ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΜΗΜΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΘΕ- ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑ-

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝ. ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗ- ΜΑΤΩΝ ΜΕ Ι Ο
ΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ 2.4.3
Δ/ΝΣΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛ- «Ανάπτυξη δεξιοτήτων για τη σύνδε-
ΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ & ΕΚ- ση της εκπαίδευσης με την αγορά
ΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ εργασίας»
ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ
ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΚΑΒΑΛΑΣ
11ο Δημ. Σχολ. Καβάλας,

12ο Δημ. Σχολ. Καβάλας,
Δημ. Σχολ. Αμυγδαλεώνα,
Δημ. Σχολ. Θεολόγου,
Δημ. Σχολ. Λιμεναρίων,
Δημ. Σχολ. Μεσορόπης,
Δημ. Σχολ. Ν. Καρυάς,
Δημ. Σχολ. Παναγίας,
Δημ. Σχολ. Πέρνης,
Δημ. Σχολ. Ποδοχωρίου.
2
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Αγωγή υγείας στο σχολείο
Ο ρόλος του σχολείου είναι πρωταρχικά παιδαγωγικός. Με την έννοια αυτή,

στόχος της σχολικής εκπαίδευσης δεν είναι απλώς η παροχή πληροφοριών, αφού
γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η πληροφόρηση στη σύγχρονη κοινωνία παρέχεται με πολ-
λαπλά μέσα εκτός σχολικού χώρου. Ο ρόλος του σύγχρονου σχολείου θα πρέπει να
συνίσταται στο να καθιστά τον νέο ικανό να εκμεταλλεύεται αυτές τις πληροφορίες
δημιουργικά και να τις χρησιμοποιεί κατάλληλα.
Ο κόσμος στον οποίο μεγαλώνει ένα παιδί σήμερα δεν παρέχει πάντα τις εγ-
γυήσεις για την ασφαλή και ομαλή μετάβαση του από την παιδική ηλικία στην ενήλικη
ζωή. Πρωταρχικό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση και στήριξη των παιδιών στη πορεία του
προς την αυτονομία παίζει η οικογένεια και το σχολείο.
Τα πρώτα στοιχεία Αγωγής και Προαγωγής της υγείας τα παίρνει το άτομο
από την οικογένεια.
Στη συνέχεια το σχολείο ως φυσικός χώρος μάθησης και συστηματικής δια-
παιδαγώγησης όλου του νεανικού πληθυσμού είναι το πιο κατάλληλο για την Αγωγή
και την Προαγωγή της υγείας, γιατί συμβάλλει στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας
του μαθητή, στην ψυχική και πνευματική του ωρίμανση, στη διαμόρφωση της προσω-
πικότητας, του ήθους και της συμπεριφοράς του, στην υιοθέτηση αξιών και στάσεων.
Η Αγωγή Υγείας είναι μια θεμελιώδης εκπαιδευτική διαδικασία που στόχο έ-
χει την υιοθέτηση υγιών στάσεων και συμπεριφορών, βασισμένων στην πολύπλευρη
επιστημονική προσέγγιση, στη μάθηση μέσα από την πράξη, στην ανάπτυξη των δια-
νοητικών και κοινωνικών ικανοτήτων των μαθητών, ώστε να μάθουν να επικοινω-
νούν, να συνδιαλέγονται και να βρίσκουν λύσεις στα προβλήματά τους.
Τα προγράμματα Αγωγής Υγείας αποβλέπουν όχι μόνο στην τεκμηριωμένη και
αντικειμενική προσέγγιση των θεμάτων που διαπραγματεύονται, αλλά δίνουν έμφαση
στην ανάπτυξη πρακτικών δεξιοτήτων στα παιδιά, ώστε τα ίδια να συμμετέχουν στη
λήψη αποφάσεων που σχετίζονται με τη βελτίωση του επιπέδου της υγείας και της
ποιότητας της ζωής τους, γενικότερα.
Ένα πρόγραμμα Αγωγής Υγείας στο σχολείο μπορεί να συμβάλλει στην ενί-
σχυση του παιδαγωγικού ρόλου του σχολείου και να βοηθήσει στη βελτίωση της ικα-
νότητας του παιδιού να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, έτσι ώστε το ίδιο, λαμβά-
νοντας υπόψη τις προσωπικές του επιθυμίες και δυνατότητες, να μπορεί κάνει προ-
σωπικές επιλογές ζωής. Το σχολείο δηλαδή καλείται να αναλάβει ένα πρωταρχικό
και πολυλειτουργικό ρόλο, στην πρόληψη της σωματικής και της ψυχικής υγείας του
ατόμου.
3
1ο ΜΕΡΟΣ
1. Παρουσίαση του προγράμματος
1.1 Γενικά
Στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ και ΑΡΧΙΚΗ
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ (ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ) με θέμα: Ένταξη Πράξης στο μέ-
τρο 2.4. και τίτλο «Προγράμματα ενίσχυσης πρωτοβουλιών σε θέματα Αγωγής Υγεί-
ας» του ΥΠ.Ε.Π.Θ., σε συνεργασία με το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας (Ε.Ι.Ν.), οι εκ-
παιδευτικοί και οι μαθητές 10 σχολείων του νομού Καβάλας συμμετείχαν σε δίκτυο,
υλοποιώντας το πρόγραμμα Αγωγής Υγείας, με θέμα «Διαπροσωπικές σχέσεις –
Ψυχική υγεία».
Στόχος των προγραμμάτων Ενίσχυσης Πρωτοβουλιών σε θέματα Αγωγής Υ-
γείας είναι η πρόληψη κοινωνικής παθογένειας, ήδη από την προεφηβική και εφηβική
ηλικία των μαθητών, μέσω της πληροφόρησης περί των φαινομένων και των συνε-
πειών τους και της παραγωγής προτύπων συμπεριφοράς, ικανών να ενισχύσουν τις
αντιστάσεις των μαθητών σε τέτοιου είδους προκλήσεις και να προβάλουν τη φυσική
και υγιεινή ζωή.
Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα σχολικής παρέμβασης προτείνεται μια νέα προ-
σέγγιση που δίνει έμφαση στις διαπροσωπικές σχέσεις και στην ψυχική υγεία.
Η θεματική ενότητα «Διαπροσωπικές σχέσεις –Υγεία»:
Έχει ως στόχο τη βελτίωση της ικανότητας του παιδιού «να φροντίζει συνολικά τον
εαυτό του».
Η ικανότητα αυτή είναι κάτι που κατακτά το παιδί σταδιακά μέσα από διαδικα-
σίες που διευκολύνουν την ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Επηρεάζεται
και καθορίζεται από μια σειρά ψυχοκοινωνικών παραγόντων όπως η αυτοπεποίθηση,
η ικανότητα του ατόμου να επεξεργάζεται τα συναισθήματά του, να επικοινωνεί με
τους άλλους, να θέτει στόχους, να αναπτύσσει ουσιαστικές σχέσεις, να αντέχει τις
ματαιώσεις, να αντιμετωπίζει τα εκάστοτε προβλήματα, να αγαπά, να δημιουργεί και
να απολαμβάνει τη ζωή.
Συγκεκριμένα στο πρόγραμμα οι μαθητές επεξεργάζονται θέματα σχετικά:
 με την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης
 τη φροντίδα εαυτού
 την επικοινωνία
 τη διαχείριση των συγκρούσεων
 την έννοια της φιλίας
Mε την υλοποίηση του προγράμματος δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές και
στους εκπαιδευτικούς να ασχοληθούν με θέματα διαπροσωπικών σχέσεων, τα οποία
άπτονται άμεσα των βιωμάτων τους, και πολλές φορές συνοδεύονται από έντονες
συναισθηματικές εντάσεις και οδηγούν σε ψυχικά αδιέξοδα.
4
Με τη βοήθεια του συντονιστή εκπαιδευτικού και των συμμαθητών του, ο μαθη-
τής διευκολύνεται να μιλήσει για τις δυσκολίες του, να εκφράσει τα συναισθήματά
του, να αποφορτίσει την ένταση και να αναζητήσει λύσεις και τρόπους αντιμετώπι-
σης.
Για την αποτελεσματική επίτευξη των στόχων του προγράμματος, προτείνεται η
βιωματική προσέγγιση για την επεξεργασία των θεμάτων στην τάξη, στον αντίποδα
των παραδοσιακών μεθόδων διδασκαλίας.
Συγκεκριμένα ο υπεύθυνος εκπαιδευτικός αναπτύσσοντας κατάλληλες «μεθόδους
ενεργητικής μάθησης» εξασφαλίζει τη συμμετοχή και προκαλεί το ενδιαφέρον των
μαθητών, χωρίζοντάς τους σε μικρότερες ομάδες εργασίας, οι οποίες θα αναλάβουν
τη διερεύνηση και ανάπτυξη των επιμέρους θεμάτων στο πλαίσιο του κεντρικού θέ-
ματος.
Γενικότερος στόχος είναι να αποδώσουμε στο σχολείο ένα διαφορετικό ρόλο που
δεν περιορίζεται απλά και μόνο στη μετάδοση γνώσεων αλλά και στη στενότερη επα-
φή και προσέγγιση των μαθητών με τους συμμαθητές τους, με τους δασκάλους τους,
με την οικογένεια, αλλά και με τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο.
Τα σχολεία που συμμετείχαν στο πρόγραμμα είναι:
Δημ. Σχολ. Λιμεναρίων, Δημ. Σχολ. Θεολόγου, Δημ. Σχολ. Παναγίας, Δημ. Σχολ. Ν.
Καρυάς, Δημ. Σχολ. Πέρνης, 11ο Δημ. Σχολ. Καβάλας, 12ο Δημ. Σχολ. Καβάλας, Δημ.
Σχολ. Αμυγδαλεώνα, Δημ. Σχολ. Μεσορόπης, Δημ. Σχολ. Ποδοχωρίου.
Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 183 μαθητές και 16 εκπαιδευτικοί.
Ο φορέας με τον οποίο συνεργαστήκαμε ήταν το Κέντρο Πρόληψης και Κατα-
πολέμησης Ναρκωτικών. Συγκεκριμένα συνεργαστήκαμε με την επιστημονική υπεύ-
θυνη κ. Τσελέπη Χρύσα.
Το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε με το ποσό των 8.804,11 ευρώ.
Τέλος ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία του προγράμματος ήταν η παραγω-
γή κάποιου υλικού.
Κατά τη γνώμη μας το πρόγραμμα έγινε πολύ καλά και παρήγαγε πολύ χρήσιμο
υλικό.
Οι στόχοι του προγράμματος επιτεύχθηκαν σε πολύ μεγάλο βαθμό και η συ-
νεργασία μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών υπήρξε υποδειγματική.
5
1.2. Φάσεις του προγράμματος
Το πρόγραμμα ξεκίνησε την 2η εβδομάδα του Ιανουαρίου 2003 και ολοκλη-

ρώθηκε στις 15 Μαΐου 2003. Περιελάμβανε 2 φάσεις : την φάση της προετοιμασίας
και την φάση της εφαρμογής.
1.2.1. Η φάση της προετοιμασίας

Η φάση της προετοιμασίας ξεκίνησε το Νοέμβριο 2002, με την αναζήτηση των
Σχολείων προς συνεργασία και την διαδικασία σύμπραξης αυτών, τον καθορισμό του
περιεχομένου της πρότασης και την υποβολή της αίτησης προς χρηματοδότηση στο
Ε.Ι.Ν. (Παράλληλα, και σε αναμονή της έγκρισης του προγράμματος η ομάδα που συ-
στήθηκε με εκπαιδευτικούς από 10 Δημοτικά Σχολεία του Νομού Καβάλας προχώ-
ρησε στην :
 Σύσταση πρωτοκόλλου συνεργασίας των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στο
πρόγραμμα και του συντονιστή του Προγράμματος – Υπεύθυνη Γραφείου Αγω-
γής Υγείας.
 Ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας για την έναρξη υλοποίησης της συγκεκρι-
μένης πρωτοβουλίας.
 Ενημέρωση του Διευθυντή, του Συλλόγου Διδασκόντων και Γονέων και Κηδε-
μόνων για το περιεχόμενο του προγράμματος.
 Σύσταση ομάδων μαθητών ανά σχολείο ( κάθε τάξη αποτελούσε και μια ομά-
δα) με την ευθύνη του συμμετέχοντα στο πρόγραμμα εκπαιδευτικού.
 Διερεύνηση των αναγκών της ομάδας των συμμετεχόντων μαθητών.
Για την ενημέρωση των σχολείων και των εκπαιδευτικών σχετικά με το πρό-
γραμμα, στάλθηκε εγκύκλιος από την υπεύθυνη Αγωγής υγείας και συντονίστρια
του προγράμματος προς όλα τα σχολεία του νομού με γενικές πληροφορίες για το
πρόγραμμα. Οι εκπαιδευτικοί που εκδήλωσαν ενδιαφέρον, παρέλαβαν τον Οδηγό
Εφαρμογής του προγράμματος για πληρέστερη ενημέρωσή τους.
1.2.2. Η φάση της εφαρμογής

Το πρόγραμμα προέβλεπε 8 συνολικά συναντήσεις των εκπαιδευτικών – συντονιστών
με τους συμμετέχοντες μαθητές στο χώρο του σχολείου. Στις συναντήσεις αυτές οι
μαθητές επεξεργάστηκαν τα θέματα που περιελάμβανε το εκπαιδευτικό υλικό (βλέπε
παράρτημα) και που είχαν σαν σκοπό την ανάπτυξη των κοινωνικών και ατομικών
δεξιοτήτων των παιδιών. Σύμφωνα με το πρόγραμμα πραγματοποιήθηκαν:
6
Α) 8 Συναντήσεις των ομάδων
Συνάντηση 1η : Γνωριμία, εισαγωγή στην ομάδα, παρουσίαση του περιεχομένου
του προγράμματος στους μαθητές
η
Συνάντηση 2 : Η μοναδικότητά μου
Συνάντηση 3η : Γνωρίζω να επικοινωνώ και να συνεργάζομαι
Συνάντηση 4η : Φιλία
Συνάντηση 5η: Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης
Συνάντηση 6η : Διαχείριση συγκρούσεων
Συνάντηση 7η: Προσωπικές επιλογές και αξίες
Συνάντηση 8η: Αυτά που με ανησυχούν και με φοβίζουν(Ήταν προαιρετική.
Παρ’ όλα αυτά όλοι οι εκπαιδευτικοί την συμπεριέλαβαν στο
πρόγραμμά τους, γιατί τη θεώρησαν σημαντική)
Β) Εργαστήρι καλλιτεχνικής δημιουργίας και έκφρασης των μαθητών

Οι μαθητές συναντήθηκαν στον ίδιο χώρο, στο Αμφιθέατρο του Διοικητηρίου
Καβάλας στις 30 Μαΐου 2003, με σκοπό να γνωριστούν, να ανταλλάξουν απόψεις και
εντυπώσεις για το πρόγραμμα, να συνεργαστούν δημιουργικά μέσα από εναλλακτικούς
τρόπους επικοινωνίας και έκφρασης όπως ζωγραφική, παιχνίδια γνωριμίας και επι-
κοινωνίας, θεατρικό παιχνίδι.
Στο χώρο λειτούργησε έκθεση με τις δραστηριότητες των μαθητών του κάθε σχο-
λείου.
Βασικοί συντελεστές για την πραγματοποίηση του εν λόγω προγράμματος ήταν
οι μαθητές που αποτελούσαν τις ομάδες εργασίας και οι εκπαιδευτικοί που συντόνι-
ζαν τις ομάδες αυτές.
7
2ο ΜΕΡΟΣ
1.Παρουσίαση της σύμπραξης
1.1. Εκπαιδευτικοί
Τον συντονισμό των ομάδων των μαθητών είχαν οι εκπαιδευτικοί που συμμε-
τείχαν στο πρόγραμμα.
Οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί είχαν την εμπειρία και άλλων προγραμμάτων
αγωγής Υγείας και αυτό διευκόλυνε κατά πολύ την ανάπτυξη του εν λόγω προγράμ-
ματος. Επίσης αρκετοί ήταν αυτοί που είχαν παρακολουθήσει εκπαιδευτικά προγράμ-
ματα και σεμινάρια με περιεχόμενο την Προαγωγή της Υγείας των μαθητών και την
εξοικείωση τους σε μεθόδους βιωματικής προσέγγισης. Τα δεδομένα αυτά συνέβαλ-
λαν ως ένα μεγάλο βαθμό στην κατανόηση του σκοπού και την διαχείριση τους με το
εκπαιδευτικό υλικό των συναντήσεων τόσο σε επίπεδο συντονισμού της ομάδας τους
αλλά και σε επίπεδο εποπτείας τους.
Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 16 εκπαιδευτικοί (πίνακας 1.). Οι περιοχές των
συμμετεχόντων σχολείων παρουσιάζουν μια πολυμορφία ως προς τις κοινωνικές και
οικονομικές δομές τους. Είναι αστικές και ημιαστικές, γεωργικές και τουριστικές,
νησιωτικές και ηπειρωτικές, ορεινές και πεδινές.
ΠΙΝΑΚΑΣ 1.: ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ

Α/Α ΟΝΟΜΑ ΕΠΩΝΥΜΟ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ
1 Γεώργιος Καβάζης Δάσκαλος
Δ. Σχ. Παναγίας
2 Μαρία Παπαλαζάρου Δασκάλα
3 Δέσποινα Τσάμη Δασκάλα
Δ. Σχ. Θεολόγου
4 Ιωάννης Σαλταρής Δάσκαλος
5 Άγγελος Σιμιτλιώτης Δάσκαλος
Δ. Σχ. Λιμεναρίων
6 Ελένη Παπαγεωργίου Δασκάλα
7 Αθανάσιος Σμάλης Δάσκαλος
Δ. Σχ. Ν. Καρυάς
8 Φωτεινή Μορφοπούλου Δασκάλα
9 Μιχαήλ Ευαγγελίδης Δάσκαλος 11ο Δ. Σχ. Καβάλας
10 Σουλτάνα Γιαννούλα Δασκάλα 12ο Δ. Σχ. Καβάλας
11 Αικατερίνη Μανίτσα Δασκάλα
Δ. Σχ. Μεσορόπης
12 Κυριακή Μητσιού Δασκάλα
13 Γεώργιος Χαλκιάς Δάσκαλος
Δ. Σχ. Πέρνης
14 Ευστρατία Λασκαρίδου Δασκάλα
15 Καλλιόπη Πασχαλίδου Αγγλικής Φιλολ. Δ. Σχ. Αμυγδαλεώνα
16 Μαριάνθη Κεραμιδά Δασκάλα Δ. Σχ. Ποδοχωρίου
1.2. Μαθητές
8
Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 183 μαθητές από τους οποίους οι 92 ήταν αγόρια και οι 91 κορίτσια.
(Στο παράρτημα επισυνάπτεται πίνακας με τα ονόματα των συμμετεχόντων στο πρόγραμμα μαθητών).
Σύμφωνα με τον πίνακα 2 που ακολουθεί παρατηρούμε ότι οι συμμετέχοντες μαθητές προέρχο-
νταν από διαφορετικές περιοχές του Νομού Καβάλας, αστικές και ημιαστικές, γεωργικές και τουριστι-
κές, νησιωτικές και ηπειρωτικές, ορεινές και πεδινές.
ΠΙΝΑΚΑΣ 2.: ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΌΝΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΑΞΕΙΣ
Α Β Γ Δ Ε ΣΤ ΣΥΝΟΛΟ
ΣΧΟΛΕΙΑ Α Κ Σ Α Κ Σ Α Κ Σ Α Κ Σ Α Κ Σ Α Κ Σ Α Κ Σ
ΠΑΝΑΓΙΑΣ 2 7 9 4 1 5 6 8 14
ΛΙΜΕΝΑΡΙΩΝ 17 11 28 17 11 28
ΘΕΟΛΟΓΟΥ 4 6 10 6 2 8 10 8 18
ΠΕΡΝΗΣ 3 6 9 3 0 3 6 6 12
11ο ΚΑΒΑΛΑΣ 8 8 16 8 8 16
Ν. ΚΑΡΥΑΣ 15 10 25 15 10 25
12Ο ΚΑΒΑΛΑΣ 10 12 22 10 12 22
ΜΕΣΟΡΟΠΗΣ 1 4 5 2 3 5 4 4 8 7 11 18
ΠΟΔΟΧΩΡΙΟΥ 7 8 15 7 8 15
ΑΜΥΓΔΑΛΕΩΝΑ 6 9 15 6 9 15
ΣΥΝΟΛΟ 92 91 183
Σε όλα σχεδόν τα σχολεία φοιτούσαν μαθητές που προέρχονται από οικογένειες που καλύπτουν
μεγάλο εύρος οικονομικών στρωμάτων. Επίσης ανάμεσα στους συμμετέχοντες μαθητές υπήρχαν αρκε-
τά παιδιά από οικογένειες οικονομικών μεταναστών με προβλήματα προσαρμογής και κοινωνικής έ-
νταξης.
Σχετικά με τις τάξεις τις οποίες παρακολουθούσαν οι συμμετέχοντες μαθητές, καταγράφηκαν :
- Από το σχολείο της Παναγίας Θάσου συμμετείχαν μαθητές από την Ε’ ( 9 μαθητές, 2 αγόρια
και 7 κορίτσια) και ΣΤ’ τάξη (5 μαθητές, 4 αγόρια και 1 κορίτσι).
- Από το σχολείο των Λιμεναρίων Θάσου συμμετείχαν μαθητές από την ΣΤ΄ τάξη ( 28 μαθητές,
17 αγόρια και 11 κορίτσια)
- Από το σχολείο του Θεολόγου Θάσου συμμετείχαν μαθητές από την Γ’ ( 10 μαθητές, 4 αγόρια
και 6 κορίτσια) και Δ’ τάξη (8 μαθητές, 6 αγόρια και 2 κορίτσια).
- Από το σχολείο της Πέρνης συμμετείχαν μαθητές από την Ε’ ( 9 μαθητές, 3 αγόρια και 6 κορί-
τσια) και ΣΤ’ τάξη (3 μαθητές, 3 αγόρια).
- Από το 11ο Σχολείο Καβάλας συμμετείχαν μαθητές από την ΣΤ’ τάξη (17 μαθητές, 8 αγόρια
και 9 κορίτσια)
- Από το 12ο Σχολείο Καβάλας συμμετείχαν μαθητές από την Α’ τάξη (22 μαθητές, 10 αγόρια
- Από το Σχολείο Ν. Καρυάς συμμετείχαν μαθητές από την Ε’ τάξη (25 μαθητές, 15 αγόρια και
10 κορίτσια)
- Από το Σχολείο Μεσορόπης συμμετείχαν μαθητές από την Β’ ( 5 μαθητές, 1 αγόρι και 4 κορί-
τσια) Γ’ ( 5 μαθητές, 2 αγόρια και 3 κορίτσια) και Δ’ τάξη (8 μαθητές, 4 αγόρια και 4 κορίτσια).
- Από το Σχολείο Ποδοχωρίου συμμετείχαν μαθητές από την Δ’ τάξη (15 μαθητές, 7 αγόρια και
8 κορίτσια)
- Από το Σχολείο Αμυγδαλεώνα συμμετείχαν μαθητές από την Δ’ τάξη (15 μαθητές, 6 αγόρια
2. Μεθοδολογία
9
2.1. Εκπαιδευτικό υλικό
Το εκπαιδευτικό υλικό περιελάμβανε δραστηριότητες επιλεγμένες από εκπαι-
δευτικά υλικά που παραθέτουμε στην βιβλιογραφία.
Τα κριτήρια για την επιλογή των δραστηριοτήτων – ασκήσεων ήταν δύο :α) οι
δραστηριότητες να έχουν ενδιαφέρον, να είναι αρκετά ευχάριστες, ώστε να αποτε-
λούν κίνητρο για τα παιδιά
β) οι απαιτήσεις των δραστηριοτήτων (σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο) να είναι μέσα
στα πλαίσια των δυνατοτήτων των παιδιών, και να αυξάνουν σταδιακά. Με τον τρόπο
αυτό οι δραστηριότητες που προορίζονταν για τα παιδιά της Α’ Δημοτικού δεν ήταν
ίδιες με τις ασκήσεις των μαθητών της Δ’, Ε’ και ΣΤ’ Δημοτικού.
2.2. Μέθοδοι και τεχνικές

Τόσο στη διεθνή βιβλιογραφία όσο και την ελληνική έχει φανεί ότι τα προ-
γράμματα Αγωγής Υγείας είναι περισσότερο αποτελεσματικά όταν στους μαθητές δεν
παρέχονται απλές γνώσεις αλλά τους δίνεται η δυνατότητα μέσα από την ενεργοποί-
ηση τους να αναδείξουν θέματα που τους ενδιαφέρουν και να σχεδιάσουν τρόπους
επεξεργασίας τους .
Για την αποτελεσματική επίτευξη των στόχων του προγράμματος υιοθετήθηκε
η βιωματική προσέγγιση για την επεξεργασία των θεμάτων στη τάξη, στον αντίποδα
των παραδοσιακών μεθόδων διδασκαλίας. Συγκεκριμένα ο υπεύθυνος εκπαιδευτικός
ανέπτυξε κατάλληλες «μεθόδους ενεργητικής μάθησης» προκειμένου να εξασφαλίσει
τη συμμετοχή και να προκαλέσει το ενδιαφέρον των μαθητών σε μικρότερες ομάδες
εργασίας, οι οποίες αναλάμβαναν την διερεύνηση και την ανάπτυξη των επιμέρους
θεμάτων στο πλαίσιο του κεντρικού θέματος. Επίσης, οι μέθοδοι αυτές είχαν σαν
σκοπό τη δημιουργία ευχάριστου κλίματος στη τάξη που συνέβαλλε σημαντικά στο να
γίνει η μάθηση μια ενδιαφέρουσα εμπειρία.
Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν από τους συντονιστές – εκπαιδευτικούς
ήταν :
- Ασκήσεις ελεύθερου συνειρμού με σκοπό την έκφραση ποικίλων ιδεών και την
συμμετοχή όλων των παιδιών
- Καλλιτεχνική δημιουργία : Οι συμμετέχοντες μαθητές είχαν τη δυνατότητα να
απεικονίσουν μέσα από τη ζωγραφική ή το κολάζ τις σκέψεις τους γύρω από
ένα θέμα (που προέβλεπε η συνάντηση και το εκπαιδευτικό υλικό).
- Συζητήσεις με σκοπό την διερεύνηση των στάσεων και αντιλήψεων των παι-
διών γύρω από ένα θέμα αλλά και την εξοικείωση τους με βασικούς κανόνες
επικοινωνίας (ακούω – συμμετέχω – σέβομαι τον ομιλητή – σκέπτομαι – συ-
γκρίνω – αποφασίζω)
- Παιχνίδια ρόλων με σκοπό την κοινωνικοποίηση των παιδιών (αποδοχή δια-
φορετικότητας, τόνωση της αυτοεκτίμησης κλπ)
2.3. Ο ρόλος των συντονιστών - εκπαιδευτικών
10
Η συμπεριφορά και η στάση του συντονιστή μιας ομάδας απέναντι στα μέλη απο-
τελεί έναν από τους πλέον βασικούς παράγοντες επιτυχίας ή αποτυχίας μιας πρω-
τοβουλίας, ενός προγράμματος. Γι αυτό τον λόγο και η ευθύνη της εφαρμογής του
προγράμματος στους εκπαιδευτικούς είναι μεγάλη. Συνήθως παρόμοια προγράμματα
αναπτύσσονται με την προϋπόθεση ότι οι εκπαιδευτικοί θα εκπαιδευτούν τόσο στο
υλικό, όσο και σε θέματα δυναμικής της ομάδας. Για τους παραπάνω λόγους στη
πρώτη συνάντηση του συντονιστή του προγράμματος με τους συμμετέχοντες στο
πρόγραμμα εκπαιδευτικούς δόθηκε μεγάλο βάρος στον ρόλο του συντονιστή, στα βα-
σικά του γνωρίσματα και στις δυσκολίες που ενδεχομένως θα αντιμετωπίσει. Τα πα-
ρακάτω γνωρίσματα- σημεία αποτέλεσαν τους βασικούς άξονες της προαναφερόμε-
νης εκπαιδευτικής συνάντησης.
 Ακουστική: Ικανότητα του συντονιστή να ακούει τα μέλη της ομάδας χωρίς να
διακόπτει ή να διορθώνει. Να μπορεί να «χτίζει» με τις ιδέες τους.
 Κατανόηση: Ικανότητα του να κατανοεί και να αντιλαμβάνεται τα αισθήματα
και τις εμπειρίες της ομάδας και του κάθε μέλους της
 Σεβασμός: Ικανότητα του εκπαιδευτικού να επιβάλλει αμοιβαίο σεβασμό με-
ταξύ συντονιστή και μαθητή μέλους της ομάδας αλλά και μεταξύ των μαθητών
- μελών της ομάδας
 Εμπιστοσύνη: Ικανότητα να ενθαρρύνει την ελεύθερη έκφραση και την ανταλ-
λαγή απόψεων και αποριών του κάθε μέλους χωρίς φόβο ότι θα αμφισβητηθεί
 Ανεκτικότητα: Ικανότητα για δημιουργία ήρεμης και ανεκτής συμπεριφοράς
που ενθαρρύνει την ελεύθερη έκφραση και την παραγωγική σκέψη και δράση
των μελών της ομάδας
 Ευελιξία: Ικανότητα να κάνει κατάλληλες για τα μέλη της ομάδας αναπροσαρ-
μογές, και να αποφεύγει αυταρχικές συμπεριφορές, στερεότυπα, ηθικοπλαστι-
κές απόψεις και την επιβολή ιδεών
 Συμμετοχή: Ικανότητα να εξασφαλίζει τη συμμετοχή όλων των μελών της ο-
μάδας σε όλες τις διαδικασίες σεβόμενος τις ατομικές ιδιαιτερότητες και ικα-
νότητες του κάθε μέλους
 Συνεργασία: Ικανότητα να ενθαρρύνει και να αναζητεί τη συνεργασία του κά-
θε μέλους της ομάδας αλλά και εξωτερικών συνεργατών, αναγνωρίζοντας τις
ελλείψεις και τις συνέπειες που μπορεί να έχει στον ίδιο και την ομάδα ο απο-
κλεισμός από το σύνολο
2.4. Εποπτεία εκπαιδευτικών

Για την καλύτερη παρακολούθηση και τον συντονισμό του προγράμματος, κατά
την εξέλιξη του, πραγματοποιήθηκαν τρεις συναντήσεις με τους εκπαιδευτικούς-
συντονιστές και τη συντονίστρια του προγράμματος.
11
 Στην 1η συνάντηση έγινε μια λεπτομερής παρουσίαση του προγράμματος, δό-
θηκε το εκπαιδευτικό υλικό των συναντήσεων και συζητήθηκε το περιεχόμενο
του.
 Στη 2η συνάντηση οι εκπαιδευτικοί μίλησαν για την εμπειρία τους ως συντονι-
στές και για την διαδικασία που ακολούθησαν στην πραγματοποίηση των πρώ-
των δύο συναντήσεων. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στη συνέχεια στο υλικό και
στην εφαρμογή του μέσα στη τάξη.
 Στη 3η συνάντηση οι εκπαιδευτικοί είχαν τη δυνατότητα να ανταλλάξουν από-
ψεις και εμπειρίες από την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων και να συζητήσουν
κάποιες δυσκολίες που αντιμετώπισαν.
Εκτός από τις παραπάνω συναντήσεις που προβλέπονταν και από το πρό-
γραμμα, οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί έρχονταν σε επαφή με την συντονίστρια του
προγράμματος προκειμένου να θέσουν ερωτήματα, να προμηθευτούν επιπλέον υλικό
(δραστηριότητες για παιδιά μικρότερης ηλικίας), αλλά και να την ενημερώσουν για
την πορεία της εφαρμογής του προγράμματος.
12
ΜΕΡΟΣ 3Ο
1. Εκπαιδευτικό υλικό του προγράμματος

Το εκπαιδευτικό υλικό περιλαμβάνει δραστηριότητες επιλεγμένες από εκπαι-
δευτικά υλικά που παραθέτουμε στην βιβλιογραφία.
1η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ :
ΓΝΩΡΙΜΙΑ, ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ, ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ
ΣΤΟΧΟΙ :
 Να γνωριστεί η ομάδα μεταξύ της και με τον/την εκπ/κό με έναν «καινούριο
τρόπο»
 Να μάθουν τα παιδιά να βάζουν στόχους, συμμετέχοντας ενεργά στην εκπαί-
δευση τους
 Να θέσουν και να διατυπώσουν βασικούς κανόνες για τη λειτουργία της τάξης.
Υλικά : μεγάλα φύλλα χαρτί, μαρκαδόρους χοντρούς, πολύχρωμες μπογιές, σελο-

τέηπ ή κόλλα blue tac
Εισαγωγική διαδικασία :
Αρχικά θα πρέπει να εξηγήσετε στα παιδιά το σκοπό του Προγράμματος Αγωγής
Υγείας που θα ξεκινήσετε στο σχολείο σας.
Σκοπός του προγράμματος είναι η ανάδειξη θεμάτων προς συζήτηση και ε-
πεξεργασία, που αφορούν τον άνθρωπο, ώστε να τα βοηθήσουν να επιλέξουν
και να αποφασίσουν τι είναι καλύτερο για τα ίδια, για τις σχέσεις τους με τους
άλλους, για την προστασία τους από διάφορους κινδύνους.
Ενημερώνετε στα παιδιά ότι θα εφαρμοστεί μια νέα μαθησιακή προσέγγιση. Πείτε
ότι δεν θα μιλάτε συνέχεια. Θα δουλεύουν ατομικά αλλά και σε ζευγάρια ή μικρές ο-
μάδες μιλώντας, γράφοντας, ζωγραφίζοντας, παίζοντας. Μέσα από αυτή τη διαδικα-
σία θα μάθουν ένα καινούριο τρόπο για να εκφράζουν τις σκέψεις τους, τα συναισθή-
ματα και τις εμπειρίες τους μαζί με τα υπόλοιπα παιδιά της ομάδας.
Αναλυτική διαδικασία διεξαγωγής των δραστηριοτήτων:

Όλα τα παιδιά σχηματίζουν κύκλο και κάθονται γύρω από αυτόν.
Δραστηριότητα 1: Η γνωριμία
Ζητήστε από τα παιδιά να γράψουν το όνομα τους σε μια μεγάλη κόλα χαρτί που
βρίσκεται στον κύκλο και να πουν ένα στοιχείο γι αυτό (π.χ. γιατί τους βάπτισαν έ-
τσι, πώς νιώθουν με το όνομα τους, εάν τους αρέσει ή όχι). Ζητήστε τους να το γρά-
ψουν με κεφαλαία γράμματα και με μαρκαδόρο χοντρό στο χρώμα της επιλογής τους.
Δίπλα από το όνομα θα μπορούσαν να ζωγραφίσουν κάτι που εκείνη την ώρα σκέφ-
θηκαν .
13
Ανταλλάξτε σκέψεις και συναισθήματα που είχαν εκτελώντας αυτή την δραστη-
ριότητα.
Δραστηριότητα 2 : Προσδοκίες της ομάδας

Τα παιδιά χωρίζονται σε μικρότερες ομάδες (βλέπε παράρτημα). Ζητήστε από
κάθε ομάδα να συζητήσει τις προσδοκίες των μελών της. Στη συνέχεια ζητήστε τους
να καταγράψουν ή να ζωγραφίσουν τις προσδοκίες τους, χωρίς να αποκλείσουν καμιά
και να φτιάξουν με αυτές μια αφίσα. Η ομάδα μπορεί να δώσει και ένα τίτλο στην αφί-
σα της.
Όταν κάθε ομάδα ολοκληρώσει τη δουλειά της, ζητήστε από τα παιδιά να σχημα-
τίσουν πάλι ένα μεγάλο κύκλο. Ένας εκπρόσωπος από κάθε ομάδα παρουσιάζει την
αφίσα της ομάδας του. Στο τέλος οι ομάδες κολλούν τις αφίσες στον τοίχο.
Αφού τα παιδιά διαβάσουν ή εκφράσουν με τη ζωγραφική όλες τις προσδοκίες
τους, θα ήταν χρήσιμο να τις συγκεντρώσουν σε βασικούς άξονες (χωρίς να απο-
κλείσετε καμιά) και να τις ανακοινώσετε στη μεγάλη ομάδα. Αν υπάρχουν θέματα που
δεν θα συζητηθούν καθόλου θα πρέπει να τους το πείτε.
Δραστηριότητα 3 : Το συμβόλαιο
Καθορίστε μαζί με τα παιδιά τους κανόνες που χρειάζονται για να λειτουργήσει η
ομάδα και να αναπτυχθεί η αμοιβαία εμπιστοσύνη και ο σεβασμός.
Αφού συμφωνήσει και αποδεχτεί όλη η ομάδα τους κανόνες, καταγράψτε τους σε
ένα μεγάλο φύλλο χαρτί, δώστε το να το υπογράψουν όλα τα παιδιά και τοποθετήστε
το στον πίνακα για να τους βλέπουν όλοι. Καλό είναι το «συμβόλαιο» να τοποθετείται
πάντα στον πίνακα σε όλες τις συναντήσεις.
Μια σειρά βασικοί κανόνες μπορεί να είναι :

 Δεν φωνάζουμε
 Μιλάει μονάχα ένας κάθε φορά
 Ακούμε τον άλλον όταν μιλάει
 Δεν διακόπτουμε
 Δεν μειώνουμε κανένα
 Όλοι είμαστε το ίδιο σημαντικοί
 Εμπιστευόμαστε τους άλλους
 Προσέχουμε την αίθουσα
 Δεν κοροϊδεύουμε ποτέ κάποιον για κάτι που είπε
Σύνοψη – κλείσιμο
Τελειώστε τη συνάντηση με ομαδική συζήτηση και ζητήστε από τα παιδιά να
την αξιολογήσουν. Ρωτήστε τα παιδιά «τι σας άρεσε περισσότερο από αυτά που κά-
ναμε σήμερα, τι δεν σας άρεσε ή τι σας δυσκόλεψε, πώς θα χαρακτηρίζατε τη σημερι-
νή δουλειά μας».
Εκφράστε και τη δική σας άποψη, σκέψη ή συναίσθημα.
14
2η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ : Η ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΜΟΥ
ΣΤΟΧΟΙ:
Να βοηθήσει τα παιδιά:
 Να συνειδητοποιήσουν πως είναι άτομα μοναδικά και ξεχωριστά, αναγνωρίζο-
ντας τις δυνάμεις, τις ικανότητες, και τα ατομικά χαρακτηριστικά τους
 Να αρχίσουν να συνειδητοποιούν τις επιρροές και τις σχέσεις που διέπουν
τον κόσμο τους.
 Να ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση τους, εκτιμώντας τις δε-
ξιότητες και τα επιτεύγματα τους.
Υλικά : μαρκαδόροι χονδροί, μπογιές, στυλό, φύλλα χαρτί

Ξεκινάμε την διαδικασία λέγοντας στα παιδιά ότι θα προσπαθήσει όλη ομάδα
σήμερα να σκεφθεί για το κάθε μέλος της, για το τι άνθρωποι είμαστε, για τα ιδιαίτε-
ρα χαρακτηριστικά μας, τις ικανότητες μας, τα όνειρα μας, τους ανθρώπους και τον
χώρο γύρω μας.
Όπως δεν μπορούμε να βρούμε δύο φύλλα ίδια σ’ ένα δένδρο έτσι δεν μπορού-
με να βρούμε και δύο ανθρώπους απόλυτα όμοιους. Βέβαια, όλοι μας έχουμε ένα ό-
νομα που μας βοηθάει να μας αναγνωρίζουν και να αναγνωρίζουμε τους άλλους. Είναι
η βάση για την ταυτότητα και εκφράζει τις ρίζες μας. Κάθε παιδί δικαιούται να έχει
μια νομικά κατοχυρωμένη ταυτότητα (όνομα και εθνικότητα). Εκτός από τη νόμιμη
ταυτότητα του, κάθε παιδί κληρονομεί από τους γονείς του μια εθνική, γλωσσική και
θρησκευτική ταυτότητα.
Δραστηριότητα 1: Ο εαυτός μου και οι άλλοι

Ζητήστε από τα παιδιά να καθίσουν σε κύκλο. Αρχίστε λέγοντας το όνομα σας
και τι αισθάνεστε τη στιγμή αυτή. Θα πείτε π.χ. «Εγώ ονομάζομαι Μαρία και είμαι
ευχαριστημένη». Το παιδί που κάθεται δίπλα σας από δεξιά θα συνεχίσει: «Η Μαρία
αισθάνεται ευχαριστημένη αλλά εγώ ονομάζομαι Γιάννης και αυτή τη στιγμή νυστά-
ζω». Ο καθένας θα πει το όνομα του και ένα συναίσθημα καθώς και το όνομα και το
συναίσθημα του προηγούμενου. Η διαδικασία θα συνεχισθεί σε όλο τον κύκλο.
Δραστηριότητα 2: Ο ήλιος
Βοηθήστε τα παιδιά να γίνουν ζευγάρια. Το καθένα αρχικά θα φτιάξει τον ατομικό
του χάρτη. Στο κέντρο του μεγάλου φύλλου χαρτιού κολλούν την προσωπική τους
φωτογραφία και με χονδρό μαρκαδόρο ζωγραφίζουν ένα κύκλο γύρω από αυτή και
βάζουν μια επικεφαλίδα για τον εαυτό τους. Γύρω από τον κύκλο της φωτογραφίας
τους ζωγραφίζουν 12 ακτίνες (σαν αυτές του ήλιου) οι οποίες αντιπροσωπεύουν :
1. Πως είμαι
2. Η προσωπικότητα μου
15
3. Τι κάνω καλά
4. Τι δεν κάνω καλά
5. Ποια είναι τα θετικά μου στοιχεία
6. Τα αγαπημένα μου πρόσωπα
7. Τα αγαπημένα μου μέρη
8. Οι αγαπημένες μου συνήθειες
9. Τα χρώματα που προτιμώ
10. Τα όνειρα μου
11. Γιατί νομίζω ότι με αγαπούν οι άλλοι
12. Τι εύχομαι για τον κόσμο
Όταν τελειώσουν τον ήλιο τους, γυρίζουν στα ζευγάρια τους και μοιράζονται ό,τι
θέλουν από αυτό που έχουν ζωγραφίσει και γράψει.
Συμπληρωματικές δραστηριότητες : Ομοιότητες και διαφορές

1. Τα παιδιά μπορούν να ψάξουν και να βρουν πόσες διαφορετικές ομάδες και
εθνικότητες υπάρχουν στη περιοχή όπου ζουν και να το συζητήσουν σε μια
επόμενη συνάντηση
2. Τους βοηθάτε να κάνουν ένα κατάλογο με τα στοιχεία εκείνα που κάνουν δια-
φορετικές τις ομάδες των ανθρώπων. Μια αρχή μπορεί να είναι :
 Χρώμα δέρματος
 Φυλή
 Εθνικότητα
 Γλώσσα
 Θρησκεία
 Σωματική διάπλαση
 Επάγγελμα
 Μόρφωση
3. Επίσης θα μπορούσαν να δουλέψουν σε ομάδες και σε συνεργασία με την οικογέ-
νεια τους να συγκεντρώσουν συλλογές από παιχνίδια, τραγούδια, ιστορίες, διατροφή
από όλο τον κόσμο ή από εθνικότητες που ζουν στη περιοχή τους και να τα παρου-
σιάσουν σε εκδήλωση στο σχολείο ή στην τάξη.
Κλείσιμο – Σύνοψη : Στη συνέχεια καλούμε τα παιδιά να καθίσουν στο μεγάλο κύκλο
και να συζητήσουν.
 Σας άρεσε αυτό που κάναμε;
 Πως νιώθετε με τον εαυτό σας;
 Τι θα θέλατε να μοιραστείτε με την ομάδα από αυτά που γράψατε για τον εαυ-
τό σας;
Σύνδεση με ειδικά θέματα :

Φροντίδα και προστασία του εαυτού, Διατροφή, Άσκηση, Υγιεινή του σώματος
3η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ : ΓΝΩΡΙΖΩ ΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΩ ΚΑΙ ΝΑ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΑΙ
16
ΣΤΟΧΟΙ:
 Να καταλάβουν τη σημασία της σωστής επικοινωνίας.
 Να εκπαιδευτούν σε μια δεξιότητα που προάγει τις ουσιαστικές σχέσεις με
τους άλλους ανθρώπους.
 Να μάθουν να μπαίνουν στη θέση του άλλου για να μπορούν να τον καταλά-
βουν καλύτερα.
 Να ψάξουν τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της συνεργασίας μέσα στη
τάξη και να βρουν πρακτικούς τρόπους για την προαγωγή της συνεργασίας.
Υλικά :στυλό, χαρτί Α4, μεγάλα φύλλα χαρτί, μαρκαδόροι χονδροί.
Εισαγωγική δραστηριότητα:
Μιλήστε στα παιδιά για τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους μπορεί
κάποιος να επικοινωνεί (πομπός, δέκτης, λεκτική, εξωλεκτική επικοινωνία).
Η σωστή επικοινωνία είναι ένας τρόπος επίλυσης συγκρούσεων. Επικοινωνώ
με τον εαυτό μου – επικοινωνώ με τους άλλους.
Ξεκινήστε τη συνάντηση ζητώντας από τα παιδιά να θυμηθούν κάποιο αστείο
γεγονός που προήλθε από κακή επικοινωνία. Αναφέρατε στα παιδιά ότι υπάρχουν
διαφορετικοί τρόποι επικοινωνίας.
Δραστηριότητα 1 : Αρχές καλής επικοινωνίας

Ζητάμε από τα παιδιά να καταγράψουν σε ένα μεγάλο φύλλο χαρτί τις αρχές
της καλής επικοινωνίας (π.χ. κοιτάζω τον άλλον στα μάτια όταν του μιλάω, απευθύ-
νομαι στο κατάλληλο πρόσωπο για κάθε θέμα, εκφράζω με σαφήνεια και ειλικρίνεια
αυτό που θέλω, ακούω τον άλλον και προσπαθώ να μπω στη θέση του, διαλέγω την
κατάλληλη στιγμή και τον κατάλληλο χώρο).
Τοποθετούμε το χαρτί με τις «αρχές» στον πίνακα.
Δραστηριότητα 2: Μέθοδοι επικοινωνίας

Χωρίζουμε τα παιδιά σε ομάδες των τριών. Τους λέμε να σκεφθούν μια ιστο-
ρία σύντομη. Το ένα παιδί διηγείται την μικρή ιστορία στο δεύτερο χωρίς να ακούει
το τρίτο. Στη συνέχεια το δεύτερο παιδί αναπαριστά την ιστορία στο τρίτο παιδί – τα
λόγια απαγορεύονται αυστηρά - χρησιμοποιώντας την κίνηση στο σώμα, εκφράσεις
στο πρόσωπο κλπ. Αμέσως μετά το τρίτο παιδί καλείται να ζωγραφίσει την ιστορία
όπως την κατάλαβε και να την εξιστορήσει στα άλλα δύο.
Όταν τελειώσει η διαδικασία τα 3 παιδιά συζητούν για τις δυσκολίες που εν-
δεχομένως αντιμετώπισαν .
17
Στον μεγάλο κύκλο τα παιδιά συζητούν για τις μορφές επικοινωνίας
Δραστηριότητα 3 :Δουλεύω σαν ομάδα

Ζητάμε από τα παιδιά να σκεφθούν διάφορα πράγματα που κάνουν στο σχολείο
τα οποία απαιτούν συνεργασία καθώς και πράγματα που κάνουν μόνοι τους. Ρωτάμε
ποια πράγματα κάνουμε μαζί με άλλους και ποια κάνουμε καλύτερα ο καθένας μόνος
του. Πιθανές ερωτήσεις:
 Γιατί συμβαίνει αυτό;
 Ποια είναι τα πλεονεκτήματα να δουλεύεις μόνος σου και ποια είναι τα μειο-
νεκτήματα;
Καταγράψτε μας απαντήσεις σε ένα μεγάλο χαρτί. Μοιράζουμε την εικόνα με
τα δύο γαϊδουράκια – μία για κάθε δύο παιδιά. Τι μας λέει αυτή η εικόνα;
Συμπληρωματικές δραστηριότητες:
Προτείνουμε στα παιδιά να γράψουν σε τετράδιο τις αρχές της επικοινωνίας
που συζήτησαν στη συνάντηση και να ζητήσουν από άλλα μέλη της οικογένειας τους
να προσθέσουν και αυτά άλλες 3 αρχές.
Σύνοψη – κλείσιμο:
Ζητάμε από τα παιδιά να μοιραστούν με όλη την ομάδα : «Αυτό που μου άρεσε
σήμερα περισσότερο ήταν…….», «Αυτό που μου φάνηκε δύσκολο ήταν….»
Σύνδεση με ειδικά θέματα:Παλιά και σύγχρονα μέσα επικοινωνίας, Επικοινωνία και
Η/Υ, δορυφόροι.
18
4η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ : ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΦΙΛΟΣ ΜΟΥ
ΣΤΟΧΟΙ:
Να δοθεί η ευκαιρία στα παιδιά :
 Να δουν τη σημασία των φίλων και της φιλίας στη ζωή τους
 Να βρουν τα στοιχεία που ενισχύουν την ποιότητα της καλής φιλίας
 Να κατανοήσουν κάποιους τρόπους με τους οποίους δημιουργούνται και δια-
τηρούνται νέες φιλίες
 Να δουν γιατί κάποιες φιλίες τελειώνουν ή τις τελειώνουμε
Υλικά που θα χρησιμοποιηθούν:

 Πίνακας
 Μεγάλα φύλλα χαρτί
 Μαρκαδόροι
 Φύλλα χαρτί Α4
 Ένα μεγάλο φύλλο χαρτί που θα γράφει «καλός φίλος είναι ....»
 Υλικό που κολλάει στον τοίχο –blue tac
 Ένα κουτί ή καπέλο
Δραστηριότητα 1 :Η έννοια «φίλος».

Ζητάμε από τα παιδιά να συγκεντρωθούν στη λέξη «Φίλος» και μετά να σκεφ-
θούν και να πουν λέξεις που τους έρχονται στο μυαλό σχετικά.
Γράφουμε τις απαντήσεις τους σε ένα μεγάλο χαρτί και το στηρίζουμε στον
πίνακα. Στη συνέχεια μιλάμε μαζί τους για τις απαντήσεις τους και για τις πολλές
πλευρές της φιλίας.
Πιθανές ερωτήσεις :
 Γιατί είναι τόσο σημαντικοί οι φίλοι;
 Πότε χρειαζόμαστε φίλους;
 Είναι όλοι οι φίλοι μας καλοί φίλοι;
Ζητάμε από τα παιδιά να σκεφτούν και εάν είναι δυνατόν να φτιάξουν ένα κατά-
λογο με τα ονόματα των φίλων τους. Παροτρύνετε τους να συμπεριλάβουν και φα-
νταστικούς φίλους, μεγάλους και κατοικίδια ζώα.
Δραστηριότητα 2 : «Τα χαρακτηριστικά της φιλίας»

Χωρίζουμε τα παιδιά σε μικρές ομάδες (για τον χωρισμό βλέπε παράρτημα 1)
Ζητάμε από αυτά να συζητήσουν σχετικά με :
 «Ποιες είναι οι ιδιότητες του καλού φίλου;». Μοιράζουμε το χαρτί «Καλός φί-
λος είναι...» και τους λέμε να φτιάξουν τον χάρτη της φιλίας συμπληρώνοντας
τις λέξεις που να περιγράφουν ένα καλό φίλο.
 «Με ποιους τρόπους μπορούμε να δείξουμε τη φιλία μας σε κάποιον;» Ζητή-
στε τους να κάνουν ένα κατάλογο σε ένα φύλλο χαρτί που θα τους δώσετε.
19
Δραστηριότητα 3: Προβλήματα στις φιλικές σχέσεις
Μοιράζουμε στα παιδιά, στον μεγάλο κύκλο, φύλλα χαρτί στο καθένα και τους
ζητάμε να σκεφτούν τους λόγους για τους οποίους μία φιλία μπορεί να διακοπεί.
Κάθε παιδί πρέπει να γράψει ένα λόγο στη μία πλευρά του χαρτιού. Στο πίσω
μέρος του χαρτιού πείτε τους να καταγράψουν ένα τρόπο αντιμετώπισης του προ-
βλήματος, χωρίς να χαλάσουν τη φιλία τους, εάν είναι δυνατόν.
Μαζέψτε τα χαρτιά σε ένα κουτί ή καπέλο. Ανακατέψτε τα και ξαναμοιράστε
στα παιδιά, τα οποία διαβάζουν τους λόγους και την απάντηση. Φτιάξτε ένα κατάλογο
στο μεγάλο χαρτί του πίνακα με τις προτάσεις των παιδιών. Ο κατάλογος αυτός θα
αποτελεί τον «Κώδικα της τάξης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων στις φιλί-
ες».
Συμπληρωματική δραστηριότητα :
1) Χωρίζουμε τα παιδιά σε μικρές ομάδες των 4-5 ατόμων. Μοιράζουμε σε
κάθε παιδί ένα μεγάλο φύλλο χαρτί και τους εξηγούμε τι πρόκειται να κάνουν. Θα
πρέπει να ζωγραφίσουν τρεις μεγάλους ομόκεντρος κύκλους, που θα είναι οι κύκλοι
των σχέσεων τους.
Στη συνέχεια ζητάμε από τα παιδιά να σκεφτούν, να κατατάξουν και να συ-
μπληρώσουν τους ανθρώπους που είναι πολύ ιδιαίτεροι / ξεχωριστοί γι’ αυτά στον
εσωτερικό κύκλο (π.χ. οι γονείς, αδέλφια, παππούδες, γιαγιάδες, φίλοι), αυτούς που
είναι λιγότερο ιδιαίτεροι/ ξεχωριστοί στον μεσαίο κύκλο (π.χ. φίλους, ξαδέλφια, θεί-
ους, θείες, ανθρώπους από το σχολείο) και αυτούς με τους οποίους συναλλάσσονται
συχνά και παίζουν κάποιο ρόλο στη ζωή τους, αλλά δεν είναι καθόλου ιδιαίτεροι γι
αυτούς (π.χ. μπακάλης, γειτόνισσα, συνάδελφοι του μπαμπά, όλοι οι συμμαθητές)
2) Ζητάμε από τα παιδιά να πάρουν συνέντευξη από έναν από τους δικούς τους αν-
θρώπους, να μάθουν για τα ενδιαφέροντα του/της, τα όνειρά του/της, γι αυτά που
θέλει να πετύχει, τι τον/την κάνει χαρούμενο/η. Να καταγράψουν τα αποτελέσματα
από τη συνέντευξη σε ένα τετράδιο και να τα παρουσιάσουν στην ομάδα.
4) Προτείνουμε στα παιδιά να γράψουν ιστορίες για ένα μοναχικό παιδί που βρήκε
ένα φίλο.
5) Προτείνουμε στα παιδιά να φτιάξουν μια συλλογή από ποιήματα για τους φίλους
και τη φιλία.
6) Προτείνουμε στα παιδιά να φτιάξουν μια ιστορία (με σκίτσα, ή να την γράψουν) για
δύο φίλους που τσακώνονται και συμφιλιώνονται και αν αναφέρουν τους λόγους που
οδήγησαν στην ενδυνάμωση της φιλίας.
20
7) Προτείνουμε στα παιδιά να φτιάξουν κύκλους συναισθημάτων που θα περιγρά-
φουν μια φιλία όταν πηγαίνει καλά και όταν έχει προβλήματα.
Σύνοψη – κλείσιμο : Ρωτήστε τα παιδιά : «Τι μάθατε για τη δημιουργία φιλίας και τη
διατήρηση φίλων;»
Ζητάμε από τα παιδιά να μας πουν εάν τους άρεσε η συνάντηση. Τα παιδιά δίνουν την
απάντηση τους χρησιμοποιώντας τον αντίχειρα τους προς τα κάτω ή προς τα πάνω
αντίστοιχα.

1) Προβολή φιλίας μέσα από τα Μ.Μ.Ε.
2) Κίνδυνος ατυχημάτων, ριψοκίνδυνα παιχνίδια
3)Το θέμα μπορεί να συνδεθεί με το μάθημα της φυσικής ιστορίας (τις οικογένειες
και τις σχέσεις αλληλεξάρτησης στον κόσμο των ζώων, τους ζωντανούς οργανι-
σμούς, κατατάσσοντας τους ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους)
21
5η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ : ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗΣ
ΣΤΟΧΟΙ:
 Να συνεχίσουν να καλλιεργούν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, ανακαλύ-
πτοντας κι άλλα πράγματα για τον αυτό τους και ερευνώντας τι μπορούν και τι
δεν μπορούν να κάνουν.
 Να αναγνωρίσουν τα όρια τους με τρόπο θετικό και δημιουργικό, και να θέ-
σουν στόχους για το μέλλον .
 Να συνειδητοποιήσουν ποια είναι η επιρροή τους στους άλλους ανθρώπους
και ποιος είναι ο ρόλος που έχουν παίξει για την ενίσχυση της αυτοπεποίθη-
σης τους.
Υλικά που θα χρησιμοποιηθούν:

 Φύλλα χαρτί
 Στυλό
 Μαρκαδόροι χοντροί, πολύχρωμες μπογιές
Εισαγωγικά
Θα ήταν χρήσιμο να εξηγήσετε στα παιδιά τι σημαίνει αυτογνωσία (ο τρόπος
με τον οποίο κάποιος αξιολογεί τον εαυτό του: είμαι ….), αυτοεκτίμηση (η αξιολόγηση
που κάνει κάποιος για τον εαυτό του : μπορώ να κάνω….), αυτοπεποίθηση (είμαι χα-
ρούμενος με τον εαυτό μου και την αξία μου).
Δεν είναι αρκετό να γνωρίζουμε μόνο εμείς για τον εαυτό μας. Επιθυμούμε
αυτά που σκεφτόμαστε και νιώθουμε για μας να επιβεβαιωθούν και από τους γύρω
μας.
Δραστηριότητα 1 :
Χωρίστε τα παιδιά σε μικρές ομάδες (βλέπε παράρτημα 1) και μοιράστε τους
από ένα φύλλο χαρτί. Κάθε παιδί γράφει το όνομα του στο κάτω μέρος της σελίδας
και το δίνει στο επόμενο παιδί που κάθεται στα δεξιά του. Το επόμενο παιδί γράφει
στη κορυφή της σελίδας κάτι καλό για το προηγούμενο παιδί, του οποίου το όνομα
βρίσκεται στο κάτω μέρος της σελίδας, το διπλώνει να μη φαίνεται, και το δίνει στο
επόμενο από τα δεξιά του παιδί. Σιγά-σιγά η σελίδα θα φτάσει πάλι στο πρώτο παιδί
και τότε θα μπορέσει να διαβάσει όλα τα θετικά που έγραψαν στο χαρτί γι αυτό τα
άλλα παιδιά.
Στη συνέχεια ζητήστε από τα παιδιά να ξαναγίνουν μεγάλη ομάδα και προ-
τρέψτε τα να πουν πως ένιωσαν διαβάζοντας τα καλά που τους έγραψαν, αν τα ήξε-
22
ραν, αν περίμεναν να τα αναγνωρίσουν οι συμμαθητές τους, πόσο δύσκολα τους ήταν
να βρουν θετικά για τους άλλους.
Επισήμανση : Μπορεί να γραφτούν αρνητικά σχόλια για κάποιους αντί για θετικά. Εί-
ναι σημαντικό να μείνετε λίγο σε αυτό και να συζητήσετε πόσο δύσκολο μας είναι με-
ρικές φορές να σταθούμε και να δούμε τις θετικές πλευρές κάποιου, ενώ για τις αρ-
νητικές μπορούμε εύκολα να μιλήσουμε.
Εξηγήστε στα παιδιά ότι είναι καλό να αναφέρονται και τα αρνητικά, αλλά με ενδια-
φέρον, ώστε να λειτουργούν βοηθητικά για τους άλλους και να μη τους πληγώνουν.
Δραστηριότητα 2 :
Έχετε φροντίσει να ζωγραφίσετε δύο δένδρα σε δύο μεγάλα χαρτιά που το
κάθε ένα έχει και ένα τίτλο «ΜΠΟΡΩ» και «ΘΑ ΗΘΕΛΑ».
Τα παιδιά χωρίζονται σε ζευγάρια και μιλούν για όλα τα ξεχωριστά πράγματα
που μπορούν να κάνουν π.χ. να κάνουν ποδήλατο, να τρέχουν γρήγορα, να κολυμπούν
γρήγορα κλπ.
Κάθε παιδί επιλέγει μια «δεξιότητα», γράφει την δεξιότητα και το όνομα του
σε ένα φύλλο χαρτί που θα έχει επικεφαλίδα «ΜΠΟΡΩ». Κολλάμε όλα τα φύλλα στο
δένδρο που έχουμε ζωγραφίσει εκ των προτέρων εμείς και είναι τοποθετημένος
στον πίνακα της τάξης.
Στη συνέχεια το κάθε ζευγάρι μιλάει για πράγματα που δεν μπορεί να κάνει
αλλά θα ήθελε να κάνει. Επιλέγει το κάθε παιδί ένα και το σημειώνει στο χαρτί που
έχει επικεφαλίδα «ΘΑ ΗΘΕΛΑ» μαζί με το όνομα του και το κολλάει στο δεύτερο
δένδρο. Στη συνέχεια γίνεται ομαδική συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων.
Συμπληρωματική δραστηριότητα :
Να ερευνήσουν τις πλούσιες λογοτεχνικές πηγές, από παραμύθια που αφο-
ρούν στην αυτοεκτίμηση και τις σχέσεις, π.χ. το Ασχημόπαπο, τον Γιάννη και τη φα-
σολιά κλπ
Σύνοψη – κλείσιμο: Στο μεγάλο κύκλο λένε όλοι «τι έμαθα σήμερα», τι μου άρεσε»,
«τι με δυσκόλεψε».

Αγαπώ τον εαυτό μου σημαίνει τον φροντίζω και ενδιαφέρομαι για την υγεία
μου, τη διατροφή μου, την άσκηση του σώματος μου, το περιβάλλον μου.
23
6η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ : ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ
ΣΤΟΧΟΙ:
 Να εντοπίσουν και να αναλογιστούν τους τρόπους με τους οποίους αντιδρούν
στις καθημερινές διαφωνίες τους με άλλα άτομα
 Να καταλάβουν ότι υπάρχουν, εκτός από τον εκνευρισμό, τον θυμό και την
υποταγή, πολλοί άλλοι τρόποι επίλυσης των διαφωνιών
 Να ελέγξουν τις παρορμητικές αντιδράσεις σε καταστάσεις πίεσης
Υλικά : Μεγάλα φύλλα χαρτί Α4, μαρκαδόροι χοντροί, στυλό, σφυρίχτρα, δύο φύλλα
χαρτί με τις λέξεις ΠΟΛΥ και ΛΙΓΟ.
Δραστηριότητα 1 : Λόγοι για διαφωνία

Ζητάμε από τα παιδιά να σκεφθούν την τελευταία φιλονικία που είχαν με κά-
ποιον στη τάξη, τι την προκάλεσε και τι έγινε. Στη συνέχεια καταγράψτε τους λόγους
διαφωνίας που αναφέρουν τα παιδιά σε ένα μεγάλο φύλλο χαρτί στον πίνακα.
Δραστηριότητα 2 : Σκηνές διαφωνίας

Χωρίστε τα παιδιά σε ζευγάρια : ο Α και ο Β. Ο Α λέει: «τι όμορφη μέρα που
είναι» και ο Β: «Όχι, δεν είναι». Τα παιδιά ξεκινούν ευγενικά, μετά αρχίζουν να δια-
φωνούν διαφοροποιώντας το ύψος και τον τόνο της φωνής τους. Είναι σε μικρή από-
σταση και δεν αγγίζει το ένα το άλλο.
Σταδιακά μόλις σφυρίξετε με τη σφυρίχτρα χαμηλώνουν τους τόνους της φω-
νής και επιστρέφουν στο κανονικό τους ρυθμό,
Δραστηριότητα 3 : Στον μεγάλο κύκλο

Καλέστε τα παιδιά να καθίσουν στο μεγάλο κύκλο. Ζητήστε τους να πουν σκέ-
ψεις και συναισθήματα που τους γεννήθηκαν από τη δραστηριότητα τους. Εξηγήστε
ότι υπάρχουν πολλές καταστάσεις που μπορεί να σας οδηγήσουν συχνά σε συγκρού-
σεις. Χρησιμοποιήσετε ως παράδειγμα τον κατάλογο που έφτιαξαν στην άσκηση 1
σχετικά με τους λόγους που οδηγούν κάποιους σε διαφωνίες.
Στη συνέχεια ρωτήστε τα παιδιά να πουν :
 Γιατί θυμώνουμε;
 Τι μας κάνει να νιώθουμε επιθετικοί;
 Βοηθάει να αντιδρούμε με αυτό τον τρόπο;
 Τι αποτέλεσμα έχει συχνά, σ’ εμάς και στο άλλο πρόσωπο;
 Υπάρχει άλλος τρόπος να επιλύσουμε τη διαφωνία μας;
 Πώς μπορούμε να πούμε τι νιώθουμε;
24
Συμπληρωματική δραστηριότητα:
Να γράψουν οι μαθητές μια ιστορία με διαφορετικές περιπτώσεις τέλους. Ή
δίνει ο/η εκπ/κός την αρχή μιας ιστορίας και οι μαθητές συμπληρώνουν την ιστορία
με δυο τρόπους:Τέλος με θετική έκβαση και τέλος με αρνητική έκβαση (μπορούν να
γράψουν σκέψεις ή γεγονότα που οδήγησαν στις δυο διαφορετικές λύσεις).
Σύνοψη – Κλείσιμο
Στους απέναντι τοίχους της αίθουσας κολλήστε στον ένα το χαρτί με τη λέξη
«ΠΟΛΥ» και στον άλλον το χαρτί με τη λέξη «ΛΙΓΟ». Ζητήστε από τα παιδιά να
σταθούν στον ένα ή στον άλλον τοίχο απαντώντας έτσι στις ερωτήσεις : «Μου άρεσε
αυτό το μάθημα», «Έμαθα από αυτό το μάθημα».

 Με τη βία και την κακοποίηση
 Με τον κίνδυνο τροχαίων ατυχημάτων
25
7η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ : ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΑΞΙΕΣ
ΣΤΟΧΟΙ :
 Να σκεφθούν το μέλλον, τι θέλουν να κάνουν και να γίνουν
 Να μάθουν να θέτουν ρεαλιστικούς προσωπικούς στόχους για τον εαυτό τους
Υλικά: στυλό, φύλλα χαρτί Α4, μαρκαδόροι χονδροί και πολύχρωμες μπογιές, το έ-
ντυπο «Ο προσωπικός μου στόχος»

Συζητήστε τον σκοπό της συνάντησης αυτής. Χρειάζεται να διευκρινίσετε την
έννοια «στόχος» σχετικά με το «θέτω προσωπικούς στόχους».
Βασική αρχή στην ατομική ψυχολογία είναι ότι όλοι μας είμαστε όντα προσανα-
τολισμένα προς κάποιο σκοπό. Η συμπεριφορά μας καθορίζεται από τους στόχους
που θέτουμε για τον εαυτό μας πολλές φορές και ασυνείδητα. Οι μακροπρόθεσμοι
στόχοι μας καθορίζονται από τον τρόπο της ζωής μας και αντικατοπτρίζουν τις α-
ντιλήψεις μας για τι πιστεύουμε ότι είναι το καλύτερο για μας.
Τονίστε τη σημασία που έχει «να θέτω ρεαλιστικούς στόχους στη ζωή μου για
να μπορώ να πετύχω αυτό που επιθυμώ.»
Δραστηριότητα 1: Στο μέλλον…

Ζητάμε από τα παιδιά να σκεφτούν τι θέλουν να γίνουν όταν μεγαλώσουν
Μοιράζουμε ξεχωριστά σε κάθε παιδί ένα φύλλο Α4 και του ζητάμε να το
χωρίσει σε 4 μέρη. Στη συνέχεια το κάθε παιδί ζωγραφίζει σε κάθε μέρος του χαρ-
τιού τον εαυτό του έτσι όπως θα’ θελε να είναι μετά από 10 χρόνια.
Δραστηριότητα 2: Προσωπικός στόχος

Αφού ολοκληρώσουν την ζωγραφιά, βοηθάμε τα παιδιά να σχηματίσουν μικρές
ομάδες και να συζητήσουν πόσο εύκολη ή δύσκολη τους φάνηκε η άσκηση. Στη συνέ-
χεια να πουν στα άλλα μέλη της ομάδας ποιο στόχο επιλέγουν ως τον πιο σημαντικό.
Να εξηγήσουν στους άλλους γιατί είναι ο πιο σημαντικός,
Μοιράζουμε ένα φύλλο χαρτί που θα φέρει τον τίτλο «Ο προσωπικός μου
στόχος» (βλέπε έντυπο) και τα παιδιά επιλέγουν να περιγράψουν σε αυτό τον στόχο
που επέλεξαν ως πιο σημαντικό. Όταν ολοκληρώσουν, κάθονται όλοι μαζί στο μεγάλο
κύκλο και παρουσιάζουν το στόχο και το σχέδιο δράσης που έκαναν.
Σύνοψη- κλείσιμο: Ζητάμε από τα παιδιά να πουν ένα συναίσθημα για να ολοκληρώ-
σουν τη διαδικασία
26
Έντυπο :Ο προσωπικός μου στόχος
Ο στόχος που διάλεξα είναι :__________________________

_______________________________________________
Για να τον πετύχω πρέπει να :_________________________

_______________________________________________
Ίσως αντιμετωπίσω δυσκολίες :________________________

_______________________________________________
Θα προσπαθήσω να τις ξεπεράσω :______________________

_______________________________________________
Έχω χρόνο για να το καταφέρω :_______________________

_______________________________________________
Θα ζητήσω βοήθεια από :_____________________________

_______________________________________________
27
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ( 8η):
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΜΕ ΑΝΗΣΥΧΟΥΝ Η ΜΕ ΦΟΒΙΖΟΥΝ
ΣΤΟΧΟΙ :
 Να εντοπίσουν και να αναγνωρίσουν τους φόβους και τις ανησυχίες τους με
μη απειλητικό, ενθαρρυντικό τρόπο.
 Να ερευνήσουν τη φύση αυτών των φόβων και ανησυχιών – πραγματικών ή
φανταστικών – και να βρουν τρόπους αντιμετώπισης τους και διατήρησης της
ασφάλειας τους.
Υλικά : στυλό, μολύβια, μεγάλα χαρτιά, μαρκαδόρους
Στην ενότητα αυτή ενημερώνουμε τα παιδιά ότι θα ασχοληθούμε με φόβους

και ανησυχίες, με την πραγματική ή φανταστική ύπαρξη τους.
Καθησυχάζουμε τα παιδιά ότι θα μοιράζονται μονάχα ότι θέλουν να μοιρα-
στούν και ότι μπορούν να σιωπήσουν εάν θέλουν.
Δραστηριότητα 1: Ο κροκόδειλος
Επιλέξτε ένα παιδί για να είναι ο κροκόδειλος. Ο σκοπός του παιχνιδιού είναι
αν περάσουν τα παιδιά από τη μια «όχθη» - τα στρώματα- στην άλλη. Ανάμεσα από
τα στρώματα είναι το «ποτάμι». Ο κροκόδειλος πρέπει να πιάσει όσα περισσότερα
παιδιά μπορεί φτάνει να βρίσκονται μέσα στο ποτάμι. Όσα παιδιά ακουμπά βγαίνουν
από το παιχνίδι. Αυξήστε τον αριθμό των κροκοδείλων για να τελειώσει πιο γρήγορα
το παιχνίδι. Παίξτε το παιχνίδι μέχρι να μείνει ένα μόνο παιδί που γίνεται τότε κρο-
κόδειλος.
Στη συνέχεια αφήνουμε χρόνο στα παιδιά να ξεκουραστούν. Καθόμαστε σε κύκλο

και ξεκινάμε την συζήτηση. Μιλάμε για την απόλαυση του παιχνιδιού, τις σκέψεις και
τα συναισθήματα τους. Η χαρά του να σε κυνηγούν. Πιθανές ερωτήσεις :
 Ήταν τρομακτικό;
 Γιατί νομίζετε ότι συμβαίνει αυτό;
 Υπήρχε πραγματικά ο κροκόδειλος;
Τονίστε ότι αν και όλοι ήξεραν πως ήταν παιχνίδι, η σκέψη ότι θα μας πιάσει και
θα μας φάει ένας κροκόδειλος ήταν τρομακτική.
Δραστηριότητα 2 : Πραγματικότητα και Φαντασία

Μοιράζουμε μολύβια και χαρτιά. Ζητάμε από τα παιδιά να ζωγραφίσουν και να
ονομάσουν ή να γράψουν σχετικά με αυτά που τα φοβίζουν, από αυτά που χρειάζο-
νται προστασία σε εσωτερικό ή εξωτερικό χώρο.
28
Έχει σημασία να γράψουν τους δικούς τους φόβους και να μη γράψουν αυτά
που φοβούνται και οι άλλοι.
Στη συνέχεια ζητάμε από κάθε παιδί να μιλήσει για ένα φόβο του. Γράφουμε τις
απαντήσεις τους κάτω από δύο επικεφαλίδες «Πραγματικότητα» και «Φαντασία».
Ζητάμε από τα παιδιά να αναγνωρίσουν ποιο πρέπει να πάει σε ποια στήλη, ποιοι φό-
βοι είναι πραγματικοί και ποιοι είναι φανταστικοί. Ερευνούμε με τα παιδιά ποιοι φό-
βοι είναι χειρότεροι και γιατί, καθώς και για τα συναισθήματα που νιώθουν. Πιθανές
ερωτήσεις :
 Τι σας βοηθάει όταν είσαστε τρομαγμένος;
 Ποιος σας βοηθάει;
 Πώς μπορείτε να εξασφαλίσετε την ασφάλεια σας;
Δραστηριότητα 3 :Ο δράκος
Σαν μια ομάδα τα παιδιά φτιάχνουν ένα δράκο από φανταστικούς φόβους, και τον
απλώνουν σε ολόκληρη την αίθουσα.
Μοιράζουμε εργασίες σε ομάδες παιδιών ή ζευγάρια, π.χ. χρωματισμός, κατα-
σκευή κεφαλιού, ουράς, σώματος κλπ. Κρεμάμε τον δράκο στον τοίχο.
Στη συνέχεια μοιράζουμε φύλλα χαρτί στα παιδιά και ζητάμε να γράψουν τον
χειρότερο φανταστικό φόβο που έχουν δοκιμάσει. Κατόπιν να κολλήσουν το χαρτί
πάνω στο δράκο.
Με τη βοήθεια των παιδιών φτιάχνουμε ένα κατάλογο : «Τι κάνω όταν φο-
βούμαι κάτι φανταστικό»
Σύνοψη - Κλείσιμο :Ανακεφαλαιώνουμε, συζητώντας με τα παιδιά τι τους άρεσε και

τι όχι, τι τους δυσκόλεψε κλπ.
29
2. Δραστηριότητες από την εφαρμογή του προγράμματος
2.1. Δραστηριότητες στο σχολικό χώρο (ανά συνάντηση)
Δημοτικό Σχολείο Μεσορόπης
Δημοτικό Σχολείο Θεολόγου
30
1η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: ΓΝΩΡΙΜΙΑ, ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ, ΣΥΜΒΟ-
ΛΑΙΟ
Δημοτικό Σχολείο Αμυγδαλεώνα

Τα παιδιά ήταν λίγο αβέβαια στην πρώτη αυτή συνάντηση. Είχαν μια μικρή καχυ-
ποψία ή διστακτικότητα για το τι επρόκειτο να γίνει στην τάξη. Δεν ήξεραν αν ήταν
μάθημα ή όχι, αν και στις παρακάτω συναντήσεις κάποιες φορές συνήθιζαν να το λέ-
31
νε μάθημα. Επειδή είμαι η καθηγήτρια των Αγγλικών τους, δεν ήξεραν αν το μάθημα
θα γινόταν στα Ελληνικά ή στα Αγγλικά. Ο τίτλος του προγράμματος <<Διαπροσωπι-
κές σχέσεις- Φυσική υγεία>> δεν τους διαφώτισε αντίθετα τους άγχωσε. Όταν όμως
μπήκαμε στη διαδικασία να χωριστούμε σε ομάδες η κατάσταση διαφοροποιήθηκε.
Βέβαια δημιουργήθηκε ένας μικρός πανικός, γιατί κι εγώ δεν ήθελα να παίξω το ρό-
λο του δασκάλου που κάνει παρατηρήσεις όλη την ώρα, αλλά του καθοδηγητή. Βέβαια
τα παιδιά δεν ήταν έτοιμα να λειτουργήσουν μόνα τους με τάξη και ησυχία. Χωρίσαμε
τις ομάδες με τα ημιτελή παραμύθια και τα ζευγάρια με τις αντίθετες λέξεις όπως
άσπρο- μαύρο, μέρα-νύχτα κ.τ.λ. Δημιουργήθηκαν μικροπροβλήματα επειδή τα παιδιά
ήθελαν να είναι ζευγάρια ή παρέα με τους φίλους τους αλλά ξεπεράστηκαν όταν τους
έδωσα εξηγήσεις για το πώς θα λειτουργούμε, μετά γράψανε τα ονόματά τους σε ένα
μεγάλο φύλλο χαρτί. Τα παιδιά δεν είχαν μεγάλη ευκολία στο να πουν κάτι για τον
εαυτό τους και γενικά στο να μιλήσουν. Στο συμβόλαιο που κάναμε, τα παιδιά αποφά-
σισαν τα παρακάτω.
 Να μη βρίζουμε.
 Να μη χτυπάμε.
 Να είμαστε ευγενικοί.
 Να μην κοροϊδεύουμε ο ένας τον άλλο.
 Να μη μιλάμε όταν μιλάει ο άλλος.
 Να αγαπάμε ο ένας τον άλλο.
 Να νοιαζόμαστε τους άλλους.
 Να συμμετέχουμε όλοι μαζί.
 Να σεβόμαστε τη γνώμη του άλλου.
 Να είμαστε υγιείς.
 Να μην είμαστε εγωιστές.
Τα παιδιά επανέλαβαν πολλές φορές ότι θα ήθελαν να γίνουν καλύτεροι άνθρω-
ποι και πίστευαν ότι αυτό θα το κατόρθωναν με τις συναντήσεις μας. Τους άρεσε που
υπέγραψαν και επικύρωσαν τις αποφάσεις τους με και ένοιωσαν έτσι πιο υπεύθυνοι.
Όταν τους ζήτησα να ζωγραφίσουν αυτές τις προσδοκίες τους, δυσκολεύτηκαν γιατί
πίστευαν ότι δε θα καταφέρουν να κάνουν τέλειες τις ζωγραφιές, αλλά τελικά το ξε-
πέρασαν και ολοκλήρωσαν τα έργα τους με συνθήματα καλής συμπεριφοράς δίπλα
στις ζωγραφιές τους. Στο τέλος τα παιδιά μου είπανε πως τους άρεσε αυτό που κά-
ναμε και κάποια μάλιστα με ένοιωσαν σαν φίλη και όχι σα δασκάλα αυτό το διάστημα.
Ο χρόνος που χρησιμοποιήθηκε ήταν δύο διδακτικές ώρες και δεν έφτασε γιατί ξο-
δεύτηκε πολύς χρόνος στην οργάνωση και τον συντονισμό.
32
Τους ζητήθηκε να γράψουν το όνομα τους σε μία κόλλα χαρτί και να ζωγραφί-
σουν δίπλα ό,τι θέλουν. Όλοι χρησιμοποίησαν έντονα χρώματα μαρκαδόρων. Μόνο
μία μαθήτρια ζωγράφισε ένα γκρίζο σύννεφο. Αυτή η μαθήτρια είναι παιδί χωρισμέ-
νων γονιών, οι οποίοι χώρισαν με άσχημο τρόπο και αντιμετωπίζει η μητέρα, με την
οποία ζει, πολλά οικονομικά προβλήματα. Ένας μαθητής ζωγράφισε ένα πολύ μεγάλο
δέντρο. Αυτός ο μαθητής θέλει πάντα να επιβάλλεται, να τον θεωρούν αρχηγό και
δημιούργησε πολλές φορές προβλήματα και στο πρόγραμμα, όπως και μέσα στο σχο-
λείο γενικά.
Η μαθήτρια που σ΄ όλο το πρόγραμμα συμμετείχε περισσότερο, όχι μόνο στις
δραστηριότητες, άλλα εξωτερικεύοντας πιο πολύ από όλους τον βαθύτερο εαυτό της,
ζωγράφισε ένα κίτρινο αστέρι που συμβόλιζε το εξής: οι ομάδες που κάθε φορά θα
χωρίζονταν να φωτίζονταν από το αστέρι για να δουλεύουν πάρα πολύ καλά. Η συ-
33
γκεκριμένη μαθήτρια υπήρξε μία αποκάλυψη και για μένα. Μαθήτρια της Δ΄τάξης
πάντα στο σχολείο ήταν πολύ χαμηλών τόνων, με μεγάλη εσωστρέφεια, ως μαθήτρια
μέτρια. Μέσα από το πρόγραμμα έβγαλε όλη την καταπίεση που αισθάνεται ως το
τρίτο παιδί μιας πολύτεκνης οικογένειας (7 παιδιά), επέδειξε φοβερή ωριμότητα και
το κυριότερο η εξωτερίκευση αυτή τη βοήθησε να σταθεί καλύτερα στην τάξη και να
ανέβει πολύ το επίπεδο της στα μαθήματα.
Οι κανόνες που καθορίστηκαν σ΄ αυτήν την πρώτη συνάντηση τέθηκαν από τους
ίδιους τους μαθητές. Τους άρεσε ιδιαίτερα που υπέγραψαν στο τέλος . Τους έκανε να
αισθάνονται πιο υπεύθυνοι. Πολλές φορές και στην τάξη, όταν γινόταν φασαρία κά-
ποιο παιδί βρισκόταν που τους υπενθύμιζε και τότε όλοι σταματούσαν αμήχανα γιατί
ένιωθαν πως παρέβαιναν έναν κανόνα που οι ίδιοι είχαν θέσει κι αποδεχτεί.
Όσον αφορά τις προσδοκίες τους, αυτές ήταν ανάλογες του οικογενειακού και
κοινωνικού τους περιβάλλοντος. Σχεδόν όλα τα παιδιά ήθελαν να κάνουν οικογένεια,
να αποκτήσουν ένα μεγάλο σπίτι, να ασχοληθούν με τα επαγγέλματα των γονιών
τους. Από αυτή την πρώτη συζήτηση έλειπε τελείως η επιθυμία για σπουδές κι όταν
τους το ανέφερα ένιωσαν αμήχανα, χωρίς να μπορούν να πούνε κάτι συγκεκριμένο. Η
συγκεκριμένη αντιμετώπιση δεν είναι εύκολο να γίνει κατανοητή από κάποιον που δε
γνωρίζει τον κοινωνικό χώρο για τον οποίο μιλάμε. Αν και η Μεσορόπη ως χωριό
έχει πάρα πολλούς μορφωμένους ανθρώπους, αυτοί στην πλειοψηφία τους δε μένουν
εδώ για να αποτελούν πρότυπο. Αντίθετα πρότυπο αποτελούν οι μεγάλες οικογένει-
ες καθότι υπάρχουν πολλές πολύτεκνες στο χωριό. Οι παραστάσεις τους έχουν να
κάνουν με τη φύση, με τις γεωργικές ασχολίες.
34
2η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: Η ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΜΟΥ

Ξεκίνησαμε τη συνάντηση αυτή διαβάζοντας δύο παραμύθια. Τον «Τριγωνοψα-
ρούλη» και τον «Μέντιος ο 15 ο αυτοκράτορας». Συζητήσαμε τις ιστορίες με τα παι-
διά και μετά άρχισαν να μιλάνε για τον εαυτό τους. Τα παιδιά δεν ήθελαν να πουν
πολλά για τον εαυτό τους. Δεν ήξεραν τι να πουν και δεν εκφράζονταν με άνεση και
ευχέρεια. Δε μιλούσαν για τα συναισθήματά τους και απαντούσαν σε κάποιες ερωτή-
σεις κυρίως μονολεκτικά. Ακόμη και όταν συστήθηκαν στον κύκλο λέγοντας το όνομά
τους και ένα συναίσθημα έλεγαν « είμαι ο … και είμαι καλός». Δεν υπήρχε άνεση
στην έκφραση και ποικιλία στα επίθετα. Στον ατομικό τους χάρτη, όμως εξέφρασαν
περισσότερα πράγματα και κατάλαβα ότι τα παιδιά επικοινωνούν καλύτερα με το
γραπτό παρά με τον προφορικό λόγο. Πράγμα που με ενόχλησε γιατί αυτό το συνα-
ντώ στο μάθημά μου (των Αγγλικών) και το αποδίδω στον φόβο των παιδιών μην κά-
νουν λάθη και την ανασφάλεια που νοιώθουν μπροστά στην ξένη γλώσσα. Δε φαντα-
ζόμουν ότι μπορεί να γίνει και στα Ελληνικά. Φαντάζομαι ότι τα παιδιά δε συζητούν
γενικά με τους γονείς τους στο σπίτι και στο σχολείο είναι περισσότερο ακροατές
παρά ομιλητές. Βγάλαμε φωτογραφίες μέσα στην τάξη και τις κολλήσαμε στη θέση
του ήλιου. Στις ακτίνες τα παιδιά έγραψαν τις απόψεις τους. Κολλήσαμε όλες τις ερ-
γασίες τους σε ένα τεράστιο ταμπλό ώστε να μπορεί ο καθένας να πάρει πληροφορί-
ες για τον άλλο διαβάζοντας τις εργασίες του.
35
Όταν σε κάθε συνάντηση καθόμασταν στον κύκλο και αρχίζαμε να συζητάμε, αυ-
τό γινόταν με πολύ μεγάλη δυσκολία . Οι μαθητές είχαν δυσκολία στο να εκφραστούν,
αλλά και στο να συζητήσουν με ποικιλία απόψεων. Κατά την γνώμη μου αυτό συμβαί-
νει γιατί δεν έχουν μάθει να συζητούν στο σπίτι με τους γονείς τους. Αγαπημένη α-
πασχόληση των περισσότερων παιδιών, για να μην πω όλων των παιδιών είναι να
βλέπουν τηλεόραση. Μέσα στο σπίτι βρίσκονται σε μία «απομόνωση», μόνο ακούν,
χωρίς να μιλάνε κι αυτό τους διαμορφώνει το χαρακτήρα.
Ξεκίνησα στον κύκλο εγώ λέγοντας : «Ονομάζομαι Κατερίνα κι αυτή τη στιγμή νιώθω
πολύ αγχωμένη με τη δουλειά μου, αλλά ταυτόχρονα είμαι και πολύ χαρούμενη γιατί
κάνω το πρόγραμμα κι αισθάνομαι ότι θα με ξεκουράσει», Στη συνέχεια το σύνολο
σχεδόν των μαθητών είπαν το ίδιο σχεδόν με εμένα.
Δυσκολεύτηκαν πολύ να παρουσιάσουν τον εαυτό τους στον ήλιο. Η επικεφαλίδα
για τον εαυτό τους ήταν για όλα τα παιδιά ένα καλό στοιχείο.
 Η ντροπαλή Ιωάννα
 Ο δυνατός Κων/νος
 Η καλή Άννα
 Η χαρούμενη Γαβριέλα
 Η ευχαριστημένη Μαρία
 Ο γελαστός Λευτέρης
Κι άλλα παρόμοια επίθετα.. Προσπάθησαν να παρουσιάσουν τον εαυτό τους όσο
καλύτερα μπορούσαν, μόνο όμως τα θετικά στοιχεία. Οι περισσότεροι κάνουν καλά
πράγματα του σχολείου π.χ. γράφουν καλά, ζωγραφίζουν καλά, είναι καλοί μαθητές.
Όλοι αγαπημένα πρόσωπα είχαν τους γονείς και τα αδέρφια τους. Μία μαθήτρια ό-
νειρο έχει να μην μεγαλώσει ποτέ. Τα αγαπημένα μέρη των περισσότερων είναι η
Μεσορόπη και η Θεσσαλονίκη.
Μια μαθήτρια, που γενικά είναι συνεσταλμένη και πολύ χαμηλών τόνων δήλωσε
ότι θέλει να είναι χαρούμενη, αλλά δεν μπορεί, κυρίως λόγο της αδερφής της που την
καταπιέζει και την ελέγχει στο κάθε τι. Η συγκεκριμένη μαθήτρια όταν ήρθε στο νη-
πιαγωγείο παρουσίασε προβληματική συμπεριφορά. Και η νηπιαγωγός και οι γονείς
την αντιμετώπιζαν με πολύ άγχος για το ποια θα ήταν η εξέλιξη της στο σχολείο.
Δύο χρόνια στο Δημοτικό είναι μία πάρα πολύ καλή μαθήτρια έως άριστη. Η μεγάλη
αδερφή με την οποία έχει 4 χρόνια διαφορά, είναι ένα παιδί με πολύ μεγάλη ανάπτυ-
ξη που πραγματικά φαίνεται να είναι κυριαρχική απέναντι στη μικρή. (Η μητέρα ισχυ-
ρίζεται ότι στο σπίτι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο). Η σχέση αυτή της έχει καθορί-
σει τον χαρακτήρα και τον τρόπο που λειτουργεί.
Στη συνάντηση αυτή μιλήσαμε για τα προγράμματα της UNICEF και για τα παιδιά
που ζουν σ’ άλλες χώρες και είναι διαφορετικά από εμάς. Οι απόψεις τους, όσοι τις
είπαν, είναι καλές. Δηλ. νοιάζονται γι’ αυτά τα παιδιά, για τις ανάγκες τους, για το
δύσκολο τρόπο της ζωής τους, αλλά σ’ ένα επίπεδο θεωρητικό στα στενά όρια της
συζήτησης.
36
Δημοτικό Σχολείο Λιμεναρίων
37
3η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: ΓΝΩΡΙΖΩ ΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΩ ΚΑΙ ΝΑ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟ-
ΜΑΙ

Εδώ αφού συζητήσαμε τους τρόπους με τους οποίους μπορεί κάποιος να επικοι-
νωνεί καταγράψαμε τις αρχές της καλής επικοινωνίας που σύμφωνα με τα παιδιά εί-
ναι οι παρακάτω.
 Να μη μαλώνουμε.
 Να μη κοροϊδεύουμε.
 Να σεβόμαστε τον άλλο.
 Να μη λύνουμε τις διαφορές μας με βία.
 Να βλέπουμε αυτόν που μας μιλάει.
 Να παρακολουθούμε αυτόν που μας μιλάει.
 Να καταλαβαίνουμε τι θέλει να μας πει.
Στη συνέχεια θέλαμε να δούμε πόσο εύκολο είναι να κάνει διάφορα πράγματα
κάποιος που δεν είναι αρτιμελής. Διαβάσαμε την ιστορία με τους έξι τυφλούς για να
δούμε πόσο διαφορετικά αντιλαμβανόμαστε τα ίδια πράγματα. Τα παιδιά μιμήθηκαν
άτομα με φυσικές ανικανότητες όπως τυφλούς, άλαλους, χωρίς χέρι ή χωρίς πόδι.
Χωριστήκαμε σε ζευγάρια και έπρεπε ο ένας από τους δύο να περιγράψει με νοημα-
τική γλώσσα στον άλλο ένα γνωστό παραμύθι ή μια ιστορία. Το δεύτερο παιδί εξιστο-
ρούσε στην ομάδα την ιστορία όπως την καταλάβαινε με μία ζωγραφιά. Δεν ήταν κα-
θόλου εύκολο στα παιδιά να επικοινωνήσουν με αυτό τον τρόπο. Είχε μεγάλη νευρι-
κότητα και αυτός που έπαιζε το ρόλο του αφηγητή και αυτός που έπαιζε το ρόλο του
ακροατή. Γενικά φάνηκε ότι τα παιδιά έχουν μεγάλη νευρικότητα και βιασύνη όταν
πρόκειται να κάνουν μία δραστηριότητα και κυρίως δε θέλουν να δυσκολευτούν σε
κάτι. Στη συνέχεια μιλήσαμε για τα πράγματα που κάνουν μόνοι και σε ομάδες. Τα
παιδιά επικεντρώθηκαν στο παιχνίδι μέσα και έξω από το σχολείο. Έδειξαν ότι δεν
έχουν ικανοποιητική επαφή με τους γονείς τους και ότι αφορά τους φίλους τους επι-
κοινωνούν κυρίως παίζοντας. Κάποια έδειξαν προτιμήσει στο να μένουν μόνοι και να
κάνουν πράγματα μόνοι.
Στο τέλος διαβάσαμε τα <<Δυο κουνέλια>>του Ριάρτε .

Αρχικά συζητήσαμε για το τι είναι επικοινωνία. Ήταν δύσκολο για τους μαθητές
να καταγράψουν τις αρχές της καλής επικοινωνίας, γιατί ενώ καταλαβαίνουν τι θα
38
πει «επικοινωνώ», δεν μπορούν εύκολα να συνειδητοποιήσουν ότι πρέπει να υπάρ-
χουν κανόνες για να γίνει σωστά η επικοινωνία.
Οι ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΚΑΛΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ που τελικά οι ίδιοι οι μαθητές έθε-
σαν μετά από πολύ κουβέντα ήταν:
 Να μην φωνάζουμε όταν μιλάμε
 Όταν μιλάμε με κάποιον να τον κοιτάμε στα μάτια
 Να μην μιλάμε ταυτόχρονα όλοι μαζί
 Όταν μιλάμε πρέπει να μας καταλαβαίνει ο άλλος
 Να μην αποδοκιμάζουμε αυτά που λέει ο άλλος
 Σε δύσκολες καταστάσεις πρέπει να μιλάμε στον άλλο την κατάλληλη στιγμή
και με ηρεμία
 Να γνωρίζουμε τη γλώσσα των νοημάτων
 Για να επικοινωνήσουμε σωστά θα πρέπει να μπαίνουμε στη θέση αυτού που
μας μιλάει
Στάθηκε αρκετά δύσκολο να επικοινωνήσουν στη γλώσσα των νοημάτων. Στη
φάση όπου το δεύτερο παιδί της ομάδας έπρεπε να πει με νοήματα την ιστορία, αυτό
λειτούργησε μόνο σε δύο από τις έξι ομάδες. Στην προσπάθεια τους να «μιλήσουν»
χωρίς λόγια, μιλούσαν όταν ο άλλος δεν καταλάβαινε. Εγώ προσπαθούσα να μην συμ-
μετέχω, να μην τους επιβάλλω αυτό που ζητούσα. Στη συζήτηση που έγινε μετά τα
συγκεκριμένα παιδιά είπαν ότι εκνευρίζονταν που οι συμμαθητές τους δεν τους κα-
ταλάβαιναν κι ότι δεν μπορούσαν να αναπαραστήσουν με νοήματα κάποιες λέξεις.
Στην όλη διαδικασία οι μαθητές που έχουν «αρχηγική» συμπεριφορά λειτούργησαν
σχεδόν βίαια από τον εκνευρισμό τους που δεν τους καταλάβαιναν.
Στο τέλος αυτής της δραστηριότητας κι αφού ανακοινώθηκαν οι ιστορίες που κά-
θε ομάδα έπρεπε να αναπαραστήσει, ζήτησα από το μαθητή που είπε μια ιστορία που
με τίποτε η συμμαθήτρια του δεν μπόρεσε να αναπαράγει με νοήματα, να μας τη ξα-
ναπεί κι ένα άλλο κορίτσι την έδειξε σ’ όλη την ομάδα με νοήματα. Τελικά βγήκε το
συμπέρασμα ότι όποιος προσπαθεί και πιστεύει σ’ αυτό που πρέπει να κάνει κι ότι
μπορεί να το κάνει καλά, τα καταφέρνει. Η ιστορία ήταν «Τα τρία μικρά λυκάκια» του
Ευγ. Τριβιζά.
Στο θέμα του ποια πράγματα κάνουμε καλύτερα μόνοι μας και ποια μαζί με τους
άλλους αποδείχτηκε ότι είναι αρκετά εγωιστές. Αποδέχονται ότι κάνουν καλύτερα με
τους άλλους μόνο το παιχνίδι. Όλα τα’ άλλα θεωρούν ότι τα κάνουν καλύτερα μόνοι
τους. Και σ’ αυτήν, αλλά και σε άλλες συναντήσεις και συζητήσεις φάνηκε ότι οι μα-
θητές θέλουν να τα κάνουν όλα μόνοι τους και νομίζουν ότι είναι σε κάθε τι καλύτε-
ροι από τους άλλους.
Στο τέλος όπως ήταν οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες ανά δύο, τους ζήτησα να
σκεφτούν ένα πρόβλημα επικοινωνίας και τον τρόπο αντιμετώπισης του και να προ-
σπαθήσουν να το αναπαραστήσουν θεατρικά. Παρουσίασαν διάφορα προβλήματα από
την καθημερινότητα του σχολείου – η σβήστρα που κατά λάθος πάρθηκε από κά-
ποιον, οι κανόνες του παιχνιδιού που δεν μπορούσαν να γίνουν κατανοητοί- ο τρόπος
39
αντιμετώπισης όμως ήταν σ’ όλα ίδιος. Με φωνές και πολλές φορές χειρονομώντας
προσπαθούσαν να επιβάλλουν τη γνώμη τους στο συμμαθητή τους.
Στο σπίτι έγραψαν σε ένα φύλλο χαρτί της Αρχές της Καλής Επικοινωνίας και
έγραψαν και οι γονείς τους.
4η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΦΙΛΟΣ ΜΟΥ

Αρχίσαμε γράφοντας σε ένα μεγάλο χαρτόνι όλες τις λέξεις που τους ερχόταν στο
μυαλό ακούγοντας τη λέξη <<φίλος>> σύμφωνα με την τεχνική του ελεύθερου συνειρ-
μού. Αυτό που καταγράφηκε ήταν το ακόλουθο.
1. Παρέα.
2. Οι κολλητοί μας.
3. Αυτοί που κάνουμε παρέα.
4. Συζητάμε τα προβλήματά μας.
5. Μοιραζόμαστε παιχνίδια.
6. Να χαιρόμαστε.
7. Συμπαράσταση.
8. Για βοήθεια.
9. Κάνουμε κάτι μαζί.
10. Λέμε τα μυστικά μας.
11. Κακοί φίλοι.
12. Το φιλαράκι μας.
13. Να δανειζόμαστε.
14. Να παίζουμε.
15. Να κάνουμε βόλτα.
16. Να είμαστε κολλητοί.
Συζητήσαμε με τα παιδιά για το ποιον θεωρούν καλό φίλο και τους τρόπους με
τους οποίους μπορούμε να δείξουμε τη φιλία μας. Στο μεγάλο κύκλο κουβεντιάσαμε
με τα παιδιά για το ποιον θεωρούν καλό φίλο και τους τρόπους με τους οποίους μπο-
ρούμε να δείξουμε την φιλία μας. Το χαρακτηριστικό σ’ αυτή την ομάδα είναι ότι τα
παιδιά είναι χωρισμένα σε αγόρια –κορίτσια με έντονα αρνητικά συναισθήματα οι μεν
για τους δε. Οπότε οι φίλοι και οι παρέες τους είναι του ίδιου φύλου. Μετά στον με-
γάλο κύκλο κουβεντιάσαμε τους λόγους για τους οποίους μια φιλία μπορεί να διακο-
πεί και πως μπορούμε να λύσουμε το πρόβλημα. Και πάλι οι λόγοι του καβγά αφο-
ρούν το παιχνίδι. Τα παιδιά ζωγράφισαν και έγραψαν ιστορίες με αυτό το θέμα. Δια-
βάσαμε την <<Αστραδενή στο νέο σχολείο>>και το <<Δώσε την αγάπη>>της Αγγελικής
Βαρελά. Συζητήσαμε για το πόσο δύσκολο είναι να αρχίσει κανείς μια νέα φιλία
,κυρίως όταν βρίσκεται σε ένα καινούριο περιβάλλον ή είναι άλλης εθνικότητας.
Κλείσαμε κάνοντας σε πέντε ομάδες των τριών παιδιών κολάζ με θέμα τη φιλία όπου
τα παιδιά κόλλησαν ,ζωγράφισαν και έγραψαν αυτά που ήθελαν σχετικά με το θέμα.
Κάποια παιδιά έγραψαν ιστορίες για ένα μοναχικό παιδί που βρήκε ένα φίλο και ένα
40
ποίημα. Γράψαμε ένα μικρό θεατρικό με θέμα τη φιλία το οποίο και θα παίξουμε στο
τέλος της χρονιάς. Το ποίημα του παιδιού είναι το εξής.
ΦΙΛΙΑ
Η Φιλία είναι καλή.
Η Φιλία είναι ωραία.
Η Φιλία είναι όμορφη.
Το Κακό είναι κακό.
Εγώ είμαι εγώ.
Εσύ είσαι εσύ.
Κι εμείς είμαστε εμείς.

Για τα παιδιά η λέξη φίλος είναι πολύ οικεία και πολύ εύχρηστη. Ωστόσο αποδεί-
χτηκε ότι αδυνατούσαν να συλλάβουν το πραγματικό νόημα της λέξης και πολύ πε-
ρισσότερο να θέσουν τους κανόνες μιας καλής φιλίας ή να πουν τα χαρακτηριστικά
του καλού φίλου.
Στη συζήτηση που έγινε αρχικά ήταν αμήχανα. Δεν μπορούσαν να πουν ποιες εί-
ναι οι ιδιότητες του καλού φίλου. Σιγά σιγά, όμως ξεθάρρεψαν. Όταν μία μαθήτρια
ανέφερε τις λέξεις «εμπιστοσύνη» και «σεβασμός», άρχισαν να καταλαβαίνουν το
νόημα της φιλίας. Κατέγραψαν, λοιπόν, τα χαρακτηριστικά του καλού φίλου στα εξής
βασικά σημεία:
 Αυτός που μας σέβεται
 Αυτός που δε προδίδει τα μυστικά μας
 Αυτός που μας αγαπάει
 Αυτός που μας συμπαραστέκεται στις δύσκολες στιγμές
 Αυτός με τον οποίο παίζουμε
Οι τρόποι που κάποιος δείχνει τη φιλία του

 Να δίνω πράγματα στους φίλους μου
 Να του δείχνω την αγάπη μου
 Να τρέξω για βοήθεια αν χρειαστεί κάτι
 Να τον βοηθώ να λύνει τα προβλήματα του
Αφού καταλήξαμε σε κάποια χαρακτηριστικά συζητήσαμε κατά πόσο ισχύουν αυ-
τά στις μεταξύ τους φιλίες, που σημειωτέον θεώρησαν αρχικά ότι έχουν φίλους ό-
λους τους συμμαθητές τους, όλα τα ξαδέρφια τους και γενικά όλους τους γνωστούς
τους. Η συζήτηση, δυστυχώς, πήρε άσχημο δρόμο γιατί άρχισαν να εκφράζονται ά-
σχημα για κάποια παιδιά, να λένε για ποιους λόγους τελικά θεωρούν ότι δεν τους έ-
χουν φίλους, αναφέροντας στοιχεία του χαρακτήρα τους. Στάθηκε ιδιαίτερα δύσκολη
41
η κατάσταση για ένα παιδί χωρισμένων γονιών που άρχισαν να το κατηγορούν για τη
συμπεριφορά του –ότι δε δίνει πράγματα, ότι δανείζεται πράγματα και δεν τα επι-
στρέφει, ότι δεν κρατάει μυστικά. Βέβαια προσπάθησα να εξομαλύνω την κατάσταση,
επιχείρησα να επικεντρώσω την προσοχή στα καλά χαρακτηριστικά της μαθήτριας,
να τους δείξω ότι πολλές φορές και εμείς είμαστε αυτοί που βοηθάμε στο να απο-
φεύγονται κάποιες δύσκολες καταστάσεις και όλοι μαζί καταλήξαμε στο συμπέρασμα
ότι με την αγάπη που δείχνουμε σε κάποιον μπορούμε να τον βοηθήσουμε να λει-
τουργεί καλύτερα στην ομάδα της τάξης.
Μία άλλη περίπτωση που αναδείχτηκε ήταν μιας μαθήτριας που δε είναι η κατα-
γωγή της από εδώ και ζει στο χωριό τα τελευταία τρία χρόνια. Άρχισε να κλαίει και
να λέει ότι δεν την αποδέχονται, ότι τη θεωρούν ξένη κι ότι την απομονώνουν. Η συ-
ζήτηση που ακολούθησε στράφηκε κυρίως στο ότι οι άλλοι μας αποδέχονται με βάση
αυτά που νοιώθουν ότι μπορούμε να τους προσφέρουμε κι όχι με βάση την καταγωγή
μας. Σ’ αυτό όμως η μαθήτρια δεν είχε άδικο. Γενικά η νοοτροπία των κατοίκων εδώ
είναι πολύ κλειστή και δεν αποδέχονται εύκολα κάποιον που έρχεται να μείνει εδώ
και έχει και κάποια θέση «κοινωνική». Αναγνωρίζοντας το πρόβλημα προσπάθησα
πολλές φορές και μέσα στην τάξη να κάνω συζητήσεις ανάλογες που θα μπορούσαν
να διαμορφώσουν μία διαφορετική νοοτροπία τουλάχιστον στους μικρούς μαθητές.
Να επισημάνω ότι η συγκεκριμένη μαθήτρια στην 5η συνάντηση όταν κλήθηκε να
γράψει κάτι καλό για τα άτομα της ομάδας της δεν μπόρεσε να το κάνει.
Μπορώ να πω ότι στις δυόμιση σχεδόν ώρες που κράτησε η συνάντηση έγινε πο-
λύ δημιουργική δουλειά, οι μαθητές έβγαλαν πολλά βαθύτερα συναισθήματα και στο
τέλος ποια με ωριμότητα κατέγραψαν τρόπους για να αντιμετωπίζονται τα προβλή-
ματα μιας σχέσης.
Με τυχαία κλήρωση 4 παιδιά που έτυχε να είναι αγόρια κλήθηκαν να αναπαρα-
στήσουν ένα πρόβλημα που παρουσιάστηκε στη φιλία τους και να το λύσουν. Το πρό-
βλημα που επέλεξαν ήταν η προδοσία ενός μυστικού που δημιούργησε ρήξη όμως,
στο τέλος επικράτησε η αποδοχή της συγνώμης και η διαβεβαίωση ότι δεν πρόκειται
να ξαναγίνει.
Στις ιστορίες που έγραψαν στο σπίτι τους κυριάρχησε η προδοσία του μυστικού,
αλλά πάντα έβρισκαν λύση στο πρόβλημα. Τους στάθηκε δύσκολο να καταγράψουν
την ιστορία σε κόμικς.
42
Δημοτικό Σχολείο Πέρνης
43
Η ΣΤΕΝΟΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
Ήταν ένα παιδί που το έλεγαν Κώστα. Ήταν μόνο του και δεν είχε ούτε έναν φίλο
τι φίλο δηλαδή ούτε να φάει δεν είχε. Όλοι το περιγελούσαν και το κορόιδευαν. Ξυ-
πνούσε κάθε μέρα πολύ νωρίς πριν ξημερώσει για να πάει στην δουλειά του. Βλέπετε
δεν μπορούσε να πάει στο σχολείο για να μορφωθεί και στενοχωριόταν πολύ. Η με-
γαλύτερη του όμως στενοχώρια ήταν ό,τι δεν είχε ούτε ένα φίλο να λέει τις στενο-
χώριες του, αλλά και να παίζει μαζί του. Έβλεπε τα άλλα παιδιά να παίζουν με τους
φίλους τους και τα ζήλευε και έλεγε:« μακάρι να είχα κι εγώ ένα φίλο να παίζω μαζί
του. Και γυρνούσε κλαίγοντας σπίτι του. Μια μέρα όμως που γυρνούσε από την δου-
λειά να πάει στο σπίτι του είδε ένα παιδί και το ρώτησε:
- Γιατί κλαις;
- Γιατί δεν έχω ούτε ένα φίλο να παίξω και ζηλεύω τα άλλα τα παιδιά.
- Και εγώ δεν έχω φίλο.
- Λες αλήθεια;
- Ναι, θέλεις να γίνουμε φίλοι;
- Ναι βεβαίως το ρωτάς κιόλας.
Από εκείνη τη στιγμή ποτέ δεν μάλωσαν και έπαιζαν μαζί.
44
Ο ΦΙΛΟΣ ΜΟΥ
Είχα ένα φίλο
κι εγώ μια φορά
Ήταν ο άθλιος μια χαρά
μια κοιλαρά τόσο μεγάλη
Και από μυαλό τόσο δα στο κεφάλι
Οοοο! ποσό τον ελυπόμουνα και σκεφτόμουνα και ρωτιόμουνα
Τι να τον κάνω τον φουκαρά
Βρήκα μια λύση και γω μια φορά
Μες τη παρέα τον πήρα που λες
Τις πρώτες μέρες ήταν να τον κλαις
Όπου περνούσε γκάφες σκορπούσε
Και η παρέα μαζί του γελούσε [δις]
ΦΙΛΙΑ
Έλα εδώ μαζί με μας

Να δώσουμε το χέρι
Και η φιλία κι η χαρά
Να λάμψει σαν αστέρι
Και γύρω -γύρω όλοι

Στη μέση η χαρά
Και γύρω-γύρω όλοι
Αρχίζουμε παιδιά.
Η ΦΙΛΙΑ
Τι είναι άραγε φιλία

Που τη λέμε τόσο συχνά
Να ‘ναι άραγε η σχέση που ‘χω
Εγώ με τα παιδιά;
Φίλους έχω όλη την τάξη
Τα παιδιά της γειτονιάς
Τα ξαδέρφια μου τα’ αδέρφια
Κι όλους γύρω μου κοντά
Είναι εύκολο να κάνω
Φίλους φίλες ένα σωρό
Όμως πόσο θα αντέξουν
Μες στο χρόνο απορώ
45
Όταν έχω φίλους πρέπει
Και να το εννοούν
Όχι μόνο στις χαρές μου
Να χορεύουν να πηδούν
Αλλά και στις δυσκολίες
Να με συμπονούν
Ιωάννα Γκόγκου
Ε’ τάξη
Δημοτικό Σχολείο Λιμεναρίων

ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΙΑ
Είσαι φίλος καρδιακός

Πάντα ήσουνα εμπρός
Και οι δυο πάντα μαζί
Θα πολεμάμε στη ζωή
Με βοηθάς και βοηθώ

Με εκτιμάς και σ’ εκτιμώ
Μες σ’ ετούτη τη ζωή
Πάντα αχώριστοι μαζί
Σοφοκλής Μπραστιανός
Δημοτικό Σχολείο Παναγίας

Ένα παιδί ρωτάει : «Τι είναι η φιλία;»
Ποίημα
Φιλία είναι ν’ αγαπάς

Και να βοηθάς τον άλλον
Φιλία είναι να μην ξεχνάς
Και να μην έχεις την αγένεια άλλων
Που βλέπουν ότι οι άλλοι

Χρειάζονται συντροφιά
Και να έρχονται οι άλλοι
Και να μην τους ρίχνουν μια ματιά
46
Φιλία είναι να δίνεις
Και την πόρτα να μην κλείνεις
Φιλία είναι να κρατάς
Συντροφιά και να τους βοηθάς
Φιλία είναι αγάπη

Φιλία είναι στοργή
Φιλία δεν είναι η απάτη
Φιλία δεν είναι η οργή
47
5η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗΣ

Τα παιδιά εξοικειώθηκαν με τις έννοιες <<αυτογνωσία>>, <<αυτοεκτίμηση>>, <<αυ-
τοπεποίθηση>> μετά την αρχική συζήτηση που κάναμε στη συνέχεια τα παιδιά έγρα-
ψαν σε ένα φύλλο χαρτί θετικές και αρνητικές σκέψεις για τους συμμαθητές τους .
Εδώ ο αυθορμητισμός και η ειλικρίνεια κυριάρχησαν τόσο στους θετικούς όσο και
στους αρνητικούς χαρακτηρισμούς και μάλιστα διασκέδασαν διαβάζοντας την άποψη
των άλλων γι’ αυτούς και δε φάνηκαν να ενοχληθούν με τα αρνητικά χαρακτηριστικά
που κατεγράφησαν. Με μια εξαίρεση ενός κοριτσιού που άρχισε να κλαίει όταν διά-
βασε κάτι όχι τόσο αρεστό. Τα παιδιά στάθηκαν τόσο στις θετικές όσο και στις αρνη-
τικές πλευρές τους ακόμη και όταν μιλούσαν για τους φίλους τους. Στη συνέχεια
κάναμε δύο πίνακες με το <<μπορώ>> και το <<θέλω>> και κάθε παιδί έγραψε και κόλ-
λησε στα κλαδιά του δέντρου που ζωγραφίσαμε στα χαρτόνια τις δικές τους απόψεις
και επιθυμίες. Στη συζήτηση που ακολούθησε φάνηκε, πως τα παιδιά είναι αρκετά
προσγειωμένα και επιθυμούν κυρίως εφικτά πράγματα. Στο τέλος διαβάσαμε το α-
σχημόπαπο και κουβεντιάσαμε πάνω στους τρόπους με τους οποίους μπορούμε
πραγματοποιήσουμε αυτά που θέλουμε.

Αρχικά όλοι δήλωσαν ότι έχουν αυτοεκτίμηση, πως ό,τι κάνουν το κάνουν πολύ
καλά. Στην εξέλιξη της συζήτησης, όμως, φάνηκε ότι διαθέτουν πολύ χαμηλή αυτοε-
κτίμηση. Την αφορμή την έδωσε μία μαθήτρια η οποία μας είπε ότι πιστεύει ότι μπο-
ρεί να κάνει πράγματα πολλά, αλλά ο αδερφός της την καταπιέζει γιατί πάντα την
κοροϊδεύει, την χτυπάει και της χαλάει ό,τι κι αν κάνει. Αποτέλεσμα αυτής της συ-
μπεριφοράς είναι το ότι νιώθει αδύναμη και μειωμένη. 2 μήνες μετά σε συζήτηση που
είχα με τη μητέρα της, μου είπε ότι το παιδί πήγε σπίτι και τους είπε ότι τα άλλα
παιδιά ξεκίνησαν να μιλούν για τον αδερφό της κι εκείνη ένιωσε πολύ άσχημα. Είναι
γεγονός ότι ο αδερφός -ΣΤ΄ τάξη- και στο σχολείο είχε μία συζητήσιμη συμπεριφορά
καθώς πολλές φορές δημιούργησε προβλήματα και πολλές φορές μη μπορώντας να
αντιδράσει απέναντι στα άλλα παιδιά χτυπούσε κάποιο από τα’ άλλα 4 αδέρφια που
είχε στο σχολείο. Η μαθήτρια ήθελε να βγάλει όλα τα αρνητικά συναισθήματα που
της προκαλούσε ο μεγάλος αδερφός, μα ταυτόχρονα φοβόταν να πει τι ένιωθε η ίδια.
Μετατόπισε, λοιπόν, το πρόβλημα στα άλλα παιδιά. Η συγκεκριμένη μαθήτρια μετά
από αυτή τη συνάντηση άλλαξε πάρα πολύ στάση μέσα στο σχολείο και στα μαθήματα,
αλλά και γενικότερα σε ποικίλες καταστάσεις. Όταν τους ανακοίνωσα ότι θα πάμε
στην Καβάλα να συναντήσουμε τα άλλα εννέα σχολεία που συμμετείχαν στο πρόγραμ-
μα οι μαθητές αντέδρασαν φοβισμένα λέγοντας ότι ντρέπονται και δεν νομίζουν ότι
θα τα καταφέρουν να δουλέψουν μαζί με άγνωστα παιδιά, φοβούμενοι την κριτική
τους . Ήταν η μόνη που είπε ότι πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, να
μη φοβόμαστε να δείξουμε τι ξέρουμε και τι μπορούμε.
48
Ένας μαθητής αρνήθηκε να δει ότι μπορεί να έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση. Θεωρεί
ότι είναι ο αρχηγός και σε όλα πάντα πρώτος. Ομολογουμένως οι άλλοι μαθητές τον
σχολίασαν πολύ αρνητικά, του μίλησαν σκληρά κατηγορώντας τον για τη χαμηλή του
επίδοση στα μαθήματα, για ανικανότητα στη συμμετοχή στα ομαδικά παιχνίδια, όμως
αυτός συνέχισε να θεωρεί τον εαυτό του τον καλύτερο και να προσπαθεί να μειώσει
τα άλλα παιδιά. Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα χαρακτήρα πολύ ανασφαλή, που
όμως καλύπτει την ανασφάλεια του με την αρχηγική του συμπεριφορά.
Για τη δραστηριότητα 2 χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες των έξι μαθητών. Τους δυ-
σκόλεψε πάρα πολύ το ότι δεν μπορούσαν να γράψουν αρνητικά, παρά μόνο θετικά.
Κάποιοι κατάφεραν καλυμμένα να γράψουν αρνητικά σχόλια λέγοντας π.χ. «Μου αρέ-
σει στο χαρακτήρα της ο εγωισμός» ή « Ο χαρακτήρας της είναι πολύ μέτριος». Σε
γενικές γραμμές τα σχόλια ήταν «είναι καλό παιδί», «έχει ωραία μαλλιά», «παίζει
καλά μπάλα» κτλ.
49
6η :ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ : ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ

Εδώ αρχίσαμε την κουβέντα μας έχοντας για αφορμή μία φιλονικία ανάμεσα σε
μία μαθήτρια και τα υπόλοιπα κορίτσια της τάξης. Αναλύσαμε τους λόγους και τις αι-
τίες της σύγκρουσης. Τα παιδιά κατάλαβαν πως τις περισσότερες φορές τα προβλή-
ματα δημιουργούνται από ασήμαντες αιτίες και από την διαφορετική αντίληψη που
μπορούν να έχουν πάνω σε ένα συγκεκριμένο θέμα. Συνήθως τα παιδιά μαλώνουν
μεταξύ τους για το παιχνίδι. Με τους γονείς τους οι συγκρούσεις δημιουργούνται ε-
ξαιτίας της ανυπακοής και της ασυνέπειας. Ο κύριος τρόπος επίλυσης των προβλη-
μάτων είναι η βία. Τα παιδιά είναι πολύ επιθετικά μεταξύ τους και από τη συζήτηση
βγήκε ότι και στο σπίτι η βία είναι ένας τρόπος <<λύσης>> του προβλήματος. Κατα-
νόησαν ότι η συζήτηση φέρνει πολύ καλύτερα αποτελέσματα αλλά αποφάσισαν ότι
δεν είναι κάτι εύκολο, μια και δεν έχουν εξασκηθεί από το σπίτι και επίσης είναι και
πιο χρονοβόρο.

Ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούν στις καθημερινές τους συγκρούσεις είναι ένας:
με επιθετικότητα. Οποιοδήποτε πρόβλημα κι αν υπάρξει αντιδρούν με φωνές και
χειρονομίες.
Ξεκινήσαμε τη συνάντηση με μία αναπαράσταση μιας φιλονικίας που εκείνο το
πρωί είχαν δύο μαθητές. Ο τρόπος που προσπάθησαν να τη λύσουν ήταν ο καυγάς.
Αφού μας έδειξαν πως ακριβώς αντέδρασαν ξεκινήσαμε να συζητάμε για τους λόγους
που τους οδήγησαν στο να αντιδράσουν έτσι. Γιατί έτσι έμαθαν. Προσπαθήσαμε να
αναλύσουμε γιατί έμαθαν έτσι. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι φωνάζουν γιατί θέ-
λουν να υψώσουν τη φωνή πιο πάνω από των άλλων. Συνήθισαν να φωνάζουν και
από το σπίτι, όπου συνήθως για να καλύψει η φωνή τους το θόρυβο της τηλεόρασης,
την υψώνουν πάρα πολύ. Για τη βίαιη συμπεριφορά καταλήξαμε και σε κάτι άλλο. Ε-
πηρεάζονται πολύ και από την τηλεόραση που έχει πολλές σκηνές επιθετικές και το
βλέπουν σαν ένα σίγουρο τρόπο επιβολής. Άλλωστε πάντα αυτός που υπερισχύει εί-
ναι ο «καλός», ο «δυνατός».
Οι λόγοι των καθημερινών τους διαφωνιών είναι:
 Η θέση μας στη τάξη
 Στο παιγνίδι
 Σύγκρουση αδερφών για διάφορα θέματα (κάποιο παιγνίδι, το φαγητό
κτλ.)
 Κάποιος μιλάει με μια άσχημη λέξη για τον άλλο και ξεκινάει σύγκρουση
για τον τρόπο που εκφράζονται
 Σύγκρουση με γονείς και κυρίως με τη μητέρα για ανάθεση εργασιών
 Ζήλια για ένα παιγνίδι
 Για ένα μολύβι ή άλλο αντικείμενο σχολικό
50
 Με κάποιον τρίτο που θέλει να μπει σε μια παρέα
 Μεγάλα αδέρφια με τα μικρά τους αδέρφια γιατί θέλουν (τα μικρά) ν’
ακολουθούν τα μεγάλα.
Στη δραστηριότητα 2 κλήθηκαν μόνα τους να σκεφτούν μία ιστορία και να μας
την παίξουν. Το βασικό θέμα που κυριάρχησε στα περισσότερα ζευγάρια, αν και οι
ιστορίες διαμορφώθηκαν πριν ξεκινήσουμε, οπότε δεν ήξεραν ο ένας το θέμα του άλ-
λου, ήταν οι διαφωνίες ανάμεσα στα αδέρφια. Οι περισσότεροι μαθητές φάνηκαν να
βιώνουν πολύ έντονα τη σχέση με τα αδέρφια τους. Κυριαρχεί μία ανταγωνιστικότητα
και μία ζήλια, μία συνεχόμενη αντιπαράθεση.
Στη δραματοποίηση τους ήταν πολύ δύσκολο να μην αγγίζουν επιθετικά ο ένας
τον άλλο. Όπως κι όταν χαμήλωναν οι τόνοι, έβρισκαν μεν μία συμβιβαστική λύση,
αλλά εξακολουθούσε να υπάρχει ένταση και στον τόνο της φωνής, αλλά και στην κί-
νηση του σώματος.
Τελειώνοντας κλήθηκαν τα δύο παιδιά που αρχικά μας παρουσίασαν τη διαφωνία
τους, να μας την ξαναπαρουσιάσουν, αλλά με ένα διαφορετικό τρόπο επίλυσης. Με
ηρεμία και συζήτηση. Τα κατάφεραν, αλλά δήλωσαν ότι τους ήταν πολύ δύσκολο. Το
παιδί που κατά κάποιο τρόπο ήταν ο φταίχτης –έβγαλε την κασετίνα από τη τσάντα
του άλλου μαθητή, χωρίς να του ζητήσει την άδεια- δεν είχε πρόβλημα να ζητήσει
συγνώμη και ν’ αναγνωρίσει ότι έφταιγε. Είχε όμως, πρόβλημα με το ότι μειώθηκε
απέναντι στα άλλα παιδιά.
51
7η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΑΞΙΕΣ

Στην ομάδα συζητήσαμε τις έννοιες <<στόχος>> και <<θέτω προσωπικούς στό-
χους>>. Τα παιδιά ήξεραν πολύ καλά τι σήμαιναν οι δύο έννοιες και ήταν χαρακτηρι-
στικό πως όλα είχαν συγκεκριμένους στόχους και επιθυμίες σε ότι αφορά το μελλο-
ντικό τους επάγγελμα. Τα παιδιά είχαν σε μεγάλο βαθμό πραγματοποιήσιμες επιθυμί-
ες και ρεαλιστικούς στόχους. Τα περισσότερα αναφέρθηκαν στις προσπάθειες που
κάνουν από τώρα ακόμη με σκοπό να πραγματοποιηθεί ο μελλοντικός τους στόχος.
Σε αυτή τη φάση τα παιδιά έδειξαν μεγάλη ωριμότητα μεγαλύτερη θα έλεγα από την
ηλικία τους. Μετά κλείσαμε συμπληρώνοντας το έντυπο με τίτλο << Ο προσωπικός
μου στόχος>>.

Στη συζήτηση, με την οποία ξεκινήσαμε τη συνάντηση δυσκολεύτηκαν να πουν τι
θέλουν να κάνουν στο μέλλον. Τελικά μετά από πολύ συζήτηση για τους στόχους που
πρέπει να βάζουν στη ζωή τους, για το ότι η προοπτική που ο καθένας έχει του δίνει
τη δύναμη που χρειάζεται για να καταφέρει σημαντικά πράγματα, άρχισαν να διαμορ-
φώνουν απόψεις, να ξεκαθαρίζουν τι ακριβώς τους ζητούσα.
Κάποια παιδιά φάνηκαν πολύ ξεκαθαρισμένα και με στόχους ρεαλιστικούς. Ένας
μαθητής δήλωσε ότι το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι να γίνει γεωργός, όπως ο πα-
τέρας του. Ένας άλλος οικοδόμος. Τα περισσότερα κορίτσια ήθελαν να γίνουν νηπια-
γωγοί ή δασκάλες.
Υπήρξαν, όμως, και παιδιά που δεν έχουν ξεκάθαρες προτιμήσεις. Ο μαθητής
που θέλει να ξεχωρίζει ως αρχηγός είπε πως θέλει να δουλεύει σε γραφείο για να
δίνει εντολές στους άλλους. Μια μαθήτρια θέλει να γίνει ιππεύτρια, χωρίς να μπορεί
να συνειδητοποιεί ότι δεν είναι ρεαλιστικός στόχος για το χώρο στον οποίο ζει.
Έχει περάσει μέσα τους κυρίως από την οικογένεια ότι για να γίνουν οτιδήποτε
θα πρέπει να διαβάζουν και να είναι καλοί μαθητές.
Μία καλή και μεγάλη οικογένεια είναι ο στόχος σχεδόν όλων.
ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ 8:ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΜΕ ΑΝΗΣΥΧOΥΝ Η ΜΕ ΦΟΒΙΖΟΥΝ.

Στο κύκλο συζητήσαμε ποια είναι αυτά τα πράγματα που φοβίζουν τα παιδιά. ο
θάνατος, οι εξωγήινοι, τα ζόμπι, τα φαντάσματα ήταν κυρίως αυτά που τους προκα-
λούν φόβο. Συζητήσαμε και εξηγήσαμε τους φανταστικούς και πραγματικούς φόβους.
Οι φανταστικοί τους φόβοι προέρχονται από ταινίες της τηλεόραση, video games, τα
αυτοκόλλητα που μαζεύουν τα παιδιά και που απεικονίζουν φοβερά τέρατα.
52
Μετά στην αυλή του σχολείου παίξαμε το παιχνίδι με το κροκόδειλο. Η ένταση
ήταν μεγάλη καθώς προσπάθησαν τα παιδιά να πιστέψουν ότι βρίσκονταν σε πραγμα-
τικό κίνδυνο και να βιώσουν τον φόβο όσο γίνεται περισσότερο. Επισημάναμε τι α-
κριβώς νοιώθουμε όταν φοβόμαστε όπως: τρέμουλο, έντονο χτυποκάρδι, παράλυση,
σφύξιμο. Μετά χωρίστηκαν σε ζευγάρια κι ο ένας τρόμαζε τον άλλο. Στη συνέχεια τα
παιδιά ζωγράφισαν αυτά που τους φοβίζουν και έγραψαν μια μικρή ιστορία σχετικά μ’
αυτό. Ξανακουβεντιάσαμε για αυτά που τους φοβίζουν και είδαμε ότι όσο αφορά τους
φανταστικούς φόβους μπορούμε να τους αντιμετωπίσουμε με την σκέψη μας και μονο.
Μετά είδαμε τρόπους αντιμετώπισης των φόβων τους. Προέκυψαν προτάσεις όπως:
 δεν το σκέφτομαι
 ανοίγω την τηλεόραση
 βγαίνω να παίξω
 τηλεφωνώ σε ένα φίλο
 σκέφτομαι κάτι ωραίο
 κοιμάμαι
 παίζω με τα παιχνίδια μου
 αγκαλιάζω την μαμά μου
 ακούω μουσική
Στο τέλος κατασκεύασαν τα παιδιά ένα μεγάλο δράκο σε χαρτί του μέτρου και κόλλη-
σαν επάνω ζωγραφιές που έδειχναν κάποια από αυτά που τους φόβιζαν.
53
2.2. Εργαστήρι καλλιτεχνικής δημιουργίας παιδιών
54
2.3. Ημερίδα ????????????????????
55
3. Αξιολόγηση του προγράμματος
3.1. Αξιολόγηση του προγράμματος εφαρμογής από τους μαθητές
56
3.2. Αξιολόγηση του προγράμματος εφαρμογής από τους εκπαιδευτικούς –
συντονιστές ομάδων
ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΕΣΟΡΟΠΗΣ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ: ΜΑΝΙΤΣΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ
Τον Φεβρουάριο του 2003, στο Δημ. Σχολείο Μεσορόπης ξεκινήσαμε το πρό-
γραμμα «Διαπροσωπικές σχέσεις: Ψυχική Υγεία» με τους μαθητές των Β΄, Γ΄, Δ΄
τάξεων.
Ξεκινώντας το πρόγραμμα οι μαθητές ήταν ενθουσιασμένοι γιατί θα ασχολιό-
ταν με κάτι διαφορετικό. Ο ενθουσιασμός του συνόλου των μαθητών δεν μειώθηκε
καθ΄ όλη τη διάρκεια του προγράμματος. Αντίθετα κάθε βδομάδα με αγωνία περίμε-
ναν τη μέρα που θα τους έλεγα ότι θα κάναμε μία συνάντηση. Αυτό οφείλονταν στο
ότι έκαναν κάτι διαφορετικό που είχε ως κέντρο τους ίδιους, τις ανάγκες τους και
τις κρυφές τους αγωνίες. Από τη δεύτερη κιόλας συνάντηση συνειδητοποίησαν ότι
μπορούσαν να πούνε ό,τι θέλουν, ό,τι πραγματικά αισθάνονταν κι αυτό θα συζητιόταν
μεταξύ μας με σοβαρότητα. Έφτασαν στο σημείο να εξωτερικεύουν τα βαθύτερα συ-
ναισθήματα τους για τους συμμαθητές τους, τα μέλη της οικογένειας τους, ή τις α-
γωνίες τους για θέματα όπως φιλία, σχέσεις με αδέρφια, αυτοεκτίμηση.
Ο χώρος στον οποίο κάναμε τις συναντήσεις ήταν μία άδεια αίθουσα του σχο-
λείου. Βάζαμε σε σχήμα παραλληλόγραμμου τα στρώματα της γυμναστικής και καθό-
μασταν όλοι τριγύρω. Εγώ δε σηκωνόμουν καθόλου παρά μόνο για να τραβήξω φωτο-
γραφίες. Επίσης δε ύψωνα καθόλου τον τόνο της φωνής. Όταν γινόταν φασαρία, κα-
θόμουν χωρίς να μιλάω, ώσπου καταλάβαιναν ότι έπρεπε εκείνα να ησυχάσουν. Σχε-
δόν πάντα κάποιο παιδί υπενθύμιζε τους κανόνες που στην πρώτη συνάντηση είχαμε
θέσει κι είχαμε υπογράψει όλοι και οι οποίοι ήταν μονίμως στον τοίχο της αίθουσας.
Η συγκεκριμένη μου συμπεριφορά οδήγησε στο να καταλάβουν πολύ γρήγορα ότι όσο
ήμασταν στην αίθουσα έβγαζα από πάνω μου το ρόλο του δασκάλου και γινόμουν α-
πλά ένας συντονιστής μιας εργασίας.
Μία αντικειμενική δυσκολία στη διαπραγμάτευση των θεμάτων ήταν οι διαφο-
ρετικές ηλικίες των μαθητών. Οι μαθητές της δευτέρας τάξης είχαν πολλές φορές
δυσκολία στο να συμβαδίζουν με τους μεγαλύτερους μαθητές. Ωστόσο οφείλω να ο-
μολογήσω πως πάντα κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια να μην διαφοροποιηθούν και
πάντα με πολύ προσοχή με άκουγαν για να κάνουν όσο καλύτερα μπορούσαν ό,τι ζη-
τούσα.
Αυτό που πραγματικά τους ενθουσίαζε σε κάθε συνάντηση ήταν ο χωρισμός
σε ομάδες. Διασκέδαζαν με τα παιχνίδια που κάθε φορά παίζαμε για να χωριστούμε.
Δεν διαμαρτυρήθηκαν καθόλου για τα εκάστοτε ταίρια τους . Προσπαθούσαν να συ-
νεργαστούν όσο καλύτερα μπορούσαν.
Η δραστηριότητα που κάθε φορά που γινόταν τους ενθουσίαζε ήταν η δραμα-
τοποίηση. Τους άρεσε να προσπαθούν μόνοι τους να στήνουν σκετσάκια με όποιο θέ-
57
μα τους ζητούσα κάθε φορά. Οι συζητήσεις πολλές φορές τους κούραζαν και τους
έκαναν να ξεκινούν τη φασαρία. Είχαν αντικειμενική δυσκολία στο να αναπτύσσουν
απόψεις.
12ο Δημοτικό Σχολείο Καβάλας

Γιαννούλα Σουλτάνα –Δασκάλα
Το να δουλέψω σε ένα πρόγραμμα με παιδιά της Α΄ Τάξης ήταν κάτι που με φό-
βιζε, άλλά ταυτόχρονα ήταν και μια πρόκληση. Υπήρχαν έννοιες που έπρεπε να δια-
πραγματευτούμε, όπως αυτοεκτίμηση, μοναδικότητα κ.λ.π. που ήταν δυσνόητες γι’
αυτά τα παιδιά. Έτσι επεξεργαζόμασταν την κάθε έννοια με παιχνίδι, με παραμύθι,
με παντομίμα, με θεατρικό παιχνίδι ή παίρνοντας αφορμή από το βιβλίο «Εμείς και ο
κόσμος» και από κάποια κείμενα της «Γλώσσας».
Τις ώρες που δουλεύαμε αυτό το πρόγραμμα, χρησιμοποιούσαμε μια άδεια αίθου-
σα του σχολείου μας, όπου είχαμε συγκεντρωμένα όλα τα υλικά μας. Έτσι η όλη δια-
δικασία αποσυνδέθηκε από το μάθημα στη συνείδηση των παιδιών και το δέχθηκαν
σαν κάτι διαφορετικό, αλλά και πολύ ευχάριστο.
Δέχθηκαν τα παιδιά να δουλέψουν ομαδικά, παρόλο που ο χωρισμός των ομάδων
ήταν τυχαίος. Συνεργάστηκαν πολύ καλά με τους συμμαθητές που δεν ήταν φίλοι
τους. Ήταν εντυπωσιακή η προθυμία με την οποία έψαχναν, έβρισκαν και έφερναν
υλικά που χρειαζόμασταν για τις εργασίες μας.
Με προβλημάτισε πολύ αν θα έπρεπε να κάνουμε μια συνάντηση για να μιλήσουμε
για τους φόβους μας. Τελικά, βλέποντας ότι υπήρχε ανάμεσα σε όλα τα μέλη της ο-
μάδας, ανάμεσα σε όλους μας, μεγάλη εμπιστοσύνη, ζήτησα από τα παιδιά να κάνουμε
αυτή τη συνάντηση. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό. Όλοι μίλησαν πολύ άνετα για
τους φόβους τους και συζητήσαμε χωρίς ενδοιασμούς. Μου έκανε εντύπωση το γε-
γονός ότι οι φόβοι τους έχουν σχέση με ένα μεγάλο κοινωνικό φαινόμενο, την εγκλη-
ματικότητα, κάτι που εμείς ίσως ποτέ να μην είχαμε σκεφτεί ως παιδιά.
Αυτό όμως που πραγματικά απόλαυσαν και διασκέδασαν ήταν η συνάντηση που
κάναμε όλα τα σχολεία που δουλέψαμε το ίδιο πρόγραμμα. Ήταν για τα παιδιά μια
γιορτή, ένα σωστό πανηγύρι. Το χάρηκαν πολύ και την επόμενη μέρα μου μιλούσαν με
μεγάλο ενθουσιασμό για όσα είδαν και έκαναν την προηγούμενη.
Στη γιορτή του σχολείου μας, για τη λήξη του σχολικού έτους, εκθέσαμε όλες
τις εργασίες των παιδιών και νιώθαμε πολύ περήφανοι όταν δεχόμασταν τα συγχα-
ρητήρια των άλλων μαθητών, των γονέων και δασκάλων. Ήταν για τα παιδιά μια α-
νταμοιβή για τους κόπους τόσων μηνών.
58
3/ΘΕΣΙΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΕΡΝΗΣ
ΤΑΞΕΙΣ Ε΄ ΚΑΙ ΣΤ΄
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ:
ΧΑΛΚΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
Η εμπειρία που ζήσαμε , εμείς οι μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Πέρνης κατά
τη διάρκεια αυτού του προγράμματος , ήταν μοναδική. Το γεγονός και μόνο ότι θα
είχαμε συνεργάτες και συμπαραστάτες τους μαθητές άλλων εννέα σχολείων του νο-
μού μας , μας έκανε να συμμετέχουμε πολύ δυναμικά.
Από την πρώτη κιόλας «συνάντησή» μας, ενθουσιαστήκαμε με το χωρισμό μας σε
ομάδες εργασίας, ανάλογα με το ρόλο μας στη «σαλάτα».(ντομάτα, κρεμμύδι, πιπεριά,
αγγούρι). Η πρώτη ομάδα-σαλάτα, είχε τρία αγόρια κι ένα κορίτσι, το οποίο στην αρ-
χή αισθάνθηκε αμηχανία, αλλά γρήγορα το ξεπέρασε και άρχισε να συνεργάζεται μαζί
τους.
Επειδή στην αρχή παρατηρήθηκε μια αναστάτωση και οχλαγωγία κατά την συνερ-
γασία των μαθητών σε ομάδες, αναγκαστήκαμε να αναρτήσουμε στον πίνακα το
«συμβόλαιο της συνεργασίας», το οποίο περιείχε τους κανόνες συμπεριφοράς μέσα
στην ομάδα και το υπογράψαμε όλοι. Στη συνέχεια τα παιδιά έγραψαν σχετικά με το
όνομά τους, τι θέλουν να γίνουν όταν μεγαλώσουν κ.α. και από κάθε παιδί της ομά-
δας επιλέχτηκε μία πρόταση. Τις κόψαμε και κάθε ομάδα φιλοτέχνησε σε ένα χαρτί
Α4 ένα κολάζ με τις προτάσεις των παιδιών.
Μία μέρα πριν την δεύτερη συνάντηση, βγάλαμε τις προσωπικές μας φωτογραφί-
ες στην αυλή του Σχολείου και τις τυπώσαμε στον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Την ε-
πομένη, κάθε μαθητής κόλλησε την φωτογραφία του στο κέντρο ενός χαρτιού Α3.
Ήταν ο «ήλιος» και στις «ακτίνες» του γράψαμε οτιδήποτε χαρακτηρίζει την προ-
σωπικότητά μας. Τα «θέλω» και τα «πιστεύω» μας. Για πρώτη φορά ψάξαμε βαθύ-
τερα μέσα μας , για να εκφράσουμε κάτι το οποίο ή δεν το είχαμε σκεφτεί παλαιότερα
ή φοβόμασταν να το εκφράσουμε.
Στην τρίτη συνάντηση ασχοληθήκαμε με τα μέσα, τις μορφές και τον τρόπο επι-
κοινωνίας. Αφού καταγράψαμε τις αρχές της καλής επικοινωνίας μετά από συζήτηση
κατά ομάδες, δοκιμάσαμε να επικοινωνήσουμε με τους συμμαθητές μας με παντομί-
μα. Τα πήγαμε σχετικά καλά , αλλά καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι δε θα θέλαμε να
επικοινωνούμε μονίμως με τους άλλους κατ αυτό τον τρόπο. Γράψαμε, στη συνέχεια ,
τα πλεονεκτήματα του να δουλεύεις μόνος σου ή μαζί με άλλους και κατόπιν αναφερ-
θήκαμε στα παλιά και σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και καταγράψαμε τις πληροφορίες
και τα συμπεράσματά μας ατομικά, όπως τα αντιλήφθηκε ο καθένας μας.
Η φιλία ήταν το θέμα της τέταρτης συνάντησής μας. Αφού γράψαμε τη λέξη φιλία
στον πίνακα, με την τεχνική της ιδεοθύελλας γράψαμε λέξεις που ερχόταν αυθόρμη-
τα στο μυαλό μας και είχαν σχέση με τη φιλία και δίπλα τους φίλους μας που νομίζα-
με ότι αντιπροσώπευαν αυτές τις λέξεις. Στη συνέχεια γράψαμε στον πίνακα τους
λόγους για τους οποίους μπορεί να χαλάσει μια φιλία, αλλά και το πώς μπορούμε να
59
αποφύγουμε κάτι τέτοιο. Για κάθε αιτία γράψαμε και μία λύση και φτιάξαμε ένα παι-
χνίδι αντιστοίχισης. Τέλος γράψαμε ιστορίες για τη φιλία, ποιήματα και κόμικς.
Στην πέμπτη συνάντηση γράψαμε το όνομά μας σε ένα φύλλο χαρτί και στη συνέ-
χεια οι συμμαθητές μας με απόλυτη μυστικότητα έγραψαν κάτι που εκτιμούν σε μας
.Ένας συμμαθητής μας προδόθηκε αφού εκτός από αυτό, έγραφε και κάποιες χρήσι-
μες συμβουλές για τον καθένα μας. Είναι πολύ σημαντικό να μαθαίνεις για το πώς
σκέφτονται οι συμμαθητές σου για σένα και τι εκτιμούν πάνω σου. Κατόπιν φτιάξαμε
δύο μεγάλες μηλιές από χαρτόνι και πάνω στα κλαδιά της μιας μηλιάς κολλήσαμε
πράσινα μήλα που έγραφαν τι μπορούμε να κάνουμε και στη άλλη μηλιά κολλήσαμε
κόκκινα μήλα που έγραφαν τι θέλουμε να κάνουμε.
Η έκτη συνάντηση ήταν η καλύτερή μας. Ο δάσκαλός μας, προκάλεσε μια τεχνική
διαφωνία για τον καιρό μεταξύ της Ιωάννας και του Κώστα που εξελισσόταν πότε σε
άγριο καυγά και πότε σε ευγενικό διάλογο, ανάλογα με το χτύπημα των χεριών του
δασκάλου μας. Αυτό έγινε ανάμεσα σε πολλά ζευγάρια μαθητών και μαγνητοφωνήθη-
καν οι «συγκρούσεις». Τις περισσότερες φορές τα παιδιά ξεπερνούσαν τις διαφωνίες
τους, αλλά μόνο όταν γινόταν διάλογος και όχι καυγάς.
Στη τελευταία συνάντηση αναφερθήκαμε στους προσωπικούς μας στόχους τόσο
στο άμεσο όσο και στο απώτερο μέλλον. Μετά την ολοκλήρωση της συζήτησης στην
τάξη ο καθένας μας συμπλήρωσε ένα έντυπο στο οποίο αναφερθήκαμε αναλυτικά σε
αυτό που θέλουμε να γίνουμε ή να κάνουμε. Τελειώσαμε παίζοντας το παιχνίδι με το
κροκόδειλο.
Παράλληλα με τις συναντήσεις μας σε επίπεδο τάξης, είχαμε αλληλογραφία με τα
παιδιά των άλλων σχολείων. Στέλναμε ομαδικά γράμματα και κάρτες και λαβαίναμε
και εμείς τα δικά τους. Έτσι μαθαίναμε για τις εμπειρίες τους από το πρόγραμμα και
τους γνωρίζαμε καλύτερα. Επισκεφθήκαμε το Δημοτικό Σχολείο νέας Καρυάς και
γνωριστήκαμε με τους μαθητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα μετά την εκδρομή
μας στο κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στην Κεραμωτή .
Βέβαια η συνάντηση στο αμφιθέατρο της Νομαρχίας με τους μαθητές όλων των
σχολείων που συμμετείχαν στο πρόγραμμα, ήταν μοναδική εμπειρία για μας. Παρου-
σιάσαμε τις δραστηριότητες που κάναμε , ακούσαμε τις δικές τους, παίξαμε, ζωγρα-
φίσαμε, μας χειροκρότησαν , τους χειροκροτήσαμε και ανανεώσαμε το ραντεβού μας
για την επόμενη χρονιά.
11ο Δημοτικό Σχολείο Καβάλας

Μιχάλης Ευαγγελίδης
Η κάθε συνάντηση είχε το δικό της ξεχωριστό ενδιαφέρον. Οι μαθητές έδειξαν πε-
ρισσότερο ενδιαφέρον στις συναντήσεις που αφορούσαν στη διαχείριση συγκρούσεων,
στους μελλοντικούς τους στόχους, στους φόβους και στη φιλία. Η μεγαλύτερη δυσκο-
λία τους ήταν να βρουν προτερήματα του εαυτού τους και να αυτοαξιολογηθούν. Η
60
πιο πετυχημένη δραστηριότητα όλων των συναντήσεων ήταν οι «εικονικές συγκρού-
σεις» μεταξύ τους και ο έλεγχος του θυμού τους.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως τα σημερινά παιδιά έχουν περισσότερο «ρεαλι-
στικούς» φόβους από άλλες γενιές. Τα σημερινά παιδιά φοβούνται την εγκληματικό-
τητα και τον πόλεμο παρά τέρατα και «μπαμπούλες». Ένα άλλο γεγονός που προκα-
λεί εντύπωση είναι πως τα σημερινά παιδιά (όλα!) στους μελλοντικούς τους στόχους
έχουν σε πρώτη προτεραιότητα τη «δημιουργία σωστής οικογένειας» και εξασφάλι-
σης καλής δουλειάς – στόχους που η δική μου γενιά θεωρούσε άκρως συντηρητικούς.
Θεωρώ πως το πρόγραμμα θα πρέπει μελλοντικά να επικεντρωθεί σε έναν το πολύ
δύο τομείς: Τους φόβους για το μέλλον και τη διαχείριση συγκρούσεων-θυμού. Έτσι
θα δοθεί περισσότερος χρόνος στην αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων που
όπως φαίνεται από την εξέλιξη της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, θα τα βρίσκουμε
όλο και περισσότερο μπροστά μας.

Υπεύθυνη καθηγήτρια:Πασχαλίδου Καλλιόπη
Θεωρώ όλο το πρόγραμμα εξαρχής πετυχημένο και μόνο επειδή έβαλε τα παιδιά
σε μία διαδικασία σκέψης και επεξεργασίας θεμάτων έξω από τη συνηθισμένη διαδι-
κασία της τάξης. Τα παιδιά αντιμετώπισαν με διαφορές και διαφορετικές στάσεις τα
ζητήματα που αφορούσαν το πρόγραμμα και γίνονταν πιο θετικά και συνεργάσιμα και
εκφράζονταν καλύτερα με την πάροδο του χρόνου. Σε καμιά δραστηριότητα δεν έδει-
ξαν αδιαφορία όμως εξέφρασαν τη δυσαρέσκεια τους για κάποιες δραστηριότητες και
την ευχαρίστησή τους για κάποιες άλλες. Ήταν πολύ ωραίο που τα παιδιά εκφράζο-
νταν ελεύθερα και οδηγούσαν με τον τρόπο τους την διαδικασία ολοκλήρωσης των
συναντήσεων. Δημιουργήθηκε ένα διαφορετικό είδος σχέσης μεταξύ των παιδιών και
εμένα, φέρνοντας και τους δύο πολύ κοντύτερα. Δημιουργήθηκε σχέση εμπιστοσύ-
νης, που στηρίχθηκε στον αυθορμητισμό μας και στη προσπάθεια να λειτουργούμε
σαν ομάδα χωρίς διακρίσεις ανάμεσα στα μέλη και χωρίς διαχωρισμούς σε ικανούς
και μη. Σε ό,τι αφορά τη δική μου συμβολή, κατευθύνθηκε από την αγάπη μου προς
τα παιδιά και την επιθυμία μου να βρεθώ πιο κοντά τους με μια άλλη διαδικασία ε-
κτός μαθήματος. Παρά την αρχική μου αμηχανία και απειρία, η συνολική μου εκτίμη-
ση για το ρόλο μου είναι πολύ θετική. Βρεθήκαμε με τα παιδιά πολύ κοντά και κάναμε
εξομολογήσεις εκ βαθέων. Τα παιδιά έδειξαν φοβερή ωριμότητα και απέδειξαν ότι
μπορούν να επεξεργαστούν ζητήματα που αφορούν τους εαυτούς τους και τους άλ-
λους, αρκεί να τους δίνεται η ευκαιρία. Σαν αρνητικό στοιχείο θα αναφέρω την ελλι-
πή ενημέρωση και την έλλειψη βοήθειας από κάποιους πιο ειδικούς ώστε η όλη δια-
δικασία να είχε καλύτερα αποτελέσματα, όπως και την έλλειψη συχνής επικοινωνίας
μεταξύ των μελών της σύμπραξης ώστε να υπάρχει ανταλλαγή ιδεών και στήριξη των
πιο ασθενών ομάδων.
61
3.4. Συμπεράσματα - Παρατηρήσεις
62
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Εκπαιδευτικό Υλικό «Ψυχική υγεία–Διαπροσωπικές σχέσεις 11-14 ετών»ΥΠΕΠΘ,

Ε.Ι.Ν, ΚΕΘΕΑ, ΕΨΥΠΕ, ( 1998)
Εκπαιδευτικό Υλικό «Δεξιότητες για παιδιά Δημοτικού», ΚΕΘΕΑ, 1998
Γρίβα Αγγελική (1987 ), «Ελάτε να παίξουμε», Εκδ. Θυμάρι
Αβέρωφ – Ιωάννου Τατιάνα (1983), «Μαθαίνοντας τα παιδιά να συνεργάζονται»,

Εκδ. Θυμάρι
Αθανασίου, Κ. (1994).Αγωγή υγείας για Παιδαγωγούς. Θεσσαλονίκη.
Γκούβρα,Μ, Κυρίδης,Α, Μαυρικάκη,Ε. (2001). Αγωγή Υγείας στο σχολείο. Αθήνα:

Τυπωθήτω.
Σώκου,Κ. (1994). Οδηγός Αγωγής και Προαγωγήςτης υγείας. Αθήνα: Ελληνικά

γράμματα.
Οδηγός Εφαρμογής Προγραμμάτων Ενίσχυσης Πρωτοβουλιών σε Θέματα Αγωγής

Υγείας,Ε.Ι.Ν.
63
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
64
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1
Συμπληρωματικές δραστηριότητες
Χωρισμός ομάδων
Φυλλάδιο αξιολόγησης για τους συντονιστές
Ερωτηματολόγιο αξιολόγησης για τους μαθητές
65
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΘΕ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ
1. Για ποια δραστηριότητα έδειξαν οι μαθητές ενδιαφέρον;
2. Για ποια δραστηριότητα έδειξαν οι μαθητές αδιαφορία;
3. Σε τι συνάντησαν τις περισσότερες δυσκολίες;
4. Ποια θεωρείς τη πιο επιτυχημένη δραστηριότητα της σημερινής συνάντησης

και γιατί;
5. Πώς κρίνεις την δική σου συμμετοχή στη συνάντηση;
6. Ο χρόνος που αφιερώθηκε ήταν αρκετός;
7. Τι θα επαναλάμβανες και τι θα άλλαζες αν έκανες πάλι το ίδιο θέμα;

Α) στο πρόγραμμα
Β) στη δική σου συμμετοχή
66
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΜΙΚΡΟΤΕΡΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ
ΠΑΙΔΙΑ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Το επάγγελμα
Ο κάθε μαθητής με τη σειρά του μιμείται με κινήσεις το επάγγελμα που θέλει να κά-
νει. Μετά μετράει αργά ως το 10. Σ’ αυτό το διάστημα οι άλλοι μαθητές λένε το ε-
πάγγελμα που νόμισαν ότι είδαν. Ο/ Η εκπ/κός καταγράφει όλες τις απαντήσεις, και
στη συνέχεια συζητάει με τους μαθητές σχετικά με την επικοινωνία, τους τρόπους
επικοινωνίας.
Μπορεί να συνδέσει την δραστηριότητα αυτή με άλλα θέματα όπως το τι ονειρεύονται
σαν επάγγελμα, τι ξέρουν γι αυτό κλπ.
Εάν υπάρχει χρόνος οι μαθητές ζωγραφίζουν το εαυτό τους κάνοντας το επάγγελμα
που επιθυμούν.
Χαλασμένο τηλέφωνο
Όλα τα παιδιά κάθονται σε κύκλο. Ο πρώτος λέει μα λέξη κρυφά ή μια φράση στο αυ-
τί του διπλανού του. Εκείνος με τη σειρά του τη λέει πάλι κρυφά στον επόμενο του
κ.ο.κ. Ο τελευταίος θα την πει δυνατά για να δουν αν έφτασε η λέξη σωστά στον
προορισμό της.
ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ

Το ταξίδι
Ο/Η εκπ/κός γράφει πάνω στον πίνακα μια ιστορία χρησιμοποιώντας ονόματα και
λέξεις, αλλά αφήνει κενά που τα σημειώνει με αριθμούς. Π.χ. «Μια μέρα πή-
γα......1.........και είδα...........2....Σταμάτησα και ....3.....Με κοίταξε στα μάτια.........4....»
Τα παιδιά αντιγράφουν στο χαρτί τους. Μετά πάνω στους αριθμούς μπορούν να γρά-
ψουν τις λέξεις που θέλουν ή ακόμη και να ζωγραφίσουν, παρουσιάζοντας με εικόνες
τις λέξεις που λείπουν. Στο τέλος ο κάθε μαθητής θα διαβάσει την ιστορία όπως ο
ίδιος την φαντάσθηκε.
Στη συνέχεια ο/η εκπ/κός μπορεί να ξεκινήσει μια συζήτηση γύρω από τις διαφορε-
τικές ιστορίες που παρουσιάστηκαν. Άλλες ήταν πιο αστείες άλλες πιο πραγματικές
κλπ.
ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ
Ο λοχίας
Ένα παιδί παίζει τον ρόλο του λοχία. Οι άλλοι κάνουν γύρω του κύκλο ή κάθονται
μπροστά του. Ο λοχίας κάνει διάφορες κινήσεις και σύμφωνα με τις διαταγές του,
τον ακολουθούν και οι άλλοι. Π.χ. «πιάστε το δεξί σας αυτί με το αριστερό χέρι». Ο
λοχίας έχει το δικαίωμα την ώρα που μιλάει να κάνει διαφορετικές κινήσεις από ε-
67
κείνες που διατάζει. Αν οι άλλοι δεν κάνουν ακριβώς αυτό που τους λέει, αλλά επη-
ρεάζονται από τις κινήσεις του που δεν συμφωνούν με τα λεγόμενα του, βγαίνουν
από το παιχνίδι. Ο τελευταίος που μένει γίνεται λοχίας και το παιχνίδι συνεχίζεται.
Το παιχνίδι αυτό μπορεί να επαναληφθεί 4-5 φορές. Στη συνέχεια ο/η εκπ/κός
πρέπει να συζητήσει με τα παιδιά : 1) Πώς τους φάνηκε το παιχνίδι 2) Πόσο εύκολο
ή δύσκολο είναι να δίνεις διαταγές 3) Πώς αισθάνθηκε ο λοχίας 4) Πόσο εύκολο ή
δύσκολο ήταν για τους μαθητές να κάνουν αυτό που τους διέταζε ο λοχίας 4) Πώς
αισθάνθηκαν όταν το έκαναν.
Παιχνίδι με τα μπαλόνια
Τα παιδιά κάθονται στο πάτωμα και ακολουθούν τις οδηγίες του/της εκπ/κού.
«Είμαστε μικρά ξεφούσκωτα μπαλόνια. Γι αυτό ας καθίσουμε κάτω κι ας μαζευτούμε
σαν κουβαράκια όσο μπορούμε. Τα μπαλόνια αναπνέουν, φουσκώνουν και σιγά-σιγά
σηκώνονται. Θα κάνουμε μερικά πηδηματάκια με δύναμη ώστε να φτάσουμε ψηλά και
.. ξαφνικά, ΠΟΥΦ .... θα ξεφουσκώσουμε και θα ξαναπέσουμε κάτω.
Τα μπαλόνια τώρα αναπνέουν, φουσκώνουν, σηκώνονται σιγά-σιγά, ένα δύο, τρία,
πολλά μαζί και κάποια στιγμή...ΠΟΥΦ, ΠΟΥΦ ξεφουσκώνουν στον αέρα και πέφτουν
στη γη μαζεμένα κουβαράκια, όπως ήταν στην αρχή.
Η άσκηση επαναλαμβάνεται ακόμη μία φορά.
Στη συνέχεια ο/η εκπ/κός συζητά με τα παιδιά πως τους φάνηκε όλο αυτό που έκα-
ναν. Ποια παιδιά δυσκολεύτηκαν να κάνουν αυτό που τους έλεγε η δασκάλα, να ακο-
λουθήσουν τις οδηγίες κλπ. Πως ένιωσαν σαν μπαλονάκια.
68
ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΣΕ ΟΜΑΔΕΣ
Τα παιχνίδια που ακολουθούν «σπάνε τον πάγο» και χρησιμοποιούνται όταν ο

συντονιστής θέλει να χωρίσει την ομάδα σε υποομάδες για τη δραστηριότητα που α-
κολουθεί. Βοηθούν επίσης την ανάμιξη της ομάδας και συγχρόνως είναι διασκεδαστι-
κά.
Η εναλλαγή των μαθητών στις μικρές ομάδες βοηθά στην καλύτερη γνωριμία
και εξοικείωση των μαθητών και στον εμπλουτισμό τους με ποικιλία διαφορετικών
ιδεών, απόψεων και εμπειριών.
1. ΒΡΕΙΤΕ ΤΟ ΤΑΙΡΙ ΣΑΣ

Ο συντονιστής ανακατεύει και σκορπάει στο πάτωμα, στο κέντρο της ομάδας,
κάρτες που έχει ετοιμάσει από πριν. Στις κάρτες έχει γράψει διαφορετικά ονόματα
και αντικείμενα που γενικά ταιριάζουν μεταξύ τους και αποτελούν ζευγάρι, π.χ.
Αλάτι και πιπέρι
Πατάτες και αυγά
Τομ και Τζέρρυ
Κοκκινοσκουφίτσα και λύκος
Λάδι και ξύδι
Ήλιος και φεγγάρι
Κάθε μέλος διαλέγει μια κάρτα και ψάχνει να βρει το ταίρι του
2. ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ
Με αυτό το παιχνίδι μπορούμε να χωρίσουμε την ομάδα σε υποομάδες 3-5 α-
τόμων. Ο επιμορφωτής έχει ετοιμάσει κάρτες που η κάθε μια έχει ημιτελείς συνεχό-
μενες προτάσεις από παραμύθια ή ιστορίες γνωστές σε όλους τους συμμετέχοντες.
Ο αριθμός τους πρέπει να είναι ανάλογος με τις υποομάδες που επιθυμούμε.
Αν η ομάδα έχει 15 μέλη και θέλουμε να δημιουργήσουμε 5 υποομάδες, χρειαζόμαστε
πέντε παραμύθια που το καθένα θα χωριστεί σε τρεις ημιτελείς συνεχόμενες προτά-
σεις : π.χ. η κοκκινοσκουφίτσα φώναξε …/ ….στη γιαγιά της που ήταν στο κρεβάτι …./
… γιατί γιαγιά έχεις τόσο μεγάλο στόμα;
Ο συντονιστής μοιράζει στα μέλη της ομάδας , με τυχαία σειρά, τις κάρτες και κάθε
μέλος προσπαθεί να βρει σε ποια ιστορία ανήκει. Κάθε παραμύθι/ ιστορία είναι μια
ομάδα.
3. ΣΤΟ ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ
Ο συντονιστής διαλέγει ζώα από ένα αγρόκτημα και ετοιμάζει κάρτες. Για να
χωριστεί μία ομάδα 15 ατόμων σε υποομάδες των 3, χρειάζονται 5 διαφορετικά ζώα.
Κάθε μέλος παίρνει μια κάρτα στην οποία είναι γραμμένο ένα ζώο και με τα μάτια
κλειστά περπατάει στην αίθουσα και ψάχνει αν βρει τους υπόλοιπους του είδους του
μιμούμενος την φωνή του ζώου που έχει στην κάρτα.
69
Όταν δύο ζώα αναγνωριστούν πρέπει αν μείνουν κοντά και αν εξακολουθή-
σουν να φωνάζουν μέχρι να πλησιάσουν και τα υπόλοιπα, ώστε να συμπληρωθεί η
ομάδα.
4. Η ΟΜΑΔΑ ΜΟΥΡΜΟΥΡΙΖΕΙ
Εάν ο συντονιστής θέλει να χωρίσει την ομάδα σε 3 μικρότερες ομάδες, διαλέ-
γει τρεις ρυθμούς από δημοφιλή τραγούδια ή παιδικά νανουρίσματα που τα μέλη της
ομάδας σίγουρα γνωρίζουν. Μετά δίνει σε κάθε μέλος ένα κομμάτι χαρτί, στο οποίο
είναι γραμμένος ο τίτλος του τραγουδιού ή του νανουρίσματος. Καθένας πρέπει να
αρχίσει να μουρμουρίζει το σκοπό και να περπατάει στην αίθουσα, προσπαθώντας να
εντοπίσει και άλλους που σιγοτραγουδούν τον ίδιο σκοπό.
Μόλις βρουν κάποιον που σιγοτραγουδάει τον ίδιο σκοπό, μένουν κοντά μέχρι
να βρεθούν και οι υπόλοιποι και να σχηματισθεί η ομάδα. Ένα τραγούδι ή ένα νανού-
ρισμα αντιστοιχεί σε κάθε υποομάδα.
5. ΣΤΡΙΦΟΓΥΡΙΖΩ ΚΑΙ ΒΟΥΤΑΩ

Ο συντονιστής λέει στα μέλη της ομάδας να σκορπιστούν και αν περπατάνε
στην αίθουσα. Ξαφνικά φωνάζει έναν αριθμό, π.χ. 4. Τα μέλη της ομάδας τρέχουν να
σχηματίσουν ομάδες 4 ατόμων. Όσοι απομένουν σχηματίζουν άλλη ομάδα. Ο συντονι-
στής συνεχίζει να λέει αριθμούς στην τύχη. Εάν ο συντονιστής θέλει να έχει τελικά ,
για την επόμενη δραστηριότητα, υποομάδες των 3 ατόμων, φωνάζει τελευταία τον
αριθμό 3. Μετά ζητάει από τους συμμετέχοντες να καθίσουν στις καρέκλες τους
όπως είναι, σε υποομάδες των τριών.
Για ποικιλία, μπορούν να δοθούν άλλες οδηγίες, όπως «6, όσο πιο γρήγορα γί-
νεται» ή «4 με τα μάτια κλειστά».
6. ΒΡΕΙΤΕ ΚΑΠΟΙΟΝ ΠΟΥ ….

Αυτό το παιχνίδι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον χωρισμό της ομάδας σε
ζευγάρια ή σε μικρές υποομάδες. Ο συντονιστής δίνει σε κάθε μέλος της ομάδας ένα
αντίγραφο του παρακάτω καταλόγου. Όταν οι συμμετέχοντες βρουν κάποιον που
ταιριάζει σε μια από τις καταστάσεις του καταλόγου, γράφει το όνομα αυτού του ατό-
μου δίπλα στο αντίστοιχο χαρακτηριστικό και προχωράει στο επόμενο. Ο συντονι-
στής μπορεί να σταματήσει το παιχνίδι όποτε επιθυμεί και αν ζητήσει από τα μέλη να
μείνουν με το άτομο που συζητούν εκείνη τη στιγμή, για την επόμενη δραστηριότητα
Βρείτε κάποιον που ……

1. έχει το ίδιο χρώμα μάτια με εσάς
2. έχει σκύλο
3. έχει γάτα
4. του /της αρέσει να παίζει σκάκι
70
5. έχει τα γενέθλια τον ίδιο μήνα με εσάς
6. του /της αρέσει ο χορός
7. του /της αρέσει το κολύμπι
8. υποστηρίζει την ίδια ποδοσφαιρική ομάδα
7. ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ
Ανάλογα με το μέγεθος της ομάδας, π.χ. ομάδα 20 μαθητών. Μπορείτε να
σχηματίσετε 5 ομάδες των 4 ατόμων.
Ξεκινώντας από τη μια άκρη του κύκλου αποδίδετε στον κάθε μαθητή με τη
σειρά ένα χαρακτηριστικό όνομα: (1) κιθάρα, (2) πιάνο, (3) βιολί, (4) φλογέρα, (5)
φλάουτο, επαναλαμβάνοντάς τα μέχρι το μαθητή στην άλλη άκρη του κύκλου. Αφού
τελειώσει ο κύκλος καλέστε τους μαθητές που έχουν το ίδιο χαρακτηριστικό όνομα
να σχηματίσουν μια ομάδα.(π.χ. όλα τα βιολιά μαζί, όλες οι φλογέρες μαζί, κ.λ.π.)
Την ίδια διαδικασία μπορείτε να επαναλάβετε με άλλη κατηγορία χαρακτηρι-
στικών ονομάτων (π.χ. ονόματα πόλεων, λουλουδιών κ.ά.
8. ΣΑΛΑΤΑ
Ξεκινώντας από τη μια άκρη του κύκλου αποδίδετε στον κάθε μαθητή με τη
σειρά ένα χαρακτηριστικό όνομα: (1) ντομάτα, (2) αγγουράκι, (3) κρεμμύδι, (4) πιπε-
ριά, επαναλαμβάνοντάς τα μέχρι το μαθητή στην άλλη άκρη του κύκλου.
Αφού τελειώσει ο κύκλος καλέστε τους μαθητές να φτιάξουν ομάδες 4 ατό-
μων (4 σαλάτες), όπου η κάθε ομάδα θα περιέχει μια φορά το κάθε συστατικό για την
παρασκευή σαλάτας (ντομάτα, κρεμμύδι, αγγουράκι, πιπεριά).
71

ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΜΗΜΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΘΕ- ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑ-

ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΚΑΒΑΛΑΣ

11ο Δημ. Σχολ. Καβάλας,

Ο ρόλος του σχολείου είναι πρωταρχικά παιδαγωγικός. Με την έννοια αυτή,

1. Παρουσίαση του προγράμματος

Το πρόγραμμα ξεκίνησε την 2η εβδομάδα του Ιανουαρίου 2003 και ολοκλη-

1.2.1. Η φάση της προετοιμασίας

1.2.2. Η φάση της εφαρμογής

Β) Εργαστήρι καλλιτεχνικής δημιουργίας και έκφρασης των μαθητών

1.Παρουσίαση της σύμπραξης

ΠΙΝΑΚΑΣ 1.: ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ

ΠΙΝΑΚΑΣ 2.: ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΌΝΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ

2.2. Μέθοδοι και τεχνικές

2.4. Εποπτεία εκπαιδευτικών

1. Εκπαιδευτικό υλικό του προγράμματος

Υλικά : μεγάλα φύλλα χαρτί, μαρκαδόρους χοντρούς, πολύχρωμες μπογιές, σελο-

Αναλυτική διαδικασία διεξαγωγής των δραστηριοτήτων:

Δραστηριότητα 2 : Προσδοκίες της ομάδας

Μια σειρά βασικοί κανόνες μπορεί να είναι :

Υλικά : μαρκαδόροι χονδροί, μπογιές, στυλό, φύλλα χαρτί

Αναλυτική διαδικασία διεξαγωγής των δραστηριοτήτων:

Δραστηριότητα 1: Ο εαυτός μου και οι άλλοι

Συμπληρωματικές δραστηριότητες : Ομοιότητες και διαφορές

Σύνδεση με ειδικά θέματα :

Υλικά :στυλό, χαρτί Α4, μεγάλα φύλλα χαρτί, μαρκαδόροι χονδροί.

Αναλυτική διαδικασία διεξαγωγής των δραστηριοτήτων:

Δραστηριότητα 1 : Αρχές καλής επικοινωνίας

Δραστηριότητα 2: Μέθοδοι επικοινωνίας

Δραστηριότητα 3 :Δουλεύω σαν ομάδα

Υλικά που θα χρησιμοποιηθούν:

Δραστηριότητα 1 :Η έννοια «φίλος».

Δραστηριότητα 2 : «Τα χαρακτηριστικά της φιλίας»

Σύνδεση με ειδικά θέματα :

Υλικά που θα χρησιμοποιηθούν:

Αναλυτική διαδικασία διεξαγωγής των δραστηριοτήτων:

Σύνδεση με ειδικά θέματα :

Αναλυτική διαδικασία διεξαγωγής των δραστηριοτήτων:

Δραστηριότητα 1 : Λόγοι για διαφωνία

Δραστηριότητα 2 : Σκηνές διαφωνίας

Δραστηριότητα 3 : Στον μεγάλο κύκλο

Σύνδεση με ειδικά θέματα :

Αναλυτική διαδικασία διεξαγωγής των δραστηριοτήτων:

Δραστηριότητα 1: Στο μέλλον…

Δραστηριότητα 2: Προσωπικός στόχος

Ο στόχος που διάλεξα είναι :__________________________

Για να τον πετύχω πρέπει να :_________________________

Ίσως αντιμετωπίσω δυσκολίες :________________________

Θα προσπαθήσω να τις ξεπεράσω :______________________

Έχω χρόνο για να το καταφέρω :_______________________

Θα ζητήσω βοήθεια από :_____________________________

Υλικά : στυλό, μολύβια, μεγάλα χαρτιά, μαρκαδόρους

Στην ενότητα αυτή ενημερώνουμε τα παιδιά ότι θα ασχοληθούμε με φόβους

Στη συνέχεια αφήνουμε χρόνο στα παιδιά να ξεκουραστούν. Καθόμαστε σε κύκλο

Δραστηριότητα 2 : Πραγματικότητα και Φαντασία

Σύνοψη - Κλείσιμο :Ανακεφαλαιώνουμε, συζητώντας με τα παιδιά τι τους άρεσε και

Δημοτικό Σχολείο Μεσορόπης

Δημοτικό Σχολείο Θεολόγου

Δημοτικό Σχολείο Αμυγδαλεώνα

Δημοτικό Σχολείο Αμυγδαλεώνα

Δημοτικό Σχολείο Μεσορόπης

Δημοτικό Σχολείο Αμυγδαλεώνα

Δημοτικό Σχολείο Μεσορόπης

Δημοτικό Σχολείο Αμυγδαλεώνα