ARI ÜRÜNLERİ TÜKETİM DAVRANIŞLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Ulviye KUMOVA (1) Ali KORKMAZ (2)

(1)
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Balcalı / ADANA
(2)
Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Erdemli / İÇEL
 MATERYAL VE METOT

Araştırma materyalini Adana ve İçel illerinde

tesadüfi olarak anket yapılan 414 kişi oluşturmuştur.
Anket çalışmaları Mart-Temmuz 1999 tarihleri
arasında yapılmıştır.
Anket çalışmasında görüşülen kişilere mesleği,
eğitim düzeyi, yaşı ve cinsiyeti gibi yapısal
özelliklerinin yanı sıra her hangi bir arı ürünü
tüketip tüketmediği, tüketiyorsa hangi amaçla ve ne
kadar tükettiği, tedavi amaçlı ise hangi hastalığın
tedavisinde kullandığı ve ne kadar zamandır
tükettiği, yararını görüp görmediği ile tedavi amaçlı
olarak kim tarafından önerildiği soruları
yöneltilmiştir.
Elde edilen anket verileri SPSS 8.0 for
Windows Paket Programı kullanılarak
değerlendirilmiştir.
 Ankete Katılan Kişilerin Yapısı
Adana ve İçel illerinde görüşülen kişilerin yaş, meslek grubu ve
eğitim düzeyine göre dağılım ve oranı Çizelgelerde verilmiştir. Ankete
katılanların 252’si (%60.87) erkek, 162’si (%39.13) ise kadındır.

Ankete Katılan Kişilerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı

Yaş Grubu Sayısı (ad) Oranı (%)
15-25 142 34.30
26-35 100 24.16
36-45 115 27.78
46-55 53 12.80
56+ 4 0.96
Toplam 414 100.00

Ankete Katılan Kişilerin Meslek Gruplarına Göre Dağılımı

Meslek Grubu Sayısı (ad) Oranı (%)
Öğrenci 56 13.53
Çiftçi 9 2.17
Memur 151 36.47
İşçi 95 22.95
Emekli 8 1.93
Serbest Meslek 77 18.60
Ev Hanımı 18 4.35
Toplam 414 100.00

Ankete Katılan Kişilerin Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı

Eğitim Düzeyi Sayısı (ad) Oranı (%)
Okuryazar 1 0.25
İlkokul 69 16.67
Ortaokul 31 7.48
Lise 161 38.88
Yüksekokul/Fakülte 152 36.72
Toplam 414 100.00
 Arı Ürünleri Tüketim Davranışı
Ankete katılan kişilerin 361 adedi (%87.20) herhangi bir arı
ürününden en az birini kullanmakta, 53 adedi (%12.80) ise hiçbir
arı ürünü kullanmamaktadır. Arı ürünleri tüketimine en çok etki
eden faktör olan eğitim düzeyine göre herhangi bir arı ürününün
tüketim davranışının dağılımı aşağıdaki çizelgede verilmiştir.

Herhangi Bir Arı Ürünü Tüketenlerin Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı

Eğitim Düzeyi Tüketenler (ad) Tüketmeyenler (ad) Toplam
Okuryazar 1 - 1
İlkokul 59 10 69
Ortaokul 27 4 31
Lise 130 31 161
Yüksekokul/Fakülte 144 8 152
Toplam 361 53 414

Ankete katılan kişiler tek bir arı ürününü kullandığı gibi bazıları da
birden fazla arı ürünü kullanmaktadırlar. Tek ürün bazında
değerlendirildiğinde ise;
 361 kişi (%87.20) bal,
 54 kişi (%13.05) polen,
 48 kişi (%11.60) arı sütü,
 2 kişi (%0.49) balmumu,
 2 kişi propolis (%0.49) tüketmektedir.
 Tüketicilerin Bal Tüketim Tercihleri
Anket yapılan illerde tüketiciler bal gereksinimini arı
yetiştiricisinden temin ederek giderme eğilimi içerisindedir. Böylece aldığı
balın kalitesine daha fazla güvenmektedir.

Tüketicilerin Bal Aldıkları Yer ve Balın Kalitesine Güvenleri

Bal Alınan Yer Kalitesine Güvenenler
Sayısı (ad) Oranı (%) Sayısı (ad) Oranı (%)
Arı Yetiştiricisi 178 49.31 167 93.82
Market 165 45.71 63 38.19
Kendi Üretimi 18 4.98 18 100.00
Toplam 361 100.00 248 68.70

Arı ürünlerinden en fazla tüketilen bal, dış ülkelerde pek çok

hastalığın tedavisinde kullanılmaktadır. Ülkemizde ise bu bilince
erişilmemiş, tüketiciler daha çok kulaktan dolma bilgilerle ve oldukça
düşük düzeyde tedavi amacıyla bal tüketmektedirler. Özellikle eğitim
düzeyinin yükselmesine koşut olarak yapay ilaçlardan doğal besin
maddelerine yöneliş olurken bu yapı henüz yeterince gelişmemiştir.

Tüketicilerin Bal Tüketim Amaçlarının Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı

Eğitim Düzeyi Beslenme Tedavi Toplam
Okuryazar 1 - 1
İlkokul 57 3 60
Ortaokul 24 3 27
Lise 112 16 128
Yüksekokul/Fakülte 133 12 145
Toplam 327 34 361
Oranı (%) 90.59 9.41 100.00
 Ankete katılan kişilerin önemli bir kısmı (% 90.59) balı sadece
beslenme, çok az bir kısmı (% 9.41) ise tedavi amacıyla tüketmektedir.
Beslenme ve tedavi amacıyla arı ürünleri tüketimi eğitim düzeyi
yükseldikçe artış göstermekte, tedavi için kullanımda dost ve arı
yetiştiricisinin önerilerinin önemli bir yeri bulunmaktadır.

Balı Tedavi Amacıyla Önerenler ile Tüketenlerin Eğitim Düzeyi

Öneren O.yazar İlkokul Ortaokul Lise Yük./Fak. Toplam Oranı (%)
Ş.B. Kitabı - 1 - 1 1 3 9.09
Tıp Doktoru - - 1 2 2 5 15.15
Aktarlar - 1 - 1 - 2 6.06
Arıcılar - - - 1 1 2 6.06
Deneyim - - - 3 2 5 15.15
Makaleler - - - 2 3 5 15.15
Dostlar - 1 2 5 3 11 33.34
Toplam - 3 3 15 12 33 100.00

Tedavi için bal kullanan toplam 33 kişiden 5’i (%15.16) 1 yıldan az,
9’u (%27.28) 1-2 yıl arası ve 19’u (%57.56) ise 2 yıldan fazla süredir
tedavi amacıyla kullanmaktadır. Ayrıca balı tedavi için kullananların tümü
yararını gördüklerini belirtmişlerdir. Kişi başına yıllık bal tüketim miktarı
aşağıdaki çizelgede verilmiştir.

Bal Tüketenlerin Kişi Başına Yıllık Bal Tüketim Miktarı

Tüketim Miktarı Sayısı (ad) Oranı (%)
2 kg/yıl’dan az 139 38.51
2-5 kg/yıl arası 144 39.89
5 kg/yıl’dan fazla 78 21.60
Toplam 361 100.00
 Tüketicilerin Polen Tüketim Tercihleri
Anket yapılan illerde tüketiciler polen gereksinimini arı yetiştiricisi
ve marketten temin ederek giderme eğilimi içerisindedirler. Ancak bal ile
karşılaştırıldığında taklit edilme özelliğinin fazla olmaması nedeniyle
gerek arı yetiştiricisinden gerekse marketten alınan polenlere önemli
oranda bir güvenin söz konusu olduğu görülmektedir.

Tüketicilerin Polen Aldıkları Yer ve Polenin Kalitesine Güvenleri

Polen Alınan Yer Kalitesine Güvenenler
Sayısı (ad) Oranı (%) Sayısı (ad) Oranı (%)
Arı Yetiştiricisi 24 44.45 21 87.50
Market 23 42.60 18 78.26
Kendi Üretimi 7 12.95 7 100.00
Toplam 54 100.00 46

Ankete katılan kişilerin çoğunluğu poleni beslenme amacıyla

tükettiği ancak bal ile kıyaslandığında önemli bir kısmının (%35.18) tedavi
amaçlı kullandığı ortaya çıkmaktadır. Tedavi amacıyla polen kullanımı,
eğitim düzeyi yükseldikçe artmakla birlikte bu kullanımda dost ve arı
yetiştiricisi önerilerinin önemli bir yeri bulunmaktadır.

Tüketicilerin Polen Tüketim Amaçlarının Eğitim Düzeyine Göre

Dağılımı
Eğitim Düzeyi Beslenme Tedavi Toplam
Okuryazar - - -
İlkokul 3 2 5
Ortaokul 5 1 6
Lise 12 7 19
Yüksekokul/Fakülte 15 9 24
Toplam 35 19 54
 Oranı (%) 64.82 35.18 100.00
Poleni Tedavi Amacıyla Önerenler ile Tüketenlerin Eğitim Düzeyi
Öneren O.yazar İlkokul Ortaokul Lise Yük./Fak. Toplam Oranı (%)
Ş.B. Kitabı - 1 - 1 - 2 10.53
Tıp Doktoru - - - 1 2 3 15.78
Aktarlar - - - - - - -
Arıcılar - - 1 - 5 6 31.58
Deneyim - - - 2 - 2 10.53
Makaleler - - - - 1 1 5.26
Dostlar - 1 - 3 1 5 26.32
Toplam - 2 1 7 9 19 100.00

Tedavi için polen kullanan toplam 19 kişiden 8’i (%42.11) 1 yıldan

az, 2’si (%10.53) 1-2 yıl arası ve 9’u (%47.36) ise 2 yıldan fazla süre
tedavi amacıyla kullanmaktadır. Poleni tedavi için kullananların 15’i
(%78.95) yararını gördüklerini belirtirken 4’ü (%21.05) herhangi bir
yararını görmediklerini belirtmişlerdir. Kişi başına yıllık polen tüketim
miktarını gösteren veriler aşağıdaki çizelgede verilmiştir.

Polen Tüketenlerin Kişi Başına Yıllık Polen Tüketim Miktarı

Tüketim Miktarı Sayısı (ad) Oranı (%)
250 g/yıl’dan az 37 68.52
250-500 g/yıl arası 13 24.08
500 g/yıl’dan fazla 4 7.40
Toplam 54 100.00
 Tüketicilerin Arı Sütü Tüketim Tercihleri
Anket yapılan illerde tüketiciler arı sütü gereksinimini polende
olduğu gibi marketlerden ve arı yetiştiricisinden temin ederek giderme
eğilimi içerisindedir. Fakat arı yetiştiricisinden aldığı arı sütünün kalitesine
marketlerden alınana göre daha fazla güvenmektedir.

Tüketicilerin Arı Sütü Aldıkları Yer ve Arı Sütü Kalitesine Güvenleri

Arı Sütü Alınan Yer Kalitesine Güvenenler
Sayısı (ad) Oranı (%) Sayısı (ad) Oranı (%)
Arı Yetiştiricisi 16 33.34 14 87.50
Market 23 47.92 9 39.13
Kendi Üretimi 9 18.74 9 100.00
Toplam 48 100.00 32 66.67

Ankete katılan kişilerden bir kısmı arı sütünü beslenme amacıyla

(%65.96) tüketmekte, bal ile kıyaslandığında önemli bir kısmı (%34.04)
yaklaşık olarak polen tüketenler ile aynı oranda tedavi amacıyla
tüketmektedir. Tedavi amacıyla arı sütü kullanımı eğitim düzeyi
yükseldikçe artmakla birlikte bu kullanımda şifalı bitkiler kitabı ve
bilimsel makalelerin önemli bir yeri bulunmaktadır.

Tüketicilerin Arı Sütü Tüketim Amaçlarının Eğitim Düzeyine Göre

Dağılımı
Eğitim Düzeyi Beslenme Tedavi Toplam
Okuryazar - - -
İlkokul 4 1 5
Ortaokul 2 1 3
Lise 10 9 19
Yüksekokul/Fakülte 15 6 21
Toplam 31 17 48
Oranı (%) 65.96 34.04 100.00
 Tedavi için arı sütü kullanan toplam 17 kişiden 5’i (%29.41) 1
yıldan az, 7’si (%41.18) 1-2 yıl arası ve 5’i (%29.41) ise 2 yıldan fazla
süredir tedavi amacıyla kullanmaktadır. Arı sütünü tedavi için
kullananların 16’sı (%94.12) yararını gördüklerini belirtirken 1’i (%5.88)
herhangi bir yararını görmediğini belirtmiştir.

Tedavi Amacıyla Arı Sütü Tüketenlerin Eğitim Düzeyi ve Önerenler

O.yaz
Öneren İlkokul Ortaokul Lise Yük./Fak. Toplam Oranı (%)
ar
Ş. B. Kitabı - - 1 1 2 4 23.53
Tıp Doktoru - - - 1 - 1 5.88
Aktarlar - 1 - - - 1 5.88
Arıcılar - - - - 1 1 5.88
Deneyim - - - 2 1 3 17.65
Makaleler - - - 3 2 5 29.42
Dostlar - - - 1 1 2 11.76
Toplam - 1 1 8 7 17 100.00

Arı Sütü Tüketenlerin Kişi Başına Yıllık Arı Sütü Tüketim Miktarı
Tüketim Miktarı Sayısı (ad) Oranı (%)
50 g/yıl’dan az 36 75.00
51-100 g/yıl arası 11 22.92
101 g/yıl’dan fazla 1 2.08
Toplam 48 100.00
 Tüketicilerin Diğer Arı Ürünlerini Tüketim Tercihleri

Diğer arı ürünlerinden olan balmumu, propolis ve arı zehiri tüketimi

ülkemizde yok denecek düzeydedir. Ayrıca bu konuda ülkemizdeki üretim
ve tüketim miktarını gösterecek herhangi bir istatistiksel bilgi de
bulunmamaktadır.
Anket sonucunda kişilerden elde edilen sonuçlara göre biri
kozmetik diğeri tedavi amaçlı olarak kullanmak üzere 2 kişi balmumu
tüketmektedir. Tüketiciler balmumunu ya kendileri temin etmekte ya da
arıcılardan almaktadırlar. Tedavi amaçlı olarak balmumu kullanan kişi
bunu bir dost önerisi ile kullanmaya başladığını ve yararını gördüğünü
belirtmiştir. Balmumu kullananlar 101-200 g/yıl arasında tüketmektedirler.
Propolis kullanan iki kişi tedavi amaçlı olarak yılda 100 gramdan az
miktarda tükettiğini ve yararını gördüğünü belirtmektedir.
Yüksekokul/fakülte mezunu olup bu kişilere propolisle tedaviyi önerenler
ise arı yetiştiricisi ve dost önerisinde bulunanlardır.
Arı zehirini herhangi bir şekilde kullanan kişiye bu çalışmada
rastlanmamıştır.
 Tedavisinde Arı Ürünleri Kullanıldığı Belirtilen Hastalıklar
Anket yapılan kişilerin bir kısmı çeşitli kişilerin yapmış olduğu
öneriler veya kendi deneyimleri ile arı ürünlerini bazı hastalıklarının
tedavisinde kullanmaktadırlar.

Tedavisinde Arı Ürünlerinin Kullanıldığı Belirtilen Hastalıklar

Ürün Adı Tedavisinde Kullanılan Hastalık Adı
Farenjit, Ülser, Gastrit, Soğuk algınlığı,
Anjin, Şeker hastalığı, Astım, Bronşit,
Bal
Kanser, Kondisyon artırma, Omurilik
zedelenmesi
Tansiyon, Ülser, Kolit, Hepatit B, İştahsızlık,
Vücut gelişimi, Vitamin desteği, Saç
dökülmesi, Alerji, Astım, Bronşit, Prostat,
Polen
Hipertansiyon, Omurilik zedelenmesi,
İştahsızlık, Kansızlık, Sindirim sistemi
rahatsızlığı
Kansızlık, Akciğer kanseri, Yorgunluk
Arı Sütü giderici, Tansiyon, Damar sertliği, Zayıflık,
Omurilik zedelenmesi
Balmumu Kemik kırığı
Propolis Ergenlik sivilcesi
 SONUÇ
Adana ve İçel illerinde tüketiciler çoğunlukla bal tüketmektedirler.
Balı satın alırken üreticiden almaya özen göstermekte ve bal kalitesi
açısından arı yetiştiricisine güven duymakta, marketten aldığında ise
duymamaktadır. Ayrıca eğitim düzeyi yükseldikçe bal tüketenlerin
sayısında da artma olmaktadır. Beslenme için kullanımının yanı sıra çeşitli
hastalıkların tedavisinde de bal kullanılmaktadır.
Tüketici, baldan sonra en fazla polen tüketmektedir. Poleni market
ve arı yetiştiricisinden almakta, aldığı polenin kalitesine bala göre daha
fazla oranda güvenmektedir. Eğitim düzeyi yükseldikçe polen kullanan
tüketici sayısı da artmaktadır. Tedavi amacıyla polen tüketimi konusunda
arı yetiştiricileri ve dostların önerileri bulunmaktadır.
Polen kullananlarla hemen hemen aynı orana sahip olan arı sütü
tüketicileri ise çoğunlukla marketten temin etmelerine rağmen kalite
konusunda marketlere güvenmemektedirler. Eğitim düzeyi yükseldikçe arı
sütü tüketici sayısı da artmaktadır. Tedavi amacıyla kullanımı konusunda
şifalı bitkiler kitabı ve bilimsel makaleler öneride bulunmaktadır. Arı sütü,
polende olduğu gibi genellikle tedavi amacıyla tüketilmektedir.
Balmumu ve propolis kullanımı ise oldukça düşük miktarda olup
ticari değeri olmayacak düzeydedir. Arı zehiri ise tüketiciler tarafından
kullanılmadığı gibi kullanım şekli hakkında da bilgi sahibi değillerdir.
Sonuç olarak tüketicinin bal, polen ve arı sütünü genellikle
beslenme amaçlı kullandığı, eğitim düzeyi arttıkça tedavi amaçlı
kullanımın artış gösterdiği saptanmıştır. Tüketiciler tedavi amaçlı
kullanımlarda arıcı ve dost önerilerini dikkate almaktadırlar. Balmumu,
propolis çok az, arı zehirinin ise hiç kullanılmadığı, tüketicilerin herhangi
bir arı ürünü alırken arıcıya daha fazla güvendiği ortaya çıkmıştır.