ, cilat jane OMGJ-te me te konsumuara , shembull misri BT
qysh u projektu, cilat gjene jane marr, efektet e ketij ushqimi?

- Disa prej ushqimeve OMGJ me te konsumuara jane patatja BT, misri BT,
domatja, drithrat, orizi I arte, soya, glifozatet tolerante, salmoni transgjenik etj.
Misri BT eshte projektuar per te toleruar herbicide te ndryshme dhe per te shprehur
nje proteine nga bacillus thuringienis (BT) qe vret insektet e caktuara.

20. Sheqererat e modifikuara qe perdoren ?

-SHBA-te importojne 10% te sheqerit te saj , ndersa pjesa tjeter prej 90% nxirret
nga panxhar sheqeri dhe kallama e sheqerit. Ne SHBA ne vitin 2005 u miratua
panxhari I sheqerit rezisten ne glyphosate, e qe 95% hektare toke te pangjarit (ne
SHBA) ishin mbjelle me fare rezistente ndaj glyphosatit.