Endüstr!yel s!

stem yıkılmalıdır

1995 eylülünde Amer!kan basın tar!h!nde görülmem!ş b!r olay

yaşandı. 17 yıldır k!ml!ğ! bel!rlenemeyen ve çeş!tl! b!l!m ve teknoloj!
merkezler!ne postayla gönderd!ğ! bombalı paketlerden ötürü
Unabomber (Bombacı) lâkabıyla tanınan k!ş!, !k! büyük gazetey!, The
Wash!ngton Post ve The New York T!mes’ı d!ze get!rd!. Sanay!
Toplumu ve Geleceğ! başlıklı man!festosunu, b!r süred!r ara verd!ğ!
eylemler!ne devam etme tehd!d!yle yayınlattı.

Unabomber, 25 Mayıs 1978’den bu yana, ün!ves!telerde b!l!msel

araştırmaların yapıldığı laboratuarlara, doğa ve hayvanların
tahr!batına yol açan !ler! teknoloj!k merkezlere, kereste fabr!kalarına
16 adet bombalı paket gönderd!. Bombaların !nf!lak etmes! sonucu üç
k!ş! öldü, 23 k!ş! yaralandı. FBI’ın ülken!n dört b!r yanında yaptığı
:
 bütün araştırmalar, k! tar!h!n!n en masraflı araştırması oıarak b!l!n!yor,
sonuçsuz kaldı. Unabomber hakkında tek b!r somut b!lg! dah!
ed!nemed!.

Ancak, Unabomber 17 yıllık g!zl!l!ğ!n! sürpr!z b!r kararla bozdu. Mayıs

1995’te The New York T!mes gazetes!ne gönderd!ğ! mektubunda
şöyle d!yordu: “Yıllardır bomba yapıp haftasonu boş tarlalarda
bombalarımı denemekten artık bıkıp usandım. FBI den!len şey
sadece b!r şakadan !barett!r. Yıllardır FBI’ın ben! yakalamasını
bekl!yorum. Ama anlaşılan o k!, boşuna bekl!yorum, FBI’ın ben!
yakalayacağı yok. O nedenle kend!m açığa çıkıp öykümü anlatmak
!st!yorum.”

Unabomber, medyaya Sanay! Toplumu ve Geleceğ! başlıklı b!r

man!festo üzer!nde çalıştığını ve b!t!rd!ğ!nde söz konusu !k! gazete ve
T!mes veya Newsweek derg!ler!nde yayınlatmak !sted!ğ!n! b!ld!rd!.
Haz!ran ayında Wash!ngton Post, New York T!mes gazeteler! ve
Penthouse derg!s!ne man!festonun b!rer kopyası ulaştı. Bu gel!şmeler
gazete yönet!c!ler!, başsavcı ve FBI arasında ger!l!ml! b!r görüşmeler
d!z!s!ne yol açtı. Sonunda medya 17 yıllık tecrübeden sonra yen!
eylem tehd!d!n! c!dd!ye almak zorunda kaldı. Süren!n b!teceğ! gün
yaklaşırken Wash!ngton Post yönet!m! “kamu güvenl!ğ!” gereğ!
yayınlama kararı aldıklarını açıkladı. Böylece Unabomber’ın
man!festosu, 19 Eylül 1995 tar!hl! The Wash!ngton Post gazetes!nde,
sek!z sayfalık özel b!r ek hal!nde yayınlandı.

Man!festo Batı’da gen!ş yankı uyandırdı. Unabomber gün geçt!kçe

büyüyen “teknoloj! karşıtı” hareketler!n, anarş!stler!n b!r anda !lahı
oluverd!. Amer!kan ünlü rad!kal çevrec!ler!nden Gar Sm!th, b!r
telev!zyon programında “Unabomber 20. yüzyılın Amer!kasının
s!mgeler!nden b!r! olmuştur” d!yecekt!.

Derken, 7 N!san 1996’da, dünya medyası konuyla !lg!l! b!r başka

:
 haberle çalkalandı. Ajanslar
Unabomber’ın 18 yıl sonra yakalandığını
geçt!. Anarş!st bombacının Amer!ka’nın
Montana eyalet!ndek! b!r orman ev!nde
yaşayan Theodore Kaczynsk! adlı 54
yaşında esk! b!r matemat!k profesörü
olduğu b!ld!r!l!yordu. 1962 Harvard
mezunu olan Kaczynsk!, matemat!k
alanında !ht!sas yapıp akadem!k hayata
atılmış, ama sonradan !st!fa ederek
ortadan kaybolmuştu. 1971 yılından ber!,
kend! eller!yle yaptığı 10 metrekarel!k
orman ev!nde yaşayan Kaczynsk!,
münzev! b!r hayatı seçt!. Su, elektr!k ve telefonun bulunmadığı
kulübes!nde, man!festonun yazıldığı c!nsten esk! b!r dakt!lo ve bomba
!mal!nde kullanılan çeş!tl! malzemeler ele geç!r!ld!. Medyada “N!h!l!st
Desperado” olarak da tanınan Unabomber, kardeş!n!n !hbarı sonucu
yakalandı. Orman ev! ell! k!ş!l!k özel t!m tarafından kuşatıldı ve
Amer!kan tar!h!n!n !lk entelektüel ser! c!nayet sanığı, pan!ks!z,
heyecansız b!r tavırla kapıyı açtı. Söyled!ğ! !lk şey “b!r avukatla
görüşmek !st!yorum” oldu. Karakollardak! robot resm!n aks!ne saç,
sakal b!rb!r!ne karışmış, bakımsız, pasaklı b!r adamdı. H!çb!r
kurbanıyla doğrudan !l!şk!ye geçmem!şt!, gönderd!ğ! bütün tuzaklı
paketlere dostça b!r mesaj !l!şt!rm!şt!. Kandan nefret ed!yordu.
Paranoyaktı…

Unabomber’ın Sanay! Toplumu ve Geleceğ! başlıklı man!festosu

Türkçeye çevr!ld!, Kaos Yayınları tarafından yayınlandı. Küçük b!r
özet!n! sayfalarımıza aldığımız man!festo, !nsanlığın ekonom!k ve
teknoloj!k kölel!kten endüstr!yel-teknoloj!k s!steme yönel!k b!r
devr!mle kurtulacağını savunuyor. Metn!n b!rçok yer!nde,
Unabomber’ın da sık sık bel!rtt!ğ! g!b!, katılmayacağımız f!k!rler,
:
 saptamalar, yaklaşımlar bulunuyor. Ama Unabomber’ın !ç!nde
yaşadığımız s!stem!n asal d!nam!kler!ne yönel!k rad!kal b!r bakış
gel!şt!rd!ğ! de muhakkak. Ayrıca, gerek sol hakkında söyled!kler!nde,
gerekse toplumsal tahl!ller!nde Amer!kan toplumunu esas aldığını
bel!rtmek de gerek!yor.

Express, sayı 122, 25 Mayıs 1996

G!r!ş

Sanay! devr!m! ve sonuçları !nsan soyu !ç!n b!r felaket oldu. Bu

sonuçlar “gel!şm!ş” ülkelerde yaşayan b!zler!n yaşamdan
beklent!ler!m!z! oldukça artırırken toplumun denges!n! bozdu, yaşamı
anlamsızlaştırdı, !nsanları aşağılamalara maruz bıraktı, yaygın
ps!koloj!k acılara (Üçüncü Dünya’da f!z!ksel acılara da) yol açtı ve
doğal dünyayı ş!ddetl! zarara uğrattı. Teknoloj!k !lerlemen!n devam
etmes! durumu daha da kötüleşt!recek; !nsanları daha büyük
aşağılamalara maruz bırakıp doğal yaşamda daha fazla zarara sebep
olacak; büyük olasılıkla daha fazla sosyal bozulmaya ve ps!koloj!k
acılara yol açacak; belk! de “gel!şm!ş” ülkelerde b!le f!z!ksel acıların
artmasına neden olacak.

Endüstr!yel teknoloj!k s!stem, devam edeb!l!r veya yıkılab!l!r. Eğer

devam ederse, sonunda ps!koloj!k ve f!z!ksel acılar daha düşük
sev!yelere !neb!l!r, ancak uzun ve acı dolu b!r alışma dönem!nden
sonra ve !nsanlarla d!ğer pek çok yaşayan organ!zmayı !şlenm!ş b!rer
ürün ve çark d!şl!ler!ne !nd!rgemek pahasına. Üstel!k, s!stem devam
ederse, sonuçları kaçınılmaz olacak. S!stem!, !nsanların saygınlığını ve
bağımsızlığını el!nden almayacak b!r şek!lde yen!lemen!n veya
değ!şt!rmen!n b!r yolu yok. Eğer s!stem çökerse, sonuçları y!ne çok
acı ver!c! olacak. Ancak, s!stem büyüdükçe çökmes!n!n sonuçları da
daha dehşetl! olacağından, eğer çökecekse en kısa zamanda
çökmes!nde fayda var.
:
 B!z bu nedenle, endüstr!yel s!steme karşı b!r devr!m! savunuyoruz. Bu
devr!m ş!ddetl! veya ş!ddets!z olab!l!r; hemen gerçekleşeb!l!r veya
b!rkaç onyıla yayılarak görece daha aşamalı olab!l!r. Bunların h!çb!r!n!
ş!md!den b!lemey!z. Bu, pol!t!k b!r devr!m olmayacaktır. Amacı !se
hükümetler! değ!l, bugünkü toplumun ekonom!k ve teknoloj!k temel!n!
yıkmak olacaktır.

Sanay! Toplumu ve Geleceğ! man!festosunun yer aldığı 19 Eylül 1995 tar!hl! Wash!ngton Post nüshası

Modern solculuğun ps!koloj!s!

Aşağı yukarı herkes çok sorunlu b!r toplumda yaşadığımızı kabul

edecekt!r. Dünyamızın !ç!nde bulunduğu çılgınlığın en yaygın
gösterges! solculuk olduğu !ç!n, solculuğun ps!koloj!s! üzer!ne b!r
tartışma, günümüz toplumunun sorunları konusunda genel b!r
tartışmaya g!r!ş görev! yapab!l!r.

Pek! ama solculuk ned!r? 20. yüzyılın !lk yarısında solculuk prat!kte
sosyal!zmle özdeşleşt!r!leb!l!rd!. Bugün !se bu hareket parçalanmıştır
ve k!me tam anlamıyla solcu den!leb!leceğ! açık değ!ld!r. B!z, solcu
ded!ğ!m!zde, temelde sosyal!stler!, kolekt!v!stler!, “pol!t!k açıdan
:
 dürüst” t!pler!, fem!n!stler!, gay ve özürlü hakları savunucularını,
hayvan hakları eylemc!ler!n! ve benzerler!n! düşünüyoruz. Ancak bu
hareketler!n herhang! b!r!yle !lg!s! olan herkes solcu değ!ld!r.

Çağdaş solculuğun temel!nde yatan !k! eğ!l!me “aşağılık duygusu” ve

“aşırı toplumsallaşma” adını ver!yoruz. Aşağılık duygusu çağdaş
solculuğun bütününde görülen b!r özell!kse de, aşırı toplumsallaşma
çağdaş solculuğun yalnızca bell! b!r kes!m!nde görülen b!r özell!kt!r,
ancak bu kes!m oldukça etk!l!d!r.

Aşağılık duygusundan kastımız yalnızca katı anlamda aşağılık

duygusu değ!l, buna !l!şk!n özell!kler!n bütün b!r yelpazes!d!r: Kend!ne
az değer verme, güçsüzlük duyguları, depres!f eğ!l!mler, yen!lm!şl!k,
suçluluk, kend!nden nefret etme vb. B!zce çağdaş solcular böyle
duygulara mey!ll!d!rler ve bu duygular çağdaş solun yönünü
bel!rlemede etk!l!d!r.

İnsanların çoğu öneml! oranda

uygunsuz davranışlarda bulunur. Yalan
söylerler, önems!z hırsızlıklar yaparlar,
traf!k kurallarını ç!ğnerler, !şler!n!
asarlar, b!rb!rler!nden nefret ederler ya
da başka b!r!n! geçmek !ç!n s!ns! h!leler
yaparlar. Aşırı toplumsallaşmış b!r !nsan
!se bunları yapamaz, ya da yapsa b!le
kend! !ç!nde b!r utanç ve öznefret
duygusu gel!şt!r!r. Genel ahlâka uygun
olmayan duygu ve düşünceler! suçluluk
duymadan yaşayamaz, “tem!z”
olmayan f!k!rler! düşünemez.
Toplumsallaşma sadece b!r ahlâk Sanay! Toplumu ve Geleceğ! 1996’da Kaos

meseles! değ!ld!r; ahlâk başlığı altında Yayınları tarafından basıldı

toplanamayacak pek çok davranış normuna da uymak üzere
:
 sosyalleş!r!z. Aşırı toplumsallaşan !nsan topluma ps!koloj!k b!r tasma
!le bağlanır. Aşırı toplumsallaşma !nsanlığın b!reye yaptığı en büyük
zulümdür.

Çağdaş solun öneml! ve etk!l! b!r bölümü bu dertten muzdar!pt!r. Aşırı

toplumsallaşmış t!pte b!r solcu, !syan ederek ps!koloj!k tasmasını
çıkarmaya ve bağımsızlığını !lan etmeye çalışır. Ama bu kadar güçlü
değ!ld!r. Tam ters!ne, sol, kabul ed!lm!ş ahlâk! b!r prens!b! alarak
kend!s!n!nm!ş g!b! ben!mser ve sonra da toplumu bu prens!be
uymamakla suçlar. Irklar arası eş!tl!k, c!nsler!n eş!tl!ğ!, fak!rlere yardım
etmek, savaşa karşı barış, genel olarak ş!ddet karşıtlığı, !fade
özgürlüğü, hayvanlara !y! davranmak…

Solcuların problemler!, toplumumuzun b!r bütün olarak sah!p olduğu

problemler! de göster!r. Kend!ne az değer verme, depres!f eğ!l!mler
ve yen!lm!şl!k duygusu yalnızca solla sınırlı değ!l. Toplumda oldukça
yaygın. Ve bugünün toplumu da, b!z!, öncek! bütün toplumlardan
daha fazla toplumsallaştırmaya çalışıyor. Nasıl y!yeceğ!m!z!, nasıl spor
yapacağımızı, nasıl sev!şeceğ!m!z!, çocuklarımızı nasıl
yet!şt!receğ!m!z! b!le uzmanlardan öğren!r hale geld!k.

Güç sürec!, yapay etk!nl!k, bağımsızlık

İnsanlar b!z!m “güç sürec!” adını verd!ğ!m!z, büyük olasılıkla b!yoloj!k

b!r !ht!yaç !ç!nded!r. Bu, güç !ht!yacıyla yakından !lg!l!yse de tam
olarak aynı şey değ!ld!r. Güç sürec!n!n dört öğes! vardır. Bunların en
açık olan üçüne Amaç, Çaba ve Amaca Ulaşma adını ver!yoruz.
Dördüncüsü olan Bağımsızlık !se tanımlanması b!raz zor b!r öğe.
Herkeste bulunmayab!l!r.

Herkes!n amaçları vardır; en azından yaşamak !ç!n gereken f!z!ksel

!ht!yaçları karşılamak g!b!: Y!vecek, su, g!y!m, barınak vb. Ancak hal!
vakt! yer!nde b!r ar!stokrat bütün bunları çaba harcamadan elde eder.
Sonra da sıkıntı ve moral bozukluğu başlar. Yan!, c!dd! ps!koloj!k
:
 problemlere yakalanmamak !ç!n b!r !nsan, uğruna çaba harcanması
gereken amaçlara gerek duyar ve bu amaçlara ulaşmada en azından
makûl b!r oranda başarıya sah!p olmalıdır.

İnsanlar, f!z!ksel gereks!n!mler!n! karşılamak !ç!n çabalamak zorunda

kalmadıklarında, kend!ler!ne “yapay amaçlar” bulur. Örneğ!n,
!mparator H!roh!to, yozlaşmış b!r düşkünlüğe dalacağına, kend!n!
den!z b!yoloj!s!ne adadı ve bu alanda hatırı sayılır k!ş!lerden b!r! oldu.

Express sayfalarında Unabomber

“Yapay etk!nl!kler” kavramını şu anlamda kullanıyoruz: İnsanların

yalnızca elde etmek yolunda çaba göstermek !ç!n veya yalnızca
amaca ulaşmaya çalışmaktan ed!nd!kler! “tatm!n” !ç!n kend!ler!nde
buldukları yapay amaca yönel!k faal!yet. X amacına ulaşmak !ç!n
zamanını ve enerj!s!n! adayan b!r k!ş!y! düşünerek kend!n!ze şu
soruyu sorun: Eğer bu k!ş!, zamanını ve enerj!s!n!n çoğunu b!yoloj!k
gereks!n!mler!n! karşılamaya harcamak zorunda kalsaydı ve bu çaba
onun f!z!ksel ve z!h!nsel yetenekler!n! değ!ş!k ve !lg!nç b!r b!ç!mde
:
 kullanmasını gerekt!rseyd!, bu k!ş! X amacına ulaşmadığı !ç!n
kend!nde b!r eks!kl!k h!sseder m!yd!? Eğer cevap hayırsa bu k!ş!n!n X
amacına ulaşmaya çabalaması b!r yapay etk!nl!kt!r. H!roh!to’nun den!z
b!yoloj!s! konusundak! çalışmaları g!b!…

Çağdaş endüstr!yel toplumda, k!ş!n!n f!z!ksel gereks!n!m!n! g!dermes!

!ç!n asgar! b!r çaba yeterl!d!r. Önems!z b!r becer! ed!nmek üzere b!r
eğ!t!m programından geçmek, sonra da !şe zamanında gel!p !ş!n
gerekt!rd!ğ! son derece mütevazı çabayı göstermek yeter. Bütün
gereken, makûl b!r oranda akıl ve en çok da !taat. K!ş! bunlara
sah!pse, toplum ona beş!kten mezara dek bakar.

Çoğu !nsan !ç!n, yapay etk!nl!kler, gerçek amaçlara ulaşmaya

çalışmaktan daha az tatm!n ed!c!d!r. Bunun göstergeler!nden b!r! de,
yapay etk!nl!klerle çok yakından !lg!lenen !nsanların asla tatm!n
olmamaları, huzur bulmamalarıdır. Paragöz, sürekl! daha fazla servet
ed!nmek !ç!n can atar. B!l!m adamı, b!r problem! b!t!r!r b!t!rmez
d!ğer!ne geçer. Uzun mesafe koşucusu, kend!n! daha hızlı ve daha
fazla koşmaya zorlar. Bu !nsanlar, yaptıklarının kend!ler!ne b!yoloj!k
!ht!yaçları g!dermek g!b! “fan!” b!r !şten daha fazla tatm!n get!rd!ğ!n!
söyler. Bunun neden! toplumumuzda b!yoloj!k !ht!yacı karşılama !ş!n!n
saçmalığa !nd!rgenm!ş olmasıdır. Daha da öneml!s!, toplumumuzda
!nsanlar b!yoloj!k !ht!yaçlarını bağımsız olarak değ!l, toplumsal b!r
mak!nanın parçaları olarak karşılar. Ama tam aks!ne, yapay
etk!nl!klerde bulunurken büyük oranda bağımsızdırlar.

Bağımsızlık, güç sürec!n!n b!r parçası olarak her b!reye

gerekmeyeb!l!r. Ancak, çoğu !nsan, amaçları !ç!n çabalarken az çok
bağımsızlığa !ht!yaç duyar. Çabaları kend! !n!s!yat!fler!ne bağlı ve
kend! denet!mler!n!n altında olmalıdır. Eğer !nsanlar, bağımsız
!n!s!yat!f ve kararlarına h!ç yer bırakılmayan, katı em!rler!n yukarıdan
dayatıldığı b!r durumda çalışırsa, güç sürec!ne olan !ht!yaçları
doyurulmayacaktır.
:
 Çoğu !nsan !ç!n, kend!ne değer verme, özgüven ve güç duygusu
kazanma, güç sürec! yoluyla, yan! b!r amaca sah!p olma, bağımsız b!r
çaba gösterme ve amaca ulaşma yoluyla olur. B!r k!ş!n!n güç
sürec!nden geçmek !ç!n yeterl! fırsatı olmazsa, bunun sonuçları,
b!reye ve sürec!n nasıl bozulduğuna bağlı olarak, sıkıntı, ahlâk!
çöküntü, kend!ne az değer verme, aşağılık duygusu, yen!lm!şl!k,
depresyon, end!şe, suçluluk, hüsran, düşmanlık, eşe ya da çocuğa
yönel!k tac!z, doymak b!lmeyen b!r düşkünlük, anormal c!nsel
davranışlar, uyuma ve beslenme bozuklukları vb. olur.
:
 Unabomber hakkında arama !lanı

Toplumsal sorunların kaynağı

B!z çağdaş toplumun sosyal ve ps!koloj!k sorunlarını şu gerçeğe

:
 bağlıyoruz: Toplum, !nsanların, !nsan soyunun evr!mleşt!ğ!
koşullardan tamamıyla farklı koşullarda yaşamasını ve daha öncek!
koşullarda gel!şt!rd!kler!yle çatışan davranış kalıplarına göre
davranmasını gerekt!r!yor. Modern toplumun !nsanları maruz bıraktığı
en öneml! anormal koşul, b!z!m güç sürec!n! doğru dürüst yaşama
şansımızın olmamasıdır. Ancak bu tek anormal durum değ!ld!r. Aşırı
nüfus yoğunluğu, !nsanın doğadan soyutlanması, toplumsal
değ!ş!m!n aşırı hızı ve a!le g!b!, kab!le g!b! küçük ölçekl! toplulukların
yıkılması g!b! faktörler de etk!l!d!r.

Kalabalığın stres ve saldırganlığı artırdığı çok !y! b!l!n!r. Bugün varolan

kalabalıklaşma dereces! ve !nsanın doğadan soyutlanması, teknoloj!k
!lerlemen!n sonuçlarıdır. Endüstr! önces! toplumlar ağırlıklı olarak
tarımsal toplumlardı. Endüstr! toplumu şeh!rler! ve şeh!rlerde yaşayan
nüfus oranını büyük oranda artırdı; modern tarımsal teknoloj! de
dünyanın daha önce besleyemed!ğ! yoğunlukta b!r nüfusu
beslemes!n! olanaklı kıldı. İlkel toplumlarda, doğal dünya, !st!krarlı b!r
çerçeve ve bu nedenle de, b!r güvenl!k duygusu sağlıyordu. Modern
dünyada !se, tam ters!ne, !nsan toplumu doğaya egemend!r ve
çağdaş toplum da teknoloj!k değ!ş!mle b!rl!kte büyük b!r hızla
değ!ş!yor. Yan!, !st!krarlı b!r çerçeve yok. Muhafazakârlar aptaldır: B!r
yandan geleneksel değerler!n yıkılmasından dolayı sızlanırken, d!ğer
yandan da teknoloj!k !lerleme ve ekonom!k gel!şmey! !çtenl!kle
desteklerler.
:
 Ted Kaczynsk! 3 N!san 1996’da Montana’da yakalandı

Özgürlüğün doğası

“Özgürlük”ten şunu kasted!yoruz: Güç sürec!n!, yapay etk!nl!kler!n

yapay hedefler!yle değ!l, gerçek amaçlarla ve h!ç k!msen!n, özell!kle
de h!çb!r büyük kuruluşun müdahales! olmadan yaşayab!lme fırsatı.
Özgürlük, k!ş!n!n (ya b!r b!rey ya da küçük b!r topluluğun üyes! olarak)
ölüm kalım meseleler!n! kontrol edeb!lmes!d!r; y!yecek, g!yecek,
barınak ve çevres!nden gelecek her türlü tehl!keye karşı savunma.
Özgürlük güç sah!b! olmak demekt!r; d!ğer !nsanları kontrol etmek
!ç!n değ!l, ancak kend! yaşamının koşullarını kontrol etmeye yarayan
güç. B!r! k!ş!n!n üzer!nde b!r güce sah!pse, bu güç ne kadar !y! n!yetl!,
hoşgörülü ve müsaadec! olursa olsun, k!ş! özgür değ!ld!r.

New England’dak! Kızılder!l!ler!n çoğu monarş!yle yönet!l!yordu ve

İtalyan Rönesansı sırasında şeh!rler!n çoğu d!ktatörler!n kontrolü
altındaydı. Ancak bu toplumların tar!h!n! okurken !nsan, onlarda b!z!m
toplumumuzdak!nden daha fazla k!ş!sel özgürlüğe !z!n ver!ld!ğ!
:
 !zlen!m! ed!n!yor. Bu kısmen yönet!c! !dares!n! dayatacak etk!n
mekan!zmaların yokluğundan kaynaklanıyor: Çağdaş !y! örgütlenm!ş
pol!s güçler!, !let!ş!m mekan!zması, denetleme kameraları, sıradan
vatandaşların yaşamları hakkında b!lg! dosyaları yoktu. Bu nedenle
kontrolden kaçmak görece daha kolaydı.

Anayasa tarafından garant! altına alınan bazı haklarımız olduğu !ç!n

özgür b!r toplumda yaşadığımız söylen!yor. Ancak, bu haklar
göründüğü kadar öneml! değ!ld!r. Örneğ!n, basın özgürlüğünü
düşünün. Elbette bu hakka çatmak !stem!yoruz; bu, pol!t!k gücün
yoğunlaşmasını kısıtlamak ve pol!t!k gücü olanları teşh!r ederek yola
get!rmek !ç!n öneml! b!r araç. Ancak, basın özgürlüğü, sıradan b!r
vatandaşın b!r b!rey olarak çok az !ş!ne yarar. Medya, çoğunlukla
s!stemle bütünleşm!ş büyük kuruluşların kontrolünded!r. B!razcık
parası olan herkes b!r şey bastırab!l!r, bunu !nternetle veya başka b!r
yolla dağıtab!l!r. Ama onun söyleyecekler! medyanın büyük m!ktardak!
materyaller! arasında kaybolacak, bu nedenle h!çb!r etk!s!
olmayacaktır. Toplumda kel!melerle b!r etk! yaratmak, çoğu b!rey ve
küçük grup !ç!n olanaksızdır.
:
 Kaczynsk!’n!n 70’ler!n başlarında kend! yaptığı kulübes!

Tar!h!n !lkeler!

Tar!h!n !k! b!leşenden oluşan b!r toplam olduğunu düşünün: Sez!leb!l!r

b!r yolda !lerlemeyen, önceden sez!lemeyen olaylardan oluşan
düzens!z b!r b!leşen ve uzun vadel! tar!h! b!r akıştan oluşan düzenl!
b!r b!leşen. B!z burada uzun er!ml! akımlarla !lg!leneceğ!z.

B!r!nc! İlke: Eğer uzun vadel! b!r tar!h! akışta küçük b!r değ!ş!kl!k
yapılırsa, o değ!ş!kl!ğ!n etk!s! neredeyse her zaman geç!c! olacaktır.
(Örnek: B!r toplumdak! pol!t!k çöküntünün tem!zlenmes! !ç!n
düzenlenen b!r reform hareket! genelde kısa vadel!d!r; er geç
reformcular rahatlar ve çöküntü y!ne topluma sızar. Söz konusu
toplumdak! pol!t!k çöküntü genelde sab!t kalır veya toplumun
evr!l!ş!ne bağlı olarak yavaşça değ!ş!r. Normalde, pol!t!k b!r tem!zleme
ancak yaygın sosyal değ!ş!mlere eşl!k ett!ğ!nde kalıcı olacaktır,
toplumda küçük b!r değ!ş!m yeterl! olmayacaktır.) Eğer, uzun vadel!
b!r tar!h! akışta küçük b!r değ!ş!kl!k kalıcı g!b! görünüyorsa, bunun
:
 neden! değ!ş!kl!ğ!n, akışın zaten !ç!nde bulunduğu yönde etk!
etmes!d!r, yan! akış değ!şmem!ş, yalnızca b!r adım !lerlem!şt!r.

İk!nc! İlke: Eğer uzun vadel! b!r tar!h! akışı etk!leyeb!lecek denl! büyük
b!r değ!ş!kl!k yapılırsa, bu tüm toplumu değ!şt!r!r. Başka b!r dey!şle,
b!r toplum tüm parçaların b!rb!r!yle bağlantılı olduğu b!r s!stemd!r ve
bunun h!çb!r öneml! parçasını d!ğer parçalarını da değ!şt!rmeden
değ!şt!remezs!n!z.

Üçüncü İlke: Uzun vadel! tar!h! b!r akışı kalıcı olarak değ!şt!reb!lecek
derecede büyük b!r değ!ş!kl!k yapılırsa, bunun, toplum açısından b!r
bütün olarak !ler!de get!receğ! sonuçlar önceden b!l!nemez.

Dördüncü İlke: Yen! b!r toplum kâğıt üstünde tasarlanamaz. Yan!,

!ler!dek! b!r toplumu önceden planlayıp o toplumun tasarladığınız g!b!
!şlemes!n! bekleyemezs!n!z.

Üçüncü ve dördüncü !lkeler !nsan toplumlarının karmaşıklığından

kaynaklanır. İnsan davranışındak! b!r değ!ş!kl!k toplumun ekonom!s!n!
ve f!z!ksel çevres!n! etk!ler; ekonom! çevrey! etk!ler veya bunun ters!
olur, ekonom! ve çevredek! değ!ş!kl!kler de !nsan davranışını karmaşık
ve tahm!n ed!lemez şek!llerde etk!ler vb. Et- k!-tepk! ağı açıklanmak
ve anlaşılmak !ç!n çok fazla karmaşıktır.

Beş!nc! !lke: İnsanlar, toplumlarının şekl!n! b!l!nçl! ve akıcı olarak

seçmezler. Toplumlar, akılcı !nsan kontrolü altında olmayan sosyal
evr!m süreçler! yoluyla gel!ş!r.

Beş!nc! !lke, d!ğer dördünün b!r sonucudur. Açıklamak gerek!rse:

B!r!nc! örneğe göre, genel olarak konuşursak, b!r sosyal reform
g!r!ş!m! ya toplumun zaten gel!şt!ğ! yolda etk! eder (böylece de,
sadece her koşulda olacak b!r değ!ş!kl!ğ! hızlandırır) ya da yalnızca
geç!c! b!r etk! göster!r, böylece de toplum kısa sürede esk! hal!ne
döner.
:
 Toplumun herhang! öneml! b!r n!tel!ğ!n!n gel!ş!m!nde kalıcı b!r değ!ş!m
gerçekleşt!rmek !ç!n reform yeters!zd!r, devr!m gerekl!d!r. (B!r devr!m,
!lle de s!lahlı b!r başkaldırıyı veya b!r devlet!n yıkılmasını !çermez.)
İk!nc! kurala göre, b!r devr!m asla toplumun yalnızca b!r yönünü
değ!şt!rmez, tüm toplumu değ!şt!r!r; üçüncü !lkeye göreyse,
devr!mc!ler!n asla beklemed!ğ! veya !stemed!ğ! değ!ş!kl!kler ortaya
çıkar. Dördüncü !lkeye göre, devr!mc!ler veya ütopyacılar yen! b!r
toplum türü oluştururlarsa, bu asla planlanan şek!lde !şlemez.

Endüstr!yel toplumda özgürlüğün kısıtlanması kaçınılmazdır

Çağdaş !nsanın el! kolu b!r kurallar ve düzenlemeler ağıyla

bağlanmıştır. Kader!, kararlarını etk!leyemeyeceğ! kadar uzak k!ş!ler!n
eylemler!ne bağlıdır. Bu durum teknoloj!k açıdan !lerlem!ş toplumlarda
gerekl! ve kaçınılmazdır. S!stem !şleyeb!lmek !ç!n !nsan davranışlarını
sıkı sıkıya düzenlemek zorundadır.

S!stem !nsanları davranış kalıplarına çok uzak b!ç!mde davranmaya

zorlamaktadır. Örneğ!n, s!stem!n b!l!m adamlarına, matemat!kç!lere,
mühend!slere !ht!yacı vardır. Onlarsız !şleyemez. Bu yüzden çocuklara
:
 bu alanlarda yükselmeler! !ç!n ağır baskılar uygulanıyor.

Teknoloj!k toplum küçük, bağımsız parçalara bölünemez, çünkü

üret!m çok sayıda !nsanın !şb!rl!ğ!ne dayanır. B!r karar, d!yel!m k!, 1
m!lyon k!ş!y! etk!l!yorsa, her b!r k!ş!n!n bu kararda 1 m!lyonda 1 kadar
payı vardır. Prat!kte !se, kararları, kamu görevl!ler!, ş!rket yönet!c!ler!
veya tekn!k uzmanlar ver!r. B!reyler hayatlarını etk!leyen kararlara
müdahale etmekten ac!zd!r ve bunu teknoloj! toplumunda çözmen!n
b!r yolu yoktur.

S!stem !nsan! !ht!yaçları doyurmak !ç!n varolmaz, varolamaz. Aks!ne,

s!stem!n !ht!yaçlarına uymak üzere düzenlenmes! gereken, !nsan
davranışıdır. Bunun s!stem! yönet!yormuş g!b! gözüken !deoloj!yle
h!çb!r !lg!s! yoktur. Bu teknoloj!n!n suçudur, çünkü s!stem, !deoloj!
tarafından değ!l, tekn!k gerekl!l!kler tarafından yönlend!r!l!r. S!stem,
elbette b!rçok !ht!yacı karşılıyor, ancak genelde, bunu yapmak
s!stem!n yararına olduğu sürece yapıyor. Örneğ!n, s!stem !nsanlara
gıda sağlıyor, çünkü herkes açlıktan ölseyd! s!stem !şlemezd!. Asıl
öneml! olan !nsanın !ht!yaçları değ!l, s!stem!n !ht!yaçlarıdır.
:
 Teknoloj!n!n “kötü” tarafları “!y!” taraflarından ayrılamaz

Endüstr!yel toplumun özgürlük leh!ne yen!den düzenlenmes!n!n

olanaksızlığının d!ğer b!r neden! !se, çağdaş teknoloj!n!n, bütün
parçalarının d!ğer!ne bağlı olduğu bütünlüklü b!r s!stem olmasıdır.
Teknoloj!n!n “kötü” taraflarını atıp sadece “!y!” taraflarını
bırakamazsınız. Çağdaş tıbbı ele alalım. Tıp b!l!m!ndek! !lerlemeler,
k!mya, f!z!k, b!yoloj!, b!lg!sayar b!l!m! ve d!ğer alanlardak! !lerlemelere
bağlıdır. İler! düzey tıbb! tedav!ler, yalnızca teknoloj!k açıdan gel!şk!n,
ekonom!k açıdan zeng!n b!r toplumda bulunab!len, pahalı ve yüksek
teknoloj! ürünü b!r donanım gerekt!r!r.

Tıpta !lerleme, teknoloj!k s!stem!n d!ğer parçaları olmadan da

sağlanab!lseyd! b!le, b!rtakım kötülükler! beraber!nde get!recekt!.
Örneğ!n, şeker hastalığının tedav!s!n!n bulunduğunu varsayalım. O
zaman şeker hastalığına genet!k b!r eğ!l!m! olan !nsanlar da d!ğerler!
g!b! yaşayab!lecek ve üreteb!lecekt!. Şeker hastalığına karşı doğal
seç!m azalacak ve bu tür genler bütün topluma yayılacaktı. Toplumun
genet!k yapısının bozulmasıyla başka bazı hastalıklara karşı
hassas!yet de değ!şecekt!r. Tek çözüm b!r tür öjen!k (öjen!: İnsan
ırkının soyaçek!m yoluyla ıslahına çalışan b!r b!l!m dalı) programı veya
yaygın genet!k mühend!sl!ğ! olacaktır. Böylece !nsan, doğanın veya
şansın veya tanrının (d!n! ve felsef! görüşünüz neyse) b!r yaratısı
değ!l, !şlenm!ş b!r ürün olacaktır. Eğer büyük devlet babanın
hayatınıza şu anda fazla karıştığını düşünüyorsanız yanılıyorsunuz, s!z
asıl devlet, çocuklarınızın genet!k yapısını düzenlemeye başladığında
görün olacakları…

Devr!m reformdan daha kolaydır

S!stemde, özgürlüğü teknoloj!yle uzlaştıracak b!r reform yapılamaz.

Tek yol endüstr!yel-teknoloj!k s!stem! tamamen yıkmaktır. Bu da
devr!m anlamına gel!r, !lle de s!lahlı b!r ayaklanma değ!l, ama
:
 toplumun doğasında rad!kal ve esaslı b!r değ!ş!m demekt!r.

B!r devr!m, reformun gerekt!rd!ğ!nden çok daha fazla değ!ş!kl!k

!çerd!ğ!nden, !nsanlar devr!m! gerçekleşt!rmen!n daha zor olduğunu
düşünme eğ!l!m!nded!r. Aslında bell! koşullar altında devr!m,
reformdan çok daha kolaydır. Bunun sebeb!, devr!mc! b!r hareket!n b!r
reform hareket!n!n sah!p olamayacağı güçlü b!r es!n kaynağının
olmasıdır. Reform hareket! sadece bell! b!r sosyal problem! çözmey!
vaat eder. Devr!mc! hareket !se, b!r defada bütün problemler!
çözmey! ve tamamen yen! b!r dünya yaratmayı hedefler; !nsanların
uğruna büyük r!sklere g!receğ! ve fedakârlıklar yapacağı türden b!r
!deal sağlar.

İnsan soyu dönüm noktasında

S!stem sık sık varlığını tehd!t eden bell! başlı bazı problemlerle
umutsuz b!r mücadeleye g!r!ş!r. Bunların !ç!nde !nsan davranışı
problemler! en öneml!s!d!r. Eğer s!stem !nsan davranışı üzer!nde kısa
zamanda yeterl! b!r kontrol sağlarsa, büyük olasılıkla varlığını
sürdürür. Aks! takd!rde yok olur. Bu konu gelecek 40 !la 100 yıl !ç!nde
çözüme ulaşacaktır.

Farzed!n k!, s!stem gelecek 40 !la 100 yıl !ç!nde doğacak kr!z! atlattı.
O zamana kadar, bu sorunların çözülmes! ya da en azından kontrol
altına alınması gerekecekt!r, özell!kle başı çeken problem de !nsanları
“toplumsallaştırmak”tır, yan! atalarından m!ras kalmış davranışları
s!stem! tehd!t edemeyecek duruma gelene dek !nsanları
uysallaştırmak. Bu başarıldıktan sonra, teknoloj!n!n !lerlemes!ne karşı
başka engel kalmayacak g!b!d!r ve büyük b!r olasılıkla mantıksal
sonuna doğru !lerleyecekt!r. Bu da !nsanlar ve d!ğer bütün öneml!
organ!zmalar dah!l dünyadak! her şey üzer!nde mutlak b!r kontrol
anlamına gelmekted!r.

Eğer s!stem yıkılırsa, b!r “kaos dönem!”, tar!h!n geçm!şte çeş!tl!

:
 dev!rlerde kaydett!ğ! türden b!r “sorunlar dönem!” yaşanab!l!r. Böyle
b!r sorunlar dönem!nde neler!n olacağını tahm!n etmek !mkânsızdır.
Ama ne olursa olsun !nsan ırkına yen! b!r şans ver!lm!ş olur. En büyük
tehl!ke yıkımdan b!r !k! yıl sonra endüstr! toplumunun kend!n!
toparlamaya başlamasıdır. Mutlaka b!rçok k!ş!, özell!kle de güce aç
t!pler, fabr!kaların yen!den çalışmasını !steyecekt!r.

Endüstr!yel toplum bütünüyle devr!mc! b!r eylem sonucu

yıkılmayacaktır. Eğer s!stem yıkılırsa bu ya kend!l!ğ!nden ya da
devr!mc!ler!n yardımcı olacağı yarı spontan b!r süreç yoluyla olacak.

Ted Kaczynsk! North Carol!na hap!shanes!nde

:
 Gelecek

Ş!md!, endüstr!yel toplumun önümüzdek! b!rkaç on yıl !ç!n devam

ett!ğ!n! ve kusurlarından arındırıldığını, kusursuz !şled!ğ!n! düşünel!m.
Bu nasıl b!r s!stem olacaktır?

Öncel!kle b!lg!sayar b!l!mc!ler!n!n, her şey! !nsanlardan daha !y!

başaran akıllı mak!nalar yapmayı başardıklarını varsayalım. Bu
durumda bütün !şler !y! organ!ze ed!lm!ş, büyük mak!na s!stemler!
tarafından gerçekleşt!r!lecek ve !nsan gücü gerekl! olmayacaktır.
Mak!naların tüm kararları !nsan gözet!m! olmadan almasına !z!n
ver!lecekt!r ya da !nsanların mak!na üzer!ndek! kontrolü el!nde tutması
mümkün olab!lecekt!r.

Eğer tüm karar yetk!s! mak!nalara ver!l!rse, bunun sonuçları hakkında

tahm!nde bulunamayız, çünkü bu tür mak!naların nasıl davranacağını
tahm!n etmek olanaksız. B!z yalnızca !nsan ırkının kader!n!n
mak!naların el!nde olacağına !şaret ed!yoruz. B!z!m !dd!a ett!ğ!m!z şey
şudur: İnsan ırkı kolayca kend!n! mak!nalara bağlılığa sürüklenm!ş
halde bulab!l!r ve mak!naların kararlarını kabul etmekten başka h!çb!r
prat!k seç!m! kalmayab!l!r. Toplum ve onun karşılaştığı sorunlar
karmaşıklaştıkça ve mak!nalar g!tg!de akıllandıkça !nsanlar onlara
daha fazla karar verme yetk!s! ver!rler, çünkü mak!naların kararları,
!nsanlarınk!nden daha !y! sonuçlar get!r!r. Sonunda, s!stem!
!şleteb!lmek !ç!n gerekl! olan kararlar öyle karmaşıklaşab!l!r k!, !nsanlar
onları gereğ!nce yapacak kapas!tede olmayab!l!r. Bu aşamada
mak!nalar etk!n b!r kontrol sah!b! olacaktır, !nsanlar mak!naları pat
d!ye kapatmayacaklar, çünkü onlara öyle bağımlı hale geleceklerd!r k!,
mak!naları kapatmak !nt!har anlamına geleb!lecekt!r.

D!ğer yandan, mak!nalar üzer!ndek! !nsan kontrolünün elde tutulması

da mümkündür. Bu durumda, ortalama !nsan kend!ne a!t arabası ya
da k!ş!sel b!lg!sayarı g!b! bazı mak!naları kontrol edeb!l!r, ancak gen!ş
:
 s!stemler!n üstündek! kontrol seçk!n b!r azınlığın el!nde olacaktır.
Bugün de olduğu g!b!. Ama !k! farkla. Gel!şm!ş tekn!klere bağlı olarak
seçk!n kes!m k!tleler üzer!nde daha fazla kontrol sah!b! olacaktır ve
!nsan emeğ! artık gerekl! olmayacağından, k!tleler s!stem üzer!nde
gereks!z b!r yük olacaktır. Seçk!n kes!m acımasız olursa k!tleler! yok
etme kararı b!le alab!l!r.

Ş!md! de b!lg!sayar b!l!mc!ler!n yapay zeka gel!şt!rmey!

başaramadığını, !nsan gücünün gerekl! olduğunu varsayalım. O
zaman b!le mak!nalar g!tt!kçe bas!t !şler! daha çok ele geç!recek,
böylece !şs!zler ordusu g!tt!kçe büyüyecekt!r. İş bulanlardan !se
g!tt!kçe daha çok şey talep ed!lecekt!r: G!tt!kçe daha fazla eğ!t!me
!ht!yaçları olacak, daha fazla yetenekl!, daha güven!l!r, sağlıklı ve
!taatkâr olmaları gerekecekt!r, çünkü g!tt!kçe daha büyük, dev b!r
organ!zmanın hücreler! hal!ne geleceklerd!r. Prest!j ve güç !ç!n b!tmez
tükenmez b!r rekabet!n olduğu b!r gelecek toplumu düşleyeb!l!r!z…

Yukarıda özetlenen senaryoların tüm olasılıkları ser!mlemed!ğ!n!

söylemeye gerek yok. Bunlar yalnızca b!ze olası gelenler. Ama b!z!m
söyled!kler!m!zden daha hoş h!çb!r mantıklı senaryo aklımıza
gelm!yor.

Stratej!

Devr!mc!lere düşen !k! öneml! görev var: Endüstr!yel toplumdak!

toplumsal ger!l!m! ve !st!krarsızlığı artırmak ve teknoloj! !le endüstr!yel
s!steme karşı b!r !deoloj! yaymak. S!stem yeter!nce !st!krarsız ve
ger!l!ml! olduğunda, teknoloj!ye karşı b!r devr!m mümkün olab!l!r.
Buradak! yöntem, Fransız ve Rus devr!mler!ndek!ne benzeyecekt!r.
Fransız ve Rus toplumlarında da devr!mden öncek! b!rkaç on yılda
g!tt!kçe artan zayıflama ve bunalım bel!rt!ler! görülüyordu.

Fransız ve Rus devr!mler!n!n başarısız olduğu yolunda b!r !t!raz

yükseleb!l!r. Ancak çoğu devr!m!n !k! amacı vardır. B!r!nc! amaç,
:
 toplumun esk! yapısını yıkmak, !k!nc!s! !se, devr!mc!ler tarafından
öngörülen yen! b!r toplum kurmaktır. Fransız ve Rus devr!mler! yen!
b!r toplum kurmayı (!y! k!!) başaramadılar, ancak esk! toplumu yıkma
konusunda oldukça başarılıydılar. B!z!m tek amacımız varolan toplum
yapısını yıkmak.

Ancak b!r !deoloj!, coşkun b!r destek alab!lmes! !ç!n, olumsuz b!r
!deal!n yanısıra, olumlu b!r !deale de sah!p olmalıdır: B!r şeye karşı
olduğu kadar, b!r şeyden yana olmalıdır. B!z!m önerd!ğ!m!z olumlu
!deal Doğa’dır. Yan!, Vahş! Doğa: Yeryüzünün, !nsan yönet!m!nden,
denet!m!nden ve müdahales!nden bağımsız olarak canlılarıyla b!rl!kte
varlığını sürdürmes! !deal!. Vahş! doğaya !nsan doğasını da dah!l
ed!yoruz, yan! b!rey!n organ!ze toplumun düzenlemeler!ne tab!
olmayan, ama şahsın, özgür !raden!n ya da tanrının (d!n! ya da felsef!
görüşler!n!ze bağlı) b!r yaratısı olan !şlevler!n!.

Doğa b!rçok nedenden ötürü tam anlamıyla mükemmel b!r teknoloj!

karşıtı !deald!r. Doğa teknoloj!n!n tam karşıtıdır. Doğa kend! başının
çares!ne bakar: O, tüm !nsan toplumlarından çok daha önce ortaya
çıkan kend!l!ğ!nden b!r yaratıydı. Ancak, Endüstr! Devr!m!’nden sonra
!nsan toplumunun doğa üzer!ndek! etk!s! yıkıcı olmaya başladı. Doğa
üzer!ndek! baskıyı kaldırmak !ç!n özel b!r sosyal s!stem yaratmak
gerekm!yor. Yalnızca endüstr!yel toplumdan kurtulmak yeterl!.

Devr!m, uluslararası ve dünya çapında olmalıdır. Ülkeden ülkeye

yayılma temel!nde yürütülemez. Örneğ!n, ne zaman ABD’de
teknoloj!k !lerlemen!n ya da ekonom!k büyümen!n b!raz kısıtlanması
öne sürülse, !nsanlar h!ster! kr!zler!ne tutulup teknoloj!de ger! kalırsak
Japonların b!z! geçeceğ!n! söylüyorlar. Kutsal robotlar! Japonlar
b!zden çok araba satarsa, dünya yörünges!nden fırlar! (M!ll!yetç!l!k
teknoloj!n!n en öneml! destekç!ler!ndend!r.) Ç!n, V!etnam ve Kuzey
Kore g!b! d!ktatörlükle yönet!len uluslar !lerlerse, sonunda
d!ktatörler!n dünyaya hâk!m olacağı !dd!a ed!leb!l!r. Bu da endüstr!yel
:
 s!steme mümkün olduğunca her yerde aynı zamanda saldırılmasının
b!r neden!. Doğru, endüstr!yel s!stem!n her yerde aynı zamanda
yıkılacağının b!r garant!s! yok ve s!stem! yıkma g!r!ş!m!n!n d!ktatörler!n
egemenl!ğ!ne yol açması b!le mümkün. Ama bu, göze alınması
gereken b!r r!sk.

Devr!mc!ler, dünya ekonom!s!n! b!rb!r!ne bağlayan anlaşmaları

desteklemey! düşünmel!d!rler. NAFTA veya GATT g!b! serbest t!caret
anlaşmaları kısa vadede doğaya zarar vereb!l!r, ancak ülkelerarası
ekonom!k bağımlılığı güçlend!rd!ğ!nden uzun vadede yararlı olab!l!r.
Güçlü b!r ulusun yıkılmasının tüm endüstr!yel ulusların yıkılmasına yol
açacağı denl! b!rleş!k b!r dünya ekonom!s! oluşursa, s!stem! dünya
çapında yıkmak daha kolay olur.

Devr!mc!ler!n s!steme, bell! oranda, modern teknoloj!y! kullanmadan

saldırmaya çalışmasının b!r yararı olmaz. En azından mesajlarını
yaymak !ç!n !let!ş!m medyasını kullanmalıdırlar. Ama modern
teknoloj!y! sadece tek b!r amaç !ç!n kullanmalıdırlar: Teknoloj!k
s!steme saldırmak.

Yanında b!r fıçı şarapla oturan b!r alkol!k düşünün. Onun kend!
kend!ne şunları söylemeye başladığını farzed!n: “Aşırıya kaçılmadan
!ç!l!rse şarabın zararı yoktur. Hatta ded!kler!ne göre az m!ktarda şarap
faydalıdır b!le! Eğer sadece ufak b!r kadeh !çersem bana b!r zararı
dokunmaz…” Daha sonra ne olacağını hep!n!z b!l!yorsunuz. Teknoloj!k
toplumun aynen b!r fıçı şarabın yanıbaşındak! bu alkol!ğe benzed!ğ!n!
asla unutmayın!

Express, sayı 122, 25 Mayıs 1996

: