‫کارگاه ریخته گری(‪)1‬‬

‫رشتۀ متالورژی‬
‫زمینۀ صنعت‬
‫شاخۀ آموزش فنی وحرفه ای‬

‫شمارۀ درس ‪ 2325‬‬

‫حىدرزاده آرانى‪ ،‬رضا‬ ‫‪671/2‬‬

‫کارگاه رىخته گرى(‪ /  )1‬مؤلفان‪ :‬رضا حىدرزاده آرانى‪،‬امیر ریاحی‪،‬حسن طبیب زاده‪.‬ــ تهران‪ :‬شرکت‬ ‫ک    ‪ 567‬ح‬
‫چاپ و  نشر کتاب هاى درسى اىران‪.1394 ،‬‬ ‫‪1394‬‬
‫شماره درس ‪) 2325‬‬
‫ٔ‬ ‫‪153‬ص‪:.‬مصور‪.‬ــ (  آموزش فنى و حرفه اى؛‬
‫زمىنه صنعت‪.‬‬
‫رشته متالورژى‪ٔ ،‬‬ ‫متون درسى ٔ‬
‫برنـامه رىزى   و   نظارت‪   ،‬بررسى   و  تصوىب   محتوا‪  :‬کمىسـىون   برنامه رىزى   و   تألىـف کتـاب هاى  درسی‬
‫رشته متالورژى دفتر تألىف کتاب هاى درسی فنى و حرفه اى و کاردانش وزارت آموزش و پرورش‪.‬‬ ‫ٔ‬
‫‪.1‬رىخته گرى ــ   کارگاه ها‪  .‬الف‪.‬حىدرزاده آرانى‪،‬رضا‪  .‬ب‪.‬اىران‪  .‬وزارت    آموزش    و     پرورش‪.‬دفتر تألىف‬
‫کتاب هاى درسی فنى و حرفه اى و کاردانش‪   .‬ج‪.‬عنوان‪  .‬د‪ .‬فروست‪.‬‬

‫‪1394‬‬
 ‫همکاران محترم و دانشآموزان عزىز‪:‬‬
‫پىشنهادات و نظر ات خود را دربارۀ محتواى اىن کتاب به نشانى‬
‫تهرانـصندوق پستى شمارۀ‪ 4874/15‬دفتر تألىف کتابهاى درسی فنى و‬
‫حرفه اى و کاردانش ‪ ،‬ارسال فرماىند‪.‬‬
‫‪info@tvoccd.sch.ir‬‬ ‫پىام نگار(اىمىل)‬
‫‪www.tvoccd.sch.ir‬‬ ‫وب گاه (وب ساىت)‬

‫اىن کتاب پس از نظرخواهى از سرگروه  هاى آموزشى سراسر کشور و تصوىب اعضاى کمىسىون‬
‫رشته متالورژى به صورت پودمانى در سال ‪ 1386‬تألىف‬
‫تخصصى برنامه رىزى و تألىف کتاب هاى درسى ٔ‬
‫گردىد‪.‬‬

‫وزارت آموزش و پرورش‬

‫سازمان پژوهش و برنامهرىزى آموزشى‬

‫برنامه رىزى محتوا و نظارت بر تألىف‪ :‬دفتر تألىف کتاب هاى درسی فنى و حرفه اى و کاردانش‬
‫نام کتاب‪ :‬کارگاه رىخته گرى (‪ )1‬ـ ‪358/52‬‬
‫مؤلفان‪ :‬رضا حىدرزاده آرانى‪ ،‬امیر ریاحی و حسن طبیب زاده ‬
‫آماده سازى و نظارت بر چاپ وتوزیع‪ :‬ادارۀ کلّ نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی‬
‫تهران‪:‬خیابان ایرانشهرشمالی ـ ساختمان شمارۀ ‪٤‬آموزش و پرورش (شهید موسوی)‬
‫تلفن‪9 :‬ـ‪ ،88831161‬دورنگار‪ ،88309266 :‬کد پستی‪،1584747359 :‬‬
‫وب سایت‪www.chap.sch.ir :‬‬
‫مدیر امور فنی و چاپ ‪ :‬لیدا نیکروش‬
‫عکاس‪ :‬نسرین اصغری‬
‫طراح جلد‪ :‬تبسم ممتحنی‬
‫صفحه آرا‪ :‬خدیجه محمدی‬
‫حروفچین‪ :‬سیده فاطمه طباطبائی‪ ،‬فاطمه ضیاء‬
‫مصحح‪ :‬علیرضا ملکان‪ ،‬رضا جعفری‬
‫امورآماده​سازی خبر‪ :‬سپیده مک ایزدی‬
‫امور فنی رایانه​ای‪ :‬حمید ثابت​کالچاهی‪ ،‬سیده شیوا شیخ​االسالمی‬
‫جادۀ مخصوص کرج ـ خىابان‪( 61‬داروپخش)‬
‫ناشر‪ :‬شرکت چاپ و نشر کتاب هاى درسى اىران‪ :‬تهران ـ کىلومتر ‪ّ 17‬‬
‫ تلفن‪ 5 :‬ـ ‪ ،44985161‬دورنگار‪ ،44985160 :‬صندوق پستى‪139 :‬ـ‪37515‬‬
‫چاپخانه‪ :‬شرکت چاپ و نشر کتاب هاى درسى اىران «سهامی خاص»‬
‫سال انتشار‪1394 :‬‬

‫حقّ چاپ محفوظ است‪.‬‬

‫‪ISBN 964 - 05 - 1583 - 3‬‬ ‫شابک  ‪964-05 -1583 - 3‬‬

‫شما عزیزان کوشش کنید که از این وابستگی بیرون آیید و احتیاجات کشور خودتان‬
‫را برآورده سازید‪ ،‬از نیروی انسانی ایمانی خودتان غافل نباشید و از اتّکای به اجانب‬
‫بپرهیزید‪.‬‬

‫سره الشّ رىف»‬

‫«قدس ّ‬
‫امام خمىنى ّ‬
 ‫‪1‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :1‬آشناىى با کارگاه رىخته گرى و تجهیزات آن‬
‫‪11‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :2‬آماده سازى مخلوط ماسه قالب گىرى‬
‫‪16‬‬ ‫نحوه کوبىدن ماسه داخل درجه‬‫واحد کار شماره ‪ٔ :3‬‬
‫‪21‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :4‬اىجاد احجام هندسى با ابزارهاى قالب گىرى‬
‫‪25‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :5‬قالب گىرى مدل مکعب ساده‬
‫‪32‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :6‬قالب گىرى مدل با سىستم راهگاهى‬
‫‪39‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ٔ :7‬‬
‫نحوه قالب گىرى مدل با ماهىچه سرخود‬
‫‪42‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :8‬آشناىى با طرز کار کوره بوته اى و ابزارهاى ذوب و باررىزى‬
‫‪56‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :9‬قالب گىرى مدل با سطح جداىش غىرىکنواخت‬
‫‪60‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :10‬ساخت پس قالب گچى‬
‫‪64‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :11‬قالب گىرى با استفاده از پس قالب گچى‬
‫‪68‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :12‬قالب گىرى و رىخته گرى مدل هاى دو تکه متقارن‬
‫‪73‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :13‬قالب گىرى مدل دو ٔ‬
‫تکه غىر متقارن‬
‫‪77‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :14‬قالب گىرى مدل های دو تکه با ماهىچه برگردان‬
‫‪82‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ : 15‬تمیزکارى‬
‫‪86‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :16‬قالب گىرى مدل با قطعه آزاد‬
‫‪90‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ : 17‬قالب گىرى درجه با استفاده از مدل با قطعات آزاد‬
‫‪96‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :18‬ماهىچه سازى‬
‫‪105‬‬ ‫ماهىچه افقى با دو تکىه گاه‬ ‫ٔ‬ ‫واحد کار شماره ‪ :19‬قالب گىرى مدل با‬
‫‪110‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :20‬بازدىد و آشنایی با تولید انبوه قطعات صنعتی در کارخانجات ریخته گری‬
‫‪112‬‬ ‫ماهىچه تعادلى‬ ‫ٔ‬ ‫واحد کار شماره ‪ :21‬قالب گىرى و رىخته گرى مدل با‬
‫‪116‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :22‬قالب گىرى و رىخته گرى مدل ماهىچه دار با استفاده از چپلت (پل)‬
‫‪120‬‬ ‫ماهىچه عمودى با دو تکىه گاه‬ ‫ٔ‬ ‫واحد کار شماره ‪ :23‬قالب گىرى و رىخته گرى مدل با‬
‫‪125‬‬ ‫ماهىچه عمودى با ىک تکىه گاه در پاىىن‬ ‫ٔ‬ ‫واحد کار شماره ‪ :24‬قالب گىرى و رىخته گرى مدل با‬
‫‪129‬‬ ‫ماهىچه عمودى با ىک تکىه گاه در باال‬ ‫ٔ‬ ‫واحد کار شماره ‪ :25‬قالب گىرى و رىخته گرى مدل با‬
‫‪134‬‬ ‫ماهىچه پوششى‬
‫ٔ‬ ‫واحد کار شماره ‪ : 26‬قالب گىرى و رىخته گرى مدل با‬
‫‪138‬‬ ‫ماهىچه چکمه اى‬
‫ٔ‬ ‫واحد کار شماره ‪ : 27‬قالب گىرى و رىخته گرى مدل با‬
‫‪142‬‬ ‫ماهىچه دور (پىرامون)‬‫ٔ‬ ‫واحد کار شماره ‪ :28‬قالب  گىرى و رىخته گرى مدل با‬
‫‪146‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :29‬بازدىد از کارخانجات صنعتی ریخته گری‬
‫‪147‬‬ ‫واحد کار شماره ‪ :30‬ایجاد راهگاه پله اى‬
 ‫پىشگفتار‬
‫فناورى رىخته گرى در اىران باستان‬
‫رىخته گرى طبق ىافته هاى باستان شناسان در عصر مس ابداع شده است‪ .‬بقاىاى چند کوره ذوب مس مربوط به اواخر هزاره‬
‫چهارم پىش از مىالد در آرىسمان کاشان کشف شده است‪ .‬در دوران مفرغ ساخت کوره هاى ذوب و فراىند رىخته گرى توسعه فراوان‬
‫داشت‪ .‬بازمانده کوره هاى ذوب و بقاىاى کوره هاى بىضوى با کف تخت که در حفارى هاى تل ابلىس در نزدىکى ده ماشىز بىن کرمان‬
‫و بندر عباس کشف شده نشان مى دهند که در ‪ 4500‬ــ‪ 4000‬سال پىش از مىالد در اىن مکان صنعت ذوب وجود داشته است‪.‬‬
‫پرچم شهداد (خبىص) که در منطقه خبىص کرمان کشف شده نمونه زىباىى از هنر رىخته گرى در هزاره سوم پىش از مىالد است‬
‫مجسمه مرغ مفرغى که به باالى مىله پرچم جوش داده اند به احتمال قرىب به ىقىن به روش مدل مومى تولىد شده و در مخلوط ماسه و‬
‫خاک رس و ىا در گچ رىخته گرى شده است‪ .‬نمونه هاى دىگرى از اىن قطعات مربوط به همىن دوران در سىلک کاشان نىز کشف شده‬
‫است‪ .‬طبق ىافته هاى باستان شناسان رىخته گرى هاى انبوه در قالب سنگى انجام مى گرفته‪ .‬نمونه هاىى از قالب هاى مورد استفاده براى‬
‫رىخته گرى سرنىزه از جنس سنگ در ‪ 2000‬سال پىش از مىالد در شوش کشف شده است‪.‬‬
‫قالب هاى دىگرى که در تپه حسنلو در آذرباىجان کشف شده داراى محل ماهىچه براى تعبىه محل دسته تبر مى باشند و‬
‫نشان دهنده اىن است که استفاده از ماهىچه در رىخته گرى قدمتى چهارهزار ساله دارد‪.‬‬
‫مفرغ اىران باستان به وىژه مفرغ لرستان شهرت جهانى دارد‪ .‬تاکنون بىش از ىکصد مجسمه مفرغى بسىار زىبا که هر ىک در‬
‫نوع خود بى نظىر و قدمت آنها به ىک هزار سال پىش از مىالد مى رسد در اىن منطقه کشف شده است‪.‬‬
‫رىخته گران قدىمى ابتدا مدلى از قىر در قالب سنگى و ىا با دست تولىد مى کردند سپس آن   را پرداخت و تمىز مى نمودند‬
‫و جزئىات شکل را در روى آن اىجاد مى کردند آن گاه آن را در داخل مخلوط خاک رس و ماسه و ىا گچ قرار مى دادند و پس از‬
‫خشک شدن حرارت مى دادند تا قىر ذوب و از قالب خارج شود و پس از آن مذاب را در قالب مى رىختند‪.‬‬
‫ساخت ظروف و مجسمه هاى تو خالى نىز در دوران قدىم بسىار راىج بود براى ساخت اىن مجسمه ها ابتدا مدلى گچى و ىا با‬
‫خاک رس براى قسمت خالى مىانى مى ساختند آن گاه آن را با قىر ىا موم پوشش مى دادند و پس از کار بر روى مجسمه و اىجاد جزئىات‬
‫قسمت بىرونى مشابه آنچه منظور نظر بود‪ ،‬گچ و ىا مخلوط ماسه و خاک در اطراف آن مى رىختند و قالب بىرونى را بنا مى کردند‪.‬‬
‫تنظىم فاصله بىن قالب درونى و بىرونى توسط مىله هاى برنزى انجام مى شد‪ ،‬تعدادى از اىن مىله ها در اطراف مجسمه بزرگزاده پارتى‬
‫دىده شده است پس از تکمىل قالب آن را حرارت مى دادند تا قىر خارج شود‪ .‬مجسمه مفرغى بزرگزاده اشکانى (شمى) نمونه زىباىى‬
‫از نماىش فناورى رىخته گرى اشىاء تو خالى است‪.‬‬
‫در گستر ٔه پهناور سرزمین های اسالمی سنگ های معدنی و کانی ها از اهمیتی فراوان برخوردار بودند‪ .‬نیاز به طال‪ ،‬نقره و مس‬
‫برای ضرب سکّ ه ودیگر مصارف روز به روز افزایش می یافت‪ .‬آهن و فوالد الزم برای ساختن جنگ افزارها و بسیاری از لوازم و‬
‫تجهیزات کشاورزی و خانگی را می بایست از سنگ آهن موجود طبیعت(معادن) استخراج کرد‪ .‬کانی هایی مانند جیوه‪ ،‬نمک طعام و‬
‫زاج جزء ملزومات زندگی روزانه شده بود‪ .‬خوشبختانه سرزمین های اسالمی از منابع معدنی کافی برخوردار بودند‪.‬‬
 ‫مقدمه‬
‫در خاطر از تفسىر آن هىچ ترس نىست‬ ‫لذات دنىوى همه هىچ است نزد من‬
‫خرمتر از شب مطالعه و روز درس نىست‬ ‫روز تنعم و شب عىش و طرب مرا‬
‫(خواجه نصىر الدىن طوسى)‬

‫صناىع متالورژى و رىخته گرى‪ ،‬به عنوان ىکى از مهم ترىن صناىع پاىه و مادر در عصر جدىد‪ ،‬نقش اساسى در پىشرفت جامعه اى‬
‫صنعتى برعهده دارند‪.‬‬
‫آموزش رىخته گرى در هنرستان ها‪ ،‬آموزشکده هاى فنى و دانشگاه هاى سراسر کشور‪ ،‬جاىگاه وىژه خود را پىدا کرده است و‬
‫فارغ التحصىالن اىن رشته‪ ،‬در مقاطع مختلف در واحدهاى تولىدى بزرگ و کوچک مسئولىت هاى مهمّ ى را در شکوفا شدن هر چه بىشتر‬
‫رشته ها و شاخه هاى وابسته به آن عهده دار مى شوند‪.‬‬
‫برنامه رىزى نظام جدىد آموزش و پرورش کشور و تألىف کتاب هاى درسى متناسب با برنامه هاى جدىد‪ ،‬اىن امکان را فراهم آورده‬
‫که در زمىنه رىخته گرى فلزات مطالب مورد نىاز در آموزش اىن رشته‪ ،‬مورد نظر قرار گىرد و به صورت کتاب حاضر در آىد‪.‬‬
‫شىوه نگارش اىن کتاب منطبق با روش آموزش مهارت پودمانى (‪ )Modular‬می باشد اىن شىوه آموزش مهارت‪ ،‬شىوه اى است که‬
‫هم اکنون در بسىارى از کشورهاى پىشرفته صنعتى در حال اجرا مى باشد‪ .‬هدف از روش آموزش مهارت پودمانى ارتقاى تواناىى هاى‬
‫هنرجوىان در مشاغل مختلف با حفظ جنب ٔه خود آموزى است در تألىف کتاب کارگاه رىخته گرى (‪ )1‬هدف فوق مورد توجه بوده و امىد‬
‫است هنرجوىان عزىز با استفاده از مطالب نظرى و دستور العمل هاى کارگاهى و آموزش تعاملى با هنرآموزان به هدف کلى درس (انجام‬
‫قالب گىرى‪ ،‬ماهىچه سازى و رىخته گرى قطعات مختلف) دست ىابند‪.‬‬
‫اىن کتاب براساس برنامه تحصىلى ساالنه هنرستان در ‪ 30‬جلسه تنظىم شده است که هنرجوىان تحت نظارت هنر آموز محترم مربوطه‬
‫کلىه فعالىت هاى پىش بىنى شده در هر جلسه را مطابق برنامه کالس انجام خواهند داد‪ ،‬الزم به ذکر است که در تألىف اىن کتاب سعى شده که‬
‫مطالب در عىن سادگى‪ ،‬بر مبانى علمى و تجربى رىخته گرى مطابق با تکنولوژى صنعتى استوار باشد‪ .‬همچنین در این کتاب عالوه بر آموزش‬
‫شایستگی های فنی (دانش و مهارت)جهت باال بردن سطح شایستگی غیرفنی هنرجویان‪ ،‬جمالتی به صورت ستاره دار(٭) در پاورقی متناسب‬
‫با مطالب ذکر شده در کتاب لحاظ شده است‪ .‬شایستگی های غیرفنی عبارت اند از‪ :‬شایستگی های تفکر (استدالل‪ ،‬تصمیم گیری و تفکر‬
‫خالق و …)‪ ،‬نگرش سیستمی (درک درست از سیستم سازمانی و …)‪ ،‬یادگیری مادام العمر و کسب اطالعات (جمع آوری و گردآوری‬
‫اطالعات‪ ،‬یادگیری‪ ،‬مستند سازی و …)‪،‬کاربرد فناوری ( انتخاب و به کارگیری فناوری مناسب و …)‪ ،‬ارتباط مؤثر و کار تیمی (اجتماعی‬
‫بودن و مهارت گوش کردن‪ ،‬نقش در تیم و …)‪ ،‬مدیریت (خودمدیریتی‪ ،‬مدیریت زمان‪ ،‬منابع و مواد و …)‪ ،‬اخالق حرفه ای (درستکاری‪،‬‬
‫مسئولیت پذیری و …)‪ ،‬کارآفرینی و محاسبه و ریاضی‪ .‬از صاحب نظران محترم تقاضا دارد براى ارشاد و راهنماىى مؤلفان و اصالح‬
‫مطالب‪ ،‬ما را در رفع اشکاالت احتمالى ىارى دهند‪ .‬مطالب پىشنهادى خود را به دفتر تألىف کتاب های درسی فنى و حرفه اى و کاردانش‬
‫وزارت آموزش و پرورش ارسال فرماىىد‪.‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫آشناىى با کارگاه رىخته گرى و تجهىزات آن‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قسمت های مختلف کارگاه ریخته گرى تجهیزات و نحوۀ کاربرد آنها را توضیح دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫مدل‬
‫ىکى از روش هاى تولىد قطعات صنعتى‪ ،‬رىخته گرى است‪.‬‬
‫راهگاه‬ ‫رىخته گرى عبارت است از قالب گىرى‪ ،‬ذوب کردن فلز و‬
‫رىختن آن در قالب‪ .‬مکانى را که اىن عملىات در آن انجام مى گىرد‬
‫کارگاه رىخته گرى مى نامند‪.‬‬
‫ــ مراحل تولىد و ساخت قطعات در کارگاه رىخته گرى‬
‫عبارت اند از‪:‬‬
‫ــ تهىه ىا ساخت مدل‪ ،‬قالب گىرى‪ ،‬ذوب فلز‪ ،‬بارریزى و‬
‫تمىز کارى شکل (‪1‬ــ‪.)1‬‬
‫قالب ماسه ای‬ ‫ــ در صورتى که براى انجام اىن مراحل از مکانی با وساىل‬
‫و تجهىزات پىشرفته و ماشىنى استفاده شود و تولىد قطعات‬
‫مالقه‬
‫کارخانه رىخته  گرى‬
‫ٔ‬ ‫بهصورت سرى و انبوه باشد اىن مکان را‬
‫کارخانه رىخته گرى شامل‪ ،‬بخش هاى مدل سازى‪ ،‬احىای‬
‫ٔ‬ ‫گوىند‪.‬‬
‫ماسه‪ ،‬خط قالب گىرى‪ ،‬ماهىچه سازى‪ ،‬ذوب‪ ،‬باررىزى‪ ،‬تمىز کارى‪،‬‬
‫کنترل کىفى و … است (شکل ‪ 2‬ــ‪.)1‬‬
‫مذاب ریزی‬ ‫توجه‪ :‬همواره سعی کنید در محل کار با ظاهری آراسته و‬
‫مرتب‪ ،‬متناسب با نوع کار‪ ،‬حاضر شوید‪.‬‬

‫قطعۀ ریخته گری‬

‫شکل ‪  1‬ــ‪1‬‬
‫فعالیت (‪)1‬‬

‫کارخانه ریخته گری وجود دارد‪ .‬آنها را بنویسید‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫تحقیق کنید چه مراحلی در یک‬

‫٭ پیگیری فرایندها و مراحل انجام کار یکی از عوامل تفکر سیستمی ست‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫فعالیت (‪)2‬‬

‫درباره کارگاه ریخته گری را بنویسید‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫خالصه ای از مطالب ذکر شده توسط هنرآموز محترم‬

‫همواره در جهت حفظ پاکیزگی محیط کار کوشا باشید‪.‬‬

‫شکل ‪ 2‬ــ‪ : 1‬نمونه هاىى از کارخانجات رىخته گرى‬

‫٭ یکی از پارامترهای مهم در ارتباط مؤثر خوب گوش کردن است‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫ــ شکل (‪ 3‬ــ‪ )1‬ترسىم ىک کارگاه رىخته گرى آموزشى را‬ ‫ــ تعداد زىادى کارگاه رىخته گرى در کشور وجود دارد که‬
‫نشان مى دهد‪.‬‬ ‫بىشتر مراحل تولىد قطعه در آنها به روش دستى انجام مى شود‪.‬‬

‫سکوى قالب گىرى‬

‫مىزهاى قالب گىرى‬

‫آزمایشگاه ماسه و تجزیهٔ فلزات‬

‫ماسه دان عمق ‪0/7m‬‬

‫کوره هاى زمىنى‬

‫ماسه دان‬
‫ماسه دان عمق‬
‫‪0/7m‬‬
‫کارگاه جانبى‬

‫کورۀ دوّ ار‬

‫دفتر آزماىشگاه‬
‫محل نصب‬
‫محل قطعات گرم‬
‫کُمپرسور‬

‫راهرو‬
‫عمق ‪0/5m‬‬
‫کورۀ کوپل‬

‫مىزهاى کار‬
‫انبار کک‬

‫آزماىشگاه متالوگرافى و آزماىشگاه‬

‫خواص مکانىکى فلزات‬
‫پمپ آب‬
‫کوره هاى القاىى‬

‫استخر‬ ‫ماشىن هاى قالب گىرى‬

‫آب‬ ‫مخلوط کن ماسه ماهىچه‬
‫گرمخانه‬
‫سند پالست‬ ‫دستگاه سنگ‬

‫انبار عمومی‬
‫راهرو ورودى‬

‫دستشوىى‪ ،‬رخت کن و حمّام‬ ‫کالس تئورى‬

‫دفتر کارگاه‬

‫شکل ‪  3‬ــ‪1‬‬ ‫فعالیت (‪)3‬‬

‫نقشه کارگاه ریخته گری هنرستان خود را با قسمت های مختلف و تجهیزات آن‪ ،‬به طور کلّی ترسیم نمایید‪.‬‬

‫٭ درک و فهم از ارتباط بین اجزای یک سیستم جزء عوامل تفکر سیستمی ست‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫بخش هاى مختلف کارگاه رىخته گرى عبارت اند از‪:‬‬
‫ــ قالب گىرى‬
‫ــ ماهىچه سازى‬
‫ــ ذوب و باررىزى‬
‫ــ تمىز کارى‬
‫ــ آزماىشگاه‬

‫‪ 1‬ــ‪ 1‬ــ بخش قالب گىرى و تجهىزات آن‬

‫عملىات قالب گىرى در اىن قسمت انجام مى گىرد که‬ ‫ّ‬
‫شامل ماسه دان‪ ،‬مىز‪ ،‬سکّوهاى قالب گىرى و محلّى براى استقرار‬
‫درجه هاست‪ .‬تجهىزات مورد نىاز اىن بخش‪ ،‬عبارت اند از‪ :‬سرند‬
‫هاى ‪ 4‬ــ‪1‬ــ ماسه دان‬
‫درباره‬
‫ٔ‬ ‫برقى‪ ،‬پمپ باد (کمپرسور باد)‪ ،‬ماشىن هاى قالب گىرى که‬
‫هرکدام از آنها‪ ،‬به طور خالصه توضىحاتى داده مى شود‪.‬‬
‫‪1‬ــ‪1‬ــ‪1‬ــ ماسه دان‪ :‬در کف کارگاه‪ ،‬گودالى با ابعاد‬
‫حداکثر ‪ 50‬سانتى متر براى رىختن‬ ‫متناسب با وسعت آن و به عمق ّ‬
‫ماسه در آن‪ ،‬تعبىه مى گردد‪ .‬اىن گودال‪ ،‬معموال ً به دو قسمت تقسىم‬
‫ماسه نو و قسمت دىگر آن به ماسه هاى‬
‫مى شود‪ .‬قسمت عمىق آن‪ ،‬به ٔ‬
‫آماده شده براى قالب گىرى اختصاص مى ىابد‪ .‬از گود ماسه دان‪،‬‬
‫براى آماده کردن ماسه و همچنىن براى قالب گىرى قطعات بزرگ‬
‫(قالب گىرى زمىنى) استفاده مى شود (شکل ‪ 4‬ــ‪.)1‬‬
‫‪2‬ــ‪1‬ــ‪1‬ــ مىز   و  سکوى قالب گىرى‪ :‬مىزها و سکوهاى‬
‫قالب گىرى‪ ،‬نزدىک ماسه دان و در اطراف آن قرار داده مى شوند‬
‫تا انتقال ماسه آماده شده از ماسه دان بر روى آنها به آسانى انجام‬
‫گىرد‪ .‬از مىز و سکوى قالب گىرى‪ ،‬براى قالب گىرى اىستاده‬
‫استفاده مى شود (شکل ‪ 5‬ــ‪.)1‬‬

‫فعالیت (‪)4‬‬

‫فهرست تجهیزات و مواد مصرفی در بخش قالب گیری کارگاه ریخته گری هنرستان خود را بنویسی‬

‫‪4‬‬
 ‫‪3‬ــ‪1‬ــ‪1‬ــ سرند برقى‪ :‬براى آماده سازى ٔ‬
‫اولىه ماسه و‬
‫مواد ناخواسته‪ ،‬به کار مى رود و به شکل هاى‬
‫جدا کردن اشىا و ّ‬
‫گوناگون وجود دارد‪ .‬شکل (‪ 6‬ــ‪ )1‬ىک نمونه از سرند لرزشى‬
‫را نشان مى دهد‪.‬‬

‫شکل ‪ 6‬ــ‪1‬‬

‫‪4‬ــ‪1‬ــ‪1‬ــ ماشىن آماده سازى مخلوط ماسه‪ :‬اىن‬

‫ماشىن داراى ىک نوار نقاله کوتاه است که با سرعت در حال حرکت‬
‫است و با رىختن ماسه روى آن ماسه به بىرون پرتاب می شود‪ .‬اىن‬
‫عمل موجب جدا شدن قطعات فلزى و خرد شدن ماسه مى گردد‪.‬‬
‫شکل (‪ 7‬ــ‪ )1‬ىک نمونه از ماشىن آماده سازى را نشان مى دهد‪.‬‬

‫شکل ‪ 7‬ــ‪1‬‬

‫‪5‬ــ‪1‬ــ‪1‬ــ ماشىن قالب گىرى‪ :‬از اىن ماشىن ها در‬

‫قالب گىرى ماشىنى استفاده مى کنند و عمل قالب گىرى با ماسه‪ ،‬با‬
‫مکانىزم هاى کوبشى‪ ،‬لرزشى‪ ،‬فشارى و ‪ ...‬انجام مى گىرد‪ .‬شکل‬
‫(‪ 8‬ــ‪ )1‬یک نوع از ماشىن کوبشى را نشان مى دهد‪.‬‬
‫استفاده صحیح از ابزار‬
‫ٔ‬ ‫ــ همواره در حفظ‪ ،‬نگهداری و‬
‫و تجهیزات کوشا باشید‪.‬‬

‫شکل ‪ 8‬ــ‪1‬‬
‫فعالیت (‪)5‬‬

‫از تجهیزات و مواد مصرفی موجود در بخش قالب گیری هنرستان خود عکس تهیه نمایید و آن را روی یک مقوای‬
‫‪ A3‬با ذکر نام بچسبانید‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫‪6‬ــ‪1‬ــ‪1‬ــ پمپ باد (کمپرسور باد)‪ :‬با اىن وسىله هواى‬
‫فشرده را در مخزن هاى باد ذخىره مى کنند و از فشار باد به وجود‬
‫آمده در کوبه هاى بادى‪ ،‬ماشىن هاى قالب گىرى‪ ،‬پوشش دادن قالب‬
‫محفظه قالب و مىز کار‪ ،‬استفاده‬
‫ٔ‬ ‫وسىله پىستوله) و تمىز کردن‬
‫ٔ‬ ‫( به‬
‫مى شود (شکل ‪ 9‬ــ‪.)1‬‬

‫شکل ‪ 9‬ــ‪ 1‬ــ کمپرسور باد‬ ‫‪ 2‬ــ‪ 1‬ــ بخش ماهىچه سازى و تجهىزات آن‬
‫ماهىچه‪ ،‬به جسمى گفته مى شود که براى اىجاد محفظه‬
‫قطعه رىختگى به کار مى رود‪ .‬ماهىچه به روش هاى‬
‫ىا حفره در ٔ‬
‫چسب سرد‪ ،‬چسب سىلىکات سدىم (‪ )CO2‬و چسب گرم ساخته‬
‫اندازه کافى با ماسه دان‬
‫ٔ‬ ‫محل ماهىچه سازى‪ ،‬باىد به‬‫مى شود‪ّ .‬‬
‫ماسه‬
‫ماسه ماهىچه با ٔ‬‫فاصله داشته باشد تا موجب مخلوط شدن ٔ‬
‫قالب گىرى نگردد‪ .‬تجهىزات اىن بخش‪ ،‬عبارت اند از‪ :‬مخلوط کن‬
‫ماسه (مىکسر)‪ ،‬ماشىن هاى ماهىچه سازى‪ ،‬سىستم گازدهى‬
‫(گاز ‪ ) CO2‬و گرمخانه‪.‬‬
‫‪1‬ــ‪2‬ــ‪1‬ــ مخلوط کن‪ :‬براى مخلوط کردن ٔ‬
‫ماسه ماهىچه‪،‬‬
‫باىد از وساىل مکانىکى به نام مخلوط کن (مىکسر) استفاده نمود‪،‬‬
‫شکل ‪ 10‬ــ‪1‬‬ ‫زىرا آن را به خوبى نمى توان با دست مخلوط کرد‪ .‬مخلوط کن ها‬
‫هم‪ ،‬داراى مکانىزم هاى مختلفى هستند که در شکل (‪10‬ــ‪ )1‬نوع‬
‫غلتکى آن نشان داده شده است‪.‬‬
‫‪2‬ــ‪2‬ــ‪1‬ــ ماشین های ماهیچه سازی‪ :‬هنگامى که از‬
‫ىک نوع ماهىچه و به تعداد زىاد مورد نىاز است‪ ،‬از اىن ماشىن ها‬
‫محفظه سرد و گرم‬
‫ٔ‬ ‫استفاده مى شود‪ .‬ماشىن هاى ماهىچه سازى دارای‬
‫محفظه سرد را نشان مى دهد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫هستند‪ .‬شکل مقابل (‪11‬ــ‪ ،)1‬نوعی‬
‫ــ همواره با دقت به نظرات و توصیه های هنرآموز محترم‬
‫گوش فرا دهید‪.‬‬

‫شکل ‪ 11‬ــ‪1‬‬
‫فعالیت (‪)6‬‬

‫لیست تجهیزات و مواد مصرفی در بخش ماهیچه سازی کارگاه ریخته گری هنرستان خود را بنویسید‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪3‬ــ‪2‬ــ‪1‬ــ تجهىزات سىستم گازدهى ‪ : CO2‬پس‬
‫از قالب گىرى ماهىچه‪ ،‬براى سخت کردن آن‪ ،‬به دمىدن گاز ‪CO2‬‬
‫نیاز است‪ .‬براى دمىدن گاز‪ ،‬به لوازم و تجهىزاتى از قبىل مخزن‬
‫گاز ‪ ،CO2‬مانومتر‪ ،‬المنت هاى گرم کننده و شىلنگ رابط با‬
‫کالهک هاى دوشى شکل براى سطوح بزرگ با عمق کم و لوله اى‬
‫شکل براى عمق زىاد استفاده مى شود (شکل ‪ 12‬ــ‪ .)1‬از اىن‬
‫تجهىزات براى قالب گىرى به روش ‪ CO2‬هم استفاده مى شود‪.‬‬

‫‪4‬ــ‪2‬ــ‪1‬ــ گرمخانه (کوره هاى ماهىچه خشک کنى)‪:‬‬

‫تهىه شده به روش گرم (ماهىچه هاى‬
‫براى خشک کردن ماهىچه هاى ّ‬
‫روغنى) و استحکام بخشىدن به آنها از گرمخانه استفاده مى شود‪.‬‬
‫شکل (‪ 13‬ــ‪ )1‬نمونه اى از ىک گرمخانه را نشان مى دهد‪.‬‬

‫شکل ‪ 13‬ــ   ‪ 1‬ــ گرمخانه (ماهىچه خشک کن)‬

‫‪3‬ــ‪ 1‬ــ بخش ذوب و تجهىزات آن‬
‫تغىىر حالت فلز ىا آلىاژ از حالت جامد به ماىع‪ ،‬در اثر‬
‫حرارت را ذوب کردن مى گوىند‪ .‬گرماى الزم براى ذوب کردن‪،‬‬
‫به وسىله کوره هاى ذوب تأمىن مى گردد‪ .‬کوره هاى متداول در‬
‫دوار‪ ،‬کوپل‪،‬‬‫صنعت رىخته گرى‪ ،‬عبارتاند از‪ :‬کوره هاى بوته اى‪ّ ،‬‬
‫القاىى و قوسى‪ .‬در شکل (‪14‬ــ‪ )1‬دو نوع کوره بوته ای هوایی و‬
‫زمینی نشان داده شده است‪.‬‬
‫ــ در کارگاه همواره دوستان و همکاران خود را با احترام‬
‫مورد خطاب قرار دهید‪.‬‬
‫کورۀ زمینی‬ ‫کورۀ هوایی‬
‫شکل ‪ 14‬ــ‪1‬‬

‫فعالیت (‪)7‬‬

‫لیست تجهیزات و مواد مصرفی در بخش ذوب کارگاه ریخته گری هنرستان خود را بنویسید‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫از دىگر تجهىزات مورد نىاز اىن بخش‪ ،‬مى توان پاتىل ها و‬
‫جرثقىل ها را نىز نام برد که بىشتر در کارخانجات مورد استفاده‬
‫ّ‬
‫قرار مى گىرند‪ .‬شکل (‪ 15‬ــ‪ )1‬چند نوع پاتىل را نشان مى دهد‪.‬‬
‫از پاتىل ها و جرثقىل ها‪ ،‬براى حمل و بار رىزى مذاب با‬
‫ّ‬
‫حجم زىاد استفاده مى شود‪ .‬براى حمل و باررىزى مذاب در‬
‫کارگاه ها‪ ،‬از ابزار و وساىل دستى استفاده مى شود که در جلسه هاى‬
‫شکل ‪ 15‬ــ‪1‬‬
‫بعدى مشروحاً توضىح داده خواهد شد‪.‬‬

‫‪   4‬ــ‪1‬ــ بخش تمىز کارى و تجهىزات آن‬

‫سنگ ستونى‬
‫در پاىان عملىات رىخته گرى‪ ،‬پس از خارج کردن قطعات از‬
‫قالب‪ ،‬الزم است ماسه از قطعه جدا شود و ماسه هاى ماهىچه تخلىه‬
‫شکل ‪ 16‬ــ‪1‬‬
‫گردد‪ .‬سىستم راهگاهى قطع و سطوح آن پرداخت گردد‪ .‬براى اىن‬
‫منظور به تجهىزاتى از قبىل سنگ ستونى (شکل ‪ 16‬ــ‪ ،)1‬ماشىن‬
‫شات پالست‪ ،‬دستگاه ماسه تکان (وىبراتور)‪ ،‬شکل (‪17‬ــ‪ )1‬و‬
‫اره نوارى) (شکل ‪18‬ــ‪ )1‬نیاز است‪.‬‬
‫تجهىزات برش (کمان اره ــ ٔ‬
‫وىبراتور‬ ‫ــ مطالب و تجهىزات در مورد آزماىشگاه متالورژى در سال‬
‫سوم در قالب دو واحد درسى ارائه خواهد شد‪.‬‬
‫شکل ‪ 17‬ــ‪1‬‬
‫ــ جهت جلوگیری از خسارت های جانی و مالی در محیط‬
‫کار‪ ،‬حفظ و تداوم هوشیاری الزامی ست‪.‬‬

‫اره‬ ‫ارّ ه نوارى‬

‫کمان ّ‬
‫شکل ‪ 18‬ــ‪ 1‬ــ وساىل قطع کنندۀ سىستم راهگاهى‬
‫فعالیت (‪)8‬‬

‫لیست تجهیزات و مواد مصرفی در بخش تمیزکاری کارگاه ریخته گری هنرستان خود را بنویسید‪.‬‬

‫٭ در مدیریت منابع‪ ،‬شناسایی ابزار‪ ،‬تجهیزات و مواد مصرفی از اقدامات اولیه بسیار مهم است‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫قبىل ماسک‪ ،‬کفش و کاله‬ ‫الف) استفاده از لوازم اىمنى از ِ‬
‫اىمنى و … و همچنىن لباس نسوز (دستکش‪ ،‬پىش بند‪ ،‬ساق بند و‬
‫…) هنگام ذوب و بار رىزى؛‬
‫ب) مصرف حداقل ىک لىوان شىر در روز؛‬
‫ج) خوددارى از هر نوع شوخى در محىط کار؛‬
‫د) رعاىت نظافت فردى در هنگام و پاىان کار روزانه؛‬
‫هـ) رعایت نکات ایمنی و بهداشتی در محیط کار مقدم بر‬
‫انجام دادن کار است‪.‬‬
‫‪3‬ــ ‪ 5‬ــ‪1‬ــ اىمنى و بهداشت زىست محىطى‪ :‬براى‬
‫جلوگىرى از آلودگى محىط زىست و صرفه جوىى در مصرف انرژى‬
‫رعاىت چند نکته الزم است‪:‬‬
‫الف) استفاده از تجهىزات ذوب با حداقل آلودگى؛‬
‫ب) استفاده از تجهىزات با حداقل مصرف انرژى حرارتى و‬
‫الکترىکى که بىشترىن راندمان را دارا باشد‪.‬‬
‫‪4‬ــ‪  5‬ــ‪1‬ــ آموزش پرسنلى‪ :‬افرادى که در کارگاه هاى‬
‫زمىنه اىمنى و‬
‫رىخته گرى مشغول کارند باىد آموزش هاى الزم را در ٔ‬
‫بهداشت فراگىرند‪ ،‬که به چند مورد از آنها اشاره مى شود‪:‬‬
‫الف) آگاهى از پىامدهاى ناشى از تن ّفس هواى آلوده؛‬
‫ب) آگاهى از ناراحتى هاى پوستى در اثر تماس با گاز ىا‬
‫مواد شىمىاىى‪.‬‬
‫ج) آگاهى از عوامل مؤثّر در سوختگى و برق گرفتگى؛‬
‫مواد اطفاى حرىق و موقعىت‬ ‫د) آشناىى کامل با انواع ّ‬
‫کاربرد آنها و همچنىن تسلّط کامل به طرز استفاده از آنها براى‬
‫خاموش کردن آتش‪.‬‬
‫تحقیق کنید که در کارگاه ریخته گری هنرستان خود کدام یک از موارد ایمنی و بهداشتی محیطی در نظر گرفته شده‬
‫‪9‬‬
‫‪   5‬ــ‪ 1‬ــ اىمنى و بهداشت‬
‫اىمنى و بهداشت در کارگاه رىخته گرى را مى توان به چند‬
‫بخش تقسىم کرد‪.‬‬
‫‪1‬ــ‪5‬ــ‪1‬ــ اىمنى و بهداشت محىطى‪ :‬محىط کارگاه‪،‬‬
‫باید براى افرادى که در آن مشغول کارند‪ ،‬از هر جهت سالم و مناسب‬
‫باشد‪ .‬در اىن صورت‪ ،‬مى توان کار خوب با بازدهى باال را انتظار‬
‫داشت‪ ،‬واحدهاى رىخته گرى‪ ،‬باىد داراى شراىطى باشند که اهم آن‬
‫عبارت اند از‪:‬‬
‫اندازه کافى باشد‪ .‬به وىژه ارتفاع‬
‫ٔ‬ ‫الف) وسعت کارگاه باىد به‬
‫سقف آن‪ ،‬که باىد نسبتاً بلند و مرتفع ساخته شود‪.‬‬
‫ب) کارگاه داراى نور و روشناىى کافى باشد‪.‬‬
‫ج) بخش هاى مختلف کارگاه از ىکدىگر مج ّزا باشند‪ .‬بهطور‬
‫مثال‪ ،‬قسمت کوره از بخش قالب گىرى جدا باشد‪.‬‬
‫ذرات گرد و‬‫د) کارگاه‪ ،‬مجه ّز به دستگاه تهوىه هوا باشد تا ّ‬
‫غبار و دود‪ ،‬از محىط کارگاه خارج شود‪.‬‬
‫مجهز شده باشد تا در‬‫هـ) کارگاه‪ ،‬به سىستم اطفاى حرىق ّ‬
‫هنگام بروز حادثه‪ ،‬افراد به آسانى بتوانند آتش را خاموش کنند‪.‬‬
‫و) منبع سوخت خارج از محىط کارگاه قرار گىرد‪.‬‬
‫ز) کارگاه داراى در هاى اضطرارى جهت خروج در هنگام‬
‫حادثه باشد‪.‬‬
‫خ) کارگاه داراى سروىس بهداشتى باشد‪.‬‬
‫‪2‬ــ‪ 5‬ــ‪1‬ــ اىمنى و بهداشت فردى‪ :‬افراد‪ ،‬در کارگاه‪،‬‬
‫هر لحظه با چندىن خطر از قبىل سوختگى‪ ،‬آسىب دىدگى دستگاه‬
‫تنفسى‪ ،‬ناراحتى هاى چشمى و … مواجه اند‪ .‬در چنىن شراىطى‬
‫نکات اىمنى الزم که باىد به آنها توجه نمود عبارت اند از‪:‬‬
‫فعالیت (‪)9‬‬
‫است‪ .‬نواقص آن را بنویسید‪.‬‬
‫٭ ایجاد سوابق در محیط کار یکی از مراحل مهم مستندسازی ست‪.‬‬
 ‫فعالیت (‪)10‬‬

‫تهیه گزارش کار از بخش ها و تجهیزات مختلف کارگاه ریخته گری هنرستان توسط هنرجویان به صورت گروهی همراه‬
‫ٔ‬
‫با عکس و نمودار قسمت ها و تجهیزات مختلف‪.‬‬

‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪1‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪5‬‬ ‫انضباط‬

‫ــ‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫ــ‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫ــ‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪13‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫٭ گزارش نویسی فعالیت های شغلی در محیط کار یکی از ارکان مه ّم مستند سازی ست‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫آماده سازى مخلوط ماسه قالب گىرى‬

‫رش‬
‫‪2‬‬

‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫آماده​سازی مخلوط قالب​گیری را به​طور صحیح انجام دهد‪.‬‬

‫دسته چوبى‬
‫از ىک ک ّف ٔه تخت فل ّزى مستطىل شکل فوالدى و ىک ٔ‬ ‫مقدمه‬
‫کوتاه تشکىل ىافته است‪ .‬در انتهاى دسته‪ ،‬قبضه اى فل ّزى وجود‬ ‫مخلوط ماسه رىخته گرى ترکىبىست از ذرات ماسه سىلىسى‬
‫دارد که مخصوص به دست گرفتن در هنگام کار است‪ .‬در پاىان‬ ‫به عنوان جزء اصلى‪ ،‬چسب‪ ،‬آب و افزودنى هاى دىگر که شرح‬
‫کار‪ ،‬براى جلوگىرى از زنگ زدگى‪ ،‬بىل را از ماسه خارج کرده و با‬ ‫کامل آن در کتاب اصول تکنولوژىکى آماده است‪.‬‬
‫استفاده از اىن قبضه‪ ،‬آن را در محلّى آوىزان مى کنند (شکل ‪1‬ــ‪.)2‬‬ ‫ماسه طبىعى و مصنوعى‬
‫ــ ماسههاى رىخته گرى دو نوعاند‪ٔ :‬‬
‫ــ در حفظ ابزار و تجهیزات کارگاه کوشا باشید‪.‬‬ ‫ماسه طبىعى در طبىعت فراوان است که از نظر رىزى و‬
‫ــ ٔ‬
‫درشتى دانه ها و مقدار خاک رس با هم تفاوت دارند‪.‬‬
‫ماسه مصنوعى از خرد و آسىا و دانه بندى کردن‬ ‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫سنگ هاى سىلىسى و کروىتى و … توسط شرکت هاى تأمىن ماسه‬
‫آماده مى شود‪.‬‬

‫‪1‬ــ‪2‬ــ ابزار الزم‬

‫بىل‪ ،‬سرند دستى (غربال)‪ ،‬آبپاش‬
‫‪1‬ــ‪1‬ــ‪2‬ــ بىل رىخته گرى‪ :‬از اىن وسىله‪ ،‬براى‬
‫شکل ‪ 1‬ــ‪ 2‬ــ بىل رىخته گرى‬ ‫آماده  کردن ماسه و انتقال آن به داخل درجه استفاده مى شود‪ .‬بىل‪،‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫با استفاده از منابع و مراجع و فناوری اطالعات (اینترنت و‪ )...‬انواع ماسه های طبیعی و مصنوعی مورد استفاده در‬
‫کننده ماسه‪ ،‬با ذکر نوع کاربرد ماسه‪ ،‬مشخص کنید‪.‬‬
‫یکی از کارخانجات ریخته گری داخل کشور را همراه با شرکت های تولید ٔ‬

‫٭ امروزه استفاده از فنّاوری اینترنت یکی از روش های مؤثر در کسب اطالعات است‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫(س َرنْد)‪ :‬براى مخلوط کردن ماسه و‬
‫‪2‬ــ‪1‬ــ‪2‬ــ غربال َ‬
‫ىک نواخت کردن آن و همچنىن جدا کردن مواد و اشىاى ِ‬
‫اضافى‬
‫داخل ماسه‪ ،‬از غربال استفاده مى شود‪ .‬غربال‪ ،‬از ىک کالف چوبى‬
‫لبه پاىىنى اىن کالف‪ ،‬تورى فوالدى متصل‬
‫تشکىل ىافته است‪ .‬به ٔ‬
‫است‪ .‬سوراخ هاى اىن تورى‪ ،‬اندازه هاى مختلف دارد و براساس‬
‫«مش» (تعداد سوراخ ها در ىک اىنچ طولى) دسته بندى شده است‬
‫شکل ‪ 2‬ــ‪ 2‬ــ غربال‬ ‫(شکل ‪ 2‬ــ‪.)2‬‬

‫در بعضى از کارگاه ها براى جدا سازى اشىای اضافى و‬

‫ماسه هاى به هم چسبىده از سرند برقى استفاده مى  شود‪ .‬اىن عمل‬
‫بىشتر براى ماسه در حجم زىاد انجام مى گىرد(شکل ‪ 3‬ــ‪.)2‬‬
‫‪3‬ــ‪1‬ــ‪2‬ــ آبپاش‪ :‬براى جبران رطوبت از دست ٔ‬
‫رفته‬
‫ماسه از آبپاش استفاده مى شود‪.‬‬

‫‪2‬ــ‪2‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى حىن آماده سازى‬

‫مخلوط ماسه‬
‫شکل ‪3‬ــ‪2‬‬
‫ــ استفاده از ماسک در کارگاه الزامی است‪.‬‬
‫ــ هنگام استفاده از بىل مراقب اطرافىان باشىد‪.‬‬
‫ــ هىچ وقت بىل را روى زمىن نىندازىد و آن را به صورت‬
‫توده ماسه قرار دهىد‪.‬‬
‫عمودى در ٔ‬
‫ــ براى رىختن ماسه به داخل غربال حتماً از بىل و بىلچه‬
‫استفاده شود تا از آسىب دىدن دست در اثر اشىاى برنده و نوک تىز‬
‫احتمالى موجود در ماسه جلوگىرى شود‪.‬‬
‫ــ افرادى که حساسىت پوستى دارند از دستکش استفاده‬
‫نماىند‪.‬‬
‫ــ همواره پیامدکارهای خود را در نظرداشته باشید و آن‬
‫را بپذیرید‪.‬‬
‫فعالیت (‪)2‬‬

‫تحقیق کنید که در کارخانجات ریخته گری کشور از چه نوع تجهیزاتی (دستی یا ماشینی) جهت آماده سازی مخلوط‬
‫ماسه استفاده می شود؟‬

‫٭ یکی از راه های کسب اطالعات استفاده از منابع و مراجع موجود است‪(.‬به عنوان نمونه بروشور تجهیزات و‪)...‬‬

‫‪12‬‬
 ‫‪3‬ــ‪2‬ــ مراحل انجام کار‬
‫الف) آمادهسازى مخلوط ماسه‪:‬مواد و اشىاىناخواسته‬
‫از قبىل براده ها‪ ،‬تکه هاى چوب و غىر آنها را از ماسه جدا کنىد‪.‬‬
‫ــ با استفاده از آب پاش رطوبت مخلوط ماسه را به حد‬
‫مطلوب برسانىد‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬اىن عمل باىد چند ساعت قبل از غربال کردن ماسه‬
‫انجام شود تا رطوبت به الىه هاى زىرىن ماسه نفوذ کند‪.‬‬
‫ــ کلوخه هاى ماسه را با استفاده از غربال جدا و خرد کنىد‪.‬‬
‫ــ مخلوط ماسه را با استفاده از بىل ىکنواخت کنىد‪.‬‬

‫شکل ‪ 4‬ــ‪2‬‬
‫تذکر‪ :‬در صورت استفاده از ٔ‬
‫ماسه مصنوعى به مقدار الزم‬
‫چسب اضافه کنىد (شکل ‪ 4‬ــ‪.)2‬‬

‫ب ) روش هاى تست تجربى مخلوط ماسه‪ :‬مقدار کافى‬

‫مخلوط ماسه قالب گىرى را در دست قرار دهىد (شکل ‪ 5‬ــ‪.)2‬‬

‫شکل ‪ 5‬ــ‪2‬‬

‫وسىله نىروى دست متراکم‬

‫ماسه قالب گىرى را به ٔ‬
‫ــ مخلوط ٔ‬
‫کنىد (شکل‪ 6‬ــ‪.)2‬‬

‫محو ٔله خود را به تنهایی انجام دهید‪.‬‬

‫وظایف ّ‬
‫شکل ‪ 6‬ــ‪2‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫کارخانه ریخته گری داخل کشور به طور مختصر بنویسید‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫مراحل انجام آماده سازی مخلوط ماسه را در یک‬

‫نتیجه مطلوب رسید‪.‬‬

‫٭ با پشتکار‪ ،‬جدیت و مداومت در کار می توان به ٔ‬

‫‪13‬‬
 ‫ــ دست خود را باز کنىد (شکل ‪ 7‬ــ‪.)2‬‬
‫نحوه فرم گرفتن ماسه شکل پذىرى آن را‬‫ٔ‬ ‫ــ با توجه به‬
‫مشخص کنىد‪.‬‬
‫ماسه داخل دست متالشى‬ ‫توجه‪ :‬در صورتى که مخلوط ٔ‬
‫دهنده کمبود رطوبت ىا چسب است‪.‬‬‫شود نشان ٔ‬
‫نحوه اثر انگشتان دست روى مخلوط ماسه‪ ،‬رىزى‬‫با توجه به ٔ‬
‫و درشتى (دانه بندى) ماسه را مشخص کنىد (شکل ‪  8‬ــ‪.)2‬‬
‫توجه‪ :‬اىجاد شدن اثر انگشتان به طور واضح روى مخلوط‬
‫دهنده رىز بودن دانه بندى ماسه است‪.‬‬
‫ماسه داخل دست نشان ٔ‬ ‫ٔ‬
‫شکل ‪7‬ــ‪2‬‬
‫ــ در هنگام کار با ماسه سعی کنید کمترین ضایعات و دورریز‬
‫را داشته باشید‪.‬‬
‫ــ با توجه به مىزان مرطوب شدن دست حدود درصد تقرىبى‬
‫رطوبت ماسه را مشخص کنىد‪.‬‬
‫توجه‪ :‬خىس شدن دست در اثر تماس با مخلوط ماسه‬
‫دهنده درصد باالى رطوبت ماسه است‪.‬‬ ‫نشان ٔ‬
‫توده ماسه‪،‬‬
‫ماسه داخل دست روى ٔ‬ ‫ــ با پرتاب کردن مخلوط ٔ‬
‫درصد استحکام مخلوط ماسه را مشخص کنىد‪.‬‬

‫شکل ‪8‬ــ‪2‬‬
‫ماسه داخل دست در اثر‬ ‫توجه‪ :‬متالشى شدن مخلوط ٔ‬
‫دهنده کم بودن استحکام ماسه است‪.‬‬
‫پرتاب به توده ماسه نشان ٔ‬
‫تذکر‪ :‬اىن روش تست تجربى و عملى ست و به تمرىن‬
‫بىشترى نیاز دارد‪.‬‬

‫فعالیت (‪)4‬‬

‫هنرجویان به طور گروهی آماده سازی مخلوط ماسه را انجام دهند و هر گروه خواص مخلوط ماسه را به طور عملی‬
‫آزمایش ونتایج را با یکدیگر مقایسه کنند‪.‬‬

‫فعالیت (‪)5‬‬

‫نحوه آماده سازی مخلوط ماسه در کارگاه ریخته گری‬

‫تهیه گزارش کار از ٔ‬
‫ٔ‬

‫وظیفه خود را به نحو مطلوب انجام دهند‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫٭ برای موفقیت در یک کار گروهی باید هریک از اعضا‬

‫‪14‬‬
 ‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪2‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪2‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪1‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪15‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫نحوۀ کوبىدن ماسه داخل درجه‬

‫رش‬
‫‪3‬‬

‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫کوبیدن ماسهٔ داخل درجه را به​طور صحیح انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫قطعه رىختگى‬
‫فشردگى و ىک نواختى مواد قالب در کىفىت ٔ‬
‫بسىار مؤثر است‪ .‬با توجه به اىن موضوع ىکى از مراحل مهم‬
‫نحوه کوبىدن ماسه در درجه است‪ .‬عمل کوبىدن ماسه‬‫قالب گىرى ٔ‬
‫نحوه‬
‫وسىله کوبه انجام مى گىرد‪( .‬تمرىن بىشتر موجب مهارت در ٔ‬
‫به ٔ‬
‫کوبىدن ماسه مى شود)‪.‬‬
‫نحوه کوبىدن ماسه را در درجه نشان مى دهد‪.‬‬
‫شکل (‪ 1‬ــ‪ٔ )3‬‬
‫در اىن جلسه تمرىن کوبىدن ماسه در درجه انجام مى گىرد‪.‬‬
‫شکل ‪ 1‬ــ‪3‬‬

‫‪ 1‬ــ‪3‬ــ ابزار و مواد الزم‬

‫آب‪،‬کىسه‬
‫ٔ‬ ‫صفحه زىر درجه‪ ،‬خط کش بُرس‪ ،‬قلم‬ ‫ٔ‬ ‫درجه‪،‬‬
‫پودر ُجداىش‬
‫‪1‬ــ‪1‬ــ‪3‬ــ درجه‪ :‬کوبىدن ماسه و قالب گىرى‪ ،‬در داخل‬
‫وظىفه آن حفظ و نگه دارى ماسه است‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫درجه انجام مى گىرد و‬
‫درجه به شکل قاب است و از جنس چوب‪ ،‬آلومىنىوم و فوالد‬
‫ساخته مى شود و معموال ً از دو لنگه «تا» زىرى و روىى تشکىل شده‬
‫وسىله دو ىا چند مىله به نام «پىن» با ىکدىگر‬
‫ٔ‬ ‫است‪ .‬اىن لنگه ها‪ ،‬به‬
‫جفت مى شوند‪ .‬درجه ها در اشکال و ابعاد گوناگون وجود دارند‬
‫که چند نوع آن در شکل (‪ 2‬ــ‪ )3‬نشان داده شده است‪.‬‬

‫شکل ‪ 2‬ــ‪3‬‬ ‫فعالیت (‪)1‬‬

‫نحوه کوبیدن ماسه بنویسید‪.‬‬

‫رادرباره ٔ‬
‫ٔ‬ ‫خالصه ای از مطالب ذکر شده توسط هنرآموز محترم‬

‫٭ گام اول در یادگیری‪ ،‬خوب گوش دادن است‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫‪2‬ــ‪1‬ــ‪3‬ــ صفح ٔه زىر درجه اى‪ :‬از اىن صفحه‪ ،‬براى‬
‫قراردادن درجه بر روى آن استفاده مى شود و هنگام قالب گىرى‪،‬‬
‫سبب اىجاد سطح صاف در ماسه مى شود‪ .‬جنس آن چوبى‬
‫و ىا فلزى است و ابعاد آن کمى بزرگ تر از ابعاد درجه است‬
‫(شکل ‪ 3‬ــ‪.)3‬‬
‫شکل ‪ 3‬ــ‪3‬‬

‫‪3‬ــ‪1‬ــ‪3‬ــ کوبه‪ :‬از اىن ابزار‪ ،‬براى کوبىدن و‬

‫سر تخت و‬ ‫فشرده کردن ماسه استفاده مى شود‪ .‬کوبه داراى دو ِ‬
‫گوه اى شکل است و از جنس چوب سخت‪ ،‬آلومینیم ىا فوالد‬
‫ساخته مى شود (شکل ‪ 4‬ــ‪.)3‬‬

‫شکل ‪ 4‬ــ‪3‬‬

‫براى کوبىدن ماسه در حجم زىاد‪ ،‬از کوبه هاى بادى استفاده‬
‫کوبه بادى را نشان مى دهد‪.‬‬
‫مى شود‪ .‬شکل (‪ 5‬ــ‪ )3‬چند نوع ٔ‬

‫شکل ‪ 5‬ــ‪3‬‬ ‫‪4‬ــ‪1‬ــ‪3‬ــ کارد تسمه‪ :‬از اىن وسىله‪ ،‬براى تراشىدن‬
‫ماسه هاى اضافى پشت درجه و صاف کردن سطح ماسه‪ ،‬استفاده‬
‫مى شود‪ .‬کارد تسمه‪ ،‬از ىک منشور مثلث القاعده با دو دسته در‬
‫طرفىن آن ساخته شده است‪ .‬طول منشور‪ ،‬کمى بزرگ تر از عرض‬
‫درجه است (شکل ‪ 6‬ــ‪.)3‬‬

‫شکل ‪ 6‬ــ‪3‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫نحوه کوبیدن ماسه داخل درجه به چه صورت است؟‬

‫کارخانه ریخته گری داخلی ٔ‬
‫ٔ‬ ‫تحقیق کنید که در یک‬

‫‪17‬‬
 ‫‪5‬ــ‪1‬ــ‪3‬ــ ُبرس‪ :‬وسىله اى براى زدودن و تمىز کردن‬
‫ماسه هاى رىخته شده در اطراف درجه و مىز کار است (شکل‬
‫‪ 7‬ــ‪.)3‬‬
‫شکل ‪ 7‬ــ‪3‬‬
‫‪6‬ــ‪1‬ــ‪3‬ــ قلم آب‪ :‬براى خارج کردن مدل‪ ،‬ماسه هاى‬
‫اطراف آن را با قلم آب خىس مى کنند‪ .‬اىن عمل‪ ،‬از خرد شدن و‬
‫فرو رىختن لبه هاى محفظه قالب جلوگىرى مى کند (شکل ‪ 8‬ــ‪.)3‬‬

‫شکل ‪  8‬ــ‪3‬‬

‫‪ 2‬ــ‪3‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬

‫ــ براى رىختن ماسه داخل درجه حتم ًا از بىل ىا بىلچه‬ ‫ــ رعاىت نکات اىمنى و بهداشتى ذکر شده در جلسه دوم‬
‫استفاده شود‪.‬‬ ‫الزامى ست‪.‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫بررسی کنید که کدام یک از موارد ایمنی و بهداشت فردی در کارگاه ریخته گری هنرستان در نظر گرفته شده است‪.‬‬

‫‪ 3‬ــ‪3‬ــ مراحل کوبىدن ماسه‬

‫مرحله‪ :1‬تاى زىرىن درجه را روى صفحه زىر درجه قرار‬
‫دهىد (شکل ‪ 9‬ــ‪.)3‬‬

‫شکل ‪9‬ــ‪3‬‬

‫ــ براى چسبىدن ماسه به دىواره هاى درجه بهتر است با قلم‬
‫آب سطوح داخلى آن را مرطوب کنىد‪.‬‬
‫مرحلۀ‪ :2‬ماسه آماده شده را به  وسىله بىلچه‪ ،‬داخل درجه‬
‫برىزىد به طورى که نىمى از درجه پر شود (شکل ‪ 10‬ــ‪.)3‬‬

‫شکل ‪10‬ــ‪3‬‬

‫٭ در نگهداری ابزار کوشا باشید تا وقفه ای در کار ایجاد نشود‪.‬‬

‫٭ تحقیق در مورد روش های به کار گرفته شده در محیط کار یکی از روش های جمع آوری و گردآوری اطالعات است‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫مرحلۀ  ‪ :3‬کوبه را از طرف گوه اى شکل طورى در دست‬
‫بگىرىد که با خط قائم زاوىه اى حدود‪ 15۰‬بسازد‪.‬‬
‫دىواره درجه و در جهت‬
‫ٔ‬ ‫ــ عمل کوبىدن ماسه را از کنار‬
‫حرکت عقربه هاى ساعت شروع کرده و تا وسط درجه ادامه دهىد‬
‫(شکل ‪ 11‬ــ‪.)3‬‬
‫توجه‪ :‬دقت شود عمل کوبىدن در تمام سطح به طور‬
‫ىک نواخت انجام گىرد‪ ،‬به طورى که فشردگى ماسه در همه جا‬
‫ىکسان باشد‪.‬‬
‫شکل ‪11‬ــ‪3‬‬

‫مرحلۀ ‪ :4‬پس از کوبىدن کامل‪ ،‬براى بار دوم مقدارى ماسه‬

‫به درجه اضافه کنىد‪ ،‬به طورى که درجه کامال ً پُر شود‪.‬‬
‫مرحله قبل‪ ،‬با طرف گوه اى شکل‬‫ٔ‬ ‫ــ عمل کوبىدن را مانند‬
‫کوبه ادامه دهىد (شکل ‪ 12‬ــ‪.)3‬‬
‫ــ در حین انجام کوبش ماسه‪ ،‬تمرکز الزم را داشته باشید‬
‫و از هرآنچه سبب پرت شدن حواس در حین انجام کار می شود‬
‫بپرهیزید‪.‬‬
‫شکل ‪12‬ــ‪3‬‬

‫مرحلۀ ‪ :5‬براى بار سوم مقدارى ماسه به درجه اضافه‬

‫ماسه اضافه شده حدود ًا چند سانتى متر‬
‫کنىد‪ ،‬به طورى که مقدار ٔ‬
‫لبه درجه باالتر باشد‪.‬‬
‫از ٔ‬
‫ــ کوبه را از طرف سرتخت به طور عمودى در دست بگىرىد‪.‬‬
‫ــ عمل کوبىدن را مانند مراحل قبل انجام دهىد‬
‫(شکل‪13‬ــ‪.)3‬‬
‫توجه‪ :‬پس از کوبىدن به ٔ‬
‫وسىله سرتخت کوبه‪ ،‬نباىد مجدد ًا‬
‫ماسه اضافه گردد‪ ،‬زىرا ماسه ها به هم نمى چسبند‪.‬‬
‫شکل ‪13‬ــ‪3‬‬

‫فعالیت (‪)4‬‬

‫نحوه برطرف ساختن آن توضیح دهید‪.‬‬

‫عیوبی را که در هنگام کوبش ماسه در داخل درجه ایجاد شده است‪ ،‬با ذکر دلیل و ٔ‬

‫٭ توانایی استدالل‪ ،‬تصمیم گیری و حل مسئله در محیط کار از مراحل تفکر منطقی ست‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :6‬پس از کوبىدن نهاىى‪ ،‬ماسه هاى اضافه روى‬
‫وسىله کارد تسمه بتراشىد تا سطح ماسه کامال ً صاف‬
‫ٔ‬ ‫درجه را به‬
‫شود (شکل ‪ 14‬ــ‪.)3‬‬

‫شکل ‪14‬ــ‪3‬‬

‫(درجه همراه با ماسه) را برگردانىد‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :7‬قالب‬
‫ــ مقدار فشردگى ماسه در نقاط مختلف را با استفاده از‬
‫دستگاه سختى سنج ماسه اندازه گىرى کنىد (شکل ‪ 15‬ــ‪.)3‬‬
‫ــ در صورت نرسیدن به کیفیت مناسب در کوبش ماسه‪،‬‬
‫جهت رفع عیب به طور مضاعف تالش کنید‪.‬‬

‫شکل ‪15‬ــ‪3‬‬

‫توجه‪ :‬در صورت نبودن سختى سنج ماسه‪ ،‬مقدار فشردگى‬

‫ماسه را به   صورت تجربى با فشاردادن انگشت روى ماسه تست‬
‫نماىىد (شکل ‪ 16‬ــ‪ .)3‬اگر مىزان فرو رفتگى اثر انگشت در تمام‬
‫سطح به ىک اندازه باشد‪ ،‬ىک نواختى در کوبش را نشان مى دهد‪.‬‬

‫شکل ‪16‬ــ‪3‬‬
‫فعالیت (‪)5‬‬

‫روند کوبیدن ماسه در داخل درجه را بنویسید‪.‬‬

‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪3‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪2‬‬ ‫انضباط‬
‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬
‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬
‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬
‫ٔ‬
‫‪3‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬
‫ٔ‬
‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬
‫‪20‬‬ ‫جمع‬
‫‪20‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫اىجاد احجام هندسى با ابزارهاى قالب گىرى‬

‫رش‬
‫‪4‬‬

‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫با استفاده از ابزارهاى قالب گیرى احجام هندسى را در ماسه ایجاد کند‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫هدف از ساخت قالب ماسه اى اىجاد محفظه اى به شکل‬
‫ماسه فشرده شده است‪ .‬معموال ً براى اىجاد محفظه در قالب‬
‫قطعه در ٔ‬
‫ماسه اى از ِ‬
‫مدل قطعه استفاده مى شود‪ .‬با اىن وجود براى قطعات به‬
‫شکل احجام هندسى مى توان از ابزار قالب گىرى نىز استفاده نمود‪.‬‬
‫اىن عمل موجب مهارت در به کارگىرى از ابزار و پى بردن به اهمىت‬
‫شده‬
‫محفظه اىجاد ٔ‬
‫ٔ‬ ‫نقش مدل در قالب گىرى مى شود‪ .‬شکل (‪ 1‬ــ‪)4‬‬
‫ماسه فشرده شده را نشان مى دهد‪.‬‬
‫استوانه اى شکل در داخل ٔ‬
‫شکل ‪ 1‬ــ‪4‬‬

‫‪ 1‬ــ‪ 4‬ــ ابزار الزم‬

‫صفحه زیر درجه‪ ،‬کوبه‪ ،‬کارد تسمه‪ ،‬ابزار قاشقى‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫درجه‪،‬‬
‫ابزار پاشنه‪ ،‬ابزار گوشه‪ ،‬کف کوب‪ ،‬فوتک و سوزن خط کش از‬
‫ابزارهای الزم اند‪.‬‬
‫حوضچه بار رىز‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫‪1‬ــ‪1‬ــ‪4‬ــ ابزار قاشقی‪ :‬براى اىجاد‬
‫حوضچه پاى راهگاه‪ ،‬راهبار‪ ،‬راهباره و همچنىن تعمىر و ترمىم‬
‫ٔ‬
‫قالب‪ ،‬از ابزار قاشقى استفاده مى شود که از ىک دسته با دو سر‬
‫پَهن تشکىل ىافته است‪ .‬ىک َس ِر آن به شکل قاشق و َسر دىگر آن‪،‬‬
‫تخت است و در شکل هاى مستطىلى و برگ بىدى وجود دارد و‬
‫شکل ‪ 2‬ــ‪4‬‬ ‫جنس آن از فوالد است (شکل ‪ 2‬ــ‪.)4‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫تحقیق کنید کدام احجام هندسی را می توان با استفاده از ابزارهای قالب گیری در ماسه ایجاد نمود‪.‬‬

‫خلق می توان کارها را با روش های ساده تر انجام داد‪.‬‬

‫٭ با تفکر ّ‬

‫‪21‬‬
 ‫‪2‬ــ‪1‬ــ‪4‬ــ ابزار گوشه‪ :‬از اىن ابزار براى ترمىم‬
‫گوشه هاى قالب‪ ،‬استفاده مى شود‪ .‬جنس آن فوالدى ست و‬
‫زاوىه ‪ )90°‬وجود دارد‬
‫مقعر و ٔ‬‫(محدب‪ّ ،‬‬
‫به شکل هاى گوناگون ّ‬
‫(شکل ‪ 3‬ــ‪.)4‬‬

‫شکل ‪ 3‬ــ‪4‬‬

‫‪3‬ــ‪1‬ــ‪4‬ــ ابـزار پاشـنه‪ :‬اىن ابـزار‪ ،‬در خـارج کردن‬

‫ماسه هاى اضافى قالب و ترمىم آن به کار مى رود و به شکل هاى‬
‫تخت‪ ،‬قوس دار و گرد وجود دارد‪ .‬جنس اىن ابزار از فوالد‬
‫توجه به شکل آنها‪ ،‬مورد‬
‫است و در قسمت هاى مختلف قالب‪ ،‬با ّ‬
‫استفاده قرار مى گىرد (شکل ‪ 4‬ــ‪.)4‬‬

‫شکل ‪ 4‬ــ‪ 4‬ــ انواع ابزار پاشنه‬

‫‪4‬ــ‪1‬ــ‪4‬ــ کف کوب‪ :‬کاربرد اىن ابزار‪ ،‬در کوبىدن کف‬

‫قالب است که از ىک دسته و ىک َس ِر تخت تشکىل ىافته است‪.‬‬
‫َس ِر تخت آن‪ ،‬قابل تعوىض است و در اندازه هاى مختلف وجود‬
‫دارد و معموال ً از جنس فوالد ساخته مى شود (شکل ‪  5‬ــ‪.)4‬‬
‫ــ ابزار و تجهیزات در محیط کار باید طوری نگه داری‬
‫آماده کار باشند‪.‬‬
‫شوند که همواره ٔ‬

‫شکل ‪ 5‬ــ‪ 4‬ــ کف کوب‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫وسیله ابزارهای قالب گیری را بیان کنید‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫علت ایجاد احجام هندسی به‬

‫٭ از دالیل و علل اتفاقات در محیط کار نباید به سادگی گذشت‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫‪5‬ــ‪1‬ــ‪4‬ــ سوزن خط کش‪ :‬یک ٔ‬
‫مىله فوالدى نوک تىز‬
‫شکل ‪6‬ــ‪4‬‬
‫است که از آن برای خط کشی روى قالب استفاده مى شود (شکل‬
‫‪ 6‬ــ‪.)4‬‬
‫‪6‬ــ‪1‬ــ‪4‬ــ فوتک‪ :‬براى خارج کردن ماسه و ّ‬
‫مواد‬
‫اضافى از داخل قالب و زدودن آنها از سطح درجه‪ ،‬از فوتک‬
‫وسىله چرم به‬
‫ٔ‬ ‫تخته چوبى ــ که به‬
‫استفاده مى شود‪ .‬اىن ابزار از دو ٔ‬
‫شکل فل ّزى‪ ،‬تشکىل شده‬‫ىکدىگر م ّتصل شده اند ــ و ىک َس ِر قىفى ِ‬
‫است‪ .‬با دور کردن تخته ها از ىکدىگر‪ ،‬هوا در داخل آن جمع و با‬
‫نزدىک کردن آنها‪ ،‬هوا با فشار از َس ِر قىفى شکل آن خارج مى شود‬
‫(شکل ‪ 7‬ــ‪.)4‬‬
‫شکل ‪7‬ــ‪4‬‬
‫در کارخانجات‪ ،‬به جاى فوتک از کمپرسور باد استفاده‬
‫مى شود‪.‬‬

‫‪ 2‬ــ‪ 4‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬

‫ــ رعاىت نکات اىمنى و بهداشتى جلسات قبل الزامى ست‪.‬‬
‫ماسه اضافى طورى از فوتک‬
‫ــ براى خارج کردن ذرات ٔ‬
‫استفاده نماىىد که به چشم خود و اطرافىان آسىبى نرسد‪.‬‬

‫‪ 3‬ــ‪ 4‬ــ مراحل انجام کار‬

‫جلسه قبل به صورت گروهی‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :1‬درجه را مانند‬
‫قالب گىرى کنىد و قالب را برگردانىد (شکل ‪  8‬ــ‪.)4‬‬
‫شکل ‪ 8‬ــ‪4‬‬

‫مرحلۀ ‪ :2‬با استفاده از خط کش فل ّزى و سوزن خط کش‪،‬‬

‫(مکعب مستطىل) را‪ ،‬روى درجه ترسىم‬
‫قاعده حجم مورد نظر ّ‬
‫ٔ‬ ‫شکل‬
‫کنىد (شکل ‪ 9‬ــ‪.)4‬‬

‫شکل ‪9‬ــ‪4‬‬ ‫فعالیت (‪)3‬‬

‫در مراحل انجام این کار چه عیوبی مشاهده شد؟ با ذکر علت بروز عیب‪ ،‬راه های برطرف کردن آن را بنویسید‪.‬‬
‫٭ همواره سعی کنید جهت یادگیری بهتر‪ ،‬مشاهدات خود را یادداشت کنید‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :3‬سطح ماسه را دقىقاً روى اضالع قاعده‪،‬‬
‫اندازه ارتفاع حجم مورد نظر (ارتفاع‬
‫ٔ‬ ‫وسىله ابزار قاشقى و به‬
‫ٔ‬ ‫به‬
‫مکعب مستطىل)‪ ،‬در عمق‪ ،‬برش دهىد‪.‬‬
‫خورده داخل سطوح جانبى حجم‬ ‫ٔ‬ ‫ــ ماسه هاى برش‬
‫مورد نظر (مکعب مستطىل) را خارج کنىد‪.‬‬
‫وسىله ابزار قالب گىرى را‪،‬‬
‫ــ سطوح جانبى اىجاد شده به ٔ‬
‫کامال ً صاف کنید و پرداخت نماىىد‪.‬‬
‫وسىله کف کوب‪ ،‬صاف نماىىد‪.‬‬‫ٔ‬ ‫ــ کف قالب را به‬
‫کلى ٔه ماسه هاى باقى مانده را با فوتک از محفظه خارج‬
‫ــ ّ‬
‫شکل ‪ 10‬ــ‪ 4‬ــ اىجاد محفظه در ماسه‬ ‫نماىىد (شکل ‪ 10‬ــ‪.)4‬‬
‫مرحلۀ ‪ :4‬پس از انجام مراحل کار‪ ،‬ابزار و تجهیزات را‬
‫تمیز کنید و در محل خود قرار دهید‪.‬‬

‫فعالیت (‪)4‬‬

‫در حین انجام کار‪ ،‬سؤاالت هنرجویان را به همراه پاسخ هنرآموز بنویسید‪.‬‬

‫ــ برای یادگیری بهتر همواره در حین انجام کار سؤاالت‬

‫خود را با هنرآموز محترم مطرح نمایید‪.‬‬

‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪4‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪2‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪3‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬
‫‪2‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬
‫ٔ‬
‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪24‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گىرى مدل مکعب ساده‬

‫رش‬
‫‪5‬‬

‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫مدل مکعب ساده و مدل هاى مشابه را قالب گیرى کند‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫موادى مانند چوب‪ ،‬فلز‪ ،‬گچ و‬
‫مدل جسمى ست که از ّ‬
‫وسىله آن محفظه اى خالى به شکل‬
‫ٔ‬ ‫پالستىک ساخته مى شود و به‬
‫مورد نظر در داخل موادى ِ‬
‫مانند ماسه‪ ،‬خاک رس‪ ،‬گچ و … به‬
‫نام قالب اىجاد مى گردد (شکل‪ 1‬ــ‪.)5‬‬

‫شکل ‪ 1‬ــ‪5‬‬

‫مهم هر مدل‪« ،‬سطح جداىش» و «شىب» آن‬ ‫مشخّصات ّ‬

‫است‪ .‬هر مدل‪ ،‬براى آنکه به   راحتى از قالب (ماسه اى‪ ،‬گچى و …)‬
‫اندازه سطح فوقانى‬
‫ٔ‬ ‫خارج شود‪ ،‬باىد داراى شىب باشد‪ .‬اختالف‬
‫و سطح تحتانى هر مدل را شىب مدل می گوىند که آن را برحسب‬
‫درجه و مىلى متر اندازه گیری مى کنند (شکل‪2‬ــ  ‪.)5‬‬

‫شکل ‪ 2‬ــ‪5‬‬ ‫فعالیت (‪)1‬‬

‫نحوه قالب گیری مدل مکعب ساده را بنویسید‪.‬‬

‫درباره ٔ‬
‫ٔ‬ ‫خالصه ای از مطالب ذکر شده توسط هنرآموز محترم‬
‫٭ کمک به ارتقای دیگران در محیط کار سبب پیشرفت و موفقیت جمع خواهد شد‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫‪1‬ــ‪ 5‬ــ عالئم استاندارد در رسم مدل و قالب‬
‫‪ 1‬ــ سطح جـداىش مـدل با حروف ‪ 1O‬و ‪ 2U‬به صورت‬
‫شکل ‪ 3‬ــ‪5‬‬ ‫نشان داده می شود (شکل‪ 3‬ــ‪.)5‬‬

‫نحوهٔ ترسىم درجه در برش با ضخامت کم‬

‫‪ 2‬ــ درجه در برش با ضخامت کم دىواره ها‪ ،‬با رنگ سىاه  و‬
‫در ضخامت زىاد با هاشور نشان داده مى شود (شکل ‪ 4‬ــ ‪.)5‬‬

‫نحوه ترسىم درجه در برش با ضخامت زىاد‬

‫ٔ‬
‫شکل ‪ 4‬ــ‪5‬‬

‫نحوه ترسىم درجه با ماسه در نما   از باال (شکل ‪ 5‬ــ‪.)5‬‬

‫ــ ٔ‬

‫شکل ‪  5‬ــ‪ 5‬ــ نحوهٔ ترسىم درجه و ماسه قالب گىرى در نما‬

‫ماسه قالب گىرى در برش با هاشور‬

‫لنگه درجه با ٔ‬
‫ــ ترسىم دو ٔ‬
‫‪ 45‬درجه و نقطه نشان داده مى شود (شکل ‪ 6‬ــ‪.)5‬‬
‫ــ رعایت نکردن استاندارد سبب کاهش کیفیت قطعه و‬
‫کار می شود‪.‬‬

‫شکل ‪  6‬ــ‪ 5‬ــ نحوهٔ ترسیم درجه و ماسه قالب گیری در برش‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫با استفاده از منابع و مراجع و استاندارد دین (‪ ،)din‬عالئم در رسم مدل و قالب را استخراج کنید‪.‬‬

‫٭ در انجام کارهای فنی باید از استانداردهای مرتبط استفاده نمود‪.‬‬

‫‪1‬ــ‪Oper‬‬
‫‪2‬ــ‪Under‬‬
‫‪26‬‬
 ‫‪2‬ــ ‪ 5‬ــ ابزار الزم‬
‫صفحه زیردرجه‪ ،‬کوبه‪ ،‬کارد تسمه‪ ،‬قلم آب‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫مدل‪ ،‬درجه‪،‬‬
‫پىچ مدل درآور‪ ،‬سىخ هواکش و مدل لق کن‪.‬‬
‫‪1‬ــ‪2‬ــ ‪ 5‬ــ مدل لق کن‪ :‬ابزاری ست که جهت لق کردن‬
‫مدل به منظور سهولت در خارج کردن مدل از قالب به کار می رود‬
‫(شکل ‪  7‬ــ  ‪.)5‬‬
‫شکل ‪7‬ــ   ‪5‬‬

‫‪2‬ــ‪2‬ــ ‪5‬ــ میله و پیچ مدل درآور‪ :‬ابزارى ست براى‬

‫مىله نسبتاً بلند با ىک َسرِ تىز‬
‫خارج کردن مدل از ماسه‪ ،‬که از ىک ٔ‬
‫ىا پىچ مانند‪ ،‬تشکىل شده است‪َ .‬سرِ دىگر اىن مىله‪ ،‬حلقه اى شکل‬
‫است‪َ .‬سرِ پىچى شکل آن‪ ،‬در مهره اى که بر روى مدل جاسازى‬
‫شده‪ ،‬قرار مى گىرد (شکل ‪  8‬ــ  ‪.)5‬‬

‫شکل ‪ 8‬ــ   ‪5‬‬

‫‪3‬ــ‪2‬ــ ‪5‬ــ سیخ هواکش‪ :‬از اىن ابزار‪ ،‬براى اىجاد‬

‫سوراخ و منافذ در قالب استفاده مى شود تا گازهاى حاصل از‬
‫رىختن مذاب در قالب‪ ،‬به آسانى خارج شوند‪ .‬سىخ هواکش از‬
‫دسته چوبى ىا پالستىکى ساخته‬
‫مىله فوالدى ىا برنجى نازک با ٔ‬
‫ىک ٔ‬
‫شکل ‪9‬ــ   ‪5‬‬
‫شده است (شکل ‪9‬ــ‪.)5‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫قطعه ریختگی‬
‫بررسی کنید که در صورت استفاده نکردن از سیخ هواکش در قالب گیری چه عیوبی ممکن است در ٔ‬
‫ایجاد شود؟‬

‫٭ همواره سعی کنید از تجربیات تلخ دیگران استفاده کنید و از تکرار آنها بپرهیزید‪.‬‬
‫‪27‬‬
 ‫‪3‬ــ ‪ 5‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬
‫ــ رعاىت نکات اىمنى و بهداشتى ذکر شده در جلسات‬
‫قبل الزامی ست‪.‬‬
‫ــ هنگام استفاده از سىخ هواکش مراقب باشىد به اطرافىان‬
‫برخورد نکند‪.‬‬

‫‪4‬ــ ‪ 5‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل مطابق شکل (‪10‬ــ  ‪ )5‬را انتخاب کنىد‪.‬‬
‫مرحلۀ ‪ :2‬مدل را با در نظر گرفتن جهت شىب (سطح‬
‫صفحه زىر درجه قرار دهىد (شکل ‪11‬ــ  ‪.)5‬‬
‫ٔ‬ ‫بزرگ تر) روى‬

‫صفحه زىر درجه قرار‬

‫ٔ‬ ‫درجه زىرىن را روى‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪:3‬‬
‫دهىد‪.‬‬
‫اندازه ‪ 2‬سانتى متر‬
‫ٔ‬ ‫ماسه الک شده به‬
‫ــ روى مدل را با ٔ‬
‫بپوشانىد (شکل ‪12‬ــ  ‪.)5‬‬
‫مرحلۀ ‪ :4‬ماسه قالب گىرى را به درجه اضافه کنىد‪.‬‬
‫ماسه داخل درجه را بکوبىد‪ ،‬د ّقت کنىد هنگام کوبىدن‬ ‫ــ ٔ‬
‫ماسه ضربه اى به مدل وارد نشود‪.‬‬
‫ــ سطح قالب را با کارد تسمه صاف کنىد (شکل ‪13‬ــ  ‪.)5‬‬
‫ــ در حین انجام مراحل قالب گیری حتماً از راهنمایی های‬
‫هنرآموز محترم استفاده نمایید‪.‬‬

‫فعالیت (‪)4‬‬

‫دالیل الک کردن ماسه را روی مدل توضیح دهید‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :5‬با استفاده از سىخ هواکش‪ ،‬در اطراف مدل‬
‫منافذ خروج گاز اىجاد کنىد اىن منافذ‪ ،‬خروج گازهاى به وجود آمده‬
‫را در هنگام مذاب رىزى آسان تر مى کنند‪ .‬هنگام اىجاد منافذ باىد‬
‫توجه داشت که سىخ هواکش به مدل اصابت نکند (شکل ‪14‬ــ   ‪.)5‬‬ ‫ّ‬

‫صفحه زىر درجه‪ ،‬برگردانىد‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :6‬درجه را به همراه‬
‫سطح آن را با «پودر جداىش» پوشش دهىد‪ .‬اىن عمل از چسبىدن‬
‫درجه روىى)‬
‫ٔ‬ ‫درجه زىرىن و‬
‫ٔ‬ ‫ماسه درجه ها به ىکدىگر (ماسه هاى‬
‫ٔ‬
‫جلوگىرى مى کند (شکل ‪15‬ــ  ‪.)5‬‬

‫درجه روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪:7‬‬
‫درجه روىى را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫ــ سطح قالب را صاف کنىد‪.‬‬
‫       ‬
‫ــ با استفاده از سىخ هواکش‪ ،‬کانال خروج گاز اىجاد نماىىد‬
‫(شکل ‪16‬ــ  ‪.)5‬‬

‫مرحلۀ ‪ :8‬قالب روىى را بلند کنىد و در محل مناسب‬

‫قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ اطراف مدل را با قلم آب مرطوب نماىىد (شکل ‪17‬ــ  ‪.)5‬‬
‫کلیه مراحل قالب گیری را به طور دقیق‬
‫ــ همواره سعی کنید ٔ‬
‫و کامل انجام دهید‪.‬‬

‫شکل ‪17‬ــ   ‪   5‬‬

‫فعالیت (‪)5‬‬

‫استفاده بیش از حد پودر جدایش باعث بروز چه عیوبی در قالب و قطعه می گردد؟‬

‫استفاده صحیح و به مقدار مناسب از مواد مصرفی یکی از ارکان مدیریت مواد و تجهیزات است‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫٭‬

‫‪29‬‬
 ‫ماسه قالب‬
‫ماسه اطراف مدل به ٔ‬‫اىن عمل موجب چسبىدن ٔ‬
‫مى شود و از چسبىدن ماسه به مدل جلوگىرى مى کند‪.‬‬
‫مرحلۀ ‪ :9‬با استفاده از مدل لق کن‪ ،‬مدل را در قالب ماسه‬
‫لق کنىد (شکل ‪18‬ــ   ‪.)5‬‬

‫مرحلۀ ‪ :10‬با مدل درآور مدل را از ماسه خارج نماىىد‬

‫(شکل ‪19‬ــ  ‪.)5‬‬
‫توجه ــ در هنگام خارج کردن مدل از ماسه‪ ،‬د ّقت کنىد‬
‫اندازه مدل انتخاب‬
‫ٔ‬ ‫ابزار    و وساىل را متناسب با جنس‪ ،‬ابعاد و‬
‫کنىد‪ .‬مدل درآور را در مرکز ثقل مدل قرار دهىد تا هنگام خارج‬
‫کردن مدل‪ ،‬تعادل آن کامال ً حفظ گردد‪.‬‬

‫محفظه‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :11‬پس از خارج کردن مدل از قالب‪،‬‬
‫قالب را با فوتک کامال ً تمىز کنىد و چنانچه قسمتى از قالب‪ ،‬نىاز‬
‫به بازسازى داشته باشد‪ ،‬آن قسمت را نىز ترمىم نماىىد‪.‬‬
‫تاى  روىى  قالب  را ِ‬
‫  روى  تاى  زىرىن  قرار  دهىد (شکل‬ ‫ــ ِ‬
‫‪20‬ــ  ‪.)5‬‬
‫ــ قبل از تغییر روش انجام کار باید عیوبی را که ممکن‬
‫است در محصول به وجود آید بررسی کرد تا از تولید محصول‬
‫معیوب جلوگیری شود‪.‬‬

‫فعالیت (‪)6‬‬

‫بررسی کنید اگر مدل این واحد کار را از سطح دیگر قالب گیری کنیم چه مشکالتی ایجاد خواهد شد؟‬

‫‪30‬‬
 ‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪5‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪1‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪5‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪31‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گىرى مدل با سىستم راهگاهى‬

‫رش‬
‫‪6‬‬

‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫ــ با انواع سیستم راهگاهى آشنا شود‪.‬‬
‫ــ مدل را با ایجاد سیستم راهگاهىِ مناسب قالب گیرى نماید‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫حوضچه‬
‫ٔ‬ ‫مجموعه کانال ها و مجراهاىى که مذاب را از‬
‫ٔ‬
‫حوضچه باررىز‬
‫محفظه قالب هداىت مى کند سىستم راهگاهى مى نامند‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫باررىز به‬
‫وظىفه آن انتقال‬
‫ٔ‬ ‫اىن مجموعه از مراحل مهم قالب گىرى ست که‬
‫راهگاه‬ ‫صحىح مذاب به قالب است‪ .‬اجزاى ىک سىستم راهگاهى‬
‫حوضچه پاى راهگاه‬
‫ٔ‬ ‫حوضچه باررىز‪ ،‬راهگاه‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫عبارت اند از‪:‬‬
‫(پاىاب)‪ ،‬راهبار و راهباره‪( .‬شکل‪1‬ــ‪ )6‬ىک سىستم راهگاهى با‬
‫راهبار‬
‫قطعه را نشان مى دهد‪.‬‬
‫ــ همواره سخنان و مطالب ذکر شده توسط هنرآموز را به‬
‫حوضچۀ پاى راهگاه‬ ‫دقت گوش کنید‪.‬‬
‫راهباره‬
‫قطعه‬

‫شکل ‪1‬ــ   ‪    6‬ــ اجزای ىک سىستم راهگاهى با قطعه‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫آیا می توان قالبی را بدون سیستم راهگاهی بارریزی نمود؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫خلق است‪.‬‬
‫٭ ابداع روش های جدید در انجام دادن کارها ناشی از تفکّر ّ‬

‫‪32‬‬
 ‫‪1‬ــ‪   6‬ــ حوضچۀ باررىز‬
‫اىن جزء در ابتداى سىستم راهگاهى قرار دارد و کار آن‬
‫حوضچه باررىز قیفی‬
‫ٔ‬
‫جلوگىرى از رىختن مذاب به اطراف‪ ،‬کاهش فشار مذاب و ممانعت‬
‫محفظه قالب است و به َاشکال مختلف‬
‫ٔ‬ ‫از ورود سرباره به داخل‬
‫اىجاد مى شود که دونوع قىفى و گالبى شکل آن متداول ترند‪ .‬براى‬
‫وسىله ابزار‬
‫لوله راهگاه به ٔ‬
‫اىجاد اىن حوضچه‪ ،‬قبل از خارج کردن ٔ‬
‫درجه روىى‪ ،‬شکل مورد نظر تعبىه مى گردد‬
‫ٔ‬ ‫قاشقى در پشت تاى‬
‫(شکل ‪2‬ــ‪.)6‬‬

‫حوضچه باررىز گالبی‬

‫ٔ‬
‫‪2‬ــ‪  6‬ــ راهگاه‬
‫ماسه قالب‬
‫فضاىى را که در اثر خارج کردن لوله راهگاه از ٔ‬
‫شکل ‪2‬ــ‪6‬‬ ‫به وجود مى آىد راهگاه مى نامند‪.‬‬
‫حوضچه‬
‫به عبارت دىگر‪ ،‬راهگاه مسىر حرکت عمودى مذاب از‬
‫حوضچه باررىز به ساىر اجزاى سىستم راهگاهىست (شکل‪3‬ــ‪.)6‬‬
‫ٔ‬
‫راهگاه‬

‫پایاب‬ ‫‪3‬ــ‪   6‬ــ حوضچۀ پاى راهگاه (پاىاب)‬

‫درجه زىرىن‬
‫حوضچهاىست که در پاىىن راهگاه و در سطح ٔ‬
‫حوضچه بارریز قیفی‬
‫ٔ‬ ‫شکل ‪3‬ــ‪6‬ــ نحوهٔ ترسیم راهگاه و‬
‫وظىفه آن کاهش فشار نسبى مذاب و جلوگىرى‬
‫ٔ‬ ‫اىجاد مى شود و‬
‫مواد اضافى به درون قالب است (شکل ‪4‬ــ‪ .)6‬طراحی‬
‫از ورود ّ‬
‫صحیح سیستم راهگاهی سبب کاهش ضایعات ریختهگری میشود‪.‬‬

‫پایاب‬
‫شکل ‪4‬ــ‪6‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫حوضچه پای راهگاه استفاده نشود چه مشکالتی ایجاد خواهد شد؟‬

‫ٔ‬ ‫چنانچه از‬

‫٭ عیوب و مشکالت ایجاد شده در حین انجام کار را می توان با تفکر‪ ،‬امید و تالش رفع نمود‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫‪  4‬ــ‪  6‬ــ راهبار(کانال اصلی)‬
‫کانالى ست معموال ً افقى که روی سطح جداىش در تاى‬
‫روىى ىا در تاى زىرىن درجه اىجاد مى شود‪ .‬شکل مقطع آن معموال ً‬
‫مثلثى‪ ،‬ذوزنقه اى‪ ،‬مستطىلى و نىم داىره اى ست (شکل ‪  5‬ــ‪.)6‬‬

‫‪5‬ــ‪  6‬ــ راهباره(کانال فرعی)‬

‫کانال هاىى ست که از راهبار منشعب می شود و مذاب را به‬
‫محفظه قالب هداىت مى کند‪ .‬تعداد آن ها معموال ً بىش از ىکى ست‬
‫ٔ‬
‫و طول آن ها نىز کوتاه است‪ .‬شکل مقطع آن ها‪ ،‬به َاشکال مختلف‬
‫(مانند راهبار) است‪ .‬شکل ‪ 6‬ــ ‪ 6‬چند نوع سىستم راهگاهى را‬
‫کلى ٔه اجزاى سىستم‬
‫اندازه ّ‬
‫ٔ‬ ‫نشان مى دهد‪ .‬تعىىن محل‪ ،‬ابعاد و‬
‫راهگاهى‪ ،‬به اطّالعات علمى بىشترى نىاز دارد‪ ،‬که در کتاب‬
‫محاسبات تخصصى به طور کامل خواهد آمد‪.‬‬
‫قطعه ریختگی سالم الزم است که‬
‫ــ جهت دستیابی به یک ٔ‬
‫بر وظایف اجزای سیستم راهگاهی احاطه کامل داشت‪.‬‬

‫‪6‬ــ‪  6‬ــ ابزار الزم‬

‫جعبه ابزار قالب گیری‬
‫صفحه زیر درجه‪ٔ ،‬‬
‫ٔ‬ ‫درجه‪ ،‬مدل‪،‬‬
‫‪1‬ــ‪ 6‬ــ‪ 6‬ــ جعبۀ ابزار‪ :‬جعبه ای شامل مجموعه‬
‫ابزارهاىى ست که هنگام قالب گىرى مورد استفاده قرار مى گىرد‪.‬‬

‫راهباره‬
‫شکل ‪   6‬ــ‪   6‬ــ انواع سىستم راهگاهى‬
‫فعالیت (‪)3‬‬

‫راهباره‬ ‫اگر راهباره بعد از خارج نمودن مدل روی قالب تعبیه گردد چه مشکلی ایجاد می شود؟‬

‫٭ در یک سیستم‪ ،‬توالی و ترتیب مراحل و فرایندهای انجام کار بسیار مهم است‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫اىن جعبه ِ‬
‫شامل کوبه‪،‬کارد تسمه‪ ،‬ابزارهاى قاشقى و پاشنه‪،‬‬
‫مىله مدل درآور‪ ،‬سىخ هواکش‪ ،‬بُرس‪ ،‬قلم آب‪ ،‬لوله راهگاه‪ ،‬کىسه‬
‫پودر جداىش و … است (شکل ‪7‬ــ‪.)6‬‬

‫‪2‬ــ‪6‬ــ‪6‬ــ لولۀ راهگاه‪ :‬معموال ً به شکل مخروط‬

‫اندازه‬
‫ٔ‬ ‫ناقص است و از جنس فلز‪ ،‬چوب و … ساخته مى شود‪.‬‬
‫قطر و ارتفاع این لوله متناسب با مدل و درجه است (شکل ‪  8‬ــ‪.)6‬‬

‫‪7‬ــ‪  6‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬

‫ــ رعاىت نکات اىمنى هنگام آماده سازى مخلوط ماسه و‬
‫قالب گىرى الزامى است‪.‬‬

‫‪ 8‬ــ‪  6‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدلی مطابق شکل (‪9‬ــ‪ )6‬را انتخاب کنىد‪.‬‬

‫صفحه زىر درجه قرار دهىد‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :2‬مدل را روى‬
‫درجه زىرىن را روى صفحه قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫ــ درجه را قالب گىرى نمائىد (شکل ‪10‬ــ‪.)6‬‬

‫‪35‬‬
 ‫صفحه زىر درجه‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :3‬قالب زىرىن را همراه با‬
‫برگردانىد‪.‬‬
‫ــ سطح قالب را پودر جداىش بپاشىد (شکل ‪11‬ــ‪.)6‬‬

‫درجه روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪:4‬‬
‫لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ ٔ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫ــ کانال خروج هوا وحوضچه باررىز را اىجاد کنىد (شکل‬
‫‪12‬ــ‪.)6‬‬

‫مرحلۀ ‪ :5‬لوله راهگاه را خارج نماىىد‪.‬‬

‫ــ قالب روىى را بلند کنىد و در محل مناسب‪ ،‬قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ در هنگام خارج کردن راهگاه از قالب دقت کافی داشته‬
‫باشید تا به قالب آسیب نرسد‪.‬‬
‫حوضچه پاى راهگاه‪ ،‬راهبار و راهباره را‬
‫ٔ‬ ‫وسىله ابزار‬
‫ــ به ٔ‬
‫روى قالب زىرىن اىجاد نماىىد‪.‬‬
‫شکل (‪13‬ــ‪ )6‬نماى ِ‬
‫قالب زىرىن را با مدل نشان مى دهد‪.‬‬
‫توجه‪ :‬براى اىجاد راهبار و راهباره مى توان از مدل آن ها‬
‫نىز استفاده کرد و همراه با مدل‪ ،‬قالب گىرى نمود‪.‬‬

‫فعالیت (‪)4‬‬

‫تعبیه سیستم راهگاهی در شکل ‪16‬ــ‪ 6‬کدام نقطه یا نقاط است؟‬

‫مناسب ترین مکان ٔ‬

‫٭ انتخاب صحیح ف ّناوری سبب کاهش هزینه های تولید می شود‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :6‬اطراف مدل را    به وسىلۀ قلم آب مرطوب کنىد‪.‬‬
‫ــ مدل را لق کنىد‪.‬‬
‫ــ مدل را با مدل درآور خارج نماىىد (شکل ‪14‬ــ‪.)6‬‬

‫مرحلۀ ‪ :7‬سطح قالب را‪ ،‬تمىز کنىد (با فوتک)‪.‬‬

‫ــ ِ‬
‫قالب روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد (شکل‪15‬ــ‪.)6‬‬
‫ــ مراحل قالب گیری مدل را با صبر و شکیبایی انجام دهید‬
‫تا امکان بروز خطا در کار به حداقل برسد‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪3‬‬

‫‪5‬‬
‫‪1‬‬

‫‪2‬‬
‫شکل ‪16‬ــ‪6‬‬

‫فعالیت (‪)5‬‬

‫کارخانه ریخته گری داخلی بنویسید‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫نحوه قالب گیری مدل با سیستم راهگاهی را در یک‬
‫ٔ‬

‫٭ حضور فیزیکی در محیط کار سبب افزایش اطالعات فنی خواهد شد‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪6‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪1‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪3‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪38‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫نحوۀ قالب گىرى مدل با ماهىچۀ سرخود‬

‫‪7‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫ــ مدل با ماهیچهٔ سرخود راقالب گیرى نماید‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫این مدل داراى حفره‪ ،‬فرورفتگى و سوراخ هاى عمودى‬
‫محفظه‬
‫ٔ‬ ‫در سطح خود است(شکل‪1‬ــ‪ )7‬و پس از قالب گىرى‪ ،‬در‬
‫قالب‪ ،‬در سطح تاى زىرىن ىا روىى قالب‪ ،‬برآمدگى هاىى از ماسه‬
‫«ماهىچه‬
‫ٔ‬ ‫به وجود آورد‪ .‬اىن زاىده ها ىا برآمدگى ها را اصطالحاً‬
‫طبىعى‪ ،‬یا سرخود» مى نامند‪.‬‬
‫صفحه‬‫ٔ‬ ‫ابزار الزم‪ :‬مدل‪ ،‬درجه‪ٔ ،‬‬
‫جعبه ابزار قالب گىرى‪،‬‬
‫زیر درجه‪.‬‬

‫‪1‬ــ‪7‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬

‫شکل ‪1‬ــ‪7‬ــ مدل با ماهىچه سرخود‬
‫رعاىت نکات اىمنى هنگام قالب گىرى الزامى است‪.‬‬

‫‪2‬ــ‪7‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل شکل (‪1‬ــ‪ )7‬را انتخاب نمایید‪.‬‬
‫صفحه‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :2‬مدل را از طرف سطح جداىش روى‬
‫زىر درجه قرار دهىد‪.‬‬
‫درجه زىرىن را روى صفحه قرار دهىد (شکل ‪2‬ــ‪.)7‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫شکل ‪2‬ــ‪7‬‬ ‫ــ استفاده از روش های صحیح در انجام کار‪ ،‬از اسراف‬
‫مواد اولیه و ایجاد ضایعات جلوگیری می کند‪.‬‬
‫فعالیت (‪)1‬‬

‫در صورت تغییر سطح جدایش مدل این واحد کار چه مشکالتی به وجود خواهد آمد؟‬
‫٭ تغییر در روش های اجرای کار ممکن است سبب به وجود آمدن راه حل های جدید گردد‪.‬‬
‫‪39‬‬
 ‫درجه زىرىن را مطابق قبل قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪:3‬‬
‫ــ سطح قالب را صاف کنىد (شکل ‪3‬ــ‪.)7‬‬

‫مرحلۀ ‪ :4‬قالب زىرىن را برگردانىد‪.‬‬

‫ــ به سطح قالب پودر جداىش بپاشىد‪.‬‬
‫لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬‫ــ ٔ‬
‫درجه روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫ــکانالخروجهواوحوضچهباررىزرااىجادکنىد(شکل  ‪4‬ــ‪.)7‬‬

‫ــ قالب روىى را بلند کنىد در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬

‫حوضچه پاى راهگاه و راهبار را اىجاد نماىىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫ــ اطراف مدل را توسط قلم آب مرطوب کنىد‪.‬‬
‫ــ مدل را با مدل لق کن‪ ،‬لق نماىىد‪.‬‬
‫ــ مدل را با مدل درآور خارج کنىد (شکل ‪   5‬ــ‪.)7‬‬

‫مرحلۀ ‪ :5‬سطح قالب را با فوتک تمىز کنىد‪.‬‬

‫ــ ِ‬
‫قالب روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد (شکل ‪   6‬ــ‪.)7‬‬
‫مرحله کاری باید محیط کار خود را از‬
‫ٔ‬ ‫ــ پس از انجام هر‬
‫اضافات و آلودگی ها پاک سازی نمایید‪.‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫تعبیه سیستم راهگاهی را با ذکر علت مشخص کنید‪.‬‬

‫در شکل ‪7‬ــ‪ 7‬محل مناسب جهت ٔ‬

‫٭ فناوری های موجود در محیط کار باید به نحو صحیح نگه داری شوند و در صورت نیاز جهت افزایش بهره وری بهینه گردند‪.‬‬

‫‪40‬‬
 ‫شکل ‪7‬ــ‪7‬‬

‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪7‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪1‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪5‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪41‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫آشناىى با طرز کار کوره بوته اى و ابزارهاى ذوب و باررىزى‬

‫‪8‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫ــ طرز کار کورهٔ بوته اى و ابزارهاى ذوب و بارریزى را توضیح دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫براى ذوب فل ّزات و آلىاژهاى آنها‪ ،‬از کوره هاى مختلف‪:‬‬
‫دوار‪ ،‬کوپل‪ ،‬القاىى و قوسى استفاده مىشود‪ .‬در واحدهاى‬ ‫بوتهاى‪ّ ،‬‬
‫دوار آن متداول تر‬
‫رىخته گرى کوچک و آموزشى‪ ،‬نوع بوته اى و ّ‬
‫است‪ .‬از کورههاى بوته اى (زمىنى) براى فل ّزات و آلىاژهاى غىرآهنى‬
‫دوار‪ ،‬بىشتر براى‬
‫و چدن در حجم کم استفاده مى شود و کوره هاى ّ‬
‫ظرفىت باال کاربرد دارند‪ .‬در اىن جلسه طرز کار‬ ‫ذوب چدن در ّ‬
‫کوره هاى بوته اى و ابزارهاى ذوب و باررىزى بررسى مى شود‪.‬‬
‫ــ دقت در انتخاب تجهیزات و مواد مصرفی سبب افزایش‬
‫راندمان کاری و کاهش هزینه می شود‪.‬‬

‫‪1‬ــ    ‪    8‬ــ کوره بوته اى (زمىنى)‬

‫کوره هاى بوته اى در دو نوع متحرک و ثابت ساخته‬
‫مى شوند‪.‬‬
‫‪1‬ــ‪1‬ــ   ‪   8‬ــ کورۀ بوته اى متحرک‪ :‬در اىن کوره ها‪ ،‬بوته‬
‫مجموعه کوره قابل خم شدن است‪.‬‬‫ٔ‬ ‫تخلىه مذاب‬
‫ثابت است و براى ٔ‬
‫به عبارت دىگر‪ ،‬مى توان با چرخاندن کوره‪ ،‬مذاب داخل بوته را در‬
‫شکل ‪1‬ــ    ‪8‬‬ ‫ظرف دىگرى (بوته ىا پاتىل) تخلىه کرد (شکل ‪1‬ــ    ‪.)8‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬
‫بررسی کنید که در یکی از کارخانه های ریخته گری داخلی از چه کوره هایی استفاده می شود؟‬

‫٭ جمع آوری صحیح اطالعات کاری و تمرکز بر آنها می تواند در انتخاب فناوری مناسب راهگشا باشد‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫‪2‬ــ‪1‬ــ  ‪  8‬ــ کورۀ بوته اى ثابت‪ :‬در اىن نوع کوره‪،‬‬
‫پس از ذوب شدن فلز‪ ،‬مى توان بوته را از کوره خارج کرد و پس‬
‫وسىله بوته‬
‫از انتقال آن به قسمت قالب گىرى‪ ،‬عمل باررىزى را به ٔ‬
‫انجام داد (شکل ‪2‬ــ   ‪.)8‬‬

‫دهنده کوره هاى بوته اى عبارت اند از‪:‬‬

‫ــ اجزای تشکىل ٔ‬
‫ــ بدنۀ فلزی‪ :‬استوانه اى ست که از ىک ورق فوالدى به‬
‫ضخامت ‪   5‬تا‪ 10‬مىلى متر ساخته شده است‪ .‬ارتفاع و قطر اىن‬
‫شکل ‪2‬ــ    ‪8‬‬ ‫متوسط ‪ 750‬تا ‪ 1000‬مىلى متر است‪.‬‬ ‫کوره ّ‬‫استوانه‪ ،‬براى ىک ٔ‬
‫در قسمت پاىىن اىن استوانه و به فاصله ‪ 200‬مىلى متر از ٔ‬
‫لبه پاىىنى‬
‫آن‪ ،‬سوراخى به قطر تقرىبى ‪ 100‬مىلى متر وجود دارد که از آن‬
‫مشعل ىا فارسونگا عبور مى کند (شکل ‪3‬ــ  ‪.)8‬‬

‫ــ صفحۀ فلزی کف کوره‪ :‬ورقیست فوالدى‪ ،‬همقطر‬

‫محل فارسونگا‬ ‫حداقل ‪10‬‬
‫بدنه فلزى و به ضخامت ّ‬ ‫ىا کمى بزرگ تر از قطر ٔ‬
‫بدنه فلزى‬ ‫بدنه فلزى جوش داده مى شود‪ .‬در وسط اىن‬ ‫مىلى متر که به ٔ‬
‫شکل ‪3‬ــ    ‪8‬‬ ‫صفحه‪ ،‬سوراخى وجود دارد که قطر آن مساوى قطر داخلى‬
‫لوله‬ ‫کوره است و در زىر اىن صفحه‪ ،‬چهار تکّه لوله ــ مطابق شکل ــ‬
‫میله‬ ‫نىز جوش داده شده است (شکل ‪4‬ــ  ‪.)8‬‬
‫کف کوره‬
‫نحوه کارکرد تجهیزات تمرکز‬ ‫ٔ‬ ‫ــ در محیط کار باید بر‬
‫کافی داشت‪.‬‬
‫درىچه کف کوره‬

‫شکل ‪4‬ــ   ‪8‬‬ ‫فعالیت (‪)2‬‬

‫مزایا و معایب کوره های بوته ای را توضیح دهید‪.‬‬

‫٭ توجه به مزایا و معایب تجهیزات‪ ،‬اصلی مهم در انتخاب آنهاست‪.‬‬

‫‪43‬‬
 ‫ـــ دریچۀ زیر کوره‪ :‬صفحه اى ست فوالدى به ضخامت‬
‫‪ 10‬مىلى متر و به شکل داىره‪ .‬قطر آن مساوى قطر سوراخ وسط‬
‫وسىله لوال به آن م ّتصل شده‬
‫صفحه فل ّزى کف کوره است و به ٔ‬ ‫ٔ‬
‫صفحه‬
‫ٔ‬ ‫است‪ .‬پس از چرخىدن حول محور لوال‪ ،‬کامال ً در وسط‬
‫زىر کوره اى قرار مى گىرد و با عبور دادن چند مىله از داخل‬
‫محل خود‬‫صفحه فل ّزى کف کوره‪ ،‬اىن درىچه در ّ‬ ‫ٔ‬ ‫لوله هاى زىر‬
‫مستقر مى گردد و با خارج کردن اىن مىله‪ ،‬درىچه باز مى شود‬
‫(شکل ‪4‬ــ   ‪.)8‬‬
‫ـــ دیوارۀ نسوز‪ :‬براى دىرگداز بودن و جلوگىرى از انتقال‬
‫بدنه فل ّزى کوره‪ ،‬دىواره اى از‬
‫حرارت (تلفات حرارتى) در داخل ٔ‬
‫مواد نسوز ساخته مى شود‪ .‬اىن دىواره از دو الىه تشکىل شده‬ ‫ّ‬
‫بدنه فل ّزى و‬
‫الىه ماسه اى بىن ٔ‬
‫الىه ماسه اى‪ٔ .‬‬ ‫الىه آجرى و ٔ‬‫است‪ٔ :‬‬
‫الىه آجرى قرار دارد (شکل ‪  5‬ــ   ‪.)8‬‬‫ٔ‬

‫حلقه فوالدى که آجرهاى نسوز‬ ‫ـــ درِ کوره‪ :‬از ىک ٔ‬

‫فرم دار در داخل آن چىده شده اند‪ ،‬تشکىل شده است‪ .‬قطر اىن‬
‫اندازه قطر خارجى کوره است و براى جلوگىرى‬ ‫ٔ‬ ‫حلقه‪ ،‬تقرىباً به‬
‫دهانه کوره قرار مى گىرد‪ .‬به دلىل وزن‬
‫از اتالف حرارت‪ ،‬بر روى ٔ‬
‫دهانه‬
‫زىاد آن‪ ،‬سىستم هاى گوناگونى براى قرار دادن آن بر روى ٔ‬
‫کوره ىا برداشتن آن از روى کوره پىش بىنى مى شود‪ .‬شکل (‪  6‬ــ   ‪)8‬‬
‫نوع چرخشى را نشان مى دهد‪.‬‬
‫ــ جهت شناخت بهتر تجهیزات و اجزای آنها باید از‬
‫معلومات و تجارب افراد خبره بهره ُجست‪.‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫بررسی کنید که آجرهای نسوز از چه موادی ساخته می شوند؟‬

‫٭ مواد اولیه جهت ساخت قطعات را می توان از کتاب های مرجع یا دستورالعمل سازندگان دیگر به دست آورد‪.‬‬

‫‪44‬‬
 ‫ـــ دستگاه دمندۀ هوا (ونتیالتور)‪ :‬براى اىجاد حرارت‬
‫معىنى مخلوط شود‬‫در اىن کوره ها‪ ،‬باىد سوخت و هوا با نسبت ّ‬
‫وسىله «ونتىالتور» تأمىن مى شود‬
‫و بسوزد‪ .‬هواى موردنىاز‪ ،‬به ٔ‬
‫(شکل ‪7‬ــ   ‪.)8‬‬
‫سوخت هاى مصرفى اىن کوره ها‪ ،‬شامل سوخت هاى ماىع‪،‬‬
‫سوخته‬
‫ٔ‬ ‫نظىر مازوت‪ ،‬نفت سىاه‪ ،‬گازوئىل‪ ،‬نفت سفىد و حتى روغن‬
‫موتورهاى احتراقى و سوخت هاى گاز طبىعى و مصنوعى ست‪.‬‬
‫در قدىم از سوخت هاى جامد نىز در اىن کوره ها استفاده مى شد‪.‬‬
‫وسىله دستگاه دمنده‪ ،‬موجب مى شود که‬
‫فشار هواى اىجاد شده به ٔ‬
‫شکل ‪7‬ــ   ‪   8‬ــ دستگاه دمنده (ونتىالتور)‬
‫ذرات سوخت‪ ،‬بىشتر پودر‬ ‫سوخت به صورت پودر درآىد‪ .‬هر چه ّ‬
‫شوند‪ ،‬احتراق‪ ،‬کامل تر انجام مى شود‪ .‬به همىن دلىل‪ ،‬سوخت هاى‬
‫مرحله مولکولى خرد شده اند‪ ،‬نسبت به ساىر سوخت ها‬
‫ٔ‬ ‫گازى که تا‬
‫برترى دارند‪.‬‬

‫ـــ فارسونگا (مشعل)‪ :‬از ىک ٔ‬

‫لوله فوالدى به قطر تقرىبى‬
‫‪100‬ــ‪ 80‬مىلى متر‪ ،‬با ىک َس ِر مخروطى تشکىل ىافته است‪ .‬انتهاى‬
‫لوله سوخت در داخل آن قرار گرفته و ىک َس ِر آن به ونتىالتور‬ ‫ٔ‬
‫(سر مخروطى شکل) درون کوره است‪.‬‬ ‫ِ‬
‫متصل است و سر دىگر آن َ‬ ‫ّ‬
‫عمل مخلوط شدن سوخت با هوا و پودر شدن سوخت‪ ،‬در داخل‬ ‫ِ‬
‫مخلوط سوخت و هوا‪ ،‬به‬ ‫ِ‬ ‫وسىله مشعل‪،‬‬
‫آن انجام مى گىرد‪ .‬به ٔ‬
‫درون کوره پاشىده مى شود و به همىن دلىل به آن «سوخت پاش»‬
‫هوا‬ ‫نىز مى گوىند (شکل ‪    8‬ــ   ‪.)8‬‬
‫کانال هوا‬ ‫سازنده تجهیزات و عمل‬
‫ٔ‬ ‫ــ توجه دقیق به دستورالعمل های‬
‫پنجرۀ هوا‬
‫به آن ها سبب افزایش عمر کاری تجهیزات می شود‪.‬‬

‫سوزن کنترل سوخت ماىع‬

‫شکل ‪     8‬ــ    ‪    8‬ــ فارسونگا‬

‫فعالیت (‪)4‬‬

‫کوره های با سوخت فسیلی چه نوع آلودگی هایی تولید می کنند و تأثیر آن ها بر محیط زیست چیست؟‬

‫٭ در انتخاب فناوری‪ ،‬میزان آالینده های محیط زیست از عوامل بسیار مهم است‪.‬‬
‫‪45‬‬
 ‫ـــ امروزه در بىشتر کارگاه ها از مشعل هاى دوگانه سوز‬
‫استفاده مى شود (شکل ‪9‬ــ  ‪.)8‬‬

‫مشعل دوگانه سوز سرعت متوسط‬

‫شکل ‪9‬ــ     ‪8‬‬ ‫زیر بوته ای‪ :‬زىر بوته اى در مرکز کف کوره قرار مى گىرد‬
‫لبه فارسونگا مساوى باشد‪ .‬جنس زىر بوته اى‬ ‫و ارتفاع آن باىد با ٔ‬
‫گرافىتى ست و به شکل هاى مختلف ساخته مى شوند‪ .‬زىر بوته اى‬
‫بوته داخل کوره است (شکل ‪10‬ــ   ‪.)8‬‬
‫محل قرار گرفتن ٔ‬

‫زىربوته اى‬
‫‪2‬ــ      ‪   8‬ــ ابزار و وساىل ذوب و باررىزى‬
‫‪1‬ــ‪2‬ــ ‪ 8‬ــ بوته‪ :‬ظرفى ست که داخل کوره قرار داده‬
‫شده و فلزات داخل آن شارژ مى شود و عمل ذوب در آن صورت‬
‫مى گىرد‪ .‬بوته در اثر گرماى حاصل از کوره‪ ،‬گرم مى شود و‬
‫حرارت‪ ،‬از طرىق بوته به مواد درون آن هداىت مى گردد‪ .‬جنس‬
‫شکل ‪10‬ــ    ‪8‬‬ ‫بوته از گرافىت ىا کاربىد سىلىسىم است‪ .‬نوع گرافىتى آن بىشتر‬
‫مورد مصرف قرار مى گىرد‪ .‬از مزاىاى بوته هاى گرافىتى مى توان‬
‫دىرگدازى‪ ،‬هداىت حرارتى خوب‪ ،‬سبک بودن و نچسبیدن مذاب‬
‫به آن را نام برد‪ .‬به عالوه‪ ،‬گرافىت در فشار هواى ىک اتمسفر‬
‫«فشار جو» هرگز ذوب نمی شود‪ ،‬بلکه به تدرىج تصعىد مى گردد‬
‫(شکل ‪11‬ــ   ‪.)8‬‬
‫اندازه‬
‫ٔ‬ ‫بوته ها داراى ابعاد و اندازه هاى مختلفى هستند‪.‬‬
‫بوته برحسب مقدار چدنى که داخل آن مى توان ذوب نمود سنجىده‬
‫بوته نمره ‪ 60‬مى توان ‪ 60‬کىلوگرم چدن را‬
‫مى شود‪ .‬برای مثال با ٔ‬
‫ذوب نمود‪.‬‬
‫شکل ‪11‬ــ    ‪8‬‬ ‫استفاده صحیح از تجهیزات‪ ،‬سبب کاهش مصرف‬ ‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫انرژی می شود‪.‬‬

‫فعالیت (‪)5‬‬

‫چه راهکارهایی را جهت کاهش آلودگی ناشی از کوره های با سوخت فسیلی پیشنهاد می کنید؟‬

‫٭ ایده های مبتکرانه در محیط کار می تواند سبب افزایش بازده تجهیزات و کاهش آالیندگی آن ها شود‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫‪2‬ــ‪2‬ــ ‪ 8‬ــ دماسنج‪ :‬وسىله اى ست براى اندازه گىرى‬
‫درجه حرارت مذاب‪ .‬دماسنج‪ ،‬با مکانىزم هاى مختلف وجود دارد‪.‬‬
‫ٔ‬
‫متداول ترىن آن نوع تماسى ست و در اثر فرو بردن آن درون مذاب‬
‫صفحه مدرج مالحظه کرد ىا‬
‫ٔ‬ ‫درجه حرارت مذاب را بر روى‬
‫مى توان ٔ‬
‫عدد دماى مذاب را مشاهده نمود (نوع دىجىتالى) (شکل ‪12‬ــ    ‪.)8‬‬
‫ــ دقت در انتخاب زمان مناسب جهت اندازه گیری دمای‬
‫مذاب امری ضروری و الزم است‪.‬‬
‫شکل ‪12‬ــ   ‪     8‬ــ ترموکوپل‬

‫‪3‬ــ‪2‬ــ ‪ 8‬ــ انبر طوق‪ :‬از اىن وسىله‪ ،‬براى قرار دادن‬
‫بوته در داخل کوره و خارج کردن آن استفاده مى شود‪ .‬انبر طوق‬
‫از فوالد فورج شده (آهنگرى شده) ساخته مى شود و در انواع و‬
‫اندازه هاى مختلف وجود دارد (شکل ‪13‬ــ     ‪.)8‬‬

‫شکل ‪13‬ــ    ‪  8‬ــ انبر طوق‬

‫کمچه ىک نفره‬
‫‪4‬ــ‪2‬ــ ‪  8‬ــ کمچه‪ :‬براى حمل بوته و پاتىل هاى کوچک‬
‫از کمچه استفاده مى شود و همچنىن براى پاتىل هاى بزرگ از کمچه‬
‫منزله «فرمان» میتوان استفاده نمود‪ .‬کمچه در اندازه هاى مختلف‬
‫به ٔ‬
‫کمچه دو نفره‬ ‫وجود دارد و جنس آن فوالدى ست (شکل ‪14‬ــ     ‪.)8‬‬

‫شکل ‪14‬ــ    ‪8‬‬

‫فعالیت (‪)6‬‬

‫تحقیق کنید برای اندازه گیری دمای مذاب چه روش هایی وجود دارد؟‬

‫قطعه ریختگی است‪.‬‬

‫٭ اندازه گیری صحیح دمای مذاب عامل بسیار مهمی در سالمت ٔ‬

‫‪47‬‬
 ‫‪5‬ــ‪2‬ــ ‪   8‬ــ مالقه‪ :‬وسىله اى ست براى حمل مذاب در‬
‫حجم کم‪ ،‬از کوره و رىختن آن به درون قالب‪ .‬معموال ً از مالقه‬
‫براى فل ّزات و آلىاژهاى غىرآهنى‪ ،‬که دماى ذوب آن ها پاىىن است‪،‬‬
‫استفاده مى شود‪ .‬جنس مالقه از فوالد است و نوع گرافىتى آن‬
‫براى نمونه گىرى فلزات آهنى به کار مى رود (شکل ‪15‬ــ    ‪.)8‬‬

‫شکل ‪15‬ــ     ‪     8‬ــ دو نوع مالقه‬

‫‪6‬ــ‪2‬ــ ‪   8‬ــ انبر‪ :‬از انبر براى افزودن ّ‬

‫مواد شارژ به‬
‫بوته ىا کوره‪ ،‬جابه جاىى قطعات رىخته شده و جدا کردن آن ها‬
‫از ماسه‪ ،‬استفاده مى شود‪ .‬جنس آن از فوالد فورج شده است‬
‫(شکل ‪16‬ــ  ‪.) 8‬‬

‫شکل ‪16‬ــ    ‪   8‬ــ انبر‬

‫‪7‬ــ‪2‬ــ ‪   8‬ــ کف گیر و سرباره گیر‪ :‬براى سرباره گىرى‬
‫فل ّزات غىرآهنى از کف گىر استفاده مى شود‪ .‬جنس آن فوالدىست‬
‫صفحه سوراخ دار و دسته بلند تشکىل شده است‪ .‬براى‬ ‫ٔ‬ ‫واز ىک‬
‫سرباره گىرى فل ّزات آهنى از وسىله اى به نام سرباره گىر استفاده‬
‫مى شود‪ .‬جنس آن نىز فوالدى ست و نوع دسته بلند آن در کوره‬
‫شکل ‪17‬ــ    ‪     8‬ــ کف گىر و سرباره گىر‬ ‫دوار کاربرد دارد (شکل ‪17‬ــ  ‪.)  8‬‬
‫ّ‬

‫‪  8‬ــ‪2‬ــ ‪  8‬ــ کالهک خوراک دهنده‪ :‬وسىله اى ست‬

‫مواد گازدار‪ ،‬سربازه زا‪ ،‬تلقىحى و … به درون‬
‫براى وارد کردن ّ‬
‫مذاب‪ .‬از ىک دسته بلند و ىک کالهک مشبّک تشکىل شده‬
‫است (شکل ‪18‬ــ   ‪ .)8‬از نوع فوالدى آن براى فل ّزات و آلىاژهاى‬
‫غىرآهنى و از نوع گرافىتى آن براى آلىاژهاى آهنى استفاده مى شود‪.‬‬
‫ــ در هنگام استفاده از ابزار و تجهیزات ذوب‪ ،‬تمرکز و‬
‫هماهنگی اعضای بدن شرط الزم است‪.‬‬
‫شکل ‪18‬ــ    ‪    8‬ــ کالهک خوراک دهنده‬

‫فعالیت (‪)7‬‬
‫تفاوت های بوته با پاتیل را بنویسید‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫به تعدادى از آن ها اشاره مى شود‪:‬‬ ‫‪3‬ــ      ‪   8‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬
‫ــ استفاده از لباس اىمنى (پىش بند‪ ،‬ساق بند‪ ،‬کفش‬ ‫چون در بخش ذوب و رىخته گرى‪ ،‬افراد با حرارت‪ ،‬آن هم‬
‫اىمنى‪ ،‬دستکش‪ ،‬ماسک‪ ،‬عىنک و کاله اىمنى) ضرورى ست‬ ‫توجهى نسبت به نکات اىمنى‪،‬‬ ‫با دماى باال سروکار دارند‪ ،‬بى ّ‬
‫(شکل ‪19‬ــ   ‪.)8‬‬ ‫خطرات جانى و ضررهاى مالى فراوانى با خود دارد وگاه اىن‬
‫خطرات جبران ناپذىرند‪ .‬رعاىت نکات اىمنى الزامى ست‪ ،‬در اىنجا‬
‫کفش‬ ‫عىنک‬

‫بازو بند‬ ‫ساق بند‬ ‫دستکش‬ ‫ماسک‬ ‫لباس نسوز‬

‫شکل ‪19‬ــ   ‪  8‬ــ لباس نسوز و لوازم اىمنى‬

‫ــ همواره به خاطر داشته باشید در صورت خستگی و‬ ‫مواد سوختى (گازوئىل‪ ،‬بنزىن‪ ،‬کپسول‬‫ــ استقرار نداشتن ّ‬
‫هوشیار نبودن‪ ،‬از کار با مذاب جد ًا پرهیز کنید‪.‬‬ ‫گاز و …) در اىن بخش‪.‬‬
‫ــ قبل از استفاده از بوته‪ ،‬آن را مورد بازرسى و‬ ‫ــ تجهىز قسمت ذوب به کپسول هاى آتش نشانى و سىستم‬
‫کنترل قرار دهىد و مطمئن شوىد که ت َ َرک خوردگى ندارد‪.‬‬ ‫اطفاى حرىق‪ .‬به گونه اى که دسترسى به آن ها آسان باشد و به طور‬
‫مواد شارژ پىش گـرم شود تا رطوبت‪،‬‬ ‫مجدد ‪ّ ،‬‬
‫ــ هنگـام شارژ ّ‬ ‫مستمر از سالم بودن آن ها اطمىنان حاصل شود (شکل ‪20‬ــ   ‪.)8‬‬
‫چـربـى و رنگ احتمـالى موجـود در آن ها نىز بـرطـرف گـردد‪.‬‬
‫ــ هنگام شارژ اشىاى دربسته و توخالى‪ِ ،‬در آن ها باز شود‬
‫تا در مـوقـع ذوب کـردن‪ ،‬از انـفجار جلوگىـرى به عمل آىـد‪.‬‬
‫ــ در موقع حمل و نقل بوته ىا پاتىل‪ ،‬از وساىل و ابزارهاى‬
‫متناسب با آن ها استفاده شود تا از افتادن بوته‪ ،‬پاتىل و ىا رىخته‬
‫شدن مذاب بر روى زمىن ممانعت گردد (شکل ‪21‬ــ   ‪.) 8‬‬

‫شکل ‪20‬ــ   ‪    8‬ــ کپسول دىوارى‬

‫فعالیت (‪)8‬‬

‫چرا ابزارهای ذوب را قبل از استفاده پیش گرم می کنند؟‬

‫٭ پیشگیری از حوادث یکی از اصول مهم‪ ‬ایمنی ست‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫شکل ‪21‬ــ     ‪8‬‬

‫از نىروى ماهىچه هاى دست و پا استفاده شود تا به مهره هاى کمر‬
‫فشار وارد نشود‪.‬‬
‫بوته حاوى مذاب‬ ‫ــ از انداختن قطعات مرطوب به داخل ٔ‬
‫خوددارى شود‪.‬‬
‫ــ مذاب باقى مانده در ته بوته ىا پاتىل‪ ،‬باىد کامال ً تخلىه‬
‫شود‪ .‬زىرا مذاب باقى مانده در بوته منجمد می شود و در ذوب‬
‫مجدد به علّت انبساط از حالت جامد به ماىع موجب ترک خوردن‬
‫بوته مى گردد‪.‬‬
‫ــ در هنگام کار با مذاب از بی نظمی و شوخی با دیگران‬
‫جد ًا پرهیز نمایید‪.‬‬
‫ّ‬
‫ــ قبل از استفاده از وساىلى که باىد وارد مذاب شوند‪،‬‬
‫مانند مالقه‪ ،‬کف گىر‪ ،‬کالهک خوراک دهنده‪ ،‬سرباره گىر و‪...‬‬
‫باىد آن ها را کامال ً پىش گرم کرد‪.‬‬
‫ــ از دست زدن و لمس کردن قطعات رىختگى‪ ،‬قبل از‬
‫جد ًا خوددارى شود‪ ،‬زىرا‬
‫حصول اطمىنان از سرد بودن آن ها‪ّ ،‬‬
‫گرم و داغ بودن اىن قطعات قابل رؤىت نىست و اغلب موجب‬
‫سوختگى هاى سطحى و گاه عمقى مى شود‪.‬‬
‫ــ قبل از حمل مذاب‪ ،‬مسىر حرکت مشخص و‬
‫بررسى شود که مانعى در مسىر حرکت وجود نداشته باشد‪.‬‬
‫تخلىه درجه ها‬
‫ــ در حمل درجه ها به محل باررىزى ىا محل ٔ‬

‫شکل ‪22‬ــ   ‪8‬‬

‫فعالیت (‪)9‬‬
‫کوره ذوب مناسب مؤثر است؟‬
‫چه عواملی در انتخاب یک ٔ‬
‫کوره ذوب سبب افزایش بهره وری و راندمان کار می شود‪.‬‬
‫٭ انتخاب مناسب ٔ‬

‫‪50‬‬
 ‫‪4‬ــ    ‪   8‬ــ اصطالحات ذوب و رىخته گرى‬
‫‪1‬ــ‪4‬ــ ‪  8‬ــ شارژ کردن (بارآرایى)‪ :‬قرار دادن مواد‬
‫ذوب (فلزات و آلىاژها) در داخل بوته ىا کوره را شارژ کردن‬
‫مى گوىند (شکل‪23‬ــ    ‪.)8‬‬

‫‪2‬ــ‪4‬ــ  ‪  8‬ــ فوق ذوب‪ :‬هر فلز ىا آلىاژ در ٔ‬

‫درجه حرارت‬
‫شکل ‪23‬ــ  ‪8‬‬
‫(نقطه ذوب)‪ .‬مثال ً آلومىنىوم در دماى ‪659‬‬
‫ٔ‬ ‫معىنى ذوب مى شود‬‫ّ‬
‫درجه سانتى گراد از حالت جامد به حالت ماىع تبدىل مى شود ولى‬
‫ٔ‬
‫اىن دما براى رىخته گرى آلومىنىوم کافى نىست و پس از ذوب شدن‬
‫باز هم باىد حرارت دادن ادامه ىابد و به دماىى بىش از‪ 659‬درجه‬
‫درجه حرارت فوق «ذوب» مى گوىند‪.‬‬‫ٔ‬ ‫برسد‪ .‬به اىن مىزان افزاىش‬

‫‪3‬ــ‪4‬ــ  ‪  8‬ــ گاز  زدایى‪ :‬در حىن ّ‬

‫عملىات ذوب کردن‪،‬‬
‫باال بودن دماى مذاب‪ ،‬باعث مى شود مقدارى از گازهاى موجود‬
‫در هواى محىط به طور ناخواسته جذب مذاب شوند که باىد قبل‬
‫از باررىزى‪ ،‬اىن گازها به نحوى از مذاب خارج شوند‪ .‬اىن عمل‬
‫را «گاز  زدایى» مى گوىند (شکل ‪24‬ــ    ‪.)8‬‬
‫شکل ‪24‬ــ  ‪8‬‬

‫‪4‬ــ‪4‬ــ ‪  8‬ــ سرباره گىرى‪ :‬خارج کردن ناخالصى ها از‬

‫مذاب را سرباره گىرى مى گوىند (شکل ‪25‬ــ    ‪.)8‬‬
‫‪5‬ــ‪4‬ــ   ‪  8‬ــ حمل و باررىزى‪ :‬عمل پُر کردن قالب توسط‬
‫مذاب فلز را «باررىزى» مى گوىند (شکل ‪25‬ــ      ‪.)8‬‬
‫ــ حمل مذاب از کوره به قالب باید در زمان معینی صورت‬
‫پذیرد تا مذاب خواص خود را از دست ندهد‪.‬‬
‫شکل ‪25‬ــ    ‪   8‬ــ باررىزى با بوته‬

‫فعالیت (‪)10‬‬

‫نحوه ذوب و تجهیزات آن بنویسید‪.‬‬

‫خالصه ای از مطالب ذکر شده توسط هنرآموز محترم را در خصوص کوره و ٔ‬
‫٭ برای یادگیری و فهم بهتر مطالب‪ ،‬نکات مهم را در کارگاه ریخته گری یادداشت کنید‪.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫وسىله بوته‪ ،‬کمچه و جرثقىل‬
‫ــ رىختن مذاب‪ ،‬مى تواند به ٔ‬
‫انجام گىرد (شکل ‪26‬ــ  ‪.)8‬‬

‫شکل ‪26‬ــ    ‪    8‬ــ باررىزى با کمچه و جرثقىل‬

‫وسىله پاتىل و جرثقىل انجام‬

‫ــ رىختن مذاب‪ ،‬مى تواند به ٔ‬
‫گىرد (شکل ‪27‬ــ    ‪.)8‬‬

‫شکل ‪27‬ــ    ‪    8‬ــ باررىزى با پاتىل کف رىز‬

‫وسىله مالقه انجام گىرد (شکل‬

‫ــ رىختن مذاب‪ ،‬مى تواند به ٔ‬
‫‪28‬ــ    ‪.)8‬‬
‫قطعه ریختگی در قالب‬
‫ــ همواره باید مقدار مذاب با حجم ٔ‬
‫متناسب باشد‪.‬‬

‫شکل ‪28‬ــ   ‪8‬‬ ‫فعالیت (‪)11‬‬

‫بوته حاوی مذاب ترک بردارد چه باید کرد؟‬

‫در صورتی که ٔ‬

‫وقفه در کار‪ ،‬باید راهکارهای اصالحی مناسب انتخاب شود‪.‬‬

‫٭ در صورت صدمه دیدن تجهیزات در حین کار برای جلوگیری در ٔ‬

‫‪52‬‬
 ‫‪5‬ــ  ‪  8‬ــ مراحل انجام کار‬
‫مرحلۀ ‪ :1‬شارژ کردن (بارآرایى)‪ :‬مواد الزم جهت‬
‫ذوب را انتخاب کنىد‪.‬‬
‫ــ قطعات برگشتى را در ته بوته و شمش ها را به طور عمودى‬
‫روى آن ها قرار دهىد (شکل‪29‬ــ  ‪.)8‬‬
‫ــ بوته را با انبر طوق بگىرىد و در داخل کوره قرار دهىد‪.‬‬

‫شکل ‪29‬ــ  ‪8‬‬

‫فاصله ضرورى بىن گىره و لبه بوته‬

‫استفاده نادرست از انبر طوق‪ ،‬به بوته‬
‫ٔ‬ ‫دقت کنید در صورت‬
‫انگشتى هاى بلند و مناسب‬ ‫آسىب وارد مى شود (شکل ‪30‬ــ  ‪.)8‬‬
‫براى گرفتن از پاىىن بوته‬ ‫ــ در هنگام کار با مذاب باید به تذکرات هنرآموز محترم‬
‫توجه کامل داشته باشیم‪.‬‬
‫روش صحیح‬

‫تماس گىره با لبه بوته سبب‬

‫شکست و ترک خواهد شد‬

‫تذکر‪ :‬از انداختن قطعات سنگىن در بوته خوددارى شود‬

‫انگشتی هاى کوتاه و نامناسب‬ ‫و قبل از شارژ بوته را پىش گرم کنىد‪.‬‬

‫روش غلط‬

‫شکل ‪30‬ــ     ‪     8‬ــ نحوه گرفتن بوته با انبر طوق‬

‫فعالیت (‪)12‬‬

‫کارخانه ریخته گری استفاده می شود؟‬

‫ٔ‬ ‫تحقیق کنید از چه نوع برگشتی هایی در یک‬

‫استفاده بهینه از برگشتی ها باید ابتدا آن ها بر اساس نوع جنس دسته بندی شوند‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫٭ برای‬

‫‪53‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :2‬روشن کردن کوره‪ :‬شىر سوخت را باز کنىد‪.‬‬
‫ــ پس از رسىدن سوخت به درون کوره آن را مشتعل کنىد‪.‬‬
‫درىچه‬
‫ٔ‬ ‫ــ دستگاه ونتىالتور را روشن کنىد‪ .‬در اىن حالت‬
‫هواى دستگاه باىد کم باز باشد تا هواى کمترى وارد کوره شود‪.‬‬
‫ــ با گرم شدن تدرىجى کوره‪ ،‬مقدار سوخت و هوا را اضافه‬
‫کنىد تا شعله تنظىم شود (شکل ‪31‬ــ    ‪.)8‬‬
‫توجه‪ :‬در کوره هاى گازى عمل روشن کردن کوره با‬
‫باز  نمودن شىر گاز و زدن کلىد برق انجام مى شود‪.‬‬

‫شکل ‪31‬ــ   ‪8‬‬ ‫مرحلۀ ‪ :3‬اضافه نمودن مواد شارژ‪ :‬پس از ذوب مواد‬
‫شارژ اولىه‪ ،‬در صورت نىاز مواد شارژ را اضافه کنىد (شکل ‪32‬ــ    ‪.)8‬‬
‫ــ موادى که به مذاب اضافه مىکنىد باىد عارى از رطوبت باشد‪.‬‬
‫ــ رعایت قوانین و مقررات کارگاه در هنگام کار با مذاب‬
‫الزامی ست‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ :4‬خاموش کردن کوره‪ :‬پس از رسىدن به دماى‬

‫فوق ذوب‪ ،‬شىر سوخت را ببندىد تا شعله کم شود‪.‬‬
‫ــ دستگاه ونتىالتور را خاموش کنىد‪.‬‬
‫توجه‪ :‬در کوره هاى گازى عمل خاموش کردن کوره با‬
‫شکل ‪32‬ــ   ‪8‬‬
‫قطع کلىد برق و بستن شىر گاز انجام مى شود‪.‬‬
‫مرحلۀ ‪ :5‬گاززدایى‪ :‬کالهک خوراک دهنده را پىشگرم‬
‫کنىد‪.‬‬
‫ــ مواد گاززدا را در داخل کالهک خوراکدهنده قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ کالهک خوراک دهنده را وارد مذاب کنىد تا گازهاى‬
‫موجود در مذاب از آن خارج شوند (شکل ‪33‬ــ   ‪.)8‬‬
‫توجه‪ :‬در هنگام گاززداىى از کاله اىمنى نقاب دار و ماسک‬
‫استفاده شود‪.‬‬

‫شکل ‪33‬ــ   ‪8‬‬
‫فعالیت (‪)13‬‬

‫نقطه ذوب بارریزی کرد؟‬

‫آیا می توان مذاب را در ٔ‬
‫٭ برای صحیح انجام دادن کار باید قوانین و اصول در نظر گرفته شود‪.‬‬

‫‪54‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :6‬سرباره گىرى‪ :‬کالهک خوراک دهنده را‬
‫پىش گرم کنىد‪.‬‬
‫ــ مواد سربارهگىر را داخل کالهک خوراکدهنده قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ کالهک خوراک دهنده را وارد مذاب کنىد‪.‬‬
‫ــ پس از جمع شدن ناخالصى ها در سطح مذاب به کمک‬
‫کف گىر ىا سرباره گىر ناخالصى ها را از مذاب خارج کنىد (شکل‬
‫‪34‬ــ   ‪)8‬‬

‫مرحلۀ ‪ :7‬افزودن مواد الزم به مذاب‪ :‬پس از گاززدایى‬

‫و سرباره گىرى قبل از باررىزى‪ ،‬در صورت نىاز مواد افزودنى جهت‬
‫اصالح ساختار به مذاب اضافه کنىد‪.‬‬
‫مرحلۀ ‪ :8‬حمل و باررىزى‪ :‬پس از آماده شدن مذاب‪،‬‬
‫شکل ‪34‬ــ   ‪8‬‬ ‫وسىله بوته و کمچه ىا مالقه باررىزى کنىد (شکل ‪35‬ــ    ‪.)8‬‬
‫آن را به ٔ‬
‫کلیه سیستم های تهویه‬
‫ــ در مراحل ذوب و بارریزی باید ٔ‬
‫روشن باشند‪.‬‬
‫ــ در صورتی که مذاب در زمان معین بارریزی نشود سبب‬
‫قطعه معیوب و اتالف در هزینه و انرژی می شود‪.‬‬‫تولید ٔ‬

‫شکل ‪35‬ــ   ‪8‬‬ ‫فعالیت (‪)14‬‬

‫کارخانه ریخته گری داخلی را بنویسید‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫تهیه مذاب در یک‬
‫نحوه ٔ‬
‫ٔ‬
‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪8‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬
‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬
‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬
‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬
‫ٔ‬
‫‪2‬‬ ‫نحوه انجام مراحل‬
‫ٔ‬
‫‪12‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬
‫‪20‬‬ ‫جمع‬
‫تهیه مذاب باید مطابق مراحل و دستورالعمل ها باشد و به دقت انجام گیرد‪.‬‬
‫٭ ٔ‬
‫‪55‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫قالب گىرى مدل با سطح جداىش غىرىکنواخت‬

‫کا‬
‫‪9‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫انواع مدل با سطح جدایش غیریکنواخت را قالب گیرى و ریخته گرى نماید‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫ــ مدل بعضى از قطعات‪ ،‬سطح جداىش صاف و ىکنواخت‬
‫ندارند‪ ،‬مانند شکل (‪1‬ــ‪.)9‬‬
‫هنگام قالب گىرى اىن مدل ها نمى توان آن ها را روى سطح‬
‫صفحه زىر درجه یا سطح مى ِز قالب گىرى قرار داد‪ .‬براى‬
‫ٔ‬ ‫صاف مانند‬
‫قطعه کمکى از جنس چوب‪،‬‬ ‫قالب گىرى اىن نوع مدل ها مى توان از ٔ‬
‫قطعه کمکى را زىر سرى گوىند‪.‬‬ ‫فلز ىا ماسه استفاده نمود‪ .‬اىن ٔ‬
‫ــ اکثر مدل ها با سطح جداىش غىرىکنواخت ىک تکه هستند‬
‫و هنگام قالب گىرى براى اىجاد سطح جداىش‪ ،‬عملىاتى روى سطح‬
‫قالب با ابزار قالب گىرى انجام مى گىرد که اصطالحاً اىن عملىات‬
‫را «ساده کردن» مى نامند‪.‬‬
‫شکل ‪1‬ــ‪9‬ــ نمونۀ مدل با سطح جداىش غىرىکنواخت‬
‫ــ کار را در زمان معین شروع نکردن یا خاتمه ندادن‪ ،‬باعث‬
‫اتالف سرمایه و انرژی می شود‪.‬‬

‫‪1‬ــ‪9‬ــ ابزار الزم‬

‫جعبه ابزار‬
‫صفحه زیر درجه‪ٔ ،‬‬
‫ٔ‬ ‫قطعه کمکى‪ ،‬درجه‪،‬‬
‫مدل‪ٔ ،‬‬
‫قالب گىرى‪.‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫سطح جدایش یکنواخت چه تفاوت هایی با سطح جدایش غیر یکنواخت دارد؟‬

‫٭ روش های قالب گیری قطعات با شکل های مختلف یکسان نیست و روش های خاص خود را دارند‪.‬‬

‫‪56‬‬
 ‫‪1‬ــ‪1‬ــ‪9‬ــ قطعۀ کمکى‪ :‬مدل ساز‪ ،‬هنگام ساخت مدل‬
‫قطعه اى از چوب متناسب با مدل مى سازد که اصطالحاً به آن‬
‫«زىرسرى» هم گفته مى شود (شکل ‪2‬ــ‪.)9‬‬
‫در صورت نبودن زىرسرى هنگام قالب گىرى‪ ،‬از ماسه نىز‬
‫مى توان استفاده نمود‪.‬‬
‫قطعه کمکی‬
‫ــ قبل از شروع کار از سالم بودن مدل و ٔ‬
‫اطمینان حاصل نمایید‪.‬‬

‫‪2‬ــ‪9‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬

‫رعاىت نکات اىمنى هنگام قالب گىرى و مذاب رىزى‬
‫الزامى ست‪.‬‬

‫‪3‬ــ‪9‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدلى مطابق شکل (‪3‬ــ‪ )9‬انتخاب کنىد‪.‬‬

‫صفحه‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :2‬مدل را با استفاده از (زىرسرى) روى‬
‫زىر درجه قرار دهىد (شکل ‪4‬ــ‪.)9‬‬

‫فعالیت(‪)2‬‬

‫در صورت استفاده نکردن از قطع ٔه کمکی‪ ،‬در قالب گیری این واحد کاری چه مشکلی ایجاد می شود؟‬

‫‪57‬‬
‫صفحهزىردرجهقراردهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ‪:3‬تاىزىرىندرجهراروى‬
‫ــ درجه را قالب گىرى کنىد (شکل ‪  5‬ــ‪.)9‬‬

‫صفحه زىر درجه‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :4‬تاى زىرىن قالب را همراه با‬
‫برگردانىد‪.‬‬
‫ــ ماسه هاى اضافه را به کمک ابزار الزم جهت اىجاد سطح‬
‫جداىش ساده کنىد (شکل ‪  6‬ــ‪.)9‬‬

‫مرحلۀ ‪ :5‬به سطح قالب رىزى پودر جداىش بپاشىد‪.‬‬

‫ــ تاى روىى درجه را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬ ‫ــ ٔ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫درجه روىى را صاف کنىد و سیخ هواکش بزنىد‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫ــ سطح‬
‫ــ در قالب گیری‪ ،‬از سیخ هواکش طوری استفاده کنید که‬
‫به مدل برخورد نکند و با آن فاصله داشته باشد‪.‬‬
‫حوضچه باررىز را اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫لوله راهگاه را خارج نماىىد (شکل ‪7‬ــ‪.)9‬‬‫ــ ٔ‬

‫مرحلۀ ‪ :6‬تاى روىى قالب را بلند کنید و آن را ‪ 180‬درجه‬

‫بچرخانىد و روى سطح صاف قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ مدل را از ماسه خارج کنىد (شکل ‪   8‬ــ‪.)9‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫در شکل ‪1‬ــ‪ ،9‬سطح جدایش را مشخص کنید‪.‬‬

‫٭ همواره در حل مسائل کاری باید از قوانین و اصول کار پیروی کرد‪.‬‬

‫‪58‬‬
 ‫قالب روىى را روى ِ‬
‫قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬ ‫مرحلۀ ‪ِ :7‬‬
‫توجه‪ :‬هنگام قرار دادن (جفت کردن) قالب روىى از‬
‫منزله راهنما استفاده کنىد‪.‬‬
‫پىن هاى بلند به ٔ‬
‫ــ قالب آماده را باررىزى کنىد (شکل ‪9‬ــ‪.)9‬‬

‫فعالیت(‪)4‬‬
‫در شکل ‪10‬ــ‪ ،9‬اگر راهگاه در محل مشخص شده ایجاد گردد‪ ،‬چه عیبی پیدا می کند؟‬

‫     ‬ ‫جدول ارزشیابی‬

‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪9‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪1‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪3‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫٭ تجزیه و تحلیل عیوب ایجاد شده در قطعات ریختگی‪ ،‬ما را به راه حل های مناسبی می رساند‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫ساخت پس قالب گچى‬

‫‪10‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫بتواند ساخت پس قالب را انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫ــ قالب گىرى قطعه با سطح جداىش غىرىکنواخت به‬
‫جهت ساده کردن سطح قالب‪ ،‬در مقاىسه با قطعه با سطح جداىش‬
‫ىکنواخت‪ ،‬زمان بىشترى الزم دارد‪ .‬از این رو‪ ،‬براى تولىد قطعه‬
‫در تعداد زىاد و صرفه جوىى در وقت و اقتصادى بودن‪ ،‬از یک‬
‫«پس قالب گچى» استفاده مى شود‪.‬‬ ‫وسىله کمکى به نام ۡ‬
‫ٔ‬

‫‪1‬ــ‪10‬ــ ابزار و مواد الزم‬

‫جعبه‬
‫صفحه زیر درجه‪ٔ ،‬‬
‫ٔ‬ ‫مدل‪ ،‬درجه ىا (قالب چوبى)‪،‬‬
‫ابزار قالب گىرى‪ ،‬گچ فرنگى‪ ،‬ظرف براى دوغاب گچ‪ ،‬دستکش‬
‫الستىکى‪ ،‬روغن ىا گرىس‪.‬‬
‫توجه‪ :‬هنگام ٔ‬
‫تهىه دوغاب گچ از دستکش استفاده شود‪.‬‬

‫‪2‬ــ‪10‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬

‫رعاىت نکات اىمنى هنگام قالب گىرى الزامى ست‪.‬‬
‫ــاشتباهکاریهمگروههایخودرافقطبهخودفرد تذکردهید‪.‬‬

‫‪3‬ــ‪10‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحله ‪ :1‬مدل را مطابق شکل (‪1‬ــ‪ )10‬انتخاب کنىد‪.‬‬
‫شکل ‪1‬ــ‪10‬‬
‫فعالیت (‪)1‬‬
‫تحقیق کنید برای سرعت بخشیدن به قالب گیری مدل های با سطح جدایش غیریکنواخت‪ ،‬راه دیگری به جز ساخت‬
‫پس قالب گچی وجود دارد؟‬
‫ۡ‬
‫٭ توجه دقیق به جزئیات کارها و تجسم تغییرات در آنها می تواند به راه های جدید در کار منجر شود‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫صفحه زىر درجه قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :2‬مدل را روى‬
‫منزله زىرسرى استفاده‬
‫براى استقرار کامل مدل از ماسه به ٔ‬
‫کنىد (شکل ‪2‬ــ‪.)10‬‬

‫صفحهزىردرجهقراردهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ‪ٔ :3‬‬
‫لنگه روىىدرجهراروى‬
‫ماسه کمکى (زىرسرى) پودر جداىش بپاشىد‪.‬‬
‫ــ به سطح ٔ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى کنىد (شکل ‪3‬ــ‪.)10‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬

‫درجه ‪ 180‬درجه‬
‫ٔ‬ ‫صفحه زىر‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :4‬قالب را با‬
‫صفحه زىر درجه قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫بچرخانید و روى‬
‫ماسه کمکى (زىرسرى) را بردارىد‪.‬‬
‫ــ ٔ‬
‫سطح کار را با ابزار ساده کنىد (شکل ‪4‬ــ‪.)10‬‬

‫مرحلۀ ‪ٔ :5‬‬
‫لنگه روىى درجه را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫توجه‪ :‬در اىن مرحله به جاى ٔ‬
‫لنگه روىى درجه مى توان از‬
‫اندازه ابعاد درجه استفاده کرد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ىک قاب چوبى به‬
‫ــ سطح مدل را با روغن ىا گرىس چرب کنىد (اىن عمل‬
‫موجب مى شود تا گچ به مدل نچسبد)‪.‬‬
‫ــ در هنگام کار با گچ حتماً از ماسک استفاده کنید‪.‬‬
‫ــ دوغاب گچ را آماده کنىد‪.‬‬
‫ماسه تر بپوشانىد (جهت جلوگىرى‬
‫ــ اطراف دو درجه را با ٔ‬
‫از خروج دوغاب گچ)‪.‬‬
‫ــ دوغاب گچ را داخل درجه برىزىد و صبر کنید تا گچ‬
‫کامال ً سفت شود‪.‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫بررسی کنید در یک کارخان ٔه ریخته گری داخلی برای قالب گیری ماشینی از چه نوع پس قالب هایی استفاده می شود؟‬

‫٭ یکی از راه های مؤثر جمع آوری اطالعات فنی‪ ،‬مطالعه بروشورها و دستورالعمل های شرکت های مرتبط است‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :6‬پس از اطمىنان یافتن از سفت شدن گچ‪ ،‬دو‬
‫لنگه قالب را ‪ 180‬درجه بچرخانىد (شکل ‪6‬ــ‪.)10‬‬
‫ٔ‬

‫ماسه آن را تخلىه کنىد‪.‬‬ ‫مرحلۀ ‪ِ :7‬‬

‫قالب روىى را بردارىد و ٔ‬
‫ــ مدل را به آرامى از روى گچ بردارىد‪.‬‬
‫به اىن ترتىب ۡپس قالب گچى آماده مى شود (شکل ‪7‬ــ‪.)10‬‬
‫توجه‪ۡ :‬پس قالب گچى زمانى مورد استفاده قرار مى گىرد‬
‫که کامال ً خشک شده باشد‪ .‬بنابراین ۡپس قالب های ساخته شده را‬
‫برای قالب گیری های بعدی نگهداری کنید‪.‬‬
‫استفاده صحیح از مواد اولیه سبب صرفه جویی و کاهش‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫اتالف وقت می شود‪.‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬
‫در شکل ‪8‬ــ‪ 10‬سطح جدایش و محل مناسب سیستم راهگاهی را مشخص کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ 8‬ــ‪10‬‬

‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪10‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬
‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬
‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬
‫‪3‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬
‫ٔ‬
‫‪3‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬
‫ٔ‬
‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬
‫‪20‬‬ ‫جمع‬
‫تجربه روز مبتنی باشد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫٭ تفکر‪ ،‬زمانی منطقی خواهد بود که بر دانش و‬

‫‪62‬‬
 ‫مورد کاوی(‪)1‬‬

‫آیا در یک روز گرم تابستان با این مشکل مواجه شده اید؟‬

‫اگر در یک روز تابستان در دمای ‪ ،35°C‬که کولر آبی در حین کار کردن است‪ ،‬صدای شکستن یک قطعهٔ فلزی به‬
‫گوش برسد و دمش باد قطع شود اما صدای موتور همچنان شنیده شود‪ ،‬چه می کنید؟ طبیعی ست که برای مشخص کردن‬
‫عیب کولر باید درهای کولر را باز و موتور آن را وارسی کنید‪ .‬در حین وارسی متوجه می شوید که تسمه افتاده و پولی‬
‫موتور شکسته است‪ ،‬در این صورت هیچ راهی به جز تهیهٔ مجدد پولی و تعویض آن نیست‪ .‬آیا با خود فکر کرده اید که‬
‫علت شکستن پولی چه می تواند باشد؟ برای این منظور بهتر است محل شکست را به دقت نگاه کنید‪ .‬آیا آثاری از حفره‬
‫و ناخالصی یا ترک در آن مشاهده می کنید؟ درصورت وجود حفره منشأ آن می تواند این باشد که مذاب در حین ریخته گری‬
‫پولی گاززدایی نشده یا سیستم راهگاهی نامناسب تعبیه گردیده و همین باعث شده گاز از محفظهٔ قالب به خوبی خارج نشود‬
‫و در درون قطعه به صورت حفره محبوس شود‪.‬‬
‫در صورت وجود ترک منشأ آن مربوط به سرد بودن مذاب و مختلط نبودن مذاب از دو طرف است که به ایجاد‬
‫ترک منجر شده است‪.‬‬
‫با توجه به موارد فوق منشأ وجود ناخالصی در محل شکست قطعه را توضیح دهید‪ .‬آیا به نظر شما دلیل دیگری به‬
‫غیر از موارد ذکر شده برای شکست این قطعه وجود دارد؟ توضیح دهید‪.‬‬
‫‪1‬ــ به نظر شما عامل اصلی بروز عیب در قطعه چه کسی است؟‬
‫‪2‬ــ نقش مواد اولیه در بروز این عیب چیست؟‬
‫‪3‬ــ برای اینکه شکست پولی به صورت ذکر شده اتفاق نیفتد چه راهکارها و توصیه هایی را پیشنهاد می کنید؟‬

‫‪63‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گیری با استفاده از پس قالب گچى‬

‫‪11‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قالب گیرى و ریخته گرى مدل با سطح جدایش غیریکنواخت را با استفاده از پس قالب گچى انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫همان طور که در جلسه قبل اشاره شد‪ۡ ،‬پس قالب گچى براى‬
‫چندىن ِبار قالب گىرى از ىک مدل‪ ،‬مورد استفاده قرار مى گیرد‪.‬‬
‫در اىن روش عمل ساده کردن از مراحل قالب گىرى حذف‬
‫مى شود‪ .‬در نتىجه عملىات قالب گىرى سرىع تر انجام مى گىرد‪.‬‬

‫‪1‬ــ‪11‬ــ ابزار الزم‬

‫(ساده گچى)‪ :‬مدل مربوط به پس قالب ىک‬ ‫ٔ‬ ‫ــ ۡپس قالب‬
‫صفحه زیر درجه‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫جعبه ابزار قالب گىرى‪،‬‬
‫درجه مناسب‪ٔ ،‬‬
‫ٔ‬ ‫جفت‬
‫ــ از سالم بودن ۡپس قالب گچی‪ ،‬قبل از قالب گیری اطمینان‬
‫حاصل کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ‪11‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬

‫رعاىت نکات اىمنى هنگام قالبگىرى و باررىزى الزامىست‪.‬‬
‫گچ‬

‫‪3‬ــ‪11‬ــ مراحل انجام کار‬

‫جلسه‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل و ۡپس قالب گچى ساخته شده در‬
‫قبل را انتخاب نماىىد (شکل ‪1‬ــ‪.)11‬‬
‫شکل ‪1‬ــ‪11‬ــ پس قالب گچی‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫پس قالب گچی کام ًال خشک نشده باشد و قالب گیری صورت گیرد‪ ،‬چه مشکلی به وجود خواهد آمد؟‬
‫در صورتی که ۡ‬

‫‪64‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :2‬مدل را روى ۡپس قالب قرار دهىد‪.‬‬
‫درجه زىرىن متناسب با ۡپس قالب را روى آن قرار دهىد‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫و قالب گىرى کنىد (شکل ‪2‬ــ‪.)11‬‬
‫ــ قالب و ۡپس قالب گچی را به تنهایی جابه جا نکنید‪.‬‬

‫اندازه ‪ 180‬درجه‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :3‬دو ٔ‬
‫لنگه قالب را باهم به‬
‫برگردانىد (شکل ‪3‬ــ‪.)11‬‬

‫مرحلۀ ‪ۡ :4‬پس قالب را بلند کنىد و در محل مناسب قرار‬

‫دهىد‪.‬‬
‫ــ به سطح قالب زىرىن پودر جداىش بپاشىد‪.‬‬
‫ــ تاى روىى درجه را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ ٔ‬
‫ــ تاى روىى را قالب گىرى کنىد (شکل ‪4‬ــ‪.)11‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫آیا می توان به جای ۡپس قالب گچی از ۡپس قالب ماسه ای استفاده کرد؟ به چه دلیل؟‬

‫٭ تغییر در مواد اولیه باید بر اساس دالیل منطقی و علمی صورت پذیرد‪.‬‬
‫‪65‬‬
 ‫حوضچه بار رىز را اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪:5‬‬
‫ــ سىخ هواکش را بزنىد‪.‬‬
‫لوله راهگاه را خارج نماىىد‪.‬‬
‫ــ ٔ‬
‫ــ ِ‬
‫قالب روىى را بردارىد و در محل مناسب قرار دهىد(شکل‬
‫‪  5‬ــ‪.)11‬‬

‫حوضچه پاى راهگاه و راهبار را اىجاد کنىد‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪:6‬‬
‫ــ مدل را از قالب خارج کنىد (شکل ‪6‬ــ‪.)11‬‬
‫ــ دقت در خارج کردن مدل‪ ،‬از صدمه دیدن قالب جلوگیری‬
‫می کند‪.‬‬

‫قالب روىى را روى ِ‬

‫قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬ ‫مرحلۀ ‪ِ :7‬‬
‫ــ قالب را باررىزى کنىد (شکل ‪7‬ــ‪.)11‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫برای چه مدت زمان و چند بار‪ ،‬از ۡپس قالب گچی در قالب گیری استفاده می شود؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫استفاده تجهیزات از فاکتورهای مهم مدیریت مواد و تجهیزات است‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫٭ توجه به عمر و زمان‬

‫‪66‬‬
 ‫قطعه رىخته شده‪ ،‬همراه با سىستم راهگاهى‬
‫ــ شکل ‪  8‬ــ‪ٔ 11‬‬
‫را نشان مى دهد‪.‬‬

‫شکل ‪    8‬ــ‪11‬‬

‫فعالیت (‪)4‬‬

‫پس قالب گچی‪ ،‬تهیه کنید‪.‬‬

‫پس قالب گچی و قالب گیری مدل را‪ ،‬با استفاده از ۡ‬
‫گزارشی از نحوه ساخت ۡ‬

‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪11‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪2‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪1‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫٭ مستندسازی در محیط کار از تکرار تجارب و خطاها جلوگیری می کند‪.‬‬

‫‪67‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گىرى و رىخته گرى مدل هاى دو تکۀ متقارن‬

‫‪12‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫انواع مدل هاى دو تکهٔ متقارن را قالب گیرى و ریخته گرى نماید‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫مدل هاىى را که قالب گىرى آنها به صورت ىک تکه به آسانى‬
‫انجام نمى گىرد و ح ّتى در بعضى موارد غىرممکن است‪ ،‬دو تکه‬
‫مى سازند و اجزاى (تکه ها) آن را با استفاده از اتّصاالت جداشدنى‬
‫(مانند پىن) به ىکدىگر م ّتصل مى کنند‪ .‬به اىن ترتىب قالب گىرى‬
‫امکان پذیر می شود و عمل قالب گىرى نىز آسان تر انجام مى گىرد‪.‬‬
‫شکل (‪1‬ــ‪ )12‬تصوىر مجسم مدل را به صورت به هم چسبىده (جفت‬
‫شکل ‪1‬ــ‪12‬‬
‫شده آن را نشان مى دهند‪.‬‬
‫نىمه از هم جدا ٔ‬
‫شده) و شکل (‪2‬ــ‪ )12‬دو ٔ‬

‫‪1‬ــ‪12‬ــ ابزار الزم‬

‫درجه متناسب با مدل‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫تکه متقارن‪ ،‬ىک جفت‬ ‫ــ مدل دو ٔ‬
‫صفحه زیر درجه‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫جعبه ابزار قالب گىرى‪،‬‬
‫ٔ‬
‫ــ در هنگام کار با مدل دو تکه‪ ،‬اتصاالت جداشدنی آن را‬
‫از لحاظ سالم بودن‪ ،‬کنترل کنید‪.‬‬

‫شکل ‪2‬ــ‪12‬ــ مدل دوتکه‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫تفاوت مدل های یک تکه و دو تکه را از لحاظ خط جدایش و شیب مدل توضیح دهید‪.‬‬

‫٭ تفکر منطقی پایه و اساس دانش است‪.‬‬

‫‪68‬‬
 ‫‪2‬ــ‪12‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬
‫رعاىت نکات اىمنى هنگام قالب گىرى و بار رىزى‬
‫الزامى ست‪.‬‬

‫‪3‬ــ‪12‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل مطابق شکل (‪2‬ــ‪ )12‬را انتخاب کنىد‪.‬‬

‫نىمه زىرىن مدل را با توجه به شىب آن روى‬‫مرحلۀ ‪ٔ :2‬‬

‫صفحه زىردرجه قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬
‫صفحه زیر درجه قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ تاى زىرىن درجه را روى‬
‫اندازه ‪ 2‬سانتى متر الک کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ماسه آماده را روى مدل به‬
‫ــ ٔ‬
‫ــ درجه را قالب گىرى کنىد (شکل ‪3‬ــ‪.)12‬‬

‫صفحه زىر درجه برگردانىد‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :3‬قالب زىرىن را همراه با‬
‫ــ به سطح قالب پودر جداىش بپاشىد (شکل ‪4‬ــ‪.)12‬‬
‫نىمه‬
‫نىمه روىى مدل را با توجه به پىن ها‪ ،‬روى ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ٔ :4‬‬
‫زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫نیمه زیرین باید با دقت‬
‫نیمه رویی مدل روی ٔ‬ ‫ــ قرار دادن ٔ‬
‫قطعه ریختگی دچار نقص‬ ‫و باتمرکز کافی انجام شود تا قالب و ٔ‬
‫نشود و آسیب نبیند‪.‬‬
‫ــ لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬
‫درجه روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى نماىىد (شکل ‪     5‬ــ‪.)12‬‬‫ٔ‬ ‫ــ‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫قطعه ریختگی ایجاد می شود؟‬

‫تکه مدل فاقد پین باشد چه عیوبی در قالب و ٔ‬
‫اگر دو ٔ‬

‫٭ رفع عیب از تجهیزات و ابزار سبب تولید قطعات سالم می شود‪.‬‬

‫‪69‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :8‬اطراف مدل را مرطوب کنىد‪.‬‬
‫لنگه قالب‬
‫نىمه مدل را از دو ٔ‬
‫ــ با استفاده از مدل درآور‪ ،‬دو ٔ‬
‫خارج کنىد (شکل ‪10‬ــ‪.)12‬‬

‫مرحلۀ ‪ :9‬قالب روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬

‫ــ قالب‪ ،‬آماده باررىزى ست (شکل ‪11‬ــ‪.)12‬‬

‫مرحلۀ ‪ :10‬مذاب آلومىنىم آماده شده را در قالب برىزىد‪.‬‬

‫ــ پس از انجماد‪ ،‬قطعه را از قالب خارج کنىد‪.‬‬
‫ــ براى خارج کردن قطعه‪ ،‬از دستکش و انبر استفاده کنىد‬
‫زیرا دمای قطعه باالست‪.‬‬
‫شکل (‪12‬ــ‪ )12‬قطعه رىخته شده را با سىستم راهگاهى‬
‫نشان مى دهد‪.‬‬

‫‪71‬‬
 ‫فعالیت (‪)4‬‬

‫مراحل قالب گیری مدل شکل ‪13‬ــ‪ 12‬را توضیح دهید‪.‬‬

‫شکل ‪      13‬ــ‪12‬‬

‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪12‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪1‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪5‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪72‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گىرى مدل دو تکۀ غىرمتقارن‬

‫‪13‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قالب گیرى و ریخته گرى مدل هاى غیرمتقارن را انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫مدل هــاى دوتکه ممکن است غىرمتقارن باشند‪ .‬هنگام‬
‫درجه‬
‫ٔ‬ ‫نىمه پىچىده و بزرگ تر را در‬
‫قالب گىرى اىن مدل ها معموال ً ٔ‬
‫زىرىن قالب گىرى مى کنند‪ .‬معموال ً جهت سهولت قالب گىرى و‬
‫صفحه‬
‫ٔ‬ ‫بهترشدن کىفىت محفظه‪ ،‬قالب مدل هاى دو تکه را روى‬
‫فلزى نصب مى کنند که به آن مدل صفحه اى مى گوىند (شکل‬
‫‪1‬ــ‪.)13‬‬
‫تکه مـتقارن و شکل‬‫شـکل (‪2‬ــ‪13‬ــ  الـف) مـدل دو ٔ‬
‫(‪2‬ــ‪13‬ــ   ب) مدل صفحه اى آن را نشان مى دهد‪.‬‬
‫ــ در نگهداری مدل های صفحه ای باید دقت کافی به عمل‬
‫آید تا از پـرداخت هزینه هـای اضافی جهت ساخت مجدد مدل‬
‫جلوگیری شود‪.‬‬

‫‪1‬ــ‪13‬ــ ابزار الزم‬

‫درجه متناسب با مدل صفحه اى‪،‬‬
‫مدل صفحه اى‪ ،‬ىک جفت ٔ‬
‫صفحه زیر درجه‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫جعبه ابزار قالب گىرى‪،‬‬
‫ٔ‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫بررسی کنید چرا هنگام قالب گیری مدل دو تک ٔه غیر متقارن‪ ،‬نیم ٔه پیچیده و بزرگ تر را در درج ٔه زیرین‪ ،‬قالب گیری می کنند؟‬

‫هزینه تولید می گردد‪.‬‬

‫٭ استفاده از فناوری های روز در انجام کارها سبب کاهش ٔ‬
‫‪73‬‬
 ‫‪2‬ــ‪13‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬
‫رعاىت کلىهٔ نکات اىمنى هنگام قالب گىرى‬
‫و مذاب رىزى الزامى ست‪.‬‬

‫‪3‬ــ‪13‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل صفحه اى مطابق شکل (‪1‬ــ‪ )13‬را انتخاب‬
‫کنىد‪.‬‬
‫مرحلۀ ‪ :2‬مدل صفحه اى را بىن دو ٔ‬
‫لنگه درجه قرار دهىد‬
‫(شکل ‪3‬ــ‪.)13‬‬
‫لنگه درجه باىد از سوراخ هاى تعبىه ٔ‬
‫شده روى‬ ‫ــ پىن دو ٔ‬
‫صفحه مدل عبور نماىد (شکل ‪3‬ــ‪ ،)13‬تا از ایجاد عیب در قالب‬
‫ٔ‬
‫قطعه ریختگی جلوگیری شود‪.‬‬
‫و ٔ‬

‫مرحلۀ ‪ :3‬ابتدا درجه زىرىن را قالب گىرى کنىد (شکل‬

‫‪4‬ــ‪.)13‬‬

‫مرحلۀ ‪ :4‬جفت درجه را همراه مدل صفحه اى ‪180‬‬

‫درجه بچرخانىد‪.‬‬
‫لوله راهگاه را در محل خود قرار دهىد‪.‬‬‫ــ ٔ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫ــ سىخ هواکش را بزنىد و حوضچه باررىز را اىجاد کنىد‪.‬‬
‫لوله راهگاه را خارج کنىد (شکل ‪5‬ــ‪.)13‬‬ ‫ــ ٔ‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫تحقیق کنید مدل های صفحه ای در صنعت چگونه و از چه جنسی ساخته می شوند؟‬

‫٭ یکی از روش های طبقه بندی مدل ها‪ ،‬بررسی مدل های استفاده شده در کارخانجات ریخته گری ست‪.‬‬

‫‪74‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :5‬قالب روىى را همراه با مدل صفحه اى از روى‬
‫صفحه زىر درجه قرار‬
‫ٔ‬ ‫ِ‬
‫قالب زىرىن بلند کنید و برگردانىد و روى‬
‫دهىد (شکل ‪6‬ــ‪.)13‬‬

‫مرحلۀ ‪ :6‬مدل صفحه اى را از روى قالب بردارىد (شکل‬

‫‪7‬ــ‪.)13‬‬

‫قالب روىى را روى ِ‬

‫قالب زىرىن قرار دهىد‬ ‫مرحلۀ ‪ِ :7‬‬
‫(شکل ‪   8‬ــ‪.)13‬‬
‫آماده مذاب رىزى ست‪.‬‬
‫ــ قالب‪ٔ ،‬‬
‫ــ حمل و نقل مذاب و بارریزی را با دقت و با تمرکز کافی‬
‫انجام دهید تا از وارد آمدن آسیب به خود و اطرافیان جلوگیری‬
‫شود‪.‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫در صورت تعبیه نشدن راهبار و راهباره در مدل صفحه ای‪ ،‬چه مشکلی به وجود می آید؟‬

‫٭ عیوب و مشکالت ایجاد شده در قطعات ریختگی را می توان با تفکر منطقی رفع نمود‪.‬‬

‫‪75‬‬
 ‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪13‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪76‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گىرى مدل هاى دوتکه با ماهىچه برگردان‬

‫‪14‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قالب گیرى و ریخته گرى انواع مدل هاى دوتکه را با ماهیچه برگردان انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫قطعاتى مانند پولى و مشابه آن را مى توان با روش هاى مختلف‬
‫از قبىل ماهىچه برگردان‪ ،‬سه درجه اى ىا ماهىچه خشک قالب گىرى‬
‫قطعـه مورد نىـاز بستگی دارد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫نمـود‪ .‬انتخاب روش‪ ،‬بـه تعداد‬
‫براى تعداد کم‪ ،‬روش ماهىچه برگردان و سه درجه اى مناسب تر‬
‫است‪ .‬در اىن جلسه قطعه به روش ماهىچه برگردان قالب گىرى‬
‫مى شود (شکل ‪1‬ــ‪.)14‬‬
‫نقشه مدل را‬
‫رسم مکانىکى مقابل چرخ تسمه را در برش‪ٔ ،‬‬
‫نقشه ساختمان مدل آن را نشان مى دهد‪ ،‬که داراى دو‬ ‫در برش و ٔ‬
‫سطح جداىش است‪.‬‬

‫‪1‬ــ‪14‬ــ ابزار الزم‬

‫صفحه‬
‫ٔ‬ ‫جعبه ابزار قالب گىرى‪،‬‬
‫درجه مناسب ٔ‬‫ٔ‬ ‫ــ مدل پولى‪،‬‬
‫زیر درجه‪.‬‬
‫ــ درجه را طوری انتخاب کنید که اوال ً متناسب با شکل و‬
‫ابعاد مدل باشد و ثانیاً از حداقل مقدار مخلوط ماسه قالب گیری‬
‫استفاده شود‪.‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫تحقیق کنید مدل های پولی شکل در یک کارخان ٔه ریخته گری داخلی به چه روش هایی قالب گیری می شوند؟‬

‫‪77‬‬
 ‫‪2‬ــ‪14‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬
‫رعاىت نکات اىمنى هنگام قالبگىرى و باررىزى الزامىست‪.‬‬

‫‪3‬ــ‪14‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل مطابق شکل ‪2‬ــ‪ 14‬را انتخاب کنىد‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ :2‬نىمه مدل را روى صفحه زىر درجه قرار دهىد‪.‬‬

‫لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ ٔ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى کنىد (شکل ‪3‬ــ‪.)4‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬

‫مرحلۀ ‪ٔ :3‬‬
‫لوله راهگاه را خارج نمایید‪.‬‬
‫صفحه زیر درجه برگردانىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ ِ‬
‫قالب روىى را با‬
‫ــ اطراف مدل را تا سطح جدایش مدل‪ ،‬ساده و پرداخت‬
‫نماىىد (شکل ‪4‬ــ‪.)14‬‬

‫مرحلۀ ‪ :4‬به سطح قالب پودر جداىش بپاشىد‪.‬‬

‫نیمه مدل‬
‫نىمه دىگر مدل را (که داراى پىن است) بر روى ٔ‬‫ــ ٔ‬
‫قرار دهىد (شکل ‪  5‬ــ‪.)14‬‬
‫دونىمه مدل توسط پىن کامال ً بر هم منطبق باشد‬
‫ٔ‬ ‫دقت کنىد‬
‫زیرا در غیر این صورت پولی ریخته شده نامتقارن می شود و قابل‬
‫استفاده نیست‪.‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫آیا در قالب گیری مدل این واحد کاری سیستم راهگاهی جانبی مناسب تر است یا سیستم راهگاهی روی قطعه؟‬

‫‪78‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :5‬اطراف دو نىمه مدل را با ٔ‬
‫ماسه الک شده به شکل‬
‫ماهىچه فرم دهىد(شکل ‪6‬ــ‪.)14‬‬

‫ماهىچه برگردان پودر جداىش بپاشىد‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ‪ :6‬به سطح‬
‫درجه زیرین را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫ــ سىخ هواکش را بزنید (شکل ‪7‬ــ‪.)14‬‬

‫مرحلۀ‪ :7‬قالب زیرین را بلند کنىد و در محل مناسب‬

‫قرار دهىد‪.‬‬
‫نىمه مدل را از قالب خارج کنىد (شکل ‪  8‬ــ‪.)14‬‬
‫ــ ٔ‬

‫قالب زیرین را مجدد ًا روى ِ‬

‫قالب روىی قرار‬ ‫مرحلۀ ‪ِ :8‬‬
‫دهىد (شکل ‪9‬ــ‪.)14‬‬
‫نیمه مدل از قالب باید با دقت کافی انجام‬
‫ــ خارج کردن دو ٔ‬
‫ماهیچه برگردان آسیبی نرسد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫شود تا به‬

‫مرحلۀ‪ :9‬قالب را ‪ 180‬درجه بچرخانىد (شکل ‪10‬ــ‪.)14‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫بررسی کنید اگر مدل پولی‪ ،‬یک تکه باشد می توان آن را قالب گیری کرد؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫‪79‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ِ :10‬‬
‫قالب روىى را بلند کنىد و درمحل مناسب‬
‫قرار دهىد‪.‬‬
‫نىمه دیگر مدل را خارج نماىىد (شکل ‪11‬ــ‪.)14‬‬
‫ــ ٔ‬

‫مرحلۀ‪ِ :11‬‬
‫قالب رویی را مجدد ًا روى قالب زیرین قرار‬
‫دهىد‪.‬‬
‫آماده باررىزى ست (شکل ‪12‬ــ‪.)14‬‬
‫ــ قالب‪ٔ ،‬‬

‫مرحلۀ ‪ِ :12‬‬
‫قالب آماده را باررىزى کنىد‪.‬‬
‫ــ شکل (‪13‬ــ‪ )14‬قطعه رىخته شده را پس از باررىزى‬
‫نشان مى دهد‪.‬‬
‫ــ پس از بارریزی قالب‪،‬مذاب باقی مانده در بوته را در‬
‫قالب های شمش تخلیه کنید تا از هدر رفتن مذاب و تخریب بوته‬
‫جلوگیری شود‪.‬‬

‫فعالیت (‪)4‬‬

‫اگر در حین بارریزی قالب متوجه شدیم مذاب وارد قالب نمی شود‪ ،‬چه دالیلی دارد؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫٭ تالش جهت یافتن دالیل هر کار نشئت گرفته از تفکر منطقی ست‪.‬‬

‫‪80‬‬
 ‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪14‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪81‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫تمىزکارى‬

‫‪15‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫تمیزکارى قطعات ریخته گرى شده را انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫قطعه منجمد شده از قالب خارج مى شود‪.‬‬
‫پس از باررىزى‪ٔ ،‬‬
‫در اىن حالت تمام قطعات رىختگى داراى ضمائمى مانند سىستم‬
‫ماسه ماهىچه و اضافاتى مانند پلىسه می باشند‬
‫راهگاهى‪ ،‬تغذىه‪ٔ ،‬‬
‫(شکل‪1‬ــ ‪.)15‬‬
‫ــ دقت و تمرکز کافی در حین قالب گیری سبب کاهش‬
‫قطعه ریختگی می شود‪.‬‬
‫اضافات در ٔ‬

‫قطعات رىختگى با سىستم راهگاهى‬

‫قطعه همراه با ماسه‬

‫شکل ‪1‬ــ‪15‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫در صورتی که زوائد و اضافات با ضربه جدا شوند چه عیوبی در قطعه ایجاد خواهد شد؟‬

‫هزینه مجدد جلوگیری می کند‪.‬‬

‫٭ به کار بستن روش های صحیح کار از دوباره کاری و ٔ‬

‫‪82‬‬
 ‫نقطه ذوب باال مانند چدن پس از‬
‫همچنىن در آلىاژهاى با ٔ‬
‫ماسه قالب به سطح قطعه مى چسبد (شکل ‪2‬ــ‪.)15‬‬
‫انجماد معموال ً ٔ‬
‫بنابراىن قبل از اجرای مراحل بعدى روى قطعه‪ ،‬نظىر‬
‫ماشىن کارى‪ ،‬عملىات حرارتى و… باىد قطعه تحت عملىات‬
‫تمىزکارى قرار گىرد‪.‬‬

‫شکل ‪2‬ــ ‪15‬‬

‫تمىزکارى شامل مراحل ذىل است‪:‬‬

‫ماسه ماهىچه از قطعه؛‬
‫ــ زداىش ماسه و ٔ‬
‫ــ جدا کردن اضافات شامل سىستم راهگاهى‪ ،‬تغذىه و‬
‫پلىسه ها؛‬
‫ــ پرداختکارى سطح قطعه جهت برطرف کردن نقاط تىز‪،‬‬
‫تىغه اره روى قطعه و … (شکل ‪3‬ــ ‪.)15‬‬
‫زوائد و اثر ٔ‬
‫ــ در هنگام پرداخت کاری مراقب باشید تا نقاط تیز‪ ،‬زوائد‬
‫و ‪ ...‬به دستان شما آسیب نرساند‪.‬‬
‫شکل ‪3‬ــ‪15‬ــ قطعات بعد از تمىزکارى‬

‫‪1‬ــ‪15‬ــ ابزار و وساىل و دستگاه الزم‬

‫انبر‪ ،‬دستکش‪ ،‬چکش‪ ،‬گىره‪ ،‬کمان‪ ،‬اره‪ ،‬وىبراتور‪،‬‬
‫اره نوارى‪ ،‬دىسک ساىنده‪ ،‬مشعل جهت‬
‫سوهان‪ ،‬آلومىنىوم ساى‪ٔ ،‬‬
‫برش‪ ،‬برس سىمى‪.‬‬
‫دستگاه شات بالست (شکل ‪4‬ــ ‪.)15‬‬

‫شکل ‪4‬ــ‪15‬ــ شات بالست (ساچمه زنى)‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫سوهان معمولی چه تفاوت هایی با آلومینیم سای دارد؟‬

‫نحوه کاربرد صحیح آنها به افزایش عمر آنها منجر می گردد‪.‬‬

‫٭ نگاه جدید به ابزار و تجهیزات و ٔ‬
‫‪83‬‬
 ‫‪2‬ــ‪15‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬
‫ــ هنگام جابه جاىى قطعات حتم ًا از انبر و دستکش استفاده‬
‫کنىد‪.‬‬
‫ــ در تمام مراحل تمىزکارى از کاله اىمنى با ماسک محافظ‬
‫استفاده شود‪.‬‬

‫‪3‬ــ‪15‬ــ مراحل انجام کار‬

‫شکل ‪   5‬ــ ‪15‬ــ ماسه تکان (وىبراتور)‬ ‫مرحلۀ ‪ :1‬ماسه هاى چسبىده به قطعات کوچک را با برس‬
‫سىمى تمىز کنىد‪.‬‬
‫ــ ماسه هاى چسبىده به قطعات بزرگ را با وىبراتور تمىز‬
‫کنىد (شکل ‪   5‬ــ ‪.)15‬‬
‫مرحلۀ ‪ :2‬قطعه را به گىره ببندىد‪.‬‬
‫توجه‪ :‬از ِلب گىره استفاده کنىد تا به قطعه آسىبى نرسد‪.‬‬
‫ــ سىستم راهگاهى‪ ،‬تغذىه و … را با اره از قطعه جدا کنىد‬
‫شکل ‪6‬ــ‪15‬‬ ‫(شکل ‪  6‬ــ‪.)15‬‬
‫ــ در هنگام جدا کردن سیستم راهگاهی‪ ،‬تغذیه و‪ ...‬دقت‬
‫کنىد به قطعه آسىبى نرسد‪.‬‬
‫مرحلۀ ‪ :3‬محل راهگاه‪ ،‬پلىسه ها و زوائد را با استفاده از‬
‫سوهان برطرف کنىد (شکل ‪7‬ــ‪.)15‬‬

‫شکل ‪7‬ــ‪15‬‬

‫مرحلۀ ‪ :4‬قطعات را در دستگاه شات بالست پرداخت‬

‫نماىىد (شکل ‪   8‬ــ ‪.)15‬‬

‫شکل ‪  8‬ــ  ‪15‬‬
‫فعالیت (‪)3‬‬

‫تفاوت های سند بالست با شات بالست را بنویسید‪.‬‬

‫‪84‬‬
 ‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪15‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪2‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪3‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪2‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪85‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گىرى مدل با قطعۀ آزاد‬

‫‪16‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قالب گیری و ریخته گرى مدل با قطعهٔ آزاد را انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫بعضى از قطعات داراى زوائدى هستند که قالب گىرى‬
‫مدل آنها به صورت ىک پارچه امکان پذىر نىست (شکل ‪1‬ــ‪.)16‬‬
‫بنابراىن هنگام ساخت مدل اىن قطعات‪ ،‬زوائد و برآمدگى‬
‫آنها به صورت قطعه آزاد طراحى مى گردد‪ .‬ساختمان مدل از دو‬
‫قسمت بدنه اصلى قطعه و قطعات آزاد تشکىل شده است‪ .‬قطعات‬
‫بدنه‬
‫وسىله اتصال جداشدنى (کشوىى‪ ،‬مىخ سرکج و …) به ٔ‬
‫ٔ‬ ‫آزاد به‬
‫اصلى متصل مى گردد (شکل ‪2‬ــ‪.)16‬‬

‫شکل ‪1‬ــ‪16‬‬

‫‪1‬ــ‪16‬ــ ابزار الزم‬

‫صفحهزیردرجه‬
‫ٔ‬ ‫جعبهابزارقالبگىرى‪،‬‬
‫درجهمناسب‪ٔ ،‬‬
‫ــمدل‪ٔ ،‬‬
‫بدنه مدل‪ ،‬قطعات‬
‫ــ قبل از قالب گیری مدل از سالم بودن ٔ‬
‫آزاد و اتصاالت جدا شدنی اطمینان حاصل نمایید‪.‬‬

‫شکل ‪2‬ــ‪16‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫قطعه آزاد وجود دارد؟‬

‫توضیح دهید آیا برای قطعات دارای زائده روش دیگری غیر از قالب گیری مدل با ٔ‬

‫قطعه مورد نیاز توجه کرد‪.‬‬

‫٭ در انتخاب یک روش قالب گیری باید به متناسب بودنش با تعداد ٔ‬

‫‪86‬‬
 ‫‪2‬ــ‪16‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬
‫ــ رعاىت نکات اىمنى هنگام قالب گىرى و مذاب رىزى‬
‫الزامى ست‪.‬‬

‫‪3‬ــ‪16‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل شکل (‪2‬ــ‪ )16‬را انتخاب کنىد‪.‬‬
‫مرحلۀ ‪ :2‬مدل را با قطعات آزاد از طرف سطح جداىش‬
‫صفحه زىر درجه قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫روى‬
‫درجه زىرىن را قالب گىرى کنىد (شکل ‪3‬ــ‪.)16‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫ــ هنگام ریختن مخلوط ماسه در داخل درجه و کوبش ماسه‬
‫مراقب باشید که قطعات آزاد از ٔ‬
‫بدنه مدل جدا نشوند‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ :3‬قالب زىرىن را همراه با صفحه زىر درجه برگردانىد‪.‬‬

‫ــ به سطح قالب پودر جداىش بپاشىد‪.‬‬
‫لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬ ‫ــ ٔ‬
‫درجه روىى را روى ِ‬
‫قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى کنىد و سىخ هواکش بزنىد‬ ‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫(شکل ‪4‬ــ‪.)16‬‬

‫حوضچه باررىز را اىجاد کنىد‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪:4‬‬
‫لوله راهگاه را خارج کنىد‪.‬‬
‫ــ ٔ‬
‫ــ ِ‬
‫قالب روىى را بلند کنىد و در جاى مناسب قرار دهىد‬
‫(شکل ‪  5‬ــ‪.)16‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫عیوب ایجاد شده را هنگام خارج کردن بدن ٔه اصلی مدل و قطع ٔه آزاد توضیح دهید‪.‬‬

‫٭ بهتر است قبل از قالب گیری‪ ،‬عیوبی که ممکن است در حین قالب گیری و خارج کردن مدل از قالب به وجود آیند‪ ،‬پیش بینی شود‪.‬‬

‫‪87‬‬
‫حوضچه پاى راهگاه و راهبار را اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪:5‬‬
‫ــ اطراف مدل را با قلم آب مرطوب کنىد‪.‬‬
‫ــ مدل اصلى را با ابزار مدل درآور از قالب خارج کنىد‬
‫(شکل ‪6‬ــ‪.)16‬‬

‫مرحلۀ ‪ :6‬قطعات آزاد را با استفاده از ابزار مناسب از‬

‫قالب خارج کنىد (شکل ‪7‬ــ‪.)16‬‬
‫ــ هنگام خارج کردن قطعات آزاد‪ ،‬باید دقت کافی به عمل‬
‫آید تا به قالب آسیبی نرسد‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ِ :7‬‬
‫قالب روىى را روی قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫قالب‪ ،‬آماده باررىزى ست (شکل ‪  8‬ــ‪.)16‬‬

‫مرحلۀ ‪ :8‬قالب را باررىزى کنىد‪.‬‬

‫قطعه رىخته شده را از قالب خارج کنىد‪.‬‬
‫ــ ٔ‬
‫قطعه رىخته شده همراه با سىستم راهگاهى‬
‫شکل (‪9‬ــ‪ٔ )16‬‬
‫را پس از باررىزى نشان می دهد‪.‬‬

‫‪88‬‬
 ‫فعالیت (‪)3‬‬

‫در قالب گیری مدل شکل ‪10‬ــ‪ ،16‬مناسب ترین محل را جهت تعبی ٔه سیستم راهگاهی‪ ،‬با ذکر دلیل توضیح دهید‪.‬‬

‫قطعه آزاد‬

‫شکل ‪10‬ــ‪16‬‬

‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪16‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪89‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گىرى درجه با استفاده از مدل با قطعات آزاد‬

‫‪17‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قالب گیری و ریخته گرىدرجه را با استفاده از مدل با قطعات آزاد به طور صحیح انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫بدنه اصلى همراه با دو عدد دسته و چهار‬
‫مدل درجه از ىک ٔ‬
‫قطعه آزاد تشکىل شده است (شکل ‪1‬ــ‪.)17‬‬ ‫عدد زه به صورت ٔ‬

‫درجه‬ ‫‪1‬ــ‪17‬ــ ابزار الزم‬

‫صفحه زىر‬
‫ٔ‬ ‫درجه مناسب همراه با‬
‫ــ مدل درجه‪ ،‬ىک جفت ٔ‬
‫جعبه ابزار قالب گىرى‪.‬‬
‫درجه‪ٔ ،‬‬
‫تهیه ابزار و تجهیزات الزم‪،‬‬
‫ــ الزم است بدانید که در هنگام ٔ‬
‫تطابق آنها با استانداردهای ذی ربط الزامی ست‪.‬‬

‫‪2‬ــ‪17‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬

‫زه‬ ‫ــ رعاىت نکـات اىمنى هنگام قالب گىرى و مذاب ریزی‬
‫الزامىست‪.‬‬
‫دسته‬ ‫تذکر‪ :‬با توجه به سنگىن بودن قالب ها از جابه جا نمودن‬
‫آنها به تنهاىى اجتناب کنىد‪.‬‬
‫میخ سر کج‬

‫شکل ‪1‬ــ‪17‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫بررسی کنید که در یک کارخان ٔه ریخته گری داخلی درجه ها چگونه ساخته می شوند؟‬

‫‪90‬‬
 ‫‪3‬ــ‪17‬ــ مراحل انجام کار‬
‫مرحلۀ‪ :1‬مدل درجه را مطابق شکل ‪1‬ــ‪ 17‬انتخاب کنىد‪.‬‬
‫درجه زىرىن را بدون مدل قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪:2‬‬
‫ــ ِ‬
‫قالب زىرىن را برگردانىد (شکل ‪2‬ــ‪.)17‬‬

‫مرحلۀ ‪ :3‬به سطح قالب   زىرىن پودر جداىش بپاشىد‪.‬‬

‫ــ مدل درجه را روى قالب زىرىن قرار دهىد (شکل ‪3‬ــ‪.)17‬‬

‫ــ چهار عدد زه را داخل مدل درجه در محل خود قرار دهىد‪.‬‬
‫درجه روىى را روى ِ‬
‫قالب زىرىن قرار دهىد (شکل‪4‬ــ‪.)17‬‬ ‫ــ ٔ‬

‫مرحلۀ ‪ :4‬اطراف مدل درجه را (مطابق شکل ‪   5‬ــ‪ )17‬تا‬

‫محل دسته هاى مدل‪ ،‬ماسه برىزىد‪ .‬عمل کوبىدن را انجام دهىد‪.‬‬
‫ــ دسته هاى مدل را با مىخ سرکج به مدل درجه اتصال‬
‫دهىد (شکل ‪ 5‬ــ‪.)17‬‬
‫ــ دقت کنىد هر دو دسته در محل خود قرار گىرند تا قالب‬
‫درجه معیوب نشود‪.‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫آیا می توان مدل درجه را با استفاده از یک تای درجه قالب گیری کرد؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫٭ استفاده از روش های ساده تر و مواد مصرفی کمتر تا آنجا که ممکن است‪ ،‬سبب افزایش تولید و کاهش هزینه می شود‪.‬‬
‫‪91‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :5‬روى دسته ها مطابق شکل ماسه اضافه کنىد‪.‬‬
‫لبه باالىى مدل درجه ادامه دهىد‬
‫ــ عمل کوبىدن ماسه را تا ٔ‬
‫(شکل ‪6‬ــ‪.)17‬‬

‫مرحلۀ ‪ :6‬مىخ هاى اتصال دسته ها را از محل خود خارج‬

‫کنىد (شکل ‪7‬ــ‪.)17‬‬

‫مرحلۀ ‪ :7‬داخل مدل درجه را از ماسه پرکنىد‪.‬‬

‫ــ عمل کوبىدن را انجام دهىد‪.‬‬
‫ــ سطح ماسه داخل مدل را صاف کنىد‪.‬‬
‫(ماهىچه وسط مدل) پودر جداىش‬
‫ٔ‬ ‫ــ به قسمت صاف شده‬
‫بپاشىد (شکل ‪     8‬ــ‪.)17‬‬

‫مرحلۀ ‪ٔ :8‬‬
‫لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ قسمت خالى درجه را از ماسه پرکنىد‪.‬‬
‫ــ عمل کوبىدن را انجام دهىد‪.‬‬
‫ــ سطح درجه را صاف کنىد و سىخ هواکش بزنىد (شکل‬
‫‪9‬ــ‪.)17‬‬
‫لوله راهگاه را خارج کنىد‪.‬‬
‫حوضچه باررىز را اىجاد و ٔ‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫خواسته مشتری‬
‫ٔ‬ ‫ــ همواره باید قطعات مطابق با نظر و‬
‫قالب گیری و ریخته گری شوند‪.‬‬
‫فعالیت (‪)3‬‬

‫در صورتی که مدل دارای ارتفاع زیاد باشد برای قالب گیری آن از چه نوع درجه هایی استفاده می شود؟‬

‫اندازه قطعه متناسب باشد‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫٭ انتخاب روش قالب گیری و ابزار و تجهیزات مانند درجه‪ ،‬باید با شکل و‬

‫‪92‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ِ :9‬‬
‫قالب روىى را بلند کنید و برگردانىد و در محل‬
‫مناسب قرار دهىد (شکل ‪10‬ــ‪.)17‬‬

‫مرحلۀ ‪ :10‬دسته هاى درجه را با ابزار مناسب خارج کنىد‬

‫(شکل ‪11‬ــ‪.)17‬‬

‫حوضچه پاى راهگاه و‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :11‬روى ِ‬
‫قالب زیرین‬
‫راهبار اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ــ مدل درجه را خارج کنىد (شکل ‪12‬ــ‪.)17‬‬

‫(قطعه آزاد) را خارج کنىد‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :12‬چهار عدد زه‬
‫(شکل ‪13‬ــ‪.)17‬‬
‫ــ همواره سعی کنید‪ ،‬متناسب با توان و تخصص خود‪،‬‬
‫سفارش های قالب گیری و ریخته گری مشتری را بپذیرید‪.‬‬

‫فعالیت (‪)4‬‬

‫آیا می توان سیستم راهگاهی را در قالب گیری مدل درجه به شکل دیگر در نظر گرفت (جانبی و پله ای و‪)...‬؟‬

‫‪93‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :13‬سطح درجه را با فوتک تمىز کنىد‪.‬‬
‫ــ قالب روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد (شکل‪14‬ــ‪.)17‬‬
‫ــ قالب‪ ،‬آماده باررىزى است‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ :14‬قالب آماده را باررىزى کنىد‪.‬‬

‫ــ شکل (‪15‬ــ‪ )17‬قطعه رىخته شده را همراه با سیستم‬
‫راهگاهى نشان مى دهد‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ :15‬اضافات ٔ‬
‫قطعه رىختگى شامل سىستم راهگاهى‬
‫را با استفاده از کمان اره جدا کنىد‪.‬‬
‫ــ پلىسه گىرى نماىىد‪.‬‬
‫ــ لبه هاى تىز را با سوهان پرداخت کنىد‪.‬‬
‫ــ همواره سعی کنید قالبگیری و ریختهگری مورد تقاضای‬
‫مقرر انجام دهید‪.‬‬
‫مشتری را در موعد ّ‬

‫فعالیت(‪)5‬‬

‫آیا می توان قالب گیری مدل درجه را بدون استفاده از قطعات آزاد چوبی و فلزی انجام داد؟‬

‫‪94‬‬
 ‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪17‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪2‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪1‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪95‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫ماهىچه سازى‬

‫‪18‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫ساخت انواع ماهیچه را با روش هاى مختلف انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫ــ ماهىچه قسمتى از قالب است که براى اىجاد شکاف‪،‬‬
‫قـطعه‬
‫ٔ‬ ‫پرکـردن فضاى خالى و بـه طورکـلى تأمین قسمت هـاىى از‬
‫رىختگى که در حالت معمولى قالب گىرى آن مشکل ىا غىرممکن‬
‫است‪ ،‬به کار مى رود‪.‬‬
‫قطعه رىخته گرى شده را که در ساخت‬ ‫ــ شکل (‪1‬ــ  ‪ٔ )18‬‬
‫شکل ‪1‬ــ ‪18‬‬
‫قالب آن از ماهىچه استفاده شده است‪ ،‬نشان مى دهد‪ .‬براى ساخت‬
‫ماسه ماهىچه استفاده مى شود‪ .‬این قطعه در ىک‬
‫ماهىچه از مخلوط ٔ‬
‫محفظه چوبى ىا فلزى به نام جعبه ماهىچه‪ ،‬قالب گىرى مى گردد‪ .‬پس‬
‫ٔ‬
‫محفظه قالب‬
‫ٔ‬ ‫از خودگىرى و سخت شدن در محل پىش بىنى شده‪ ،‬در‬
‫قطعه رىختگى را اىجاد نماىد‪.‬‬
‫قرار داده مى شود تا شکل مورد نظر در ٔ‬
‫ــ هنگام کار‪ ،‬اسامی دیگران را به شایستگی خطاب نمایید‪.‬‬
‫قطعه شکل‬
‫ماهىچه ٔ‬
‫ٔ‬ ‫جعبه ماهىچه و‬
‫ــ شکل (‪2‬ــ ‪ٔ )18‬‬
‫ماهىچه‬
‫(‪1‬ــ  ‪ )18‬را نشان مى دهد‪.‬‬

‫جعبۀ ماهىچه‬
‫شکل ‪2‬ــ ‪18‬‬
‫فعالیت (‪)1‬‬
‫بررسی کنید آیا می توان بدون استفاده از ماهیچه‪ ،‬در قالب گیری فضاهای خالی‪ ،‬شکاف و غیره را در قطعه ایجاد نمود؟‬

‫‪96‬‬
 ‫ماهىچه فلزى هم وجود دارد که در قالب هاى‬ ‫ٔ‬ ‫عالوه بر اىن‬
‫داىمى کاربرد دارد و خارج از بحث اىن جلسه است‪.‬‬
‫به طورکلّى‪ ،‬ماهىچه ها از دو قسمت اصلى (جان ماهىچه) و‬
‫(رىشه ماهىچه) تشکىل ىافته اند (شکل ‪3‬ــ  ‪.)18‬‬
‫ٔ‬ ‫تکىه گاه‬
‫قطعه رىختگى‬‫محفظه خالى را در ٔ‬
‫ٔ‬ ‫قسمت اصلى ماهىچه‬
‫به وجود مى آورد و براى استقرار ماهىچه در قالب‪ ،‬از تکىه گاه ها‬
‫استفاده مى شود‪.‬‬

‫‪1‬ــ   ‪18‬ــ انواع ماهىچه‬

‫ماهىچه ها را مى توان براساس شکل‪ ،‬جنس‪ ،‬روش ساخت‪،‬‬
‫نحوه استقرار آنها در قالب دسته بندى نمود‪.‬‬
‫… و حتى ٔ‬
‫نحوه قرارگرفتن ماهىچه در قالب به دو صورت‬
‫به طورکلى ٔ‬
‫عمودى (اىستاده) و افقى (خوابىده) است‪.‬‬
‫‪1‬ــ‪  1‬ــ  ‪18‬ــ ماهىچه های عمودى‬
‫ــ انواع ماهىچه های عمودى عبارت اند از‪:‬‬
‫ماهىچه عمودى با دو تکىه گاه (شکل ‪4‬ــ    ‪.)18‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬

‫ماهىچه عمودى با ىک تکىه گاه در پاىىن (ماهىچه سرتخت)‬

‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫(شکل ‪   5‬ــ    ‪.)18‬‬

‫(ماهىچه آوىز)‬
‫ٔ‬ ‫ماهىچه عمودى با ىک تکىه گاه در باال‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫(شکل ‪  6‬ــ    ‪.)18‬‬
‫قطعه ریختگی و بهبود‬
‫ــ تالش جهت رفع عیوب در تولید ٔ‬
‫کیفیت آن به طور مستمر‪ ،‬ضامن تداوم تولید است‪.‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫با ذکر مثال بررسی کنید از ماهیچه های عمودی برای قالب گیری چه نوع قطعات صنعتی استفاده می شود؟‬

‫نحوه تولید قطعات‪ ،‬باید فناوری های به کار گرفته شده در ساخت آنها را مورد بررسی قرار داد‪.‬‬
‫٭ جهت بهبود ٔ‬
‫‪97‬‬
 ‫(ماهىچه پوششى)‬
‫ٔ‬ ‫ماهىچه عمودى ىا ىک تکىه گاه در باال‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫(شکل ‪7‬ــ    ‪.)18‬‬

‫‪2‬ــ ‪  1‬ــ ‪18‬ــ ماهىچه هاى افقى‪ :‬محل قرارگرفتن‬

‫ماهىچه هاى افقى عموماً در سطح جداىش قالب (دو درجه) است‪.‬‬
‫انواع آنها عبارت اند از‪:‬‬
‫ماهىچه افقى با دو تکىه گاه (شکل ‪     8‬ــ   ‪.)18‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬

‫(ماهىچه تعادلى)‬
‫ٔ‬ ‫ماهىچه افقى با ىک تکىه گاه‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫(شکل ‪9‬ــ   ‪.)18‬‬
‫رىشه ماهىچه باىد برابر ىا حتى‬
‫ٔ‬ ‫ماهىچه تعادلى وزن‬
‫ٔ‬ ‫در‬
‫سنگىن تر از جان ماهىچه باشد‪.‬‬
‫ــ مشتری مداری و صداقت از مهم ترین ارکان موفقیت‬
‫در کار تولیدی ست‪.‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫با ذکر مثال بررسی کنید از ماهیچه های افقی برای قالب گیری چه نوع قطعات صنعتی استفاده می شود؟‬

‫‪98‬‬
 ‫ماهىچه دور ىا پىرامون (شکل ‪10‬ــ    ‪.)18‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬

‫ماهىچه چکمه اى (شکل ‪11‬ــ    ‪.)18‬‬

‫ٔ‬ ‫ــ‬

‫مواد ماهىچه و وىژگى هاى آن‬

‫‪2‬ــ   ‪18‬ــ ّ‬
‫سازنـده ماهىـچه مخلـوطـى از مـاسه‪ ،‬چسب و‬‫ٔ‬ ‫مــواد‬
‫افزودنى هاست‪ .‬با استفاده از اىن مواد‪ ،‬به روش هاى مختلفى‪ ،‬عمل‬
‫ماهىچه سازى انجام مى شود‪.‬‬
‫دهنده ماهىچه‬
‫اطالعات کافى در مورد خواص مواد تشکىل ٔ‬
‫در کتاب اصول تکنولوژىکى رىخته گرى ارائه شده است‪.‬‬
‫ــ وىژگى هاى ماهىچه ها عبارت اند از‪:‬‬
‫قابلىت نفوذ گاز‪ ،‬دىرگدازى‪ ،‬مقاومت در برابر‬‫استحکام؛ ّ‬
‫کىفىت‬
‫قابلىت از هم پاشىدگى‪ .‬تمام اىن وىژگى ها به ّ‬‫فرساىش و ّ‬
‫مواد افزودنى و روش ماهىچه سازى بستگى دارد‪.‬‬ ‫ماسه‪ ،‬چسب‪ّ ،‬‬
‫خواص ماهىچه به هنگام‬
‫ّ‬ ‫روش هاى مهم جهت بهبود‬
‫ساختن آن عبارت اند‪ :‬از قانجاق گذارى براى افزاىش استحکام‪،‬‬
‫قابلىت نفوذ گاز‪.‬‬
‫اىجاد کانال هاى عبور گاز براى بهبود ّ‬
‫ــ همواره سعی کنید در حفظ و نگهداری اموال مشتریان‬
‫کوشا باشید‪.‬‬
‫فعالیت (‪)4‬‬

‫با ذکر مثال بررسی کنید از ماهیچ ٔه چکمه ای برای قالب گیری چه نوع قطعات صنعتی استفاده می شود؟‬

‫ماهیچه عمودی و افقی پیچیده تر است‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫ماهیچه چکمه ای نسبت به روش های قالب گیری مدل با‬
‫ٔ‬ ‫٭ روش قالب گیری مدل با‬

‫‪99‬‬
 ‫‪1‬ــ‪  2‬ــ  ‪18‬ــ استحکام ماهىچه‪ :‬هنگام خارج کردن‬
‫جعبه ماهىچه‪ ،‬حمل و نقل و قراردادن آن در قالب‬ ‫ماهىچه از ٔ‬
‫قانجاق‬
‫(ماهىچه گذارى) امکان ت َ َرک خوردن و شکستن آن وجود دارد‪.‬‬
‫ماهىچه‬
‫همچنىن هنگام باررىزى‪ ،‬فشار ناشى از مذاب هم موجب اىن‬
‫اشکاالت مى شود‪ .‬بنابراىن الزم است براى افزاىش استحکام‬
‫ماهىچه و جلوگىرى از عىوب فوق از اسکلت هاى فل ّزى به نام‬
‫«قانجاق» استفاده شود‪ .‬قانجاق در حىن ماهىچه سازى درون‬
‫ماهىچه قرار داده مى شود‪ .‬قانجاق ها از فل ّزات و آلىاژهاى نرم و‬
‫شکل پذىر‪ ،‬مانند آهن‪ ،‬مس و … انتخاب و از آنها به شکل هاى‬
‫گوناگون استفاده مى شود‪ .‬جنس و شکل قانجاق ها‪ ،‬به ابعاد و‬
‫قطعه رىختگى بستگى دارد‪.‬‬ ‫اندازه ماهىچه‪ ،‬ضخامت قطعه و جنس ٔ‬ ‫ٔ‬
‫در شکل (‪12‬ــ   ‪ ) 18‬چند نمونه قانجاق‪ ،‬نشان داده شده است‪.‬‬
‫اندازه نیاز‬
‫ٔ‬ ‫ــ در ساخت قانجاق سعی کنید که از فلز به‬
‫استفاده کنید و مراقب باشید کمترین ضایعات را داشته باشد‪.‬‬
‫قابلىت نفوذ گاز در ماهىچه‪ :‬چون قسمت‬ ‫‪2‬ــ‪  2‬ــ  ‪18‬ــ ّ‬
‫شکل ‪12‬ــ  ‪18‬‬ ‫اصلى ماهىچه از مذاب پوشىده مى شود گرماى مذاب باعث مى شود‬
‫مواد موجود در ماهىچه مانند چسب هاى آلى تولىد گاز نماىند‪.‬‬ ‫ّ‬
‫در اىن صورت خروج گازهاى به وجود آمده در ماهىچه با مشکل‬
‫مواجه مى شود‪ .‬بنابراىن باىد ترتىبى اتخاذ نمود که اىن گازها قبل‬
‫از ورود به مذاب‪ ،‬از قالب خارج شوند‪ .‬در غىر اىن صورت وجود‬
‫قطعه رىختگى معىوب مى شود‪ .‬براى اىن منظور‬ ‫گازها موجب تولىد ٔ‬
‫وسىله آنها گازها به‬
‫کانال هاىى در داخل ماهىچه اىجاد مى گردد که به ٔ‬
‫تعبىه اىن‬
‫تکىه گاه ها و نهاىتاً به خارج از قالب هداىت شوند‪ .‬براى ٔ‬
‫کانال ها‪ ،‬روش هاى گوناگونى وجود دارد که در اىنجا به چند مورد‬
‫اشاره مى شود‪:‬‬
‫الف) استفاده از سیخ هواکش‪ :‬در ماهىچه هاى کوچک و‬
‫ساده‪ ،‬هنگام ماهىچه سازى و قبل از خارج کردن آن از ٔ‬
‫جعبه ماهىچه‬
‫با استفاده از سىخ هوا‪ ،‬مجراى خروج گاز مطابق شکل ‪13‬ــ    ‪18‬‬
‫شکل ‪13‬ــ  ‪18‬‬ ‫اىجاد مى شود‪.‬‬
‫فعالیت (‪)5‬‬

‫بررسی کنید که از ماهیچ ٔه دور برای قالب گیری چه نوع قطعاتی در صنعت استفاده می شود؟ با ذکر مثال توضیح دهید‪.‬‬

‫ماهیچه دور است‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫٭ یکی از روش های قالب گیری قطعات مدور‪ ،‬قالب گیری مدل با‬

‫‪100‬‬
 ‫ب) استفاده از ابزار قاشقی‪ :‬درصورتى که ماهىچه‬
‫وسىله ابزار در فصل‬
‫ٔ‬ ‫دوتکّه باشد مى توان مجراى خروج گاز را به‬
‫نىمه ماهىچه را بر روى‬
‫مشترک دو نىمه اىجاد نمود و سپس دو ٔ‬
‫ىکدىگر قرار داد‪ .‬کاربرد اىن روش در ماهىچه هاى افقى دو تکّه‬
‫است (شکل ‪14‬ــ    ‪.)18‬‬

‫پ) استفاده از مفتول فلزّی‪ :‬براى ماهىچه هاى کوچک‪،‬‬

‫شکل ‪14‬ــ  ‪18‬ــ اىجاد مجراى خروج گاز با ابزار قاشقى‬ ‫مواد‬
‫در حىن ماهىچه سازى‪ ،‬مفتول هاى فل ّزى مناسبى داخل ّ‬
‫ماهىچه قرار داده مى شود که پس از اتمام عمل ماهىچه گىرى‪،‬‬
‫آنها را از ماسه خارج مى کنند‪ .‬به اىن ترتىب‪ ،‬مجراهاىى در داخل‬
‫ماهىچه به وجود مى آىد (شکل ‪15‬ــ   ‪ .)18‬در موقع قرار دادن اىن‬
‫جعبه ماهىچه فاصله داشته‬
‫دىواره ٔ‬
‫ٔ‬ ‫توجه کرد که آنها با‬
‫مىله ها‪ ،‬باىد ّ‬
‫باشند و حتى االمکان در وسط ماهىچه قرار گىرند‪.‬‬
‫ــ اگر در ایجاد مجراهای خروج گاز دقت کافی نداشته‬
‫قطعه ریختگی ایجاد می شود و قطعه‬ ‫باشید حفره های گازی در ٔ‬
‫هزینه تولید و ضایعات‬
‫قابل استفاده نخواهد بود‪ .‬در این صورت ٔ‬
‫افزایش می یابد‪.‬‬

‫شکل ‪15‬ــ  ‪18‬ــ اىجاد مجراى خروج گاز با مفتول‬ ‫مشبک‪ :‬براى ماهىچه هاى‬ ‫ت) استفاده از لوله های ّ‬
‫بزرگ‪ ،‬از لوله هاى مشبک استفاده مى کنند‪ .‬اىن لوله ها را در‬
‫هنگام قالب گىرى در داخل ماهىچه قرار مى دهند که عالوه بر‬
‫افزاىش استحکام ماهىچه‪ ،‬کانال مناسبى براى خروج گازهاست‪.‬‬
‫حداقل مساوى ىا کمى بزرگ تر از طول ماهىچه‬ ‫طول اىن لوله باىد ّ‬
‫(قسمت اصلى ‪ +‬تکىه گاه ها) باشد‪ .‬اىن لوله در ماهىچه باقى مى ماند‬
‫تخلىه ماهىچه‪ ،‬از آن جدا مى شود (شکل ‪16‬ــ    ‪.)18‬‬ ‫و هنگام ٔ‬
‫شکل ‪16‬ــ  ‪18‬ــ قانجاق از لولۀ مشبک‬
‫گىره دستى (پىچدستى)‪،‬‬
‫جعبه ماهىچه‪ٔ ،‬‬‫ابزار و وساىل الزم‪ٔ :‬‬
‫مشعل گاز و متعلقات آن‪ ،‬دستکش نسوز‪ ،‬ابزار گازدهى و مخلوطکن‪.‬‬

‫فعالیت (‪)6‬‬
‫بررسی کنید به غیر از روش های ذکر شده‪،‬آیا روش دیگری جهت افزایش قابلیت نفوذ گاز در ماهیچه وجود دارد؟‬
‫توضیح دهید‪.‬‬

‫اندازه ماهیچه است‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫٭ روش های استفاده شده جهت افزایش نفوذ گاز در ماهیچه متناسب با شکل و‬

‫‪101‬‬
 ‫‪3‬ــ  ‪18‬ــ جعبۀ ماهىچه‬
‫وسىله اى ست براى قالب گىرى و ساختن ماهىچه‪ ،‬که‬
‫جعبه ماهىچه بستگى به‬
‫مى تواند چوبى ىا فلزى باشد‪ .‬انتخاب جنس ٔ‬
‫جعبه‬
‫طراحى و ساخت ٔ‬ ‫روش ماهىچه سازى و تعداد ماهىچه دارد‪ّ .‬‬
‫نحوه خروج ماهىچه از آن به سطح جداىش‪ ،‬شکل‬ ‫ماهىچه از نظر ٔ‬
‫و تعداد قطعات بستگى دارد و بسىار متنوع است و به اطّالعات‬
‫جعبه ماهىچه‬
‫بىشترى نیاز دارد‪( .‬شکل ‪17‬ــ   ‪ )18‬نمونه هاىى از ٔ‬
‫را نشان می دهد‪.‬‬
‫قطعه‬
‫جعبه ماهیچه سبب بروز عیب در ٔ‬
‫ــ بیدقتی در ساخت ٔ‬
‫ریختگی و در نتیجه نارضایتی مشتری می شود‪.‬‬

‫شکل ‪17‬ــ  ‪18‬‬
‫ پىچ‬ ‫پولک‬

‫ــ گىرۀ دستى (پىچدستى)‪ :‬از اىن وسىله براى محکمکردن‬

‫ پىچ‬ ‫جعبه ماهىچه هاى دو تکه استفاده مى شود (شکل‪18‬ــ    ‪.)18‬‬
‫ٔ‬
‫بازوى متحرک‬

‫بازوى ثابت‬ ‫ تسمه‬

‫شکل ‪18‬ــ  ‪18‬‬
‫دو تکه جعبه ماهیچه‬
‫راهنمای بست‬

‫گیره دستی‬ ‫توجه‪ :‬برای بعضی ٔ‬

‫جعبه ماهیچه ها به جای ٔ‬
‫می توان از بست استفاده نمود (شکل‪19‬ــ    ‪.)18‬‬
‫محل پین‬
‫بست‬ ‫ماهیچه‬ ‫پین‬

‫شکل ‪19‬ــ  ‪18‬‬
‫فعالیت (‪)7‬‬
‫تحقیق کنید که جعبه ماهیچه های استفاده شده در صنعت از چه جنس هایی ساخته می شوند و مکانیزم محکم کردن آنها‬
‫چگونه است؟‬

‫‪102‬‬
 ‫‪   4‬ــ  ‪18‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬
‫ماسه ماهىچه از دستکش‬
‫ــ هنگام کارکردن با مخلوط ٔ‬
‫مخصوص استفاده نماىىد‪.‬‬
‫ــ هنگام استفاده از مخلوط کن‪ ،‬نکات اىمنى مربوط به آن‬
‫را رعاىت کنىد‪.‬‬
‫ــ از دست بردن داخل مخلوطکن حتى هنگام خاموش بودن‪،‬‬
‫خوددارى نماىىد‪.‬‬

‫‪   5‬ــ  ‪18‬ــ مراحل انجام کار‬

‫‪1‬ــ‪  5‬ــ ‪18‬ــ روش جعبۀ داغ (هات باکس)‪ٔ :‬‬
‫جعبه‬
‫ماهىچه فلزى را با استفاده از مشعل گاز ىا المنت برقى گرم کنىد‪.‬‬
‫شکل ‪  20‬ــ   ‪18‬‬
‫توجه‪ :‬درصورتى که جعبه ماهىچه دو تکه باشد قبل از‬
‫وسىله پىچ دستى محکم نمایید (شکل ‪20‬ــ  ‪.)18‬‬
‫گرم کردن‪ ،‬آن را به ٔ‬
‫در غیر این صورت ممکن است خروج گاز به ماهیچه آسیب برساند‬
‫و سبب افزایش مواد مصرفی گردد‪.‬‬
‫ماسه چراغى (ماسه با چسب فنل) را داخل آن برىزىد‪.‬‬ ‫ــ ٔ‬
‫قالب ماهىچه را تا سخت شدن کامل‬ ‫ــ عمل گرم کردن ِ‬
‫ماهىچه ادامه دهىد‪.‬‬
‫ماهىچه آماده را با استفاده از دستکش نسوز خارج نماىىد‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫شکل ‪  21‬ــ   ‪18‬‬
‫(شکل ‪21‬ــ   ‪.)18‬‬
‫گرم کن‬ ‫‪2‬ــ‪  5‬ــ  ‪18‬ــ روش ‪ٔ :CO2‬‬
‫ماسه سىلىسى را پس از وزن‬
‫مانومتر‬
‫‪CO‬‬ ‫شیلنگ‬
‫کردن داخل مخلوط کن برىزىد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ــ مقدار ‪ 4‬تا ‪ 6‬درصد چسب سىلىکات سدىم را به تدرىج‬
‫شیر قطع و وصل گاز‬ ‫به آن اضافه نماىىد‪.‬‬
‫کپسول‬ ‫میلۀ دوش گاز‬
‫دوش گاز گاز ‪CO‬‬
‫ماهیچه‬ ‫ماسه ماهىچه را از‬
‫ٔ‬ ‫ــ پس از مخلوط شدن‪ ،‬مخلوط‬
‫‪2‬‬
‫قالب ماهیچه‬ ‫مخلوط کن تخلىه کنىد‪.‬‬
‫ماسه آماده را داخل قالب ماهىچه برىزىد و قالبگىرى کنىد‪.‬‬
‫ــ ٔ‬
‫ــ کانال عبور گاز ‪ CO2‬اىجاد کنىد‪.‬‬
‫شکل ‪  22‬ــ   ‪18‬‬
‫ــ عمل گازدهى به ماهىچه را مطابق شکل (‪22‬ــ   ‪)18‬‬
‫انجام دهىد‪.‬‬
‫ــ پس از سخت شدن‪ ،‬ماهىچه را خارج کنىد‪.‬‬
‫فعالیت (‪)8‬‬
‫روش های ماهیچه سازی استفاده شده در یک کارخان ٔه ریخته گری داخلی را بنویسید‪.‬‬
‫‪103‬‬
 ‫ماسه سىلىسى را داخل‬‫‪3‬ــ‪  5‬ــ  ‪18‬ــ روش هوا سخت‪ٔ :‬‬
‫مخلوط کن برىزىد‪:‬‬
‫ــ ‪ 3‬تا ‪ 4‬درصد وزن چسب فوران به ماسه اضافه کنىد‪.‬‬
‫ــ ‪ 0/5‬تا ‪ 2‬درصد اسىد فسفرىک به عنوان کاتالىزور اضافه‬
‫کنىد‪.‬‬
‫جعبه ماهىچه برىزىد و آن‬
‫ماسه آماده را داخل ٔ‬
‫ــ مخلوط ٔ‬
‫جعبه ماهىچه شکل بگىرد (شکل‬ ‫محفظه ٔ‬
‫ٔ‬ ‫را کامال ً فشرده نماىىد تا‬
‫شکل ‪  23‬ــ   ‪18‬‬
‫‪23‬ــ    ‪.)18‬‬
‫جعبه ماهىچه خارج کنید و در‬
‫ماهىچه شکل گرفته را از ٔ‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫معرض هوا قرار دهىد تا سخت شود (شکل ‪24‬ــ    ‪.)18‬‬
‫ــ همواره سعی کنید پس از قالب گیری مدل و ساخت‬
‫ماهیچه‪ ،‬محیط کار را از مواد زائد پاک سازی نمایید‪.‬‬

‫شکل ‪  24‬ــ   ‪18‬‬
‫فعالیت (‪)9‬‬

‫گزارشی از مراحل ساخت ماهیچه در کارگاه ریخته گری بنویسید‪.‬‬

‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪18‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬
‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬
‫ٔ‬
‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪104‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گىرى مدل با ماهیچهٔ افقی با دوتکیه گاه‬

‫‪19‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قالب گیرى و ریخته گرى انواع مدل با ماهیچهٔ افقى با دو تکیه گاه را انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫ــ برای قطعاتى که داراى سوراخ راه بدر(سرتاسرى) هستند‬
‫ماهىچه افقى‬
‫ٔ‬ ‫و در حالت افقى (خوابىده) قالب گىرى مى شوند‪ ،‬از‬
‫نقشه‬
‫دوطرفه (با دو تکىه گاه) استفاده مى شود شکل (‪1‬ــ‪ٔ .)19‬‬
‫جعبه ماهىچه را نشان‬
‫نقشه مدل و ٔ‬‫مکانىکى و شکل (‪2‬ــ‪ٔ )19‬‬
‫مى دهد‪.‬‬

‫‪1‬ــ‪19‬ــ ابزار الزم‬

‫جعبه ابزار قالب گىرى‪،‬‬
‫درجه مناسب‪ٔ ،‬‬
‫جعبه ماهىچه‪ٔ ،‬‬
‫مدل‪ٔ ،‬‬
‫صفحه زیر درجه‪.‬‬
‫ٔ‬

‫‪2‬ــ‪19‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬

‫ــ رعاىت نکات اىمنى هنگام قالب گىرى‪ ،‬ماهىچه سازى و‬
‫مذاب رىزى الزامى ست‪.‬‬
‫ــ همواره سعی کنید که به موقع در محل کار حضور یابید‬
‫مقرر انجام پذیرد‪.‬‬
‫تا کار در زمان ّ‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫درباره قالب گیری مدل با ماهیچ ٔه افقی با دو تکیه گاه بنویسید‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫توضیحات هنرآموز محترم را‬

‫‪105‬‬
 ‫‪3‬ــ‪19‬ــ مراحل انجام کار‬
‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل شکل (‪2‬ــ‪ )19‬را انتخاب کنىد‪.‬‬
‫صفحه زىر درجه قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ‪ٔ :2‬‬
‫نىمه زىرىن مدل را روى‬
‫درجه زىرىن را روى آن قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫درجه زىرىن را قالب گىرى کنىد (شکل ‪3‬ــ‪.)19‬‬ ‫ٔ‬ ‫ــ‬

‫مرحلۀ ‪ :3‬قالب زىرىن را برگردانىد‪.‬‬

‫ــ به سطح قالب پودر جداىش بپاشىد‪.‬‬
‫نىمه زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫نىمه روىى مدل را روى ٔ‬ ‫ــ ٔ‬
‫لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬ ‫ــ ٔ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫حوضچه بار رىز و مجراى عبور گاز را اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫لوله راهگاه را خارج کنىد (شکل ‪4‬ــ‪.)19‬‬‫ــ ٔ‬

‫مرحلۀ ‪ِ :4‬‬
‫قالب روىى را بردارىد و در محل مناسب قرار‬
‫دهىد (شکل ‪    5‬ــ  ‪.)19‬‬
‫حوضچه پاى راهگاه‪ ،‬راهبار و راهباره‬
‫ٔ‬ ‫ــ روى ِ‬
‫قالب زىرىن‬
‫اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ــ همواره در انتقال تجارب و معلومات خود به دیگران‬
‫ساعی و کوشا باشید‪.‬‬

‫فعالیت(‪)2‬‬

‫اندازه تکیه گاه آن در قالب کمتر باشد‪ ،‬چه عیبی بروز می کند؟‬
‫ٔ‬ ‫ریشه ماهیچه از‬
‫اندازه ٔ‬
‫ٔ‬ ‫بررسی کنید در صورتی که‬

‫ریشه ماهیچه با تکیه گاه آن قابل پیش بینی است‪.‬‬

‫اندازه ٔ‬
‫ٔ‬ ‫شده ناشی از تفاوت‬
‫٭ با نگاه دقیق در انجام کارها عیوب ایجاد ٔ‬
‫‪106‬‬
 ‫ــ شکل (‪  6‬ــ‪ )19‬قالب زیرین را در نما از باال (افق) نشان‬
‫مى دهد‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪5‬‬
‫ماهىچه اىن مدل را به روش گرم (روغنى)‬
‫ٔ‬ ‫ماهىچه سازى‪:‬‬
‫تهىه کنید و پس از ماهىچه گىرى‪ ،‬براى سخت کردن‪ ،‬آنها را به‬ ‫ّ‬
‫گرم خانه منتقل کنید‪ .‬چون ماهىچه کامال ً قرىنه است مى توان براى‬
‫جعبه ماهىچه را مورد استفاده قرار داد و پس‬
‫ماهىچه گىرى نىمى از ٔ‬
‫نىمه ماهىچه را بر روى ىکدىگر جفت نمود‪.‬‬ ‫از ماهىچه گىرى‪ ،‬دو ٔ‬
‫دراىن صورت براى خروج بهتر گازها مى توان به کمک ابزار‪ ،‬کانالى‬
‫نىمه ماهىچه اىجاد کرد (شکل ‪7‬ــ‪.)19‬‬ ‫بر روى سطح تخت دو ٔ‬

‫مرحلۀ ‪ :6‬دو ٔ‬
‫نىمه مدل را با استفاده از مدل درآور از‬
‫قالب ها خارج کنىد (شکل ‪   8‬ــ ‪.)19‬‬
‫ــ سعی کنید‪ ،‬ضمن کسب مهارت های فنی الزم‪ ،‬راجع‬
‫به وظایف کاری خود در خصوص مشتری‪ ،‬همکار و سرپرست‬
‫اطالعات کافی کسب نمایید‪.‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫آیا در شکل مقابل‪ ،‬سیستم راهگاهی درست تعبیه شده است؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫٭ با استفاده از قوانین و اصول علمی و تجربی می توان سیستم راهگاهی را به درستی طراحی کرد‪.‬‬

‫‪107‬‬
 ‫مرحلۀ ‪:7‬‬
‫ماهىچه گذارى‪ :‬پس از خارج کردن مدل از قالب‪ ،‬دو ٔ‬
‫نىمه‬
‫ماهىچه را در قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫همان طورى که در شکل (‪9‬ــ‪ )19‬مالحظه مى شود‪ ،‬در‬
‫ماسه قالب و ماهىچه وجود دارد (اىن‬
‫طرفىن تکىه گاه ها فضاىى بىن ٔ‬
‫جعبه ماهىچه و مدل در نظر گرفته‬
‫طراحى ٔ‬ ‫فضاى خالى در هنگام ّ‬
‫درجه‬
‫درجه روىى راحت تر بر روى ٔ‬ ‫شده است) و موجب مى شود که ٔ‬
‫زىرىن قرار گىرد و همچنىن گازهاى به وجود آمده در ماهىچه‪ ،‬دراثر‬
‫بار رىزى‪ ،‬از آن خارج و به اىن قسمت هداىت مى شوند‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ِ :8‬‬
‫قالب روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫قالب‪ ،‬آماده باررىزیست (شکل ‪10‬ــ‪.)19‬‬

‫مرحلۀ ‪ِ :9‬‬
‫قالب آماده را بار رىزى نماىىد‪ .‬پس از باررىزى‬
‫و انجماد‪ ،‬قطعه را از ماسه خارج کنىد‪.‬‬
‫قطعه ریختگی‪ ،‬هنگام خارج‬
‫ــ با توجه به باال بودن دمای ٔ‬
‫کردن قطعه‪ ،‬دقت کافی داشته باشید و موارد ایمنی را رعایت کنید‪.‬‬
‫قطعه ریخته شده همراه با سیستم راهگاهی‬
‫شکل ‪11‬ــ‪ٔ 19‬‬
‫را نشان می دهد‪.‬‬

‫فعالیت (‪)4‬‬
‫بررسی کنید اگر در طرفین تکیه گاه ها فضای خالی بین ماس ٔه قالب و ریش ٔه ماهیچه در نظر گرفته نشود چه مشکلی‬
‫به وجود می آید؟‬

‫‪108‬‬
 ‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شمارهٴ ‪19‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪109‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫بازدید و آشناىى با تولىد انبوه قطعات صنعتى‬

‫کا‬
‫‪20‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫در کارخانجات رىخته گرى‬

‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫گزارش کامل از مشاهدات خود را ارائه دهد‪.‬‬

‫کارخانه رىخته گرى به شرح ذىل بازدىد و گزارش تهىه نماىند‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫هنرجوىان از قسمت هاى مختلف خطوط تولىد‬
‫‪1‬ــ طراحى و فناوری؛‬
‫‪2‬ــ مدل سازى؛‬
‫‪3‬ــ قالب گىرى؛‬
‫‪4‬ــ ماهىچه سازى؛‬
‫‪5‬ــ کوره هاى ذوب و نگه دارنده؛‬
‫‪  6‬ــ بار رىزى؛‬
‫‪  7‬ــ تمىزکارى؛‬
‫‪  8‬ــ عملىات حرارتى؛‬
‫‪  9‬ــ مراحل کنترل کىفى؛‬
‫‪10‬ــ نگه دارى مواد اولىه و محصول نهاىى‪.‬‬

‫گزارش‬
‫‪1‬ــ مقدمه (معرفى محل بازدىد و نوع محصول‪ ،‬مقدار تولىد و … )‬
‫‪2‬ــ شرح کامل قسمت هاى مورد بازدىد‪.‬‬

‫‪110‬‬
 ‫مورد کاوی(‪)2‬‬

‫ممکن است بارها با این مورد روبه رو شده باشید که شیر مخلوط ظرف شویی در حالت بسته از بدنهٔ آن شروع‬
‫به نشتی کند و سبب هدر رفت آب شود‪ .‬در این حالت‪ ،‬با توجه به اینکه بدنهٔ شیر از طریق ریخته گری ساخته می شود و‬
‫جنس آن آلیاژ برنج است دالیل مختلفی ممکن است وجود داشته بلشد یکی از این دالیل وجود تَ َرک در بدنهٔ شیر است که‬
‫ناشی از نرسیدن مذاب از دو طرف یا سرد شدن مذاب قبل از پر کردن قالب باشد که سبب ایجاد ترک های ریز در قطعه‬
‫می شود‪ .‬عامل دیگر ممکن است حرکت کردن ماهیچه در هنگام ریخته گری از محل خود در قالب باشد که سبب نازک شدن‬
‫دیواره در یک قسمت بدنه می شود که پس از به کار بردن شیر و تحت فشار قرار گرفتن‪ ،‬ممکن است نشتی از یک نقطه‬
‫ایجاد شود‪.‬‬
‫‪1‬ــ نقش عوامل تولیدکننده در بروز این عیب را بررسی نمایید‪.‬‬
‫‪2‬ــ نقش مواد اولیه در بروز این عیب چیست؟‬
‫‪3‬ــ برای جلوگیری از بروز این قبیل عیوب چه راهکارهایی پیشنهاد می کنید؟‬

‫‪111‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫قالب گىرى و رىخته گرى مدل با ماهىچۀ تعادلى‬

‫کا‬
‫‪21‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قالب گیرى و ریخته گرى انواع مدل با ماهیچهٔ تعادلى را انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫براى قطعاتى که مانند شکل (‪1‬ــ‪ )21‬داراى سوراخ‬
‫(شکاف) راه بدر نىستند‪ ،‬مانند شکل (‪1‬ــ‪ )21‬و باىد به طور افقى‬
‫ازماهىچه افقى با ىک تکىه گاه استفاده مى گردد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫قالب گىرى شوند‬
‫ماهىچه درون قالب وزن تکىه گاه باىد‬
‫ٔ‬ ‫براى جلوگىرى از سقوط‬
‫حداقل برابر وزن قسمت اصلى (جان ماهىچه) باشد‪ .‬براى حصول‬
‫اطمىنان معموال ً وزن تکىه گاه کمى بىشتر از قسمت اصلى ماهىچه‬
‫جعبه‬
‫نقشه مدل‪ ،‬ساختمان مدل و ٔ‬ ‫منظور مى شود‪ .‬شکل (‪2‬ــ‪ٔ )21‬‬
‫قطعه شکل (‪1‬ــ‪ )21‬را نشان مى دهد‪.‬‬
‫ماهىچه ٔ‬
‫ٔ‬
‫ــ همواره سعی کنید در محل کار با ظاهری آراسته حضور‬
‫یابید‪.‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬
‫درصورتی که وزن تکیه گاه ماهیچه تعادلی کمتر از وزن قسمت اصلی ماهیچه باشد‪ ،‬آیا می توان ماهیچه را به روش دیگر‬
‫مهار کرد؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫٭ با خالقیت می توان ماهیچه تعادلی را به روش ساده تر در قالب مهار کرد‪.‬‬

‫‪112‬‬
 ‫‪1‬ــ‪21‬ــ ابزار و مواد الزم‬
‫جعبه ابزار قالب گىرى‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫مـدل‪ ،‬قالب ماهىچه‪ ،‬درجه‪،‬‬
‫صفحه زیر درجه‪ ،‬کپسول گاز ‪ CO2‬و متعلقات‪ٔ ،‬‬
‫ماسه سیلیسی و‬ ‫ٔ‬
‫چسب سیلیکات سدیم‪.‬‬
‫‪2‬ــ‪21‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬
‫ــ رعاىت نکات اىمنى هنگام قالب گىرى‪ ،‬ماهىچه سازى و‬
‫باررىزى الزامى ست‪.‬‬

‫‪3‬ــ‪21‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل شکل (‪2‬ــ‪ )21‬را انتخاب کنىد‪.‬‬
‫صفحه زىر درجه قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ٔ :2‬‬
‫نىمه مدل را روى‬
‫صفحه زیر درجه قرار داده‬ ‫ٔ‬ ‫درجه زىرىن را روى‬‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫قالب گىرى نماىىد‪.‬‬
‫زىر درجه برگردانىد‪.‬‬ ‫صفحه ِ‬
‫ٔ‬ ‫ــ قالب زىرىن را همراه‬
‫ــ به سطح قالب پودر جداىش بپاشىد (شکل‪3‬ــ‪.)21‬‬
‫نىمه زىرىن آن قرار دهىد‪.‬‬
‫نىمه دىگر مدل را روى ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ٔ :3‬‬
‫لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬ ‫ــ ٔ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى کنىد‪.‬‬‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫حوضچه بار رىز را اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ سىخ هواکش بزنىد و‬
‫لوله راهگاه را خارج کنىد (شکل ‪4‬ــ‪.)21‬‬ ‫ــ ٔ‬

‫مرحلۀ ‪ :4‬ماهىچه را با روش ‪ CO2‬بسازىد‪.‬‬

‫ــ داخل ماهىچه مسىر خروج گاز را اىجاد کنىد (شکل‬
‫‪   5‬ــ‪.)21‬‬
‫ــ همواره سعی کنید در محیط کار آداب اجتماعی‪ ،‬شامل‬
‫احترام به افراد بزرگ تر‪ ،‬به کار بردن کلمات مناسب با شئون‬
‫اخالقی را رعایت کنید‪.‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫به چه منظور در داخل ماهیچ ٔه تعادلی مسیر خروج گاز ایجاد می کنند؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫قطعه ریختگی سالم باید گازهای ایجاد شده در اثر واکنش مذاب و قالب را به طریقی مناسب خارج کرد‪.‬‬
‫٭ برای تولید ٔ‬
‫‪113‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ِ :5‬‬
‫قالب روىى را بردارىد و در محل مناسب قرار‬
‫دهىد‪.‬‬
‫نىمه مدل را از قالب خارج کنىد‬
‫ــ پس از اىجاد راهبار دو ٔ‬
‫(شکل ‪  6‬ــ‪.)21‬‬

‫مرحلۀ ‪ :6‬ماهىچه را در قالب زىرىن در محل خود قرار‬

‫دهىد (شکل ‪7‬ــ‪.)21‬‬

‫مرحلۀ ‪ٔ :7‬‬
‫نىمه روىى قالب را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫رىشه ماهىچه‬
‫ــ هنگام قراردادن قالب روىى‪ ،‬دقت کنىد که ٔ‬
‫آسىبى به قالب نرساند‪ ،‬زیرا در اینصورت قطعه معیوب خواهد شد‪.‬‬
‫ــ قالب‪ ،‬آماده باررىزى است (شکل ‪     8‬ــ‪.)21‬‬

‫مرحلۀ ‪ِ :8‬‬
‫قالب آماده را باررىزى کنىد‪.‬‬
‫قطعه رىخته شده را همراه با سیستم راهگاهى‬
‫شکل (‪9‬ــ‪ٔ )21‬‬
‫نشان مى دهد‪.‬‬

‫اندازه آن‪ ،‬متفاوت است‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫٭ روش قالب گیری و طراحی سیستم راهگاهی هر مدل‪ ،‬با توجه به شکل و‬
‫‪114‬‬
 ‫فعالیت (‪)3‬‬

‫نحوه قالب گیری مدل به همراه محل مناسب جهت تعبی ٔه سیستم راهگاهی را‪ ،‬با ذکر علت‪،‬‬
‫در شکل زیر (‪10‬ــ‪ٔ )21‬‬
‫توضیح دهید‪.‬‬

‫شکل ‪10‬ــ‪21‬ــ ساختمان مدل با ماهىچه با ىک تکىه گاه (تعادلى)‬

‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪21‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪115‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫قالب گىرى و رىخته گرى مدل ماهیچه دار با استفاده از چپلت (پل)‬

‫کا‬
‫‪22‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قالب گیرى و بار ریزى انواع مدل ماهیچه دار را با استفاده از چپلت انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫شکل بعضى از ماهىچه ها به گونه اى ست که براى استقرار‬
‫محفظه قالب تکىه گاه کافى وجود ندارد و ىا فاقد‬ ‫ٔ‬ ‫آنها در‬
‫محفظه قالب‬
‫ٔ‬ ‫تکىه گاه اند‪ .‬در اىن صورت هنگام ماهىچه گذارى در‬
‫جهت استقرار یا جلوگىرى از بلند شدن آن هنگام مذاب رىزى از‬
‫اندازه‬
‫ٔ‬ ‫وساىلى به نام چپلت (پل) استفاده مى شود (شکل ‪1‬ــ‪.)22‬‬
‫اندازه ماهىچه و ضخامت قطعه است و معموال ً‬ ‫ٔ‬ ‫چپلت متناسب با‬
‫از جنس مذاب تهىه مى شود‪ .‬شکل (‪2‬ــ‪ )22‬تعدادى از انواع‬
‫چپلت را نشان مى دهد‪.‬‬

‫‪1‬ــ‪22‬ــ ابزار و مواد الزم‬

‫جعبه‬
‫درجه متناسب با مدل‪ ،‬چپلت‪ٔ ،‬‬
‫ٔ‬ ‫جعبه ماهىچه‪،‬‬
‫مدل‪ٔ ،‬‬
‫ماسه چراغی‪.‬‬
‫صفحه زیر درجه‪ ،‬مشعل گاز و ٔ‬
‫ٔ‬ ‫ابزار قالب گىرى‪،‬‬
‫رشته‬
‫ــ همواره سعی کنید کتاب ها و مقاالت جدید مرتبط با ٔ‬
‫متالورژی را مطالعه کنید و اطالعات خود را‪ ،‬متناسب با فناوری‬
‫روز‪ ،‬ارتقا دهید‪.‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫اگر چپلت از جنسی انتخاب شود که نقط ٔه ذوب آن باالتر از دمای مذاب باشد چه عیوبی ممکن است ایجاد شود؟‬

‫نحوه کاربرد صورت می  گیرد‪.‬‬

‫٭ انتخاب جنس قطعات مورد نیاز بر اساس شرایط و ٔ‬
‫‪116‬‬
 ‫‪2‬ــ‪22‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬
‫ــ رعاىت نکات اىمنى هنگام قالب گىرى‪ ،‬ماهىچه سازى و‬
‫بار رىزى الزامى ست‪.‬‬

‫‪3‬ــ‪22‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل و ٔ‬
‫جعبه ماهىچه مطابق شکل (‪3‬ــ‪ )22‬را‬
‫انتخاب کنىد‪.‬‬

‫درجه زىرىن قالب گىرى‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :2‬نىمه اى از مدل را در‬
‫نماىىد (شکل ‪4‬ــ‪.)22‬‬

‫مرحلۀ ‪ :3‬قالب را برگردانىد و به سطح قالب پودر جداىش‬

‫بپاشىد‪.‬‬
‫نىمه زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫نىمه دىگر مدل را روى ٔ‬‫ــ ٔ‬
‫لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬‫ــ ٔ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫لوله راهگاه را خارج کنىد‬
‫حوضچه بار رىز را اىجاد و ٔ‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫(شکل ‪   5‬ــ‪.)22‬‬
‫ــ شرکت در دوره های آموزشی تجربی‪ ،‬مهارت های کاری‬
‫را ارتقا می بخشد‪.‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫روش تهی ٔه ماهیچه را در این واحد کار بنویسید‪.‬‬

‫‪117‬‬
 ‫جعبه گرم (ماسه‬
‫ماهىچه مربوطه را با روش ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪:4‬‬
‫ماهىچه آماده را نشان مى دهد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫چراغى) تهىه نماىىد‪ .‬شکل (‪  6‬ــ‪)22‬‬

‫مرحلۀ ‪ :5‬قالب روىى را بردارىد و در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬

‫حوضچه پاى راهگاه و راهبار را اىجاد‬
‫ٔ‬ ‫ــ روى قالب زىرىن‬
‫کنىد (شکل ‪7‬ــ‪.)22‬‬

‫مرحلۀ ‪ :6‬مدل را از قالب زىرىن خارج کنىد‪.‬‬

‫ــ ىک عدد چپلت مناسب را در قالب زىرىن در محل خود‬
‫قرار دهىد‪.‬‬
‫ماهىچه آماده شده را داخل قالب قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫ــ جهت جلوگىرى از بلند شدن ماهىچه‪ ،‬چپلت دىگرى روى‬
‫اندازه چپلت زىرىن قرار دهىد (شکل ‪     8‬ــ‪.)22‬‬
‫ٔ‬ ‫آن به‬

‫مرحلۀ ‪ :7‬قالب روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬

‫آماده بار رىزى ست (شکل ‪9‬ــ‪.)22‬‬
‫ــ قالب‪ٔ ،‬‬
‫ــ در هنگام قراردادن قالب روىى دقت شود که چپلت از‬
‫محل خود خارج نشود‪ ،‬زیرا به ایجاد عیب در قطعه‪ ،‬افزایش‬
‫ضایعات و کاهش راندمان ریخته گری منجر می شود‪.‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫در صورتی که در قالب گیری این مدل فقط از چپلت زیری استفاده شود‪ ،‬چه عیوبی ایجاد می گردد؟‬

‫قطعه معیوب است‪.‬‬

‫٭ دلیل به کارگیری چپلت جلوگیری از ایجاد ٔ‬
‫‪118‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ِ :8‬‬
‫قالب آماده را باررىزى نماىىد‪ .‬شکل (‪10‬ــ‪)22‬‬
‫قطعه ریخته گری شده همراه با سیستم راهگاهی را نشان می دهد‪.‬‬
‫ٔ‬

‫شکل ‪10‬ــ‪22‬‬
‫فعالیت (‪)4‬‬

‫آیا در مدل شکل ‪11‬ــ‪ 22‬برای قالب گیری به چپلت گذاری نیاز است؟ محل آن را مشخص کنید‪.‬‬

‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪22‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪119‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گىرى و رىخته گرى مدل با ماهىچۀ عمودى با دو تکىه گاه‬

‫رش‬
‫‪23‬‬

‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قالب گیرى و ریخته گرى انواع مدل با ماهیچه عمودى با دو تکیه گاه را انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫قطعاتى که داراى سوراخ و شکاف طولى راه بدر هستند‪،‬‬
‫باىد به طور اىستاده قالب گىرى شوند (شکل ‪1‬ــ‪.)23‬‬

‫شکل ‪1‬ــ‪23‬‬

‫ماهىچه عمودى با دو تکىه گاه طراحى و‬

‫ٔ‬ ‫مدل اىن قطعات با‬
‫ساخته مى شود (شکل ‪2‬ــ‪.)23‬‬
‫ــ همواره سعی کنید در محل کار با مشتری و همکاران با‬
‫لبخند و گشاده رویی برخورد کنید‪.‬‬
‫ مدل چوبی‬

‫شکل ‪2‬ــ‪23‬‬
‫فعالیت (‪)1‬‬
‫ِ‬
‫صنعت مدل با ماهیچ ٔه عمودی با دو تکیه گاه برای ساخت چه نوع قطعاتی با روش قالب گیری و‬ ‫تحقیق کنید در‬
‫ریخته گری استفاده می شود؟‬

‫‪120‬‬
 ‫‪2‬ــ‪23‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬ ‫‪1‬ــ‪23‬ــ ابزار و مواد الزم‬
‫کلىه نکات اىمنى هنگام قالب گىرى ماهىچه سازى و‬
‫رعاىت ٔ‬ ‫صفحه زیر درجه‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫درجه متناسب با مدل‪،‬‬
‫مدل‪ ،‬قالب ماهىچه‪ٔ ،‬‬
‫بار رىزى الزامى ست‪.‬‬ ‫ماهىچه (ماسه سىلىسى‪ ،‬چسب‬
‫ٔ‬ ‫ماسه‬
‫جعبه ابزار قالبگىرى‪ ،‬مخلوط ٔ‬
‫ٔ‬
‫فوران‪ ،‬اسىد فسفرىک)‪ ،‬دستکش‪ ،‬پىچ دستى با گىره‪.‬‬

‫توجه‪ :‬هنگام ماهىچه سازى حتم ًا از دستکش استفاده شود زىرا اسىد فسفرىک موجود ممکن است به دست‬
‫آسىب برساند‪.‬‬

‫‪3‬ــ‪23‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل شکل ‪2‬ــ‪ 23‬را انتخاب کنىد‪.‬‬
‫صفحه زىر درجهقرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ‪ٔ :2‬‬
‫نىمه اصلى مدلراروى‬
‫صفحه زىر درجه قرار دهید و سپس‬
‫ٔ‬ ‫درجه زىرىن را روى‬
‫ــ ٔ‬
‫قالب گىرى کنىد (شکل ‪3‬ــ‪.)23‬‬

‫مرحلۀ ‪ :3‬قالب را برگردانىد‪.‬‬

‫نىمه اصلى‬
‫نىمه دىگر مدل (تکىه گاه ماهىچه) را روى ٔ‬ ‫ــ ٔ‬
‫مدل قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ به سطح قالب پودر جداىش بپاشىد‪.‬‬
‫لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬ ‫ــ ٔ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫حوضچه بار رىز و کانال خروج گاز را اىجاد کنىد (شکل‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫‪4‬ــ‪.)23‬‬
‫ــ همواره سعی کنید مواد مصرفی به مقدار مورد نیاز‬
‫استفاده شود‪.‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫بررسی کنید چرا ارتفاع تکیه گاه ماهیچه در باال کوتاه تر از ارتفاع تکیه گاه در پایین است؟‬

‫‪121‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :4‬در اىن جلسه ماهىچه سازى را با روش‬
‫هواسخت مطابق مراحل ذىل به ترتىب انجام دهىد‪:‬‬
‫ماسه سىلىسى همراه با ‪ 3‬تا ‪ 4‬درصد چسب فوران و‬ ‫ــ ٔ‬
‫مقدار ‪ 0/5‬تا ‪ 2‬درصد اسىد فسفرىک را توسط مخلوط کن‪،‬‬
‫مخلوط کنىد‪.‬‬
‫جعبه ماهىچه برىزىد و کامال ً‬
‫ــ مخلوط ماسه را داخل ٔ‬
‫متراکم کنىد‪.‬‬
‫ماهىچه در معرض‬
‫ٔ‬ ‫نىمه روىی قالب ماهىچه را بردارىد تا‬
‫ــ ٔ‬
‫هوا‪ ،‬سرىع تر سخت شود (شکل ‪    5‬ــ‪.)23‬‬
‫ماسه سیلیسی همراه با چسب فوران و‬ ‫ــ در هنگام کار با ٔ‬
‫اسید فسفریک حتماً از دستکش مناسب استفاده کنید‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ :5‬قالب روىى را بلند کنید و برگردانىد و در محل‬

‫مناسب قرار دهىد‪.‬‬
‫حوضچه پاى راهگاه و راهبار را اىجاد‬
‫ٔ‬ ‫ــ در قالب زیرین‬
‫کنىد‪.‬‬
‫نىمه مدل را از ماسه خارج کنىد‪.‬‬
‫ــ دو ٔ‬
‫ــ ماهىچه را در داخل قالب زىرىن قرار دهىد (شکل‬
‫‪  6‬ــ‪.)23‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫تحقیق کنید چرا شیب تکیه گاه ماهیچه در قسمت باالیی بیشتر از شیب تکیه گاه ماهیچه در قسمت پایین است؟‬

‫‪122‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ِ :6‬‬
‫قالب روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫آماده بار رىزى ست‪.‬‬
‫ــ قالب‪ٔ ،‬‬

‫شکل ‪7‬ــ‪23‬ــ قالب آمادۀ باررىزى‬

‫مرحلۀ ‪ :7‬قالب آماده را بار رىزى نماىىد‪.‬‬

‫قطعه رىخته شده با سىستم راهگاهى را‬
‫شکل (‪    8‬ــ‪ٔ )23‬‬
‫نشان مى دهد‪.‬‬
‫ــ انتقال معلومات و تجارب به همکاران در محیط کار‬
‫راندمان کار گروهی را افزایش می دهد‪.‬‬

‫شکل ‪    8‬ــ‪23‬ــ قطعۀ رىختگى‬

‫فعالیت (‪)4‬‬

‫نحوه قالب گیری مدل شکل ‪9‬ــ‪ 23‬را به همراه تعیین محل سیستم راهگاهی توضیح دهید‪.‬‬
‫ٔ‬

‫شکل ‪9‬ــ‪23‬‬
‫٭ روش قالب گیری قطعات توخالی راه بدر با استفاده از ماهیچه های با دو تکیه گاه صورت می پذیرد‪.‬‬

‫‪123‬‬
 ‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪23‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪124‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گىرى و رىخته گرى مدل با ماهىچۀ عمودى‬

‫‪24‬‬

‫رش‬
‫ما‬
‫رۀ‬
‫با ىک تکىه گاه در پاىىن‬

‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬

‫انواع مدل با ماهیچهٔ عمودى با یک تکیه گاه را قالب گیرى و ریخته گرى نماید‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫برای قطعات با سوراخ راه بدر با نسبت قطر به ارتفاع زىاد‬
‫و همچنىن قطعاتى که داراى شکاف ىا سوراخ راه بدر (سرتاسرى)‬
‫ماهىچه سرتخت‬
‫ٔ‬ ‫نىستند و به صورت اىستاده قالب گىرى مى شوند از‬
‫(ماهىچه عمودى با ىک تکىه گاه در پاىىن) استفاده مى شود (شکل‬
‫‪1‬ــ‪.)24‬‬
‫قطعه با سوراخ راه بدر‬
‫ــ در قطعاتى که داراى شکاف ىا سوراخ راه بدر (سرتاسرى)‬
‫نىستند براى جلوگىرى از جابه جاىى ماهىچه در هنگام بار رىزى در‬
‫صورت لزوم مى توان از چپلت استفاده نمود‪.‬‬
‫ــ در هنگام بروز مشکل و پیچیدگی در کار بر خود مسلط‬
‫باشید و شکیبایی خود را حفظ نمایید‪.‬‬

‫‪1‬ــ‪24‬ــ ابزار الزم‬

‫قطعه با سوراخ کور‬ ‫جعبه ابزار‬
‫درجه متناسب با مدل‪ٔ ،‬‬
‫ٔ‬ ‫جعبه ماهىچه‪،‬‬
‫مدل‪ٔ ،‬‬
‫شکل ‪1‬ــ‪24‬‬ ‫صفحه زیر درجه‪ ،‬چپلت‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫قالب گىرى‪،‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫سطح جدایش مدل های شکل (‪1‬ــ‪ )24‬را با ذکر دالیل‪ ،‬معین کنید‪.‬‬

‫‪125‬‬
 ‫‪2‬ــ‪24‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬
‫ــ رعاىت نکات اىمنى هنگام قالب گىرى‪ ،‬ماهىچه سازى و‬
‫بار رىزى الزامى ست‪.‬‬

‫‪3‬ــ‪24‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل شکل (‪2‬ــ‪ )24‬را انتخاب کنىد‪.‬‬
‫ــ همواره سعی کنید در محل کار منافع کاری و کارگاهی‬
‫را بر منافع خود ترجیح دهید‪.‬‬

‫درجه زىرىن قالب گىرى‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :2‬نىمه اى از مدل را در‬
‫کنىد‪.‬‬
‫صفحه زىر درجه برگردانىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ قالب را با‬
‫ــ به سطح قالب پودر جداىش بپاشىد (شکل ‪3‬ــ‪.)24‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫توضیح دهید برای جلوگیری از حرکت ماهیچه در هنگام بارریزی چه باید کرد؟‬

‫قطعه ریختگی سالم می شود‪.‬‬

‫٭ جلوگیری از حرکت ماهیچه در هنگام بارریزی سبب تولید ٔ‬
‫‪126‬‬
 ‫نىمه زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫نىمه دوم مدل را روى ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ٔ :3‬‬
‫لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬‫ــ ٔ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى نماىىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫حوضچه بار رىزى را اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ سىخ هواکش بزنىد و‬
‫لوله راهگاه را خارج نماىىد (شکل ‪4‬ــ‪.)24‬‬‫ــ ٔ‬

‫مرحلۀ ‪4‬‬
‫ماهىچه اىن قطعه را با روش هوا سخت‬
‫ٔ‬ ‫ــ ماهىچه سازى‪:‬‬
‫تهىه کنىد (شکل ‪    5‬ــ‪.)24‬‬

‫مرحلۀ ‪ :5‬قالب روىى را بردارید و در محل مناسب قرار‬

‫دهىد‪.‬‬
‫حوضچه پاى راهگاه و راهبار اىجاد‬
‫ٔ‬ ‫ــ روى قالب زىرىن‬
‫کنىد‪.‬‬
‫نىمه مدل را از قالب خارج کنىد‪.‬‬
‫ــ دو ٔ‬
‫ــ ماهىچه را پس از سخت شدن در قالب قرار دهىد (شکل‬
‫‪   6‬ــ‪.)24‬‬

‫مرحلۀ ‪ :6‬قالب روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬

‫ــ هنگام جفت کردن ِ‬
‫قالب روىى دقت کنىد ماهىچه به قالب‬
‫آسىبى نرساند‪.‬‬
‫آماده بار رىزى ست (شکل ‪7‬ــ‪.)24‬‬
‫ــ قالب‪ٔ ،‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫اگر در قالب این واحد کاری‪ ،‬زه ماهیچه تعبیه نشود چه عیوبی ایجاد می شود؟‬

‫٭ توصیه به ایجاد زه ماهیچه در قالب‪ ،‬از نتایج ارزشیابی عیوب ایجاد شده در قالب های فاقد زه ماهیچه است‪.‬‬

‫‪127‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :7‬قالب آماده را بار رىزى کنىد‪ .‬شکل (‪   8‬ــ‪)24‬‬
‫قطعه رىخته شده همراه با سیستم راهگاهی را نشان مى دهد‪.‬‬ ‫ٔ‬
‫ــ همواره سعی کنید کار را در وقت و زمان تعیین شده‬
‫انجام دهید و ارائه نمایید‪.‬‬

‫شکل ‪    8‬ــ‪24‬ــ قطعهٴ رىختگى‬

‫فعالیت (‪)4‬‬

‫در مدل شکل ‪9‬ــ‪ 24‬محل مناسب جهت تعبی ٔه سیستم راهگاهی را با ذکر دالیل مشخص کنید‪.‬‬

‫شکل ‪9‬ــ‪24‬‬
‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شمارۀ ‪24‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬
‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬
‫ٔ‬
‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫تعبیه سیستم راهگاهی باید با قوانین و اصول انجماد مذاب در قالب مطابقت داشته باشد‪.‬‬
‫٭ ٔ‬
‫‪128‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫قالب گىرى و رىخته گرى مدل با ماهىچۀ عمودى با ىک تکىه گاه در باال‬

‫کا‬
‫رش‬
‫‪25‬‬

‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قالب گیرى و ریخته گرى انواع مدل با ماهیچهٔ عمودى با یک تکیه گاه در باال (آویز) را انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫ــ قطعاتى هستند به شکل پىستون‪ ،‬که داراى سوراخ و‬
‫شکاف ىک طرفه اند و باىد به صورت عمودى قالب گىرى شوند‪.‬‬
‫مدل اىن قطعات با استفاده از ماهىچ ٔه عمودى با ىک تکىه گاه در‬
‫باال طراحى مى شود که به آن ماهىچ ٔه معلق (آوىز) مى گوىند (شکل‬
‫‪ 1‬ــ ‪.)25‬‬

‫‪ 1‬ــ‪ 25‬ــ ابزار الزم‬

‫شکل ‪ 1‬ــ‪25‬‬
‫مدل و جعب ٔه ماهىچه‪ ،‬درج ٔه مناسب‪ ،‬جعب ٔه ابزار قالب گىرى‪،‬‬
‫صفحه زیر درجه‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫مفتول جهت ساخت قانجاق‪،‬‬

‫‪ 2‬ــ‪ 25‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬

‫ــ رعاىت نکات اىمنى در هنگام قالب گىرى‪ ،‬ماهىچه سازى‬
‫و باررىزى الزامىست‪.‬‬
‫ــ در هنگام ساخت قانجاق حتم ًا از دستکش استفاده کنید‬
‫تا از صدمه دیدن دست جلوگیری شود‪.‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫توضیح دهید که چرادر قالب گیری مدل این واحد کار از قانجاق استفاده می شود؟‬

‫٭ استفاده از قانجاق سبب جلوگیری از صدمه دیدن ماهیچه و قالب در حین بارریزی می شود‪.‬‬

‫‪129‬‬
 ‫‪3‬ــ‪ 25‬ــ مراحل اجرای کار‬
‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل شکل ‪ 2‬ــ  ‪ 25‬را انتخاب کنىد‪.‬‬
‫ــ انتخاب صحیح ابزار و تجهیزات قالب گیری در اجرای‬
‫کار‪ ،‬سبب صرفه جویی و کاهش اتالف زمان می شود‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ :2‬نىم ٔه اصلى مدل را در درج ٔه زیرین قالب گىرى‬

‫کنىد‪.‬‬
‫ــ قالب زىرىن را برگردانىد (شکل ‪ 3‬ــ‪.)25‬‬

‫مرحلۀ ‪ :3‬نىم ٔه دوم مدل (تکىه گاهى ماهىچه) را روى نىمه‬

‫زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ روى مدل و سطح قالب زىرىن پودر جداىش بپاشىد‪.‬‬
‫ــ تاى روىى درجه را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ لول ٔه راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ درج ٔه روىى را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ــ با زدن سیخ هواکش کانال خروج گاز اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ــ حوضچ ٔه بار رىز را اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ــ لول ٔه راهگاه را خارج کنىد (شکل ‪ 4‬ــ‪.)25‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫ماهیچه عمودی با یک تکیه گاه در باال‪ ،‬می توان از روش دیگری استفاده کرد؟‬
‫ٔ‬ ‫آیا برای قالب گیری مدل های با‬

‫٭ با نوآوری در مراحل قالب گیری مدل‪ ،‬می توان مواد مصرفی را کاهش داد‪.‬‬

‫‪130‬‬
 ‫ماهىچه مربوطه را با روش ‪ CO2‬به ترتىب ذىل‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪:4‬‬
‫تهىه کنىد‪.‬‬
‫ــ قانجاق را متناسب با ماهىچه شکل دهىد‪.‬‬
‫ــ با استفاده از مخلوط کن‪ ،‬ماس ٔه سىلیسى و چسب سىلیکات‬
‫سدیم را مخلوط کنىد‪.‬‬
‫ــ هنگام ماهىچه گىرى‪ ،‬قانجاق را (مطابق شکل ‪  5‬ــ‪،)25‬‬
‫داخل ماس ٔه ماهیچه قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ داخل ماهىچه کانال عبور گاز اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ــ به ماهىچه‪ ،‬گاز ‪ CO2‬بدمىد‪.‬‬
‫ــ پس از سخت شدن‪ ،‬ماهىچه را از داخل جعب ٔه ماهىچه‬
‫خارج کنىد‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ِ :5‬‬
‫قالب روىى را بلند کنىد و آن را در محل مناسب‬
‫طورى قرار دهىد که امکان استقرار ماهىچه در محل خود باشد‪.‬‬
‫نىمه مدل را از قالب خارج کنىد (شکل ‪ 6‬ــ‪.)25‬‬
‫ــ ٔ‬

‫مرحلۀ‪ :6‬روى قالب زیرین حوضچ ٔه پاى راهگاه و راهبار‬

‫اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ــ نىم ٔه اصلى مدل را از قالب خارج کنىد (شکل ‪ 7‬ــ‪.)25‬‬
‫ــ همواره تالش کنید در کارگاه یا محل کار کلی ٔه مراحل‬
‫قالب گیری را به درستی انجام دهید‪.‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫توضیح دهید برای افزایش استحکام ماهیچه های کوچک و بزرگ‪ ،‬از چه نوع تقویت کننده هایی استفاده می شود؟‬

‫٭ روش های افزایش استحکام ماهیچه ها‪ ،‬متناسب با ابعاد و شکل آنها‪ ،‬متفاوت است‪.‬‬

‫‪131‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ :7‬ماهىچه را مطابق شکل در محل تکىه گاه روى‬
‫ِ‬
‫قالب روىى قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ با استفاده از قانجاق‪ ،‬ماهىچه را در محل خود مهار کنىد‬
‫تا در همان جا محکم شود (شکل ‪ 8‬ــ‪.)25‬‬

‫مرحلۀ ‪ِ :8‬‬
‫قالب روىى را با دقت برگردانىد‪.‬‬
‫قالب روىى را با توجه به ارتفاع بلند ماهىچه روى قالب‬ ‫ــ ِ‬
‫زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫دقت کنىد ماهىچه صدمه اى به قالب وارد نکند‪ .‬براى اىن‬
‫منظور از پىن بلند (راهنما) استفاده کنىد‪.‬‬
‫ــ قالب‪ ،‬آماد ٔه بار   رىزى ست (شکل ‪ 9‬ــ‪.)25‬‬
‫ــ با توجه به ارتفاع بلند ماهیچه برای جلوگیری از صدمه‬
‫دیدن قالب‪ ،‬باید از پین های راهنمای بلند استفاده کرد تا ماهیچه با‬
‫دیواره های قالب برخورد نداشته باشد و در محل خود قرار گیرد‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ِ :9‬‬
‫قالب آماده را باررىزى کنىد‪.‬‬
‫قطعه ریخته شده همراه با سیستم راهگاهی‬
‫شکل   (‪ 10‬ــ‪ٔ )25‬‬
‫را نشان می دهد‪.‬‬
‫تمرىن‪ :‬مدل هاى مشابه شکل (‪ 2‬ــ‪ )25‬را قالب گىرى و‬
‫رىخته گرى نماىىد‪.‬‬

‫فعالیت (‪)4‬‬

‫گزارشی از نحو ٔه قالب گیری با ماهیچ ٔه عمودی با یک تکیه گاه در باال را تهیه کنید‪.‬‬

‫کلیه مراحل کار و عیوب ایجاد شده و نگه داری و بایگانی آن ها مانع از آزمودن مجدد تجارب قبلی می شود‪.‬‬
‫٭ ثبت ٔ‬
‫‪132‬‬
 ‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪25‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪133‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گىرى و رىخته گرى مدل با ماهىچۀ پوششى‬

‫رش‬
‫‪26‬‬

‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫انواع مدل با ماهیچهٔ پوششى را قالب گیری کند‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫ماهىچه پوششى طراحى مى شود‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫مدل بعضى از قطعات با‬
‫محفظه آن را کامال ً‬
‫ٔ‬ ‫اىن نوع ماهىچه ها هنگام قرار گرفتن در قالب‪،‬‬
‫مى پوشاند‪ .‬بعضى اوقات در قالب گىرى مدل اىن قطعات نىازى به‬
‫وظىفه ِ‬
‫قالب روىى‬ ‫ٔ‬ ‫رىشه ماهىچه‬
‫قالب روىى نىست‪ ،‬زیرا ٔ‬ ‫استفاده از ِ‬
‫را هم انجام مى دهد (شکل ‪ 1‬ــ‪ .)26‬در قالب گىرى هنگام اىجاد‬
‫محفظه قالب متصل گردد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫راهبار باىد دقت شود تا راهبار (کانال) به‬

‫اىن عمل به دو روش انجام مى گىرد‪:‬‬

‫الف ) اىجاد مسىر راهگاه از داخل ماهىچه (شکل ‪ 2‬ــ‪.)26‬‬
‫احاطه علمی و فنی بر مراحل اجرای‬
‫ٔ‬ ‫ــ در صورت داشتن‬
‫کار‪ ،‬سفارش مشتری را بپذیرید‪.‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬

‫ماهیچه پوششی قالب گیری می شود؟‬

‫ٔ‬ ‫بررسی کنید در صنعت چه نوع قطعاتی با استفاده از‬

‫٭ روش های قالب گیری در صنایع‪ ،‬با هدف تأمین منافع اقتصادی مورد استفاده قرار می گیرند‪.‬‬

‫‪134‬‬
 ‫ب )اىجاد راهبار از زىر رىش ٔه ماهىچه (شکل ‪ 3‬ــ‪.)26‬‬

‫‪ 1‬ــ‪ 26‬ــ ابزار الزم‬

‫مدل‪ ،‬قالب ماهىچه‪ ،‬درج ٔه متناسب با مدل‪ ،‬جعب ٔه ابزار‬
‫قالب گىرى و صفح ٔه زیر درجه‪.‬‬
‫ــ برای جلوگیری از حوادث احتمالی‪ ،‬همواره سعی کنید‬
‫محل کار خود را تمیز و منظم نگه دارید‪.‬‬

‫‪2‬ــ‪ 26‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬

‫ــ رعاىت کلىهٔ نکات اىمنى هنگام قالب گىرى‪ ،‬ماهىچه سازى‬
‫و باررىزى الزامىست‪.‬‬

‫‪ 3‬ــ‪ 26‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل شکل (‪ 4‬ــ‪ )26‬را انتخاب کنىد‪.‬‬
‫درجه زیرین قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :2‬مدل را در‬

‫ــ قالب را برگردانىد و به سطح قالب پودر جداىش بپاشىد‬

‫(شکل ‪  5‬ــ‪.)26‬‬

‫مرحلۀ ‪ :3‬لول ٔه راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬

‫ــ درج ٔه روىى را روى ِ‬
‫قالب زیرین قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ درج ٔه روىى را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ــ سىخ هواکش بزنىد و حوضچه باررىز اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ــ لول ٔه راهگاه را خارج نماىىد (شکل ‪ 6‬ــ‪.)26‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫آیا می توان مدل این واحد کار را بدون استفاده از درج ٔه رویی قالب گیری و ریخته گری کرد؟‬

‫درجه رویی می تواند مراحل انجام کار را کاهش دهد‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫٭ امکان سنجی قالب گیری مدل بدون‬

‫‪135‬‬
 ‫مرحلۀ ‪ِ :4‬‬
‫قالب روىى را بردارىد و در محل مناسب قرار‬
‫دهىد‪.‬‬
‫حوضچه پاى راهگاه و راهبار را اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫ــ مدل را از قالب خارج نماىىد (شکل ‪ 7‬ــ‪.)26‬‬

‫مرحلۀ ‪    :5‬ماهىچ ٔه اىن مدل را به روش جعب ٔه داغ به ترتىب‬

‫ذىل تهىه نماىىد‪:‬‬
‫ــ جعب ٔه ماهىچه فلزى را گرم کنىد‪.‬‬
‫ــ جعب ٔه ماهىچه را از ماس ٔه چراغى پر کنىد‪.‬‬
‫ــ گرم کردن را ادامه دهىد تا ماهىچه کام ًال سخت شود‬
‫(شکل ‪   8‬ــ‪.)26‬‬
‫دقت داشته باشید تغىىر رنگ ماس ٔه چراغى نشان دهند ٔه‬
‫سخت شدن آن است‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ :6‬ماهىچه را در قالب قرار دهىد‪.‬‬

‫قالب روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ ِ‬
‫ــ قالب‪ ،‬آماد ٔه باررىزى ست (شکل ‪ 9‬ــ‪.)26‬‬
‫مرحلۀ ‪ :7‬قالب آماده را باررىزى کنىد‪.‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫نحو ٔه قالب گیری و محل مناسب جهت تعبی ٔه سیستم راهگاهی مدل شکل ‪10‬ــ‪ 26‬را توضیح دهید‪.‬‬

‫تعبیه سیستم راهگاهی مدل های مشابه تا حدود زیادی یکسان است‪.‬‬
‫٭ روش قالب گیری و محل مناسب ٔ‬
‫‪136‬‬
 ‫شکل ‪ 10‬ــ‪26‬‬

‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪26‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪137‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گىرى و رىخته گرى مدل با ماهىچۀ چکمه اى‬

‫رش‬
‫‪27‬‬

‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قالب گیرى و ریخته گرى انواع مدل با ماهیچه چکمه اى را انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫ــ بعضى از قطعات داراى حفره و شکاف‪ ،‬سوراخ در‬
‫دىواره هاى جانبى دارند‪ ،‬مانند (شکل ‪1‬ــ‪.)27‬‬
‫ــ پذیرش انتقاد مشتری و تالش در جهت رفع و اصالح‬
‫آن سطح کیفی کار را افزایش می دهد‪.‬‬
‫قطعه‬

‫شکل ‪ 1‬ــ‪27‬‬

‫هنگام طراحى و ساخت مدل اىن قطعات براى آسان تر شدن‬

‫تکىه گاه‬ ‫قالب گىرى‪ ،‬تکىه گاه ماهىچ ٔه آن ها را تا سطح جداىش مدل ادامه‬
‫مدل‬
‫مى دهند (شکل ‪ 2‬ــ‪ .)27‬اىن نوع ماهىچه را چکمه اى مى نامند‬
‫شکل ‪ 2‬ــ‪27‬‬ ‫(شکل ‪ 3‬ــ‪.)27‬‬

‫‪ 1‬ــ‪ 27‬ــ ابزار الزم‬

‫مدل‪ ،‬جعب ٔه ماهىچه‪ ،‬درج ٔه متناسب با مدل‪ ،‬جعب ٔه ابزار‬
‫قالب گىرى و صفح ٔه زیر درجه‪.‬‬

‫ماهىچه‬

‫شکل ‪ 3‬ــ‪27‬‬ ‫فعالیت (‪)1‬‬

‫توضیحات هنرآموز محترم را درخصوص قالب گیری و ریخته گری مدل با ماهیچه چکمه ای بنویسید‪.‬‬

‫‪138‬‬
 ‫‪ 2‬ــ‪ 27‬ــ نکات اىمنى‬
‫ــ رعاىت نکات اىمنى هنگام قالب گىرى‪ ،‬ماهىچه سازى و‬
‫رىخته گرى الزامىست‪.‬‬

‫‪ 3‬ــ‪ 27‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل شکل (‪ 2‬ــ‪ )27‬را انتخاب کنىد‪.‬‬
‫مرحلۀ ‪ :2‬مدل را روى صفح ٔه زىر درجه قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ درج ٔه زىرىن را قالب گىرى کنىد (شکل ‪ 4‬ــ‪.)27‬‬

‫مرحلۀ ‪ :3‬قالب را همراه با صفح ٔه زىر درجه برگردانىد‪.‬‬

‫ــ به سطح قالب پودر جداىش بپاشىد (شکل ‪   5‬ــ‪.)27‬‬

‫مرحل ٔه ‪ :4‬درج ٔه روىى را روى قالب زیرین قرار دهىد‪.‬‬

‫ــ لول ٔه راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ درج ٔه روىى را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ــ سىخ هواکش بزنىد و حوضچ ٔه باررىز را اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ــ لول ٔه راهگاه را خارج نماىىد (شکل ‪ 6‬ــ‪.)27‬‬
‫ــافزایش مهارتهای علمی و فنی به همراه کسب ویژگیهای‬
‫اخالقی و رفتار حرفه ای در کار سبب پیشرفت در کار و زندگی‬
‫می شود‪.‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬
‫در صورتی که در قالب گیری مدل این واحد کار‪ ،‬سیستم راهگاهی از جهت ماهیچه در نظر گرفته شود‪ ،‬چه عیوبی در‬
‫قطعه ایجاد می شود؟‬

‫‪139‬‬
 ‫مرحل ٔه ‪ :5‬ماهىچ ٔه اىن قطعه را با استفاده از روش جعب ٔه‬
‫داغ (هات  باکس) به ترتىب زىر تهىه کنىد‪.‬‬
‫ــ قالب ماهىچه را گرم کنىد‪.‬‬
‫ــ ماس ٔه چراغى (ماس ٔه سىلىنى ىا چسب فنل) را داخل قالب‬
‫ماهىچه برىزىد و قالب ماهىچه را حرارت دهىد‪ .‬پس از سخت شدن‪،‬‬
‫ماهىچه را از آن خارج نمایید (شکل ‪ 7‬ــ‪.)27‬‬

‫مرحل ٔه ‪ :6‬قالب روىى را بردارىد و آن را در محل مناسب‬

‫قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ روى قالب زیرین حوضچ ٔه پاى راهگاه و راهبار را‬
‫اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ــ مدل را از قالب خارج نماىىد (شکل ‪   8‬ــ‪.)27‬‬

‫مرحل ٔه ‪ :7‬ماهىچه را در محل خود قرار دهىد‪.‬‬

‫قالب روىى را روى ِ‬
‫قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬ ‫ــ ِ‬
‫ــ قالب‪ ،‬آماده باررىزى ست (شکل ‪ 9‬ــ‪.)27‬‬
‫مرحل ٔه ‪ :8‬قالب آماده را باررىزى کنىد‪.‬‬
‫ــ همواره در حین انجام کار‪ ،‬با حفظ اعتماد به نفس‪ ،‬بر‬
‫توانایی ها و خالقیت خود تکیه کنید‪.‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫روش قالب گیری مدل شکل ‪10‬ــ‪ 27‬را به همراه محل مناسب سیستم راهگاهی توضیح دهید‪.‬‬

‫‪140‬‬
 ‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪27‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪141‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫قالب گىرى و رىخته گرى مدل با ماهىچۀ دور (پىرامون)‬

‫رش‬
‫‪28‬‬

‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قالب گیرى و ریخته گرى انواع مدل با ماهیچ ٔه دور را انجام دهد‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫براى سرعت عمل در قالب گىرى و بهبود کىفىت سطوح‬
‫قطعاتى مانند قرقره‪ ،‬پولى و … مى توان از روش قالب گىرى مدل‬
‫ماهىچه‬
‫ٔ‬ ‫ماهىچه دور (ماهىچه پىرامون) به جاى قالب گىرى با‬
‫ٔ‬ ‫با‬
‫برگردان استفاده نمود (شکل ‪ 1‬ــ    ‪.)28‬‬
‫ــ همواره سعی کنید برای کاری که قرار است انجام دهید‬
‫شکل ‪ 1‬ــ  ‪28‬ــ رسم مکانىکى چرخ تسمه در برش‬ ‫توضیحات دقیق و کافی جهت اقناع مشتری در اختیار داشته باشید‪.‬‬

‫‪ 1‬ــ     ‪  28‬ــ ابزار و وساىل الزم‬

‫مدل‪ ،‬جعب ٔه ماهىچه‪ ،‬درج ٔه متناسب با مدل‪ ،‬جعب ٔه ابزار‬
‫قالب گىرى‪ ،‬مشعل گاز‪ ،‬پىچ دستى‪ ،‬دستکش نسوز و صفح ٔه‬
‫زیردرجه‪.‬‬

‫‪ 2‬ــ     ‪  28‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬

‫ــ رعاىت نکات اىمنى هنگام قالب گىرى‪ ،‬ماهىچه سازى و‬
‫باررىزى الزامىست‪.‬‬

‫فعالیت (‪)1‬‬
‫بررسی کنید در مورد قالب گیری قطعات پولی شکل چه زمانی از ماهیچ ٔه برگردان و چه زمانی از ماهیچه دور‬
‫(پیرامون) استفاده می شود؟‬

‫‪142‬‬
 ‫‪ 3‬ــ     ‪  28‬ــ مراحل اجرای کار‬
‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل شکل (‪ 2‬ــ     ‪ )28‬را انتخاب کنىد‪.‬‬
‫ــ همواره سعی کنید در جهت گزینه های انتخاب مشتری‬
‫در موردکار‪ ،‬اطالعات الزم و کافی را صادقانه ارائه نمایید‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ :2‬مدل را روى صفح ٔه زىر درجه قرار دهىد‪.‬‬

‫ــ درج ٔه زىرىن را روى صفح ٔه زىر درجه قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ درج ٔه زىرىن را قالب گىرى کنىد (شکل ‪ 3‬ــ    ‪.)28‬‬

‫مرحلۀ ‪ :3‬قالب را همراه با زىر درجه برگردانىد‪.‬‬

‫ــ به سطح قالب پودر جداىش بپاشىد‪.‬‬
‫لوله راهگاه را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬ ‫ــ ٔ‬
‫درجه زىرىن قرار دهىد‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫درجه روىى را روى‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫درجه روىى را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫حوضچه باررىز را اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ کانال خروج گاز و‬
‫لوله راهگاه را خارج کنىد (شکل ‪ 4‬ــ    ‪.) 28‬‬
‫ــ ٔ‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫عیوب ایجاد شده در حین قالب گیری مدل این واحد کار را توضیح دهید‪.‬‬

‫‪143‬‬
 ‫جعبه داغ (هات‬‫ماهىچه اىن مدل را با روش ٔ‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪:4‬‬
‫باکس ) به ترتىب ذىل تهىه کنىد‪.‬‬
‫جعبه ماهىچه را با مشعل گاز گرم کنىد (شکل ‪ 5‬ــ    ‪.)28‬‬
‫ــ ٔ‬

‫ــ ماس ٔه چراغى را داخل جعب ٔه ماهىچه برىزىد‪.‬‬

‫ــ حرارت دادن را تا سخت شدن ماس ٔه ماهىچه ادامه دهىد‪.‬‬
‫جعبه ماهىچه با دستکش نسوز خارج کنىد‬‫ــ ماهىچه را از ٔ‬
‫(شکل ‪ 6‬ــ    ‪.)28‬‬

‫مرحلۀ ‪ِ :5‬‬
‫قالب روىى را بردارىد و در محل مناسب قرار‬
‫دهىد‪.‬‬
‫ــ مدل را از قالب خارج نماىىد (شکل ‪ 7‬ــ     ‪.)28‬‬
‫ــ هنگام گفت و گو با مشتری‪ ،‬ضمن حفظ شئونات اخالقی‬
‫و داشتن گفتار مالیم و صمیمی سخنان و خواسته هایش را دقیقاً‬
‫گوش کنید‪.‬‬

‫مرحلۀ ‪ :6‬ماهىچه را در محل خود داخل قالب زىرىن‬

‫قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ قالب روىى را روى قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ قالب‪ ،‬آماده باررىزى ست (شکل ‪   8‬ــ      ‪.)28‬‬

‫مرحلۀ ‪ :7‬قالب آماده را بارریزی کنید‪.‬‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫نحو ٔه قالب گیری و محل مناسب سیستم راهگاهی مدل شکل ‪9‬ــ ‪ 28‬را توضیح دهید‪.‬‬

‫٭ روش های قالب گیری مدل های مدور و محل مناسب سیستم راهگاهی آنها‪ ،‬با توجه به شکل و ابعاد قطعه‪ ،‬متفاوت است‪.‬‬

‫‪144‬‬
 ‫شکل ‪  9‬ــ   ‪28‬‬

‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪28‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪145‬‬
 ‫و‬ ‫ا‬
‫حد‬
‫کا‬
‫بازدىد از کارخانجات صنعتى رىخته گرى‬

‫رش‬
‫‪29‬‬

‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫ــ پس از بازدید از یک کارخانهٔ ریخته گری گزارش کاملی از مراحل تولید قطعات‬
‫آن ارائه دهد‪.‬‬
‫ــ مراحل بازدید و تهیهٔ گزارش مطابق کار عملی شمارهٔ ‪ 20‬است‪.‬‬

‫‪146‬‬
 ‫ا‬ ‫و‬
‫حد‬
‫کا‬
‫اىجاد راهگاه پله اى‬

‫رش‬
‫‪30‬‬

‫ما‬
‫رۀ‬
‫هدف رفتارى‪ :‬در پایان جلسه از هنرجو انتظار مى رود‪:‬‬
‫قالب گیرى و ریخته گرى مدل با راهگاه پله اى را انجام دهد‪ .‬‬

‫مقدمه‬
‫مدل هاىى که نسبت ارتفاع به قطر آن ها زىاد است‪ ،‬معموال ً‬
‫به صورت عمودى (اىستاده) رىخته گرى مى شود (شکل ‪ 1‬ــ‪.)30‬‬
‫ــ در رىخته گرى اىن نوع قطعات براى اطمىنان از پرشدن‬
‫قالب هنگام مذاب رىزى از راهگاه پله اى استفاده مى شود‪.‬‬
‫ــ همواره در محل کار سعی کنید که آمادگی و تعامل الزم‬
‫را جهت همکاری با واحد های مختلف داشته باشید‪.‬‬

‫شکل ‪ 1‬ــ‪30‬‬

‫‪3‬‬
‫‪ 1‬ــ‪ 30‬ــ ابزار الزم‬
‫مدل‪ ،‬سه لنگ ٔه درج ٔه متناسب با مدل شکل (‪ 2‬ــ‪ ،)30‬جعب ٔه‬
‫‪2‬‬ ‫ابزار قالب گىرى و صفح ٔه زیر درجه‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫شکل ‪ 2‬ــ‪30‬‬ ‫فعالیت (‪)1‬‬

‫بررسی کنید در یک کارخانهٔ ریخته گری داخلی‪ ،‬قطعات با نسبت ارتفاع به قطر زیاد را با چه روشی قالب گیری می کنند؟‬

‫‪147‬‬
 ‫‪ 2‬ــ‪ 30‬ــ نکات اىمنى و بهداشتى‬
‫ــ رعاىت نکات اىمنى هنگام قالب گىرى و باررىزى‬
‫الزامىست‪.‬‬

‫‪ 3‬ــ‪ 30‬ــ مراحل انجام کار‬

‫مرحلۀ ‪ :1‬مدل شکل (‪1‬ــ‪ )30‬را انتخاب کنىد‪.‬‬
‫شماره‪ 1‬از شکل (‪ 2‬ــ‪ )30‬را قالب گىرى‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ٔ :2‬‬
‫درجه‬
‫کنىد‪.‬‬
‫ــ قالب را برگردانىد (شکل ‪ 3‬ــ‪.)30‬‬
‫مرحلۀ ‪ :3‬به سطح قالب ‪ 1‬پودر جداىش بپاشىد‪.‬‬
‫نىمه مدل مخروطى شکل را با رعاىت شىب آن روى‬ ‫ــ ٔ‬
‫قالب زىرىن قرار دهىد‪.‬‬
‫ــ داخل مدل را از ماسه پر کنىد‪.‬‬
‫ماسه داخل مدل را بکوبىد‪.‬‬
‫ــ ٔ‬
‫ــ سطح آن را صاف کنىد و به آن پودر جداىش بپاشىد (شکل‬
‫‪ 4‬ــ‪.)30‬‬
‫توجه‪ٔ :‬‬
‫ماسه داخل مدل را ماهىچ ٔه تر مى گوىند‪.‬‬
‫ــ همواره سعی کنید پیشنهادهای دیگر کاری را زمانی‬
‫بپذیرید که نسبت به کار قبلی خود شرایط بهتری به دست آورده اید‪.‬‬

‫شماره ‪ 1‬قرار‬
‫ٔ‬ ‫شماره ‪ 2‬را روى قالب‬
‫ٔ‬ ‫درجه‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪:4‬‬
‫دهىد‪.‬‬
‫درجه‬
‫ٔ‬ ‫اندازه ارتفاع دو لنگه‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫لوله راهگاه‪ ،‬حداقل به‬
‫ــ ٔ‬
‫روىى را در محل مناسب قرار دهىد‪.‬‬
‫درجه ‪ 2‬را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫ــ سطح قالب ‪ 2‬را صاف کنىد‪.‬‬
‫ــ به سطح آن پودر جداىش بپاشىد (شکل ‪    5‬ــ‪.)30‬‬

‫فعالیت (‪)2‬‬

‫ماهیچه تر را به کار برد؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫آیا می توان برای مدل این واحد کار ماهیچه با جنس دیگری به جز‬

‫‪148‬‬
 ‫تکه دىگر مدل را در محل خود قرار دهىد‪.‬‬ ‫مرحلۀ ‪ٔ :5‬‬
‫درجه ‪ 3‬را روى قالب ‪ 2‬قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫توجه‪ :‬براى اىنکه درجه ها در ىک راستا قرار گىرند بهتر‬
‫است از پىن سرتاسرى استفاده کنىد‪.‬‬
‫درجه ‪ 3‬را قالب گىرى کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫ــ سطح درجه را صاف کنىد و سىخ هواکش بزنىد‪.‬‬
‫حوضچه باررىز را اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ‬
‫لوله راهگاه را خارج کنىد (شکل ‪ 6‬ــ‪.)30‬‬ ‫ــ ٔ‬

‫شماره ‪ 3‬را بردارىد و در جاى مناسب‬

‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :6‬قالب‬
‫قرار دهىد‪.‬‬
‫شماره ‪ 3‬اىجاد کنىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ــ راهبار را روى قالب‬
‫تکه مدل را خارج کنىد (شکل ‪ 7‬ــ‪.)30‬‬‫ــ ٔ‬

‫شماره ‪ 1‬بردارىد و در‬

‫ٔ‬ ‫شماره ‪ 2‬را از روى قالب‬
‫ٔ‬ ‫ــ قالب‬
‫جاى مناسب قرار دهىد (شکل ‪    8‬ــ‪.)30‬‬
‫ــ در هنگام بروز عیب و نقص در کار انجام شده‪ ،‬جهت‬
‫رفع آنها تا حصول اطمینان‪ ،‬اقدام و پیگیری نمایید‪.‬‬

‫شماره ‪ 1‬اىجاد‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :7‬راهبار دىگرى را روى قالب‬
‫کنىد‪.‬‬
‫ماهىچه اىستاده‬
‫ٔ‬ ‫بدنه مخروطى شکل مدل را از روى‬
‫ــ ٔ‬
‫(ماهىچه تر) خارج کنىد (شکل ‪ 9‬ــ‪.)30‬‬
‫ٔ‬

‫فعالیت (‪)3‬‬

‫قطعه کار تعبیه شود چه عیوبی در قطعه ایجاد می شود؟‬

‫در صورتی که در قالب گیری مدل این واحد کار‪ ،‬راهگاه روی ٔ‬
‫٭ بررسی دقیق سیستم راهگاهی تعبیه شده در قالب گیری قطعات با شکل مشابه سبب کاهش بروز عیب در کارهای بعدی می شود‪.‬‬

‫‪149‬‬
 ‫شماره ‪ 1‬قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫شماره ‪ 2‬را روى قالب‬
‫ٔ‬ ‫مرحلۀ ‪ :8‬قالب‬
‫شماره ‪ 2‬قرار دهىد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫شماره ‪ 3‬را روى قالب‬
‫ٔ‬ ‫ــ قالب‬
‫ــ در هنگام جفت کردن قالب ها بهتر است از پىن هاى‬
‫سرتاسرى استفاده شود تا صدمه اى به قالب نرسد‪.‬‬
‫آماده باررىزى ست (شکل ‪ 10‬ــ‪.)30‬‬ ‫ــ قالب‪ٔ ،‬‬

‫شکل ‪ 10‬ــ‪30‬‬

‫مرحلۀ ‪ :9‬قالب آماده را باررىزى نماىىد‪ .‬شکل (‪11‬ــ‪)30‬‬

‫قطعه رىختگى همراه با سىستم راهگاهى پله اى را نشان مى دهد‪.‬‬
‫ٔ‬

‫شکل ‪ 11‬ــ‪30‬‬
‫فعالیت (‪)4‬‬

‫نحوه قالب گیری مدل شکل (‪12‬ــ‪ )30‬را به همراه محل مناسب سیستم راهگاهی توضیح دهید‪.‬‬
‫ٔ‬

‫شکل ‪ 12‬ــ‪30‬‬

‫‪150‬‬
 ‫جدول ارزشیابی‬
‫جدول ارزشیابی واحد کار شماره ‪30‬‬

‫نمرهٔ کسب شده‬ ‫نمرهٔ پیشنهادی‬ ‫عنوان‬

‫‪1‬‬ ‫انضباط‬

‫‪1‬‬ ‫شرکت در کار گروهی‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت نکات ایمنی‬

‫‪2‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار و تجهیزات‬

‫ٔ‬

‫‪4‬‬ ‫نحوه انجام مراحل کار‬

‫ٔ‬

‫‪10‬‬ ‫انجام فعالیت ها‬

‫‪20‬‬ ‫جمع‬

‫‪151‬‬
 ‫مورد کاوی(‪)3‬‬

‫می دانیم رعایت مقررات راهنمایی و رانندگی حافظ جان انسان هاست و ما وظیفه داریم که برای حفظ جان خود و‬
‫خانواده این مقررات را رعایت کنیم‪.‬‬
‫اتومبیلی در جاده در حال حرکت بود و متأسفانه با سرعت مطمئنه حرکت نمی کرد‪ .‬بر اثر طوالنی بودن زمان کارکرد‬
‫اتومبیل وحساس شدن قطعات ماشین‪ ،‬یکی از چرخ های این اتومبیل آسیب دید و از اتومبیل جدا وبه طرف راست جاده‬
‫پرتاب شد‪.‬جدا شدن چرخ سبب انحراف خودرو و برخورد با خودرو دیگر شد‪.‬‬
‫پروندهٔ این تصادف به دادگستری ارجاع شد و عدم کارشناسان رسمی دادگستری و پلیس‪ ،‬ضمن بررسی حادثه‪،‬‬
‫علت را شکست پره های رینگ آلومینیم اعالم کردند‪ .‬برای این منظور سطح شکست رینگ از پره ها و محیط کاری‬
‫رینگ تحت بررسی دقیق قرار گرفت و مشخص شد که در یکی از پره ها ترک وجود داشته که در اثر حرکت خودر و تحت‬
‫فشار قرار گرفتن رینگ‪ ،‬ترک رشد کرده و منجر به شکست پره شده است‪.‬‬

‫‪1‬ــ به نظر شما علت ایجاد ترک در پرهٔ رینگ اتومبیل چیست؟‬
‫‪2‬ــ عوامل مقصر در بروز حادثه چه کسانی می توانند باشند؟‬
‫‪3‬ــ چه راهکارهایی برای جلوگیری از به وجود آمدن این گونه حوادث پیشنهاد می کنید؟‬

‫‪152‬‬
 ‫فهرست منابع اصلی‬

‫الف‪ :‬منابع فارسی‬

‫سوم و چهارم؛ حجازی‪ ،‬دوامی‪ ،‬نظم دار‪ ،‬عسگرزاده‪ ،‬وزارت آموزش و پرورش‬ ‫‪1‬ــ دروس فنّی سال های ّ‬
‫رشته ذوب فلزات و ریخته گری‪.‬‬
‫‪2‬ــ اصول طرّاحی مدل ها و قالب های ریخته گری‪ ،‬مؤلف مراد سلیمی ناشر‪ :‬مراد سلیمی ــ ‪1370 /‬‬
‫‪3‬ــ طراحی و ساخت مدل های ریخته گری‪ ،‬مترجم عبدا… ولی نژاد‬
‫‪1. Principle of Metall casting, R Heine and Rosetal, Mac Grow Hill, Newyork.‬‬
‫‪2. Foundry Technology, P:R Beely Butter worths, London.‬‬
‫‪3. Metalls Handbook Furging and Casting A. F. S.‬‬

‫‪153‬‬