Life and Works of Rizal
June 18, 2021: Discussion
Jose Rizal (movie)
- Setting: 1800 (19th century)
- During this years madaming sakop ang SPAIN
bukod sa Philippines. Marami syang
sakop/colonies sa South America and North
America such as Mexico, Cuba, Peru etc.
- During the 19th century nagsisimula nang mag
revolt/humiwalay yung mga colonies ng Spain
sa Spain (especially in north and south America)
- In Philippines, nagsimula nung 1896 ang
malawakang rebolusyon.
- Jose Rizal is the greatest political enemy of
Spain in the Philippines.
- Sa loob ng 333 years or sa loob ng mahigit 300
years yung mga Pilipino, although may mga
mangilan ngilan na nagrerevolt, hindi organize
yung rebolusyon. Hindi lahat may lakas ng loob
na kalabanin yung Spain pero dahil sa mga
sinulat ni Rizal, lumakas yung loob ng mga
Pilipino na mag rebolusyon against Spain. Kaya
sya tinutukoy na greatest political enemy ng
Spain kasi na unite nya yung mga Pilipino na
kalabanin yung mga Spaniards.
- Rizal has exceptional linguistic ability. He is a
Polyglot. His language spoken are Tagalog,
Spanish, English, German, French, and Latin.
o Tagalog: language in Bulacan, laguna,
Batangas. Language na puro
o Filipino: language in metro manila.
Mixture of English, tagalog and other
languages in the Philippines.
- Notice the word exceptional. Linguistic ability
refers to your ability to write and speak
different language.
- Noli and El fili are written in Spanish
- Ilan sa mga gawa ni Hans Christian Anderson ay
trinanslate ni Rizal from English to Tagalog. Isa
sa mga gawang trinanslate nya ay yung kwento
ni pagong at ni kuneho.
- Si Rizal nag intern/OJT sya sa Germany kasi
andon yung mga sikat na ophthalmologist nung
panahon nya.
- Fact: Isa sa mga kaibigan ni Rizal noon ine-
encourage sya na isulat sa French yung El Fili
kasi mas madaming reader na French kesa
Spanish.
- Fact: Yung unang novel ni Rizal na Noli which
means “touch me not” nakuha nya yon sa bible.
- Fact: Ang last word ni Rizal bago sya mamatay
ay “consummatum est”.
- Ang course ni Rizal ay Ophthalmology
- Pag kabalik ni Rizal sa Pilipinas ipinatapon/na
excile sya sa Dapitan. Habang nasa Dapitan sya
na bored sya. Sa sobrang bored ni Rizal naka
discover sya ng mga bagong species habang
nasa Dapitan sya. Ang na discover nya ay isang
species ng toad and beetle
- Rizal also do sculpture and drawings.
- “Ang bayan ay may cancer” – first line sa Noli
- Inihalintulad ni Rizal ang bayan sa cancer noong
panahon nya dahil ang pinaka malalang sakit na
maaring magkaroon ang tao noong panahon
nya ay cancer. Ang gusting puntuhin ni Rizal
noon ay kasing lala ng cancer ang sitwasyon sa
Pilipinas noon.
- Yung mga characters na matatagpuan sa novel
ni Rizal na Noli at El Fili ay fictional pero yung
events ay real events or nangyari talaga.
- Marami ang naging aktibista noong panahon ni
Rizal dahil hindi lang Spanish government ang
nang aabuso kundi pati narin ang mga
simbahan.
- “Ang tanging paraan para ma please si God ay
ang pag please sa mga prayle” – pinaniniwalaan
noon ng mga indio. Ang pinaniniwalaan nila
noon ay ang mahalaga ay ang heaven after
death.
June 21, 2021: Discussion
- Apat sa maraming pag-aabuso ng mga kastila sa
mga Pilipino:
1. Para sa mga babae – ginagahasa sila ng mga
pari
2. Para sa mga lalaki – public prosecution sa
mga mapagbibintangan na lumalabag sa
simbahan
3. Pagbibigay ng donasyon (pera, lupain, at
lahat ng meron sila) dahil pinaniwala sila na
para kalugdan sila ng diyos dapat sila
magbigay (ABUSE OF IGNORANCE)
 4. Pang aabuso sa mga kabataan / pananakit
sa mga kabataan.
- NOLI ME TANGERE:
- Main character: CRISOSTOMO IBARRA
- Setting: (piging) nagbabalik si Crisostomo Ibarra.
Sinabi na nagbabalik bansa sya dahil galing sya
ng Europa kasi nag-aral sya.
- EL FILIBUSTERISMO:
- Setting: nagbabalik si Simon na alahero. Malapit
sya sa Capitan general kasi mayaman sya at
nagbibigay sya ng kung ano anong regalo at ang
palagi nyang kasama ay ang mga Espanyol.
- Si Kabesang Tales ay nag appear sa El Fili
- TANONG:
1. Ano ang kaugnayan ni Crisostomo at
Simon?
o Si Simon sya din si Crisostomo, iisang
tao sila.
2. Bakit sya nagbago ng pangalan at itsura?
o Sa ending ng Noli Me Tangere naging
wanted si Crisostomo, nabaril sya at ang
assumption ay namatay sya. Although,
hindi naman nakita yung body nya
(tumakas sya sa bilangguan tapos
hinabol sya at nabaril then bigla syang
nawala). Pagkarating sa El
Filibusterismo sa opening palang buhay
pala sya but this time nagbago sya ng
katauhan, sya na si Simon.
3. Ano ang kaibahan ni Crisostomo at Simon?
o Ang layunin ni Crisostomo ay magtayo
ng mga paaralan dahil naniniwala sya
na ang susi para makalaya ang mga
Pilipino doon sa kanilang ignorance ay
education. Para magkaroon ng pagkaka
pantay pantay sa pilipinas kailangan ng
education to enlighten the Filipinos.
o Ang layunin naman ng pagbabalik ni
Simon ay paghihiganti. Maghihiganti sya
sa mga Espanyol dahil sa kapalarang
sinapit nya (namatay ang kanyang ama
at hindi binigyan ng decenteng libingan
and naghiwalay pa sila ni maria clara).
Nais nyang maghiganti sa mga prayle at
sa pamahalaang umapi sa kanya.
- Ang FIRST BOOK ni Rizal ay ang NOLI ME
TANGERE na published ito noong 1887 sa Berlin,
Germany.
- Ang El Filibusterismo naman ay na published
noong 1891 sa Ghent, Belgium.
- Fact: Nabasa ni Bonifacio ang Noli at El Fili.
Misconception na no read no write ni Bonifacio.
Isang theater actor noon si Bonifacio.
- Hindi totoo na nakakapagbasa ang mga Indio.
Yung Noli at El Fili hindi sya talaga nabasa ng
mga Indio noon. Ang mga ebidensya na hindi
sya nabasa ng mga Indio noon:
1. Ang Noli at El Fili ay isinulat sa wikang
Espanyol;
o Bakit sa Spanish isinulat ni Rizal at hindi
sa tagalog? Ang target audience ni Rizal
ay mga Espanyol at hindi mga Filipino.
Si Rizal, sampunong mga ilustrado,
gumawa sila ng isang organization na
tinatawag na kilusang propaganda
(propaganda movements). Ito ay
organization ng mga Filipino students sa
Europe. Ginawa nila itong organization
na ito dahil gusto nilang magkaroon ng
equality sa Philippines. Ang layunin ng
samahang ito ay magkaroon ng equality
sa Philippines that means kung ano ang
Karapatan ng mga Espanyol ayon din
dapat ang Karapatan ng mga Indio. Kaya
sila pumunta ng Spain at doon
isinagawa ang kanilang layunin dahil
dito sa Philippines hindi na nakikinig
ang mga opisyales ng pamahalaan.
Ayaw silang pakinggan dahil sakim ang
mga ito sa kapangyarihan. Kaya’t naisip
nila na pumunta sa King ng Spain.
Gumawa sila ng mga newspapers,
novels etc. at ang layunin nila ay sana
mabasa iyon ng government ng Spain at
pagbawalan nito ang government ng
Spain sa Philippines.
o Karamihan sa mga Indio noon ay hindi
nakababasa ng Spanish dahil hindi
itinuro sa kanila ang wikang kastila.
2. Ipinagbabawal na mga libro ang Noli at El
Fili, bawal itong ibenta noon. Ito ay
FORBIDDEN BOOKS.
o Yung isang mayaman na Indio
nakatanggap sya ng kopya ng Noli at El
Fili, may kaibigan syang prayle,
ipinabasa nya. Nung nabasa nung prayle
ito’y nagalit kaya ibinigay yung libro sa
 commission on censor. Ipinagbawal ito
at lahat ng makita at mahuling
nagbabasa nito ay ikinukulong.
3. Wala halos kopya sa Philippines / Konti
yung kopya and mahal yung mga libro noon
kaya hindi afford ng mga Indio.
- Kaya sinasabing ang mga libro ni Rizal ang
nagmulat sa mga Pilipino dahil isa sa mga
nagtatag ng Katipunan na si Bonifacio, nabasa
nya ang Noli at El Fili. Lahat ng nabasa ni
Bonifacio at ang iba pang nakabasa ay kanilang
ikinuwento ang kanilang mga nabasa sa
kanilang kapwa Indio. It means hindi dahil sa
nabasa nila ito kundi dahil sa word of mouth.
- IBA’T IBANG URI NG TAO NA NAKATIRA NOON
SA PILIPINAS: (panahon ni Rizal)
1. Peninsulares – mga Espanyol na
ipinanganak sa Spain and currently nakatira
din sa Philippines (Pure blooded Espanyol)
2. Insulares – mga Espanyol (pure blooded
Espanyol) pero ipinanganak sa Philippines at
nakatira sa Philippines.
3. Sangley – Purong tsino (pure blooded
Chinese)
4. Tsinong mestizo / Chinese mestizo – half
Filipino/Indio and half Chinese/sangley
o Mestizo - means half
5. Naturales / Indio – natives na nakatira sa
Philippines / purong Pilipino
- Filipino – a person living in the Philippines /
isang tao na nakatira sa Pilipinas. Ang Filipino
noon ay tumutukoy doon sa lima.
- Indio – means mang mang
- Naturales – means natives
- Paciano – kaisa-isang kapatid na lalaki ni Rizal.
Pangalawa sa magkakapatid. Member ng
Katipunan.
- Sa Caloocan ang meeting place ng mga
katipunero at sila’y nagbibihis babae upang
hindi mapaghinalaan.
- Bakit pinatay si Rizal?
o Napagbintangan syang
leader/pasimuno/mastermind ng
Katipunan. Napagbintangan sya na sya
ang bumuo ng Katipunan.
- Bakit kamatayan agad ang ipinataw kay Rizal?
o Kasi nung 1896 nag simulang sumalakay
ang Katipunan. Sinasalakay nila yung
mga lugar at pumapatay sila ng mga
Espanyol. Dahil very alarming na iyon sa
mga Espanyol hinanap/hinuli nila kung
sino yung mastermind at ang napag
bintangan ay si Rizal.
- Bakit si Rizal ang napagbintangan na
mastermind?
1. Ayon sa mga saksi, kapag tapos ng meeting
ang isinisigaw nila ay, “Mabuhay si Dr. Jose
Rizal”.
2. Sa mga nahalugad na hideout, kadalasan
may picture si Rizal.
3. Ginagamit yung pangalan ni Rizal para mag
solicits ng pera.
- Member ba si Rizal ng Katipunan? Hindi.
- Ang Noli at El Fili ang kauna unahang novels na
DIRECT ang attack sa simbahan at pamahalaan.
- Ang Florante at Laura ni Francisco Balagtas (pen
name: Baltazar) ang unang novel na INDIRECT
ang attack sa Spanish.
- Nasakop ang Philippines hindi dahil malalakas
ang mga Espanyol kundi dahil tinulungan sila ng
mga Pilipino rin mismo. Yung mga datu na
umanib sa mga Espanyol, sila yung tinatawag na
kauna unahang uri ng principalia (eto yung mga
elite na indio noon). Tinawag silang uring
principalia dahil na maintain nila yung yaman
nila. Ang naging trabaho nila under ng Spanish
governance is cabeza de barangay /
gobernadorcillo. Wala silang power ang trabaho
nila si mag collect ng tax.
- Mga mayayaman noon:
o Espanyol
o Tsinong Mestizo / Sangley
o Uring principalia
June 23, 2021: Discussion
 1896: Nag start and revolution / nagsimulang
mag revolt ang mga katipunero.
 The Governor General during 1896 was Ramon
Blanco.
 The Archbishop of Manila, until the death of
Rizal, was Archbishop Nozaleda. The
archbishop of manila was usually the one who
had the authority/voice above the all/other
friars.
 Discussion: And tinuturong mastermind ni
Nozaleda behind the attack of Katipunan ay si
Dr. Jose Rizal. However, si Ramon Blanco,
governor general during that time, hindi sya
 naniniwala. Hindi sya convinced na si Rizal and tagapamahala ng Pilipinas. Ang
mastermind behind Katipunan. Pero si kinikilala na nilang government ay
Nozaleda, kasama nung iba pang mga prayle, ang government ng mga Pilipino.
ang tingin nil ana mastermind ay si Rizal.  Saan ginanap ang pagpunit ng cedula?
 Ang dahilan kung bakit ang tingin ni Nozaleda ay - Bayan: Balintawak
si Rizal ang mastermind kasi during that time - Barangay: Bahay toro
ang simhaban ay galit kay Rizal dahil yung akda - Kalye: Pugad lawin
ni Rizal na Noli and El Fili ang mga - Specifically: ang tamang sagot ay
antagonist/kontrabida doon ay ang mga prayle. pugad lawin (Cry of Pugad Lawin)
Kaya pinag-iinitan/pinag didiinan nila si Rizal. - Ginanap ito noong August 1896.
 CRY OF PUGAD LAWIN / CRY OF BALINTAWAK / - After neto sumalakay na sila.
CRY OF BAHAY TORO:
Take note of the dates:
 Pag punit ng CEDULA
 Ano ang cedula?  1898: Lumaya tayo sa mga Espanyol (declared
- In English ito ay COMMUNITY TAX. by Aguinaldo)
In other words, binabayaran mo  1896: Namatay si Rizal and Unang sumalakay
yung pagtira sa isang community. ang mga katipunero sa mga Espanyol.
Nung araw sapilitan ito, whether or
not nakatira ka sa pilipinas
binabayaran mo pati pag tira sa
 Bakit tino-torture si Paciano?
pilipinas. Sa ngayon kumukuha ka
 Gusto kasi ng mga Espanyol na sabihin
lang ng community tax kapag
ni Paciano na ang talagang leader
kukuha ka ng PNP/NBI Clearance or
behind Katipunan ay si Jose Rizal
other ID’s, OPTIONAL nalang sya
 Discussion: Naging madali para sa mga Espanyol
ngayon.
na masakop ang pilipinas dahil nakikipag
 May cedula pa ba ngayon?
tulungan ang mga datu na masakop yung ibang
- Meron
lugar.
 Anong kaibahan ng cedula noon
 Fact: Walang pilipinas dati. Mayroong mga
(panahon ni Rizal) at ngayon?
maliliit na kingdom noon (e.g., ibang bansa ang
- Noong panahon nila Rizal,
cebu, etc) hindi united ang pilipinas noon. Each
compulsory (sapilitan) and
island had different sovereignty.
pagbabayad ng cedula. Sa ngayon
 Sino ang nagpangalan ng “Las Islas Filipinas” sa
optional na lang.
Philippines?
 Ano ang ibig sabihin ng pag punit ng
 Si Ruy Lopez de Villalobos
mga katipunero ng cedula?
 Hindi si Magellan ang nag bigay pangalan sa
- Ang tax hanggang ngayon
Philippines. Mayroon lamang syang isang isla
binabayaran natin sa government,
noon na tinawag nyang “Archipelago de San
so kapag nagbabayad tayo ng tax
Lazaro” but its not the whole Philippines.
kinikilala natin na may authority
 Ang unang expedition na nakarating sa
satin yung government or kung
Philippines ay yung kay Magellan. Nung
saan tayo nagbabayad. Therefore,
napunta sa Philippines si Magellan hindi yon
nung panahon noon kapag
sadya, nagkataon lang. Nung panahon na yon
nagbabayad sila ng cedula ibig
hindi pa nae-explore and Asia, wala pa silang
sabihin ay kinikilala nilang mga
mapa ng mundo. Pag dating nila Magellan sa
Indio na sila ay under ng Spanish
Philippines napansin nil ana yung bawat Island
government. Kaya nung pinunit nila
na pupuntahan nila ay sagana sa ginto. Kaya na-
iyon and simbolismo noon ay hindi
encourage si Magellan na i-convert into catholic
na nila kinikilala ang Spanish
lahat ng napupuntahan nilang Island.
government bilang legal na
Unfortunately, namatay si Magellan sa battle of
 Maclan. Napatay sya ng isa sa mga tauhan ni
lapu-lapu.
 Nung namatay si Magellan, hindi lahat ng
kasama nya namatay. May mga nakaligtas at isa
sa mga nakaligtas ay si ANTONIO PIGAFETTA.
 Si Pigafetta ay isang secretary/scribe. Ang role
nya sa expedition ay isulat lahat ng mga
makikita nya sa expedition (location,
description, uri ng tao, na-convert na nila into
Christian, and product of that country/island)
 Bakit nagkaroon ng interest ang Spain sa
Philippines?
 Because of Gold. Halos lahat ng isla na
napuntahan nila sa Philippines ay
napakaraming ginto.
 After ni Magellan sino ang successful na
nakarating sa Philippines?
 Si Ruy Lopez de VILLALOBOS
 Nasakop nya yung Visayas at konting
bahagi ng Luzon
 Pinangalanan nga yung mga bayan na
yon as “Las Islas Felipinas/Filipinas” in
honor of King Philip II.
 Hindi nasakop ni Villalobos ang kabuuan ng
Philippines ngayon.
 Sino ang nakasakop ng kabuuan ng pilipinas
noon at kauna-unahang naging governor
general?
 Si Miguel Lopez de LEGAZPI
 Once na masakop ng mga Espanyol ang place
ang ginagawa muna nila as much as possible
hindi sila nakikipaglaban kundi nakikipag
alyansa sila sa mga Datu.
 Kapag sila’y nagkasundo, magiging under ang
Datu at magiging uring principalia na siya. Either
ia-appoint ang mga Datu as gobernadorcillo or
cabeza de barangay. Pinaniwala sila na bibigyan
sila ng posisyon pero sa totoo lang walang
power ang mga iyon kundi taga collect ng tax.
 Kapag naman ang Datu ay hindi pumayag
magpasakop tyaka nila ito aatakihin kasama
nung iba pang datu ng ibang lugar.
 Once na nasakop nila either sumuko, nakipag
alyansa, or hindi sumuko after nilang magawa
yon idedeclare na nila na under sa kanila yung
land.
 Yung mga land na hindi binabahayan automatic
sa government yon. Kapag napunta sa Spanish
government yon idi-divide nila. Merong matitira
sa Spanish government tapos maliit na portion
ibibigay nila sa simbahan and another maliit na
portion gagawin nilang reward sa mga sundalo.
 Karamihan sa mga soldiers na nag volunteer
dito sa Philippines, umuwi ng Spain kasi
mahirap ang buhay sa Philippines. Yung bahay
sa Spain made out of stone na dito sa
Philippines gawa pa sa pawid/kahoy.
 Ano ang nangyari sa mga land na nakuha nila
bilang reward?
 A. Binenta nila sa simbahan(kapag
maganda yung place – naibenta nila)
 B. Dinonate sa simbahan (mga hindi
magagandang place)
 Kanino nila binenta kung ang mga natives/indio
ay may sariling lupa?
 Sa simbahan rin. Kaya kalaunan lumaki
ng lumaki ang sakop ng simbahan.
 Ang bayan ng Calamba sa laguna ay tinatawag
noong “Hacienda de Calamba”. Yung buong
hacienda de calamba ay pag-aari ng mga
prayleng dominicano. It means yung lupa nila
Rizal sa Calamba ay hindi nila pag-aari,
nangungupahan lang sila.
 Ang tawag kina Rizal ay “INQUILINO” sa English
ay TENANTS. Kadalasan ito yung mga tsinong
mestizo/sangley na nangungupahan sa mga
prayle.
 Ang pamilya ni Rizal ay galing sa angkan ng mga
tsinong mestizo.
 Lolo ni Rizal (pure Chinese): Domingo Lamco
- Rizal means malawak na pataniman
na malapit na anihin
- Mercado means market
 Father ni Rizal: Don Francisco Mercado
 Mother ni Rizal: Donya Teodora Alonso
 Isa sa mga kapatid ni Rizal nakapag asawa ng
taga Maynila at pansamantala doon sila tumira
pagtapos paalisin sa tinitirhan nila sa Calamba.
Kalaunan, doon na sila nakahanap ng tirahan
nila sa tondo, manila.
 Ilan ang kapatid ni Rizal? Ang sagot sampu (10)
 Ilan silang magkakapatid? Ang sagot eleven (11)
 Pang pito/seven (7) si Rizal sa magkakapatid
 Full name ni Rizal: JOSE PROTACIO RIZAL
MERCADO y ALONSO-REALONDA
 September 1896: Napauwi si Rizal
 June 19, 1861: Birthday ni Rizal
 Profession: Ophthalmology
  Dalawang (2) uri ng Pari sa Philippines
1. Prayle / Regular na pari (Friars / Regular
Priests)
 Ito yung mga paring European na may
kinabibilangang relihiyosong orden
(religious order):
1) Dominicano (Dominican)
2) Franciscano (Franciscan)
3) Agustino (Augustinian)
4) Heswita (Jesuits)
2. Pari / Secular na Pari
 Ito yung mga Pilipino or tsinong
mestizong pari
 Ano ang mission ng Spanish government sa
Philippines?
 Kayamanan (GOLD)
 Kapangyarihan (GLORY)
 Kristianismo (GOD)
 Yung mga unang prayle na nakapunta sa
Philippines nag convert sila. Yung mga lalaking
nakita nilang qualified binigyan nila ng authority
na maging pari. Trinain nila tas binigyan nila
authority maging pari sa mga Parokya kasi hindi
lahat ng church/Parokya sa bawat barangay is
mapupuntahan nila. So, naisip ng mga Espanyol
na kesa walang mamahala doon sa mga
simbahan, nag assign nalang sila ng mga
pilipinong pari. Kaya nagkaroon ng dalawang
pari sa Philippines. Isa yung regular (nakapag-
aral) at isang secular (inappoint lang ng mga
prayle).
Ano ba ang kahalagahan ng GOMBURZA sa kasaysayan?
Bakit binitay ang GOMBURZA?
Ano ang kinalaman ng GOMBURZA kay Rizal?
 Nagkaroon ng pagbabago sa Europe. Dumatin
gsa Europe yung tinatawag na renaissance at
kalaunan modern period.
 Anong kaibahan ng renaissance at modern
period doon sa period bago yon? Ang period
bago ang renaissance ay medieval period. Sa
medieval period punong puno ng wars kaya
tinatawag din itong dark ages. Dahil sa palaging
may war yung mga tao noon lumakas ang
pananampalataya nila sa diyos kasi wala silang
maasahan. Kaya nung medieval period sobrang
lumakas ang mga simbahan. Bakit lumakas ang
simbahan? Kasi sila ang naging refuge nila, in
other words sya ang naging takbuhan kaya
naging influential ang catholic church. Kaya
noon sa Europe dalawa ang nagpapatakbo sa
isang bansa: (1) government and (2) church.
 Nung dumating ang renaissance at modern nag
iba ang ihip ng hangin. Kasi this time yung mga
tao hindi na sila masyadong concern sa buhay
after death ang naging focus na nila ay yung
current life. So, it means hindi na sila ganon ka
religious. Dahil yung mga tao umalis sa church
ang nangyari hindi na naging powerful ang
church. Dumalang na yung mga nagsisimba,
humina na yung mga nagbibigay ng pera, at
dahil konti nalang yung followers nila nawala na
rin yung say nila sa gobyerno, kasi dati kaya lang
naman sila pinakikinggan ng government ay
dahil malakas sila sa tao.
 In other words, yung mga friar’s noon sa spain
hindi na sila ganon ka powerful. Ang ginawa nila
nung unti unti na humihina ang powers nila sa
Spain, napansin sila na sa Philippines hindi pa
ganon ang situation. Sa Philippines malakas pa
ang simbahan. Ang ginawa nila from Spain
pumunta sila sa Philippines, yung mga friars na
dati ayaw sa Philippines pumunta ngayon kasi
this time mas maganda na yung buhay ng mga
friars dito – sinusunod sila, takot yung mga
filipino, mayayaman, may say sa government.
 Ang problema, nung dumating yung mga prayle
gusto nilang kunin yung mga Parokya ng mga
pilipinong pari, kasi wala silang a-assign-an non
kasi lahat may naka assign na paring filipino
/indio/naturales/tsinong mestizo. Ang gusto
nilang gawin dahil sila di umano ang regular o
tunay na pari sila dapat ang makakuha nung
Parokya na yon. Ang gusto nilang mangyari ma
demote yung mga pari don at sila ang pumalit.
Nung nangyari yon, nung sinisimulan na kuhain
ng mga prayle ang Parokya sa mga pari, nagalit
yung mga secular na pari, sabi nila unfair dahil
pari din naman sila at sa mahabang panahon
sila yung nag take care sa spirituality nung mga
taong andon kaya ayaw nila umalis. Kaya
sinumulan nilang ipaglaban ang kanilang
Karapatan.
 Pedro Pelaez – namuno sa pagkikipaglaban sa
pantay na Karapatan ng mga prayle at pari.
 Sekularisasyon – tawag sa ipinaglalaban ng mga
pari na magkaroon sila ng pantay na Karapatan
 tulad ng mga prayle. In English, secularization –
equality between priest and friar
 Kalaunan, namatay si Pelaez dahil nagkaroon ng
lindol. Ang pumalit sa kanya ay si Burgos. Sina
Gomez at Zamora ay kaibigan ni Burgos sila ay
mga tsinong mestizo (hindi indio – half native
half Chinese)
 Sa pamumuno ni Burgos ipinaglaban nila ang
pagkakapantay pantay ng mga prayle at pari.
Dahil sa pakikipaglaban nila nainis ang mga
prayle sa kanila dahil gustong makuha ng mga
prayle ang mga Parokya na pinamumunuan ng
mga pari.
 Isang araw, nakahanap ng way yung mga prayle
para mapabagsak si Burgos. Ano ang nahanap
nilang pagkakataon?
 Cavite mutiny (1872) (pag aalsa sa Cavite) – dati
yung mga guardya civil wala silang tax, hindi sila
nagbabayad ng tax. Isang araw prinopose na
taxan na yung mga guardya civil. Nung nalaman
ng mga guardya civil yon nagalit sila. Ang
ginawa nung mga mayayaman na indio,
sinulsulan nila yung mga guardya civil na mag
alsa (yung mga mayayaman na indio yung nag
plano). As early as 1871 nagpa-plan na sila
bandang December nag paplan nasila kung
paano sila aatake. Kaya lang ang problema, as
early as 1871 may SPY o taksil. May nagsasabi
ng lahat ng plano nila sa Spanish government.
Kaya nung umatake sila nung February 18,
1972, ang plan nila gagawa sila ng kaguluhan sa
maynila, dahil ang cavite ay malapit lang sa
maynila kapag nagkaroon ng kaguluhan sa
maynila sasaklolo ang taga cavite, mga guardya
civil sa cavite. Ang plano nila kapag nagkaroon
na ng kaguluhan sa maynila at nandon na yung
mga sundalo na taga cavite magpapa-putok sila.
Kapag nakita nung mga taga cavite yung
paputok na iyon lulusubin na nila yung military
base ng spain sa cavite. Habang nagkakagulo sa
manila doon nila lulusubin ang cavite.
 Ang problema nung araw na sasalakay sila hindi
nila alam fiesta pala sa maynila (may paputok).
Nung lumusob sila hinihintay pala sila doon ng
mga sundalong Espanyol kasi alam na nila dahil
sa SPY. In other words, nag fail yung cavite
mutiny or pag aalsa sa cavite.
 During the time na nagkaroon ng hearing
patungkol sa cavite mutiny ang governor
general ay si RAFAEL IZQUIERDO.
 Nung nagkaroon ng hearing nagkaroon ng
sabwatan between sa mga friars at kay
izquierdo. Pinalitaw na ang may sala ay ang
GOMBURZA (GOMER, BURGOS AT ZAMORA).
 Bakit nagkaroon ng sabwatan?
- Nung nagkaroon ng findings na pag alaman
na yung mastermind pala behind sa cavite
mutiny ay mga members ng masonry.
Mayayaman silang mga indio na member ng
masonry. So, ka-brad sila ni izquierdo at
hindi nya pe-pwedeng ituro na iyon ang
mastermind behind the cavite mutiny kasi
kapag tinuto nyang sila ang mastermind
papatayin yung mga yon. Since ka-brad sila
ni izquierdo baka magalit yung masonry sa
kanya at sya ang ipapatay. Kaya plinano nya
na mag turo ng iba at sakto yung simbahan
mainit ang ulo nila kay Burgos dahil
pinaglalaban nito ang sekularisayon.
 Masonry – Fraternity / association ng mga
mayayaman o influential people.
 Ang naging kaparusahan sa GOMBURZA ay
kamatayan sa pamamagitan ng GAROTE.
 Saan sila ginarote?
- Sa Bagumbayan (Luneta)
 Hindi lang GOMBURZA ang ginarote marami
pang iba. Yung iba inexile – yung mga totoong
mastermind ipinatapon lang sa ibang bansa.
Tapos yung tatlong pari ginarote sampu pa ng
iba pa.
 Anong kahalagan non kay Rizal?
 Si Paciano close nya si burgos at dahil malapit
sya kay burgos malamang ay naikwento na ni
burgos sa kanya yung tungkol sa sekularisayon.
Alam din ni Paciano na inocente si burgos at
hindi makatarungan yung pag bitay. After ng
masaksihan ni Paciano yung injustice na iyon
kwinento nya yon kay Jose Rizal. Yun ang
koneksyon ng Gomburza kay Rizal, kwinento ni
Paciano kay Jose kung gaano pinahirapan at
pinatay ang GOMBURZA ng dahil lang sa
napagbintangan sila at pinaglalaban nila ang
pagkakapantay pantay ng mga prayle at pari.
 Isa sa novela ni rizal ay inialay nya sa
GOMBURZA which is ang EL FILIBUSTERISMO
(means mga isinasagawa ng mga filibustero)
 Filibustero / filibuster – Ang GOMBURZA ang
kauna-unahang tinawag na filibustero which
means kaaway ng pamahalaan.
 Sa Philippine history ano naman ang
kahalagahan ng GOMBURZA?
- Ang GOMBURZA ang naging inspiration ng
mga sumunod na bayani para ipagtanggol
yung bansa. Dahil base sa buhay at
karanasahan ng GOBURZA mas narealize ng
mg filipino na talagang may inequality sa
Philippines.
 Totoo ba na si Don Francisco Mercado ay ayaw
sa politics? Ayaw nya ng mga usapin tungkol sa
politics? YES. Sa bahay nila as soon as possible
forbidden ang pag uusap about sa politics. Ang
nagpasok talaga ng discussion regarding politics
ay si Paciano dahil sa influence ni Burgos.
 Si Donya Teodora ang unang guro ni Rizal. Siya
ay specific sa pag aaral.
 Tapos ng kolehiyo ang mga magulang ni Rizal
which means may pera sila.
 Favorite food ni Rizal ang tuyo
 Spanish: ABECEDARIO / tag: ABAKADA / eng:
ABCD / in other words ALPHABET
 JUSTINIANO AQUINO CRUZ – teacher ni Rizal sa
biñan
 PEDRO – nakaaway ni Rizal
 Height ni Rizal: 4’11; Weight: 42 kg
 Ayon sa pag-aaral ni ambet Ocampo, hindi si
Rizal ang nagsulat nung “sa aking mga kabata”.
 “Sa aking mga kabata” famous line – Ang hindi
magmahal sa sariling wika ay daig pa ng
mabaho at malansang isda.
 Hindi rin daw totoo ang “tsinelas ni pepe”
 Ang totoo lang tungkol sa kwento ng kabataan
ni rizal ay yung kwento ng gamu-gamo.
 Si Rizal ang most documented hero dahil
mahilig syang magpa picture. Napakarami nya
ding correspondents (sulat) sa mga kapatid,
nanay at kaibigan nya. Isa sa mga madalas
nyang sulatan ay si Ferdinand Bluementrit
(professor). Isa sa mga letter ni Rizal na-ikwento
nya don yung kwento ng nanay nya tungkol sa
gamu-gamo.
 Maraming nagsasabi na ayon raw ang naging
buhay mismo ni Rizal.
Casa Tomasino / Thomasian House
- Eto yung boarding house kung saan tumira si
Rizal nung nag-aaral sya sa UST. Ito ay (located)
sa loob ng Intramuros, hindi yung nasa
Sampaloc kasi yung UST noon ay nasa loob ng
Intramuros wala pa sya sa Sampaloc, Manila.
- Isa sa namamahala sa casa tomasino ay si
Antonio Rivera. Si Antonio Rivera ay kamag-
anak ni Don Francisco Mercado. In other words,
kamag-anak sa father side ni Rizal. Si Antonio
Rivera ay may anak na babae, ang pangalan ay
si Leonor Rivera. Si Leonor Rivera ay isa sa mga
naging kasintahan ni Rizal. Ibig sabihin mag
kamag-anak si Rizal at Leonor pero malayong
mag kamag-anak sila, malayong mag pinsan sila
kasi si Don Francisco at Uncle Antonio Rivera
kung hindi sila first cousin sila ay second cousin.
So, si Rizal at Leonor kung hindi sila second
cousin sila ay third cousin.
- Pwede ba maging magkasintahan yung second
at third counsin? YES. Sa batas natin hanggang
ngayon ang bawal mo lang pakasalan ay
hanggang first cousins. Therefore, hindi illegal
yung pagiging magkasintahan nila Rizal at
Leonor.
- [Pag tapos nung scene ni Leonor at Jose Rizal,
ipinakita yung scene ni Maria Clara at
Crisostomo Ibarra] Maraming nagsasabing
historyador na ang naging inspirasyon daw ni
Rizal sa paglikha nung character na si Maria
Clara, sa noli me tangere, ay si Leonor Rivera.
Sabi nila si Rizal daw si Crisostomo Ibarra tapos
si Maria Clara naman si Leonor Rivera.
Totoo ba na si Paciano ang nag encourage kay Rizal para
mag-aral sya sa Europa? Yes.
Totoo ba na hindi alam nung parents ni Rizal na
pumunta sya sa Europa at hindi sya nagpaalam? Yes.
- Isang araw inencourage ni Paciano si Jose na
mag-aral sa Europe para doon nila ipaglaban
yung pantay na karapatan ng mga Indio at mga
Espanyol. Ang layunin kasi ng mga may kayang
(may pera) Indio noon at tyaka mga tsinong
mestizo ay pumunta sila mismo sa Europa, sa
Espanya to be specific, tapos sa Espanya doon
sila susulat at doon nila ipakikipaglaban yung
pantay na karapatan ng mga Indio at ng mga
Espanyol. Ang hope nila is kung nandoon sila
 makikinig yung Spanish government doon at
babaguhin nila yung system dito sa Pilipinas. So,
ayon yung reason kung bakit pinadala si Jose
Rizal ni Paciano sa Espanya para doon mag-aral.
Totoo na walang ka alam-alam ang mga
magulang nya at walang alam si Leonor.
- Kung matatandaan nyo, ang apelyido talaga nila
Jose ay Mercado kaso nung mag-aral si Jose sa
Intramuros, Maynila o sa Ateneo, hindi nya
ginamit yung apelyidong Mercado, ginamit nya
yung apelyidong Rizal kasi mainit yung mata
nung mga prayle sa apelyido Mercado dahil sa
pagiging related ni Paciano kay Burgos. Kaya sa
buong stay ni Rizal sa Maynila ang gamit nyang
surname ay Rizal.
- Kalaunan, nung inencourage ni Paciano si Jose
na mag-aral sa Europa, yung sa passport ni Jose
ang ginamit na surname naman ay yung
Mercado at hindi Rizal. Bakit? Kasi that time
medyo mainit sa mga prayle yung pangalang
Rizal. Kasi totoo na nung nasa UST si Rizal kasali
sya sa mga organizations ng mga Indio at kung
minsan napapasama sya sa mga-away sa
Espanyol. Medyo mainit yung mata nung mga
prayleng dominicano sa UST kay Jose Rizal.
Kapag nalaman nila na si Jose ay pupunta sa
ibang bansa baka magduda sila sa layunin ni
Jose at baka pigilan nila yung pag-alis nya ng
bansa. So, para ma-prevent yung pag pigil ng
mga friars sa pag-alis ni Rizal sa Philippines,
ginamit nya ulit yung apelyidong Mercado. Pero
pagkarating nya sa Spain, ginamit nya na ulit
Pagkakaiba ng Ilustrado sa Propagandista
yung apelyidong Rizal kasi doon na sya nasanay.
Remember, elementary palang sya nung
ginamit nya yung apelyidong Rizal hanggang sa
mag college so sanay na sya sa apelyidong Rizal.
Kaya nung pagkarating nya ng Spain, although
nung pag-alis nya Mercado ang pinagamit sa
kanya, ginamit nya ulit yung surname na Rizal.
Universidad Central de Madrid – kung saan nag tapos si
Rizal ng kanyang course na Ophthalmology. Pero si Rizal
nag intern/OJT sya sa Spain sa ilalim ng sikat na
Ophthalmologist na si Dr. Otto Becker.
Miguel Morayta
- Si Miguel Morayta ay professor sa Universidad
Central de Madrid. Siya ay tinatawag na Man of
Science kasi mas naniniwala sya sa turo ng
syensa/science kesa sa relihiyon/religion. May
mga pagkakataon na yung mga
research/isinusulat ni Morayta na pag-aaral ay
kumokontra doon sa mga itinuturo ng simbahan
sa Espanya. Dahil kinokontra nung mga
sinusulat nya yung turo ng simbahan sa
Espanya, pinag-initan si Miguel Morayta, ang
ginawa tinanggal sya sa school. Kalaunan,
marami ang sumoporta kay Morayta, nagwelga
sila, nagalit sila sa pagkakaalis ni Miguel
Morayta sa Universidad Central de Madrid.
Hanggang sa makapunta yung issues sa Spanish
government. Ngayon, nung nalaman yon ng
Spanish government kinausap yung parang
chancellor ng school or yung pinakamataas sa
school. Sinabi don sa chancellor ng school,
meron syang dalawang option either: (1)
ibabalik nya si Morayta sa posisyon nya, or (2)
sya ang mag bitiw sa pwesto nya. So, ang
nangyari naibalik sa posisyon ng pagiging
professor si Miguel Morayta.
- Si Miguel Morayta ay naging inspirasyon ng mga
propagandista sa Europa, kasama na don sina
Rizal, Del Pilar, Luna etc. Bakit sya inspirasyon
ng mga propagandista? Inspirasyon sya kasi
patunay si Miguel Morayta na kaya ng isang
ordinaryong indibidwal na magtagumpay laban
sa makapangyarihang simbahan. Si Morayta ay
marami ding friends na mga propagandista
dahil tulad nya ang mga propagandista din ay
lumalaban sa mga maling itinuturo ng
simbahan.
- May mga mayayaman na Indio at tsinong
mestizo na nag-aral sa Europa (kapag sinabing
Europa ang pinag-uusapan ay yung continent
kung saan kabilang yung Spain, France, Portugal
etc. kasi hindi lang naman sila nag concentrate
sa Spain during that time, may ibang mga Indio
noon at tsinong mestizo na nag-aral sa iba pang
bahagi ng Europa, kaya Europa ang ginagamit
na term). Yung mga mayayaman na Indio na
‘yon at mga tsinong mestizo na nag-aral sa
Europa, pagkarating nila doon na realize nila na
ibang iba ang sistema sa Europa kesa sa
Pilipinas. May kalayaan ang mga tao sa Europa –
ayon yung narealize nila ibang iba sa bansang
pinagmulan nila, kaya ang naging tawag sa
kanila ay illustrado.
- Ang ibig sabihin ng illustrado ay “naliwanagan”.
Saan sila naliwanagan? Naliwanagan sila na
mayroong mali talaga sa pamamahala ng mga
Espanyol at mga prayle sa Pilipinas.
- May mga illustrado kalaunan (hindi lahat ng
illustrado) na dahil don sa nakita nilang
kaibahan ng management sa mga country sa
Europe at sa Philippines na realize nila na
kailangan nilang bumuo ng organization. Ang isa
sa mga binuo nilang organization ay yung
tinatawag na kilusang propaganda, sa English
propaganda movements.
- Ano ang layunin ng propaganda movements o
kilusang propaganda? Ang layunin ng kilusang
propaganda ay magsulat sila at humingi ng
pantay na karapatan ng mga Indio at Espanyol
sa pilipinas. So, ayon yung nire-request nila,
equal rights ng mga Indio at Espanyol sa
Philippines. Para marinig yung kanilang tinig
bumuo sila ng isang dyaryo o newspaper.
- Ang tawag sa newspaper na binuo ng
propaganda movements ay La Solidaridad. Yung
La Solidaridad, ito yung newspaper ng
propaganda movements na ginamit nila para
maiere / ma-air yung concerns nila against sa
Spanish government sa Philippines. Bakit gusto
nila ma-air yung concerns nila sa
mismanagement ng Spanish government sa
Philippines? Kasi gusto nila ng pantay na
karapatan ng mga Espanyol at mga Indio.
- Lahat ba ng illustrado naging kasapi ng kilusang
propaganda? Hindi.
- Ano ang tawag sa mga illustrado na naging
kasapi ng kilusang propaganda? Propagandista.
(hindi lahat ng illustrado ay propagandista)
- Lahat ba ng propagandista ay illustrado? Yes,
kasi yung kilusang propaganda situated sya sa
Europe. It means kailangan mo muna pumunta
sa Europe. Eh ang tawag don sa mga estudyante
na mga Indio at mga tsinong mestizo na nag-
aaral sa Europe ay illustrado. So, it means lahat
ng propagandista ay illustrado pero hindi lahat
ng illustrado ay propagandista. Dipende kung
sino lang ang naging member ng kilusang
propaganda.
- Si Rizal nag-aral sya sa Europa, naliwanagan sya
sa kaibahan ng pamamahala sa mga bansa sa
Europa sa Pilipinas, so illustrado sya. Kalaunan
naging member sya ng kilusang propaganda, so
propagandista sya.
- Pero meron ding mga nag-aral sa Europa, mga
ilustrado sila pero hindi sila nag member sa
kilusang propaganda kaya hindi sila
propagandista.
Ang buhay ng mga ilustrado sa Espanya
- Mayroon silang pinagkakaabalahan, yung
tinatawag nilang ABS (Alak, Babae, Sugal), ito
yung mga bisyo ng mga ilustrado noon. Dahil sa
pagkahumaling nila sa tatlong bagay na yon lagi
silang sinasabihan ni Rizal, lagi silang
pinagagalitan kasi ang inaatupag nila ay yung
ABS at hindi yung pagtulong sa bansa na
makamit yung pantay na karapatan. Hindi yon
ang inaasikaso ng karamihan sa kanila kundi
yung alak, babae, sugal. Bakit? Kasi yung mga
iba sa kanila kuntento na sa ganong buhay.
Hindi naman kasi sila affected sa nangyayari sa
Philippines dahil nasa Europe sila kaya okay na
yun para sa kanila. Yung mga iba naman
nawalan na sila hope / pag-asa na magiging
katulad ng pamamahala sa espanya yung
pamamahala sa pilipinas kaya hinahayaan
nalang nila. Nagfo-focus nalang sila sa alak,
babae, at sugal, which is ang ikinagagalit ni
Rizal.
Spoliarium – Juan Luna
Christian Virgins Exposed to the Populace – Felix
Hidalgo
- Yung dalawang paintings na nabanggit ay
nanalo sa National Exposition of the Arts in
Madrid competition.
- Yung spoliarium ay nanalo ng 1st place (unang
gantimpala)
- Yung Christian Virgins naman ni Hidalgo ay
nanalo ng 2nd place (ikalawang gantimpala)
Hotel Ingles, Madrid – June 25, 1884
- After manalo nila Luna at Hidalgo nagkaroon ng
celebration party yung mga ilustrado sa
Espanya. Sa Hotel Ingles, Madrid sila nag
celebrate noong June 25, 1884.
- Ang ise-celebrate nila ay yung pagkapanalo ni
Luna at Hidalgo. Malaking bagay yon sa kanila
dahil for the first time na acknowledge sa Spain
mismo ang kakayahan ng mga Indio. Sa
 katotohanan nanalo pa nga ng pinakamataas at
ikalawa sa pinakamataas na gantimpala.
- Unfortunately, sa event/party na ginanap hindi
nakarating si Hidalgo dahil nasa Paris, France
sya during that time.
- Ang pinopoint out ni Rizal sa speech nya sa
event / party na ito ay yung kahusayan ni
Hidalgo at Luna na pwede sila maging Espanyol
pwede sila maging Pilipino kasi parehas lang
naman yon nung pinopoint nya na hindi higit
yung mga Espanyol sa mga Pilipino at hindi rin
naman higit yung mga Pilipino sa Espanyol,
pantay lang sila kasi parehas silang tao.
- Yung magandang speech na iyon ni Rizal
kalaunan ay na publish sa La Solidaridad. Ang
naging title nung speech nya sa La Solidaridad
ay Brindis.
- Brindis – congratulatory speech of Jose Rizal for
Juan Luna and Felix Hidalgo na pinublish sa La
Solidaridad.
Totoo ba na hinuhuli yung mga nakukuhanan ng aklat ni
Rizal? Yes kasi forbidden yung mga books ni Rizal kaya
kapag nahulihan ka ng copy nung books na yon talagang
ikukulong ka.
Kahit na gobernadorcillo o mga cabeza de barangay?
Yes, dahil sa totoo lang wala naman silang power mga
taga collect lang sila ng tax.
May mga gobernadorcillo at mga cabeza de barangay
din na nakikipaglaban noon sa mga Espanyol? Meron.
- Halimbawa: Yung harapan ng UE ang tawag don
ay Samson Road. Kaya Samson Road ang tawag
don kasi nung panahon ng mga Espanyol isa sa
mga naging cabeza de barangay nung lugar na
yon ay si Apolonio Samson. Si Apolonio Samson
ay kasapi ng KKK. Kaya kalaunan nung namatay
sya, since doon sya namumuno sa lugar na iyon
ipinangalan sa kanya yung buong road.
[Scene ni Elias at Crisostomo sa Noli Me Tangere]
- Kung natatandaan nyo yung huling
pinagkwentuhan natin sa Noli Me Tangere, si
Crisostomo dahil sa inis nya kay Padre Damaso
tinutukan nya ng kutsilyo tapos pinigilan sya ni
Maria Clara tapos nakulong sya tapos nakalaya
din sya kalaunan. Pagkalaya nya ine-encourage
sya ni Elias na sumapi sa mga nagrerevolt
against Spanish government, pero si Crisostomo
Ibarra during that time hindi sya pumayag.
[Scene ni Joel Torre na nakatali at binabato sa Noli Me
Tangere]
- Ang context non si Joel Torre si Crisostomo
Ibarra, pagkalaya nya kino-convince sya ni Elias
na sumali sa revolution at hindi pumayag si
Crisostomo. Although hindi sya pumayag na
sumapi sa revolution sya pa rin yung pinag
bintangan. Dahil sa pinag-iinitan sya ni Padre
Damaso sya yung pinagbintangan na utak
behind the revolution during that time kaya
hinuli sya at tinali tapos pinagbabato sya ng
mga tao habang hinuhuli sya.
[Scene na sinusunog yung mga aklat tapos dinadasalan
ng mga prayle]
- Totoo ba yung scene na ito? Yes, lahat ng
mahuhuli na copy ng Noli at El Fili noon ay
sinusunog nila tapos dinadasalan ng mga prayle
kasi sabi nila may sa dimonyo daw yung mga
aklat na iyon.
[Scene: conversation between Del Pilar and Rizal in La
Solidaridad]
- Ang unang punong patnugot / editor in chief ng
La Solidaridad ay si Graciano Lopez Jaena.
- Facts: Hindi si Graciano Lopez Jaena ang first
choice na maging punong patnugot ng La
Solidaridad. Ang first choice ng kilusang
propaganda na maging punong patnugot ng La
Solidaridad ay si Jose Rizal.
- Ang La Solidaridad ay ang tool na ginagamit ng
kilusang propaganda para mai-air yung
sentiments nila, which is yung newspaper nila.
At first nung na create yon ang gusto nilang
maging editor in chief ay si Jose Rizal talaga.
Kaya lang tinanggihan ni Rizal kaya napunta kay
Graciano Lopez Jaena.
- Bakit ba tinanggihan ni Rizal yung pagiging
editor in chief ng La Solidaridad? Kasi busy sya
during that time. During that time kasi gusto ni
Rizal na gumawa ng first history book na ang
nagsulat ay Filipino.
- Wala bang history book ang Philippines non?
Meron naman pero kadalasan isinulat yon ng
mga Espanyol. Wala pa na ang nagsulat ay isang
Pilipino kaya kadalasan, since hindi Pilipino ang
 nagsulat, panget yung isinusulat nila sa
kasaysayan ng Pilipinas. Bias pa sila. Kaya ang
goal ni Jose Rizal ay magsulat ng history book.
- So, ang ginawa ni Rizal, sinulatan nya si
Ferdinand Blumentritt. Si Blumentritt ay isang
history professor sa Europe at friend ni Rizal. So,
nagtatanong si Rizal kung anong book ang
pwedeng basahin nya para sa pagsusulat nya ng
history book. Ang nirecommend ni Blumentritt
kay Rizal na basahin para makapagsulat ng
history book ay yung Sucesos de las Islas
Filipinas na isinulat ni Antonio Morga. Ang
ginawa ni Rizal naghanap sya ng copy sa Spain,
unfortunately, wala syang makitang copy non sa
Spain kasi sinulat yung book na yon 16th century
pa, eh 19th century ng mapunta si Rizal sa Spain.
So, almost 300 years na yung book kaya wala
nang copy sa Spain. Ang ginawa nya nagpunta
sya sa ibang bansa sa Europa hanggang sa
mapunta sya sa United Kingdom. Pagkarating
nya ng United Kingdom sa isang library sa
London nakahanap sya ng kopya nung Sucesos
[Scene: Pag-aaway ni Rizal at Del Pilar]
de las Islas Filipinas.
- Araw araw pumupunta si Rizal sa library, during
that time wala pang photocopy, cellphone at
camera yung mga cellphone. So, ang ginagawa
ni Rizal araw araw sya pumupunta doon at
kinokopya nya yung libro. Habang kinokopya
nya yung libro nakita nya na yung mga libro may
mga maling impression sa Philippines kaya ang
ginagawa ni Rizal nilalagyan nya ng annotations.
- Annotations: kapag may nakita syang paragraph
na hindi sya agree lalagyan nya yon ng asterisks.
Kapag nilagyan nya yon ng asterisks sa may
bandang baba ng page magsusulat ulit sya ng
asterisks tapos ie-explain nya kung bakit mali
yung impression na yon. So, sa sobrang haba
nung mga annotations na ginawa ni Rizal,
dumoble yung kapal ng libro dahil sobrang haba
nung explanation ni Rizal don sa mga sinabi ni
Morga sa book nya. Kalaunan naging book yung
ginawang yon ni Rizal, yung pagkopya nya ng
history book ni Morga. Tinawag itong,
Annotations of Rizal to Morga’s Sucesos de las
Islas Filipinas ang shortcut nito ay Annotations
sa tagalog Anotasyon / Anasyon ni Rizal kay
Morga. (Sa quiz kapag tinanong ang isasagot
nalang ay “Anotasyon”)
- Anotasyon – history book na isinulat ni Rizal
kakalagay nya ng mga commentary sa book ni
Morga. Ito ang nag serve na first history book
na isinulat ng isang Pilipino.
- Going back, dahil sa tinanggihan ni Rizal
napunta yung pagiging editor in chief kay
Graciano Lopez Jaena. Si Jaena noon ay
tinutulungan ni Marcelo H. Del Pilar at ni
Mariano Ponce.
- Kalaunan, dahil sa wala na silang sponsor, mula
Barcelona kailangang ilipat yung publication ng
La Solidaridad sa Madrid. Eh si Jaena ayaw
nyang umalis sa Barcelona kaya nagbago tuloy
yung editor in chief. Nung ilipat yung
pahayagang La Solidaridad mula Barcelona
papunta ng Madrid nagbago kasi ayaw na
sumama ni Jaena papunta sa Madrid. Kaya mula
kay Jaena pinalitan sya ni Marcelo H. Del Pilar.
Hanggang sa magsara na yung La Solidaridad si
Marcelo H. Del Pilar na yung naging editor in
chief.
- Tulad ng napag-usapan yung La Solidaridad ang
first choice talaga na maging editor in chief
noon ay si Rizal, unfortunately tinanggihan ni
Rizal dahil sa busy sya sa pagsusulat nung first
history book (anotasyon) kaya napunta ito kay
Jaena. Kalaunan yung La Solidaridad kailangan
ilipat yung office nya kasi wala na silang
financer. Inilipat nila yung office mula Barcelona
to Madrird. Ayaw na sumama ni Jaena kasi taga
Barcelona sya doon sya nakatira eh
unfortunately wala na ngang financer don taga
Madrid na yung mag finance. So, dahil sa hindi
na sya sumama ang naging editor in chied na
nga ay si Marcelo H. Del Pilar. Si Del Pilar
talagang mahal na mahal nya yung La
Solidaridad kasi talagang pinaghirapan nya yon
kahit nung panahon pa ni Graciano Lopez Jaena
nagwowork na sya para sa La Solidaridad,
nahahanap sya ng mga pwedeng mag finance
para sa publication ng newspaper, kumbaga
baby nya talaga yung La Solidaridad.
- Kaya nagkaroon ng pagtatalo between Del Pilar
and Rizal kasi before walang set of officers ang
kilusang propaganda / propaganda movements.
Hanggang sa dumating yung time na realize nila
na para mas maging organize yung
 organizations nila ay mag-elect sila ng officers.
So, sabi ni Rizal, okay lang na mag elect sila ng
officers pero sana kung sino yung ma-elect na
president nung organization ay siya rin dapat
ang may last say sa La Solidaridad. Kasi
remember ang propaganda movements, tool
nya ang La Solidaridad, ibig sabihin hawak nya
yung La Solidaridad dapat, yun yung means nya
para ma-air yung sentiments nung propaganda
movements. Kaya sabi ni Rizal dapat kung sino
ang president ng propaganda, sya rin ang may
last say sa La Solidaridad. Doon na nagalit si Del
Pilar.
- Bakit nagalit si Del Pilar sa sinabi ni Rizal? Kasi
ang naging worry doon ni Marcelo H. Del Pilar
all the way sya ang nag pagod para sa La
Solidaridad. In case na hindi sya ang manalo ng
pagkapresidente ibig bang sabihin lahat ng
pinag paguran nya basta nalang mawawala?
Ipapasa nya doon sa mananalo? Ayon yung
ikinagalit nya. Yun yung situation / context kung
bakit sya nagalit.
- Si Rizal naman nainis din sya sa inasal ni Del
Pilar kasi sabi nya kay Del Pilar, “selfish yung
motive mo sa hindi mo pag payag akala ko ba
hindi private company ang La Solidaridad, akala
ko ba nagwowork sya para sa public. Kung
ganon dapat hindi mo sinasarili yung La
[Scene: Pinagagalitan ni Nozaleda si Blanco]
Solidaridad”
- Dahil sa pag-aaway na iyon between Rizal and
Del Pilar, isa yon sa naging dahilan para umuwi
ng pilipinas si Rizal. Bakit sya umuwi ng
Pilipinas?
1. Kasi na realize nya na kung gusto
talagang kalabanin yung mga Espanyol
kailangan harapin sila sa Philippines
2. Pangalawang dahilan dahil don sa pag-
aaway nila ni Del Pilar. Kasi nga magulo
din yung mga propagandista sa
Espanya. Hindi sila organize, hindi sila
nagkakaisa, yung mga iba selfish ang
kanilang motive.
- So, pinipigilan ni Mariano Ponce si Rizal kaya
lang hindi sya nagpapigil at umuwi sya ng
Philippines.
- Pagkabalik nya ng Philippines kasama nya yung
kanyang pamilya pansamanta tumira sila sa
Hongkong. Umalis ulit sila ng bansa, tumira sila
sa Hongkong. Pagkarating sa Hongkong,
nagtayo ng clinic don si Rizal kasama nya yung
mga kapatid nya at tyaka yung kanyang
magulang. Kalaunan, bumalik ulit sila sa
Philippines. So, Spain to Philippines –
Philippines to Hongkong – Hongkong to
Philippines.
- Pagbalik ulit nila ng Philippines ang ginawa ni
Rizal nag tayo sya ng organization. Ang
pangalan ng organization ay La Liga Filipina.
- La Liga Filipina: basically, para itong
propaganda movement. Organization ito sa
Philippines na ang layunin ay magkaroon ng
pantay na karapatan yung mga Indio at mga
Espanyol. Ayon yung layunin ng La Liga Filipina
na itinayo ni Rizal. Isa sa mga naging member
nito ay si Bonifacio.
- Facts: Hindi kilala ni Rizal si Bonifacio pero si
Bonifacio kilala nya si Rizal.
- Unfortunately, yung organization ni Rizal na La
Liga Filipina nag close din yon kaagad. Bakit?
Kasi hinuli si Rizal. Pinagbintangan sya ng mga
prayle na yung kanyang nobela na Noli at El Fili
ay paninira sa simbahan at pamahalaan. Kaya
ang naging kaparusahan nya ay ipinatapon sya
sa Dapitan. Located ang Dapitan sa Mindanao.
- Sa Dapitan nakilala ni Rizal si Josephine
Bracken, ang pangalawang love interest ni Rizal.
- Pinipilit ni Nozaleda si Blanco na ang talagang
head ng Katipunan ay si Rizal. Si Blanco hindi
sya naniniwala na si Rizal ang head ng
Katipunan. Ang simbahan lang talaga, sa
pamumuno ni Nozaleda ang naniniwala. Si
Nozaleda sya yung Archbishop ng Manila during
that time, ini-insist nya na si Rizal ang
mastermind.
- Anong ginawa ni Blanco nung ini-insist talaga ng
simbahan na si Rizal ang mastermind? Gusto
nyang tulungan si Rizal kaya pinuntahan nya si
Rizal sa fort Santiago.
- After ma exile ni Rizal sa Dapitan nung 1892,
pagdating ng 1896 pinayuhan sya nung mga
friends nya na mag volunteer sa Cuba. Ang Cuba
kasi sakop yan ng Spain kaya lang yung Cuba
unlike sa Philippines nag re-revolt na sila. So,
kailangan ng mga additional volunteer ng mga
Espanyol para lumaban sa mga Cubans na
nagrerevolt against them. So, sabi ng mga
 friends ni Rizal para matapos na yung
pagbibintang ng Spanish government na gusto
mo sila umalis dyan sa bansa mo, mag volunteer
ka sa Cuba. Dahil na rin si Rizal ay
ophthalmologist mag vo-volunteer sya don as a
doctor. Ang ginawa ni Rizal, sumulat sya sa
governor-general during that time which is si
Ramon Blanco. Sumulat sya para patunayan na
hindi totoo yung paratang sa kanya na nagpa-
plano sya ng revolution or may masama syang
plano against the friars and Spanish
government dahil don sa sinulat nya sa Noli at
El Fili. So, mag vo-volunteer sya sa Cuba as a
doctor.
- Pagkarating ng July inaprubahan ni Governor-
General Ramon Blanco yung application ni Rizal
na mag punta sa Cuba as a volunteer. July 31 na
free si Rizal so pupunta na sya ng Cuba.
Unfortunately, August 1896 nagsimula na
sumalakay yung Katipunan.
- Bakit sumalakay na ang Katipunan nung august
1896? Supposedly, hindi pa dapat sasalakay ng
august ang Katipunan kasi ang Katipunan secret
organization yan so nagpaparami muna sila ng
members at nag-iipon sila ng armas at sapat na
pera sa pakikipaglaban nila sa Espanya. Kaya
lang nabunyag kasi yung secret organization
nila, nalaman ng Spanish government.
- Paano nalaman ng Spanish government yung
tungkol sa Katipunan? Nagmi-meeting na kasi
yung Katipunan na soon sasalakay na sila,
sasalakayin nila yung Spanish government sa
Manila (pero hindi pa nung august dapat). So,
ang ginawa nung isang katipunero, pinuntahan
nya yung kapatid nya na nasa kumbento (pinag-
aaralan ng mga madre). Binalaan nya yung
kapatid nyang babae na umuwi na sa probinsya
kasi nga sasalakay yung mga katipunero sa
maynila. Nung sinabi nya yon sa kapatid nya
yung kapatid nya naman kinumbinse sya na
sabihin yon sa mga madre. Nung malaman yon
ng mga madre kinumbinse sya na sabihin sa
mga prayle. Nung nalaman yon nung mga prayle
nireport kaagad nila sa Spanish government.
Kaya ang nangyari or naging result, premature
yung pagkareveal ng Katipunan. Nung nalaman
nila na alam na ng Spanish government na
mayroong Katipunan at magrerevolt sila against
sa Spanish government at balak nilang unang
sumalakay sa Maynila, wala nang choice yung
Katipunan kung hindi i-reveal yung sarili nila at
simulan na nga yung pagsalakay. So, since na-
reveal na nga yon wala na silang choice kung
hindi umatake kaya August 1896 umatake na
sila.
- Ang pangalan nung katipunero na may kapatid
na babae na nagreveal sa Katipunan ay si
Teodoro Patiño (hindi kasama sa quiz)
- Ang problema, remember, si Rizal, July nakalaya
na sya at nagsisimula na syang maglayag
papunta ng Cuba, kasi mag vo-volunteer sya
don. September (mga last week ng sept), si Rizal
ay nasa Spain na. Kasi noon bago ka makapunta
ng Cuba dadaan muna yung barko sa Spain.
Habang nasa Barcelona, Spain si Rizal biglang
nagkaroon ng order na pabalikin sya ng
Philippines. So, from Spain gulat na gulat si Rizal
na pinababalik sya sa Philippines kasi maganda
yung usapan nila ni Blanco na magvo-volunteer
sya sa Cuba, pinayagan sya – nirelease sya, nung
July nagsimula syang maglayag tapos pagdating
ng September pinababalik na sya, hindi pa sya
nakakapunta sa Cuba pinababalik na sya. So, si
Rizal no choice na sya bumalik sya ng
Philippines. Pagkabalik nya ng Philippines hindi
na sya ikinulong sa Dapitan, unlike before,
diniretsyo syang dalhin sa Intramuros, to be
more specific sa Fort Santiago. Yung Fort
Santiago military based sya ng mga Espanyol sa
loob ng Intramuros. Nung nasa Fort Santiago na
si Rizal doon nya nalaman na pinagbibintangan
syang head ng Katipunan kasi ang sabi ng
Spanish government meron silang mabigat na
ebidensya dahil yung mga pictures nya
natagpuan doon sa mga headquarters ng
Katipunan, naririnig din yung name nya na
isinisigaw, at ginagamit yung name nya sa
pagso-solicit ng pondo ng Katipunan. After that,
nung makulong na si Rizal sa Fort Santiago,
pinipilit / pine-pressure na ng simbahan si
Blanco na hatulan ng kamatayan si Rizal.
Unfortunately, si Blanco ayaw nyang
magpagamit sa simbahan. Kaya kinausap ni
Blanco si Rizal na kung pwedeng magpalabas ng
manifesto / declaration (parang open letter). Sa
open letter, itatanggi ni Rizal na involve sya sa
Katipunan. Ang ginawa ni Rizal, gumawa sya ng
open letter para sa mga Indio. Sinabi nya don na
 hindi talaga sya bahagi ng Katipunan at hindi
nya nakikita na handa na yung mga Indio para
magsarili / magkaroon ng sarili nilang
government.
[Scene: Pinalitan ni Polavieja si Blanco]
- Remember, itong si Blanco pinayuhan nya si
Rizal na gumawa ng manifesto para
mapabulaanan yung kanyang pagkakadawit sa
Katipunan, and gumawa naman si Rizal. Pero
ang tanong nakalaya ba si Rizal after? Hindi.
- Bakit hindi nakalaya si Rizal kahit na may ginawa
na syang manifesto? Kasi natanggal sa pagka
governor-general si Ramon Blanco. Pinalitan sya
ni Camilo Polavieja.
- Bakit biglang natanggal si Ramon Blanco sa
kanyang posisyon? Kasi hindi nya sinunod yung
sinasabi ni Nozaleda sa kanya.
- Camilo Polavieja – isa sa mga dating general na
malalapit kay Blanco.
[Scene: Dalawang bad news na nareceive ni Rizal taong
1890]
- Ang unang bad news ay yung natanggap nya sa
kapatid nyang si Paciano. Ito ay ang pagpapaalis
sa pamilya nya sa calamba dahil hinihingan sila
ng dagdag na kabayaran nung mga prayleng
dominicano na nagmamay-ari ng hacienda de
Calamba. So, dahil sa hindi pumayag yung
pamilya ni Rizal kasama yung mga kapanalig nila
sa Calamba pinaalis sila don nung 1890.
- Isa pang bad news na nareceive ni Rizal ay yung
letter ni Leonor Rivera nung 1890 din na
magpapakasal na ito. Remember? 1882, from
Philippines pumunta si Rizal sa Spain para mag-
aral. So, after 8 or 7 + years, si Leonor sumulat
kay Rizal sinasabi nya na magpapakasal na sya.
Ang nangyari kasi, ganito, remember hindi
nagpaalam si Rizal kay Leonor. After a while si
Leonor, diba tinutulungan nya yung tatay nya na
si Antonio Rivera sa Casa Tomasino, after a
while pinabalik sya sa probinsya sa Camiling,
Tarlac. So, nung nandon sya kasama nya yung
nanay nya sinusulatan sya (actually) ni Rizal and
sya rin naman sumusulat sya kay Rizal. Kaya
lang yung mga letters na pinapadala ni Rizal
para kay Leonor ay hindi nakakarating sa kanya
kasi hinaharang nung nanay nya. Bakit? Kasi
ayaw nung nanay nya na ma-involve yung
family nila sa family ni Rizal, although
magkamag-anak naman sila. Kasi natatakot
yung nanay ni Leonor na baka matulad yung
kapalaran nila sa pamilya Mercado na pinag-
iinitan ng pamahalaan. As much as possible
inilalayo talaga nung mother ni Leonor si Leonor
kay Rizal kaya hindi nya natatanggap yung mga
letters.
- Afterwards, pinilit nung mother ni Leonor si
Leonor na pakasalan si Charles Henry Kipping.
- Charles Henry Kipping – ay isang British
Engineer, isa sya sa gumawa nung train station
noon na Ferrocarril de Manila-Dagupan.
- Kalaunan, nung maramdaman ni Leonor na
parang wala na mangyayari sa relationship nila
ni Rizal, kasi di naman nagrereply sa kanya si
Rizal kasi nga hindi binibigay kay Leonor yung
mga sulat ni Rizal, pumayag na sya magpakasal.
- Afterwhile, sumulat sya kay Rizal, sinabi nya na
magpapakasal na sya. Nung bago sya
magpakasal ang ginawa nung mother ni Leonor
binigay nya lahat ng letter ni Rizal kay Leonor
tapos sinabi nung mother ni Leonor na ginawa
ko lang yon, although hindi ko itinapon, ginawa
ko lang yon para sa benefit din natin at ng
buong pamilya natin. So, nabasa ni Leonor lahat
ng letter sa kanya ni Rizal pero nagpatuloy pa
rin yung desisyon nya na magpakasal noon kay
Charles Henry Kipping. Ang nangyari si Leonor
at si Charles Henry Kipping ay nagkaroon ng
dalawang anak. Unfortunately, nung ikalawang
anak na nila, nung manganganak na si Leonor
para don sa ikalawang anak nila after nya
manganak namatay sya. Namatay sya sa
panganganak doon sa ikalawang anak nila.
- Kailan namatay si Leonor? 1893 lang patay na si
Leonor, batang namatay si Leonor at the age 26
namatay na sya. 1893 kung matatandaan ninyo
si Rizal ay nasa Dapitan noon (from 1892-1896).
[Scene: Babaeng kumakanta sa kasal ni Leonor, yung
Madre na kumakanta ay si Maria Clara]
[Kwento ng Noli Me Tangere]
- Start ng Noli dumating si Crisostomo at
nagkaroon ng piging, iniinsulto sya ni Padre
Damaso pero hindi nya pinapansin, after nung
piging kinausap sya ni teniente Guevarra,
kinuwento ni teniente Guevarra yung nangyari
sa tatay nya na si Don Rafael, pero hindi yon
binuy (binili or pinakinggan) ni Crisostomo at
nag focus sya don sa pagpapatayo nya ng school
tapos binalaan sya ni Elias na may balak
pumatay sa kanya pero hindi yon binuy ni
Crisostomo at nagpatayo pa rin sya ng school
pero muntik na syang tamaan nung bato na
maaaring pumatay sa kanya, niligtas lang sya ni
Elias pero patuloy pa rin si Crisostomo sa
pagpapatayo ng school dahil ayon yung nakikita
nyang solution sa pagkaka alipin ng mga Indio.
So, nagpatawag sya ng piging, hindi invited si
Padre Damaso pero biglang andoon,
pagkadating nya nagulat sya – iniinsulto yung
tatay nya, iniinsulto sya tapos hindi na sya
nakatiis, kinuha nya yung kutsilyo tinutukan nya
sa leeg si padre damaso, nung aktong papatayin
nya na dapat biglang pinigilan sya ni Maria
Clara. Tapos ang nangyari non nakulong sya
pero dahil sa mayaman sya nakalaya sya,
pagkalaya nya kinausap sya ni Elias na sumali
don sa mga nagrerevolution. Hindi pumayag si
Crisostomo, although hindi pumayag si
Crisostomo, dahil pinag-iinitan sya ng mga
prayle nakulong pa rin sya ulit dahil
pinagbintangan syang kasapi nung mga nagre-
revolution. Afterwards, nung makulong si
Crisostomo, kalaunan, iniligtas / itinakas sya ni
Elias. Nung iniligtas sya ni Elias pumayag na sya
na sumapi sa revolution. Pero sabi nya bago sya
sumapi kailangan nya munang kausapin si Maria
Clara. So, pumunta si Crisostomo kay Maria
Clara. Bakit nya gusto makita si Maria Clara?
May gusto kasi syang liwanagin kay Maria Clara.
Ang nangyari kasi nung 2nd time na makulong si
Crisostomo, may mga evidence na nakalakip
kung bakit sya nakulong. Isa sa mga evidence
doon ay yung letter nya kay Maria Clara. Kay
Maria Clara nya kasi kinukwento yung hinaing
nya sa government. So, nagtataka sya kung
papaanong napunta yung letter nya kay Maria
Clara sa Government kaya kinausap nya si Maria
Clara. At ipinagtapat naman ni Maria Clara na
talagang ibinigay nya sa Spanish Government
yung letter ni Crisostomo sa kanya. Bakit?
Ikunuwento ni Maria Clara na si Padre Salvi ay
pinilit sya na ibigay sa kanya yung letter ni
Crisostomo, ang kapalit ay ibibigay ni Salvi yung
letter ni Pia Alba kay Maria Clara. Si Maria Clara
kasi hindi nya na inabuutan yung nanay nya,
namatay kasi sa panganganak yung nanay nya.
Ang pangalan nung nanay nya ay Pia Alba.
Ngayon may ipinapakita si Salvi na sulat ni Pia
Alba kay Maria Clara, dahil sa gustong gustong
mabasa yon ni Maria Clara pinagpalit nya ang
sulat ni Rizal sa sulat ng nanay nya.
- Ano ang laman ng sulat ni Pia Alba? Doon
nalaman ni Maria Clara na ang tunay nya palang
ama ay hindi si Capitan Tiago (kinikilala nyang
ama) kung hindi si Padre Damaso. Papaanong
nangyari yon? Kasi pinagsamantalahan ni Padre
Damaso si Pia Alba. Ang naging bunga ay si
Maria Clara pero hindi yon alam ni Capitan
Tiago, kaya pinalaki sya ni Capitan Tiago at
itinuring na anak.
- Ang nangyari dahil tumakas lang si Crisostomo
sa tulong ni Elias, hinu-hunt sya ngayon ng mga
guardia civil kaya umalis na sya kasama nya si
Elias pagtapos makausap si Maria Clara. So,
binabaril sila kaya nagplano yung dalawa (Elias
at Crisostomo) sabi nila maghiwalay tayo para
mahati yung mga guardia. Sabi ni Crisostomo na
magkita nalang sila doon sa bakanteng lupa na
pag-aari ng pamilya Ibarra. Maghihiwalay sila
para mailigaw yung mga guardia civil. Hanggang
sa nailigaw ni Elias yung mga guardia civil tapos
dumiretsyo sya sa bakanteng lote ng mga
Ibarra. Pagkadating nya don wala si Crisostomo,
ang nandon lang ay si Basilio na umiiyak,
umiiyak sya dahil natagpuan nya ron yung
bangkay ng kanyang inang si Sisa. Nandon si
Sisa dahil, remember si Sisa ay may dalawang
anak si Crispin at Basilio vinovolunteer nya ang
mga ito sa simbahan dahil naniniwala sya na
pagpapalain sila ng diyos doon, one time hindi
na umuwi si Crispin so doon na sinimulang
hanapin ni Sisa si Crispin hanggang sa mabaliw
baliw sya at dahil sa pagkabaliw napabayaan
nya yung sarili nya hanggang sa isang araw
namatay sya, nakita nalang sya ni Basilio don sa
bakanteng lote ng mga Ibarra. Nung makita ni
Elias si Basilio, dahil sa may tama na rin si Elias,
sinabihan nya si Basilo na kapag namatay ako,
ako at yung nanay mo sunugin mo kami tapos
may itinuro syang bakanteng lote sabi nya
banda doon maghukay ka may makukuha kang
kayamanan gamitin mo yon para makatulong sa
paglaya ng bansa / sa pagkalaya ng pag aalipin
sa mga Indio. So, ayon yung ginawa ni Basilio.
 Ang nangyari after, si Basilio ay inampon ni
Capitan Tiago. Bakit sya inampon ni Capitan
Tiago anong nangyari sa anak nyang si Maria
Clara? Nung nalaman ni Maria Clara na hinu-
hunt si Crisostomo tapos hindi na matagpuan
yung katawan nya, akala nya namatay na si
Crisostomo. Kaya ang ginawa nya gusto nya
pumasok sa kumbento, ayaw ni Damaso at first
pero dahil sabi ni Maria Clara
“magpapakamatay ako kapag hindi mo ako
pinasok sa kumbento”, napilitan si Damaso at
pinayagan sya. Doon sa kumbento nag-aaral ng
pagmamadre si Maria Clara doon kaya lang ang
leader kasi sa kumbento ay si Padre Salvi.
Habang nasa kumbento si Maria Clara ni-rape
sya ni Padre Salvi. Kaya sa scene ng Jose Rizal
movie may madre na umiiyak. Umiiyak sya dahil
sa sobrang daming masasamang bagay na
nangyari sa buhay nya (1) namatay yung
kanyang kasintahan tapos (2) narape pa sya.
Kalaunan sa epilogue ng Noli Me Tangere,
mayroong ipinakita doon na may dalawang
lalaki na nakakita sa madreng tumalon ang
assumption ayon ay si Maria Clara,
nagpakamatay sya. Kasi sa El Filibusterismo
malalaman ni Simon doon na namatay na si
Maria Clara.
[Kwento ng El Filibusterismo]
- Sa El Filibusterismo naman after ng matagal na
pagkakawala si Crisostomo ay nagbabalik pero
this time sa katauhan ni Simon. Si Simon ay
isang alahero / nagbebenta ng alahas. Lagi
syang naka sunglasses tapos mahaba yung
buhok nya so medyo malayo yung itsura nya kay
Crisostomo. So, nagbebenta sya ng alahas sa
mga Espanyol tapos pinupush nya yung mga
Espanyol na lalo pang alipinin yung mga Indio,
unlike kay Crisostomo, pinupush ni Simon yung
mga Espanyol na lalo pang pasakitan yung mga
Indio. Kasi naniniwala si Simon na kapag mas
inalipin pa yung mga Indio darating yung time
na hindi na nila yon matitiis at magre-revolt sila.
Si Simon all the while ay nag-iipon ng sapat na
mga kakampi at sapat na makinarya para mag
revolt. Isa sa mga ginagamit nya doon ay si
Quiroga. Si Quiroga ay Chinese / Sangley na
businessman. Si Quiroga pangarap nya na
maging ambassador. Ngayon dahil si Simon ay
malapit sa kapitan-heneral nakikipag lapit si
Quiroga sa kanya nang sa ganon matulungan
sya ni Simon na sabihin sa kapitan-heneral na
gawin nyang ambassador si Quiroga. Ngayon
ginagamit ni Simon si Quiroga, sinasabi nya na
supplyan sya nito ng armas maraming armas
galing ng China ang kapalit noon ay
pagagandahin ko ang pangalan mo sa kapitan-
heneral ng sa ganon ay maging ambassador sya.
One time itong si Simon bumisita sya doon sa
bakanteng lote nila ang goal nya ay kuhanin
yung itinago nyang kayamanan na sinabi nya
kay Elias. Habang naghuhukay sya nakita sya ni
Basilio. Nandoon si Basilio dahil binibisita nya
yung nanay nya. Nung nakita ni Basilio si Simon
na naghuhukay doon sa same spot kung saan
nya nakuha yung kayamanan ng mga Ibarra don
nya na confirm na si Simon at Crisostomo ay
iisa. Supposedly, papatayin ni Simon si Basilio
kasi walang pwedeng makaalam nung kanyang
plano or else balewala lahat ng pinaghirapan
nya, kaya lang nagbago yung isip ni Simon kasi
naisip nya na pwede nyang gamitin o
makatulong si Basilio. Ang ginawa nya
kinoconvince nya si Basilio na sumama sa kanya
sa revolution pero ayaw sumama ni Basilio kay
Simon dahil nagsisimula na yung mga schools sa
katotohanan lang ay mayroon ng mga school na
na-aprubahan ng Spanish Government tuwing
gabi ito, magtuturo kami ng Espanyol sa mga
Indio. So, ayaw pumayag ni Basilio. Itong si
Basilio kasi may kapwa sya mga students dahil
nag-aaral din ng medisina doon si Basilio. May
mga kapwa sya students na gusto nga nila
makatulong sa mga Indio sa pamamagitan ng
pagpapatayo ng mga paaralan. Yung paaralan
na yon tuturuan yung mga Indio na magsalita ng
Espanyol. So, may proposal sila sa government
na approve pero hindi sila yung na approve na
magtuturo. Supposedly kasi sila rin dapat yung
magtuturo eh kasi hindi sila yung na-approve.
So, after ma approve yung proposal nila for
Spanish government nag party lahat maliban
kay Basilio, hindi sya nakadalo sa party. After
ilang weeks lahat ng nagparty ay pinahuli ng
Spanish government at ikinulong kasama na ron
si Basilio kahit na hindi sya dumalo don sa party.
Bakit? Kasi napagbintangan lahat sila na kasapi
nung mga nagre-revolution. Kalaunan, nang
 malaman yon ni Capitan Tiago, inatake sya.
Inatake sya ng malaman nya na ikinulong si
Basilio kasi alaga nya yon eh. Supposedly, si
Capitan Tiago tutulungan nya si Basilio na
makalaya kaya lang hindi na natuloy dahil sya ay
inatake. Tapos ang nangyari pa yung pera nya
na dapat ay ibibigay nya kay Basilio ay hindi rin
nakuha ni Basilio kasi nga si Capitan Tiago bago
sya mamatay yung kura paroko nila pinapirma
sya na lahat ng pera nya ay idodonate nya sa
simbahan. Kaya walang nakuha si Basilio mula
doon sa pagkakamatay ni Capitan Tiago. Ang
pangalan nung kura paroko na nagpapirma kay
Capitan Tiago ay si Padre Irene. Si Padre Irene
yung pari na nung mamamatay na si Capitan
Tiago pinapirma nya to ng document na lahat
ng kayamanan ni Capitan Tiago ay idodonate
nya sa simbahan. Pangalawang tutulong na sana
kay Basilio ay yung girlfriend nya, si Juli. Nung
malaman ni Juli na nakulong si Basilio gusto
nyang tulungan kaya lumapit sya kay Padre
Camorra, ang ginawa ni Camorra ay
pinagtangkaan nyang gahasain si Juli. Dahil sa
takot tumakbo si Juli, nung makita nya yung
bintana sya ay tumalon kaya lang building yon
kaya namatay si Juli. Nung mabalitaan ni Simon
yung nangyari doon sa girlfriend ni Basilio,
pinuntahan nya si Basilio at sya ang nag piyansa
rito. Tapos kinuwento nya yung pangyayari,
yung panget na nangyari kay Capitan Tiago at
kay Juli. Dahil doon si Basilio ay pumayag na na
maging kakampi ni Simon. Magpaplano sila
ngayon laban sa Spanish government.
- After maconvince ni Simon si Basilio na sumali /
kumampi sa kanya. Kinuwento ngayon ni Simon
kay Basilio yung plano nya. Ang plano ni Simon:
Ikakasal si Paulita Gomez kay Juanito Pelaez. Si
Paulita Gomez meron syang longtime
boyfriend, ang long time boyfriend ni Paulita ay
si Isagani. Si Isagani naman ay barkada ni
Basilio. Si Isagani at Paulita boyfriend-girlfriend
sila for a longtime tapos after a while nakipag
break si Paulita kay Isagani dahil nakita nya na
wala syang magiging magandang future kay
Isagani at dahil na rin sa sulsol nung pamilya nya
na hindi sya magkakaroon ng magandang buhay
kasama si Isagani. Ang nangyari pinili ni Paulita
si Juanito Pelaez kasi mayaman. Ang nangyari
kasalan na, after ng kasal ang reception ay sa
bahay ni Capitan Tiago, yung bahay ni Capitan
Tiago hindi na sya ang may-ari kasi deads na
sya. Binili nung father ni Juanito Pelaez yung
bahay ni Capitan Tiago at doon titira yung mag-
asawa. Doon sa kasalan na yon dahil sa
mayaman sila Juanito Pelaez, invited lahat ng
mga VIP sa buong community.
- Ang plano ni Simon ay magdadala sya don ng
lampara, yung lampara ang magiging regalo nya
sa bagong mag-asawa. Kalaunan, yung lampara
na yon ay sasabog together don sa mga ilan
pang bomb ana plinant ni Simon don sa bahay
ni Capitan Tiago. So, sinabi nya yung plan nya
kay Basilio. Doon sa araw ng kasal ang nangyari
pumunta si Simon as planned, ibinigay nya yung
lampara, nagustuhan nila, sinindihan. After non
umalis na si Simon kasi magtatago na sya at
aantayin nalang nya yung magiging pagsabog.
Ang naging problema, si Basilio nakunsensya
kasi friend nya si Isagani na long time boyfriend
ni Paulita Gomez. So, si Basilio sinabi nya kay
Isagani yung plano ni Simon sa kasalan ni
Paulita at Juanito. Dahil sa inlove parin si Isagani
kay Paulita, pumunta sya ron sa kasalan at
kinuha nya yung lampara, kasi sasabog yung
lampara kapag namatay at sinindihan ulit. So,
dali daling pumunta don si Isagani, kinuha nya
yung lampara at inihagis nya sa labas tapos
sumabog. After non hinunt na si Simon kasi sya
yung pinagbintangan dahil sya yung may dala
nung lampara. Ang nangyari don, unlike sa
napanood, sa totoo lang nakatakas pa doon si
Simon hanggang sa napunta sya sa bahay ni
Padre Florentino. Si Padre Florentino ay pari
hindi sya prayle. Si Florentino ay tiyuhin sya ni
Isagani. Si Florentino meron syang girlfriend
kaya lang gusto ng magulang nya na mag pari
sya kaya nakipag break sya don sa girlfriend
nya. After non naging pari sya pero naging
malungkutin sya. Going back to the story,
kakatakbo kakatakbo ni Simon napadpad sya
doon sa bahay ni Florentino, kumatok sya don
tapos pinatuloy naman sya tapos alam nya na
kalaunan dadating rin yung mga guardya civil at
mahuhuli sya ron kaya bago pa sya mahuli,
uminom sya ng lason hanggang sa mamatay
sya. Pero bago sya mamatay nagkaroon sila ng
conversation ni Florentino. Doon nya sinabi na
“bakit ganon ang diyos Gusto ko lang naman ay
 justice para sa bansa ko para kay Maria Clara
pero bakit ganito?” Tapos don yung sinabi ni
Florentino na “hindi ka pinagpala o hindi ka
binasbasan ng diyos kasi selfish yung naging
motive mo tyaka pumapatay ka kasi.”
Pagkarinig non ni Simon namatay na sya. Ang
ginawa ni Florentino after non kinuha nya lahat
ng kayamanan ni Simon tapos after nya ma-
collect, pumunta sya sa dagat at itinapon nya
ang mga iyon sa dagat. Doon sabi nya na sa
future kung sino man ang makakuha ng mga
kayamanan na ito sana gamitin sat ama. Ayon
yung ending ng El Filibusterismo.
- Interpretation sa Noli at El Fili: Yung mga iba
ang interpretation nila tulad ni Bonifacio, ang
message ng Noli at El Fili ay bumuo ng
revolution or mag revolt against the Spanish
government. Kasi remember sa Noli? Si Elias
revolution yung gusto nya. Pagdating naman sa
El Fili si Simon naman yung gusto mag revolt.
Akala nila yun ang hidden message ng Noli at El
Fili pero sa totoo lang kapag inintindi mo ng
mabuti hindi yon ang hidden message ng Noli at
El Fili. Anong message nya? Ang message non
kapag nag revolt tayo kapag dinaan natin sa
madugong paraan mag fe-failed. Nag failed
nung panahon ni Elias – namatay sya ayon ang
naging ending ng Noli. At nag failed nung
panahon ni Simon – namatay sya nung nag
revolt sya. So, ayon talaga ang message. Ang
message kapag nagrevolt ng walang organize na
plan kamatayan lang ang magiging resulta. Ayon
yung isang bagay na na misinterpret ni
Bonifacio. Akala nya ang message is to revolt
kaya nga binuo nya yung Katipunan pagkatapos
ma-dissolve nung La Liga Filipina.
[
- Si Taviel pinag-iinitan sya ng mga prayle dahil sa
pagiging abogado nya kay Rizal. Kasi si Taviel
naniniwala talaga sya na walang kasalanan si
Rizal.
- Yung trial ni Rizal ay ginanap sa loob ng
Intramuros ang current location non ay yung
Pamantasan ng Lungsod ng Maynila.
- Principal figure in the uprising –
accusation/paratang kay Rizal. Ito yung
kasalanan na ibinintang sa kanya, na sya yung
mastermind behind don sa pag salakay ng mga
Katipunan.
- Yung mga judges sa trial ni Rizal ay hindi mga
judges sa civil court kung hindi mga militar din.
- Ang pinupush nung kabilang panig na maging
kaparusahan kay Rizal ay kamatayan / death
through firing squad ang kanilang proposal na
parusa kay Rizal.
- Yung mga akda ni Rizal ay isa sa mga
ibedensyang inilahad, lumabas din yung mga
lumang akda ni Rizal na Noli, El Fili, at yung
Annotations nya, na si Rizal talaga ang
mastermind behind Katipunan.
- Actually, si Rizal meron syang dalawang novel
yung Noli at El Fili tapos meron syang history
book yung Annotations tapos meron syang mga
pinublish na article sa La Solidaridad. Pero may
ikatlong novel si Rizal, kaya lang yung ikatlong
novel nya ay hindi tapos. Ang title nito ay
“makamisa”. Paano nalaman ang ikatlong novel
ni Rizal? Si Ambeth Ocampo, isang professor ng
history sa Ateneo, pinag-aaralan nya yung mga
draft ni Rizal. Isang araw may nakita syang
chapter sa draft ni Rizal na wala sa novel na Noli
at El Fili. Tapos naalala nya yung isa sa mga sulat
ni Rizal kay Blumentritt. Isa sa mga sulat ni Rizal
kay Blumentritt may nabanggit syang ginagawa
nyang novel nya. Yung ikatlong novel nya balak
ni Rizal na isulat sa tagalog and this time para
naman sa mga Indio yon. Kasi remember ang
Noli at El Fili primarily para sa mga Espanyol yon
sa Spain. Para pag nakita nila mamulat yung
mga mata nila na talagang may mali sa sistema
ng government sa Philippines. Kaya yung
ikatlong novel nya ay para talaga sa mga Indio,
para mamulat sila na may mali rin silang
ginagawa. Unfortunately, yung novel na yon
hindi natapos ni Rizal. Sa isa sa mga sulat nya
kay Blumentritt sinabi nya na hindi nya matapos
tapos yung novel kasi kapag sinusulat nya hindi
nya maiwasang gumamit ng salitang Espanyol.
Eh ayaw ni Rizal ng ganon (mixture ng Spanish
at Tagalog) kasi sabi nya ganon magsalita yung
mga prayle, yung mga misa ng prayle sa
pilipinas ay mixture ng Spanish at Tagalog kaya
ayaw nya. Kaya inabort nya yung pag susulat
nya doon sa kanyang ikatlong novel. Going
back, ang naging assumption yung nakitang
 chapter ni Ambeth Ocampo ayon yung bahagi
ng ikatlong novel ni Rizal.
- Makamisa - Title ng ikatlong nobela ni Rizal.
Unfinished novel. Isang chapter lang ito at ang
title ng chapter 1 ay makamisa.
- Yung prosecution ang gusto nila is death
penalty kay Rizal, naniniwala kasi sila na sya
yung mastermind behind Katipunan. Yung panig
naman ni Rizal ang pino-point out ni Taviel ay
wala naman talagang direct evidence na nai-
present ang prosecution na nagtuturo na si Rizal
talaga ang mastermind behind Katipunan, lahat
yon ay assumptions lang dahil wala silang
maipakita na direct na letter ni Rizal na talagang
sinasang-ayunan nya yung revolution. Isa pa sa
inilabas nila na evidence na tutulong dapat kay
Rizal is yung kanyang pakikipag meeting kay Pio
Valenzuela.
- Ang nangyari kasi non, remember 1892
ipinatapon si Rizal sa Dapitan dahil sa
ipinatapon sya, nung year din na yon namatay
yung La Liga Filipina. So, short live yung
organization na itinayo ni Rizal na La Liga
Filipina. Pagkamatay nung La Liga Filipina, ayon
naman yung nag udyok kay Bonifacio at tyaka sa
kanyang mga kaibigan na itayo ang KKK. After 4
years napagpasyahan ng Katipunan na hingin
nila yung basbas ni Rizal para mag start na ng
pagsalakay. June 1896 nag meet si Pio
Valenzuela at Jose Rizal sa Dapitan. Bakit si
Valenzuela ang ipinadala at hindi si Bonifacio
ang direktang kumausap kay Rizal? Kung si
Bonifacio kasi ang pupunta sa Dapitan medyo
kahina-hinala kasi hindi naman galing sa
mayaman na pamilya si Bonifacio. So, paano
nya maa-afford yung pagsakay ng barko
papunta ng Dapitan at anong sadya nya? So,
medyo malabo at delikado yon dahil
minamanmanan nga yung pag stay ni Rizal sa
Dapitan. Kaya instead na si Bonifacio si Pio
Valenzuela ang ipinadala. Bakit sya? Kasi si Pio
Valenzuela ay galing sa mayamang pamilya at
doctor sya. So, pinapalabas nila doon na si Pio
Valenzuela pupunta sya ng Dapitan para
humingi ng medical advice kay Rizal since
parehas silang doctor, at since si Rizal ay
graduate sa Europe. Isang local na doctor
magtatanong sa doctor from Europe, parang
ganon yung gusto nilang ipalabas na scenario so
magiging less suspicious yon sa mga Espanyol.
So, nakarating nga ron as planned si Pio
Valenzuela at nagkausap sila ni Rizal. Syempre
hindi kilala ni Rizal si Valenzuela, kaya
inintroduce ni Valenzuela yung sarili nya at
inintroduce nya yung Katipunan kay Rizal. Hindi
rin alam ni Rizal yung tungkol sa KKK kasi
remember 1892 ipinatapon na sya sa Dapitan,
so wala na syang mga balita sa mga nangyayari
and besides ang Katipunan ay secret
organization.
- Ano ang pinunta don ni Pio Valenzuela? Ang
hingin ang basbas ni Rizal na sinasang-ayunan ni
Rizal yung plan ng Katipunan na salakayin yung
Spanish government sa Philippines nang sa
ganon ay tuluyan ng makalaya ang Philippines
sa pananakop ng mga Espanyol o yung
tinatawag nga nating separasyon.
- Anong sinagot ni Rizal nung hingin ni Valenzuela
ang kanyang consent? Ang sagot ni Rizal ay
hindi. Hindi sya pumapayag. Bakit hindi
pumapayag si Rizal? Sabi nya dugo lang /
masasayang lang yung buhay / dadanak lang
yung dugo, ayon lang ang mangyayari kasi
naniniwala si Rizal na walang kalaban laban
yung mga armas / machinery ng mga Indio sa
mga Espanyol, kaya hindi nya binigay yung
basbas nya. Si Pio Valenzuela sabi nya itatakas
nila si Rizal sa Dapitan basta ibigay lang nito
yung basbas pero sabi ni Rizal ay hindi, hindi sya
papayag na itakas sya at hindi nya ibibigay yung
basbas nya kasi pagkarating ng July magvo-
volunteer na si Rizal sa Cuba.
- After the talk of Rizal and Valenzuela, bumalik
sya ng Manila. Pagbalik nya ng Manila, hinuhuli
na yung mga mapagbibintangan na member ng
Katipunan, ayon na yung situation sa Manila.
Ngayon sya minamanmanan na sya and then
isang araw itong si Pio Valenzuela nakita nya na
may sumusunod sa kanya na guardia civil. Ang
ginawa nya sumuko sya kasi during that time
may promo, ang promo kapag sumuko ka
palalayain ka as long as ipagtapat mo lang lahat
ng alam mo tungkol sa Katipunan. Tapos, ayon,
nagpakulong sya and sinabi nya na galing sya ng
Dapitan, nakausap nya si Rizal tapos hindi
pumayag si Rizal. Kaya din natin nalaman yung
narrative ni Valenzuela. Kaya sya hinarap sa
court.
 - [Philippine History] [Controversy about
Valenzuela] Kalaunan, during American period,
tumanda na si Valenzuela. Nung ininterview si
Valenzuela kalaunan nung matanda na sya
tinanong yung naging usapan ulit nila ni Rizal.
Binago ni Valenzuela yung kwento nya. Ang sabi
nya “Sa totoo lang pumayag noon si Rizal at
binigay nya yung basbas nya kaya lang ako
nagsinungaling noon kasi baka sakaling
makatulong kay Rizal para makalaya sya”. Ang
tanong ngayon ano ang totoo? Binigay ni Rizal
yung basbas nya or hindi? Ang pinaniniwalaan
natin ngayon sa kasaysayan ay hindi nya talaga
ibinigay. Bakit hindi pinaniwalaan yung
narrative ni Valenzuela nung tumanda na sya?
(1) tumanda / matanda na sya – unang
argument and medyo faulty na yung memory
nya (2) maraming historian na nagsasabi baka
nakiki-ride lang si Valenzuela noon kasi during
that time nagkaroon ng sobrang papuri kay Rizal
during the American period. Kasi naging icon si
Rizal nung American period. Pati mga products
mukha nya ang nakalagay kasi sobrang sikat
nya. Additionally, hindi rin kasi yon yung naging
official statement nya nung kabataan nya. Edi
dapat kung totoo yon nung kabataan palang nya
sinabi na nya bakit pa naghintay ng ganon
katagal. Therefore, although mabasa nyo yung
controversy na yon ang pinaniniwalaan pa din
natin sa history natin ay hindi pumayag si Rizal
kasi ayon yung nasa official na document.
July 12, 2021: Discussion
- Sa letter ni Rizal sa mom nya, nirerequest nya
Paano ba nag meet si Rizal at Josephine Bracken?
- Si Rizal after nila mag-away ni Del Pilar umalis
sya ng Europe, bumalik sya ng Philippines pero
pagkabalik nya ng Philippines pumunta sila ng
Hongkong. Pagkarating sa Hongkong gumawa
sya ng clinic nya ron. Dahil si Rizal ay mahusay
at graduate sya sa Europe sumikat sya,
afterward, madali lang sila doon about a year
lang bumalik na sila ng Philippines at doon na
nga itinayo ni Rizal yung kanyang La Liga Filipina
Organization. Tapos days lang nagtagal yung La
Liga Filipina kasi hinuli na si Rizal dahil ayon sa
mga prayle sya ay banta (threat) sa simbahan,
banta sa pamahalaan, kaya hinuli sya at
ipinatapon sya sa Dapitan.
- Nung umalis si Rizal sa Hongkong, [ang
scenario] yung ama-amahan ni Josephine, kasi si
Josephine maagang namatay yung mga
magulang nya afterwards yung friend nalang ng
tatay nya ang nag-alaga/nagpalaki sa kanya and
nakatira sila sa Hongkong, ang nangyari yung
ama-amahan ni Josephine nagkaroon ng
problema sa mata at humahanap sila ng doctor.
So, hanap sila ng hanap ng doctor hanggang sa
may mag recommend sa kanila kay Jose Rizal.
Nung pinuntahan nila yung office ni Rizal sa
Hongkong, wala na si Rizal kasi bumalik na sila
ng family nya sa Philippines. So, ang ginawa nila
(Josephine) sinundan nila si Rizal sa Philippines.
Nung pagkarating nila sa Manila nalaman nila
na si Jose Rizal ay ipinatapon sa Dapitan kaya
ang ginawa nila sinundan nila si Rizal sa
Dapitan. Ang hope nila is sana gumaling na yung
ama-amahan ni Josephine. So, pagkarating don
tinignan/chineck ni Rizal yung mata nung ama-
amahan ni Josephine unfortunately wala ng
pag-asa. Despite that, kahit wala ng pag-asa, si
Josephine at yung ama-amahan nya ay lagi
parin bumabalik kay Rizal para magpacheck-up.
Hanggang sa kakapabalik balik nagkamabutihan
sina Josephine at Rizal. Nung nalaman yon nung
ama-amahan ni Josephine, nagalit ito kaya
bumalik sila sa Manila. Sa hindi malamang
kadahilanan, after few months, iniwan ni
Josephine yung kanyang ama-amahan at
bumalik sya ng Dapitan, tapos nagsama na sila
ni Rizal.
na sana tanggapin si Josephine. Ibig bang
sabihin hindi tanggap nung family ni Rizal si
Josephine? Yes, during that time kasi si
Josephine at Rizal nag live in sila / nagsama na
sila ng hindi sila kasal. Eh yung sitwasyon noon
‘yon ay 19th century so conservative yung mga
tao during that time. Kahihiyan sa kanila kapag
hindi kasal yung anak nila tapos meron ng
kinakasama. Kaya doon sa case na yon hindi
gusto nung mother ni Rizal si Josephine. Kaya sa
letter nirerequest don na sana magustahan ng
mom ni Rizal si Josephine kasi lagi nito
tinutulungan si Rizal at ang importante naman
ay nagmamahalan – ito yung context nung
sinasabi ni Rizal.
[scene: maraming nagpapa check-up kay Rizal sa movements simula 1892 hanggang 1896,
Dapitan] maliban doon sa pagdalaw ni Pio Valenzuala
nung June 1896 which is hindi nya naman
- Karamihan sa nagpapa check-up kay Rizal ay
ibinigay yung permission nya sa revolution kasi
hindi naman may sakit sa mata pero chinecheck
although naniniwala sya na nangangailangan
nya tapos meron ding mga bata. Akala ko ba
ang Philippines ng reformation hindi nya yon
Ophthalmologist si Rizal, eh bakit sya ng
nakikita through revolution nakikita nya yon
gagamot ng ibang sakit (e.g., pilay, bata, etc) eh
through education.
diba doctor lang sya sa mata? Ang context kasi,
- Totoo ba na si Rizal at Josephine ay nagkaroon
during those time na nasa Dapitan sya, ang
ng anak? Yes, yung anak nila ay lalaki
Dapitan ay nasa Mindanao at wala silang mga
unfortunately namatay yung anak nila. Nung
doctor don at karamihan sa mga Indio ay
pinanganak patay na sya. Ang naging pangalan
mahirap. So, nung malaman nila na ipinatapon
nung anak nila, pinangalanan ni Rizal na
sa place nila si Rizal, ang ginawa nila dahil
Francisco Rizal, kapangalan nung tatay nya.
narinig nila doctor ito, lahat ng sakit nila, kesa
- Despite don sa mga evidence na magpo-prove
wala silang mapagpa check-upan dahil wala
na si Rizal ay innocent, ang naging hatol ng
naman silang pera at walang gaanong doctor
hukuman sa kanya / ng military court sa kanya
(kaya nga expensive ang doctor kasi wala
ay guilty kaya ang naging kaparusahan ay death
gaano) ang ginagawa nila nagbabakasakali sila
penalty through firing squad sa Luneta na ang
at pumupunta sila kay Rizal. Si Rizal naman dahil
tawag noon ay Bagumbayan. Sa Bagumbayan
sa pagnanais nyang tumulong kahit hindi yon
din ginanap yung pagbitay sa tatlong paring
yung specialization nya kung ano lang yung
martir nung 1872.
alam nya itinutulong nya talaga. Ang kapalit
noon nagbibigay lang sila ng mga ilang gulay, [scene: pagpunta ni Doña Teodora sa Malacañang]
isda, or mga hayop kay Rizal dahil wala silang
- Totoo ba na lumapit yung mom ni Rizal sa
pera pambayad.
governador-general na si Camillo Polavieja? Si
- Bakit natin na discuss yan? Pansinin nyo nung
Camillo Polavieja ang nag sign ng death penalty
bata kayo, kapag tinanong kayo kung anong
na sentence ni Rizal. Nung malaman ng pamilya
trabaho ni Rizal, maliban syempre sa manunulat
ni Rizal yung sentence sa kanya, yung mom nya
ang sasabihin nyo ay doctor sya. At karamihan
pumunta kay Polavieja. Ang goal is hihingin sana
sa Philippines ang alam si Rizal ay doctor ng may
nila yung tulong ng governor-general para ma-
sakit, hindi lang sakit sa mata kung hindi as in
pardon si Rizal. Hindi nya alam kasabwat yung
yung doctor sa ospital – ayon yung alam natin.
governor-general ng simbahan sa pagbibigay ng
- Bakit ganon yung perception or concept natin
parusang kamatayan kay Rizal. So, totoo yung
kay Rizal? Ang sagot: kasi nung time na buhay si
scene na yon. Although ayon sa mga historian
Rizal lahat ng uri ng pagkakasakit as long as na
hindi lang sya ganon ka simple. Ang original na
kaya nyang makatulong, tutulong sya. Kaya
nangyari ay nag manikluhod sya sa Malacañang.
nagkaroon ngayon sya ng impression or
Si Polavieja ay nasa Malacañang tapos may
nagkaroon ng impression yung mga Indio that
hagdan don yung hagdan kung saan umaakyat
time na sya ay doctor sa lahat ng pagkakasakit.
at bumababa ang bago at paalis na president,
Yun yung reason kung bakit kadalasan akala ng
doon nag manikluhod si Doña Teodora. So,
mga Pilipino sya ay doctor ng mga may sakit at
nakaluhod sya habang gumagapang papunta
hindi lang doctor sa mata. Ito yung context kung
kay governor-general Polavieja.
bakit, ito yung impression natin.
[scene: plano ng Katipunan na iligtas si Rizal]
[scene: trial ni Rizal]
- Toto ba na nagplano yung Katipunan na iligtas si
- Totoo ba na si Rizal ay nagsalita doon sa trial
Rizal upon knowing na nasintensyahan na sya
nya? Yes, sinabi ni Rizal na hindi totoo yung
ng death penalty through firing squad? Yes, may
accusations kasi hindi naman sya nakipag
plan sila na iligtas si Rizal pero yung plan na yon
interact or nag make ng any political
 hindi gusto ni Rizal so hindi rin sya pumayag sa
plan. Kasi nasabi ni Rizal once na lumusob kayo
sa Fort Santiago, sa loob ng Intramuros, para na
rin kayong nag suicide kasi napaka imposible na
ma-penetrate ang Fort Santiago kasi:
1. Nasa loob sya ng Intramuros so bago
ka makapunta sa Fort Santiago
kailangan mo muna ma by-pass yung
malalaking gate ng Intramuros.
2. Dahil yung Fort Santiago ay nasa loob
ng Intramuros severely guarded sya so
next na impossible yon na ma-
penetrate.
Dadanak lang yung dugo, sabi ni Rizal, kapag
pinilat natin na iligtas nyo ako. Kaya ayon sinabi
ni Paciano yung pasya/decision ni Rizal kaya
inabort yung mission na yon.
[scene: pagpunta ni Doña Teodora sa kulungan ni Rizal]
- Requests ni Rizal sa family nya na gusto nya
sana mangyari after ng death nya:
1. “Hilingin nyo kaagad ang aking bangkay
dahil baka itapon nalang nila ako sa kung
saan.”
2. “Ibaon nyo ako sa lupa, lagyan nyo ng isang
bato at isang krus. Ilagay nyo aking
pangalan, araw ng kapanganakan at
kamatayan.”
3. “Kung nanaisin nyong lagyan ng bakod ang
aking puntod maaari nyong gawin. Wala
lamang anibersaryo / anniversary.” (ibig
sabihin wag i-celebrate yung death
anniversary nya)
- Lahat ng mga requests ni Rizal walang natupad
ni isa. Pagkamatay ni Rizal hindi ibinigay ng
Spanish government yung katawan nya sa
family nya. Ang ginawa after nyang mamatay,
nung na confirm na patay na sya, ipinatapon sya
sa Paco Cemetery. Nung mabalitaan nung
pamilya ni Rizal na itatapon sya sa Paco
Cemetery. Ang ginawa ni NARCISA (kapatid ni
Rizal) pumunta sya sa Paco Cemetery tapos
sinuhulan nya yung sepulturero doon. Ang sabi
nya “yung darating na bangkay lagyan mo ng
mark kung saan nila ililibing, ang ilagay mong
marka dun sa ililibing nila ay RPJ.”
- RPJ – palatandaan nila kung saan inilibing si
Rizal ng mga Spanish sa Paco Cemetery. RPJ
means binaliktad na pangalan ni Rizal, Rizal
Protacio Jose.
- Pangalawa sabi ni Rizal ibaon sya sa lupa, kung
gustong lagyan ng bakod lagyan pero simple
lang which is hindi rin natupad until now kasi si
Rizal technically hindi naman nakalibing sa
Lupa. Yung mga bangkay nya ay nandon sa baba
ng kanyang monument. Tapos yung simple ay
hindi rin naging simple dahil binabantayan sya
at naging parke pa.
- Yung pangatlo hindi rin natupad, sabi kasi ni
Rizal wala dapat death anniversary kaso nung
1898 nung maging president si Emilio Aguinaldo
isa sa mga unang batas na ginawa nya is yung
pagce-celebrate ng Rizal Day every December
30. Kaya lahat ng requests ni Rizal ay
nabaliwala.
[scene: pagbibigay ni Rizal ng gamit kay Trinidad]
- Yung ibibigay ni Rizal na lampara kay Trinidad
ay galing sa pamilya Pardo de Tavera. Kasi si
Trinidad Pardo de Tavera friend sya ni Rizal so
nung makulong si Rizal sa Fort Santiago
pinadala iyon ng mother ni Trinidad Pardo de
Tavera.
- Yung mga ibang historian ayon sa kanila hindi
daw iyon lampara. Ang sabi nila ayon daw ay
cocinilla. Ang cocinilla ay parang kalan pang-init
ng food. Pero sa ibang book ang sabi ayon daw
ay lampara. Pero regardless kung ano man yon
ang sure lang is galing yon sa pamilya Padro de
Tavera.
- “There is something inside” nung ibigay /
ipagbilin ni Rizal yung lampara kay Trinidad ito
mismo yung sinabi nya. In English talaga kasi
yung mga guardia civil na nagbabantay kay Rizal
ay Espanyol, obviously para hindi nila
maintindihan. Marunong si Rizal na mag English
pati yung mga kapatid nya dahil ineencourage
nya ang mga ito na mag-aral ng English dahil
nakikita nya na ito ang magiging lingua franca
kalaunan. Ang laman nung lampara na iyon ay
ang huling sulat ni Rizal para kay Josephine, sa
pamilya nya, at para sa bayan. Yung sulat na
iyon at in a form of poem, wala yon title pero
kalaunan binigyan nalang nila ng title. Ang
binigay nilang title ay “mi ultimo adios” /
“huling paalam” / “last farewell”. So, hindi si
Rizal ang nagbigay non, kalaunan nalang para
 madaling ma identified yung poem na ibinigay
nya sa pamilya nya bago sya namatay.
[scene: controversial]
- Ang sabi ng simbahan pagkamatay ni Rizal, si
Rizal daw ay nag retract. Ibig sabihin ng retract
Request ni Rizal sa kumandante nung squad na
binawi nya lahat ng mga sinabi nya against the
magsasagawa ng pagbaril sa kanya:
Catholic Church – ayon ang sabi ng simbahang
katoliko. Meron silang pinakita na retraction
document ni Rizal / patunay na binawi ni Rizal
yung kanyang mga sinabi/sinulat against the
catholic church. Pero ang problem although
may sign yon wala yung original so hindi sya
ma-authenticate kung legit ba sya or hindi. Pero
Kwento ni Josephine Bracken at Jose Rizal
yung ibang mga historian ang sabi nila wala na
namang reason para mag retract pa si Rizal kasi
hindi naman na babawiin yung sentence sa
kanya. So, kung ang mga historian ang
tatanungin hindi totoo yung retraction na
binawi ni Rizal yung mga sinabi nya tungkol sa
simbahan.
[scene: papatayin na si Rizal]
- Magma-march si Rizal from Fort Santiago –
Intramuros papunta sa Bagumbayan – Luneta.
- Nagsimula yung march nila ng 6:30 AM
- Totoo bang kasama ni Rizal si Taviel sa pag
march? Yes.
- Hindi ba umattend yung family ni Rizal sa
execution nya? Yes, hindi sila umattend. Nag
stay lang sila sa bahay at nag dasal. Siguro dahil
very painful yun kaya hindi nalang sila tumuloy.
- Bakit binigyan focus ang aso sa movie? Kasi
July 14, 2021 – Discussion
nung namatay si Rizal ito ay festivity o isang
kasiyahan sa mga Espanyol kasi, remember, sya
ang pinaghihinalaan na head / mastermind
behind KKK at ang KKK talagang pumapatay sya
ng mga Espanyol. So, noong binigyan sya ng
death sentence natuwa / nag feast / nag
celebrate yung mga Espanyol kasi naisip nila na
wala na or papatayin na yung threat sa buhay
nila kaya isa itong kasiyahan. At ang mascot ng
kasiyahan na iyon ay ang aso. Sa mga picture ng
execution ni Rizal makikita nyo yung aso at yon
ang palatandaan kung totoo or hindi yung
picture ni Rizal. Kasi after the death of Rizal
tapos umalis yung mga Espanyol after 2-year
(1898) pagkarating ng mga americano naging
celebrity si Rizal so maraming mga kumalat na
pictures nung execution nya. Karamihan sa mga
kumalat na iyon ay fake. Paano malalaman kung
authentic during that time yung picture ng
execution nya? Kapag nakita mo yung aso don
sa picture.
 Kung pwede na nakaharap sana sya kapag
babarilin. Unfortunately, dineny yung request ni
Rizal. So, nag make sya ng another request;
 Kung possible sana nakatalikod man sya huwag
targetin yung ulo nya which is na grant naman.
- After the death of Rizal nung 1896, si Josephine
ay naging member ng Katipunan. Kalaunan, si
Josephine ay nahuli. So, sabi ng Spanish
government meron syang dalawang options
either (1) ipapatapon sya pabalik sa Hongkong,
dahil hindi naman sya Filipino citizen or (2)
ikukulong sya forever at baka masintensyahan
pa ng parusang kamatayan. Ang ginawa ni
Josephine after nyang mahuli bumalik nalang
sya sa Hongkong at doon na sya tumira.
- Kalaunan, si Josephine ay nakapag-asawa ulit ng
Filipino, si Vicente Abad nung 1900.
Unfortunately, maaga rin namatay si Josephine,
1902 namatay na sya. Nagkaroon kasi sya ng
tuberculosis which is kinamatay nya.
- Nagkaanak ba si Josephine at Vicente Abad?
Yes, nagkaroon sila ng anak na babae.
- May dalawang layer ng mga sundalo nung
papatayin na si Rizal. Mga naka brown at blue.
o Brown – yung mga naka brown sila ay
mga indio ay sila ang babaril kay Rizal.
Isa lang sa kanila yung may bala. Kung
sino sa kanila ang may bullet na papatay
kay Rizal, yun ang hindi nila alam kung
sino sa kanila. Ginagawa yo para wag
silang makunsensya. Ganon din naman
kahit sa iba pang mga death penalty.
Halimbawa is yung electric chair,
marami yung mag o-on nung electricity
ng chair pero isa lang don ang mag o-on
talaga. Ginagawa yon para wag
 masyado makonsensya. Sa likod ng mga
naka brown may mga naka blue.
o Blue – yung mga naka blue ay mga
Espanyol. In case na hindi itutok ng mga
indio (naka brown) yung baril nila at
hindi nila i-pull yung trigger kay Rizal,
sila yung babarilin.
- CONSUMMATUM EST ibig sabihin “IT IS DONE”
– last word ni Rizal. Ito rin yung same na sinabi
ni Jesus Christ bago sya mamatay. So, patunay
lang ito na si Rizal ay meron talagang
knowledge about sa bible. Unlike ng
ipinaparatang sa kanya na Anti-Christ sya, hindi
yon totoo. Ayaw lang ni Rizal sa mga wrong
doings na ginagawa ng mga church.
- After ng first shot, usually hindi pa naman
mamamatay si Rizal kasi isang bala lang naman
so after non yung tinatawag na “mercy shot” or
“tira de grasya” so binarily pa sya ng isa para
talagang tuluyan na syang malagutan ng
hininga.
- Namatay si Rizal at exactly 7:03 AM, remember
nag simula yung march palabas doon sa Fort
Santiago ng 6:30 AM tapos namatay sya ng 7:03
AM.
- As a procedure, although alam nilang patay na
[Philippine History]
si Rizal - may procedure kasi na i-check kung
patay na ba talaga sya, after the shot dinala sya
sa SAN JUAN de DIOS HOSPITAL. Nung ma-
confirm sa San Juan de Dios Hospital na patay
na sya ipinatapon na sya sa PACO CEMETERY.
Nung malaman ni NARCISA MERCADO na yung
kapatid nya ay doon ipinatapon yung katawan
sa Paco Cemetery, binayaran nya sepulturero
doon at sinabi na yung bagong dating na
bangkay na sinintensyahan ng kamatayan
lagyan mo ng palatandaan yung paglilibingan sa
kanya or yung pinaglibingan sa kanya, lagyan
mo ng RPJ. Ayon yung reason kung paano /
bakit na trace yung labi ni Rizal.
- Notes:
o TRINIDAD = MI ULTIMO ADIOS
o NARCISA = PACO CEMETERY
- Bakit fiesta at nagsasaya ang mga Espanyol sa
araw na papatayin si Rizal? Ang alam kasi nila si
Rizal ang mastermind behind Katipunan. Ang
Katipunan kasi ay pumapatay ng mga Espanyol
so nung namatay na yung inaakala nilang
mastermind behind the Katipunan, nagsasaya
sila kasi feeling nila safe na ulit sila. That’s one
of the reasons why it’s a festivity to them.
- Anong nangyari kay Taviel after? Umuwi na sya
ng Spain after mamatay ni Rizal.
- Nung malaman ni RAMON BLANCO na tinuloy
yung trial kay Rizal at sinintensyahan sya ng
kamatayan at namatay dahil doon. Nagpadala
sya ng letter sa family ni Rizal. Nag so-sorry sya
sabi nya naniniwala sya na inosente si Rizal at
hiyang hiya sya sa naging desisyon ng Spanish
government.
- After ng death ni Rizal, instead na matakot yung
mga tao naging gatong sa naglalagablab nilang
diwang Makabayan yung kamatayan ni Rizal
kasi na realize nila, kasi alam nila all the while
na hindi si Rizal ang pinuno ng Katipunan, na
kapag talagang napagbintangan ka nung
Spanish government ay talagang papatayin ka.
Yung injustice at inequality ay talagang
mararamdaman sa pamumuno ng mga
Espanyol. So, dumami ng dumami lalo yung
members ng Katipunan at sa pagdami ng
member ng Katipunan nagsimula na yung
masinsinang pag-aaklas laban sa pamahalaang
Espanya sa Pilipinas.
- Kung nakita nyo yung monumento/bonifacio
monument sa monument circle, si Bonifacio ron
dalawang armas yung hawak nya. Meron syang
bolo/itak at revolver/baril. Misconception o
mali na kadalasang itinututo sa history na ang
armas na favorite ni Bonifacio ay bolo. Ang
favorite nya talagang armas ay baril o revolver.
May mga pagkakataon na ginagamit nya yung
kanyang bolo/itak pero secondary yon, talagang
revolver ang kanyang primarily armas na
ginagamit. Ganon din naman sa ibang member
ng Katipunan may baril din silang ginagamit
hindi lang sila puro itak. May itak sila pero
meron din silang mga baril.
- Tama ba na merong babaeng member ang
Katipunan? Yes, sa katotohanan yung mga
kapatid na babae ni Rizal pagkamatay nya ay
nag member din sa Katipunan. So, si Rizal lang
ang hindi nag member tyaka yung kapatid nya
na namatay ng maaga si CONCEPTION.
- Mali na nadeclare si Rizal as national hero.
- Mga kapatid ni Rizal
 1. Saturnina
2. Paciano
3. Narcisa
4. Olympia
5. Lucia
6. Maria
7. Jose
8. Conception
9. Josefa
10. Trinidad (pinakamatagal na nabuhay /
pinaka last na namatay sa kanilang
magkakapatid)
11. Soledad
- Pagkamatay ni Rizal nung December 30, 1896
mas dumami yung gustong sumapi sa Katipunan
kasi mas nalantad sa kanila, mas nahayag sa
kanila, ay mas narealize nila na may inequality
tyaka injustice sa Philippines under sa
pamamahal ng mga Espanyol. At first, yung
Katipunan sa Manila lang (kasi sa manila nag
start yon) pero kalaunan dumadami yung mga
members nagkaroon ng mga different chapters
(Bulacan, cavite, Pampanga, tarlac, etc.) Yung
walong sinag ng araw sa flag natin ay yung
walong unang probinsya na nag aklas doon din
yung pinakamaraming members during that
time. Ang nangyari, since dumami yung mga
members, bawat lugar may leader or parang
regional leader (sa maynila si Bonifacio – sa
Cavite si Aguinaldo). Ang Maynila noon ay
medyo nahihirapan silang manalo sa
pamumuno ni Bonifacio, puro talo halos yung
maynila. Dahil ba yon sa hindi magaling si
Bonifacio? Hindi, misconception yung sinasabi
nila na hindi magaling si Bonifacio kaya laging
talo. Ang problem is that sa Manila kasi
namumuno si Bonifacio, at ang manila ay capital
ng Philippines. So, it means yung concentration
ng military ay mas focus sa manila. Ibig sabihin
mas mahirap patumbahin ang maynila dahil
kung meron ang pinakapino-protektahan ang
Spanish government na lugar ang manila yon,
kaya madalas talo talaga sila Bonifacio. Ang
Cavite naman sa pamumuno ni Aguinaldo ay
maraming panalo kaya yung mga taga Cavite
dahil lagi silang nananalo yung mga katipunero
doon nahati sila. May mga taga Cavite na
kinikilala parin yung leadership ng supreme
leader na si Bonifacio pero merong taga Cavite
na pinu-push na sila ang may pinakamaraming
panalo sa mga chapters ng Katipunan. Gusto
nila ang gawing supreme leader na ay si
Aguinaldo. Yun yung reason kung bakit sila
nagkaroon ng TEJEROS CONVENTION.
- Sa Tejeros Convention meeting ito ng mga taga
Cavite so ininvite ni Aguinaldo si Bonifacio na
pumunta sa Cavite para i-resolve sana yung
conflict between sa MAGDIWANG at
MAGDALO or yung conflict between sa mga Pro
Boni at Pro Agi. So, dahil sa gusto ni Bonifacio
na makatulong ang ginawa nyo noon
pinaunlakan nya yung invitation at pumunta sya
sa invitation ni Aguinaldo. Sa meeting na yon
hindi naka attend si Aguinaldo kasi busy daw sa
paghahanda. Akala ni Bonifacio yung meeting
na yon ay discussion lang / strategy para ma-
unite yung magdiwang at magdalo. Pagkadating
nya ron nagulat sya na ang isa pala sa agenda is
baguhin ang structure ng Katipunan it means
palitan na sya as supreme leader. Pumayag
naman si boni dahil yon ang gusto ng
nakararami. Although at first ayaw nya kasi
walang representatives yung ibang province
pero dahil sa gusto ng iba pumayag na rin sya.
At doon nga nangyari na na elect si Aguinaldo as
a president tapos sya naman na elect sya sa
pinakamababang posisyon tapos pinakamababa
na nga yung posisyon nya kwinestion pa kaya
nagalit sya, nag walk out sya, dineclare nya na
null and void yung meeting. Nung dineclare nya
na null and void yung meeting umalis sya. After
non nagpatawag sya ng panibagong meeting.
Sinabi nya na yung meeting sa Tejeros ay invalid
at sya parin ang supreme leader. Unfortunately,
yung mga taga tejeros naman, yung mga taga
cavite na andon sa tejeros convention at pro
Aguinaldo, sinabi nila na valid yon kasi
nagkaroon talaga ng election. Tapos
inakusahaan nila si Bonifacio na traydor. After
non na out na si Bonifacio.
- Sabi nila nagkaroon “daw” ng trial na
patunayan na talagang nagtaksil sya kaya ang
kaparusahan ay kamatayan. Bakit may “daw”?
kasi until now hindi consistent. Yung mga
katipunero noon na ininterview during the
American period, may mga nagsasabing
nagkaroon daw ng trial may mga nagsasabi
namang walang trial. Ang sure lang pinatay si
 Bonifacio ng mga kapwa nya katipunero dahil sa
bintang na nag traydor sya dahil hindi nya
kinilala yung naging eleksyon sa tejeros.
- After mamatay ni Bonifacio ang pumalit sa
kanya ay si Aguinaldo. Kalaunan natalo na rin si
Aguinaldo kaya nakipag compromise sila. Alam
nyo ba yung kasunduan sa BIYAK NA BATO? Sa
kasunduan na yon nakipagkasundo sila sa
Espanya na hindi na sila makikipaglaban at mae-
exile sila at ipapatapon sa ibang bansa, sila
Aguinaldo at yung ibang kasamahan nya, ang
kapalit ay pera, maraming pera. Ang ginawa ni
Aguinaldo kinuha nya yung pera, ipinatapon
sila. Pumunta sila ng hongkong at bumili sila ng
mararaming armas. Yung perang binigay sa
kanila ng Spanish government ay ginamit nila
para bumili ng mga armas. Tapos humingi sila
ng tulong sa mga amerikano kasi nalaman nil
ana merong sigalot / dispute between Spanish
and America.
- Bakit nagkaroon ng dispute between Spanish
and America? Kasi yung mga americano
tinulungan nila yung nga taga Cuba. Yung cuba
ay dating colony ng Spain. Para makalaya sila
tinulungan sila ng mga americano kasi nasa
continent ng America. So, nung nakagather na
ng sapat na armas si Aguinaldo, bumalik sya at
nakipaglaban sa mga Espanyol. Tapos nung June
12, 1898 dineclare nya na independent na ang
Philippines. Ibig sabihin hindi na tayo hawak ng
mga Espanyol. Yun yung unang declaration ng
Philippine independence. Wala na bang mga
Espanyol during that time? Meron pa may mga
lugar lang silang napalaya.
- Dumating ba yung mga americano para
mapaalis yung mga Espanyol? Yes, dumating
sila. Pagkarating nila sa Philippines gulat na
gulat yung mga Indio kasi hindi lumaban yung
mga Espanyol sa kanila. Pagkarating ng mga
americano parang natakot yung mga Espanyol.
So, hindi na nagkaroon ng labanan.
- Hindi nila alam yung mga Espanyol at
Americano nagkaroon na ng kasunduan (treaty
of paris nung December 10, 1898 nag meet
yung dalawa sa paris). Ang kasunduan nung
dalawa ay hindi na magkakaroon ng labanan
between sa Spanish at American government,
ang gagawin nalang bibilhin nalang ng american
government / US yung Philippines sa halagang
20 MILLION US DOLLARS.
- So, nagkaroon nalang ng kunwari-kunwariang
labanan, ayon na yung naging ending ng
Spanish colonization. Tapos non pumasok na
yung American colonization / panahon ng
pananakop ng mga americano. Si Aguinaldo all
the while iniisip nya na independent na tayo,
natulungan tayo ng mga americano. Hindi nya
alam trap pala yon. Akala nya new chapter na
ng Philippines hindi nya alam new chapter lang
ng colonization.
Totoo bang nakulong si Donya teodoa?
Yes, nakulang sya ng 2 years.
Bakit nakulong si Donya Teodora?
Si Donya Teodora, mother ni rizal, may kapatid na ang
pangalan ay Jose Alonzo, etong si jose na kapatid ni
Donya Teodora ay nakapag asawa ang asawa nito ay
pangalang Teodora. Si Donya Teodora ang tatay nya ay
business
Espanyol – lahat ng mamamayan sa Spain (mas tamang
term na gamitin sa tanong na sino ang sumakop satin)
Filipino – lahat ng mamamayan sa Philippines (now)
Castilian – from castile region
Espanyol = Filipino
Castilian = Ilocos region
Nag aral si Rizal sa maynila – Ateneo de manila
university
Nung nabubuhay pa si Rizal sa immediate family nya sya
lang ang gumagamit ng Rizal.
Sinabi ni Paciano na wag muna gamitin ni Rizal ang
apilidong Mercado dahil sa kanya.
Ano ang pangalan ng father ni Rizal? Don Francisco
Mercado
Grumaduate si rizal ng with honors sa Ateneo
Ang Ateneo ay pinamamahalaan ng Jesuits na pari
Ateneo de municipal – located in Intramuros (panahon
ni rizal)
Sobresaliente – with honors
Dr. Uliman (tawag kay Rizal) – uliman nanggaling sa Province – means part ng country / kapantay lang
salitang aliman ang aliman sa English ay German. Dr.
Ang ipinaglalaban ng kkk ay separasyon / separation –
Uliman means german doctor. Nag OJT sya sa Germany.
paghiway ng spain sa Philippines
Dr. Otto Becker – pinag ojt-han ni rizal, sikat na
ophthalmologist Nung mag fail ang propaganda pinanganak ang KKK
Luis Taviel de Andrade – sya ang defense council ni Rizal
/ abogado. May kapatid sya na si Jose – isang guardya
civil sa Philippines.

Yung trial ni rizal ay hindi Civil kundi Militar trial. Kapag

ang kaso mo ay rebellion dadalhin ka sa military court.

Erehe – means kaaway ng simbahan

UST (college life ni rizal) – pinapatakbo ng mga

dominicanong prayle

Unang course ni rizal ay philosophy or metaphysics

Kalaunan nag shift sya sa medicine

Mas naenjoy ni rizal sa Ateneo kesa sa UST kasi may

inequality sa UST

Capitan tiago – kinikilalang ama ni maria clara

Maria clara – kasintahan ni Crisostomo

Padre damaso –

Teniente Guevarra – kaibigan ng father ni Crisostomo

(nagkwento kay Crisostomo ng nangyari sa tatay ni rizal)

Elias – rebolusyonaryo (lumalaban sa spanya)

Don Rafael – father ni Crisostomo

1. pantay na karapatan ng mga Pilipino at Espanyol

2. Pagiging probinsya ng pilipinas

3. Civic Reform – pagbabago ng pamamahala sa

pilipinas dahil sa napaka tinding corruption / ayaw din
nila na masyadong makapangyarihan ang simbahan.

Pinaglalaban ng propaganda kung saan member si Rizal

Asimilasyon / assimilation – means gagawin mo syang

katulad (yung dominant na culture gagawin nyang
pantay yung non dominant na culture.)

Ang ipinaglalaban ng kilusang propaganda ay ang

asimilasyon (pantay na karapatan ng indio / kastila)
(gawing province ng spain ang Philippines)

Colonies – means sakop mo yon at mas mababa sya

sayo