Πανόραμα Ισπανικής Λογοτεχνίας 11478

Νίκη Δροσάκη. 3045

Juan Ramón Jiménez (Χουάν Ραμόν Χιμένεθ)

Ο Χουάν Ραμόν Χιμένεθ γεννήθηκε στις 24

Δεκεμβρίου 1881 σε μια κωμόπολη της
Ανδαλουσίας, το Μογέρ , πέθανε στις 29
Μαΐου 1958 στο Σαν Χουάν του Πουέρτο
Ρίκο 1 .

Ο Χουάν Ραμόν Χιμένεθ (Juan Ramón

Jiménez), βραβευμένος το 1956 με το
βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας, αποτελεί
μία από τις σημαντικότερες φιγούρες της
ισπανόφωνης ποίησης του 20ού αι..
Υπήρξε κύριος ανανεωτής της και
πνευματικός πατέρας των ποιητών της
γενιάς του 27, όπως του Λόρκα κ.ά. Στην
Ελλάδα είναι, ίσως, περισσότερο γνωστός
για τις ιστορίες του γαϊδαράκου Πλατέρο,
του ήρωα των παιδικών διηγημάτων «Ο
Εικόνα 1. Ο συγγραφέας Juan – Ramón Jiménez.
Πλατέρο κι εγώ» (Platero y yo). Ο Χιμένεθ, (Πηγή εικόνας:
ωστόσο, έζησε για την ποίηση και με την https://www.escritores.org/biografias/343-juan-ramon-
ποίηση. Συχνά γλυκομιλούσε γι΄ αυτήν λες jimenez).
κι αναφερόταν σε μια αγαπημένη: «Η
σχέση που έχω με την Ποίηση είναι αυτή των παράφορα ερωτευμένων». Ακούραστος
δημιουργός, δούλευε και ξαναδούλευε τους στίχους του με άσβεστο πάθος, είναι ο ποιητής
της καθαρής ποίησης και της απόλυτης επιθυμίας για ομορφιά, αισθητικής και
πνευματικής.

1
https://el.wikipedia.org/wiki/

Σελίδα | 1
Πανόραμα Ισπανικής Λογοτεχνίας 11478
Νίκη Δροσάκη. 3045

Εικόνα 2. Το Εξώφυλλο του βιβλίου «Ο Πλατέρο κι εγώ» (Platero y yo).

(Πηγή εικόνας: https://www.amazon.com/Platero-contado-ni%C3%B1os-children-Spanish/dp/8466751866).

Από παιδί είχε φύση μελαγχολική και εσωστρεφή ιδιοσυγκρασία. Σύντομα βρήκε
καταφύγιο στην ποίηση και η ευαισθησία του βρήκε φωνή στους στίχους του. Πολύ νέος, το
1900, εκδίδει δύο ποιητικές συλλογές: «Μενεξεδένιες Ψυχές» (Almas de violeta)
και «Νυνφαίαι» (Ninfeas), οι οποίες εκτυπώθηκαν με βιολετί και πράσινο μελάνι
αντίστοιχα, ακολουθώντας τις τάσεις του Μοντερνισμού, ενός από τα σημαντικότερα
λογοτεχνικά ρεύματα της εποχής, στο οποίο ανήκουν και τα παραπάνω έργα. Αυτά έτυχαν
θερμής αποδοχής από τους ποιητικούς κύκλους και διάσημοι ποιητές, όπως ο Ρουμπέν
Νταρίο (Rubén Darío) και ο Αντόνιο Ματσάδο (Antonio Machado), αγκάλιασαν με
ενθουσιασμό το νεαρό ποιητή. Στους πρώτους αυτούς μελαγχολικούς στίχους κυριαρχεί ο
κόσμος των αισθήσεων- η μουσικότητα, τα χρώματα, τα αρώματα-, ο οποίος είναι άρρηκτα
συνδεδεμένος με το κόσμο των συναισθημάτων.

Ένα από τα βασικά θέματα της ποίησής του είναι ο έρωτας. Αποτελεί γι’ αυτόν το πέμπτο
στοιχείο της φύσης μαζί με το νερό, τον αέρα, τη φωτιά και τη γη. Στους στίχους του ο
έρωτας είναι παθιασμένος κι επώδυνος, εμφανίζεται όμως πάντα εξευγενισμένος, μια
πύρινη φλόγα που φέγγει με τις πιο λεπτές και ευγενικές αποχρώσεις του γαλάζιου- ο
έρωτας στην ποίησή του συγκρίνεται με την μπλε περίοδο στους πίνακες του Πικάσσο.

Το 1913 γνωρίζει κι ερωτεύεται την Ζηνοβία Καμπρουμπί (Zenobia Cambrubí). Το 1916

παντρεύονται και θα μείνουν αχώριστοι σύντροφοι για σαράντα σχεδόν χρόνια μέχρι το
θάνατό της. Η Ζηνοβία, η οποία υποστήριξε πολύ το σύζυγό της στο έργο του, υπήρξε μια
πολύ καλλιεργημένη γυναίκα, μοντέρνα για την εποχή της, φεμινίστρια και μεταφράστρια
του ινδού νομπελίστα Ταγκόρε. Προκειμένου να τελεστούν οι γάμοι, ο Χιμένεθ διασχίζει για
πρώτη φορά τον Ατλαντικό με προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου διέμενε η Ζηνοβία. Τα δύο
αυτά γεγονότα, ο γάμος του και ο διάπλους του ωκεανού, θα σταθούν καθοριστικά για το
έργο του, διότι από τις εμπειρίες αυτές γεννιέται η συλλογή «Ημερολόγιο ενός προσφάτως
παντρεμένου ποιητή» (Diario de un poeta recién casado).

Σελίδα | 2
Πανόραμα Ισπανικής Λογοτεχνίας 11478
Νίκη Δροσάκη. 3045

To πρωτοποριακό αυτό βιβλίο θεωρείται από κάποιους το σημαντικότερο ισπανικό

ποιητικό έργο του 20ού αι.. Είναι γραμμένο σε μορφή ημερολογίου και συνδυάζει ποίηση
και πρόζα, διάλογους και μονόλογους. Παρουσιάζει μεγάλη ετερογένεια υλικού, ως και
αμερικάνικες διαφημίσεις παρεμβάλλει- ένα έργο πραγματικά με τον αέρα του μοντέρνου.
Η μεγάλη καινοτομία ωστόσο για την ισπανόφωνη ποίηση είναι η εκτεταμένη και
συνειδητή χρήση του ελεύθερου στίχου. Επιλέγει σκόπιμα το νέο αυτό στίχο, διότι θέλει να
αναγγείλει την αναγέννηση που υφίσταται η ποίησή του κι ο ίδιος με τον έρωτα, το γάμο
και τη γνωριμία του με τον ωκεανό, με μια καινούρια ζωή.

Με το βιβλίο αυτό η έκφρασή του αλλάζει ριζικά και το έργο του εισέρχεται σε μία νέα
περίοδο που ο ποιητής μας ονομάζει διανοητική. Η ποίησή του γίνεται καθαρή,
αγνή, poesía pura, απογυμνώνεται από περιττά στολίδια, από κοσμητικά επίθετα και τον
περίτεχνο λόγο. Τώρα παρατηρείται το εξής παράδοξο: ο λόγος του, το λεξιλόγιο γίνεται
απλό, καθημερινό, εντούτοις τα νοήματά του γίνονται δύσκολα, πυκνά. Ο Χιμένεθ γίνεται ο
ποιητής της απέραντης μειονότητας.

Αυτήν την περίοδο εκδίδει πολλά κοσμήματα της ισπανικής ποίησης, όπως Αιωνιότητες
(Eternidades), Ποίηση (Poesía), Ομορφιά (Belleza), Η πλήρης εποχή (La estación total). Ο
Χιμένεθ γράφει ασταμάτητα, είναι εξορισμένος θα λέγαμε στην ποίησή του.

Το 1936 ξεκινά μια διαφορετική εξορία για αυτόν: με το ξέσπασμα του Εμφυλίου, φεύγει
από την Ισπανία και λόγω της νίκης του Φράνκο, αυτοεξορίζεται μόνιμα· ζει στην Κούβα,
στη Φλόριντα, στην Ουάσινγκτον και τέλος θα εγκατασταθεί στο Πουέρτο Ρίκο.

Τα χρόνια περνούν. Βρισκόμαστε στο 1949, όταν εκδίδεται μία συλλογή ορόσημο της
ισπανόφωνης ποίησης: Ζώο Βάθους (Animal de fondo). Ο Χουάν Ραμόν είναι πλέον
ηλικιωμένος, ο λόγος του έχει ωριμάσει, όμως η ποίησή του παραμένει νέα. Φέρει πάντα
μαζί της την άνοιξη, τον αέρα της ανανέωσης. Η έμπνευση σε όλο της το μεγαλείο! Ο
ποιητής αγγίζει πλέον την πολυπόθητη Ολότητα, La totalidad, φθάνει πλέον έπειτα από
μακρόχρονο ταξίδι στην Πλήρη του Εποχή: ανοιξιάτικη αναγέννηση, καλοκαιρινός θερισμός
του καρπού, χειμωνιάτικη απόλαυση των κόπων, των κύκλων ζωής.

Η συλλογή Ζώο Βάθους αποτελείται από 29 ποιήματα, άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους,
που αλληλοσυμπληρώνονται, και είναι εστιασμένα όλα σε ένα θέμα, την ανακάλυψη του
εσωτερικού μας θεού, της ομορφιάς, του φωτεινού μας κέντρου.

Το 1956, τo βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας έρχεται σε μια τραγική στιγμή της ζωής του: λίγες
μέρες πριν πεθάνει η γυναίκα του. Συντετριμμένος δεν θα πάει να το παραλάβει. Δύο
χρόνια αργότερα πεθαίνει και ο ίδιος στο Πουέρτο Ρίκο. Ο αιώνιος Ανδαλουσιανός, όπως
υπέγραφε ο ίδιος ο Χουάν Ραμόν, ήταν από τις σπάνιες εκείνες περιπτώσεις συνέπειας, που
έργο και ζωή ταυτίζονται· ο ποιητής ενστάλαξε την ύπαρξή του στους στίχους, δίνοντας στα
πάντα ολόγυρα αισθητική, συναισθηματική και πνευματική αξία 2 .
Σύμφωνα με τη σελίδα της Βιβλιονέτ3 στην Ελλάδα έχουν κυκλοφορήσει τα εξής έργα
μεταφρασμένα στην ελληνική γλώσσα :

 (2017) Χώρος, Bibliotheque, Μτφρ. Βασίλης Λαλιώτης,

 (2011) Μικρή ποιητική ανθολογία, Απόπειρα, Μτφρ. Άννα Βερροιοπούλου,

2
https://www.ispania.gr/arthra/logotexnia/4407-juan-ramon-jimenez
3
http://www.biblionet.gr/author/27521/Χουάν_Ραμόν_Χιμένεθ

Σελίδα | 3
Πανόραμα Ισπανικής Λογοτεχνίας 11478
Νίκη Δροσάκη. 3045

 (2009) Ο Πλατέρο κι εγώ, Ελευθεροτυπία, Εκδόσεις Παπαδόπουλος,

Μτφρ.Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη,
 (2006) Ο Πλατέρο κι εγώ, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Μτφρ.Κλεοπάτρα
Ελαιοτριβιάρη,
 (2005) Ο Πλατέρο κι εγώ, Δίφρος, Μτφρ.Ιουλία Ιατρίδη,
 (1999) Προς άλλη γυμνότητα, Ευθύνη, Μτφρ. Κώστα Ε. Τσιρόπουλου,
 (1984) Θεός που επιθυμείται και επιθυμεί , Ευθύνη, Μτφρ. Κώστα Ε. Τσιρόπουλου.

Επίσης έργα του βρίσκουμε στις ανθολογίες:

 (2011) Όταν οι άγγελοι περπατούν, Μεταίχμιο, ανθολόγηση Στρατής Πασχάλης,
 (2007) Όταν οι άγγελοι περπατούν, Μεταίχμιο, ανθολόγηση Στρατής Πασχάλης,
 (2006) Επιλογές από τη ξένη ποίηση, Σοκόλη, Μτφρ. Πέτρος Α. Δήμας,
 (2000) Εγκόλπιο ερωτικού λόγου, Γαβριηλίδης, ανθολόγηση Γεώργιος Κ.
Καραβασίλης.

Τα ποιήματα που ακολουθούν είναι σε μετάφραση Έλενας Σταγκουράκη4 .

Η πιστή του θέση (Su sitio fiel)

Τα δέντρα και τα σύννεφα ριζώνουν
και ο ήλιος τα περνά με ειρήνη απτή.
Της ένωσης, τόσο μεγάλη η αγκάλη,
που την ποθεί ώς και η θάλασσα αυτή.
Η θάλασσα που, μακρινή, ζυγώνει,
η θάλασσα που ακούγεται αγριωπή.

Του σύμπαντος ο κύκλος αργοκλείνει,

και στη γαλάζια ώρα είναι εκεί
τα σύννεφα και κύματα μονάχα,
ως σύνθεση μια δόξας ύψιστης.
Το τέλος μες στο κέντρο ενυπάρχει,
του αιώνιου τη θέση την πιστή.

Γι’ αυτό εμείς εδώ ήρθαμε και παύει

το κάθε τι με λάμψη πρόσκαιρη.
Εδώ οι δρόμοι όλοι οδηγούνε,
και είσοδος και έξοδος μαζί.
Ανάπαυλα η ψυχή απολαμβάνει:
οι δρόμοι βρήκαν λήξη οριστική.

Εκ των έσω (Desde dentro)

Ξεχύθηκε η ψυχή μου χρυσαφιά.
4
https://neoplanodion.gr/tag/ Χουάν_Ραμόν_Χιμένεθ/

Σελίδα | 4
Πανόραμα Ισπανικής Λογοτεχνίας 11478
Νίκη Δροσάκη. 3045

Σαν φοίνικας μαγευτικός,

στο φως γερμένος,
με χάιδεψε κοιτώντας
εκ των έσω τα μάτια μου.

Μου είπε με την ίριδα:

«Η πλήρωση θα είμαι
των μέσων ωρών σου.
Τον κόρο σου θ’ αυξάνω,
τους φόβους σου θα σβήνω».
Και έκτοτε πόση γαλήνη!
Τα χέρια πια δεν απλώνω
προς τα έξω. Το άπειρο
βρίσκεται εντός. Εγώ είμαι
ο απόμακρος ορίζοντας.
Εκείνη, η Ποίηση, ο Έρωτας,
το κέντρο το αναμφίβολο.

Τίποτε (Nada)
Τον πύργο στοχασμού περιωνύμου
υψώνω στης ερήμωσης τη δίνη.
Και πάνω του η καρδούλα η δική μου
Τη θάλασσα θα βάψει με αίμα, οδύνη.

Στον ίσκιο μου θα φτιάξω την αυγή μου,

μακριά η λύρα απ’ του άνεμου τη μήνι.
Το στήριγμα θα ψάξω στην ψυχή μου.
Και –αχ!– δεν ήταν τίποτε η γαλήνη;

Ναι, τίποτε! Ουδέν! Ας έπεφτε όπου

το επιθυμεί η καρδιά μου ως γιρλάντα:
ο κόσμος θα ’μενε άδειο κάστρο τάχα.

Εσύ είσαι εσύ, η άνοιξη του ανθρώπου,

και γη και αέρας και φωτιά, τα πάντα,
ενώ εγώ είμαι η σκέψη μου μονάχα.

Πεταλούδα φωτός (Mariposa de luz)

Πεταλούδα φωτός –
η ομορφιά αλαργεύει σαν φτάνω εγώ
στο ρόδο της.

Τρέχω πίσω της, τυφλός…

Την μετρώ, την αγγίζω εδώ και εκεί…
Στο χέρι μου μονάχα απομένει
της φυγής της η μορφή!

Σελίδα | 5
Πανόραμα Ισπανικής Λογοτεχνίας 11478
Νίκη Δροσάκη. 3045

Η άλλη μορφή (La otra forma)

Σωμάτων και φωτός μετακινήσεις
την εποχή την κάνουν να αλλάζει.
Μέσα στης φύσης τη μεταβολή
η ανοιχτή ζωή μας τι θα γίνει;

Ανθός ηλιακός με αιώνια όψη;

Της γέννας γη με το δικό μας στόμα;
Νερό για να πλυθεί παλλόμενο αίμα;
Και δύση, να κοιτάζουμε το δείλι;

Δεν έχει νόημα αυτή η φωνή ή το βλέμμα.

Αυτή η μορφή πια τώρα δεν αρκεί.
Πρέπει να βγούμε και να γίνουμε άλλο
πλάσμα σε άλλου πλάσματος μορφή:

το πλάσμα που ποθούσαμε εξ αρχής,

κι εκεί πάντα να μείνουμε. Τι σθένος
της μέθης που μας έριξε σ’ εκείνο·
της δύναμης μορφή, γαλήνια, καίουσα.

Αιώνια θέση (Sitio perpetuo)

«Εκείνο το βουνό το πορφυρό,
με τη μορφή του που ζωντάνευε το δείλι,
κρυμμένο μυστικό της ύλης»,
σε μένα επιστρέφει και υπερτερεί
της πίστης μου, όμοια με Θεός,
με αθάνατη χρυσή ενέργεια.Να γνωρίζει πως αρκεί,
πως εδώ τον περιμένω με τραγούδια,
και τον προσμένω για την πλήρωση,
τη δόξα, τη γαλήνη;

Οι τόποι ταξιδεύουν,
τις ώρες τις κατάλληλες.
Διασχίζουν ανεμπόδιστοι,
καθώς ο χώρος παραδίνεται,
τις όμορφές μορφές τους,
καθένας ως νομίζει.
Κι ολοένα νέους κόσμους δημιουργούν…

«Αυτή η θάλασσα εμπρός στον τοίχο,

λευκή στο νότο της εβένινης νύχτας,
με τη σελήνη εγγύς
σε ολόχαρη αιωνιότητα.»

Και ξάφνου έτσι συναντούμε,

απρόσμενες βαθειές πατρίδες,
παράδεισους κρυμμένους όλο κάλλος,

Σελίδα | 6
Πανόραμα Ισπανικής Λογοτεχνίας 11478
Νίκη Δροσάκη. 3045

που έμοιαζαν αλλιώτικοι:

εμπρός στο φως διαυγείς και αλλαγμένοι,
αδύναμα κύματα, και άλλα,
ψηλά, μονάχα δέντρα, αλλιώτικα.

Η αρμονία η κρυφή της ύπαρξής μας

συμπίπτει με εκείνην της ζωής.
Σε τέτοιες μεταθέσεις,
παράλληλες αλήθειες του ονείρου,
αφήνουμε το στόμα να γελάσει
απέναντι στο σύννεφο,
στιγμιαία αιωνιότητα,
σε μια ανάπαυση διαυγή,
απόδειξη του αδυνάτου.

Το μονοπάτι μου οδηγεί

στον κίτρινο ουρανό και τον λευκό που λάμπει,
στην πρώτη την πηγή, πλάι στη δάφνη.»

Στο άνθος (En flor 50)

Με άνθη είμαι γεμάτος και με φύλλα
στη μοναξιά την πράσινη που λάμπει,
όπου λαλούνε τα πουλιά γαλήνια.

Σαν την αμυγδαλιά μού δίνει ο Απρίλης

ζεστά αστέρια, λάμψεις τόσο πλούσιες,
παρμένες απ’ τις ύστατές μου ρίζες.

Ξανά ετούτη η νέα η φρεσκάδα,

που τον κορμό τον γκρίζο μού καλύπτει
και πάλι μου υπόσχεται τα νιάτα;

Αν το αιώνιο είναι μια στιγμούλα,

αιώνιο άψογο, θα εγγυάται
πως θα μπορούσε να είναι ό,τι δεν είναι!

Υπόσχεση που είναι παρελθόν και

παρόν και μέλλον και υπόσχεση η ίδια –
η επανάληψή της είναι η δόξα.

Καλύτερα δεν θα ’χει άλλος Απρίλης

αρώματα και χρώματα, ευτυχία
για τη ζωή, απ’ τον Απρίλη τούτο.
Απρίλη μου, είσαι στην ήσυχη ώρα
η κορυφή εκείνου που αγαπάει
του βίου του τον γυρισμό τον μέγα.

Ο μετοπωρινός (El otoñado)

Σελίδα | 7
Πανόραμα Ισπανικής Λογοτεχνίας 11478
Νίκη Δροσάκη. 3045

«Μεστός είμαι ο ίδιος από φύση,

στης ωριμότητας το χρυσό δείλι,
αέρας που το πράσινο διατρέχει.
Κρυφά τα πλούσια φρούτα μου κρατάω
και ό,τι μέσα μου είναι μεγάλο:
το άπειρο, η γη, η φωτιά, ο αέρας.

Φωτός δεσμίδα: διώχνω το σκοτάδι.

Οσμή διεισδυτική: Θεός μυρίζει.
Εκβάλλων ήχος: μουσική του βάθους.
Της γεύσης φίλτρο: μάζα που με πίνει.
Μαυλιστικό της μοναξιάς το μέτρο.

Εγώ ο θησαυρός, τρανός και μέγας,

με χρώματα πολλά και στρογγυλάδα,
από την τόση δράση. Είμαι τα πάντα.
Τα πάντα που είν’ του τίποτε το απόγειο,
τα πάντα που αρκούνται στον εαυτό τους
και τρέφονται απ’ την φιλοδοξία.»

Σελίδα | 8
Πανόραμα Ισπανικής Λογοτεχνίας 11478
Νίκη Δροσάκη. 3045

Ιστογραφία
Βικιπαίδεια
https://el.wikipedia.org/wiki/

Ιspania .Hola για την Ισπανία.gr

https://www.ispania.gr/arthra/logotexnia/4407-juan-ramon-jimenez

Βιβλιονέτ
http://www.biblionet.gr/author/27521/Χουάν_Ραμόν_Χιμένεθ

ΙΔΕΕΣ. ΚΡΙΤΙΚΗ. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. ΝΕΟ ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ

https://neoplanodion.gr/?s=%CE%A7%CE%BF%CF%85%CE%AC%CE%BD+%CE%A1%CE
%B1%CE%BC%CF%8C%CE%BD+%CE%A7%CE%B9%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B8

Σελίδα | 9