ΤΜΗΜΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

«ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΑΓΩΓΗΣ»

EDUC 610DL

Μέτρηση και αξιολόγηση στην εκπαίδευση

(Ακροατήριο 01)

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΔΟΚΙΜΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Από την:

Χειράκη Ραφαέλα U152N0327

Διδάσκουσα Καθηγήτρια: Δρ. Παπαναστασίου Έλενα

ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ
2016
 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………..…………….. 3

1. ΟΔΗΓΙΕΣ…………………………………………………………..………. 4

Α) Γενικές Οδηγίες…………………………………………………… 4

Β) Ειδικές Οδηγίες……………………………………………………. 4

2. ΦΥΛΛΟ ΑΠΑΝΤΉΣΕΩΝ……………………………………………........ 5

3. ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ…………………………………………………… 6

4. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ………………………………………………… 7

5. ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ……………………………………………….. 8

6. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΩΝ……………………………………….……. 14

7. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ…………………………………………………….. 15

8. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ……………………………………………………………… 16
 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η κατασκευή ενός πιλοτικού δοκιμίου

αξιολόγησης, το οποίο προορίζεται για μαθητές δώδεκα ετών που φοιτούν στην Α
Τάξης του Γυμνασίου. Το μάθημα που εξετάζεται με το παρακάτω δοκίμιο είναι η
αρχαία ελληνική γλώσσα και συγκεκριμένα η όγδοη ενότητα του βιβλίου (σελ.60-67).
Η εξέταση αφορά τόσο το κείμενο της εν λόγω ενότητας, όσο και τα λεξιλογικά,
ετυμολογικά και γραμματικά φαινόμενα που ανήκουν στην ίδια ενότητα. Επιπλέον,
στο δοκίμιο αξιολόγησης συμπεριλαμβάνεται ένας μύθος του Αισώπου, που
χρησιμοποιείται ως παράλληλο κείμενο της εξέτασης, με σκοπό τη συγκριτική
ανάγνωση και την αντιπαραβολή του με το κείμενο της όγδοης ενότητας.
Το δοκίμιο αξιολόγησης που δόθηκε στους μαθητές περιλαμβάνει αρχικά τα
δύο υπό εξέταση κείμενα, δηλαδή το κείμενο της όγδοης ενότητας, το οποίο
παρατίθεται στην αρχαία ελληνική γλώσσα και το παράλληλο κείμενο στη νέα
ελληνική. Επίσης, στο δοκίμιο αξιολόγησης συμπεριλαμβάνονται οι απαραίτητες
οδηγίες προς τους μαθητές σχετικά με τη συμπλήρωση του δοκιμίου καθώς και το
φύλλο των απαντήσεων. Στην παρούσα εργασία εκτός από το παραπάνω υλικό που
διανεμήθηκε στους μαθητές συμπεριλαμβάνεται ο πίνακας προδιαγραφών, καθώς και
οι διδακτικοί στόχοι της ενότητας.
 4

2. ΟΔΗΓΙΕΣ
Αυτό το δοκίμιο έχει κατασκευαστεί με σκοπό να μας δώσει πληροφορίες σχετικά με
το βαθμό στον οποίο κατέχετε την όγδοη ενότητα του βιβλίου της Αρχαίας Ελληνικής
Γλώσσας της Α Γυμνασίου. Το δοκίμιο περιλαμβάνει ερωτήσεις που αφορούν το
αρχαίο κείμενο που έχετε διδαχτεί καθώς και τα λεξιλογικά, ετυμολογικά και
γραμματικά φαινόμενα που συμπεριλαμβάνονται στην ίδια ενότητα. Στόχος της κάθε
ερώτησης είναι το ελέγξει ένα σημαντικό κομμάτι, όσων έχετε διδαχτεί.

Α) Γενικές Οδηγίες
Μη γυρίσετε τη σελίδα αυτή εκτός αν:
1. Έχετε κατανοήσει πλήρως τις παρακάτω οδηγίες.
2. Έχετε προμηθευτεί το φύλλο απαντήσεων.
Το δοκίμιο αυτό περιλαμβάνει είκοσι (20) ερωτήσεις πολλαπλής εκλογής. Καθεμία
ερώτηση βαθμολογείται με 1 μονάδα.
Ο χρόνος που έχετε στη διάθεσή σας για να απατήσετε σε όλες τις ερωτήσεις είναι
σαράντα πέντε (45) λεπτά.

Β) Ειδικές οδηγίες (για τις ερωτήσεις πολλαπλής εκλογής).

1. Στο φύλλο απαντήσεων γράψτε το Ονοματεπώνυμό σας, την Ημερομηνία καθώς
και το μάθημα στο οποίο εξετάζεστε.
2.Αφού διαβάσετε κάθε ερώτηση προσεκτικά και αποφασίσετε ποια εκλογή είναι
σωστή (Α, Β, Γ), κυκλώστε το γράμμα της σωστής απάντησης στο φύλλο
απαντήσεων. Μία μόνο εκλογή είναι κάθε φορά η σωστή.
 5

3. ΦΥΛΛΟ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΥΜΟ:………………………………………………………………
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:……………………………………………………………………
ΜΑΘΗΜΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ:……………………………………………………………

1. Α Β Γ
2. Α Β Γ
3. Α Β Γ
4. Α Β Γ
5. Α Β Γ
6. Α Β Γ
7. Α Β Γ
8. Α Β Γ
9. Α Β Γ
10. Α Β Γ
11. Α Β Γ
12. Α Β Γ
13. Α Β Γ
14. Α Β Γ
15. Α Β Γ
16. Α Β Γ
17. Α Β Γ
18. Α Β Γ
19. Α Β Γ
20. Α Β Γ
 6

4. ΚΕΊΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
Τίτλος: Ένα μοιραίο λάθος.
Στόχος της σκληρής κοινωνικής κριτικής που άσκησε
ο Λουκιανός (βλ. Ενότητα 4) στην εποχή του ήταν οι
κάθε λογής «παράσιτοι», δηλαδή όλοι εκείνοι που
ζούσαν προσκολλημένοι σε κάποιον πλούσιο με την
ελπίδα ποικίλων ανταλλαγμάτων (συνήθως
κληρονομιάς). Ο διάλογος που ακολουθεί προέρχεται
από το έργο του Λουκιανού Νεκρικοὶ Διάλογοι, που
παρουσιάζει συζητήσεις μεταξύ νεκρών στον Άδη. Ο
Καλλιδημίδης περιγράφει στον Ζηνόφαντο ποια
κατάληξη είχε η προσπάθειά του να επισπεύσει τον
θάνατο του ηλικιωμένου προστάτη του Πτοιοδώρου.

ΖΗΝ. Σύ δέ, ὦ Καλλιδημίδη, πῶς ἀπέθανες; Ἐγὼ μὲν γάρ παράσιτος ὢν

: Δεινίου πλέον τοῦ ἱκανοῦ ἐμφαγὼν ἀπεπνίγην.
ΚΑΛ. Τὸ δὲ ἐμὸν παράδοξόν τι ἐγένετο. Οἶσθα γὰρ καὶ σύ που
: Πτοιόδωρον τὸν γέροντα;
ΖΗΝ. Τὸν ἄτεκνον, τὸν πλούσιον;
:
ΚΑΛ. Ἐκεῖνον αὐτὸν ἀεὶ ἐθεράπευον ὑπισχνούμενον ἐπ’ ἐμοὶ
: τεθνήξεσθαι. Ἐπεὶ δὲ ὑπὲρ τὸν Τιθωνὸν ὁ γέρων ἔζη, ἐπίτομόν
τινα ὁδὸν ἐπὶ τὸν κλῆρον ἐξηῦρον· πριάμενος γὰρ φάρμακον
ἀνέπεισα τὸν οἰνοχόον, ἐπειδὰν τάχιστα ὁ Πτοιόδωρος αἰτήσῃ
πιεῖν, ἐμβαλόντα εἰς κύλικα ἕτοιμον ἔχειν αὐτὸ καὶ ἐπιδοῦναι
αὐτῷ· εἰ δὲ τοῦτο ποιήσει, ἐλεύθερον ἐπωμοσάμην ἀφήσειν
αὐτόν.
ΖΗΝ. Τί οὖν ἐγένετο; Πάνυ γάρ τι παράδοξον ἐρεῖν ἔοικας.
:
ΚΑΛ. Ἐπεί τοίνυν λουσάμενοι ἥκομεν, δύο δὴ ὁ μειρακίσκος κύλικας
: ἑτοίμους ἔχων οὐκ οἶδ’ ὅπως ἐμοὶ μὲν τὸ φάρμακον, Πτοιοδώρῳ
δὲ τὸ ἀφάρμακτον ἔδωκεν· εἶτα ὁ μὲν ἔπινεν, ἐγὼ δὲ αὐτίκα μάλα
ἐκτάδην ἐκείμην ὑποβολιμαῖος ἀντ’ ἐκείνου νεκρός. Τί τοῦτο
γελᾷς, ὦ Ζηνόφαντε; Καὶ μὴν οὐκ ἔδει γε ἑταίρῳ ἀνδρὶ ἐπιγελᾶν.

Λουκιανός, Νεκρικοὶ Διάλογοι 17 (διασκευή)

 7

5. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΊΜΕΝΟ

Ένα λιοντάρι, αφού γέρασε, κειτόταν άρρωστο σε σπηλιά. Είχαν πάει να δουν τον
βασιλιά τα άλλα ζώα εκτός από την αλεπού. Ο λύκος, λοιπόν, αφού βρήκε την
ευκαιρία κατηγορούσε στο λιοντάρι την αλεπού, επειδή τάχα δε δίνει δεκάρα για τον
βασιλιά όλων των ζώων και γι’ αυτό ούτε καν τον επισκέφτηκε. Πάνω στην ώρα
εμφανίστηκε η αλεπού και άκουσε τα τελευταία λόγια του λύκου. Το λιοντάρι, λοιπόν,
μούγκριζε εναντίον της. Εκείνη, αφού ζήτησε την ευκαιρία ν’ απολογηθεί· και ποιος,
είπε, από αυτούς που μαζεύτηκαν σε ωφέλησε τόσο, όσο εγώ που πήγα σε όλα τα
μέρη και ζήτησα και έμαθα από τους γιατρούς θεραπεία για σένα; Κι αφού
το λιοντάρι διέταξε να πει αμέσως τη θεραπεία, εκείνη λέει· αν, αφού γδάρεις
ζωντανό λύκο, φορέσεις το δέρμα του. Κι όταν ο λύκος κειτόταν νεκρός, η αλεπού
γελώντας είπε: έτσι δεν πρέπει κανείς να προτρέπει τον άρχοντα να είναι δυσμενής
αλλά να είναι ευμενής.

Μύθος του Αισώπου

 8

ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
ΜΑΘΗΜΑ: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:…/…/….
ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:............................................................... ΒΑΘΜΟΣ:……

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΚΛΟΓΗΣ

1. Ο διάλογος του κειμένου διεξάγεται ανάμεσα: (Ανάκληση)

Α) σε δύο νεκρούς νέους.*
Β) σε ένα νεκρό νέο και σε ένα νεκρό πλούσιο βασιλιά.
Γ) σε ένα νεκρό νέο και στο ζωντανό φίλο του.
*Σωστή απάντηση

2.Με βάση το περιεχόμενό του σε ποια κατηγορία κειμένων εντάσσεται ο διάλογος;

(Λύση προβλήματος, γιατί ο μαθητής σε αυτή την ερώτηση χρειάζεται να αναλύσει
το περιεχόμενο του διαλόγου και να το συσχετίσει με το κοινωνικό φαινόμενο
εκείνης της εποχής, για το οποίο ο διάλογος ασκεί κοινωνική κριτική).
Α) πολιτικά κείμενα
Β) εκπαιδευτικά κείμενα
Γ) κοινωνικά κείμενα*
*Σωστή απάντηση

3. Ποια κατάληξη είχε το σχέδιο του Καλλιδημίδη; (Ανάκληση)

Α) Να δηλητηριαστεί ο Ζηνόφαντος.
Β) Να δηλητηριαστεί ο Πτοιόδωρος.
Γ) Να δηλητηριαστεί ο ίδιος.*
*Σωστή απάντηση
 9

4. Ποιο θα μπορούσε να είναι το γενικό συμπέρασμα που εξάγεται από το διάλογο;

(Λύση προβλήματος, γιατί ο μαθητής καλείται να αναλύσει το περιεχόμενο του
διαλόγου διασπώντας το στα συνθετικά του μέρη, ώστε να αξιολογήσει ποιο από τα
παρακάτω συμπεράσματα εξάγεται από την ανάγνωση του διαλόγου).
Α) Όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα, τον τρώνε οι κότες
Β) Όποιος σκάβει το λάκκο του άλλου, πέφτει ο ίδιος μέσα.*
Γ) Μην κάνεις σε κάποιον αυτό που δεν θέλεις να σου κάνουν.
*Σωστή απάντηση

5. Επιλέξτε ένα τίτλο που να ανταποκρίνεται στο περιεχόμενο του διαλόγου.

(Λύση προβλήματος, γιατί ο μαθητής καλείται να αναλύσει το περιεχόμενο του
διαλόγου, ώστε να συνθέσει ένα νέο κατάλληλο τίτλο).
Α) Το πάθημα του Καλλιμήδη.*
Β) Η δηλητηρίαση του Πτοιόδωρου
Γ) Η ιστορία του Ζηνόφαντου.
*Σωστή απάντηση

6.Ποιο είναι το κοινό μοτίβο του διαλόγου με το μύθο του Αισώπου;

(Λύση προβλήματος, γιατί σε αυτή την ερώτηση ο μαθητής χρειάζεται να αναλύσει
και να συγκρίνει τα δύο κείμενα, ώστε να ανακαλύψει το κοινό τους στοιχείο).
Α) Ο χρόνος συγγραφής τους.
Β) Το επιμύθιο*
Γ) Το είδος του κειμένου.
*Σωστή απάντηση

7.Ποιο τίτλο θα μπορούσε να φέρει ο μύθος του Αισώπου;

(Λύση προβλήματος, γιατί ο μαθητής καλείται να αναλύσει το περιεχόμενο του
μύθου διασπώντας το στα συνθετικά του μέρη και να συνθέσει ένα κατάλληλο τίτλο
που να συνάδει με το περιεχόμενο του μύθου).
Α) Το πάθημα της αλεπούς.
 10

Β) Το πάθημα του λύκου.*

Γ) Η εκδίκηση του λιονταριού.
*Σωστή απάντηση

8. Να σχηματίσεις μία παράγωγη λέξη από το επίθετο ελεύθερος, που να

χαρακτηρίζει τον άνθρωπο που σκέφτεται ελεύθερα (Εφαρμογή).
Α) ελευθερόφρων*
Β) απελεύθερος
Γ) ελευθερόστομος
*Σωστή απάντηση

9. Η ελευθεροτυπία, η ελευθεροστομία και ο φιλελευθερισμός διακυβεύονται στα

δικτατορικά καθεστώτα.
Ποια από τις λέξεις της παραπάνω πρότασης δηλώνει μία φιλοσοφική και πολιτική
θεωρία;
(Λύση προβλήματος, γιατί ο μαθητής για να αποφασίσει την απάντηση καλείται να
αναλύσει την πρόταση στα συνθετικά της μέρη και μέσα από την ανάλυση να
εντοπίσει ποια από τις παρακάτω λέξεις δηλώνει μία φιλοσοφική και πολιτική
θεωρία).
Α) ελευθεροτυπία
Β) φιλελευθερισμός*
Γ) δικτατορικά καθεστώτα.
*Σωστή απάντηση

10. Τα ουσιαστικά που παράγονται από επίθετα είναι: (Ανάκληση)

Α) συγκεκριμένα ουσιαστικά
Β) αφηρημένα ουσιαστικά*
Γ) ανισοσύλλαβα ουσιαστικά
*Σωστή απάντηση

11. Να σχηματίσεις τα ουσιαστικά από τα επίθετα εὔνους και ἄφρων. (Εφαρμογή)

Α) εὔνοια - ἀλλοφροσύνη
 11

Β) εὔνοια – ἀφροσύνη*
Γ) εὔνεια - ἀφροσύνη
*Σώστη απάντηση

12. Πώς σχηματίζεται το θηλυκό γένος του επιθέτου πλούσιος στην αρχαία ελληνική
γλώσσα; (Εφαρμογή)
Α) ἡ πλουσία *
Β) ἡ πλούσιος
Γ) ἡ πλούσια
*Σωστή απάντηση

13. Ποιο από τα παρακάτω ουσιαστικά είναι παράγωγο επιθέτου; (Εφαρμογή)

Α) ατυχία*
Β) διδασκαλία
Γ) προσδοκία
*Σωστή απάντηση

14. Το θηλυκό γένος των τρικατάληκτων δευτερόκλιτων επιθέτων κλίνεται σύμφωνα

με : (Ανάκληση)
Α) την πρώτη κλίση των ουσιαστικών *
Β) τη δεύτερη κλίση των ουσιαστικών
Γ) την τρίτη κλίση των ουσιαστικών
*Σωστή απάντηση

15. Στην παρακάτω πρόταση να εντοπίσεις όλα τα δευτερόκλιτα επίθετα.

Προμηθεύς ὁρᾷ τόν ἄνθρωπο γυμνόν τε καί ἀνυπόδυτον καί ἄστρωτον και ἄοπλων.
(Λύση προβλήματος, γιατί ο μαθητής καλείται να αναλύσει την πρόταση στα
συνθετικά της μέρη και μέσα από την ανάλυση να εντοπίσει όλα τα δευτερόκλιτα
επίθετα που περιλαμβάνονται σε αυτή).
Α) ἄνθρωπο, γυμνόν, ἀνυπόδητον, ἄστρωτον, ἄοπλων.
Β) γυμνόν, ἀνυπόδητον, ἄστρωτον, ἄοπλων.*
 12

Γ) ἄνθρωπο, γυμνόν, ἀνυπόδητον, ἄοπλων.

* Σωστή απάντηση

16. Να σχηματίσεις το θηλυκό του επιθέτου ὁ δίκαιος στην αρχαία ελληνική γλώσσα.
(Εφαρμογή)
Α) ἡ δίκαιος
Β) ἡ δίκαιη
Γ) ἡ δικαία*
*Σωστή απάντηση

17.Το υπογραμμισμένο επίθετο στην παρακάτω πρόταση βρίσκεται σε πτώση:

Πείθεσθε τοῖς καλοῖς λόγοις. (Εφαρμογή)
Α) γενική
Β) δοτική*
Γ) αιτιατική
*Σωστή απάντηση

18. Η δεικτική αντωνυμία οὔτος-αὐτη-τοῦτο παρουσιάζει κλητική πτώση:

(Ανάκληση)
Α) στον ενικό αριθμό αρσενικού και θηλυκού γένους.*
Β) στον ενικό και πληθυντικό αριθμό του αρσενικού γένους.
Γ) Μόνο στον ενικό αριθμό του αρσενικού γένους.
*Σωστή απάντηση

19.Να σχηματίσεις τη γενική πτώση της αντωνυμίας οὔτος-αὐτη-τοῦτο στο θηλυκό

γένος του πληθυντικού αριθμού. (Εφαρμογή)
Α) ταύταις
Β) ταύτας
Γ) τούτων*
*Σωστή απάντηση
 13

20. Τόν προδότη τοῦτον ἔκριναν οἱ δικασταί.

Η υπογραμμισμένη αντωνυμία στην παραπάνω πρόταση βρίσκεται σε: (Εφαρμογή)
Α) γενική πτώση πληθυντικού αριθμού.
Β) αιτιατική πτώση ενικού αριθμού*
Γ) γενική πτώση ενικού αριθμού
*Σωστή απάντηση

Καλή σας επιτυχία!

 14

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΩΝ

Ταξινομία γνωσιολογικού τομέα του Bloom

Διδακτικοί Λύση Σύνολο
Ανάκληση Εφαρμογή
στόχοι προβλήματος
2
1 Ερώτηση 1 Ερώτηση 2
(10%)
3
2 Ερώτηση 3 Ερωτήσεις 4,5
(15%)
2
3 Ερωτήσεις 6,7
(10%)
2
4 Ερώτηση 8 Ερώτηση 9
(10%)
Ερώτηση 4
5 Ερώτηση 10
11,12,13 (20%)
4
6 Ερώτηση 15 Ερώτηση 16,17 Ερώτηση 14
(20%)
3
7 Ερώτηση 18 Ερώτηση 19,20
(15%)
20
Σύνολο 5 (25%) 8 (40%) 7 (35%)
(100%)

Η πρώτη στήλη του παραπάνω πίνακα περιλαμβάνει τους διδακτικούς στόχους

σύμφωνα με τον αύξοντα αριθμό τους, όπως παρατίθενται αναλυτικά παρακάτω.
Οι επόμενες στήλες περιλαμβάνουν τις ερωτήσεις που αφορούν τον κάθε διδακτικό
στόχο, ταξινομημένες ανάλογα με την κατηγορία του γνωσιολογικού τομέα στην
οποία ανήκουν. Η τελευταία γραμμή του πίνακα περιλαμβάνει το συνολικό αριθμό
των ερωτήσεων που ανήκουν στην κάθε κατηγορία μαζί με τα ποσοστά τους που
βρίσκονται σε παρενθέσεις, ενώ η τελευταία στήλη του πίνακα δείχνει το συνολικό
αριθμό των ερωτήσεων μαζί με τα ποσοστά τους, που εμπίπτουν στον κάθε διδακτικό
στόχο.
 15

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Με τη διδασκαλία αυτής της ενότητας επιδιώκεται οι μαθητές:

1.να αναγνωρίζουν την ιδιαιτερότητα του λογοτεχνικού διαλόγου και να τον

εντάσσουν σε κάποια κατηγορία σύμφωνα με το περιεχόμενό του, σε ένα λεπτό χωρίς
να κάνουν λάθος.

2.να διηγούνται μπροστά στην τάξη τους το νόημα του διαλόγου με δικά τους λόγια,
καταλήγοντας σε ένα γενικό συμπέρασμα, χωρίς να κάνουν λάθος.

3.να συγκρίνουν το διάλογο με το παράλληλο κείμενο εντοπίζοντας τουλάχιστον ένα

βασικό κοινό στοιχείο ανάμεσά τους, χωρίς να βλέπουν τη μετάφραση.

4.να σχηματίζουν παράγωγες και σύνθετες λέξεις, όταν τους δίνεται το επίθετο
ελεύθερος, αναγνωρίζοντας τη σημασία αυτών των λέξεων και χωρίς να κάνουν
λάθη.

5.να αναγνωρίζουν και να σχηματίζουν στα τρία γένη ουσιαστικά, τα οποία

παράγονται από επίθετα, σε πέντε λεπτά χωρίς να κάνουν λάθος.

6.να κλίνουν τα δευτερόκλιτα επίθετα προφορικά και γραπτά σε όλες τις πτώσεις και
στα τρία γένη και στους δύο αριθμούς, κάνοντας μόνο ένα λάθος.

7.να κλίνουν προφορικά και γραπτά τη δεικτική αντωνυμία οὔτος-αὐτη-τοῦτο στα

τρία γένη και στους δύο αριθμούς χωρίς να κάνουν λάθη.
 16

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Στις επόμενες σελίδες παρατίθεται η όγδοη ενότητα του σχολικού βιβλίου της
Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας της Α Γυμνασίου, για την οποία έχει δημιουργηθεί το
παραπάνω δοκίμιο αξιολόγησης.

Ένα μοιραίο λάθος

Α. Κείμενο

Στόχος της σκληρής κοινωνικής κριτικής που

άσκησε ο Λουκιανός (βλ. Ενότητα 4) στην εποχή
του ήταν οι κάθε λογής «παράσιτοι», δηλαδή όλοι
εκείνοι που ζούσαν προσκολλημένοι σε κάποιον
πλούσιο με την ελπίδα ποικίλων ανταλλαγμάτων
(συνήθως κληρονομιάς). Ο διάλογος που
ακολουθεί προέρχεται από το έργο του
Λουκιανού Νεκρικοὶ Διάλογοι, που παρουσιάζει
συζητήσεις μεταξύ νεκρών στον Άδη. Ο
Γενειοφόρος
άνδρας και νεαρός
Καλλιδημίδης περιγράφει στον Ζηνόφαντο ποια
οινοχόος κατάληξη είχε η προσπάθειά του να επισπεύσει
προετοιμάζονται τον θάνατο του ηλικιωμένου προστάτη του
για το συμπόσιο Πτοιοδώρου.
(6ος αι. π.Χ.,
Μουσείο
Λούβρου)

ΖΗΝ.:
Σὺ δέ, ὦ Καλλιδημίδη, πῶς ἀπέθανες; Ἐγὼ μὲν γὰρ παράσιτος ὢν Δεινίου πλέον τοῦ ἱκανοῦ ἐμφαγὼν ἀπεπνίγην.

ΚΑΛ.:
Τὸ δὲ ἐμὸν παράδοξόν τι ἐγένετο. Οἶσθα γὰρ καὶ σύ που Πτοιόδωρον τὸν γέροντα;

ΖΗΝ.:
Τὸν ἄτεκνον, τὸν πλούσιον;

ΚΑΛ.:
Ἐκεῖνον αὐτὸν ἀεὶ ἐθεράπευον ὑπισχνούμενον ἐπ’ ἐμοὶ τεθνήξεσθαι. Ἐπεὶ δὲ ὑπὲρ τὸν Τιθωνὸν ὁ γέρων ἔζη, ἐπίτομόν τινα ὁδὸν

ἐπὶ τὸν κλῆρον ἐξηῦρον· πριάμενος γὰρ φάρμακον ἀνέπεισα τὸν οἰνοχόον, ἐπειδὰν τάχιστα ὁ Πτοιόδωρος αἰτήσῃ πιεῖν, ἐμβαλόντα

εἰς κύλικα ἕτοιμον ἔχειν αὐτὸ καὶ ἐπιδοῦναι αὐτῷ· εἰ δὲ τοῦτο ποιήσει, ἐλεύθερον ἐπωμοσάμην ἀφήσειν αὐτόν.

ΖΗΝ.:
Τί οὖν ἐγένετο; Πάνυ γάρ τι παράδοξον ἐρεῖν ἔοικας.
 17

ΚΑΛ.:
Ἐπεὶ τοίνυν λουσάμενοι ἥκομεν, δύο δὴ ὁ μειρακίσκος κύλικας ἑτοίμους ἔχων οὐκ οἶδ’ ὅπως ἐμοὶ μὲν τὸ φάρμακον, Πτοιοδώρῳ

δὲ τὸ ἀφάρμακτον ἔδωκεν· εἶτα ὁ μὲν ἔπινεν, ἐγὼ δὲ αὐτίκα μάλα ἐκτάδην ἐκείμην ὑποβολιμαῖος ἀντ’ ἐκείνου νεκρός. Τί τοῦτο

γελᾷς, ὦ Ζηνόφαντε; Καὶ μὴν οὐκ ἔδει γε ἑταίρῳ ἀνδρὶ ἐπιγελᾶν.

Λουκιανός, Νεκρικοὶ Διάλογοι 17 (διασκευή)

Γλωσσικά σχόλια
ὤν (μτχ. ενεστ. ρ. εἰμί)
πλέον (συγκρ. βαθμ. επιρρ. πολύ) τοῦ ἱκανοῦ ἐμφαγών
ἀπεπνίγην (οριστ. παθ. αορ. β′ ρ. ἀποπνίγομαι)
τὸ δὲ ἐμὸν παράδοξόν τι ἐγένετο
οἶσθα (οριστ. ενεστ. ρ. οἶδα) που
ἀεί
θεραπεύω
ὑπισχνούμενον ἐπ’ ἐμοὶ τεθνήξεσθαι (απαρ. συντ. μέλλ.
ρ. θνῄσκω)
ὑπὲρ τὸν Τιθωνόν
ὁ/ἡ ἐπίτομος, τὸ ἐπίτομον (<ἐπί + τέμνω)
ὁ κλῆρος
ἐξηῦρον (οριστ. αορ. β′ ρ. ἐξευρίσκω)
πριάμενος (μτχ. αορ. ρ. ὠνέομαι, ὠνοῦμαι)
τὸ φάρμακον
ἀναπείθω
ἐπειδὰν τάχιστα αἰτήσῃ (υποτ. αορ. ρ. αἰτέω, αἰτῶ)πιεῖν (απαρ.
αορ. β′ ρ. πίνω)
ἐμβαλόντα (μτχ. αορ. β′ ρ. ἐμβάλλω) εἰς κύλικα ουσ. ἡ κύλιξ,
τῆς κύλικος)... καὶ ἐπιδοῦναι (απαρ. αορ. β′ ρ. ἐπιδίδωμι)
ἐλεύθερον ἐπωμοσάμην (οριστ. αορ.
ρ. ἐπόμνυμαι)ἀφήσειν (απαρ. μέλλ. ρ. ἀφίημι)
πάνυ
ἐρεῖν (απαρ. μέλλ. ρ. λέγω) ἔοικας (οριστ. παρακ. ρ.ἔοικα)
ἐπεὶ τοίνυν λουσάμενοι (μτχ. αορ. ρ. λούομαι) ἥκομεν
ὁ μειρακίσκος
οὐκ οἶδ' ὅπως
ὁ/ἡ ἀφάρμακτος, τὸ ἀφάρμακτον
εἶτα
αὐτίκα μάλα
ἐκείμην (οριστ. παρατ. ρ. κεῖμαι) ἐκτάδην
ὁ ὑποβολιμαῖος, ἡ ὑποβολιμαία, τὸ ὑποβολιμαῖον
καὶ μήν
οὐκ ἔδει (οριστ. παρατ. απρόσ. ρ. δεῖ) γε ἐπιγελᾶν(απαρ. ενεστ.
ρ. ἐπιγελάω, ἐπιγελῶ) ἑταίρῳ
Ερμηνευτικά σχόλια
όντας (πβ. ν.ε.: ουσία, οντολογία)
επειδή έφαγα περισσότερο απ’ όσο έπρεπε, έσκασα
η δική μου περίπτωση όμως υπήρξε κάπως περίεργη
γνωρίζεις ίσως
πάντοτε, συνεχώς
καλλιεργώ (αγρό), λατρεύω (θεό), φροντίζω
(άνθρωπο)
επειδή υποσχόταν ότι μετά τον θάνατό του θα τον
κληρονομούσα (επί λέξει: ο θάνατός του θα ήταν
προς όφελός μου)
πιο πολύ και από τον Τιθωνό
σύντομος
η κληρονομιά
βρήκα, ανακάλυψα
αφού αγόρασα
το δηλητήριο
πείθω κάποιον παρά τη θέλησή του, παρασύρω
αμέσως μόλις ζητήσει να πιει (πβ. ν.ε.: αίτηση,
αίτημα)
αφού το βάλει σε ποτήρι του κρασιού… και να το
δώσει
ορκίστηκα ότι θα τον αφήσω ελεύθερο
πολύ
δείχνεις / μοιάζεις ότι θα πεις
αφού, λοιπόν, μετά το λουτρό μας ήρθαμε (στο σπίτι)
το παλικαράκι
δεν ξέρω πώς
αυτός που δεν περιέχει δηλητήριο
έπειτα
αμέσως, την ίδια στιγμή
κειτόμουν ξαπλωμένος (πβ. ν.ε.: κείμενο, κοιτώνας,
κοίτασμα)
αυτός που παίρνει τη θέση κάποιου άλλου (πβ. ν.ε.:
υποβολή, υποβάλλω)
κι όμως
δεν έπρεπε βέβαια να γελάς εις βάρος ενός
συντρόφου/ φίλου (πβ. ν.ε.: εταιρεία, εταιρικός)

ὑπὲρ τὸν Τιθωνόν: Η Ηώς, η θεά της αυγής, ερωτεύτηκε τον Τιθωνό, γιο του βασιλιά της Tροίας Λαομέδοντα.
 18

Αφού τον έκλεψε, παρακάλεσε τον Δία να του χαρίσει την αθανασία. Λησμόνησε, όμως, να ζητήσει να παραμείνει
για πάντα νέος, με αποτέλεσμα, όταν ο Τιθωνός άρχισε να γερνά, να πάψει να τον επιθυμεί και, τελικά, να τον
μεταμορφώσει σε τζίτζικα.

Ερωτήσεις

1. Ποια ήταν η «σύντομη οδός» που ανακάλυψε ο Καλλιδημίδης για την κληρονομιά του Πτοιοδώρου;
2. Ποια ήταν η κατάληξη του σχεδίου του Καλλιδημίδη;
3. Ποια παροιμία σάς θυμίζει το πάθημα του Καλλιδημίδη;

Η πορεία προς τον Άδη. Ο Ερμής ψυχοπομπός οδηγεί μια γυναίκα

στον Χάροντα που περιμένει στη βάρκα του (425 π.Χ., Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας).

Ο Πλούτων, ο άρχοντας του Κάτω Κόσμου, κάθεται στο παλάτι

του συντροφιά με τη γυναίκα του Περσεφόνη 4ος αι. π.Χ.,
Staatlische Antikensammlungen Μονάχου)
 19

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

ἐλεύθερος
[στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο ἐλεύθερον]
Αρχαία Ελληνική Αρχαία / Νέα Ελληνική Νέα Ελληνική

αἱ ᾿Ελευθεραί (περιοχή της ἐλευθερόω, ἐλευθερῶ (-ώνω) λευτεριά

αρχαίας Αττικής) ἡ ἐλευθερία λεύτερος
ἡ ἐλευθέρωσις (-η) Λευτέρης
ὁ ἐλευθερωτής
ἐλευθεριάζω
ἡ ἐλευθεριότης (-τητα) [= (α.ε.) η
συμπεριφορά ελεύθερου ανθρώπου,
(ν.ε.) η έλλειψη ηθικών φραγμών]
ἐλευθέριος [= (α.ε.) αυτός που
χαρακτηρίζει ελεύθερο άνθρωπο, και ως
επίθ. του Δία Ελευθερωτή, (ν.ε.) χωρίς
περιορισμούς]
ὁ ἐλευθερόπαις [= αυτός που ἐλευθερόστομος [= αυτός που μιλάει ελευθεροτυπία
έχει ελεύθερα παιδιά] ελεύθερα] ελευθερόφρων [= 1. αυτός που
ἐλευθεροποιός ἡ ἐλευθεροστομία σκέφτεται ελεύθερα, 2. ο
ἐλευθεροπρεπής [= αυτός που ἀπελεύθερος απαλλαγμένος από
ταιριάζει σε ελεύθερο άντρα] ἡ ἀπελευθέρωσις (-η) προκαταλήψεις]
φιλελεύθερος φιλελευθεροποιώ
φιλελευθερισμός
απελευθερώνω

Ασκήσεις

1. Να γράψετε τι δηλώνουν τα παράγωγα ουσιαστικά ἐλευθέρωσις και ἐλευθερωτής , σε σχέση με όσα

διδαχτήκατε στις προηγούμενες Ενότητες (πρόσωπο που ενεργεί, κατάσταση κτλ.).
2. α. Να συνδυάσετε σε φράσεις το επίθετο «ελεύθερος» με τα ουσιαστικά «ζώνη», «σκοπευτής», «χρόνος»
και να γράψετε τη σημασία των φράσεων που θα σχηματίσετε.
β. Να γράψετε προτάσεις με τις φράσεις : «προσωπική ελευθερία», «ελευθερία του λόγου», «ελευθερία του
Τύπου».
3. Να αποδώσετε τη σημασία των υπογραμμισμένων φράσεων:
α. Ο γενικός διευθυντής απέσυρε την υποψηφιότητά του για τη θέση του προέδρου αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο σε
άλλους υποψηφίους.
β. Μόλις άρχισαν οι πόνοι, έφυγαν για το μαιευτήριο και όλοι της ευχήθηκαν «καλή λευτεριά ».
γ. Σταμάτα επιτέλους να αγχώνεσαι με τη δουλειά και άφησε τον εαυτό σου ελεύθερο να απολαύσει τις διακοπές.
δ. Εξέτισε την ποινή φυλάκισής του και αφέθηκε ελεύθερος .
4. Να βρείτε από τον Λεξιλογικό Πίνακα ν.ε. αντώνυμα των παρακάτω λέξεων: «υποδουλώνω», «κατακτητής»,
«εξαρτημένος» / «δεσμευμένος», «εξάρτηση» / «δέσμευση».
 20

Β2. Ετυμολογικά

Παραγωγή ουσιαστικών

Παραγωγή ουσιαστικών από επίθετα

Τα ουσιαστικά που παράγονται από επίθετα είναι αφηρημένα ουσιαστικά, γένους θηλυκού ή ουδετέρου, και
φανερώνουν ιδιότητα. Συνηθισμένες παραγωγικές καταλήξεις, ανάλογα με την κλίση των επιθέτων, είναι:

Καταλήξεις ουσιαστικών που παράγονται από επίθετα

-ία από επίθετα β′ κλίσης σε -ος και από μερικά γ′ κλίσης

κακός > ἡ κακία, ἀτυχής > ἡ ἀτυχία
-(ε)ια (προπαροξύτονα) από επίθετα γ′ κλίσης σε -ης, -ης, -ες
ὑγιής > ἡ ὑγίεια
-(ο)ια(προπαροξύτονα) από συνηρημένα επίθετα β′ κλίσης σε -ους
εὔνους > ἡ εὔνοια
-ος από επίθετα γ′ κλίσης σε -ύς, -εῖα, -ύ
πλατύς > τὸ πλάτος
-σύνη από επίθετα β′ κλίσης και γ′ κλίσης σε -ων, -ων, -ον
δίκαιος > ἡ δικαιοσύνη, ἄφρων > ἡ ἀφροσύνη
-(υ)της από επίθετα γ′ κλίσης σε -ύς, -εῖα, -ύ
βαρύς > ἡ βαρύτης, ταχύς > ἡ ταχυτής / ἡ ταχύτης
-(ό)της από επίθετα β′ κλίσης σε -ος
ἀρχαῖος > ἡ ἀρχαιότης
-άς από αριθμητικά επίθετα
μόνος > ἡ μονάς

Ασκήσεις

1. Να γράψετε ουσιαστικά παράγωγα των παρακάτω επιθέτων:

σοφός > ______________________

εὐγενής > ______________________
δοῦλος > ______________________
ἀγαθός > ______________________
σώφρων > ______________________
γενναῖος > ______________________
 21

δριμύς > ______________________

2.
3. Να βρείτε από ποια επίθετα προέρχονται τα παρακάτω ουσιαστικά:

ἁβρότης
>
(= τρυφερότητα) ______________________
εὖρος > ______________________
βραδυτής > ______________________
ἀπείθεια > ______________________
ἀπειρία > ______________________
αὐθάδεια > ______________________
ὡραιότης > ______________________
4.
5. Να συμπληρώσετε στα τετραγωνίδια παράγωγα ουσιαστικά των επιθέτων που δίνονται. Στην έγχρωμη
στήλη σχηματίζεται παράγωγο ουσιαστικό του επιθέτου λαμπρός .

α. λεπτός
β. αἴτιος
γ. ἀμελής
δ. ἄπνους
ε. ἀκριβής
στ. πρᾶος
ζ. ἄτακτος
η. κύριος
θ. θρασύς

Γ. Γραμματική

1. Δευτερόκλιτα επίθετα

Όπως και στη ν.ε., τα επίθετα προσδίδουν μια ιδιότητα σε ένα ουσιαστικό. Στην α.ε. υπάρχουν δευτερόκλιτα
και τριτόκλιτα επίθετα. Στα δευτερόκλιτα περιλαμβάνονται επίθετα τρικατάληκτα (δηλ. με τρεις καταλήξεις, μία
για κάθε γένος) και δικατάληκτα (δηλ. με δύο καταλήξεις, μία κοινή για το αρσενικό και το θηλυκό και μία για το
ουδέτερο). Συγκεκριμένα:
 22

αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

-ος -η -ον ὁ καλός, ἡ καλή, τὸ καλόν

τρικατάληκτα
-α ὁ δίκαιος, ἡ δικαία, τὸ δίκαιον

δικατάληκτα -ος -ος -ον ὁ ἔνδοξος, ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον

Παρατηρήσεις

1. Στα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα το αρσενικό και το ουδέτερο γένος κλίνονται σύμφωνα με τη β′ κλίση των
ουσιαστικών (βλ. Ενότητα 4), ενώ το θηλυκόκλίνεται σύμφωνα με την α′ κλίση των ουσιαστικών (βλ. Ενότητα 6).
2. Το θηλυκό γένος των τρικατάληκτων δευτερόκλιτων επιθέτων κανονικά λήγει σε -η . Όταν, όμως, πριν από την
κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει φωνήεν ή -ρ-, τότε λήγει σε -α (μακρό), π.χ. ἀγαθ-ός, ἀγαθ-ή, ἀγαθ-
όν, αλλά πλούσι-ος, πλουσί-α (προσοχή στον τονισμό, η λήγουσα είναι μακρά), πλούσι-ον και μικρ-ός, μικρ-ά, μικρ-όν .
3. Το θηλυκό των τρικατάληκτων δευτερόκλιτων επιθέτων στην ονομαστική, γενική και κλητική του πληθυντικού
τονίζεται όπου και όπως το αρσενικό στις αντίστοιχες πτώσεις, π.χ. πλούσιαι, πλουσίων (αρσ.: πλούσιοι, πλουσίων ).
4. Δικατάληκτα είναι κυρίως τα περισσότερα σύνθετα επίθετα σε -ος , π.χ. ὁ/ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον – ὁ/ἡ ἀθάνατος, τὸ
ἀθάνατον .

 Να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν:

αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

ενικός αριθμός

ονομ. ὁ φαιδρός ___________ τὸ φαιδρόν

γεν. ___________ ___________ ___________

δοτ. ___________ ___________ ___________

αιτ. ___________ ___________ ___________

πληθυντικός αριθμός

ονομ. ___________ ___________ ___________

γεν. ___________ ___________ ___________

 23

δοτ. ___________ ___________ ___________

αιτ. ___________ ___________ ___________


 Να εντοπίσετε τα δευτερόκλιτα επίθετα του κειμένου της Ενότητας και να τα γράψετε στην ίδια πτώση του
άλλου αριθμού και στα τρία γένη.

2. Η δεικτική αντωνυμία οὗτος, αὕτη, τοῦτο

Η αντωνυμία οὗτος, αὕτη, τοῦτο (= αυτός, -ή, -ό) είναι τρικατάληκτη και κλίνεται ως εξής:

αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

ενικός πληθυντικός ενικός πληθυντικός ενικός πληθυντικός

αριθμός αριθμός αριθμός αριθμός αριθμός αριθμός

ονομαστική οὗτος οὗτοι αὕτη αὗται τοῦτο ταῦτα

γενική τούτου τούτων ταύτης τούτων τούτου τούτων
δοτική τούτῳ τούτοις ταύτῃ ταύταις τούτῳ τούτοις
αιτιατική τοῦτον τούτους ταύτην ταύτας τοῦτο ταῦτα
κλητική οὗτος ---- αὕτη ---- ---- ----

Παρατηρήσεις

1. Είναι η μόνη αντωνυμία που έχει κλητική πτώση στον ενικό αριθμό του αρσενικούκαι του θηλυκού γένους.
2. Το ουδέτερο δεν έχει τελικό -ν στην ονομαστική και αιτιατική ενικού.
3. Οι τύποι του ουδετέρου γένους και οι πλάγιες πτώσεις του αρσενικού και του θηλυκού γένους έχουν αρχικό
γράμμα τ- .
4. Για τις υπόλοιπες δεικτικές αντωνυμίες βλ. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής .

Ασκήσεις

1. Να κλίνετε τα ονοματικά σύνολα: ἡ ὡραία νῆσος, ὁ καλὸς μαθητής, τὸ γνήσιον τέκνον .

2. Να γράψετε τα επίθετα που δίνονται στην παρένθεση στον κατάλληλο τύπο, ώστε να συμφωνούν με τα
αντίστοιχα ουσιαστικά:

α. τὰς ________________ συμφοράς (δεινός) δ. οἱ ________________ στρατιῶται (γενναῖος)

β. τὴν ________________ πολιτείαν (δίκαιος) ε. τοῖς ________________ ἀνθρώποις (ἔντιμος)
γ. τῶν ________________ δένδρων (ἄκαρπος)
3.
 24

4. Να μεταφέρετε τα παρακάτω επίθετα στα υπόλοιπα γένη διατηρώντας τον αριθμό και την πτώση:

αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

α. τοὺς ἀρχαίους _____________ _____________
β. _____________ τῇ δεξιᾷ _____________
γ. τῶν θείων _____________ _____________
δ. _____________ αἱ ὠφέλιμοι _____________
ε. _____________ _____________ τῶν ὀλίγων
5.
6. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο της δεικτικής αντωνυμίας οὗτος, αὕτη, τοῦτο και, σε
όσες περιπτώσεις είναι νοηματικά αποδεκτό, να μεταφέρετε τις προτάσεις στον άλλον αριθμό:
α. Οἱ τόποι ________________ χθαμαλοί (= χαμηλοί, χωρίς ορεινούς όγκους) εἰσιν .
β. Τὰ παιδία ________________ οὐκ ἐγίγνωσκον τοὺς κινδύνους.
γ. ________________ τὸ ἀριστεῖον λαμβάνει.
δ. Ἐκεῖνοι εἰς ________________ τὸν ἀγῶνα κατέστησαν ἡμᾶς.
ε. ________________ ἡ ψῆφος τοῦ δικαστοῦ ἐστιν.
7. Να εντοπίσετε στο παρακάτω κείμενο τα δευτερόκλιτα επίθετα και να τα μεταφέρετε στην ίδια πτώση του
άλλου αριθμού και στα τρία γένη:

Ἀνὴρ πλούσιος Ἀθηναῖος μεθ' ἑτέρων τινῶν ἔπλει. Καὶ δὴ χειμῶνος σφοδροῦ γενομένου καὶ
τῆς νηὸς περιτραπείσης οἱ μὲν λοιποὶ πάντες διενήχοντο, ὁ δὲ Ἀθηναῖος παρ' ἕκαστα τὴν
Ἀθηνᾶν ἐπικαλούμενος μυρία ἐπηγγέλλετο, εἰ περισωθείη. Εἷς δέ τις τῶν συννεναυαγηκότων
παρανηχόμενος ἔφη πρὸς αὐτόν· σὺν Ἀθηνᾷ καὶ χεῖρα κίνει.

Μύθος του Αισώπου