Ιστορία Ευρωπαϊκής Μουσικής Α’ Λυκείου

Τέλη 19ου αιώνα – 20ος αιώνας

Από το βιβλίο Μουσικής Ά Γενικού Λυκείου: σελίδες 9-10, Σημειώσεις και

σχόλια:
Σελίδα 9:
Για τον πίνακα Impression: Soleil levant (Ανατολή) του Κλοντ Μονέ: ανήκει σε
σειρά 6 πινάκων, που «φωτογραφίζουν» τη θέα στο λιμάνι της πόλης Le Havre στη
ΒΔ Γαλλία, πατρίδας του καλλιτέχνη. Προσπαθεί να συλλάβει την οπτική εντύπωση
του τοπίου αντί να κάνει πραγματική αναφορά σε αυτό.
Ό,τι είναι ο ιμπρεσιονισμός για τη ζωγραφική είναι ο συμβολισμός για την
ποίηση. Είναι καλλιτεχνικό κίνημα, που γεννήθηκε και επικράτησε στη Γαλλία γύρω
στο τέλος του 19ου αι. Οι ποιητές μεταχειρίζονται το σύμβολο, για να εκφράσουν
άλλες εντυπώσεις, συναισθήματα και ιδέες, που με την πρώτη ματιά δεν φαίνονται να
έχουν άμεση σχέση με το σύμβολο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: «L’azur» (Το
γαλάζιο) του Stephane Mallarmé (Στεφάν Μαλαρμέ), γραμμένο το 1864, το οποίο
εκθειάζει τον ιδεώδη κόσμο της καθαρής ομορφιάς με σύμβολο το απέραντο γαλάζιο
του ουρανού.
Δύο σπουδαίοι ποιητές, που με το έργο τους επηρεάζουν τους ιμπρεσιονιστές
συνθέτες:
Charles Baudlaire (Σαρλ Μπωντλαίρ) (1821-1867): Ο πρόδρομος του συμβολισμού,
δημιουργός της νεώτερης ποίησης μετά τον ρομαντισμό (ρομαντισμός είναι το
καλλιτεχνικό κίνημα του 19ου αι. με τους μεγάλους λογοτέχνες, όπως οι Πούσκιν,
Ουγκώ, Λόρδος Μπάιρον, και συνθέτες, όπως οι Σούμπερτ, Βέμπερ, Σούμαν,
Μπελίνι, Ραχμάνινοφ, Τσαϊκόφσκι.
Έργο ορόσημο του Μπωντλαίρ: «Les fleurs du mal» (Τα άνθη του κακού), μεταξύ
1857 και 1868: Πρόκειται για συλλογή ποιημάτων ,που μιλούν για το αλλοτριωμένο
εγώ του ποιητή, όταν πια η καρδιά και η λογική έχουν εκτοπιστεί και τη θέση τους
έχουν πάρει αποκλίνουσες καταστάσεις της συνείδησης. Ο ποιητής εδώ δεν
παρηγορεί ούτε θεραπεύει, απλά απαγγέλλει το κακό. Και με την τέχνη του αποτρέπει
από αυτό.
Ενδιαφέρουσες ρήσεις του Μπωντλαίρ:
«Να είσαι πάντα ποιητής, ακόμη και στον πεζό λόγο».
«Αν η λέξη δεν υπάρχει, επινόησέ την, αλλά πρώτα βεβαιώσου ότι δεν υπάρχει».
«Η ζωγραφική είναι μια πάλη ανάμεσα στη φύση και τον καλλιτέχνη».
«Ό,τι είναι δημιούργημα του πνεύματος είναι πιο ζωντανό από την ύλη».

Stephane Mallarmé (Στεφάν Μαλαρμέ) (1842-1898): Ίσως ο μεγαλύτερος

εκπρόσωπος του συμβολισμού. Στα 19 του χρόνια διαβάζει τα Άνθη του κακού, που
τον επηρεάζουν βαθιά.
Αξιοσημείωτο για το μάθημά μας το ποίημά του «Το απόγευμα ενός φαύνου».
Γιατί;
Εμπνευσμένος από το ποίημα αυτό γράφει ο Claude Debussy (Κλωντ Ντεμπισί) το
σύντομο ορχηστρικό μπαλέτο του «Πρελούδιο στο απομεσήμερο ενός φαύνου»
(Prélude à l’ après- midi d’ un faune).
Θέμα του μπαλέτου: Ο φαύνος, μυθικό πλάσμα, μισός άνθρωπος, μισό ζώο
(παρμένος από τη ρωμαϊκή μυθολογία, αντίστοιχη μορφή με αυτή του Έλληνα θεού ή
ημίθεου Πάνα), ένας καλοκάγαθος βοσκός, ξεκουράζεται το απομεσήμερο, την ώρα

1
της βοσκής, παίζοντας αυλό. Στην ορχηστρική παλέτα το φλάουτο, που συμβολίζει
τον αυλό, δίνει φωνή στις σκέψεις και στα συναισθήματα του φαύνου, ενώ δεν είναι η
μοναδική φορά, όπου ο Ντεμπισί επιλέγει αυτό το όργανο για τόσο λεπτές
αποχρώσεις έκφρασης. Στο μπαλέτο, όπως και στο ποίημα, εξερευνάται ο οριακός
κόσμος ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία. Ούτε ο φαύνος ούτε εμείς, οι
θεατές, γνωρίζουμε με σαφήνεια αν βλέπει ή ονειρεύεται τις νύμφες στο δάσος.

Την πρώτη χορογραφία χόρεψε ο φημισμένος τότε Ρώσος χορευτής Vaslav Nijnsky
(Βασλάβ Νιζίνσκι) για τα πρωτοποριακά ρωσικά μπαλέτα Ντιαγκίλεφ του Παρισιού.
Είναι ασυνήθιστη για τα ως τότε δεδομένα, με βαθιές επιρροές από την ελληνική
αρχαιότητα, τις παραστάσεις αγγείων και ευρημάτων του μινωϊκού πολιτισμού.

Σημειώσεις για τη σελίδα 10:

Κλωντ Νεμπισί (Claude Debussy) : «Αγαπώ τη μουσική με πάθος και, επειδή την
αγαπώ, προσπαθώ να την ελευθερώσω από στείρες παραδόσεις, που την πνίγουν».
Λόγια συνειδητοποιημένου δημιουργού, που δεν έκανε την επανάσταση στο μουσικό
του ύφος αυτοσκοπό, αλλά αυτό το ίδιο το νέο ύφος έγινε χρήσιμο εργαλείο της
τέχνης του. Δεν ήταν μηδενιστής. Δεν ήθελε ούτε να αρνηθεί ούτε να ξεφύγει από το
παρελθόν. Απέρριπτε μόνο αυτά, που ονόμαζε αερολογίες άψυχων κανόνων, που
επινόησαν οι σχολαστικοί «καβαλώντας στις πλάτες των Μεγάλων».
Σχετικά με την παιδεία του στο ωδείο: έχει πολύ καλή επίδοση στην prima vista, ενώ
παρακολουθεί και τάξη συνοδείας στο πιάνο.
Στην καριέρα του εργάζεται ως πιανίστας, συνθέτης, μουσικοκριτικός και μαέστρος
Το ντεμπούτο του ως μαέστρος μάλιστα κάνει το 1908 διευθύνοντας δικό του έργο,
τα Τρία Συμφωνικά Σκίτσα με τίτλο «Η θάλασσα» (La mer). Στην επιλογή της
λέξης «Σκίτσα» φανερώνεται η στενή σχέση της μουσικής με τη ζωγραφική, την
οποία αγαπούσε ιδιαίτερα ο Ντεμπισί. Μάλιστα, και ο ίδιος ζωγράφιζε.

Θαύμαζε τον ρομαντικό ζωγράφο William Turner (Γουίλιαμ Τέρνερ) (1775-1851), ο

οποίος χαρακτηρίζεται και ως πρώιμος ιμπρεσιονιστής. Στη θαλασσογραφία και
τοπιογραφία του ο Ντεμπισί ένιωθε πως ο Τέρνερ ήταν «ο τελειότερος δημιουργός
καλλιτεχνικού μυστηρίου». Αγαπούσε επίσης τους Ρενουάρ (Renoir) και Ντεγκά
(Degas), αλλά και τον Βατώ (Watteau). Παρόλο που επικράτησε να λέγεται ο
Ντεμπισί ιμπρεσιονιστής συνθέτης, είναι κοινό μυστικό πως ο ίδιος δεν δεχόταν
αποκλειστικά τον χαρακτηρισμό αυτό ή «ανέχτηκε» απλά να σημειωθεί ως
ιμπρεσιονιστής σε ένα πρόγραμμα συναυλιών του έργου «Η θάλασσα».
Ιμπρεσιονιστή πάντως τον ονομάζουν και για τις καινοτόμες ενορχηστρώσεις του.
Γρηγοριανό μέλος: το μονοφωνικό λειτουργικό μέλος της Ρωμαιοκαθολικής
Εκκλησίας, με λατινικό κείμενο. Πήρε το όνομά του από τον Πάπα Γρηγόριο Ά τον
Μέγα (590-604μ.Χ.).
Βάγκνερ (Richard Wagner): Ο Γερμανός δημιουργός του μουσικού δράματος, ενός
έργου όπερας με ιδανικό την Αρχαία Ελληνική Τραγωδία και τις Τριλογίες των
μεγάλων Τραγικών ποιητών. Ο ίδιος έγραφε και το λιμπρέττο (ενν. το κείμενο) και τη
μουσική και την ενορχήστρωνε, ενώ το όλο έργο είχε μια αδιάκοπη ροή, σύμφωνα με
την οποία δεν ξεχωρίζουν άριες, ντουέτα, ανσάμπλ ή χορωδιακά, αλλά όλα
εναλλάσσονται και κυλούν με βάση τον λόγο.
Ο Ντεμπισί ταξίδεψε στην Ελβετία, την Ιταλία και τη Ρωσία. Γνώρισε μεταξύ άλλων
τον Τσαϊκόφσκι, τον Βέρντι, τον Λιστ. Μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά της
μουσικής του είναι η χρήση πεντατονικών και ανημιτονικών κλιμάκων, οι

2
παράλληλες κινήσεις των φωνών, μια αρμονική υφή, που δεν έχει λειτουργικό ρόλο,
είναι, ωστόσο απίστευτα δυνατή να «ζωγραφίσει» και τα πιο σπάνια ηχοχρώματα.
Πρόσθετες σημειώσεις για τα έργα:
Η μοναδική του όπερα «Πελλέας και Μελισάνθη»: Είχε παρακολουθήσει το
ομώνυμο θεατρικό έργο του Μέτερλινκ (Maeterlinck), τον συγκίνησε πολύ και
ζήτησε από τον συγγραφέα την άδεια να γράψει όπερα με την ίδια ιστορία. Το
«Πελλέας και Μελισάνθη» αποτελεί το χρέος του προς τον Βάγκνερ.
«Εικόνες για πιάνο» (Images pour piano)
Mερικές από αυτές: Νο.1 Reflets dans l ‘eau (Αντικατοπτρισμοί στο νερό), Νο.4
Cloches à travers les feuilles (Καμπάνες μέσα από τα φύλλα), Νο.6 Poissons
d’or(Χρυσόψαρα).
«Εικόνες για ορχήστρα» (Images pour orchèstre) II. Ibèria: αφιερωμένο στην
Ισπανία. Ο Ντ. διέσχισε τα γαλλοϊσπανικά σύνορα, ταξίδεψε στο Σαν Σεμπαστιάν και
παρακολούθησε μια ταυρομαχία.
«Το μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού» (Le martyre de Saint Sébastien): Θεατρικό
έργο του Γκαμπριέλ Ντ’Αννούντσιο, για το οποίο έγραψε σκηνική μουσική. Ο Άγιος
Σεβαστιανός εορτάζεται και από την Ορθόδοξη και από την Δυτική Εκκλησία.
Μαρτύρησε στη διάρκεια του διωγμού κατά των Χριστιανών, του Ρωμαίου βασιλιά
Διοκλητιανού (μεταξύ 284 και 304μ. Χ.).
«24 Πρελούδια για πιάνο» (σε δύο βιβλία): Συνήθιζε-σχεδόν απολογητικά- να βάζει
τους τίτλους κάθε πρελουδίου στο τέλος του.
Μερικά από αυτά: 3. Le vent dans la plaine (Ο άνεμος στην κοιλάδα) , 7. Ce qu’a vu
le vent d’ouest (Αυτό που είδε ο δυτικός άνεμος), 12. Feux d’artifice
(Πυροτεχνήματα).
«Το νησί της χαράς» για πιάνο (L’isle joyeuse) εμπνευσμένο από τον πίνακα του
Αντουάν Βατώ «Προσκύνημα στα Κύθηρα». (Τα Κύθηρα στη λογοτεχνία
συμβολίζουν τον έρωτα, αφού στην ακτή του νησιού λέει ο μύθος ότι αναδύθηκε η
θεά Αφροδίτη).
«La suite bergamasque» για πιάνο: Το όνομά της παίρνει από την ιταλική πόλη
Bergamo, πατρίδα του θρυλικού θεατρικού τύπου Αρλεκίνου από το κλασικό ιταλικό
λαϊκό θέατρο commedia dell’ arte all’ improvviso, που άνθισε τον 17ο αι. και
βασιζόταν στην τέχνη του αυτοσχεδιασμού των ηθοποιών.
ΙΙ μέρος της σουΐτας, τίτλος: «Το φεγγαρόφωτο» (Clair de lune).: Αφιερωμένο στον
Πιερότο, τον ρομαντικό, ερωτοχτυπημένο, φαινομενικά αφελή ήρωα της commedia
dell’arte, ο οποίος, μέσα στην πορεία των χρόνων στην τέχνη, γίνεται το εναλλακτικό
εγώ του καλλιτέχνη, χαρακτήρας γεμάτος νοσταλγία και μυστήριο, σύμβολο συχνά
υπέρβασης, στην οποία ωθεί η θυσιαστική αγάπη.
«Σονάτα για φλάουτο,βιόλα και άρπα»: Διαλέγει, όπως στον Φαύνο, το φλάουτο,
για να εκφράσει την πιο προσωπική του σκέψη.
«Νυχτερινά για ορχήστρα» Τρίπτυχο για ορχήστρα: «Σύννεφα» (Nuages), «Γιορτές»
(Fêtes), «Σειρήνες» (Sirènes) με γυναικεία χορωδία.
«Δώδεκα Σπουδές για πιάνο»: τα τελευταία του κομμάτια για πιάνο, αφιερωμένα
στον Chopin (Σοπέν).Η δασκάλα του στο πιάνο υπήρξε μαθήτρια του Σοπέν και ο Ντ.
επηρεάστηκε από τον μεγάλο Πολωνό συνθέτη.
Ο Ντεμπισί υπέφερε από οικονομικά προβλήματα συχνά, υπέμεινε ακόμη να χάσει
από σοβαρή ασθένεια τη νεαρή κόρη του από τον δεύτερό του γάμο. Έφυγε από τη
ζωή το 1918.

Μωρίς Ραβέλ (Maurice Ravel): Επιπρόσθετες σημειώσεις:

«Ισπανική Ραψωδία» (Rapsodie espagnole)

3
O Ραβέλ καταγόταν από μητέρα Βάσκα και πατέρα Ελβετό και γεννήθηκε στο
Σιμπούρ, κοντά στα γαλλοϊσπανικά σύνορα.
Ο όρος ραψωδία από την ομηρική εποχή ταξίδεψε μέσα στους αιώνες στη λογοτεχνία
με διάφορες μορφές, ενώ κατά τον 18ο αι. πέρασε στη μουσική με τη μορφή
τραγουδιών με τη συνοδεία πληκτροφόρου ή ως κομμάτι για πληκτροφόρο. Μέχρι τα
τέλη του 19ου αι. η ραψωδία αφορά πια κυρίως οργανική μουσική με πρώτο όργανο το
πιάνο και αργότερα, όσο η συμφωνική μουσική εμπλουτίζεται, για συμφωνική
ορχήστρα, ενώ ο χαρακτήρας της είναι γενικά περιγραφικός ή αφηγηματικός. Είναι
μεγάλη σε διάρκεια, με πολλές γενικά εναλλαγές στον ρυθμό, την αρμονία, την
μελωδική υφή και την ενορχήστρωση.
Η Ισπανική Ραψωδία του Ραβέλ γράφτηκε πρώτα για δύο πιάνα και έπειτα
ενορχηστρώθηκε από τον ίδιο. Αποτελείται από 4 μέρη συμπεριλαμβάνοντας
ισπανικούς χορούς. Το πρώτο, με τίτλο «Πρελούδιο στη νύχτα», ξεκινά με ένα
μοτίβο έντονου χαρακτήρα, που επανέρχεται σε όλη τη σύνθεση επίμονα δίνοντας το
μυστηριώδες κλίμα της νύχτας, που υπαινίσσεται ο συνθέτης. Τέτοια μοτίβα λέγονται
συχνά απαγγελτικά, προεξαγγελτικά ή καθοδηγητικά.

Ο Ραβέλ δε γνώρισε την επιτυχία πριν από τα 30 του χρόνια. Θαύμαζε τον Ντεμπισί,
εκθείαζε τα Πρελούδιά του για πιάνο, ώστε το 1922 αφιέρωσε τη Ντούο Σονάτα του
για βιολί και βιολοντσέλο στον Γάλλο συνθέτη. Στο μουσικό του ύφος ήταν από την
αρχή πιο κλασικά προσανατολισμένος, έχοντας ιδιαίτερη αγάπη για τον Μότσαρτ. Η
μουσική του χαρακτηρίζεται κρυστάλλινη σε σχέση με την λεπτότερη και απαλότερη
του Ντεμπισί. Βεβαίως, τέτοιες γενικεύσεις αποβαίνουν άστοχες όσο κανείς γνωρίζει
το έργο και των δύο συνθετών στενότερα.
«Κοντσέρτο για πιάνο για το αριστερό χέρι»: Παραγγελία του φίλου του και
διάσημου σολίστα Paul Wittgenstein (Βίτγκενσταϊν), ο οποίος έχασε σε σοβαρό
τραυματισμό του σε μάχη στον Α’ Π Π το δεξί του χέρι (αναγκάστηκαν να του το
ακρωτηριάσουν).
«Δάφνις και Χλόη»: Χορογραφική Συμφωνία ή μπαλέτο, που ανέβηκε την ίδια
περίπου περίοδο με τον- πολύ μικρότερο σε διάρκεια, διαδραματιζόμενο σε ένα μόνο
επεισόδιο- Φαύνο. Το θέμα άντλησε ο Ρ. από το μυθιστόρημα του Έλληνα
συγγραφέα Λόγγου και είναι αφιερωμένο στις Νύμφες, τον Πάνα και τον Διόνυσο: Σε
μια παραλία της Λέσβου δυο βοσκοί, ο Λάμων και ο Δρύας, βρίσκουν, υιοθετούν και
ανατρέφουν ένα αγόρι κι ένα κορίτσι, μάλλον ευγενικής καταγωγής, κρίνοντας από
τα κοσμήματά τους. Τα ονομάζουν Δάφνι και Χλόη. Τα δυο παιδιά μεγαλώνουν μαζί,
γίνονται βοσκοί και ερωτεύονται. Περνούν πολλές δυσκολίες, ώσπου τελικά να
γίνουν ζευγάρι. Το έργο τελειώνει με τον τελικό θριαμβευτικό χορό, ευχαριστία στον
Βάκχο (τον θεό Διόνυσο).
«Τάφος του Κουπρέν» (Le tombeau du Couperin): Εξαμερής σουΐτα (δηλαδή σειρά
χορών), γραμμένη αρχικά για πιάνο και ύστερα μεταγράφηκε για ορχήστρα. Κάθε
μέρος είναι αφιερωμένο στη μνήμη ενός φίλου του συνθέτη, που έπεσε στα πεδία των
μαχών του Α’ΠΠ. Το ύφος του έργου είναι φόρος τιμής στον Γάλλο συνθέτη του
μπαρόκ Φρανσουά Κουπρέν, ενώ η λέξη tombeau σημαίνει μεν τον τάφο, όμως στην
εποχή του μπαρόκ σήμαινε και το μουσικό εκείνο κομμάτι, που ήταν γραμμένο στη
μνήμη κάποιου προσώπου.
«Ισπανική Ώρα»: Μονόπρακτη όπερα με μουσική, που μάλλον κινείται
υπογραμμίζοντας τον λόγο, πιο θεατρικά και λιγότερο μουσικά δηλαδή. Την
ενορχήστρωση μεταχειρίζεται ο συνθέτης, για να σχολιάσει με κωμικό τρόπο την
πλοκή, που βασίζεται σε μια γαλλική φαρσοκωμωδία. ‘Εχει κατά νου την ιταλική
opera buffa του 18ου αι.

4
«Μπολερό» : ένα αδιάκοπο oρχηστρικό crescendo.
«Ο Γκασπάρ της νύχτας» με υπότιτλο «Τρία ποιήματα για πιάνο»: Εμπνευσμένο
από την ομώνυμη ποιητική συλλογή του Aloysius Bertrand (Μπερτράν) (1807-1841),
Γάλλου ρομαντικού ποιητή, ή από το ομώνυμο χαρακτικό του Callot (1593-1635).
Εξαιρετικά δεξιοτεχνικό έργο.
«Τρία ποιήματα» του Μαλαρμέ για φωνή και διάφορα σολιστικά όργανα. Έχουν
ύφος σύγχρονο μαζί με αστραφτερή ακρίβεια σκέψης. Θεωρείται έργο ορόσημο για
τον 20ο αι.

(Για τις υπερσυνδέσεις με τα ηχητικά αποσπάσματα ανατρέξτε στην ηλεκτρονική

μορφή του εγγράφου).