Socjologia miasta- notatki

Socjologia miasta- subdyscyplina socjologii, jej obiektem zainteresowania jest miasto

 Bernt Hamm uważa, że nazwa tej dyscypliny jest nieprawidłowa, bo nie wiadomo co to jest
miasto; lepszą nazwą według niego jest socjologia osadnictwa
 miasto średniowieczne; gród wydzielony poprzez otaczający mur; mur pełnił funkcjae
obronne i podziału na swoich (z miasta) i obcych; miasto średniowieczne: gród – należało
do księcia lub duchowieństwa; od XI w powstawały cechy, samorządy, gminy posiadały
organizację polityczną; europejskiemiasta miały samorząd;
 miasta dzisiejsze: wielomilionowa aglomeracja, składa się z różnych stref: gospodarczych,
mieszkaniowych itp.; forma fizyczna i społeczna treść miasta uległy rozpadowi;

Cechy miasta:
 kultura
 specyfika obszarów
 urbanizacja

Przedmiot socjologii miasta:

 Weber 1922 r, typ idealny: zrzeszenie ludzi rządzących się formalnymi i nieformalnymi
regułami, rola miasta dla rozwoju kapitalizmu
 wg Lovesa Wirtha socjologia miasta zajmuje się miejskim stylem życia; w dziele
"Urbanism as a way of life" 1938 r stwierdził, że najłatwiejszy w mieście jest miejski styl
życia; miejski styl życia jest specyficzny i przejawia się w takim samym zachowaniu
 wg Menni'ego Lefebure'a przedmiotem socjologii miasta jest kultura
 wg Manuela Castelisa należy zajmować się konsupcją
 Jałowiecki dąży do syntezy: wytwarzanie przestrzeni, system, zachowanie ludzi, stosunek
ludzi do przestrzeni jako swoistej wartości; przestrzeń jako podstawowy wyznacznik
ludzkiej egzystencji

Społeczne uwarunkowania rozwoju socjologii miasta:

 w XIX w pojawiły się problemy i badacze stwierdzili, że aby był ład w mieście potrzebne są
też badania, aby poznać sytuację i potem stosować środki zaradcze -> socjologia miasta
wyłoniła się z ruchów reformatorskich i miała wymiar praktyczny
 kraje Europy wschodniej cechuje średni poziom urbanizacji
 źródła konfliktów, problemów społecznych:
* złe warunki życia stają się przyczyną konfliktów społecznych
* podłożem konfliktów może być też renowacja starych dzielnic mieszkaniowych -> po
renowacji podnosi się standard i koszty i odpływają starzy mieszkańcy; często eskmituje się
dawnych mieszkańców na peryferia i są walki o przestrzeń
* główne konflikty społeczne przeniosą się z przedsiębiorstwa do miasta wg niektórych i
spowoduje to rewolucję
* dostrzeżenie tych problemów spowodowało rozwój socjologii miasta w latach 70 na
zachodzie Europy i w USA
* Polska w latach 80-81 – kwestia miejska deprecjonowala konflikty społeczne; niby było
wszystko opanowane, ale był chaos; to powodowało m.in patologie różnego rodzaju
* w latach 90 pogorszyło się; doszły nowe problemy np: szybki wzrost motoryzacji
indywidualnej, brak inwestycji drogowych, wzrost segregacji ludności, wzrost kosztów eksploatacji
mieszkań i kontrastów (charakterystyczne dla miast postkomunistycznych)
 obecnie socjologia miasta przeżywa kryzys
Orientacje teoretyczne i metodologiczne w socjologii miasta

Szkoły chicagowskie (1915-39)

 klasyczny nurt ekologii społecznej
 bada i interpretuje zależności między przestrzenią a zachowaniami jej użytkowników
* bada się zachowania ludzi uznawane za normę
* bada się choroby przestrzeni miejskiej: dewiacje, przejawy patologii np: biologicznej,
psychicznej, społecznej np: działanie przestrzeni biedy, procesy segregacji przestrzenno- społeczne;
getta, osiedla zamknięte
 ekologia- nauka bada relacje między organizmem, a środowiskiem zależności dynamiczne;
triada ekologiczna:
środowisko <--------> funkcja <-------->organizm
warstwa fizyczna rośliny- fitoekologia
inne organizmy zwierzęta- zooekologia
ludzie- ekologia społeczna

organizm ciągle się przystosowuje do środowiska i aktywności organizmu są efektem

przystosowania k.darwin
 sieć życia- system wielorakich zależności
 walka o byt
 środowisko to złożony kompleks warunków przystosowania
 Ernst HAECKEL(1868) po raz pierwszy użył pojęcia "ekologia"
 zooekologia poł. XX w
 pojęcia ekologia społeczna użyli R.E. Park, W. E. Burgess: "Introduction to the science of
sociology", 1921 (human ecology)
* 1915 manifest poświęcony miastu -> początek szkoły chicagowskiej- PARKA
* przedstawiciele szkoły chicagowskiej badali zależności między rozdziałem przestrzeni a
zachowaniem organizmów
 pragmatyzm
 orientacja alternatywna- nie stworzyła żadnej teorii;
stworzyła różne koncepcje:
*idea adaptacji zbiorowej- konkurencja i rywalizacja mutowała na podział przestrzeni
miasta; utrwaliła się strefa wpółdziałania o charakterze sumbiotycznym, jest to tzw.
Rywalizująca współpraca
 badacze starali się zgłębić strukturę:
* obszar naturalny- dzielnice itp, które są ograniczone budynkami, parkami itd.
* obszar ekonomiczny- wymiana dóbr i usług na konkretnym rynku
* obszar kulturowy- miejski porządek kulturowy
*obszar naturalny i ekonomiczny stanowią zbiór terytorialny, community, a obszar
kulturowy tworzy wspólnotę, society
 Nels Anderson- badania nad włóczęgami; Frederic C. Trasher – badania nad gangami
 układ sfer koncentrycznych- Burgess circular zones
* I- dystrykt biznesu; stanowi on główny ośrodek administracyjno- handlowy
* II- strefa przejściowa- centrum wypiera mieszkańców do strefy III
* III- robotnicy- oni chcą mieszkać blisko pracy
* IV- rezydencje elit miejskich
* V- osoby nie w pełni włączone w miasto np. Imigranci
 dynamika społeczno- przestrzenna
5 podstawowych procesów aglomeracji:
1. centralizacja- naturalna tendencja do skupiania się ludzi, instytucji w pewnych miejscowościach i
dzielnicach
2. koncentracja- naturalny sposób skupiania się ludzi i instytucji o podobnym charakterzew jednym
regionie miasta czy jego strefie
3. segregacja- selekcja ludzi dokonuje się przez jednostki współzawodniczące ze sobą o najlepszą
przestrzeń miejską
4. inwazja- naznaczenie i zawłasczanie przestrzeni poprzez przenikanie różnego typu ludzi i grup
społecznych z jednego obszaru miasta do innego
5. sukcesja- definitywne zajęcie obszaru miasta przez ludzi w wyniku inwazji, która wyparła już
pierwotną ludność tych obszarów

Procesy segregacyjne są wg ekologii społecznej czymś naturalnym; rywalizacja ma charakter gry o

sumie zerowej; zawłaszczenie lepszej strefy spycha innych do gorszej strefy.
O grze decydują:
* zasoby jednostki
* cechy ziemi, czynsze, stosunki własnościowe

Szkoła/y kulturalistyczne socjologii miasta

 bada rozmieszczenie przestrzenne ludzi z punktu widzenia humanistyki
 założenia: powiązano z teorią grup społecznych; społeczne traktowanie przestrzeni
 Florian Znaniecki:
* to miasto żyje w ludziach dlatego trzeba uwzględnić współcznynnik humanistyczny w
badaniach
*indywidualizm ontologiczny- przekonanie, że społeczeństwo istnieje poprzez jednostki, które je
tworzą
*indywidualizm epistemologiczny- przekonanie, że badanie społeczne to studiowanie postaw,
zachowań, członów społeczeństwa
 odrzucono holizm- nie traktowano miasta jako systemu i przekonanie, że miasta nie można
zredukować do pojedynczych jednostek, mieszkańców
 antynaturalizm- zerwanie z naturalizmem ontologicznym i przekonaniem, że człowiek jest
częścią natury
 założenia: każda grupa społeczna identyfikuje się z przestrzenią o podstawowym dla niej
znaczeniu; wspólna przestrzeń rzutuje na zachowania
 konkursy: 1928 konkurs: "Czym było i jest dla ciebie miasto Poznań?" efektem odpowiedzi
na to pytanie była książka (1931) "Miasto w świadomości jego obywateli"

Szkoły neoekologiczne- neoklasyczna ekologia społeczna

Okresy:
I L.Wirth, "Urbanism as a way of life", 1938
trzeba badać 3 sfery i relacje między nimi:
* liczbę ludności
* gęstość zaludnienia
* zróżnicowanie mieszkańców i form życia zbiorowego

twierdzenia dotyczące segregacji:

1. im większa licba ludności tym większa i bardziej prawdopodobna liczba zindywidualizowanych
zachowań
2. większa liczba ludności powoduje, że kontakty stają się bezosobowe
3. im większa liczba ludności bierze udział w interakcjach tym te interakcje stają się bardziej
utylitarne, mniej spontaniczne
6 twierdzeń:
1. im większa gęstość zaludnienia, tym większy poziom zróżnicowania funkcji i aktywności, co
prowadzi do bardziej złożonej struktury społecznej;
2. to wszystko przyczynia się do ilościowego wzrostu kontaktów ludzi, ale zwiększa się też dystans
między ludźmi
3. im większa gęstość tym wyraźniejsze są kontrasty między bogatymi a biednymi itd.
4. im większa gęstość ludzi tym bardziej zaciekła walka o najdogodniejsze miejsce w przestrzeni
miejskiej
5. rosnąca gęstość sprzyja segregacji i tworzeniu gett (podobny styl, standard życia)
6. im większa gęstość ludności tym częstsze są frustracje, poczucie lęku i osamotnienia

II Amos H. Hawey, "Human Ecology", 1950

 zajmował się przedmiotem ekologii ludzkiej; chciał badać przejawy kultury miejskiej
 opis technik dostosowania, dzięki którym ludzkość zajmuje, utrzymuje dane środowisko
mieszkalne
 przedmiot socjologii miasta: formy i struktury organizacji zbiorowości terytorialnych i
procesy związane z przystosowaniem ludzi do warunków środowiskowych
 życie społeczne przejawiało się w dwóch formach:
* symbiotycznej- współzależność jednostek o zróżnicowanych funkcjach
* komensalistyczna- współpraca jednostek o podobnych funkcjach
 wyróżnił grupy:
* grupy kooperacyjne- przeważają więzy symbiotyczne; producenci dóbr i usług; grupy te
stanowią części większej zbiorowości
* grupy kategoryczne (imperatywne)- więzy komensalistyczne; ich rola: ochronna, np.
Stowarzyszenia interesów, związki zawodowe; te grupy żyją na koszt producentów dóbr i
usug, ale wypełniają funkcje ochronne
 kryterium tego podziału grup to dominacja i podległość wynikająca z dostępu do władzy;
grupy kategoryczne chcą rozrzerzać swą władzę

4.Szkoły konwencjonalne- idealnotypiczne pojmowanie miasta

 przedmiotem rozważania są typy idealne miast
 są 3 typy idealne miast:
1. miasto przedprzemysłowe
2. miasto w procesie uprzemysłowienia
3. miasto przemysłowe
 rozwój społeczny- proces ewolucyjny, jednoliniowy, upodabniający, stadialny:
* ewolucyjny- proces stopniowych zmian- od społeczeństwa wiejskiego do stadium
przemysłowego
* jednoliniowy i konwergentny- przebiega we wszystkich krajach, są podobne skutki; etapy
rozwoju będą wszędzie takie same; efekt taki sam
 prekursorem tego nurtu jest Gideon Sjoberg (1960); odwoływał się do Roberta
Redfielda (1940) --> początek nurtu: 1940;
Sjoberg wyróżnił typy społeczeństw:
* feudalne (literackie, przedindustrialne)
* nowoczesne miejskie (industrialne, postindustrialne)
Analizował on miasta, które powstały w społeczeństwach --> bo aglomeracje miejskie
uważał za główne ośrodki zmian;
Wyróżnił korelaty strukturalne:
a) miasto przedprzemysłowe
*siedziby rządowe i centra religijne
*klasy i warstwy zajmują ściśle określoną przestrzeń dla nich, bo ruchliwość pionowa jest
niewielka lub żadna
*struktura społeczna:

1. elitarne grupy statutowe- ich członkowie zamieszkują centrum i wykorzystują swoją pozycję w
systemie władzy, religii; elity przekształcają się w endogamiczne grupy dziedziczenia (są im
przypisane statusy)
2. masy ludności miejskiej- podporządkowane są elitom; są aktywne ekonomicznie (handel,
rzemiosło); nie odgrywają roli we władzy; zamieszkują tereny przylegające do centrum miast
3. ludność pozakastowa- poza miastem; zamieszkuje obrzeża i wypełnia czynności podrzędne np:
magia, kowalstwo; stanowią endogamiczną grupę dziedziczenia; ruchliwość pionowa= 0

b) miasto w procesie uprzemysłowienia:

* powstaje system klasowy; istnieje ruchliwość; powstaje większa różnica między elitą a masą
(masy boją się nowości)
* nowoczesne technologie
* praca staje się towarem
* tracą na znaczeniu stratyfikacje tradycyjne i pozycja jednostki nie zależy już tak bardzo od
urodzenia

c) miasto przemysłowe
* powstawały wokół centrów handlu
* Rajmund Aron zwracał uwagę na separację miejsc pracy od miejsc zamieszkania
* nowy układ uwarstwienia oparty na wykształceniu, pieniądzach, standardzie życia
* istnienie różnic kulturalnych
* istnienie ideologii sankcjonujących istnienie różnych warstw społecznych

d) miasto informatyczne- pojawiło się w wyniku rewolucji informatycznej

Etapy:
1. społeczeństwa tradycyjne
2. społeczeństwa przejściowe
3. społeczeństwa przemysłowe (nowoczesne)
4. społeczeństwa postnowoczesne (postindustrialne)
5. społeczeństwa posponowoczense

Społeczeństwa przemysłowego Społeczeństw postnowoczesne

* sektor przetwórczy * sektor usługowy
* centralna instytucja społeczna: * centralna instytucja społeczna: uniwersytet
przedsiębiorstwo
* inżynierzy, robotnicy * specjaliści; uczeni; eksperci
* badania eksperymentalno- empiryczne * tu: studia teoretyczne (abstrakcyjne)
* technologia kapitałochłonna * technologia naukochłonna
* pragmatyzm * skierowanie na przyszłość

Cechy społeczeństwa informatycznego:

 bunt przeciwko ustalonemu porządkowi, pluralizm, wszystko jest względne; prawdy
absolutnej nie ma
 odrzucenie autorytetów
 kryzys socjalizmu
 ważna jest rola informacji ze względu na różne obiegi informacji
  cenienie wartości jak wolność, niezależność, autonomia, tolerancja, społeczeństwo
obywatelskie
 idywidualizm
 rozwój lokalizmu
 poczucie zagrożenia globalnego, ogólnocywilizacyjnego np: zanieczyszczenie środowiska,
klęski, głód, wojny

Szkoły makrostrukturalne (neomarksizm) i strukturalno-

funkcjonalne
Globalne miasto/ system światowy
Przestrzń społeczna zawiera:
 stosunki reprodukcji- organizacja rodziny
 stosunki produkcji- podział pracy

Układy relacji:
 produkcja- wytwarzanie dóbr, usług
 konsumpcja- zawłaszczenie dóbr i usług
 wymiana- między sferą produkcji i konsumpcji i w ich obrębie
 zarządzanie- regulacje między produkcją a wymianą

Manuel Kastels---> przestrzeń miejska stanowi całość systemową

holizm ontologiczny i poznawczy- ich wpływy przekraczają granice kraju, w którym się znajdują

Metropolia- wielomilionowa aglomeracja skupiająca ważne postacie życia społecznego,

politycznego, kulturowego, ekonomicznego

Elementy struktury systemu światowego:

 rdzeń- najlepiej rozwinięte państwa i miasta; Europa Zachodnia, USA, Japonia
 półperyferia- średnio rozwinięte kraje i europejskie państwa postkomunistyczne; stanowią
peryferia centrum i centrum dla peryferii
 peryferia- kraje i miasta trzeciego świata: zacofane, dostarczają surowców

6.Szkoły humanistyczne
 nawiązują do socjologii codziennego życia miasta; nawiązują do: "człowiek w teatrze życia
codziennego"- Erving Goffman; życie codzienne miasta jest przedstawione w konwencji
teatru; człowiek to aktor, który dokonuje definicji sytuacji, analizy, oceny, interpretacji
sytuacji na podstawie swoich doświadczeń, każdy gra jakąś rolę; aktorem może też być
zbiorowść, grupa, instytucja
 zdefiniowana sytuacja obejmuje wspólne dane z otoczenia, przeszłe i przyszłe fakty,
zdefiniowanie sytuacji jest przekazywane kulturowo
 aktorzy posługują się rekwizytami:
* symbole
* hasła
* graffiti
* ulotki
* szyldy
* audycje
 * artykuły prasowe itd.
 Zainteresowanie tym wzięło się stąd, że badacze zaczęli być rozczarowani metodami
ilościowymi; podstawowe pytanie: czym dla mieszkańca jest jego miasto, dzielnica, jak je
ocenia
 świat istot badawczych- paradygmat autora- dotarcie do subiektywnych informacji o mieście
 "społeczne tworzenie rzeczywistości" P. Berger, T. Luckmann, pokazują jak człowiek
wzstasta w tą rzeczywistość
 w badaniach nurt zwracał uwagę na:
* zrutynizowanie działania ludzi: rytmy, cykle, tygodniowe, sezonowe
* kreatywnosć jednostki w adaptacji, naznaczeniu i wytwarzaniu przestrzeni
 semiologia- nauka o prajęzykowych systemach znakowych:
* oznaczajace (bukiet róż)
* oznaczane (uczucie)
* znak
W wyniku zetknięcia oznaczającego i oznaczonego tworzy się znak.

Relacje między znakiem, a znaczeniem: znak to przedmiot materialny; coś co można zobaczyć;
znak w przestrzeni miejskiej jest bodźcem, który generuje znaczenie; zbiór wyobrażeń, myśli, idei
kojarzyny z formą zmysłową, materialną pewnego znaku.
Miasto traktuje się jako system znaków, odczytywanych przez autorów w codziennych zajęciach.
Uwzględniono aspekt behawioralny- użytkowanie zespołu bodźców i działań.

Wnioski:
 wciąż nie wiadomo czym jest miasto; potrzebne są integralne badania pogłębione
 każdy z nutrów jest jednostronny- interpretacje niektórych aspektów miasta

Osiągnięcia poszczególnych nurtów:

1. klasyczna szkoła chicagowska i szkoły neoekologiczne
Osiągnięcia:
- odczytywanie relacji między organizmami żywymi i przestrzenią
- termin: gra o przestrzeń
- wskazanie na kluczowe procesy w mieście
- odczytywanie w mieście stref koncentrycznych
Słabości:
- brak odwołań do postrzegania przestrzeni przez pojedynczego mieszkańca miasta
- brak zwartej teorii miasta i procesów urbanizacji

2. ujęcia kulturalistyczne i humanistyczne:

Osiągnięcia:
- odwoływanie się do przeżyć pojedynczego mieszkańca miasta
- dostrzeżenie roli kultury przy przeobrażeniach miasta
- indywidualizm metodologiczny i poznawczy
- dostrzeżenie sfery znaków w mieście
Słabości:
- nie dostrzeganie całości społeczeństwa, grup korzystających z przestrzeni miejskiej
- nie dostrzeganie zbiorowej świadomości mieszkańców miasta

3. ujęcia makrostrukturalne:
Osiagnięcia:
- analiza konfliktów przestrzennych w mieście
- dostrzeżenie wpływu rewolucji informatycznej na przeobrażenia miasta
Słabości:
 - niedostrzeganie pojedynczego mieszkańca
- holizm ontologiczny i poznawczy

4. Szkoły konwencjonalne
Osiągnięcia:
- zwrócenie uwagi na modele miasta
Słabości:
- są w niezupełnym zwiazku z rzeczywistością

Przestrzeń
Socjologiczne ujęcie przestrzeni:
 przestrzń ma wiele znaczeń
* abstrakcyjna idea- matematyka
* własność materii- fizyka
* środowisko naturalne- przyroda, geografia
* twór ludzki, antropogeniczny, kulturowy, społeczny- socjologia
 znaczenie przestrzeni społecznej; 4 definicje dotyczące przestrzeni:
1. przestrzeń to czysta forma- bez treści
2. przestrzeń to wytwór społeczny stwierdzony na podstawie opisu- rezultat pracy i podziału
pracy; miejsce, obszar ludzi, a także przedmiotów przez nich wytworzonych; przestrzeń jest
obiektywizacją tego co społeczne
3. przestrzeń nie jest ani punktem wyjścia, ani punktem dojścia (wytworem społeczeństwa)
tylko przestrzeń jest pośrednikiem, środkiem, narzędziem czy środowiskiem
4. przestrzeń jest wytworem, sumą przedmiotów, towarem lub zespołem towarów

Zmiana znaczenia przestrzeni: przestrzeń to środek do osiagnięcia celów.

Sposoby pojmowania przestrzeni społecznej

1. Przestrzeń społeczna ma charakter metafizyczny- przestrzeń społeczna to pewien wymiar
rzeczywistości społecznej np: konflikt między klasami
2. Przestrzeń społeczna- konretne miejsce wyróżniające się pewnymi cechami uwarunkowanymi
społecznie; terytorium zamieszkane przez grupy społeczne o określonych cechach, które
nazanaczyły je w specyficzny sposób; miejsce wytworzone przez grupę społeczną, której ona
nadała funkcję, jakieś znaczenie; charakter przestrzeni warunkuje określone zachowania
3. Przestrzeń społeczna to przestrzeń wytworzona społecznie; jest tworem człowieka, ludzi, o jej
kształcie decydują czynniki społeczne, kulturowe itd.
4. Przestrzeń społeczna- ludzie w toku jej wytwarzania wchodzą w określone stosunki np. Władzy,
wymiany
5. Przestrzeń społeczna jest społeczna, bo charakteryzują ją specyficzne działania ludzkie np:
- przestrzeń produkcji i konsumpcji
 przestrzeń pracy
- przestrzeń zamieszkania
- przestrzeń wypoczynku
- przestrzeń życia codziennego
- przestrzeń dnia i nocy
- przestrzeń okazjonalna
Powyższe punkty jako podział funkcjonalny przestrzeni.
6. Przestrzeń społeczna jest społeczna, bo ludzi przywiązują do niej określoną wartość;
przestrzeń jest wartością;
- wartość wymierna
* techniczna- przydatność przestrzeni do określonych celów
* ekonomiczna- wyrażana ceną; zależy od walorów użytkowych i znaczenia jakie grupy społeczne
przywiazują do przestrzeni

A. Wallis- wprowadza pojęcie obszaru kulturowego; wyobrażenie, przestawienie, symbole,

przestrzenie symboliczne: świątynie, cmentarze, pomniki, starówka, obszary zabytkowe; te
elementy stanowią tabu, nie można ich naruszać; te wartości są niezależne od kryterium
ekonominczego; za to wartości symboliczne; przestrzeń ma określoną wartość, więc może być
zawłaszczona; każdy fragment przestrzeni jest czyjąć włanością w sensie prawnym

Władza może mieć charakter:

 trwały i przejściowy
 symboliczna i rzeczywista

Sposoby porządkowania przestrzeni:

 sposob urbanizowany- wprowadzenie ładu urbanizacyjnego; miasto dzieli się na strefy:
usług, pracy, wypoczynku itd.; wiąże się je sieciami infrastruktury, transportu i się je
hierarchizuje; najwyżej w hierarchii jest ośrodek centralny; wprowadza go władza
 wprowadza się ład organizacyjny; wprowadzają go sami mieszkańcy; podstawą
formułowania tego ładu są archetypy, symbole, tradycja; przestrzenie wyodrębniane przez
mieszkańców: dom, otoczenie domu, dzielnica, centrum, ulica, stare miasto, park;

Kategorie przestrzeni miejskiej:

1. Dom
- budynek, miejsce, mieszkanie, schronienie, znak prestiżu, wyraz ekspresji indywidalnej,
dom lat dziecinnych, dom może być wartością, budzi skojarzenia, jest przeciwieństwem
świata, dom jako ojczyzna; miejsce w przestrzeni, przestrzeń prywatna, najbardziej własna,
bywa przestrzenią publiczną, gdy zaprasza się gości
- dom pełni m.in funkcje: miejsce snu, miejsce odpoczynku, miejsce zabawy, miejsce życia
towarzyskiego, miejsce posiłku; przestrzeń jest wielofunkcyjna, bo odpowiada różnym potrzebom
mieszkańców
- archetypy podziałów przestrzennych m.in: oddzielanie tego co prywatne od publicznego, pracy od
wypoczynku, świątecznego od codziennego
- wielkość domu:
* progi powierzchniowe- poniżej tych progów pojawiają się kłótnie, patologie, nerwice itd.;
Baspanni badał zależności między wielkością domu, a zachowaniami mieszkańców
* trudno ustalić optymalną wielkość domu
* w poprzednim systemie normą było 7-9 m2/ osoba
* wg niektórych socjologów określenie powierzchni na 1 osobę to absurd
* liczba pokoi powinna być większa o 1 od liczby członków rodziny; liczba metrów kwadratowych
na 1 mieszkańca to 50, z każdym mieszkańcem powinna wzrastać o 25 m2
* mieszkanie w bloku powinno być większe niż w domu, bo w domu istnieje jeszcze przestrzeń
przydomowa (ogródek itp.)
- istotą domu jest możliwość ciągłej adaptacji przestrzeni domu
- dom- autokonstrukcja domu- dom wybudowany/zaprojektowany przez nas jest bardziej nasz; w
praktyce architekci tworzą domy w skali masowej; przestrzeń prefabrykowana- domy powstają z
gotowych elementów; tak powstała przestrzeń jest stała, mało podatna na zmiany
- atrakcyjny się staje dom zastępczy- budownictwo letniskowe, altany na działkach--> twórczość
indywidualna, silna potrzeba własności- dom jest wtedy nasz kiedy jesteśmy jego właścicielami
2. Mieszkanie- można kupić, wynająć, może być domem przyjmując jego funkcje; może być
pokój hotelowy, kajutra na statku, przyczepa kempingowa; problem: gdzie kończy się
mieszkanie, a zaczyna dom; mieszkanie w bloku jest charakteryzowane negatywnie:
- ma małą powierzchnię
- brak izolacji od uciążliwego sąsiedztwa- możliwość izolacji powoduje wzrost zachowań
 prospołecznych
- sztywność konstrukcji co uniemożliwia kształtowanie indywidualnego wnętrza
- wielkie budynki i poczucie stłoczenia
- brak kontaktu z terenem, niemożność kontrolowania głosem dzieci przez matki
- anonimowość
- brak poczucia bezpieczeństwa: windy, korytarze, klatki schodowe
Im większe są bloki tym większe muszą być dookoła przestrzenie wolne.
3. Dzielnica:
- przejście między domem (przestrzenią jakościową), a miastem (przestrzenią ilościową)
- stopniowa prywatyzacja przestrzeni publicznej
- w dzielnicy można poruszać się pieszo, często jest ona miejscem pracy i usług-
wielofunkcyjność nadaje jej charakter globalny
- punkty ogniskowe: sklepy, kawiarnie- miejsca spotkań
- mieszkańcy nie są anonimowi, ale też nie są do końca zintegrowani, znają się z widzenia;
nie stwarza sytuacji przymusu-> mimo braku anonimowości kontrola społeczna nie jest zbyt
rygorystyczna
- dla przybyszów dzielnica to przestrzeń odróżniona, odmienna; dla turystów może być
atrakcją
- mieszkańcy to ludność nierolnicza
- renowacja dzielnic oznacza często zmianę tkanki miejskiej (likwidacja małych sklepów,
warsztatów, budowa centrów handlowych); zmiana składów mieszkańców--> wzrasta
czynsz i niektóre osoby są zmuszone opuścić swój dom; gentryfikacja (uburżuazyjnienie);
ten proces może mieć charakter planowy, etapy: upatrzenie budynku (kamienicy),
wykwaterowanie mieszkańców, sprzedaż zyskiem po odnowieniu

Osiedle:
- pojęcie potoczne, urbanistyczne i społeczne
- szersze znaczenie- zespół mieszkaniowy od kilku do kilkunastu tysięcy mieszkańców
- węższe znaczenie- jednostka sąsiedzka, zespół mieszkaniowy, jej wielkość określają warunki
geograficzno- demograficzne
- zasady kształtowania przestrzennego:
* ruch kołowy musi być oddzielony od pieszego
* nie mogą przecinać osiedla trasy szybkiego ruchu
* punkty obsługowe leżą na obrzeżach osiedla
* osiedle musi mieć komplet usług podstawowych, które zaspokajają codzienne potrzeby
mieszkańców
* między mieszkańcami osiedla musi się wytworzyć więź społeczna

Wielki zespół mieszkaniowy- zgrupowanie wielkich bloków od kilku do kilkunastu tysięcy

mieszkańców; zawiera mieszkania

Różnica między dzielnicą, osiedlem i wielkim zespołem mieszkaniowym:

- dzielnica- przestrzeń jest przyswojona w sposób doskonały; przestrzeń jest uważana za własną
- niższy stopień przyswojenia przestrzeni, ale wciąż jest to przestrzeń kameralna, niewielka,
stosunki społeczne są bezpośrednie, wytworzenie więzi emocjonalnej z osiedlem
- wielki zespół mieszkaniowy- między blokami są duże odległości--> to powoduje, że na kontrasty
społeczne nie ma szans, kontakty są nieliczne, obszar jawi się jako obcy, brak poczucia
bezpieczeństwa
- kompleks zabudowy jednorodzinnej pawilonowej- budynki bliźniacze, szeregowe, wolnostojące--
> tworzą zazwyczaj samodzielne gminy, mieszkańcy zazwyczaj dojeżdżają do pracy do centrum

Podział form przestrzeni społeczno- przestrzennej:

 1. Edge- city- miasto brzegowe- jednostka przestrzenna usytuowana w wiejskiej okolicy, mała
gęstość zaludnienia, składa się przeważnie z biur, zaludnione jest przede wszystkim w ciągu
dnia; główna funkcja to: praca, handel, rozrywka
2. Exurbs- obszary poza miastem, dawne obszary wiejskie, mała gęstość zaludnienia,
mieszkańcy pracują w metropolii; istnienie tej formy wyjaśnia się za pomocą dwóch
hipotez:
- push- oddalanie się od miasta- mieszkańcy poszukują tańszych lokali, będą opuszczać
miasto- oddalanie się od miasta w celu zmniejszenia kosztów mieszkania
- pull- mieszkańcy są przyciągani przez to co oferuje im teren poza miastem- mit życia
wiejskiego: bezpieczeństwo, czyste powietrze, brak korków
3. Zone eagies
4. Gated communities- społeczeństwa zamknięte za bramą; forma osadnictwa coraz bardziej
powszechna; powstają przeważnie w strefie podmiejskiej jako luksusowe budownictwo
mieszkaniowe, dobrze strzeżone; istnieje kwestia zawłaszczenia przestrzeni publicznej-
przez takie osiedle nie można przejść; zazwyczaj na tych osiedlach żyje populacja
wyselekcjonowana (osoby o podobnym stylu życia), osiedla takie dają wysoki prestiż i
stwarzają poczucie bezpieczeństwa fizycznego i społecznego

Kategoria przestrzeni miejskiej:

Centrum:
- przestrzeń nadająca obszarowi zurbanizowanemu sens i znaczenie
- centrum z domem nie ma nic wspólnego, przeciwieństwo dzielnicy, ale dopełnia jej funkcje
- centrum może mieć 3 znaczenia wg Castella:
a) dla urbanisty zgromadzenie mieszczan, przestrzenny wyraz wspólnoty miejskiej
b) podejście ekologiczne- miejsce wymiany aktywności zdecentralizowanych: handel, zarządzanie
ekonomiczne, wymiana usług i informacji, funkcja zarządzająca, są biura; rozwój gospodarki,
centralizacja gospodarki, skomplikowany sposób zarządzania
c) podejście futurologów, mitologii miejskiej- chodzi o rozrywkę, zabawę
- najważniejsza funkcja centrum- symboliczny element integracji ludności miejskiej, mieszkańcy
przez centrum identyfikują się z miastem
- centrum jest obszarem kulturowym miasta
- kryteria centrum wg Wallisa:
* niewielka część miasta
* część miasta odrębna od reszty
* jest najlepiej usytuowana pod względem dostępności
* jest kluczowa w funkcjnowaniu ludności miejskiej
* identyfikowane przez mieszkańców jako teren, gdzie przebiegają najważniejsze procesy życia
społecznego
- Warszawa ma 2 centra:
* historyczne centrum- charakter symboliczny
* teraźniejsze centrum- ciągi handlowe na Marszałkowskiej, PkiN, Dworzec Centralny- charakter
handlowy, usługowy, biurowy
* pełnią one różne funkcje
- powody rozmycia centrów miast
* atropia centrum- zanikanie centrum miasta; stare centrum miasta zaczyna mieć charakter
symboliczny, turystyczny, a inne funkcje zanikają
* pojawienie się na obrzeżach śródmieścia np: centrów handlowych- ich rolą jest odciąganie od
centrów, pozbawione są treści symboliczych, kulturowych

Podsumowanie:
Centrum miasta to przestrzeń publiczna, pobyt tam ma charakter okazjonalny, okresowy; jest to
przestrzeń dostępna, funkcjonalna, wygodna.

Ulica- podstawowy element struktury miasta; miasto bez ulic to nie miasto
- ulica jest miejską drogą- jej funkcja: przemieszczanie ludzi i pojazdów
- ulica to obustronnie obudowana droga
- karta Ateńska mówiła:
* droga miejska służy tylko do przemieszczania się pojazdów
* zabroniono zabudowy obrzeżnej ulic na obrzeżach miasta--> pozwoliło to uniknąć kolizji
pieszych z samochodami
* zanikły sklepy, warsztaty rzemieślnicze, bary, kafejki <-- to, co było na parterze w kamienicach --
> są w formie ośrodka usługowego
* przekształcenie ulic w wielkich miastach, szczególnie w centrum:
a) zmniejsza się liczba mieszkań, zamiast nich powstają biura
b) redukcji ulegają centra usługowe nastawione na zwyczajnych mieszkańców, a powstają
luksusowe sklepy, kawiarnie, restauracje nastawione na klientelę zamożną, turystów
c) te zmiany sprawiają, że zmienia się charakter społeczny ulicy- staje się kosmopolitycza;
wszystkie ulice wyglądają podobnie- nabierają charakteru globalnego
- jakość ulicy zależy od obrazowości (na to zwracał uwagę Kevin Lynch, 1976); obrazowość ulicy-
zdolność generowania w świadomości jednostek elementów łatwych do zapamiętania
Czynniki obrazowości:
* nagromadzenie wzdłuż ulicy określonych punktów
* cechy fizyczne ulicy
* wystrój fasad budynków
* bliskość charakterystycznych elementów miasta
* właściwości strukturalne- takie umiejscowienie ulic, które ułatwia orientację w mieście
* ciągłość ulic
* społeczny charakter ulicy czyli kto tam mieszka, porusza się, co robi
- odpowiedni charakter znaków- pozwala łatwo zapamiętać dany element przestrzeni, dostarcza
informacji o mieście, mieszkańcach
- desemantyzacja przestrzeni miasta- pozbawienie znakowości, dotyczy przestrzeni nowo
wytworzonej; nie ma elementu, ktory byłby szybko rozpoznawalny, wszystko jest takie samo
- związki między formą przestrzenną ulicy, a wymiarem społecznym np: wielkość domu, wygląd
zewnętrzny, infromacje o statusie społecznym mieszkańców, on decyduje o standardzie usług a to
co decyduje o publiczności, która będzie odwiedzać te ulice

Funkcje ulicy:
- stymulowanie zachowania w życiu codziennym; typy zachowań w zakresie życia codziennego:
robienie zakupów, przechodzenie, spacerowanie, obserwowanie, wypoczynek, jedzenie i picie,
oglądanie wystaw, pracowanie;

Są 4 kategorie publiczności:
1. spacerowicze- zauważają najwięcej szczegółów
2. przechodzący, którzy idą gdzieś w konkretnym celu
3. kupujący- patrzą na ulicę funkcjonalnie
4. obcy w mieście- najmniej zauważają, widzą tylko widok ogólny, to co pozwala im się
zoorientować, gdzie w mieście się znajdują

Kategoria wpływa na przyswajanie, postrzeganie ulicy.

Są też: mieszkańcy miasta (ulica stanowi podstawę) i pracująca (najważniejsza jest dostępność i
funkcjonalność).
 okazjonalne- miejsce obchodzenia świąt i manifestacji, w te dni ulica jest zawłaszczona
przez różne grupy społeczne
  ulica to zakodowana historia miasta, to pamięć mieszkańców tej ulicy, przekaz historii,
kultury np: pomniki, tablice na budynkach
 ulica może być przekazem; formy przekazu (szata infromacyjna- A. Wallis) to wszystko co
jest na ulicy, to co widzimy, elementy szaty informacyjnej
a) oznakowanie, numeracja ulic- duża różnorodność jeśli chodzi o system oznakowania,
niejasność, przypadkowość w numeracji domów, nazwy ulic w nowych częściach mają
acharakter arbitralny, nie mają charakteru historycznego; w starych częściach miasta ulice
przeważnie wiązały się z zawodem; zmiany nazw ulic są utrapieniem
b) znaki drogowe
c) system informacji dotyczący tras autobusów itp.
d) szyldy- wielka różnorodność, napisy w języku rodzinnym lub obcym, język jest istotny dla
odbioru znaczenia; szyld w języku obcym może być nieczytelny dla niektórych mieszkańców
miasta
e) ikony- przedmiot wchodzący z drugim w relację; podobieństwo i razem one coś znaczą np: nad
zakładem szewskim wiszący but; szyldy też niekiedy mogą mieć charakter ikon i symboli; ikona ma
tylko jedno znaczenie np: prezent nad sklepem z prezentami
f) symbole np: shell (muszla), wąż Escullapa (apteka), ryba (chrześcijaństwo)
g) reklama- są umieszczane w miejscach ruchliwych, mają różne formy
h) ruch w mieście:
* element zmienny ulicy
* on do szaty informacyjnej nie należy, ale ma duże znaczenie, bo charakteryzuje się systemem
zależnym od pory dnia, dnia tygodnia itp.
* ruch to też zdarzenia, które są odbierane przez zmysły
* każda ulica ma inny charakter tego rytmu, może produkować określone zdarzenia
 globalizacja szaty infromacyjnej miasta
* szczególnie widać to w metropoliach
* obecność światowych firm, które się specjalizują w luksusowych usługach
* inwazja języka angielskiego
 cechy luksusowej przestrzeni miasta
* podobna liczba przepływu przechodniów
* drogo
* charakter luksusowy

Podsumowanie:
Funkcje ulicy i jej charakterystyczne społeczne walory informacyjne są bogate, różnorodne, funkcje
ulicy ulegają ograniczeniu, renesans ulicy.

Przestrzeń pracy
Lokalizacja:
 są skupione na obszarach zurbanizowanych; odrębne strefy
 w centrum miasta jako osobne zespoły pracy biurowej
 zjawisko przekształcania dzielnic mieszkaniowych na dzielnice biurowe, dotyczą bogatych
rodzin, bogatych przedsiębiorstw, dzielnic zamożnych
 gra o przestrzeń szczególnie widoczna jest w Paryżu i dotyczy tzw. Pięknych dzielnic -->
spadek liczby mieszkańców, a niewielki spadek ilości firm <-- bulwaryzacja
 G. Haussman XIX w- rewolucja
 często osoby zamożne występują w dwóch rolach jako: mieszkańcy i przedsiębiorcy

Opozycja między pracą biurową i przemysłową:

 kontrast zmniejsza się w przypadkach zaawansowanej technologii;
 rozmieszczenie: przemysł-peryferie; biura-centrum
  strefy przemysłowe nie są traktowane jako przestrzeń miejska; są traktowane jako nie
miasto
 Antoine Maummont (1973)- stwierdził on, że miasto nie jest stworzone dla pracy, bo praca
niszczy miasto; przyczyną traktowania sfer pracy przemysłowej jako nie miasta jest
charakter tej pracy i przymus pracy; wyróżnia on 2 światy we współczesnym mieście:
* przestrzeń konsumpcji- centrum (szlachetna)
* przestrzeń pracy- peryferia (nieszlachetna)
 Zadrożyńska (1983) badała czas pracy i czas wolny
 sfera pracy przemysłowej kurczy się w aglomeracjach
 rozrzerza się sfera pracy biurowej bo rozrzerza się funkcja zarządzania

Cechy przestrzeni pracy przemysłowej:

 zlokalizowana w odrębnych strefach
 ukryta, odgrodzona funkcje: zabaezpiecza przed obcymi i wyjściem pracowników,
ogranicza kontakt wzrokowy
 charakter monofunkcyjny, jednowymiarowy
 strefy przemysłowe nie są w stanie się łączyć ze względu na to co produkują
 dostępność przestrzeni przemysłowej na przestrzeni miasta
 czytelność układu przestrzennego stref przemysłowych
 strefy przemysłowe dla większości mieszkańców miasta są obce, dla pracowników też
 brak możliwości spontanicznego zachowania się
 obcy jest też obszar między domem a pracą, ludzie odczuwają przymus, niepewność, tłok,
zdegenerowanie, zmęczenie, odczuwają wrogość przed tłumem
 badania Jałowiecki lata 80': przestrzeń przemysłowa jest traktowana jako nie miejska

Technopolis/ technopolie
 pojawia się w miejsce tradycyjnej wytwórczości
 oparta na nowowczesnych technologiach
 technopolis
* szersze znaczenie- miasto nauki, miasto, które jest ośrodkiem innowacji technologicznych,
które inicjują procesy rozwoju gospodarczego w danym regionie
* węższe znaczenie- miejsce, gdzie przedsięwzięcia gospodarcze wspierają działania
naukowe, to też ma służyć rozwojowi; zgrupowanie organizacji badawczych i
przedsiębiorstw, które działają na rzecz rozwoju gospodarczego; strefa przedsiebiorstw
mniejszych; ścisłe powiązanie technopolis z uniwersytetem
 każda instytucja, zbiorowość może utworzyć technopolis
 kategorie:
a) centra innowacji- tworzone przy uniwersytetach
b) parki naukowe
c) parki technologiczne- duża liczba laboratoriów, powiązanie z uniwersytetem, celem są
badania, działalność usługowa, położone na obrzeżach aglomeracji; jeśli są usługi i zespół
mieszkaniowy to jest nowe technopolis
d) parki biurowo- handlowe- skupiają prestiżowe firmy; funkcje: handel, usługi
e) strefy wyższej jakościową

Cechy wspólne technopolis:

 jakość architektury i krajobrazów (uporządkowany, duże ilości zieleni, rozległe tereny)
 wyposażenie w zespoły usług dla przedsiębiorstw i personelu (np. Transport)
 bliskość wielkich osi komunikacyjnych: lotnisko, autostrada, szybka kolej
  stają się nowymi przestrzeniami społecznymi; tam odmienne są relacje międzyludzkie,
oparte są na współpracy i współzależności

Percepcja (postrzeganie) przestrzeni

 przestrzeń ma określony sens
 przestrzeń zurbanizowana jest przestrzenią znaczącą
 aby zrozumieć znaczenie przestrzeni zurbanizowanej trzeba znać kod--> uczymy się go w
socjalizacji; ten język stanowi część kultury, dzięki niemu czytelne są formy przestrzeni
 wiedza historyczna pomaga
 etapy postrzegania przestrzeni:
1. postrzeganie
2. rozpoznanie
3. porównywanie
4. klasyfikowanie
5. ocenianie i wartościowanie (waloryzacja)

1,2,3,4 jako porządkowanie

Problemy badawcze:
1. Przestrzenne zachowanie jednostek i grup--> badaie sfery behawioralnej
2. Badanie znaczenia przestrzeni dla postrzegającego podmiotu--> badanie sfery semiotycznej
(znaczeniowej)
3. Zorientowanie się jaki jest wpływ postrzegania przestrzeni na samopoczucie jednostek i
grup społecznych.

Przestrzeń staje się dobrem rzadkim--> może rodzić konflikty

Raymond Ledrut- wyróżnia w przestrzeni dwa rodzaje komunikatorów:

 komunikatory pośrednie- nośniki znaczeń, które trudno określić, wieloznaczne
 komunikatory bezpośrednie- systemy znaków bez względu na ich charakter np: światła na
ulicy, znaki drogow, szyldy

Waloryzacja przestrzeni
Próby klasyfikacji wartościowania przestrzeni np:
 1ładne- brzydkie
 2czyste- brudne
 3Swojskie- obce
 4bezpieczne- niebezpieczne
 5dobre- złe
 6wygodne- niewygodne
Przykłady wartościowania wg kryteriów estetycznych, użytkowych itd.

Przedmiotem oceny jest obraz rzeczywistości w wyobraźni człowieka.

Badania w tym zakresie: badanie estetycznej oceny zespołów mieszkaniowych; większość

badanych swoje środowisko mieszkaniowe oceniło bardzo dobrze- nie dostrzegano wad- było to
związane z dysonansem poznawczym- oceny były tym lepsze im dana osoba miała mniejsze szanse
na zmianę mieszkania (osoby starsze i o niższym statusie społecznym)
Kategorie waloryzacji przestrzeni wg A. Wallisa:
 modele, model- trwała forma przestrzenna wynikająca z dominacji pewnych funkcji, jak też
społecznie wyraża cenione wartości np:
* w mieście przedprzemysłowym: zamek, ratusz, kościół
* w mieście przemysłowym: dworzec, fabryka, kamienica
* w mieście postprzemysłowym: blok, wieżowiec, centrum handlowe, autostrada, kiosk
 stereotypy, stereotyp- zespół kryteriów użytkowych, estetycznych służących aktualnej
ocenie przestrzeni; te kryteria są mniej stabilne, ulegają modom np: mieszczańska kamienica
wraca jako typowy element miasta, wysoka ocena zabytków przeszłości, pozytywne
ocenianie zabudowy blokowej (ludzi się już dawno do niej przyzwyczaili)
 archetypy- wzorce pierwotne głęboko zakorzenione w świadomości ludzkiej; za ich pomocą
jest wytwarzana przestrzeń, a potem jest ona waloryzowana np: krzyż, koło, centrum, dom
na działce, front i tył, droga, drzwi, most, plan szachownicy (jest szczególnie obecny w
miastach amerykańskich- powoduje uczucie zagubienia, wszystkie ulice są takie same)

Te kategorie znajdują odzwierciedleni w świadomości mieszkańców.

Modele i stereotypy- są powiązane, ale nie są tożsame; w każdej epoce społecznej ocenia się
przestrzeń wg panujących stereotypów.
Modele i stereotypy- obie te kategorie odnoszą się do wszystkich form przestrzeni.
Przy wyborze dobrych dzielnic zwraca się uwagę na: środowisko i zieleń; zabudowę
Dzielnicę ocenia się jako złą biorąc pod uwagę: środowisko społeczne (najgorsze: Praga i Wola)

Przyswajanie przestrzeni:
 etap, który następuje po dostrzeżeniu przestrzeni i jej waloryzacji
 to krótsze albo dłuższe umiejscowienie na jakimś terenie, uznanie go za własny np: pokój w
akademiku, mieszkanie, miejsce pracy, personifikacja przestrzeni
 może być chwilowe (np na plaży ludzie szukają dobrego miejsca i odgradzają się od innych
parawanem) lub długotrwałe
 dotyczy nie tylko miejsca, ale także takich terenów, po których się poruszamy w ciagu
codziennego życia np drogi do pracy, klatki schodowe- składają się z rzeczy materialnych,
ale też z ludzi
 w przyswojonej przestrzeni nasze zachowanie cechuje automatyzm, bezrefleksyjność-
czujemy się tam swojsko, bezpiecznie

Czynniki społeczne, które modyfikują przyswajanie przestrzeni:

1. Cechy biologiczne człowieka i jego sprawność fizyczna np: wiek, płeć, narządy ruchu
2. Kapitał kulturowy (pojęcie Pierre'a Bourdieu)- zasób pamięci, wiedzy, wartości
etycznych, estetycznych, które są przekazywane danej rodzinie z pokolenia na pokolenie
* Pierre Bourdieu- pochodził z rodziny bez kapitału kulturowego i zajmował się jego
niedostatkiem
* Bourdieu badał sposoby urządzania mieszkania przez Francuzów-> oni bardzo lubią mieć
w domu antyki
* pochodzenie społeczne różnicuje stosunek do obszarów publicznych i prywatnych
3. Poziom wykształcenia i status materialny jednostki- kapitał kulturowy i wykształcenia
stwarza potrzeby a status materialny stwarza możliwości zaspokojenia tych potrzeb; status
społeczny określa możliwość przyswojenia miejsca pracy
4. Zawód- takie zawody, dla których charakterystyczna jest duża ruchliwość sprawiają, że
przyswajanie przestrzeni jest lepsze np: taksówkarz lepiej przyswaja przestrzeń niż kioskarz

Cechy przestrzni modyfikujące jej przyswojenie:

1. Bezpieczeństwo- człowiek zawsze szukał przestrzeni bezpiecznej, uporządkowanej, znanej;
wyróżniono 3 kategorie przestrzeni:
* przestrzeń życia domowego- przyswojona
* przestrzeń dojazdu do pracy- nieprzyswojona, obca, najmniej znana
* przestrzeń pracy- przyswojona w stopniu średnim
2. Swoboda zachowań- najbardziej swobodnie czujemy się w mieszkaniu, w przestrzeni
prywatnej; w przestrzeni publicznej są przepisy formalne i nieformalne (zwyczaje)
3. Wygoda + charakterystyczne zagospodarowanie przestrzeni
4. Ład czyli porządek, harmonia, spokój- logika przestrzenna

Symboliczny odbiór przestrzeni np: poprzez nalepki, graffiti, murale

* nie służy zawłaszczeniu miesjca, ale służy przekazaniu: tu byłem
* jest charakterystyczny dla subkultur i budzi sprzeczne uczucia- jedni pochwalają innym się
bardzo nie podoba; jest to kontrowersyjne.

Wytwarzanie przestrzeni
 ma charakter społeczny
 proces, któego analizie z natury odgrywają pewne formy przestrzenne--> to obszary o
określonym przeznaczeniu i określonej funkcji wraz z towarzyszącymi materiałami,
urządzeniami

Istnieje 5 form przestrzeni:

1. Przestrzeń produkcji- wytwarzanie dóbr dzieli się na:
a) przestrzeń produkcji rolniczej: pola, wsie, zagrody
b) przestrzeń produkcji nierolniczej: przestrzeń, gdzie wytwarza się usługi, informacje, wiedzę
2. Przestrzeń konsumpcji- obszar działań związany ze spożywaniem dóbr i reprodukcją siły
roboczej
a) prosta reprodukcja zdolności do pracy to mieszkanie
b) rozszerzona reprodukcja zdolności do pracy to tereny służby zdrowia, tereny zielone,
szkolnictwo, instytucje społeczno- kulturowe
3. Przestrzeń władzy
a) w szerszym sensie- terytorium
b) w węższym sensie- obszar instytucji, za pomocą której władza jest sprawowana
4. Przestrzeń symboliki- różnorodne miejsca i obszary, które związane są z wysoko cenionymi
w społeczeństwie wartościami np: pomniki, budowle, przestrzenie związane z kultem
5. Przestrzeń wymiany- ma 2 znaczenia:
a) różnej wielkości obszary transferu dóbr i informacji oraz przemieszczania się ludzi np:
rynki różnej skali (lokalnie, regionalne, krajowe i międzynarodowe) i różnego rodzaju
(pracy, informacji)
b) teren wraz z urządzeniami służącymi wymianie np: ośrodki handlowe, dzielnice
handlowe, dworce kolejowe, porty, lotniska, obszar magazynu

Nośniki wymiany- środki transportu:

 drogi
 koleje
 linie energetyczne

Ograniczenia społecznego wytwarzania przestrzeni:

1. Przyroda
2. Rozwój techniki i technologii
3. Stosunki panowania
4. Systemy wartości i kategorie kultury

Procesy urbanizacji i aglomeracji

Urbanizacja
-Jałowiecki- urbanizacja to proces społeczny i kulturowy wyrażający się w rozwoju miast, wzroście
ich liczby, powiększaniu obszarów miejskich i powiększaniu udziału ludności miejskiej w całości
zaludnienia albo powiększenie ludności żyjącej wg wzorców miejskich w całości zaludnienia
- Ziółkowski- proces urbanizacji przebiega na różnych płaszczyznach:
1. Urbanizacja demograficzna- przemieszczanie się ludzi ze wsi do miast, koncentracja ludności
w mieście, stały wzrost odsetka ludności miejskiej na danym obszarze
2. Urbanizacja przestrzenna- zwiększanie się obszaru miast, powiększanie ich pojemności przez
intensyfikację zabudowy, przekształcanie innych środowisk na wzór miejski
3. Urbanizacja ekonomiczna- stały wzrost ludności pracujących w zawodach pozarolniczych,
różnicowanie się tejże ludności
4. Urbanizacja społeczna- przyswajanie miejskiego stylu życia przez przybyłą do miasta ludność
wiejską, przenikanie miejskich wzorów życia na wieś

Procesy urbanizacji przebiegały w sposób nierównomierny. Najpierw w Wielkiej Brytanii, potem

Europa, Ameryka Północna.

Urbanizacja XX-wiecznej Europy:

 rok 2000- liczba ludności miejskiej 77%
 urbanizacja Europy jest uwarunkowana historycznie
 szybki wzrost ludności zaczął się najpierw w Anglii, za przyczynę uważa się: rewolucję
przemysłową, mentalność Anglików, racjonalne podejście do życia i świata- nie wstydzą się
zarabiania pieniędzy
 żywiołowy wzrost ludności:
* Anglia 1820
* Francja 1850
* Niemcy 1870
 obecnie w Europie Północnej ¾ ludności mieszka w miastach, 60% mieszka w wielkich
miastach, a 27% w metropoliach
 w Europie Zachodniej jest podobnie
 Europa Południowa i Wschodnia- nieco ponad 50% mieszkańców żyje w miastach, 10 % w
aglomeracjach
 Polska, tendencje:
* odpływ mieszkańców z miasta do stref podmiejskich, liczba ludności największych miast
już nie rośnie, raczej spada
* nieco silniejszy rozwój średnich miast

Urbanizacja w Ameryce Północnej:

 USA- mieszkańcy miast:
* 1790- 5%
* 1850- 15%
* 1900- 40%
* 1978- 74%
* 2000- 85%
 w Kanadzie jest podobnie- obecnie ¾ ludności to ludność miejska
 w Ameryce Północnej wcześniej pojawił się proces pojawiania się suburbiów, czyli
przedmieść- zmniejszała się liczba mieszkańców w centrum, słabszy wzrost dużych miast

Urbanizacja w krajach trzeciego świata:

  procesy urbanizacji są bardzo nierównomierne, zależy np: od położenia geograficznego,
historii

Urbanizacja w Ameryce Łacińskiej:

 miasta kolonialne i pokolonialne- sytuują się na obrzeżach
 76% ludności mieszka w miastach
 bardzo zróżnicowany poziom urbanizacji np: Boliwia 15%, Argentyna 50%
 tam tempo urbanizacji jest wysokie- napływ ludności do miast- przyczyny: wysoki przyrost
naturalny, poszukiwanie pracy

Urbanizacja w Azji:
 Japonia- 80% ludności to ludność miejska, 25% mieszka w miastach milionowych
 Indie- 20% to ludność miejska
 Chiny- 25% to ludność miejska
 wysokie tempo wzrostu aglomeracji miejskich

Urbanizacja w Afryce- 39%

 najsłabiej zurbanizowany region świata
 w 1856 roku było 9 miasta poyżej 20 tysięcy mieszkańców i 3 miasta powyżej 60 tysięcy
mieszkańców
 we wszystkich miastach jest niesłychane zagęszczenie ludności
 osadnictwo na obrzeżach- spowodowane procesem kolonizacji
 1970 rok- 22%

Cykl życia miejskiego- koncepcja L. Klassena z 1981 roku:

 polega na przepływie ludności z centrum na peryferia i odwrotnie cały czas
 ostatni etap jest jak ten pierwszy- zamknięte koło
 każda faza składa się z dwóch podfaz i cały czas jest zmienność, przepływ ludności
 każda podfaza jest absolutna (A) albo relatywna (R)

I faza urbanizacji (U)

a) urbanizacja absolutna (UA)- liczba ludności centrum rośnie, a liczba ludności peryferiów maleje,
ale wolniej
b) urbanizacja relatywna (UR)- jest wzrost i w centrum i w peryferiach; liczba ludności centrum i
peryferiów wzrasta mniej więcej w tym samym tempie

II faza- suburbanizacja (S)- faza rozwoju przedmieść

a) suburbanizacja relatywna (SR)- rośnie liczba ludności peryferiów szybciej niż obszarów
centralnych
b) suburbanizacja absolutna (SA)- liczaba ludnosci centrum zaczyna maleć, ale maleje wolniej niż
rośnie na peryferiach

III faza- dezurbanizacja (D)- utrata liczby ludności miasta

a) dezurbanizacja relatywna (DR)- cały obszar metropolitarny traci mieszkańców w wyniku
dezurbanizacji relatywnej; na peryferiach trochę rośnie liczba mieszkańców, a w centrach dużo
maleje
b) dezurbanizacja absolutna (DA)- w centrum i na peryferiach ludność maleje

IV faza- reurbanizacja (R)- odbudowa miasta

a) reurbanizacja relatywna (RR)- liczba ludności centrum zmniejsza się, ale wolniej niż liczba
ludności peryferiów
b) reurbanizacja absolutna (RA)- liczba ludności centrum zaczyna rosnąć, a liczba ludności
peryferiów maleje- powrót do fazy początkowej

Regiony miejskie/miasta światowe (miata metropolitarne)

 ich powstanie to skutek procesów urbanizacyjnych
 bo ośrodki władzy ekonomicznej, politycznej, miejsce przecinania się szlaków
transportowych i informacyjnych itd.
 Cechy wspólne, podobne regionów miejskich
* cechy ilościowe:
1. wzrost ludności mniej więcej stały, niezależnie od wielkości kraju, gęstości zaludnienia,
ustroju, gospodarki
2. liczba ludności zwiększa się na przedmieściach, a centra się wyludniają
* zmiany jakościowe:
1. centra miejskie się wyludniają i zmienia się ich skład, zamożna ludność z centrów
przenosi się na śródmieście; w centrach na gorzej wykształconych, biedniejszych
2. w centrum wzrasta liczba pracy: biurowej, usług; zakłady przemysłowe przenoszą się na
obrzeża lub obszary wiejskie
3. zmienia się główna funkcja miasta: funkcją jest wytwarzanie i podział: kapitału, wiedzy i
informacji

Pierwsze miasto- primate city

 wielka dominująca aglomeracja, miejsce identyfikacji kulturalnej i narodowej
 wskaźnik pierwszeństwa (primacy rate) m służy do badania sieci osadniczej
 wskaźnik pierwszeństwa miasta= stosunek liczby ludności największego miasta w kraju do
liczby ludności do następnego miasta w kolejce
 np: największym takim miastem jest Bankok- jest on 30 razy większy od miasta w następnej
kolejności