TIBBİ BİYOLOJİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ VE
BİYOLOJİK KAVRAMLAR

Prof. Dr. Fuat DİLMEÇ

“Moleküler Biyoloji ve Genetik, 1. Baskı, Nobel Akademik Yayıncılık, 2023, ISBN : 978-625-397-349-0

1
 HÜCRE BİLİMİ
-Hücre, yaşam için gerekli tüm biyolojik olayların yapıldığı en küçük birimdir.

-Buna en iyi örnek, tek bir hücre olarak yaşamını sürdüren tek hücreli
organizmalardır.

-En basit yapılı hücre, prokaryot hücredir. Örneğin, bakteri ve mavi-yeşil

algler.

Prokaryot hücrelerde nukleus (çekirdek) zarı bulunmaz, bu nedenle kalıtsal

materyal DNA, hücre sitoplazmasında serbest olarak bulunur.

Gelişmiş hücrelerde ribozom dışında diğer organeller prokaryot hücrelerde

bulunmaz.
2
• Gelişmiş yapılı hücreler, ökaryot hücreler olarak
bilinir. Bunlarda DNA materyali nukleus zarı ile
çevrelenmiştir.

• Çok değişik organelleri mevcuttur.

• Prokaryotlar dışında kalan tüm canlılara ait hücreler

ökaryot hücre tipindedir.

3
• Hücrenin varlığı ilk kez 1665 yılında Robert Hooke
tarafından anlaşılmıştır. R. Hooke, kendi yaptığı mikroskopta
şişe mantarı yapısını incelemiş ve boşluk halinde görülen bu
boşluklara hücre (cellula) adını vermiştir.

• Daha sonra canlı bitki dokularından da kesitler alıp incelemiş,

hücre çeperinin iç kısmının sıvı ile dolu olduğunu, ancak bu
sıvının hareketli olduğunu, ancak bunun önemini
anlayamamıştır.

• R. Hooke’un ortaya attığı hücre teorisi basit de olsa çok

önemlidir. Bundan sonra gelen bilim insanlarının katkısıyla bu
konuda daha ayrıntılı bilgiler ortaya çıkmıştır.
4
• 1831’de Robert Brown (İngiliz botanikçi) nukleus’u keşfetmiş,
1839’da Purkinje (Alman fizyolog) çeperin iç kısmını dolduran
maddeye protoplazma adını vermiştir.

• 1838’de Schleiden (botanikçi) ve 1839’da Schwann (zoolog)

zamanlarına kadar olan bilgileri değerlendirerek hücre teorisini
kurmuşlardır.

• 1852’de Remak, 1880’de Fleming hücre bölünmesini (amitoz ve

mitoz) incelemişlerdir. Çalışmalar ilerledikçe, protoplazmanın
homojen olmadığı anlaşılarak 1862’de Kölliker (Alman biyolog)
nukleusun etrafını çeviren protoplazma kısmına sitoplazma adını
vermiştir.

5
• Mikroskobun daha da geliştirilmesiyle hücre organelleri
keşfedilmiş. 1887’de Boveri sentrozomu; 1897’de Benda
mitokondriyi; 1898’de Golgi Golgi kompleksini; 1899’da
Garnier Endoplazmik Retikulumu (E.R.); 1905’de Farmer
ve Moore, mayoz bölünmeyi açıkladılar.

• Bu arada 1944’de Avery ve Mc Carty, bunları takiben

Griffts, Streptococcus pneumonia ile çalışarak genetik
etkileşimin DNA tarafından yapıldığını açıkladılar.

• 1953’de Watson ve Crick DNA’nın çift sarmal yapısını

açıklayarak Moleküler Biyolojinin temelini kurmuşlardır.

6
7
8
• 17. yüzyılda R. Hooke tarafından yapılan ilk basit mikroskoptan,
gittikçe gelişen ışık mikroskopları yapılmış ve nihayet 1942’lerden
itibaren elektron mikroskobu keşfedilmiş ve geliştirilerek hücre
yapısı incelenmiştir.

• 1950-1956 yıllarından itibaren elektron mikroskobunun yardımıyla

hücre organelleri keşfedilmeye başlanmıştır. Böylece hücre yapısı
aydınlatılmaya başlanmıştır.

• Böylece mikroskobun gelişimine paralel olarak hücre hakkındaki

bilgiler artmaya başlamıştır.

9
• Bütün yaşayan canlılarda genetik direktiflerin DNA
moleküllerinde depolandığı bulunmuştur.

• Aynı genetik kodla yazılmış olan direktifler sonraki nesillere

aktarmada ve üremede işlev görürler.

• Böylece her hücre uzun DNA polimeri 4 farklı monomerden

(nükleotidlerden) yapıldığı anlaşılmıştır.

10
• Her hücrede DNA tarafından verilen direktifler
transkripsiyonla RNA’ya dönüştürüldüğü anlaşılmıştır.

• Daha sonra RNA moleküllerince taşınan mesajlar

translasyon işlemi ile protein diline çevrildiği ortaya
çıkarılmıştır.

11
 Biyolojik organisazyon seviyeleri
• – Atomlar
• – Moleküller
• – Organeller
• – Hücreler
• – Dokular*
• – Organlar*
• – Organ sistemleri*
• – Organizma: Tek bir hücre yada kompleks multiselüler organizma.

• * Organisazyon seviyesi tüm organizmalarda bulunmaz.

12
• Hücre: yaşamın temel ünitesi

• Tüm organizmalar hücrelerden oluşmuştur.

• Virüsler: canlı organizma olarak nitelendirilmezler.

• –Tek hücreli ya da çok hücreli organizmalar var.

13
 Hücrenin büyüklüğü

• Beyin hücrelerinin en küçüğü 4-5 µm

• İnsan ovumu 100 µm çapında
• Balık yumurtası 5 mm
• Tavuk yumurtası 30 mm

14
 Hücre sayısı, rengi, kıvamı
• İnsanda kan hücreleri hariç 1013-1014 hücre var.

• Merkezi sinir sistemi, retina, lens kristali hücre sayısı sabittir ve

sonradan çoğalmaz.

• Hücreler çoğunlukla renksizdir, pigmentli hücreler hariç.

• Hücrelerin kıvamları hücre çeşidine göre değişir.

15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67