‫ــــم‬ ‫لــــی ُم َح َّمــــ ٍد َو آلِ ُم َح َّمــــ ٍد َو َع ِّج ْ‬

‫ــــل َف َر َج ُه ْ‬ ‫ـــــل َع ٰ‬ ‫اَللّٰ ُه َّ‬

‫ــــم َص ِّ‬

‫سوم دبستان‬
 ‫وزارت آموزش و پرورش‬
‫سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی‬
‫ریاضی ـ سوم دبستان   ـ  ‪305‬‬ ‫نام کتاب‪:‬‬
‫سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی‬ ‫پدیدآورنده‪:‬‬
‫دفتر تألیف کتاب های درسی عمومی و متوسطه ی نظری‬ ‫مدیریت برنامه ریزی درسی و تألیف‪:‬‬
‫فردوس حاجیان ‪ ،‬خسرو داودی‪ ،‬آرش رستگار و وحید عالمیان (اعضای گروه تألیف) ـ‬ ‫شناسه افزوده برنامه ریزی و تألیف‪:‬‬
‫افسانه حجتی طباطبائی (ویراستار)  ‬
‫اداره ی ّ‬
‫کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی‬ ‫مدیریت آماده سازی هنری‪:‬‬
‫احمد  رضا امینی (مدیر امور فنی وچاپ) ـ مجید ذاکری یونسی (مدیر هنری و طراح جلد)  ـ عاطفه‬ ‫شناسه افزوده آماده سازی‪:‬‬
‫جرنده ئی و محمد عباسی (طراح گرافیک و صفحه آرا)    ـ نیلوفر برومند و نسیم بهاری (تصویرگر) ـ زهرا‬
‫ایمانی نصر‪ ،‬فاطمه باقری مهر‪ ،‬فاطمه گیتی جبین‪ ،‬زهرا رشیدی مقدم‪ ،‬فریبا سیر‪ ،‬حمید  ثابت کالچاهی و‬
‫فاطمه رئیسیان فیروزآباد  (امور آماده سازی)‬
‫تهران‪ :‬خیابان ایرانشهر شمالی ـ ساختمان شماره ی ‪ ٤‬آموزش و پرورش (شهید موسوی)‬ ‫نشانی سازمان‪:‬‬
‫ تلفن‪٩ :‬ـ‪ ، ٨٨٨٣١١٦١‬دورنگار ‪ ، ٨٨٣٠٩٢٦٦ :‬کد پستی‪١٥٨٤٧٤٧٣٥٩ :‬‬
‫شرکت افست‪ :‬تهران ـ کیلومتر ‪ ٤‬جاده ی آبعلی‪ ،‬پالک ‪ ،8‬تلفن‪،77339093 :‬‬ ‫ناشر‪:‬‬
‫دورنگار‪ ،77339097 :‬صندوق پستی‪  4979 :‬ـ ‪ 11155‬‬
‫شرکت افست «سهامی عام» (‪)WWW.Offset.ir‬‬ ‫چاپخانه‪:‬‬
‫چاپ یازدهم ‪1402‬‬ ‫سال انتشار و نوبت چاپ‪:‬‬
‫برای دریافت فایل ‪ pdf‬کتاب های درسی به پایگاه کتاب های درسی به نشانی ‪ www.chap.sch.ir‬و برای‬
‫خرید کتاب های درسی به سامانه فروش و توزیع مواد آموزشی به نشانی ‪ www.irtextbook.ir‬یا‬
‫‪  www.irtextbook.com‬مراجعه نمایید‪.‬‬

‫مادی و معنوی این کتاب متعلق به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی‬

‫کلیه ی حقوق ّ‬
‫وزارت آموزش و پرورش است و هرگونه استفاده از کتاب و اجزای آن به صورت چاپی‬
‫و الکترونیکی و ارائه در پایگاه های مجازی‪ ،‬نمایش‪ ،‬اقتباس‪ ،‬تلخیص‪ ،‬تبدیل‪ ،‬ترجمه‪،‬‬
‫عکس برداری‪ ،‬نقاشی‪ ،‬تهیه فیلم و تکثیر به هر شکل و نوع بدون کسب مجوز از این‬
‫سازمان ممنوع است و متخلفان تحت پیگرد قانونی قرار می گیرند‪.‬‬

‫‪ 6‬ـ ‪ 2334‬ـ  ‪ 05‬ـ ‪ 964‬ـ‪ISBN 978‬‬ ‫شابک  ‪  6‬ـ‪2334‬ـ   ‪05‬ـ‪964‬ـ  ‪9٧٨‬‬

 ‫امید من به شما دبستانی هاست‪.‬‬
‫امام خمینی​( ُق ِّد َ‬
‫س سِ ُّرهُ)‬
 ‫فهرست‬
‫فصل‪ :5‬محیط و مساحت‬ ‫فصل‪ :1‬الگوها‬
‫‪80‬‬ ‫ّ‬
‫حل مسئله‪ :‬زیر مسئل ه‬ ‫‪8‬‬ ‫ّ‬
‫حل مسئله‪ :‬الگویاب ی‬
‫‪٨٢‬‬ ‫خط‪ ،‬نیم خط و پاره خط ‬ ‫‪١٠‬‬ ‫شمارش چندتا چندتا ‬
‫‪٨٥‬‬ ‫محیط ‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ماشین های ورودی ــ خروجی ‬
‫‪٨٨‬‬ ‫اندازه ی سطح ‬ ‫‪١٦‬‬ ‫ساعت در بعدازظهر ‬
‫‪٩١‬‬ ‫واحد اندازه گیری سطح ‬ ‫‪١٩‬‬ ‫الگوهای متقارن ‬
‫‪94‬‬ ‫مرور فصل ‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫مرور فصل ‬

‫فصل‪ :6‬جمع و تفریق‬ ‫فصل‪ :2‬عددهای چهار رقمی‬

‫‪٩8‬‬ ‫حل مسئله‪ّ :‬‬
‫حل مسئله ی ساده تر ‬ ‫ّ‬ ‫‪٢6‬‬ ‫حل مسئله‪ :‬الگوسازی ‬ ‫ّ‬
‫‪١٠٠‬‬ ‫مقایسه ی عددها ‬ ‫‪٢٨‬‬ ‫معرفی عدد هزار ‬ ‫ّ‬
‫‪103‬‬ ‫جمع و تفریق ‬ ‫‪٣١‬‬ ‫ارزش مکانی ‬
‫‪١٠٦‬‬ ‫جمع در جدول ارزش مکانی ‬ ‫‪٣٤‬‬ ‫ارزش پول ‬
‫‪١٠٩‬‬ ‫تفریق در جدول ارزش مکانی ‬ ‫‪٣٧‬‬ ‫تقریب اعداد ‬
‫‪112‬‬ ‫مرور فصل ‬ ‫‪40‬‬ ‫مرور فصل ‬

‫فصل‪ :7‬آمار و احتمال‬ ‫فصل‪ :3‬عددهای کسری‬

‫‪116‬‬ ‫حل مسئله‪ :‬حدس و آزمایش ‬ ‫ّ‬ ‫‪44‬‬ ‫حل مسئله‪ :‬رسم شکل ‬ ‫ّ‬
‫‪١١٨‬‬ ‫جدول داده ه ا‬ ‫‪٤٦‬‬ ‫کسر ‬
‫‪١٢١‬‬ ‫احتمال ‬ ‫‪٤٩‬‬ ‫کاربرد کسر در اندازه گیری ‬
‫‪١٢٤‬‬ ‫نمودار دایره ای ‬ ‫‪٥٢‬‬ ‫تساوی کسرها ‬
‫‪١٢٧‬‬ ‫انتخاب نمودار ‬ ‫‪٥٥‬‬ ‫مقایسه ی کسرها ‬
‫‪130‬‬ ‫مرور فصل ‬ ‫‪58‬‬ ‫مرور فصل ‬
‫فصل‪ :8‬ضرب عددها‬ ‫فصل‪ :4‬ضرب و تقسیم‬
‫‪134‬‬ ‫ب‬
‫حل مسئله‪ :‬حذف حالت های نامطلو ‬ ‫ّ‬ ‫‪62‬‬ ‫ّ‬
‫حل مسئله‪ :‬روش های نمادین ‬
‫‪١٣٦‬‬ ‫ضرب در عدد ‪ ١٠‬‬ ‫‪٦٤‬‬ ‫ضرب ‬
‫‪١٣٩‬‬ ‫ضرب عددهای یک رقمی در چندرقمی ‬ ‫‪٦٧‬‬ ‫ضرب عددهای یک رقمی ‬
‫‪١٤٢‬‬ ‫محاسبه ی ضرب ‬ ‫‪٧٠‬‬ ‫خاصیت های ضرب ‬
‫‪١٤٥‬‬ ‫تقسیم با باقی مانده ‬ ‫‪٧٣‬‬ ‫تقسیم ‬
‫‪148‬‬ ‫مرور فصل ‬ ‫‪76‬‬ ‫‪ 4‬مرور فصل ‬
 ‫سخنی با معلّم‬
‫کتاب ریاضی پایه ی سوم ابتدایی در جهت برنامه ی درسی م ّلی و در ادامه ی تدوین کتاب های‬
‫درسی ریاضی پایه ی ا ّول و دوم تألیف شده است‪ .‬در این کتاب تالش شده است دانش آموزان با‬
‫روش های نوین آموزشی‪ ،‬به فکر کردن ترغیب شوند و در یادگیری نقشی ف ّعال ایفا کنند‪ .‬در عین‬
‫حل مسئله تقویت کند‪ .‬کتاب به ابعاد مختلف‬ ‫حال‪ ،‬مهارت هایی را بیاموزند که توانایی آن ها را در ّ‬
‫توجه دارد‪ .‬این دانش از طرفی‪ ،‬یک هنر است که باید از لحاظ زیبایی شناسی و‬ ‫ریاضیات ّ‬
‫ّ‬ ‫دانش‬
‫حقیقت نمایی ارزش های نهفته ی خود را آشکار سازد و از طرف دیگر‪ ،‬در همه ی علوم بشری کاربرد‬
‫ریاضیات نه تنها اهرمی مؤثّر برای رشد ّ‬
‫تفکر‪ ،‬بلکه وسیله ای برای‬ ‫ّ‬ ‫و حضور تعیین کننده دارد‪ .‬آموزش‬
‫تعالی انسان از طریق ساختارهای شناختی و معرفتی اوست و البته این تعالی بدون تکیه بر معارف الهی‬
‫ریاضیات باید برای دانش آموزان شادی آور و ّلذت بخش‬ ‫ّ‬ ‫و علوم توحیدی میسر نخواهد بود‪ .‬درس‬
‫باشد و به وسیله ی آن احساس خوبی از توانایی های خود و دیگران به ایشان دست دهد‪ .‬همچنین باید‬
‫به دانش آموزان نشان دهد که با همه ی تفاوت ها و اختالف هایی که دارند‪ ،‬می توانند در کنار هم باشند و‬
‫برای یکدیگر احترام قائل شوند‪ .‬دانش آموزان هم مسئولیت بپذیرند و هم به دیگران‪ ،‬وقتی به کمک نیاز‬
‫دارند‪ ،‬یاری رسانند و برای رسیدن به یک هدف مشترک همکاری کنند‪.‬‬
‫حل مسئله است‬ ‫کتاب حاضر هشت فصل دارد و هر فصل آن شامل چهار درس و یک بخش ّ‬
‫توجه داشته باشید که دانش آموزان در پایه ی دوم ابتدایی‬
‫حل مسئله را آموزش می دهد‪ّ .‬‬ ‫که راهبردهای ّ‬
‫حل مسئله در آموزش مفاهیم نیز‬ ‫با این راهبردها آشنا شده اند‪ .‬در این کتاب سعی شده است از راهبرد ّ‬
‫استفاده شود‪.‬‬
‫در هر درس «ف ّعالیت»هایی برای آموزش مفاهیم آن درس‪« ،‬کار در کالس» جهت تکمیل‬
‫یادگیری و رفع اشکاالت احتمالی در کالس درس‪ ،‬و «تمرین»هایی جهت تثبیت یادگیری در منزل‬
‫گنجانده شده است‪ .‬در پایان هر فصل نیز در بخش «مرور فصل»‪ ،‬عالوه بر «تمرین»های تکمیلی و‬
‫معماهای مطرح شده در این قسمت ها نیز‬ ‫ترکیبی‪ ،‬بر مهارت هایی چون خواندن و نوشتن تأکید می شود‪ّ .‬‬
‫مخصوص منزل و برای تقویت فکری دانش آموزان عالقه مند است‪.‬‬
‫در هنگام تدریس‪ ،‬کار با ف ّعالیت های کتاب آغاز می شود‪ .‬پس از جمع بندی ف ّعالیت‬
‫توسط مع ّلم و کامل شدن فرایند تدریس‪ ،‬کار در کالس انجام می گیرد تا آموزگار محترم‬ ‫ّ‬
‫متوجه اشکاالت دانش آموزان و بدفهمی های آن ها شود و کاستی های تدریس را رفع کند‪.‬‬ ‫ّ‬
‫در پایان‪ ،‬تمرین هایی برای منزل توصیه می شود‪.‬‬
‫آموزگار در سازماندهی تدریس و پس از اتمام موضوع درس اصلی‪ ،‬به قسمت های‬
‫خاصی متمایز شده اند‪ ،‬می پردازد و آن ها را به صورت مجزا‬ ‫پایین هر صفحه که با رنگ های ّ‬
‫جداگانه تدریس می کند‪.‬‬
 ‫توجه در کتاب ریاضی پایه ی سوم ابتدایی عبارت اند از‪:‬‬‫شاخص های مورد ّ‬
‫حل مسئله‬‫‪١‬ــ باال بردن توانایی دانش آموزان در ّ‬
‫‪٢‬ــ استفاده از راهبرد ّ‬
‫حل مسئله در ف ّعالیت های آموزشی‬
‫توجه به نقش ف ّعال دانش آموز در یادگیری مفاهیم ریاضی‬ ‫‪٣‬ــ ّ‬
‫توجه به ارتباط کالمی و عینی و ارتقای توانایی مهارت های نوشتن و خواندن‬ ‫‪٤‬ــ ّ‬
‫توجه به تفاوت های فردی دانش آموزان و سبک های یادگیری آن ها‬ ‫‪ ٥‬ــ ّ‬
‫‪ ٦‬ــ ارتقای توانایی دانش آموزان در مدل سازی ریاضی‬
‫‪٧‬ــ ارائه ی مثال ها و نمونه هایی از کاربرد ریاضی در زندگی روزمره‬
‫توجه به هو ّیت مذهبی و م ّلی و تأثیر فرهنگ در آموزش ریاضی‬
‫‪ ٨‬ــ ّ‬
‫در پایان از همه ی کسانی که در برنامه ریزی و اصالح کتاب و آموزش معلّمان ما را یاری نموده اند‪،‬‬
‫تشکّر می کنیم و منتظر پیشنهادها و انتقادهای سازنده ی شما همکاران گرامی برای ارتقای کیفیت کتاب و‬
‫رفع اشکاالت و نقایص احتمالی آن هستیم‪.‬‬

‫مؤلفان‬
 ‫فصل‪ :1‬الگوها‬

‫اگر به آسمان نگاه کنید‪ ،‬هر شب ماه را به یک شکل می‌بینید‪ .‬در ابتدای هر یک از ماه های‬
‫سال‪ ،‬ماه به شکل یک هالل باریک دیده می‌شود‪.‬در شب چهاردهم ماه‪ ،‬آن را به شکل‬
‫دایره ای کامل می بینیم‪.‬پس از آن‪ ،‬ماه به صورت هالل در می آید و کم‌کم‌ باریک می‌شود‪.‬‬
‫این الگو هر ماه یک بار تکرار می شود‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪1‬ــ الگوهای زیر را ادامه دهید‪ .‬توضیح دهید که چه رابطه‌ای در آنها وجود دارد‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪+4‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪2‬ــ خانه ی مریم در یک ساختمان ‪ 10‬طبقه است‪ .‬هر طبقه ی آن‬

‫ساختمان ‪ 4‬واحد دارد‪.‬‬
‫‪ 2‬طبقه ی آن چند واحد دارد؟‬
‫‪ 3‬طبقه ی آن چند واحد دارد؟‬
‫‪ 7‬طبقه ی آن چند واحد دارد؟‬

‫حمید برای پاسخ دادن به سؤال های باال شکل های زیر را کشیده است‪.‬‬
‫بین تعداد واحدها و شکل های زیر چه رابطه ای وجود دارد؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫کشف الگو (رابطه ی بین عددها یا شکل ها) و بیان و توصیف آن به صورت کالمی‬ ‫‪8‬‬
‫و نوشتاری از مهارت های مهم در حوزه ی یادگیری ریاضی است‪.‬‬
 ‫الگویابی‬

‫‪3‬ــ مغازه داری هرعدد شکالت را ‪ 450‬ریال می خرد و ‪ 500‬ریال می فروشد‪.‬‬

‫با کامل کردن جدول‪ ،‬سود فروش هر عدد شکالت را حساب کنید‪.‬‬

‫تعداد‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬

‫شکالت ها‬
‫سود شکالت ها‬ ‫‪50‬‬ ‫‪100‬‬

‫‪+50‬‬ ‫‪+50‬‬ ‫ ‬

‫حاال به سؤال های زیر پاسخ دهید‪.‬‬

‫اگر این مغازه دار ‪ 4‬عدد شکالت بفروشد‪ ،‬چقدر سود می کند؟‬

‫چند عدد شکالت باید بفروشد تا ‪ 300‬ریال سود کند؟‬

‫چند عدد شکالت باید بفروشد تا با سود آن ها بتواند یک عدد شکالت بخرد؟‬

‫‪4‬ــ یک ساختمان ‪ 5‬طبقه ساخته شده است‪ .‬باالترین طبقه ی آن ‪ ٢‬واحد دارد‪،‬‬
‫ا ّما هر یک طبقه که پایین می‌رویم‪ ٢ ،‬واحد به تعداد واحدها اضافه می‌شود‪.‬‬
‫ــ چه الگویی بین تعداد واحدها در طبقه های این ساختمان وجود دارد؟‬

‫‪9‬‬ ‫حل آن کمک می کند‪.‬‬ ‫کشف الگوها و رابطه​ ها در مسئله به ّ‬

‫به همین دلیل‪ ،‬یکی از راهبردهای ّ‬
‫حل مسئله «الگویابی» است‪.‬‬
 ‫شمارش چندتا چندتا‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ تعداد مر ّبع های کوچک شکل زیر را به چند صورت می توانیم به دست آوریم‪ .‬برای مثال‪،‬‬
‫می توانیم آن ها را ‪ 3‬تا ‪ 3‬تا بشماریم و دسته بندی کنیم‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪ 3+3+3+3=12‬یا ‪3،6،9،12‬‬
‫می توانیم آن ها را ‪ 4‬تا ‪ 4‬تا بشماریم و به صورت زیر دسته بندی کنیم‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬

‫‪4،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫یا‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬

‫توجه به دسته بندی آن‪ ،‬یک جمع بنویسید و تعداد مر ّبع ها را به دست آورید‪.‬‬
‫برای هر یک از شکل های زیر با ّ‬

‫‪+‬‬ ‫=‪+2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬

‫ِ‬
‫شمارش چندتا چندتا‪ ،‬تعداد آن ها را به دست آورید‪.‬‬ ‫‪2‬ــ مر ّبع های شکل زیر را به ‪ 3‬روش دسته بندی کنید و با‬

‫در کدام روش دسته بندی می توانید حاصل جمع ها را به صورت ذهنی به دست آورید؟‬
‫‪10‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ شکل های زیر را دسته بندی کنید‪ .‬تعداد مر ّبع های هر شکل را به دست آورید‪.‬‬

‫توجه به رنگ آن ها به دست آورید‪.‬‬

‫‪2‬ــ در شکل های زیر تعداد مر ّبع ها را با ّ‬
‫ِ‬
‫شمارش چندتا چندتا می توانید از ماشین حساب استفاده کنید‪.‬‬ ‫برای جمع کردن یا‬

‫‪11‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪1‬ــ الگوها را ادامه دهید‪ .‬رابطه ی بین عددها را توضیح دهید‪.‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪21‬‬ ‫دعداه ‪ 7‬تا ‪ 7‬تا ااضفه یم شوند‪.‬‬

‫‪100‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪500‬‬

‫‪+200‬‬ ‫‪+200‬‬

‫‪450‬‬ ‫‪550‬‬ ‫‪650‬‬

‫‪+100‬‬ ‫‪+100‬‬

‫‪2‬ــ با استفاده از ماشین حساب‪ ،‬الگوهای زیر را ادامه دهید و درباره ی الگوی هر کدام توضیحی بنویسید‪.‬‬

‫‪0 ،13 ،26 ،39 ،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫دعداه تا تا ااضفه یم شوند‪.‬‬

‫‪0 ،9 ،18 ،27 ،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪،‬‬

‫‪1 ،12 ،23 ،34 ،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪،‬‬

‫‪3‬ــ نازنین هر هفته شنبه ها به کالس خیاطی می رود‪.‬امروز شنبه و ا ّولین روز ماه است‪ .‬او چه روزهایی از‬
‫این ماه را باید به کالس برود؟‬

‫به کمک ماشین حساب یا به طور ذهنی جواب جمع های زیر را پیدا کنید‪.‬‬
‫خ ّال ق باش‬
‫=‪4+7+5+3‬‬ ‫=‪3+4+7+5‬‬
‫=‪3+5+7+4‬‬ ‫=‪3+7+5+4‬‬
‫با دیدن حاصل جمع ها چه نتیجه ای می گیرید؟‬
‫حاال حاصل جمع های زیر را حساب کنید‪ .‬سعی کنید با کنار هم قرار دادن عددهای مناسب‪،‬‬
‫حاصل را به طور ذهنی به دست آورید‪.‬‬
‫=‪2+5+8+5‬‬ ‫=‪7+8+3+2+5‬‬
‫=‪4+6+7+1+2‬‬ ‫=‪1+2+3+7+8+9‬‬

‫‪12‬‬
 ‫ماشین‌های ورودی ــ خروجی‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫?‬ ‫‪1‬ــ هر عددی که وارد این ماشین شود‪ ،‬با عدد ‪ 5‬جمع می‌شود و حاصل جمع‪،‬‬
‫از ماشین بیرون می آید‪ .‬از ماشین روبه رو چه عددی خارج می‌شود؟‬
‫جواب را چگونه به دست می‌آورید؟ توضیح دهید‪.‬‬
‫اگر عدد ‪ 15‬از ماشین خارج شده باشد‪ ،‬چه عددی وارد آن شده است؟‬
‫توجه به کاری که ماشین انجام می دهد‪ ،‬عددهای خروجی را بنویسید‪.‬‬
‫‪2‬ــ عددهایی به ترتیب وارد ماشین زیر شده اند‪ .‬با ّ‬

‫‪9‬‬
‫‪15‬‬
‫‪23‬‬
‫?‬ ‫‪17‬‬

‫بگرد و پیدا کن‬

‫مشخص کنید‪.‬‬ ‫را با ‪ّ ‬‬ ‫×‬
‫را با و‬ ‫در تصویر زیر‪ ،‬شکل های مثل‬
‫به همه ی این شکل ها مک ّعب گفته می شود‪ .‬در اطراف خود شکل های مکعبی را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫توجه به کاری که هر ماشین انجام می دهد‪ ،‬در جاهای خالی عدد مناسب بنویسید‪.‬‬
‫‪1‬ــ با ّ‬

‫‪17‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪+11‬‬ ‫‪-7‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪218‬‬ ‫‪149‬‬

‫توجه به عددهای خارج شده از ماشین و کاری که ماشین انجام می دهد‪ ،‬عددهای‬
‫‪2‬ــ با ّ‬
‫ورودی را بنویسید‪ .‬می توانید از حدس و آزمایش کمک بگیرید‪.‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪+15‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪135‬‬ ‫‪145‬‬

‫‪3‬ــ حاال دو ماشین را به هم بسته ایم‪ .‬جاهای خالی را با عدد مناسب کامل کنید‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪+20‬‬ ‫‪-15‬‬
‫‪140‬‬

‫انجام بده‬

‫مانند تصویر‪ ،‬یک مک ّعب را روی کاغذ قرار دهید و دور‬

‫آن خط بکشید‪.‬‬
‫یک مک ّعب را از چند طرف می توانید روی کاغذ قرار‬
‫دهید و دور آن خط  بکشید؟‬
‫هر طرف را که دور آن خط می کشید‪ ،‬عالمت بگذارید‬
‫تا همه ی طرف های مک ّعب کشیده شوند‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪1‬ــ در یک تمرین ورزشی پای یکی از ورزشکاران زخمی شد‪ .‬دکتر زخم او را‬
‫پانسمان کرد و به او گفت که بعد از خوب شدن زخم‪ ،‬روز ا ّول فقط ‪ 15‬دقیقه بدود‪.‬‬
‫سپس‪ ،‬هر روز ‪ 5‬دقیقه به زمان دویدنش اضافه کند تا وقتی که این زمان به ‪ 60‬دقیقه‬
‫برسد‪ .‬آن گاه در تمرین تیم شرکت کند‪ .‬او پس از چند روز می تواند تمرین را شروع‬
‫کند؟‬
‫جاهای خالی را پر کنید‪ .‬بین شکل های زیر و سؤال باال چه رابطه ای وجود دارد؟‬

‫‪15 +5‬‬ ‫‪20 +5‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+5‬‬

‫‪2‬ــ جاهای خالی را پر کنید‪ .‬می توانید از حدس و آزمایش کمک بگیرید‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪+25‬‬ ‫‪-10‬‬
‫‪40‬‬

‫‪10‬‬
‫‪+30‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪-5‬‬
‫‪40‬‬

‫خ ّال ق باش‬

‫یک مک ّعب را از ‪ 6‬طرف می توانید روی‬

‫کاغذ بگذارید و دور آن خط بکشید‪.‬‬
‫مانند تصویر‪ ،‬این کار را با نظم انجام دهید‬
‫تا ‪ 6‬مر ّبع کنار هم قرار بگیرند‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫ساعت در بعد از ظهر‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫کارهایی که علی در یک شبانه روز انجام داده است‪ ،‬روی ساعت های زیر ّ‬
‫مشخص شد ه اند‪.‬‬

‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬

‫نم ا‬
‫در‬
‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪ 2‬در مدخوا دن‬

‫ز و ناهار‬
‫خواب‬ ‫س‬
‫درس خواندن‬ ‫رس ن‬
‫برگشتن ه‬
‫ب‬
‫‪9‬‬
‫در مدرسه‬ ‫خواب‬ ‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫نماز‪ ،‬تماشای‬ ‫ه خانه‬ ‫‪3‬‬
‫ر‬ ‫تلویزیون و شام‬ ‫استراحت‬
‫به‬ ‫فتن‬
‫درس خواندن‬
‫نماز‬

‫‪8‬‬ ‫مد‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬

‫رسه‬
‫و‬

‫در خانه‬
‫صبحانه‬

‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫قبل از ظهر‬ ‫بعد از ظهر‬

‫توجه به این ساعت ها به سؤال​های زیر پاسخ دهید‪.‬‬
‫با ّ‬
‫علی در مجموع چند ساعت خوابیده است؟‬
‫علی در مدرسه چند ساعت درس خوانده است؟‬
‫چند ساعت در راه مدرسه یا خانه بوده است؟‬
‫در مجموع‪ ،‬او چند ساعت به نماز خواندن‪ ،‬خوردن‪ ،‬استراحت و تماشای تلویزیون پرداخته است؟‬
‫‪24‬‬ ‫یک شبانه روز چند ساعت است؟‬
‫‪23‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪0‬‬
‫‪22‬‬ ‫‪11 12‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪21‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪19‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪18‬‬
‫توجه به تصاویر باال به سؤال های زیر پاسخ دهید‪.‬‬
‫با ّ‬
‫بعدازظهر یا‬ ‫علی چه ساعتی به خانه رسیده است؟‬
‫بعدازظهر یا‬ ‫علی درس خواندن در خانه را چه ساعتی شروع کرده است؟‬
‫بعدازظهر یا‬ ‫علی چه ساعتی به خواب رفته است؟‬ ‫‪16‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫زهرا کارهای خود را در روز جمعه (یک شبانه روز) به صورت زیر نشان داده است‪.‬‬
‫عددهای مناسب برای ساعت های بعدازظهر را بنویسید و شکل را کامل کنید‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪13‬‬

‫ن‬
‫ماز و ناهار‬
‫‪10‬‬ ‫استراحت‬ ‫‪2‬‬ ‫خواب‬ ‫د‬
‫در رس‬ ‫‪14‬‬
‫خ‬
‫خ وان‬
‫خواب‬ ‫مازوشام‬ ‫انه دن‬
‫درس خواندن‬ ‫تراحت‪،‬ن‬
‫اس‬
‫‪9‬‬ ‫در خانه‬ ‫‪3‬‬ ‫برگ‬
‫مهمانی‬
‫رفتن به‬
‫شتن ب‬
‫ه خانه‬
‫نماز و‬

‫ح‬
‫‪8‬‬ ‫مام‬ ‫‪4‬‬ ‫مهمانی‬
‫صبحانه‬

‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪6‬‬

‫قبل از ظهر‬ ‫بعد از ظهر‬

‫حاال به سؤال های زیر پاسخ دهید‪.‬‬
‫زهرا در مجموع چند ساعت در خانه درس خوانده است؟‬
‫بعدازظهر یا‬ ‫زهرا چه ساعتی به مهمانی رسیده است؟‬
‫بعدازظهر یا‬ ‫زهرا چه ساعتی از مهمانی برگشته و به خانه رسیده است؟‬
‫شما هم چند سؤال مثل سؤال های باال برای دوست خود طرح کنید و او به آن ها جواب دهد‪ .‬سپس او سؤال کند و شما جواب دهید‪.‬‬

‫کاردستی بساز‬

‫در اینجا شکل باز شده ی یک مک ّعب را می بینید‪.‬شبیه‬

‫این شکل را روی کاغذ بکشید و دورش را با قیچی‬
‫ببرید‪ .‬کاغذ را از روی نقطه چین ها تا کنید تا یک مک ّعب‬
‫ساخته شود‪ .‬مک ّعب خود را به کالس ببرید و با آویزان‬
‫کردن آن در کنار مک ّعب های دیگران‪ ،‬به آموزگارتان در‬
‫تزیین کالس کمک کنید‪.‬‬
‫‪17‬‬
 ‫‪1‬ــ کارهایی را که در یک روز  پنجشنبه انجام داده اید‪ ،‬روی ساعت های زیر ّ‬
‫مشخص کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫ابتدا ساعت ها را کامل کنید‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪13‬‬

‫قبل از ظهر‬ ‫بعد از ظهر‬

‫‪2‬ــ نوارهای رنگی مربوط به ساعت های قبل از ظهر و بعد از ظهر (کار در کالس) را بریده ایم و روی یک خط‬
‫به دنبال هم چسبانده ایم‪ .‬با رنگ کردن‪ ،‬کارهای زهرا را در روز جمعه ّ‬
‫مشخص کنید‪.‬‬

‫‪0 1 2 3 4 5‬‬ ‫‪12 13‬‬ ‫‪24‬‬

‫خواب‬
‫نیمه شب‬ ‫صبح‬ ‫‪12‬ظهر‬ ‫عصر‬ ‫شب‬
‫قبل از ظهر‬ ‫بعد از ظهر‬

‫‪3‬ــ برنامه ی کودک تلویزیون ساعت ‪ 16‬پخش می شود‪.‬زمان شروع این برنامه ساعت چند بعد از ظهر است؟‬
‫‪4‬ــ اتوبوسی ساعت ‪ 7‬صبح از تهران به سوی تبریز حرکت کرد و بعد از ‪ 10‬ساعت به تبریز رسید‪ .‬این اتوبوس چه زمانی به‬
‫تبریز رسیده است؟ به دو صورت بیان کنید‪.‬‬

‫هر شکل از چند مک ّعب کوچک درست شده است؟ با استفاده از مک ّعب های چینه آن ها را بسازید‪.‬‬ ‫بشمار و بساز‬

‫‪18‬‬
 ‫الگوهای متقارن‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ اگر یک شکل متقارن را از روی ّ‬
‫خط تقارن تا کنید‪ ،‬دو نیمه ی آن مثل هم هستند و می توانند‬
‫خط تقارن شکل‌های زیر را با خط کش رسم کنید‪ .‬شکل ها را‬ ‫به طور کامل یکدیگر را بپوشانند‪ّ .‬‬
‫به طور متقارن رنگ کنید‪.‬‬

‫خط تقارن شکل‌های زیر رسم شده است‪ .‬تعداد مر ّبع‌های کوچک را بشمارید‪.‬‬ ‫‪2‬ــ ّ‬
‫توضیح دهید که چگونه به کمک ّ‬
‫خط تقارن می‌توانید تعداد مر ّبع‌ها را سریع تر پیدا کنید‪.‬‬

‫شکل را به صورت متقارن رنگ آمیزی کنید‪.‬‬ ‫توجه به خط های تقارن رنگ کنید‪.‬‬
‫طرح فرش را با ّ‬

‫حدس بزن‬ ‫یک سیب زمینی را برش بدهید و یک مک ّعب‬

‫درست کنید‪ .‬اگر این مک ّعب را از مح ّلی که‬
‫خط کشیده شده است ببریم‪ ،‬سطح برش خورده چه‬
‫شکلی خواهد داشت؟‬
‫مک ّعب را ببرید و حدس خود را آزمایش کنید‪.‬‬
‫برای اینکه سطح برش خورده را بهتر ببینید‪،‬‬
‫می توانید آن را در جوهر یا رنگ بزنید و روی‬
‫کاغذ بگذارید‪.‬‬
‫‪19‬‬
 ‫‪1‬ــ تعداد مث ّلث‌های کوچک را در شکل زیر بشمارید‪.‬‬ ‫کار در کالس‬
‫برای شمارش از تقارن استفاده کنید‪.‬سپس پروانه را به طور متقارن رنگ آمیزی کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ به الگوی شکل‌ها ّ‬

‫توجه کنید و سپس‪ ،‬الگوی عددی را کامل کنید‪.‬‬
‫آن گاه تعداد مر ّبع‌های شکل سمت راست را به کمک تقارن به دست آورید‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬

‫رسم کنید‬

‫مانند شکل‪ ،‬یک مک ّعب را پشت طلق یا شیشه بگذارید‪.‬‬

‫در طرف دیگر آن بنشینید و با ماژیک روی لبه های مک ّعب‬
‫خط بکشید‪.‬‬
‫مک ّعب را بردارید و شیشه را نگاه کنید‪ .‬شکل روی شیشه‪،‬‬
‫تصویر یک مک ّعب را روی یک سطح نشان می دهد‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫توجه به نیمه ی رنگ شده و خطّ تقارن‪ ،‬نیمه ی دیگر هر شکل را رنگ کنید‪.‬‬
‫‪1‬ــ با ّ‬ ‫تمرین‬

‫‪2‬ــ یک ورق کاغذ بردارید و آن را تا بزنید‪ .‬با قیچی قسمتی از‬

‫آن را مانند شکل روبه رو ببرید‪.‬سپس این قسمت را باز کنید‪.‬‬
‫آیا شکلی که به این ترتیب به دست می‌آید‪ّ ،‬‬
‫خط تقارن دارد؟‬
‫به همین ترتیب‪ ،‬شکل‌های دیگری درست کنید‪.‬‬

‫حاال یک کاغذ را دو بار تا کنید و شکل روبه رو را روی آن درآورید‪.‬‬

‫فکر می‌کنید کاغذ بعد از باز کردن چه شکلی دیده می‌شود؟ امتحان کنید‪.‬‬

‫‪3‬ــ نیمه ی دیگر شکل‌های زیر را طوری بکشید که خطّ قرمز‪ ،‬خطّ تقارن هر شکل باشد‪.‬‬
‫تعداد مربّع‌های شکل‌های کامل را بشمارید و کنار هر کدام بنویسید‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬
‫‪11 12‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬ــ رضا می خواست ساعت مچی خود را تنظیم کند‪.‬او به‬
‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫تلفن همراه پدرش نگاه کرد‪.‬سپس ساعت خود را به شکل‬
‫‪4‬‬
‫‪8‬‬
‫روبه رو تنظیم کرد‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫چرا هر دو ساعت یک زمان را نشان می دهند؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫‪2‬ــ کاری را که ماشین روبه رو انجام می دهد‪ ،‬توضیح دهید‪.‬‬

‫‪+5‬‬ ‫‪-4‬‬

‫تمرین‬

‫‪1‬ــ الگوهای شمارش چند تا چند تا را ادامه دهید‪ .‬از ماشین حساب کمک بگیرید‪.‬‬
‫و‪16‬و‪12‬و‪ 8‬و‪4‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬
‫و‪18‬و‪12‬و‪6‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬

‫چه عددهایی در این دو الگو مشتر ک اند؟‬

‫‪2‬ــ الگوهای شمارش رو به عقب را کامل کنید‪ .‬از ماشین حساب کمک بگیرید‪.‬‬

‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫‪ 50‬و‪ 45‬و‪ 40‬و‬
‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫‪30‬و ‪28‬و ‪26‬و‬
‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫‪30‬و ‪27‬و ‪ 24‬و‬
‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫‪ 56‬و‪49‬و‪ 42‬و‬

‫‪3‬ــ حاصل جمع های زیر را به روش‌های مختلف پیدا کنید‪.‬‬

‫=    ‪5+7+3+4+6‬‬ ‫=‪1+8+2+9‬‬
‫=   ‪8+9+2+1+5‬‬ ‫     =  ‪3+8+5+7+5‬‬
‫‪22‬‬
 ‫‪4‬ــ جدول زیر را کامل کنید‪.‬‬

‫زمان‬ ‫‪15‬‬ ‫‪19:25‬‬ ‫بیست و ربع‬

‫بعدازظهر‬ ‫‪7‬‬ ‫‪02:15‬‬ ‫نه و نیم‬

‫‪5‬ــ یک برنامه ی رادیویی در ساعت ‪ 16‬پخش می شود‪ .‬زمان پخش این برنامه ساعت چند بعد از ظهر است؟‬
‫‪6‬ــ زنگ مدرسه ای ساعت ‪ 5‬بعد از ظهر می خورد‪ .‬در چه ساعتی زنگ می خورد؟‬
‫‪7‬ــ جاهای خالی را پر کنید‪ .‬بین ردیف های ا ّول و سوم چه رابطه ای وجود دارد؟‬

‫‪14‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪24‬‬

‫‪-12‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪+12‬‬

‫‪17‬‬

‫‪8‬ــ کدام یک از کاغذ های زیر باز شده ی شکل روبه روست؟‬

‫‪ 9‬ــ ّ‬
‫خط تقارن شکل های زیر را رسم کنید‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬
‫شکل روبه رو باز شده ی یک مک ّعب است‪ .‬آن را روی مقوای بزرگی بکشید و از ّ‬
‫محل‬
‫خط چین های رسم شده تا کنید‪ .‬این بار به جای مک ّعب شکل زیر ساخته می شود (برای وصل‬
‫کردن لبه ها از چسب نواری استفاده کنید‪).‬‬

‫فرهنگ خواندن‬
‫یک روز خانم اسماعیلی به کالس رفت و روی تخته جمع روبه رو را نوشت‪4+3+6+2+7 :‬‬
‫حل خود را این طور توضیح داد‪« :‬من از سمت چپ شروع کردم‪ .‬جمع‬ ‫بعد از چند دقیقه‪ ،‬زهرا جواب را پیدا کرد و راه ّ‬
‫‪4‬و‪ 3‬می شود ‪ 7 ،7‬با ‪ 6‬می شود ‪ 13 ،13‬با ‪ 2‬می شود ‪15‬؛ ‪ 15‬را با ‪ 7‬جمع کردم و جواب ‪ 22‬شد‪ ».‬سارا گفت‪« :‬من از‬
‫سمت راست جمع کردم‪ 7 .‬را با ‪ 2‬جمع کردم شد ‪ 9 ،9‬را با ‪ ،6‬جوابش را با ‪ 3‬و حاصل جمع آن را با ‪ 4‬پیدا کردم؛ جواب‬
‫من هم ‪ 22‬شد‪».‬‬
‫سحر گفت‪« :‬من راه دیگری پیدا کردم‪ .‬ابتدا مثل زهرا از سمت چپ شروع کردم؛ حاصل جمع ‪ 7‬و ‪ 6‬شد ‪13‬؛ در ادامه‬
‫ابتدا ‪ 13‬را با ‪ 7‬جمع کردم که شد ‪ .20‬بعد ‪ 20‬را با ‪ 2‬جمع کردم و حاصل ‪ 22‬شد‪».‬‬
‫مهسا راه بهتری را توضیح داد‪.‬او گفت‪« :‬من ابتدا به عددها خوب نگاه کردم؛ دیدم ‪4‬و‪ 6‬می شود ‪ 3 .10‬و ‪ 7‬هم‬
‫می شود    ‪10‬؛ بنابراین‪ 10 ،‬و‪ 10‬را با ‪ 2‬جمع کردم که روی هم شد ‪».22‬‬
‫خانم اسماعیلی از اینکه چند راه حل برای یک مسئله مطرح شده بود‪ ،‬خیلی خوشحال شد‪.‬‬
‫شما به کدام راه حل عالقه مندید؟‬
‫حل پیشنهادی خود را هم توضیح دهید‪.‬‬ ‫راه ّ‬

‫‪24‬‬
 ‫فصل‪ :2‬عددهای چهار رقمی‬

‫انقالب اسالمی در ‪ 22‬بهمن ماه سال ‪1357‬به پیروزی رسید‪ .‬ا ّولین جرقه‌های‬
‫این انقالب در ‪ 15‬خرداد ‪1342‬زده شد‪ .‬از آن زمان تا پیروزی انقالب اسالمی‬
‫‪25‬‬ ‫چند سال طول کشیده است؟‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪1‬ــ همه ی عددهای سه رقمی را که رقم صدگان آن ها ‪2‬یا ‪ ،5‬رقم دهگان آن ها ‪ 3‬یا ‪ 4‬و رقم یکان آن ها ‪ 6‬یا ‪7‬‬
‫باشد‪ ،‬بنویسید‪.‬‬
‫جاهای خالی را پر کنید تا همه ی عددها به دست آیند‪.‬‬
‫شما با چه روشی عددها را به دست آوردید؟ نظمی را که برای پیدا کردن عددها به کار برده اید‪ ،‬توضیح دهید‪.‬‬

‫در مورد نحوه‌ی نوشتن عددها و نظمی‌که به کار رفته است‪ ،‬توضیح دهید‪.‬‬
‫یکان‬
‫‪6‬‬ ‫‪236‬‬
‫دهگان‬
‫‪3‬‬
‫صدگان‬ ‫‪7‬‬ ‫‪237‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪2‬ــ همه ی عددهای سه رقمی‌را که رقم یکان آن ها ‪ 7،0‬و ‪ ،٥‬رقم دهگان آن ها ‪ 9‬و رقم صدگان آن ها ‪4‬یا ‪ 8‬باشد‪ ،‬بنویسید‪.‬‬

‫‪3‬ــ جمع دو عدد را که حاصل جمع آن ها ‪ 12‬باشد‪ ،‬به چند حالت می توانیم بنویسیم؟‬
‫‪0+‬‬ ‫‪= 12‬‬
‫‪1+‬‬ ‫‪=12‬‬

‫وقتی در یک مسئله تمام حالت‌های ممکن خواسته شود‪ ،‬به یاد راهبرد «الگوسازی» می‌افتیم‪.‬‬ ‫‪26‬‬
‫پس تالش می‌کنیم با نظم و ترتیب ّ‬
‫مشخص تمام حالت‌ها را به‌دست آوریم‪.‬‬
 ‫الگوسازی‬

‫‪4‬ــ در برنامه ی صبحگاهی یک مدرسه دانش‌آموزان در صف‌های ‪ 10‬نفری ایستاده اند‪ 10 .‬صف ‪ 10‬نفره درست شده است‬
‫و در کنار آن ها نیز ‪ 7‬نفر ایستاده‌اند‪ .‬چند دانش‌آموز در صف ایستاده‌اند؟‬

‫‪  5‬ــ  ‪ 3‬دانش‌آموز هر کدام دو جعبه مداد رنگی دارند‪ :‬یک جعبه‌ی ‪ 6‬تایی و یک جعبه‌ی ‪ 12‬تایی‪ .‬در هر جعبه‌ی ‪ 6‬تایی‬
‫یک مداد زرد و در جعبه ی ‪ 12‬تایی ‪ 2‬مداد زرد وجود دارد‪ .‬این سه دانش‌آموز روی‌هم چند مداد رنگی زرد دارند؟‬

‫‪ 6‬تایی‬
‫دانش آموز ‪1‬‬
‫‪ 12‬تایی‬

‫‪ 6‬تایی‬
‫دانش آموز ‪2‬‬
‫‪ 12‬تایی‬

‫‪ 6‬تایی‬
‫دانش آموز ‪3‬‬
‫‪ 12‬تایی‬

‫‪6‬ــ به چند حالت می‌توان با س ّکه‌های ‪ 10‬و ‪ 100‬ریالی‪ 200 ،‬ریال درست کرد؟‬

‫‪27‬‬ ‫اهمیت زیادی دارد‪ .‬ممکن است نظم‬ ‫بیان نظمی که در «الگوسازی» به کار رفته است‪ّ ،‬‬
‫شما با ترتیبی که دیگران درنظر داشته اند‪ ،‬متفاوت باشد ا ّما هر دو به یک جواب برسید‪.‬‬
 ‫معرفی عدد هزار‬
‫ّ‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ در یک کارخانه‌ی موا ّد غذایی‪ ،‬ماشین ا ّول‪ 10‬کلوچه ی‬

‫کوچک را در یک پاکت بسته‌بندی می کند‪ .‬ماشین دوم‬
‫‪    10‬پاکت کلوچه را در یک جعبه می‌گذارد‪ .‬سپس‪ ،‬یک کارگر‬
‫‪ 10‬جعبه را در یک کارتن قرار می‌دهد و ِدر کارتن را می‌بندد‪.‬‬
‫تعداد کلوچه‌های هر جعبه چندتاست؟‬
‫در هر کارتن چند صد تایی کلوچه هست؟‬

‫‪2‬ــ در کالس دوم دبستان یاد گرفتید که می‌توانید ‪ 10‬تا ‪10‬ریالی را با یک ‪ 100‬ریالی عوض کنید‪ .‬علی پول‌های ُق ّلک‬
‫سکه ی ‪ 10‬ریالی بسته بندی کرده است تا به بانک بدهد‪.‬او‪ 10‬تا بسته را به بانک برده و بانک‬ ‫خود را به‌صورت ‪ّ 10‬‬
‫سکه ی ‪ 100‬ریالی به بانک بدهد‪ ،‬چند ّ‬
‫سکه ی ‪ 100‬ریالی دیگر باید بدهد تا‬ ‫به او ‪1000‬ریال داده است‪ .‬اگر علی ‪ّ 9‬‬
‫سکه ی ‪ 1000‬ریالی بگیرد؟‬‫یک ّ‬

‫در هر شکل چند مک ّعب کوچک وجود دارد؟‬ ‫بشمار و بگو‬

‫‪28‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ آموزگار دسته‌های ‪ 100‬تایی‪ 10 ،‬تایی و یکی را به‬

‫گروه‌های دونفری می‌دهد‪.‬‬
‫با کنار هم گذاشتن دسته‌ها الگوها را کامل کنید‪.‬‬

‫‪100,200 ,300,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ 10‬دسته‌ی ‪100‬تایی می‌شود ‪.1000‬‬
‫الگوهای زیر را ادامه دهید‪.‬‬

‫‪900,910 ,920,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ 100‬دسته‌ی ‪10‬تایی می‌شود ‪.1000‬‬
‫‪990 ,991 ,992,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ 1000‬تا یکی می‌شود ‪.1000‬‬

‫‪2‬ــ به کمک خط کش بقیه ی شکل را کامل کنید‪.‬‬

‫تعداد مک ّعب‌های کوچک را بنویسید‪.‬‬

‫اکنون می‌توانیم برای درست کردن عددهای مختلف ازیکی‪ ،‬ده‌تایی‪ ،‬صدتایی و هزارتایی استفاده کنیم‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫‪1‬ــ عدد ‪ 1000‬چند تا از ‪ 991‬بیشتر است؟‬ ‫تمرین‬
‫‪2‬ــ عدد ‪ 1000‬چند رقم دارد؟‬
‫‪3‬ــ شکل روبه رو چه عددی را نشان می‌دهد؟‬

‫‪ 10‬تا از این شکل را به صورت زیر کنار هم قرار می‌دهیم‪ .‬حاال این شکل چه عددی را نشان می‌دهد؟‬

‫‪4‬ــ اگر هر مک ّعب نشان‌دهنده‌ی ‪ 1000‬باشد‪ ،‬هر یک از شکل‌های زیر چه عددی را نشان می‌دهد؟‬

‫و‪ 3000‬و‪2000‬و‪1000‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫‪5‬ــ الگو را ادامه دهید‪.‬‬
‫و‪ 5000‬و‪3000‬و‪1000‬‬ ‫و‬
‫و ‪ 6000‬و‪ 4000‬و‪2000‬‬

‫دلیل بیاور‬

‫کدام شکل باز شده ی یک مک ّعب است؟ برای پاسخ خود دلیل بیاورید‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫ارزش مکانی‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ در درس پیش با دسته‌های ‪1000‬تایی‪100 ،‬تایی‪ 10 ،‬تایی و یکی آشنا شدید‪.‬‬
‫حاال با این دسته ها ابتدا جدول ارزش مکانی را کامل کنید‪ .‬سپس‪ ،‬آن ها را با عدد و حروف بنویسید‪.‬‬

‫دهگان صدگان هزارگان‬ ‫یکان‬

‫دهگان صدگان هزارگان‬ ‫یکان‬

‫دهگان صدگان هزارگان‬ ‫یکان‬

‫دهگان صدگان هزارگان‬ ‫یکان‬

‫‪1000‬‬

‫‪2‬ــ عددهای باال‪ ،‬چند رقمی هستند؟‬

‫‪3‬ــ یک عدد چهار رقمی بنویسید که رقم یکان آن ‪ ،4‬دهگانش ‪ ،5‬صدگانش صفر و هزارگانش ‪ 7‬باشد‪.‬‬
‫به حروف‬ ‫به عدد‬

‫اندازه گیری کن‬ ‫‪1‬ــ طول خط ها را با واحد سانتی متر بنویسید‪.‬‬

‫‪2‬ــ طول خط ها را با واحد میلی متر بنویسید‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ جاهای خالی را با یکی از کلمه های روبه روی هر جمله پر کنید‪.‬‬

‫جا می گیرند‪(  .‬پارچ‪ ،‬فنجان‪ ،‬قوطی کبریت)‬ ‫‪ 1000‬مورچه بزرگ در یک‬
‫(باغ‪ ،‬اتاق‪ ،‬خانه)‬ ‫جا می گیرند‪.‬‬ ‫‪ 1000‬آدم در یک‬
‫(کیسه فریزر‪ ،‬پاکت‪ ،‬کارتن)‬ ‫جا می گیرند‪.‬‬ ‫‪ 1000‬کلوچه در یک‬
‫ (خیابان فرعی‪ ،‬کوچه‪ ،‬اتوبان)‬ ‫جا می گیرند‪.‬‬ ‫‪ 1000‬ماشین در یک‬
‫(کالس‪ ،‬مدرسه‪ ،‬دانشگاه)‬ ‫جا می گیرند‪.‬‬ ‫‪ 1000‬صندلی در یک‬
‫(کامیون‪ ،‬دفترکار‪ ،‬انبار)‬ ‫جا می گیرند‪.‬‬ ‫‪ 1000‬کولر آبی در یک‬

‫‪2‬ــ ‪1‬تومان ‪ 10‬ریال است‪.‬‬

‫‪ 10‬تومان ‪ 100‬ریال است‪.‬‬
‫‪100‬تومان چند ریال است؟‬

‫‪3‬ــ حاصل جمع و تفریق ها را بنویسید‪.‬‬

‫= ‪(5‬ده تایی) ‪(4 +‬ده تایی)‬ ‫=‪(4‬صدتایی)‪(2+‬صدتایی)‬ ‫=‪( 4‬هزارتایی) ‪( ٣+‬هزارتایی)‬

‫=‪30+20‬‬ ‫=‪5000-2000‬‬ ‫=‪800+200‬‬
‫=‪600+400‬‬ ‫=‪1000-300‬‬ ‫= ‪4000+3000‬‬
‫=‪500+500‬‬ ‫=‪1000-500‬‬ ‫=‪800-300‬‬
‫=‪1+40+200+3000‬‬ ‫=‪3+70+8000‬‬
‫‪32‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪1‬ــ ‪1000‬برگ کاغذ را روی هم گذاشتیم تا یک بسته کاغذ درست شود‪.‬‬

‫ضخامت این بسته ی کاغذ تقریب ًا چند سانتی‌متر است؟‬
‫چگونه این پاسخ را پیدا کردید؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫=‪7110‬‬ ‫‪4025 = 4000+20+5‬‬ ‫‪2‬ــ باز شده ی هر عدد را بنویسید‪.‬‬

‫= ‪9300‬‬ ‫= ‪8205‬‬

‫‪3‬ــ جمع های زیر به واحد تومان هستند‪ .‬آن ها را به واحد ریال بنویسید‪.‬‬

‫‪7+8=15‬‬ ‫‪70+ 80=150‬‬

‫‪38+13= 51‬‬
‫‪789+123= 912‬‬

‫‪4‬ــ جمع وتفریق های زیر به واحد ریال هستند‪ .‬آن ها را به تومان تبدیل کنید‪.‬‬

‫‪80+30=110‬‬
‫‪5240+2370= 7610‬‬
‫‪470-170= 300‬‬
‫‪7600-2600= 5000‬‬

‫هزارتایی‪.‬‬ ‫صد تایی و‬ ‫ده تایی‪،‬‬ ‫یکی‪،‬‬ ‫‪5‬ــ عدد ‪ 5321‬یعنی‬

‫یعنی ‪ 3‬یکی‪ 4 ،‬ده تایی‪ ،‬صفر صدتایی و ‪ 5‬هزارتایی‪.‬‬ ‫عدد‬
‫یعنی ‪ 5‬یکی‪ 4 ،‬صدتایی و ‪ 3‬هزارتایی‪.‬‬ ‫عدد‬
‫یعنی ‪ 4‬هزارتایی و ‪ 3‬ده تایی‪.‬‬ ‫عدد‬
‫‪33‬‬
 ‫ارزش پول‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ عددی را که هر قسمت نشان می دهد‪ ،‬بنویسید‪ .‬آن گاه به کمک شکل این دو عدد را مقایسه کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ چگونه دو عدد ‪ 4‬رقمی را با هم مقایسه می کنید؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫اندازه گیری کن‬

‫چوبی درجه بندی شده به کالس آورد‪.‬‬ ‫خانم احسانی یک خط کش ِ‬

‫او فاصله ی دو دیوار کالس را با این خط کش اندازه گرفت‪.‬‬
‫سپس‪ ،‬خط کش را به دانش آموزان نشان داد‪ .‬خط کش ‪100‬‬
‫قسمت یک سانتی متری داشت‪.‬‬
‫خانم احسانی توضیح داد که خط کش او یک متر را نشان می دهد‬
‫و گفت که یک متر برابر ‪ 100‬سانتی متر است‪.‬‬
‫شما هم فاصله ی دو دیوار کالس را با متر اندازه بگیرید‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ با ‪ 5000‬ریال چه چیزی می‌توان خرید؟‬

‫با ‪ 1000‬تومان چه چیزی می‌توان خرید؟‬

‫با ‪ 5000‬تومان چه چیزی می‌توان خرید؟‬

‫؟‬ ‫‪2‬ــ یک دالر کشور شورستان به اندازه‌ی ‪ 1000‬تومان ارزش دارد‪.‬‬

‫‪ 4‬دالر این کشور ارزش بیشتری دارد یا ‪ 3528‬تومان؟ چرا؟‬

‫‪3‬ــ یک ریال ایران به اندازه ی ‪ 1000‬لیره ی کشور قندستان می ارزد‪.‬‬

‫‪ 4‬ریال ایران با ارزش تر است یا ‪ 4500‬لیره ی قندستان؟ چرا؟‬

‫‪4‬ــ ‪ 100‬تومان با ارزش‌تر است یا ‪ 989‬ریال؟‬

‫اندازه گیری کن‬ ‫در شکل روبه رو می بینید که چگونه پارچه را با متر اندازه گیری می کنند‪.‬‬

‫‪137‬سانتی‌متر یعنی یک متر و ‪ 37‬سانتی‌متر‪.‬‬

‫‪١٣٧ = ١٠٠ + 37‬‬

‫‪37‬سانتی‌متر ‪١‬متر‬
‫قد خود‬
‫حاال شما هم با یک متر پارچه‌ای‪ّ ،‬‬
‫و طول میزتان را اندازه بگیرید‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪1‬ــ یک دالر کشور ِشکرستان ‪ 1200‬تومان ارزش دارد‪ 3 .‬دالر این کشور چند تومان ارزش دارد؟‬

‫‪2‬ــ ارزش ‪ 2100‬لیره ی کشوری ‪ 10‬ریال ایران است‪ 2 .‬تومان ایران چند لیره ی آن کشور است؟‬

‫‪3‬ــ عدد هفت هزار و چهارصد و سی را با رقم بنویسید‪.‬‬

‫عدد ‪ 6872‬را با حروف بنویسید‪.‬‬

‫‪4‬ــ الگوها را ادامه دهید‪.‬‬

‫و‪1200‬و‪1100‬و‪1000‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬

‫و‪2000‬و‪1500‬و‪1000‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬

‫‪5‬ــ از ‪ 1000‬تا ‪ 3000‬را ‪ 200‬تا ‪ 200‬تا بنویسید‪.‬‬

‫و‪1200‬و‪1000‬‬

‫‪6‬ــ از ‪ 5000‬تا ‪ 6000‬را ‪ 100‬تا ‪ 100‬تا بنویسید‪.‬‬

‫کامل کن‬
‫سارا و پدر و مادرش با ماشین به طرف تهران می رفتند‪.‬‬
‫سارا که تابلوهای کنار جا ّده را می خواند‪ ،‬از پدرش پرسید‪:‬‬
‫«تهران ‪ 40‬یعنی چه؟»‬
‫پدرش جواب داد‪« :‬یعنی فاصله‌ی اینجا تا شهر تهران ‪ 40‬کیلومتر است‪».‬‬
‫از واحد کیلومتر برای اندازه‌گیری طول‌های زیاد مثل فاصله‌ی بین دو شهر‬
‫استفاده می کنند‪.‬‬
‫هر کیلومتر ‪ 1000‬متر است‪ 3.‬کیلومتر چند متر است؟‬
‫‪ 7000‬متر چند کیلومتر است؟‬
‫‪36‬‬
 ‫تقریب اعداد‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫توجه به محور‪ ،‬عددهای داده شده را به‌صورت تقریبی نشان دهید‪.‬‬

‫‪1‬ــ با ّ‬
‫‪27‬‬
‫‪27 , 439 ,105 , 247 , 807‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪300 400‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪600 700‬‬ ‫‪800 900 1000‬‬

‫‪920 , 2250 , 4781 ,6099‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000‬‬

‫‪1050 , 1170 , 1430 , 1685‬‬

‫‪1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 1700 1800 1900 2000‬‬

‫ِ‬
‫دهگان عددهای زیر و قرار دادن صفر‪ ،‬دوباره آن ها را بنویسید‪.‬‬ ‫‪2‬ــ مانند نمونه‪ ،‬با حذف رقم‌های یکان و‬

‫‪1437→ 1400‬‬ ‫→‪2560‬‬ ‫ ‬ ‫→‪3026‬‬

‫ِ‬
‫صدگان عددهای زیر‪ ،‬صفر قرار دهید و آن ها را بنویسید‪.‬‬ ‫‪3‬ــ به جای رقم‌های یکان‪ ،‬دهگان و‬

‫→ ‪7401‬‬ ‫→ ‪8070‬‬ ‫→ ‪6721‬‬

‫کاردستی بساز‬
‫به کمک وسایل الزم و با راهنمایی مع ّلم خود یک ترازوی ‪ 2‬ک ّفه ای بسازید‪.‬‬
‫شکل روبه رو یک ترازوی دو ک ّفه ای را نشان می دهد‪.‬‬
‫جرم توپ پالستیکی بیشتر است یا جرم کتاب؟ چرا؟‬

‫با ترازویی که ساخته اید‪ ،‬جرم چیزهای مختلف را با هم مقایسه کنید‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ عددهای زیر را به صورت گسترده بنویسید‪.‬‬

‫‪678 = 600+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪1242 = 1000+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬

‫=‪2002‬‬ ‫= ‪1029‬‬ ‫ ‬

‫‪2‬ــ حاصل جمع ها را بنویسید‪.‬‬

‫= ‪3000+ 40+500+7‬‬ ‫=‪1000+80+4‬‬

‫= ‪4000+200+3‬‬ ‫=‪6000+9‬‬

‫=‪1000+1000+1000+100+10+10+10+10+10+1+1‬‬

‫=‪2000+3000+50+1‬‬ ‫ ‬ ‫=‪300+200+400+50+10‬‬

‫‪3‬ــ عدد داخل دایره به کدام عدد در مر ّبع ها نزدیک تر است؟ آن مر ّبع را رنگ کنید‪.‬‬

‫‪4000‬‬ ‫‪4072‬‬ ‫‪5000‬‬ ‫‪7800‬‬ ‫‪7891‬‬ ‫‪7900‬‬

‫‪6000‬‬ ‫‪6072‬‬ ‫‪5400‬‬ ‫‪5420‬‬

‫همان طور که در کتاب علوم دیده اید‪،‬مقدار جرم مواد را با کیلوگرم یا گرم بیان می کنند‪.‬‬
‫انجام بده‬
‫توجه به تصویر‪ ،‬جرم اشیا را بنویسید‪.‬‬
‫با ّ‬
‫جرم جسم های مختلف را با ترازو اندازه‌گیری کنید‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫تمرین‬

‫سانتی متر است‪.‬‬ ‫متر و‬ ‫‪1‬ــ ‪ 325‬سانتی متر‬

‫سانتی متر است‪.‬‬ ‫متر و‬ ‫‪ 420‬سانتی متر‬
‫سانتی متر ‪ 1‬متر و ‪ 27‬سانتی متر است‪.‬‬

‫سانتی متر‪.‬‬ ‫متر و‬ ‫سانتی متر است؛ یعنی‬ ‫قد شما‬

‫‪2‬ــ اندازه ی ّ‬
‫‪3‬ــ یک کیلومتر چند تا ‪ 100‬متر است؟‬
‫‪ 4000‬متر چند کیلومتر است؟‬ ‫ ‬ ‫‪ 9‬کیلومتر چند متر است؟‬
‫متر‪ .‬‬ ‫‪ 3‬کیلومتر و‪ 200‬متر یعنی‬
‫کیلوگرم است‪.‬‬ ‫‪4‬ــ یک کیلوگرم ‪ 1000‬گرم است‪ 5000 .‬گرم‬
‫گرم است‪.‬‬ ‫‪ 3‬کیلوگرم‬
‫گرم‪.‬‬ ‫کیلوگرم و‬ ‫‪ 2700‬گرم یعنی‬
‫‪5‬ــ برای اندازه گیری جرم یک جعبه  شیرینی‪ ،‬آن را در یک ک ّفه ی ترازو و یک وزنه ی ‪ 500‬گرمی‪ ،‬یک‬
‫وزنه ی ‪ 250‬گرمی و یک وزنه ی ‪ 100‬گرمی را در ک ّفه ی دیگر ترازو گذاشتیم تا ترازو میزان بایستد‪.‬‬
‫جرم جعبه شیرینی چقدر است؟‬

‫‪٦‬ــ یک شیء مثال بزنید که حدود ‪٢‬کیلوگرم باشد‪.‬‬

‫‪٧‬ــ یک مسیر مثال بزنید که حدود ‪١‬کیلومتر باشد‪.‬‬

‫انجام بده‬

‫ترازوی روبه رو جرم هندوانه را چند گرم نشان داده است؟‬

‫‪39‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬

‫از پدر یا مادر خود مقداری پول بگیرید‪ .‬با آن پول چیزی بخرید‪ .‬پول را به فروشنده‬

‫بدهید و باقی‌مانده ی آن را از او پس بگیرید‪ .‬ماجرای این خرید خود را به اضافه ی‬

‫مقدار پولی که داشته اید‪ ،‬چیزی که خریده اید و مقدار پول باقی‌مانده را بنویسید‪.‬‬

‫تمرین‬

‫‪1‬ــ فاصله‌ی یک روستا تا شهر ‪ 27‬کیلومتر و فاصله‌ی آن شهر تا تهران ‪120‬‬

‫کیلومتر است‪.‬‬
‫فاصله‌ی این روستا تا تهران چند کیلومتر است؟‬

‫‪2‬ــ در شهر َبم در یک سال‪ 3634 ،‬دانش‌آموز در پایه ی دوم و ‪2101‬‬

‫دانش‌آموز در پایه ی ششم ابتدایی درس می خواندند‪.‬‬
‫عدد صفر را به جای رقم های یکان‪،‬دهگان و صدگان قرار دهید و بگویید شهر بم در آن سال به طور تقریبی‬
‫چند دانش آموز پایه ی دوم و ششم داشته است؟‬

‫‪3‬ــ ‪ 7000‬ریال چند تومان است؟‬

‫‪ 800‬تومان چند ریال است؟‬

‫‪4‬ــ ‪ 3‬شیء را نام ببرید که طول آن ها در حدود یک متر باشد‪.‬‬

‫‪  5‬ــ ‪ 3‬شیء را نام ببرید که جرم آن ها در حدود یک کیلوگرم باشد‪.‬‬

‫‪6‬ــ در کنار هر اندازه‪ ،‬واحد مناسب را بنویسید‪.‬‬

‫است‪.‬‬ ‫است‪ .‬طول کتاب ریاضی به طور تقریبی ‪27‬‬ ‫ضخامت کتاب ریاضی ‪8‬‬
‫است‪.‬‬ ‫طول یک کالس به طور تقریبی ‪8‬‬ ‫است‪ .‬‬ ‫قد یک ورزشکار ‪176‬‬ ‫ّ‬ ‫‪40‬‬
 ‫‪7‬ــ واحد مناسب را بنویسید‪.‬‬
‫است‪ .‬‬ ‫جرم یک دفتر ریاضی ‪127‬‬
‫است‪.‬‬ ‫و ‪350‬‬ ‫جرم یک هندوانه ‪6‬‬
‫است‪ .‬‬ ‫جرم یک خربزه به طور تقریبی ‪5‬‬
‫است‪.‬‬ ‫جرم یکی از دانش آموزان ‪53‬‬

‫توجه به معنای هر کدام از عالمت‌های داده شده‪ ،‬جاهای خالی را با عدد مناسب پر کنید‪.‬‬
‫‪  8‬ــ با ّ‬

‫‪ 1000‬تا بیشتر‬ ‫‪ 1000‬تا کمتر‬ ‫‪ 100‬تا بیشتر‬ ‫‪ 100‬تا کمتر‬ ‫‪ 10‬تا بیشتر‬ ‫‪ 10‬تا کمتر‬

‫شروع‬ ‫‪3452‬‬

‫پایان‬

‫‪9‬ــ کوچک ترین عدد سه رقمی‌و بزرگ ترین عدد چهار رقمی را بنویسید‪.‬‬

‫بزرگ ترین عدد چهار رقمی‬ ‫کوچک ترین عدد سه رقمی‬
‫و‬ ‫اگر رقم های تکراری نداشته باشیم‪ ،‬چه عددهایی به دست می آید؟‬

‫‪10‬ــ با رقم‌های ‪2‬و ‪3‬و ‪ 4‬چند عدد سه رقمی می‌توان نوشت؟‬

‫مشخص کنید‪.‬‬‫بزرگ ترین و کوچک ترین آن ها را ّ‬
‫‪41‬‬
 ‫‪1‬ــ شکل روبه رو را با چوب کبریت بسازید‪ 6.‬تا از‬
‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬
‫چوب کبریت ها را بردارید تا شکل به ‪ 3‬مر ّبع تبدیل شود‪.‬‬

‫‪2‬ــ حاال شکل روبه رو را بسازید‪ .‬این بار ‪5‬‬

‫چوب کبریت را بردارید تا ‪ 5‬مثلث باقی بماند‪.‬‬
‫(مثلث های باقی مانده هم اندازه نیستند‪).‬‬

‫‪3‬ــ ‪ 3‬چوب کبریت را از شکل روبه رو بردارید تا ‪ 4‬مر ّبع باقی بماند‪.‬‬
‫در هر سؤال‪ ،‬شکلی که به وجود می آید بکشید‪.‬‬

‫فرهنگ خواندن‬

‫خانم روشن پس از اینکه عدد ‪ 1000‬را به دانش آموزان آموزش داد‪ ،‬از آن ها پرسید‪« :‬هر کدام از شما دوست دارید‬
‫‪ 1000‬تا از چه چیزی داشته باشید؟ فراموش نکنید که این ‪ 1000‬تا را نمی توانید بفروشید و فقط خودتان باید از آن ها‬
‫استفاده کنید‪».‬‬
‫سعیده گفت‪« :‬من دوست دارم ‪ 1000‬تا خانه داشته باشم‪ .‬از یکی از آن ها خودم استفاده کنم و بقیه را اجاره بدهم تا‬
‫پول دار شوم‪».‬‬
‫خانم روشن گفت‪« :‬در این صورت‪ ،‬همه‌ی وقتت برای اجاره دادن خانه ها و گرفتن پول تلف می‌شود و فرصتی برای‬
‫استفاده از پول‌هایت نخواهی داشت‪».‬‬
‫حمیده گفت‪ 1000« :‬تا دوست صمیمی خیلی بهتر است‪ ».‬مریم گفت‪« :‬ولی ‪ 1000‬تا دوست خیلی زیاد است و ح ّت ٰی‬
‫نمی توانی حال آن ها را بپرسی‪».‬‬
‫سارا گفت‪« :‬بهترین دوست کتاب است‪ .‬من دوست دارم ‪ 1000‬کتاب داشته باشم تا هم خودم بخوانم و هم به دوستانم‬
‫امانت بدهم‪ ».‬فرشته گفت‪ 1000« :‬تا کتاب هم خیلی زیاد است‪ .‬جای زیادی می‌خواهد‪ .‬خواندن آن هم زمان زیادی‬
‫می خواهد‪».‬‬
‫فاطمه گفت‪« :‬من دوست دارم ‪ 1000‬تا چیز بلد باشم و از آن ها در زندگی استفاده کنم‪».‬‬
‫خانم روشن گفت‪« :‬آفرین! دانستن ‪ 1000‬مطلب علمی خیلی خوب است و ح ّت ٰی بیشتر از آن هم می‌تواند مفید باشد‪».‬‬
‫شما دوست دارید ‪ 1000‬تا از چه چیزی داشته باشید؟‬
‫‪42‬‬
 ‫فصل‪ : 3‬عددهای کسری‬

‫در گذشته های خیلی دور و در سرزمین مصر مزد کارگران را به صورت کسری از نان‬
‫پرداخت می کردند‪.‬برای مثال‪ ،‬در پایان روز ‪1‬‬
‫ــــ نان گندم و ‪2‬‬
‫ــــ نان جو به یک کارگر‬
‫‪43‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫می دادند‪.‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪1‬ــ دانش آموزان پایه ی سوم دبستان شهید فهمیده‪  ،‬برای یادگیری‬

‫بهتر درس یازدهم کتاب علوم‪ ،‬تصمیم گرفته اند در باغچه ی مستطیل‬
‫شکل مدرسه شان گیاهان مختلفی بکارند تا با انواع ریشه ها‪ ،‬ساقه ها و‬
‫برگ های آن ها آشنا شوند‪.‬دانش آموزان برای این کار‪ ،‬باغچه را به ‪٦‬‬
‫قسمت مساوی تقسیم کرده اند‪ .‬در ‪ 2‬قسمت آن هویج‪ ،‬دریک قسمت‬
‫کاهو و در ‪ 2‬قسمت دیگر آن گوجه فرنگی کاشته اند‪.‬‬
‫چه مقدار از این زمین باقی مانده است؟‬

‫قسمت مساوی باقی مانده است‪.‬‬ ‫قسمت از‬

‫به نظر شما در قسمت  خالی چه گیاهان دیگری می توان کاشت؟‬

‫‪2‬ــ یک قطعه زمین کشاورزی را نصف کردند‪ .‬در نیمی از آن هویج کاشتند‪ .‬نیم دیگرش را نیز به ‪ 3‬قسمت مساوی‬
‫تقسیم کردند‪ .‬در یک قسمت از آن پیاز کاشتند‪ .‬شکل و جای خالی را کامل کنید‪.‬‬

‫قسمت مساوی را پیاز کاشتند‪.‬‬ ‫قسمت از‬

‫‪3‬ــ مریم طول اتاق را با قدم های مساوی اندازه گرفت؛ ‪ 7‬قدم شد‪ .‬برادرش مجید طول همان اتاق را با قدم های مساوی‬
‫اندازه گرفت؛ ‪ 6‬قدم شد‪ .‬اندازه ی قدم های چه کسی بزرگ تر است؟‬
‫با رسم شکل برای پاسخ خود دلیل بیاورید‪.‬‬

‫برای ّ‬
‫حل مسئله با «رسم شکل»‪ ،‬ابتدا صورت مسئله را بخوانید و جمله های آن را برای خود معنی‬ ‫‪44‬‬
‫کنید‪ .‬سپس برای هر نکته‪ ،‬شکلی مناسب بکشید تا پاسخ مسئله آشکار شود‪.‬‬
 ‫رسم شکل‬

‫توجه کنید‪.‬‬
‫‪1‬ــ به شکل های زیر و عددی که هرکدام نشان می دهد‪ّ ،‬‬
‫حاال با رسم شکل حاصل جمع و تفریق ها را به دست آورید‪.‬‬

‫‪1000‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬

‫=‪2314+1252‬‬ ‫=‪4375 -2153‬‬

‫‪2‬ــ مهدی‪ ،‬حمید‪ ،‬جواد و محسن در حیاط ایستاده اند‪ّ .‬قد مهدی از همه بلندتر و جواد از همه کوتاه تر است‪ّ .‬قد محسن بین ّقد حمید‬
‫و جواد است‪ .‬با رسم شکل مناسب‪ ،‬این ‪ 4‬نفر را از کوچک به بزرگ در یک صف نشان دهید‪.‬‬
‫نام هرکدام را زیر شکل مربوط به او بنویسید‪.‬‬

‫‪3‬ــ یک مر ّبع را به ‪ 4‬قسمت مساوی تقسیم کرده ایم‪ .‬هر قسمت آن را نیز به ‪ 4‬قسمت مساوی تقسیم کرده ایم‪.‬این مر ّبع‬
‫به چند قسمت مساوی کوچک تقسیم شده است؟‬

‫‪45‬‬ ‫برای رسم شکل الزم نیست از شکل های واقعی و دقیق استفاده کنید‪.‬‬
‫شکل باید با داده ها و ّاطالعات مسئله و همچنین خواسته ی آن ارتباط داشته باشد‪.‬‬
 ‫کسر‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ علی آقا کشاورز است و یک قطعه زمین دارد‪.‬او نیمی از زمینش را گندم کاشته است‪.‬‬
‫نیمی دیگر را دو قسمت کرده و در یک قسمت یونجه و در قسمت دیگر جو کاشته است‪.‬‬
‫به سؤال های زیر پاسخ دهید‪.‬‬

‫قسمت مساوی‪.‬‬ ‫قسمت از‬ ‫در چند قسمت از زمین گندم کاشته شده است؟‬
‫قسمت مساوی‪.‬‬ ‫قسمت از‬ ‫در چند قسمت جو کاشته شده است؟‬
‫قسمت مساوی‪.‬‬ ‫قسمت از‬ ‫در چند قسمت یونجه کاشته شده است؟‬

‫‪2‬ــ فاطمه با نوار کاغذی که خودش آن را درجه بندی کرده بود‪ ،‬طول یک گیره ی کاغذ و یک‬
‫پاک کن را اندازه گرفته است‪ .‬جاهای خالی را پر کنید‪.‬‬

‫قسمت مساوی است‪.‬‬ ‫قسمت از‬ ‫طول گیره ی کاغذ‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫قسمت مساوی است‪.‬‬ ‫قسمت از‬ ‫طول پاک کن‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫در ریاضی‪ 2 ،‬قسمت از ‪ 3‬قسمت مساوی را با ‪2‬‬
‫ــــ نشان می دهیم و به آن یک کسر می گوییم و آن را دو سوم می خوانیم‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫صورت‬
‫‪2‬‬ ‫ّ‬
‫خط کسری‬
‫‪3‬‬ ‫مخرج‬
‫حاال کسر های ف ّعالیت باال را کنار هرکدام بنویسید‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫مانند نمونه ها برای هر شکل یک کسر مناسب بنویسید‪.‬‬ ‫کار در کالس‬

‫‪7‬‬
‫‪8‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪٤‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪47‬‬
 ‫‪1‬ــ در هریک از شکل‌های زیر‪ ،‬به طور تقریبی چه کسری از لیوان پر شده است؟‬ ‫تمرین‬

‫‪2‬ــ کسری را که هر دایره نشان می دهد بنویسید و به همان اندازه‪ ،‬از مستطیل رنگ کنید‪.‬‬

‫‪3‬ــ طول مورچه ای را با خط کش اندازه گرفته ایم‪.‬‬

‫میلی متر است‪.‬‬ ‫برای اینکه مورچه بهتر دیده شود‪ ،‬آن را زیر ذ ّره بین گذاشته ایم‪ .‬طول مورچه‬
‫قسمت از ‪ 10‬قسمت مساوی است‪.‬‬ ‫طول مورچه‬
‫طول مورچه چه کسری از یک سانتی متر است؟‬

‫‪4‬ــ هر شکل به طور تقریبی چه کسری را نشان می دهد؟‬

‫‪5‬ــ یک نوار کاغذی درست کنید‪.‬آن را با تا کردن به ‪ 3، 2‬و‪ 4‬قسمت مساوی تقسیم کنید‪ .‬روش کار خود را توضیح دهید‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫کاربرد کسر در اندازه گیری‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ طول این مداد را با خط کش اندازه گرفته ایم‪ .‬جاهای خالی را پر کنید‪.‬‬

‫سانتی متر کمتر است‪.‬‬ ‫سانتی متر بیشتر و از‬ ‫طول مداد از‬

‫طول مداد چند میلی متر بیشتر از ‪ 5‬سانتی متر است؟‬
‫یعنی چه کسری از یک سانتی متر؟ ـــــــــ‬
‫‪10‬‬
‫میلی متر است‪.‬‬ ‫سانتی متر و‬ ‫طول مداد‬
‫سانتی متر و ـــــــــ سانتی متر است‪.‬‬ ‫یعنی طول مداد‬
‫‪10‬‬
‫‪2‬ــ اندازه ی ِدر یک خودکار را با خط کش اندازه گرفته ایم‪ .‬جاهای خالی را پر کنید‪.‬‬
‫کمتر است‪.‬‬ ‫سانتی متر بیشتر و از‬ ‫اندازه ی در خودکار از‬
‫یعنی چه کسری از یک سانتی متر است؟ ـــــــــ‬ ‫اندازه ی در خودکار چند میلی متر مانده است تا به ‪ 5‬سانتی متر برسد؟‬
‫‪10‬‬
‫‪3‬ــ در شکل روبه رو‪ 2 ،‬قرص نان و کسری از یک نان را می بینید‪.‬‬
‫مقدار نان ها چه کسری بیشتر از ‪ 2‬قرص نان است؟‬
‫چه کسری کم دارد تا ‪ 3‬نان کامل شود؟‬

‫هر کدام از دانش آموزان با استفاده از یک وسیله‪ ،‬دایره ای رسم می کند‪.‬‬

‫انجام بده‬ ‫آموزگار نیز در حیاط مدرسه با یک طناب و به کمک یکی از دانش آموزان‪،‬‬
‫دایره ی بزرگی روی زمین می کشد‪ .‬دانش آموزی که یک سر طناب را گرفته است‪ ،‬باید چه کار کند تا دایره رسم شود؟‬

‫‪49‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫توجه به شکل ها‪ ،‬عقربه ی بزرگ از ساعت ‪ ٢‬تا ساعت دو و نیم چه کسری از یک ساعت‬ ‫‪1‬ــ با ّ‬
‫را طی کرده است؟        ‪  ٢‬‬
‫‪11 12‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11 12‬‬ ‫‪1‬‬ ‫چه کسری از یک ساعت به ساعت ‪ 3‬مانده است؟  ‬
‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪8‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪4‬‬ ‫ساعت است‪.‬‬ ‫نیم ساعت همان‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫ساعت ‪٢‬‬ ‫ساعت دو و نیم ‬

‫توجه به نمونه ی باال ساعت های زیر چه زمانی را نشان می دهند؟‬
‫‪2‬ــ با ّ‬
‫‪11 12‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11 12‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11 12‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬

‫مانده به ‪ 5‬است‪.‬‬ ‫ساعت‬ ‫مانده به ‪ 7‬است‪.‬‬ ‫ساعت‬ ‫و ربع است‪.‬‬ ‫ساعت‬

‫‪3‬ــ نقطه های مشخّص شده روی محور را مانند نمونه ی زیر بیان کنید‪.‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫نقطه ی مشخّص شده عدد ‪ ١‬و نیم را نشان می دهد‪.‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫را نشان می دهد‪.‬‬ ‫و‬ ‫نقطه ی مشخّص شده عدد‬
‫را نشان می دهد‪.‬‬ ‫نقطه ی مشخّص شده عدد‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫انجام بده‬
‫شعاع‬
‫مرکز‬ ‫وسیله ی مناسب برای کشیدن دایره‪ ،‬پرگار است‪.‬‬
‫وقتی با پرگار دایره می​کشید‪ ،‬جای سوزن پرگار مرکز دایره است‪.‬‬
‫پرگار به اندازه ی شعاع دایره باز می شود‪.‬‬
‫به کمک پرگار یک دایره بکشید و با خط کش آن را نصف کنید‪.‬‬
‫‪ 1‬آن را رنگ کنید‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪50‬‬
 ‫‪1‬ــ عددهای زیر را روی محور نشان دهید‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫‪2‬‬
‫ـــــ واحد بعد از عدد ‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪3‬‬
‫ــــ واحد بعد از عدد ‪3‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1‬‬
‫ـــــ واحد مانده به عدد ‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫ــــ واحد مانده به عدد ‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2‬ــ مشخّص کنید هر کدام از عددهای زیر بین کدام دو عدد قرار دارد و به کدام طرف نزدیک تر است‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫ــــ واحد بعد از عدد ‪6‬‬
‫‪1‬‬
‫ــــ واحد بعد از عدد ‪5‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬

‫توجه به شکل‪ ،‬جرم خربزه چقدر است؟‬ ‫‪3‬ــ با ّ‬

‫کیلوگرم‪.‬‬ ‫کیلوگرم و‬ ‫جرم خربزه‬
‫توجه به خط کش بنویسید‪.‬‬ ‫‪4‬ــ اندازه ها را با ّ‬
‫سانتی متر و ‪1‬‬
‫ـــــ سانتی متر‪.‬‬ ‫طول مداد‬
‫‪2‬‬
‫سانتی متر و سانتی متر‪.‬‬ ‫طول مداد تراش‬
‫سانتی متر و سانتی متر‪.‬‬ ‫طول گیره ی کاغذ‬

‫کامل کن‬ ‫کدام یک از دایره ها به ‪ 2‬قسمت مساوی تقسیم شده است؟‬

‫برای نصف کردن دایره‪،‬خط رسم شده باید از کدام نقطه عبور کند؟‬
‫در شکل باال قطر دایره رسم شده است‪.‬‬
‫بین قطر و شعاع دایره چه رابطه ای وجود دارد؟‬

‫‪51‬‬
 ‫تساوی کسرها‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ یک مر ّبع روی کاغذ بکشید و دور آن را قیچی کنید‪ .‬با تا کردن‪ ،‬مر ّبع را به ‪ 4‬قسمت مساوی تقسیم کنید‪ .‬یک قسمت‬
‫مجدد‪ ،‬هر قسمت مر ّبع را نیز به ‪ 4‬قسمت مساوی تقسیم کنید‪ .‬حاال مر ّبع شما به چند قسمت‬
‫آن را رنگ کنید‪ .‬با تا کردن ّ‬
‫چند قسمت آن رنگی است؟‬ ‫مساوی تقسیم شده است؟‬
‫یک تساوی کسری بنویسید‪= .‬‬ ‫چه کسری از آن رنگ شده است؟‬
‫ ‬
‫‪2‬ــ برای هر شکل یک کسر بنویسید‪.‬‬

‫=‬ ‫=‬ ‫ ‬
‫توضیح دهید که چرا این کسرها مساوی اند‪.‬‬

‫‪3‬ــ با استفاده از نتیجه ی ف ّعالیت باال برای هر ردیف از شکل‌ها یک تساوی کسر بنویسید‪.‬‬

‫=‬ ‫=‬

‫=‬ ‫=‬

‫=‬ ‫=‬

‫‪4‬ــ با استفاده از شکل زیر تساوی کسرها را کامل کنید‪.‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫=‬ ‫=‬ ‫=‬

‫‪52‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫توجه به شکل‌ها‪ ،‬برای هر کدام یک کسر بنویسید‪.‬‬
‫‪1‬ــ با ّ‬

‫‪3‬‬
‫ــــ یا ‪4‬‬
‫ــــ چه عددی می‌توانیم بنویسیم؟چرا؟‬ ‫به جای‬
‫‪4 3‬‬

‫‪2‬ــ آیا سطح رنگ شده در هر دو شکل برابر است؟چرا؟‬

‫انجام بده‬
‫کدام دایره به ‪ 4‬قسمت مساوی تقسیم شده است؟ چرا؟‬

‫با بازکردن دهانه ی پرگار به اندازه ی ‪ 2‬سانتی متر‪ ،‬دایره ای به شعاع ‪ 2‬سانتی متر رسم کنید‪.‬‬
‫آن را به ‪ 4‬قسمت مساوی تقسیم کنید‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫تمرین‬
‫ــــ = ‪3‬‬
‫ــــ = ‪2‬ــــ =‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬ــ با رسم شکل نشان دهید‪:‬‬
‫‪2 3 4‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫ــــ‬ ‫‪3‬‬
‫ــــ‬ ‫ ‬ ‫‪4‬‬
‫ــــ‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪2‬ــ برای شکل روبه رو ‪ 3‬کسر مساوی بنویسید‪.‬‬

‫ـــــــ = ‪3‬‬
‫ــــ است‪.‬‬ ‫‪3‬ــ با کامل کردن شکل نشان دهید که ‪6‬‬
‫‪7 14‬‬

‫کامل کن‬

‫عقربه ی بزرگ ساعت به اندازه ی ‪ 10‬دقیقه حرکت کرده است‪.‬‬

‫مسیر حرکت عقربه ی بزرگ رنگ شده است‪.‬این شکل یک زاویه را نشان می دهد‪.‬‬

‫در شکل روبه رو‪ ،‬باز شدن قیچی را نیز می توان‬

‫با یک زاویه نشان داد‪.‬‬

‫مث ّلث چند زاویه دارد؟‬

‫‪54‬‬
 ‫مقایسه ی کسرها‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫ــــ پول خود و حسین ‪1‬‬

‫ــــ پولش را‬ ‫‪1‬ــ پدر حسین و مهدی به هر کدام از آن ها یک مقدار مساوی پول داد‪ .‬مهدی ‪1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫صدقه داد‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫با رسم شکل نشان دهید کدام یک بیشتر صدقه داده اند‪.‬‬
‫ــــ‬ ‫ــــ‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫حاال بین دو کسر عالمت< یا > قرار دهید‪.‬‬
‫اگر صورت دو کسر برابر شود‪ ،‬کدام کسر بزرگ تر می‌شود؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫‪2‬ــ مادر مهدیه و زهرا به آن ها به مقدار مساوی پول داد‪ .‬مهدیه ‪2‬‬
‫ــــ پولش را و زهرا ‪1‬‬
‫ــــ پولش را صدقه داد‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫به کمک رسم شکل‪ ،‬در دایره عالمت مناسب قرار دهید و برای مقایسه ی دو کسر با مخرج مساوی نتیجه گیری‬
‫کنید‪.‬‬
‫ــــ‪1‬‬ ‫ــــ‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪.‬‬ ‫ارگ خمر ج دو سکر سماوی باشد‪ ،‬سکری زبرگ رت اتس هک‬

‫کامل کن‬ ‫عقربه ی بزرگ ساعت ‪ 15‬دقیقه حرکت کرده است‪.‬‬

‫زاویه ی حرکت این عقربه را زاویه ی راست یا زاویه ی قائمه می گویند‪.‬‬

‫زاویه های یک مستطیل چه نوع زاویه ای هستند؟‬

‫مستطیل چند زاویه دارد؟‬

‫‪55‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫عالمت < یا > یا = قرار دهید‪.‬‬ ‫به کمک شکل در‬

‫‪1‬‬
‫ــــ‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪2‬‬
‫ــــ‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬
‫ــــ‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪2‬‬
‫ــــ‬
‫‪2‬‬
‫ــــ‬
‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪5‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫ــــ‬ ‫ــــ‬
‫ــــ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ــــ‬ ‫‪1‬‬
‫ــــ‬
‫ــــ‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬

‫در همه ی این ساعت ها عقربه ی بزرگ به اندازه ی ‪ 15‬دقیقه حرکت کرده است‪.‬‬ ‫انجام بده‬
‫اگر عقربه ی بزرگ‪ 15 ،‬دقیقه حرکت کند‪ ،‬همیشه یک نوع زاویه درست می شود؟ چه نوع زاویه ای؟‬

‫‪56‬‬
 ‫تمرین‬

‫ــــ از شربت لیوان خورده شده است‪1 .‬‬

‫ــــ از شربت پارچ هم خورده شده‬ ‫‪1‬ــ ‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫ ‪2‬‬
‫است‪ .‬آیا می‌توان گفت مقدار شربت باقی مانده در لیوان و پارچ مساوی است؟‬
‫چرا؟‬

‫‪2‬ــ عدد‌های زیر را با هم مقایسه کنید‪ .‬سپس توضیح دهید که چگونه این مقایسه را انجام دادید‪.‬‬

‫‪ 2‬واحد و ‪3‬‬
‫ـــــــ واحد‬ ‫‪ 2‬واحد و ‪1‬‬
‫ــــــ واحد‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪ 3‬واحد و ‪7‬‬
‫ـــــــ واحد‬ ‫‪ 4‬واحد و ‪1‬‬
‫ــــــ واحد‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬

‫بپرسید‬
‫این درخت با زاویه ی راست روی زمین قرار گرفته است‪.‬‬
‫یک دیوار باید با زمین زاویه ی راست درست کند‪ .‬ب ّناها با استفاده‬
‫از چه وسیله ای مطمئن می شوند که دیوار با زاویه ی راست چیده‬
‫شده است؟ در این مورد سؤال کنید‪.‬‬
‫با گونیا هم می توانیم زاویه ی راست را تشخیص دهیم‪.‬‬

‫‪57‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬

‫‪1‬ــ یک متر و ‪ 25‬سانتی متر برابر با ‪ 125‬سانتی متر است‪ .‬توضیح دهید که عدد ‪ 125‬چگونه به دست می آید‪.‬‬

‫‪2‬ــ‪ 3560‬گرم یعنی ‪ 3‬کیلوگرم و‪ 560‬گرم‪ .‬توضیح دهید که این عددها چگونه به دست می آیند‪.‬‬

‫‪1‬ــ کسر های نوشته شده را روی هر ساعت نشان دهید‪.‬‬

‫تمرین‬
‫شکل های خود را با شکل های دوستانتان مقایسه کنید‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪1‬‬
‫ــــ‬
‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬ــ یک ّتکه کاغذ را به صورت زیر دوبار تا کنید‪ .‬سپس آن را باز کنید و با خط کش روی خط های تای کاغذ خط‬
‫بکشید‪ .‬چند زاویه به وجود می آید؟ چه نوع زاویه ای؟‬
‫کاغذ به چند قسمت مساوی تقسیم شده است؟‬

‫‪3‬ــ الگوی زاویه ها را ادامه دهید‪.‬‬

‫‪4‬ــ از ‪ 1000‬تا ‪ 1400‬را ‪ 50‬تا‪ 50‬تا بنویسید‪.‬‬

‫ــ ‪ 1050‬ــ ‪1000‬‬

‫‪58‬‬
 ‫‪  5‬ــ شکل روبه رو چند زاویه دارد؟ زاویه ی راست آن را ّ‬
‫مشخص کنید‪.‬‬

‫‪6‬ــ دهانه ی پرگار چقدر باز شده است؟‬

‫با این پرگار یک دایره بکشید؛ شعاع آن چند سانتی متر است؟‬

‫‪7‬ــ با پرگار دایره ای بکشید که مرکز آن نقطه ی «م» باشد و از نقطه ی «د» بگذرد‪.‬‬
‫‪.‬م‬ ‫د‪ .‬‬ ‫این دایره را به صورت تقریبی به ‪ ٨‬قسمت مساوی تقسیم کنید‪.‬‬
‫کسر ‪3‬‬
‫ــــ را نشان دهید‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫‪  8‬ــ کدام یک از شکل‌های زیر به قسمت‌های مساوی تقسیم شده است ؟ ‪ 2‬قسمت این شکل ها را رنگ کنید‬
‫و کسر مربوط به آن را بنویسید‪.‬‬

‫‪9‬ــ چه کسری از این دایره نارنجی است؟‬

‫چه کسری از آن سبز است؟‬
‫چه کسری صورتی است؟‬

‫ــــ را ربع و کسر ‪1‬‬

‫ــــ را نیم می‌گوییم‪.‬‬ ‫‪10‬ــ کسر ‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪1‬‬
‫ــــ‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫زمان‌هایی را که ساعت ها نشان می دهند‪ ،‬با ربع و نیم بنویسید‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬
‫‪1‬ــ شکل روبه رو را با چوب کبریت بسازید‪.‬‬
‫چهار چوب کبریت را حرکت دهید تا دو مر ّبع به وجود آید‪.‬‬
‫(مر ّبع ها هم اندازه نیستند‪).‬‬

‫‪2‬ــ سه چوب کبریت را حرکت دهید و جابه جا کنید تا چهار مر ّبع‬

‫یک  اندازه به وجود آید‪.‬‬

‫‪3‬ــ شش چوب کبریت را جابه جا کنید تا چهار مث ّلث و یک شش ضلعی‬

‫به وجود آید‪.‬‬
‫در هر سؤال‪ ،‬شکلی را که به وجود می آید بکشید‪.‬‬

‫فرهنگ خواندن‬

‫منصور و امید قرار گذاشتند با هم شریک شوند‪.‬منصور به امید گفت‪« :‬سرمایه از من و کار از تو‪.‬‬
‫در آخر هم نصف سودی که به دست می آوری‪ ،‬مال من باشد‪ ».‬امید قبول کرد‪.‬‬
‫در پایان روز ا ّول منصور پرسید‪« :‬امروز چقدر سود کرده ای؟» امید پاسخ داد‪ 8000« :‬تومان‪ ».‬منصور گفت‪:‬‬
‫«نصف آن‪ ،‬یعنی ‪ 4000‬تومان‪ ،‬مال من است‪ .‬حاال چقدر برای تو مانده است؟» امید گفت‪ 4000« :‬تومان‪ ».‬منصور‬
‫دوباره گفت‪« :‬پس نصف آن‪ ،‬یعنی ‪ 2000‬تومان‪ ،‬مال من است‪».‬‬
‫امید می خواست‪ 2000‬تومان دیگر به منصور بدهد ا ّما با خود فکر کرد که اگر بخواهد هر بار نیمی از پولی را که‬
‫به دست آورده است به منصور بدهد‪ ،‬کم کم باید همه‌ی آنچه را به دست می آورد‪ ،‬به او بدهد؛ آیا این نوع شریک شدن‬
‫درست است؟ چه اشکالی دارد؟‬

‫‪60‬‬
 ‫فصل‪ : 4‬ضرب و تقسیم‬

‫از زمان تو ّلد پیامبر اکرم (ص) تاکنون به طور تقریبی ‪ 1400‬سال گذشته است‪1400.‬‬
‫سال را می توان ‪ 14‬تا ‪ 100‬سال هم گفت‪ .‬هر ‪ 100‬سال یک قرن است‪ ،‬بنابراین‪،‬‬
‫در حال حاضر ‪ 14‬قرن از زمان تو ّلد پیامبر (ص) گذشته است‪.‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪1‬ــ بعد از ‪ 999‬چه عددی است؟‬

‫=‪999+1‬‬ ‫این مسئله را به صورت روبه رو می‌نویسیم‪:‬‬
‫پاسخ را حدس بزنید و در مربّع بنویسید‪.‬‬
‫حاال برای مسئله های زیر یک تساوی بنویسید و به جای سؤال (خواسته ی مسئله) مربّع بگذارید‪.‬‬
‫چه عددی اگر با ‪ 999‬جمع شود‪ ،‬حاصل ‪ 1000‬می‌شود؟‬

‫از‪ 1000‬چند واحد بر داریم تا ‪ 990‬به دست آید؟‬

‫‪2‬ــ عددی را با ‪ 1000‬جمع کردیم؛ حاصل ‪ 1100‬شد‪ .‬این عدد را به دست آورید‪.‬‬

‫‪+1000=1100‬‬

‫‪3‬ــ عددی را به ‪ 5‬اضافه می‌کنیم‪ .‬از حاصل‪ 5 ،‬تا کم می‌کنیم‪ .‬چه عددی به دست می‌آید؟ چرا؟‬
‫با چند مثال‪ ،‬مسئله ی باال را بررسی کنید‪(.‬برای مثال عدد ‪ 10‬را در نظر بگیرید‪).‬‬

‫تبدیل کردن مسئله به یک تساوی یا عبارت و یا یک شکل نمادین به درک بهتر مسئله کمک‬ ‫‪62‬‬
‫‪62‬‬
‫می کند و راه پیدا کردن جواب را نیز ّ‬
‫مشخص می سازد‪.‬‬
 ‫روش های نمادین‬

‫شمردن مربّع‌ها را در فصل ّاول یاد گرفتید‪ .‬به کمک آن برای هر شکل یک عبارت بنویسید‪.‬‬

‫مر ّبع‪.‬‬ ‫تایی می شود‬ ‫دسته کاشی‬ ‫مر ّبع‪.‬‬ ‫‪ ٤‬دسته کاشی ‪ ٤‬تایی می شود‬

‫مر ّبع‪.‬‬ ‫تایی می شود‬ ‫کاشی‬ ‫مر ّبع‪.‬‬ ‫تایی می شود‬ ‫کاشی‬

‫مر ّبع‪.‬‬ ‫تایی می شود‬ ‫کاشی‬ ‫مر ّبع‪.‬‬ ‫تایی می شود‬ ‫کاشی‬

‫‪63‬‬ ‫در علم ریاضی از نمادهای متفاوتی استفاده می کنیم‪ .‬نمادها شامل عددها‪ ،‬عالمت‌ها‬
‫و شکل های هندسی هستند‪ .‬در این فصل با نمادهای ضرب و تقسیم آشنا می شویم‪.‬‬
 ‫ضرب‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫طاها برای جشن والدت پیامبر اکرم (ص) بسته های شکالت درست کرد‪.‬‬
‫او در هر بسته ‪ 4‬شکالت گذاشت‪.‬‬
‫یکی از همسایه ها ‪ 3‬بسته شکالت برداشت‪ .‬چند شکالت به این خانواده‬
‫رسیده است؟‬
‫طاها ابتدا برای این مسئله شکل کشید (شما هم شکل رسم کنید‪).‬‬
‫‪.‬‬ ‫تایی می شود‬ ‫دسته ی‬ ‫سپس این عبارت را نوشت‪:‬‬

‫خواهر بزرگ تر طاها‪ ،‬که مع ّلم ریاضی بود‪ ،‬به او گفت‪« :‬چرا از ضرب استفاده نکردی؟ می‌توانستی بنویسی ‪».3 * 4 = 12‬‬
‫حاال شما بگویید‪ :‬اگر در هر بسته ‪ 5‬شکالت باشد‪ ،‬همسایه ی آن ها چند شکالت برداشته است؟‬
‫(شکل بکشید و عبارت ضرب بنویسید‪).‬‬

‫خ ّلاق باش‬
‫در شکل های زیر دو نمونه آجرچینی را که از آن ها در ساختن دیوار استفاده می شود‪ ،‬مشاهده می کنید‪.‬با ‪4‬‬
‫رنگ مختلف قسمتی از آجرها را در دسته های مساوی رنگ کنید‪.‬برای هر کدام یک ضرب بنویسید‪( .‬هر‬
‫دسته را یک رنگ کنید تا ‪ 4‬دسته درست شود‪).‬‬
‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬

‫‪64‬‬
‫‪64‬‬
 ‫‪1‬ــ برای هرشکل یک تساوی ضرب بنویسید‪.‬‬ ‫کار در کالس‬

‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬

‫‪2‬ــ به کمک تقارن‪ ،‬تعداد مر ّبع‌ها را پیدا کنید و برای آن ها یک عبارت ضرب بنویسید‪.‬‬

‫*‪٢‬‬ ‫=‬ ‫*‪٢‬‬ ‫=‬ ‫*‪٢‬‬ ‫=‬

‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‪٤‬‬ ‫=‬

‫کار با ماشین حساب‬ ‫برای شکل روبه رو می توان جمع ‪ 3+3‬را نوشت‪.‬‬
‫همچنین می توان گفت‪ 2 :‬دسته ی سه تایی یعنی‬
‫‪3+3=2*3‬‬
‫حاال حاصل ضرب ها را به کمک جمع پیدا کنید‪.‬‬
‫=‪4*3=3+3+3+3‬‬
‫=‪5*7=7+7+7+7+7‬‬
‫=‪4*9‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪ +‬‬ ‫=‬
‫با انجام ضرب با ماشین حساب‪ ،‬درستی عبارت ها را بررسی کنید‪.‬‬

‫‪65‬‬
 ‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ حسین ‪ ٣‬مهره داشت‪ .‬مهره های علی ‪ ٢‬برابر مهره های حسین بود‪ .‬با رسم شکل تعداد مهره های علی را‬
‫به دست آورید‪.‬‬

‫مهره های حسین‬ ‫مهره های علی‬

‫برای پیدا کردن تعداد مهره های علی یک عبارت ضرب بنویسید‪.‬‬
‫=‪*٣‬‬
‫‪٢‬ــ سه برابر ‪ ٤‬را حساب کنید‪.‬‬
‫تمرین‬
‫‪1‬ــ به کمک محور‪ ،‬مثل نمونه‪ ،‬ضرب ها را کامل کنید‪.‬‬

‫‪2*5=10‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬

‫*‬ ‫=‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬

‫=‪3*4‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬

‫=‪5*2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬

‫ِ‬
‫شمارش‬ ‫‪2‬ــ با ضرب کردن مانند نمونه الگوهای شمارش چندتا چندتا را پیدا کنید‪ .‬ارتباط ضرب ها را با الگوهای‬
‫چندتا چندتا توضیح دهید‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪+5‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+3‬‬
‫‪1*5‬‬ ‫‪2*5‬‬ ‫‪3*5‬‬ ‫*‬ ‫‪1*3‬‬ ‫‪2*3‬‬ ‫‪3*3‬‬ ‫*‬

‫‪6‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪+4‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪+4‬‬
‫‪1*6‬‬ ‫*‪2‬‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫‪1*٤‬‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪3‬ــ برای هر ضرب یک جمع بنویسید و حاصل آن را پیدا کنید‪.‬‬
‫= ‪3*4‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫ ‬ ‫=‪2*6‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫=‪3*5‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫ ‬ ‫=‪2*7‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪66‬‬
‫‪66‬‬
 ‫ضرب عدد های یک رقمی‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ مع ّلم کالس سوم در کالس برگه‌هایی پخش کرد که شکل های زیر‪ ،‬روی آن ها کشیده شده بود‪ .‬او‬
‫از دانش‌آموزان خواست که با دسته‌بندی کردن و نوشتن یک عبارت ضرب‪ ،‬تعداد مر ّبع‌های هر شکل را‬
‫پیدا کنند‪ .‬پاسخ چند دانش آموز را در زیر می‌بینید‪ .‬عبارت‌های هرکدام را پیدا کنید‪(.‬شکل آخر را شما‬
‫دسته‌بندی کنید‪).‬‬

‫*‬ ‫=‬ ‫ ‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫ ‬ ‫*‬ ‫=‬

‫*‬ ‫=‬ ‫ ‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫ ‬ ‫*‬ ‫=‬

‫‪2‬ــ حاصل ضرب‌های زیر را با روش‌های خواسته شده به دست آورید‪.‬‬

‫=‬‫‪3*5‬‬ ‫با رسم مستطیل مانند سؤال ‪ 1‬‬ ‫=‪4*5‬‬ ‫با نوشتن جمع‬

‫=‬‫‪2*7‬‬ ‫با محور ‬ ‫=‪5*٤‬‬ ‫با رسم شکل‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13 14‬‬

‫=‬‫‪5*3‬‬ ‫با شمارش سه تا سه تا ‬ ‫=‪4*7‬‬ ‫با روشی که دوست دارید‪.‬‬

‫و‪6‬و‪3‬‬ ‫و‬ ‫و‬

‫‪67‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫‪1‬ــ در مورد روش‌های پیدا کردن حاصل ضرب دو عدد یک رقمی در کالس گفت وگو کنید‪ .‬حاصل ضرب‌های زیر‬
‫را با هر روشی که دوست دارید‪ ،‬به دست آورید و دلیل انتخاب روش خود را توضیح دهید‪.‬‬

‫=‪٣×٥‬‬ ‫=‪5×٤‬‬

‫‪2‬ــ جدول‌های ضرب را کامل کنید‪.‬‬

‫‪٣‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪2×٥‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫حاصل ضرب‌های سمت راست را با شکل و سمت چپ را با محور به دست آورید‪.‬‬

‫=‪1*5‬‬ ‫=‪2*1‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫=‪3*1‬‬ ‫=‪1*7‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫از این ف ّعالیت چه نتیجه ای می‌گیرید؟ بنویسید‪.‬‬

‫کار با ماشین حساب‬

‫به کمک ماشین حساب‪ ،‬حاصل ضرب های زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫ =‪4*9‬‬ ‫ =‪8*7‬‬ ‫=‪6*5‬‬

‫ =‪3*7‬‬ ‫ =‪4*6‬‬ ‫=‪8*5‬‬
‫ = *‬ ‫ = *‬ ‫= *‬

‫‪68‬‬
‫‪68‬‬
 ‫‪1‬ــ به کمک ر‌وش هایی که در صفحات قبل یاد گرفتید‪ ،‬جدول ضرب زیر را کامل کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
‫‪5‬‬

‫*‬ ‫=‬ ‫‪2‬ــ شکل روبه رو را به صورت‌های مختلف دسته‌بندی کنید‪ .‬‬
‫*‬ ‫=‬ ‫برای هر کدام یک ضرب بنویسید و تساوی ها را کامل کنید‪ .‬‬
‫*‬ ‫=‬ ‫ ‬
‫*‬ ‫=‬
‫‪3‬ــ مجید روزی ‪ 2‬صفحه قرآن می‌خواند‪.‬پس از ‪ 5‬روز چند صفحه قرآن خوانده است؟‬

‫‪4‬ــ هر دست قاشق ‪ 6‬قاشق دارد‪ .‬دو دست قاشق چند قاشق دارد؟‬

‫‪  5‬ــ در هر جین جوراب ‪ 6،‬جفت جوراب هست‪ .‬در دو جین چند جفت جوراب هست؟‬

‫‪  6‬ــ در ‪3‬جعبه مداد رنگی ‪ 6‬تایی و یک جعبه ی ‪ 12‬تایی روی هم چند مداد هست؟‬

‫‪٧‬ــ مریم هفته ی گذشته ‪ ٣‬ساعت کتاب زندگی نامه شهدا را مطالعه کرد‪ .‬او تصمیم گرفت هفته ی آینده ‪ ٣‬برابر هفته ی قبل برای مطالعه ی‬
‫این کتاب وقت بگذارد‪ .‬مریم چند ساعت باید مطالعه کند؟‬

‫کار با ماشین حساب‬ ‫حل مسئله می توانید از ماشین حساب کمک بگیرید‪.‬مسئله ی‬‫برای ّ‬
‫زیر را به  کمک ماشین حساب حل کنید‪.‬‬
‫در یک کارتن ‪ 8‬بسته ی ‪ 12‬تایی مداد رنگی وجود دارد‪.‬‬
‫در این کارتن چند مداد رنگی وجود دارد؟‬

‫‪69‬‬
 ‫خاصیت های ضرب‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ در زیر جدول ضرب دو عدد یک رقمی را می بینید‪ .‬این جدول به ‪ ٤‬بخش تقسیم شده است‪ .‬می خواهیم آهسته آهسته‬
‫جدول را پرکنیم‪ .‬ابتدا به کمک تمرین صفحه ی ‪ ٦٩‬بخش ‪ ١‬را کامل کنید‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪1‬‬

‫بخش ‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫بخش ‪3‬‬

‫‪3‬‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫بخش ‪2‬‬ ‫‪7‬‬

‫بخش ‪4‬‬

‫‪8‬‬

‫‪9‬‬

‫‪٢‬ــ با نوشتن حاصل ضرب‪ ،‬درست بودن تساوی های زیر را بررسی کنید‪.‬‬
‫‪ ٦‬تا‬ ‫‪ ٢‬تا‬

‫‪ ٤‬تا‬

‫‪١‬‬
‫‪(1*7(+)4*7(=5*7‬‬ ‫‪(6*5(+)2*5(=8*5‬‬
‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪٣‬ــ با توجه به بخش ‪ ١‬جدول می دانیم ‪ ٥  ×٥ = ٢٥‬و ‪ ،٢×٥ = ١٠‬با کامل کردن جاهای خالی حاصل ‪ ٧×٥‬را پیدا کنید‪.‬‬
‫* ‪٧×٥ = )5‬‬ ‫* ‪( + )٢‬‬ ‫=(‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫به همین ترتیب بخش ‪ ٢‬جدول باال را با توجه به بخش ‪ ١‬و مانند نمونه ی زیر کامل کنید‪.‬‬
‫* ‪٩×٤ = )5‬‬ ‫* ‪( + )٤‬‬ ‫=(‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪70‬‬
‫‪70‬‬
 ‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫مانند نمونه هر شکل را با دو نوع دسته‌بندی شمارش کنید و برای آن ضرب بنویسید‪.‬‬

‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬

‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬

‫از مقایسه ی دو ضرب در هر شکل چه نتیجه ای می‌گیرید؟‬

‫کار در کالس‬

‫یاد گرفتید که در ضرب با جابه جا شدن دو عدد‪ ،‬حاصل ضرب تفاوتی نمی کند‪ .‬برای مثال حاصل ‪ ٥×٣‬با حاصل‬
‫‪ ٣×٥‬برابر است‪ .‬با توجه به این مطلب تساوی ها را مانند نمونه با کمک جدول ضرب کامل کنید‪.‬‬
‫‪٥×٦ = ٦×٥ = ٣٠‬‬ ‫= ‪٤×٧‬‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫= ‪٣×٨‬‬ ‫×‬ ‫=‬
‫اکنون بخش ‪ ٣‬جدول ضرب صفحه ی ‪ ٧٠‬را با کمک عددهای بخش ‪ ٢‬پرکنید‪.‬‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ می خواهیم حاصل ضرب ‪ ٨×٧‬را به دست آوریم‪ .‬با توجه به شکل های زیر جاهای خالی را کامل کنید‪.‬‬

‫‪×٧‬‬
‫‪٨×٧‬‬
‫‪٨×٧‬‬
‫×‪3‬‬

‫‪٨×5‬‬ ‫‪٨×2‬‬
‫) = ‪٨×٧‬‬ ‫*‬ ‫)‪(+‬‬ ‫*‬ ‫(‬ ‫) = ‪٨×٧‬‬ ‫*‬ ‫)‪(+‬‬ ‫*‬ ‫(‬
‫‪71‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
 ‫‪2‬ــ با توجه به عددهایی که تاکنون در جدول ضرب صفحه ی ‪ ٧٠‬نوشته اید‪ ،‬تساوی های زیر را کامل کنید‪.‬‬
‫= (‪٧×٩ = )٧×٥( + )٧×٤‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫= (‪٧×٩ = )5×9( + )2×9‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫= (‪٧×٩ = )3×9( + )4×9‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫همان طور که می بینید‪ ،‬پاسخ ضرب را به روش های مختلف می توانید پیدا کنید‪ .‬اکنون بخش ‪ ٤‬جدول ضرب را پرکنید‪.‬‬

‫تمرین‬
‫‪1‬ــ می دانیم که ‪ ٦×٨‬برابر است با ‪ .٤٨‬برای پیدا کردن ‪ ،٨×٨‬حاصل چه عبارتی را باید با ‪ ٤٨‬جمع کنیم؟‬
‫) ‪٨×٨ = )٦ * ٨( +‬‬ ‫*‬ ‫‪( = 48 +‬‬ ‫=‬
‫‪2‬ــ زهره ‪ ٤‬بسته ی ‪٣‬تایی آب نبات زرد و ‪ ٥‬بسته ی ‪٣‬تایی آب نبات سبز در ظرف گذاشته بود‪ .‬چندتا آب نبات در ظرف بود؟‬

‫‪3‬ــ تساوی ضرب را با کمک محورها بنویسید‪.‬‬

‫*‬ ‫=‬ ‫*‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬
‫*‬ ‫=‬ ‫*‬

‫‪4‬ــ به کمک جدول ضرب الگوی شمارش چند تا چندتا را ادامه دهید‪.‬‬
‫و ‪ ١٢‬و ‪٦‬‬ ‫و و و و و و‬
‫و ‪ 16‬و ‪8‬‬ ‫و و و و و و‬
‫و ‪ 18‬و ‪9‬‬ ‫و و و و و و‬
‫‪٣×٤=١٢‬‬ ‫ ‬ ‫‪5‬ــ علی حاصل ضرب های زیر را از روی جدول ضرب پیدا کرد و نوشت‪:‬‬
‫‪٥×٤=٢٠‬‬ ‫ ‬
‫×‬ ‫=‬ ‫ ‬ ‫علی حاصل کدام ضرب را می تواند به کمک این دو عبارت بنویسد؟‬

‫بقیه ی عمل ها را انجام‬

‫محاسبه کن دیدید که در محاسبه ها ابتدا حاصل عبارت داخل پرانتز را حساب می کنیم‪ .‬سپس‪ّ ،‬‬
‫می دهیم‪ .‬در نمونه ی حل شده نیز ابتدا ضرب ها انجام شده اند‪ .‬سپس‪ ،‬حاصل جمع به دست می آید‪.‬‬
‫حاصل عبارت های زیر را به دست آورید‪.‬‬
‫‪)4*5(+)3*6(=20 +18 = 38‬‬ ‫=(‪)2+3(*)8-2‬‬ ‫×‬ ‫=‬
‫=(‪)7*4(+)3*9‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=(‪)8*1(*)7-5‬‬ ‫×‬ ‫=‬

‫‪72‬‬
‫‪72‬‬
 ‫تقسیم‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ جواد برای شرکت در جشن نیکوکاری ‪ 24‬دفترچه خریده است‪ .‬او می خواهد دفترچه ها را بسته بندی کند‬
‫و در هر بسته ‪ 3‬دفترچه قرار‌دهد‪.‬‬
‫جواد چند بسته دفترچه می تواند درست کند؟‬
‫با رسم شکل مسئله را حل کنید‪.‬‬
‫حاال برای شکلی که کشیده اید‪ ،‬یک عبارت ضرب بنویسید‪.‬‬

‫=‪24÷3‬‬ ‫برای حل کردن مسئله می‌توانید از تقسیم روبه رو استفاده کنید‪.‬‬

‫به کمک عبارت ضرب یا شکلی که کشیده اید‪ ،‬پاسخ تقسیم را بنویسید‪.‬‬

‫‪2‬ــ اگر جواد بخواهد دفترچه‌هایش را در بسته‌های ‪    4‬تایی قرار دهد‪ ،‬چند بسته درست می‌شود؟ برای این مسئله یک عبارت تقسیم‬
‫بنویسید‪.‬‬
‫‪*4=24‬‬ ‫برای پیدا کردن حاصل تقسیم از ضرب روبه رو استفاده کنید‪.‬‬

‫انجام بده‬
‫دیدید که گوشه های مستطیل زاویه های راست هستند‪.‬‬

‫دو ضلع مستطیل روبه رو را با خط کش ادامه داده ایم‪.‬‬

‫به این ها‪،‬خط های موازی می گویند‪.‬‬
‫این خط ها هیچ وقت یکدیگر را قطع نمی کنند‪.‬‬

‫حاال دو ضلع ِ‬
‫دیگر مستطیل را با خط کش ادامه دهید‪.‬‬
‫آیا خط هایی که کشیده اید موازی هستند؟‬

‫‪73‬‬
 ‫‪1‬ــ شکل‌های زیر را دسته‌بندی کنید‪ .‬تعداد شکل های هر دسته در کنار آن نوشته شده است‪.‬‬ ‫کار در کالس‬
‫با نوشتن یک تقسیم‪ ،‬تعداد دسته ها را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫÷‬ ‫=‬ ‫÷‬ ‫=‬

‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬

‫÷‬ ‫=‬ ‫÷‬ ‫=‬

‫توجه به تعداد بشقاب ها‪ ،‬شکالت ها را به تعداد مساوی‬

‫‪2‬ــ تعداد شکالت ها در دایره ها نوشته شده است‪ .‬با ّ‬
‫تقسیم کنید‪ .‬تعداد شکالت های هر بشقاب را با یک تقسیم به دست آورید‪.‬‬

‫‪18‬‬ ‫‪12‬‬

‫÷‬ ‫=‬ ‫÷‬ ‫=‬

‫‪3‬ــ برای محور های زیر یک تقسیم بنویسید‪.‬‬

‫= ‪10 ÷ 2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬
‫÷‬ ‫=‬

‫‪4‬ــ با نوشتن یک ضرب‪ ،‬حاصل تقسیم را به دست آورید‪.‬‬

‫=‪24÷6‬‬ ‫=‪30÷5‬‬ ‫=‪48÷6‬‬

‫ ‪*6=24‬‬ ‫=‪*5‬‬ ‫ ‬ ‫*‬ ‫‪=48‬‬

‫‪74‬‬
‫‪74‬‬
 ‫‪1‬ــ هر شکل را دسته‌بندی کنید و برای آن یک ضرب و دو تقسیم بنویسید‪.‬‬ ‫تمرین‬

‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬

‫÷‬ ‫=‬ ‫÷‬ ‫=‬
‫÷‬ ‫=‬ ‫÷‬ ‫=‬

‫خیاطی می‌کند‪ .‬او به هر پیراهن ‪ 5‬دکمه می‌دوزد‪ 15 .‬دکمه را به چند پیراهن می دوزد؟‬
‫‪2‬ــ مادر محسن ّ‬

‫‪3‬ــ در یک کارتن ‪ 8‬جعبه استکان وجود دارد‪ .‬در هر جعبه ‪ 6‬استکان جا می‌گیرد‪ .‬در این کارتن چند استکان‬
‫هست؟‬

‫‪4‬ــ سارا از گل فروشی ‪ 10‬شاخه گل خریده است‪ .‬او می‌خواهد این گل ها را به طور مساوی در ‪ 2‬گلدان بگذارد‪.‬‬
‫در هر گلدان چند شاخه گل باید بگذارد؟‬

‫‪5‬ــ برای تقسیم ‪ 14 ÷ 7‬یک مسئله بنویسید و آن را حل کنید‪.‬‬

‫‪6‬ــ برای ضرب ‪ 3*5‬یک مسئله بنویسید و آن را حل کنید‪.‬‬

‫طول‬ ‫طول‬
‫خ ّلاق باش‬
‫ضلع های این دو مستطیل را اندازه بگیرید‪.‬‬
‫عرض‬ ‫عرض‬ ‫آیا ضلع های روبه رو‪ ،‬مساوی هستند؟‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫به کمک نتیجه ی مسئله ی باال توضیح دهید که اندازه ی ضلع قرمز رنگ چگونه به دست‬
‫‪2‬‬
‫می آید‪.‬‬

‫‪75‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬

‫‪1‬ــ چگونه به کمک ضرب می توانید حاصل تقسیم ‪ 12÷3‬را به دست آورید؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫‪2‬ــ حاصل عبارت روبه رو را به چه ترتیب به دست می‌آورید؟ توضیح دهید‪)8÷2( + )3*4( .‬‬

‫تمرین‬

‫‪1‬ــ الگوها را ادامه دهید‪.‬‬

‫‪1*2‬‬ ‫‪2 *2‬‬ ‫ ‪3 *2‬‬ ‫‪4*2‬‬

‫و‪18‬و‪12‬و‪6‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬
‫و‪21‬و‪14‬و‪7‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬

‫‪2‬ــ در الگوی شمارش ‪ 8‬تا ‪ 8‬تا‪ 48 ،‬چندمین عدد است؟‬

‫در الگوی شمارش ‪ 9‬تا ‪ 9‬تا‪ ،‬عدد بعد از ‪ 54‬چند است؟‬

‫توجه به شکل‪ ،‬یک مسئله ی ضرب یا تقسیم بنویسید‪.‬‬

‫‪3‬ــ با ّ‬

‫‪76‬‬
‫‪76‬‬
 ‫‪4‬ــ به سؤال‌های زیر پاسخ دهید و برای هر کدام یک تقسیم بنویسید‪.‬‬
‫چند ‪ 3‬تا می‌شود ‪ 12‬تا؟‬
‫چند ‪ 5‬تا می‌شود ‪ 20‬تا؟‬

‫‪5‬ــ در هر بشقاب چند سیب هست؟ تساوی ها را کامل کنید‪.‬‬

‫=‪1*3‬‬ ‫=‪2*3‬‬

‫= ‪6÷3‬‬ ‫تعداد سیب‌های بشقاب سمت راست چند برابر تعداد سیب‌های بشقاب سمت چپ است؟‬
‫برای پیدا کردن پاسخ مسئله‪ ،‬از تقسیم استفاده کنید‪.‬‬
‫= ‪٢  *   ٥‬‬ ‫ ‬ ‫حاال ‪ 2‬برابر ‪ 5‬را پیدا کنید‪.‬‬
‫*‬ ‫=‬ ‫ ‬ ‫‪ 3‬برابر ‪ 7‬را به دست آورید‪.‬‬
‫*‬ ‫=‬ ‫‪ 6‬برابر ‪ 5‬را حساب کنید‪ .‬‬

‫‪6‬ــ اتوبوسی که ‪ 36‬نفر مسافر داشت‪ ،‬خراب شد‪ .‬مسافران آن سوار تاکسی شدند‪ .‬اگر هر تاکسی ‪ 4‬نفر را سوار کند‪،‬‬
‫حساب کنید که یک اتوبوس چند برابر یک تاکسی مسافر می‌برد‪.‬‬
‫چرا استفاده از اتوبوس بهتر از تاکسی است؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫سکه ی ‪ 20‬ریالی چند برابر ّ‬

‫سکه ی ‪ 5‬ریالی است؟‬ ‫‪7‬ــ ّ‬
‫سکه ی ‪ 5‬ریالی را می‌توانیم با یک ّ‬
‫سکه ی ‪ 20‬ریالی عوض کنیم؟‬ ‫چند ّ‬

‫سن برادرش است؟‬

‫سن اکبر چند برابر ّ‬
‫‪  8‬ــ اکبر ‪ 12‬سال دارد‪ .‬برادرش ‪ 4‬ساله است‪ّ .‬‬

‫‪9‬ــ در یک روستای کوچک ‪ 35‬نفر در نماز جماعت شرکت می‌کنند‪ .‬اگر در هر صف نماز جماعت ‪ 7‬نفر بایستند‪،‬‬
‫در مسجد این روستا چند صف درست می شود؟‬

‫‪77‬‬
 ‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬

‫شکل روبه رو از ‪ 27‬مک ّعب کوچک درست شده است‪.‬‬

‫آن ها را رنگ می زنیم و پس از خشک شدن رنگ‪ 27 ،‬مک ّعب را جدا می کنیم‪ .‬‬

‫چند مک ّعب فقط یک سطحشان رنگ شده است؟‬

‫چند مک ّعب فقط دو سطحشان رنگ شده است؟ ‬
‫چند مک ّعب فقط سه سطحشان رنگ شده است؟‬
‫چند مک ّعب اص ًال رنگ نشده است؟‬

‫فرهنگ خواندن‬
‫شما تا اینجا برای پیدا کردن حاصل ضرب دو عدد‪ ،‬چند روش یاد گرفته اید‪:‬‬

‫=‪9*3‬‬ ‫‪1‬ــ به کمک رسم شکل‬

‫ ‬
‫=‪4*4‬‬ ‫‪2‬ــ به کمک محور‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬
‫ ‬
‫=‪5*9=9+9+9+9+9‬‬ ‫‪3‬ــ با جمع کردن‬
‫ ‬
‫=(‪8*9=)5*9( + )3*9‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪4‬ــ با استفاده از ضرب های ساده تر‬
‫ ‬
‫=‪2*4‬‬ ‫‪  5‬ــ با استفاده از اشیائی مثل مهره یا مک ّعب های چینه‬
‫ ‬
‫‪6‬ــ به کمک ماشین حساب؛ الب ّته در زمان ّ‬
‫حل مسئله از ماشین حساب استفاده می کنیم‪ .‬ا ّما الزم است جدول ضرب را با‬
‫تمرین کردن به خاطر بسپریم و حفظ کنیم‪.‬‬
‫‪78‬‬
‫‪78‬‬
 ‫فصل‪ : 5‬محیط و مساحت‬

‫در گذشته های دور در کنار رودخانه ی نیل در مصر‪ ،‬زمین های کشاورزی زیادی بود‪.‬‬
‫وقتی آب رود خیلی زیاد می شد و باال می آمد‪ ،‬همه ی زمین ها به زیر آب می رفتند‪.‬‬
‫مشخص کردن حدود زمین های کشاورزی اطراف این رودخانه از‬ ‫مصری ها برای ّ‬
‫روش های گوناگونی استفاده می کردند و به این ترتیب‪ ،‬کم کم علم هندسه را به وجود آوردند‪.‬‬
‫‪79‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪1‬ــ رضا ‪ 4‬بسته‌ی ‪ 6‬تایی شکالت قهوه ای و‪ 3‬بسته ی ‪4‬تایی شکالت شیری دارد‪.‬‬
‫رضا چند شکالت دارد؟‬
‫‪1‬ــ تعداد شکالت‌های قهوه ای را پیدا کنید‪.‬‬
‫‪2‬ــ تعداد شکالت‌های شیری را پیدا کنید‪.‬‬
‫‪3‬ــ تعداد شکالت‌های رضا را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ سپیده ‪ 2‬دسته گل رز قرمز خرید که هر دسته ی آن ‪ 3‬شاخه گل داشت‪ .‬او ‪ 3‬دسته گل رز سفید‬
‫هم خرید که در هر دسته ی آن ‪ 4‬شاخه گل بود‪ .‬سپیده چند شاخه گل خریده است؟‬
‫مانند مسئله‌ی باال‪ ،‬ابتدا مسئله‌های کوچک (زیرمسئله ها) را در ذهن خود‬
‫درنظر بگیرید‪.‬‬
‫مانند نمونه رو به روی هر عبارت ریاضی که می نویسید‪ ،‬یک عبارت فارسی‬
‫بنویسید تا معلوم شود چه زیرمسئله هایی در ذهن داشته اید‪:‬‬

‫= ‪2×3‬‬ ‫عتداد لگ اهی رز رقزم‬

‫‪3‬ــ حسن ‪ 15‬عکس ماشین دارد‪ .‬برادرش ‪ 5‬عکس ماشین کمتر از او دارد‪.‬‬
‫این دو برادر روی هم چند عکس ماشین دارند؟‬

‫با تبدیل مسئله به چند مسئله ی کوچک تر و حل کردن آن در چند مرحله‪ ،‬پیچیدگی بعضی از مسئله ها‬ ‫‪80‬‬
‫‪80‬‬
‫کمتر می شود‪ .‬با ّ‬
‫حل مسئله‌های کوچک‪ ،‬مرحله به مرحله به پاسخ مسئله ی اصلی نزدیک می‌شویم‪.‬‬
 ‫زیر مسئله‬

‫‪1‬ــ شکل‌های زیر از خط‌های مختلفی درست شده اند‪ .‬مانند نمونه‪ ،‬این خط ها را جدا کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ این شکل‌ها نیز از قطعه های مختلفی درست شده اند‪ .‬مانند نمونه‪ ،‬این قطعه ها را جدا کنید‪.‬‬

‫‪3‬ــ مربّع زیر از کدام شکل های هندسی درست شده است؟ آن ها را نام ببرید‪.‬‬

‫‪81‬‬ ‫در شکل های هندسی نیز با تبدیل مسئله به مسئله های کوچک و مرحله ای «زیرمسئله» انجام‬
‫توجه به موضوع مسئله می توانیم مسئله های هندسی ساده تر را تشخیص دهیم‪.‬‬
‫می شود‪.‬با ّ‬
 ‫خط‪ ،‬نیم خط و پاره خط‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ ّ‬
‫خط راست روبه رو را با دو حرف نام گذاری کنید‪.‬‬
‫س‬ ‫د‬ ‫روی ّ‬
‫خط راست روبه رو  نقطه ای به نام «م» بگذارید‪ .‬‬
‫با گذاشتن این نقطه دو نیم خط روبه رو به وجود می آید‪.‬‬
‫آن ها را هم نام گذاری کنید‪.‬‬
‫عالمت پیکان چه چیزی را نشان می‌دهد؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫چرا؟‬ ‫آیا می‌توان یک ّ‬

‫خط راست را اندازه گیری کرد؟‬

‫ خط «س د»‬‫خط راست «م ن» را با خط کش بکشید‪ .‬روی آن دو نقطه ی «س» و «د» را انتخاب کنید‪ .‬پاره ّ‬ ‫‪2‬ــ ّ‬
‫را با خط کش اندازه بگیرید و پاره خ ّطی به همان اندازه رسم کنید‪ .‬چرا در دو ِ‬
‫سر پاره خط نقطه می گذاریم؟‬

‫کشف کن‬

‫به کمک خط کش و مانند مثال‪ ،‬در دور تا دور نقطه ی «م»‪ ،‬نقطه هایی پیدا کنید که با نقطه ی «م» دو سانتی متر فاصله‬
‫داشته باشند‪.‬‬
‫الف‬
‫چند نقطه می توان پیدا کرد؟‬
‫م‬ ‫ب‬ ‫اگر این نقطه ها خیلی به هم نزدیک شوند‪ ،‬چه شکلی درست می شود؟‬
‫در این صورت‪ ،‬نقطه ی «م» چه نقطه ای است؟‬

‫‪82‬‬
‫‪82‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫‪1‬ــ با خط کش پاره خط‌های زیر را اندازه بگیرید‪ .‬این اندازه ها را با واحدهای سانتی متر و میلی متر بنویسید‪.‬‬
‫س‬ ‫د‬ ‫=سد‬ ‫میلی متر‬
‫ ‬ ‫=سد‬ ‫سانتی متر‬

‫م‬

‫=من‬ ‫میلی متر‬
‫=من‬ ‫سانتی متر‬
‫ ‬
‫ن‬

‫‪٢‬ــ در شکل زیر سه ّ‬

‫خط راست دو به دو همدیگر را قطع کرده اند‪ .‬نقطه های روی شکل را نام گذاری کنید‪.‬‬
‫از برخورد این سه خط یک مث ّلث به وجود آمده است‪.‬‬
‫دور این مث ّلث را رنگ کنید‪.‬‬
‫آن ها را نام ببرید‪.‬‬ ‫دور این مث ّلث از چند پاره خط درست شده است؟‬

‫اندازه گیری کن‬ ‫فاصله ی هریک از نقطه های روی دایره تا نقطه ی «م»  را با خط کش‬
‫م‬ ‫اندازه بگیرید و خط بکشید‪.‬‬
‫آیا اندازه ی این پاره خط ها برابر است؟‬
‫نام این پاره خط ها چیست؟‬

‫م‬ ‫نام این پاره خط ها چیست؟‬

‫ن‬ ‫ب‬ ‫پاره ّ‬
‫ خط «ب م» ‬
‫ خط «ب ن» ‬ ‫پاره ّ‬
‫پاره ّ‬
‫ خط «م ن» ‬
‫‪83‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪1‬ــ در شکل روبه رو چهار خطّ راست یکدیگر را قطع کرده اند‪.‬‬

‫نقطه های روی شکل را نام گذاری کنید‪.‬‬
‫از برخورد این چهار خط چه شکلی به وجود آمده است؟‬

‫آ‬ ‫‪2‬ــ پنج ضلعی روبه رو را « آ ب ج د ه» می نامیم‪.‬‬

‫ب‬ ‫ه‬ ‫شما هم این شکل ها را نام گذاری کنید و نام هر شکل را زیر آن بنویسید‪.‬‬

‫ج‬ ‫د‬

‫‪3‬ــ با خط کش یک چهار ضلعی‪ ،‬یک پنج ضلعی و یک شش ضلعی بکشید و آن ها را نام گذاری کنید‪.‬‬

‫مستطیل ‪ 4‬گوشه دارد‪ .‬در مستطیل زیر‪ ،‬گوشه های روبه رو را به هم وصل کرده ایم‪ .‬به این‬
‫پاره خط های قرمزرنگ قطرهای مستطیل می گوییم‪ .‬حاال شما هم قطرهای هریک از این شکل ها را‬ ‫انجام بده‬
‫رسم کنید و تعداد آن ها را زیر هر شکل بنویسید‪.‬‬

‫‪84‬‬
‫‪84‬‬
 ‫محیط‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ دور شکل‌های زیر را با مداد رنگی‪ ،‬رنگ کنید‪.‬‬

‫مشخص شده شروع کنید و مانند نمونه بنویسید که آن شکل از چه قسمت‌هایی‬‫‪2‬ــ رنگ کردن دور هر شکل را از نقطه ی ّ‬
‫تشکیل شده است‪ .‬این کار را ادامه دهید تا دوباره به نقطه ی شروع برسید‪.‬‬
‫د‬
‫ب‬
‫ج‬

‫م‬ ‫س‬
‫(‪)1‬‬ ‫(‪)2‬‬

‫‪ +‬پاره ّ‬
‫ خط م د ‪ :‬دور شکل ‪1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪ :‬دور شکل ‪2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪3‬ــ اندازه‌ی دور هر شکل را محیط آن شکل می‌گویند‪ .‬با خط کش ضلع ها (پاره خط ها) را اندازه بگیرید و محیط هر شکل‬
‫را با نوشتن یک جمع پیدا کنید‪.‬‬

‫‪ :‬محیط‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪ :‬محیط‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬

‫توجه به اندازه‌های نوشته شده‪ ،‬طول پاره ّ‬

‫ خط قرمز را پیدا کنید‪.‬‬ ‫‪4‬ــ با ّ‬
‫‪2‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪1‬‬

‫‪85‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫‪1‬ــ با خط کش اندازه‌ی ضلع ها را پیدا کنید و محیط شکل ها را به دست آورید‪.‬‬

‫‪2‬ــ ابتدا اندازه‌ی ضلع‌هایی را که داده نشده است‪ ،‬پیدا کنید‪ .‬سپس با نوشتن یک جمع‪ ،‬محیط شکل را به دست آورید‪.‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪4‬‬

‫‪3‬ــ به کمک ضرب‪ ،‬محیط شکل‌ها را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪٧‬‬

‫‪٧‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬

‫= محیط‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫= محیط ‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫= محیط‬ ‫*‬ ‫=‬

‫‪4‬ــ اگر می‌خواهید دور دهانه ی یک لیوان را اندازه بگیرید‪ ،‬ابتدا ّتکه ای نخ بردارید‪ .‬آن را دور دهانه ی لیوان بگردانید تا به‬
‫نقطه‌ی شروع برسید‪.‬حاال نخ را بردارید و روی یک خط کش بگذارید‪ .‬دور دهانه ی لیوان شما چند سانتی متر است؟‬

‫‪86‬‬
‫‪86‬‬
 ‫‪1‬ــ نام هر شکل را بنویسید و محیط آن را به کمک ضرب پیدا کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫شکل سمت چپ چند قطر دارد؟‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬

‫‪7‬‬

‫‪2‬ــ طول خط های شکسته را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫در کدام شکل محیط را به دست آورده اید؟ چرا؟‬

‫‪3‬ــ یک مزرعه ی مستطیل شکل ‪ 24‬متر طول (درازا) و ‪ 10‬متر عرض (پهنا) دارد‪.‬‬
‫اگر بخواهیم دور این مزرعه را نرده بکشیم‪ ،‬به چند متر نرده نیاز داریم؟‬

‫تقریب بزن‬
‫می خواهیم طول یک ّ‬
‫خط خمیده را پیدا کنیم‪.‬برای این کار‪ ،‬ابتدا چند نقطه را روی این خط انتخاب می کنیم‪ .‬سپس آن ها را‬
‫به هم وصل می کنیم‪ .‬بعد هم طول پاره خط ها را اندازه می گیریم و با هم جمع می کنیم‪.‬‬

‫آیا مجموع طول پاره خط ها به طور تقریبی با طول خطّ خمیده برابر است؟‬
‫چگونه می توانیم د ّقت این اندازه گیری را باال ببریم؟‬

‫‪87‬‬
 ‫اندازه ی سطح‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ به سطح نیمکت خود دست بکشید‪.‬‬

‫به سطح کتاب ریاضی تان دست بکشید‪.‬‬
‫سطح میز روبه رو را رنگ کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ اندازه‌ی سطح کدام مر ّبع بیشتر است؟ آن را رنگ کنید‪ .‬به کمک کاغذ ش ّفاف‪ ،‬اندازه‌ی این دو سطح را مقایسه کنید‪.‬‬

‫‪3‬ــ دو شکل زیر را روی کاغذ ش ّفاف بکشید و دور آن ها را با قیچی ببرید‪ .‬سپس شکل سمت راست را ّتکه ّتکه کنید و روی شکل‬
‫سمت چپ قرار دهید‪ .‬آیا شکل سمت چپ را به طور کامل می‌پوشاند؟‬
‫اندازه‌ی سطح کدام شکل بزرگ تر است؟ چرا؟‬

‫‪4‬ــ محمود می خواست برای حفاظت از گل های باغچه ی خود نایلون بخرد‪ .‬او برای اندازه گرفتن‬
‫مقدار نایلون مورد نیاز‪ ،‬از واحدهای مختلف استفاده کرد‪ .‬شما به او کمک کنید که با واحدهای‬
‫موردنظرش اندازه ی سطح باغچه را پیدا کند‪ .‬از هر کدام از شکل‌های زیر ده عدد روی کاغذ ش ّفاف‬
‫بکشید و دور آن ها را ببرید‪.‬‬
‫سطح سه مستطیل زیر را با کنار هم قرار دادن شکل موردنظر بپوشانید‪.‬‬
‫تعداد شکل‌هایی را که برای پوشاندن مستطیل ها به کار برده اید‪ ،‬بنویسید‪.‬‬
‫کار پوشاندن سطح مستطیل با کدام یک از شکل ها ساده تر بود؟‬

‫‪88‬‬
‫‪88‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫‪1‬ــ یک مستطیل را روی سه نوع سطح شطرنجی کشیده ایم‪ .‬با شمردن تعداد شکل‌هایی که داخل مستطیل‬
‫قرار گرفته اند‪ ،‬اندازه‌ی سطح را با هریک از واحدهای داده شده بنویسید‪.‬‬

‫= اندازه‌ی سطح‬

‫شمردن کدام شکل راحت تر است؟‬

‫چرا اندازه‌ی سطح یک مستطیل سه مقدار متفاوت است؟‬
‫شما کدام واحد را برای اندازه گرفتن سطح انتخاب می‌کنید؟‬
‫چرا؟‬

‫توجه به واحد ّ‬
‫مشخص شده‪ ‌،‬اندازه‌ی هر سطح رنگی را‬ ‫‪2‬ــ با ّ‬
‫بنویسید‪.‬‬

‫واحد سطح‬

‫واحد سطح‬

‫‪89‬‬ ‫به اندازه ی سطح هر شکل مساحت آن شکل می گویند‪.‬‬

‫‪1‬ــ مساحت قسمت رنگ شده در کدام شکل بیشتر است؟ از عالمت < یا = یا > استفاده کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫برای پاسخ خود دلیل بیاورید‪ .‬در این باره با هم کالسی‌هایتان گفت  وگو کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ مساحت شکل زیر را با واحد رنگ شده بنویسید‪.‬‬

‫مساحت=‬ ‫مساحت=‬

‫‪3‬ــ شکل تانگرام را از انتهای کتاب ببرید‪ .‬مساحت ‪ 7‬قطعه‌ی آن را از بیشترین به کمترین بنویسید‪.‬‬
‫کمترین مساحت‪:‬‬ ‫ ‬ ‫بیشترین مساحت‪:‬‬
‫اگر با این ‪ 7‬قطعه شکل‌های متفاوتی بسازیم‪ ،‬آیا مساحت همه‌ی آن ها برابر است؟ چرا؟‬

‫‪1‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪5‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪90‬‬
‫‪90‬‬
 ‫واحد اندازه گیری سطح‬

‫مشخص شده‪ ،‬مساحت مر ّبع را زیر آن بنویسید‪.‬‬ ‫توجه به شکل مر ّبع و واحد ّ‬
‫‪1‬ــ با ّ‬ ‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫چرا مساحت مر ّبع (اندازه‌ی سطح) سه مقدار متفاوت است؟‬

‫مساحت =‬ ‫مساحت =‬ ‫مساحت =‬

‫توجه به شکل و واحد داده شده‪ّ ،‬‬
‫مشخص کنید که مساحت شکل بین کدام دو عدد قرار می‌گیرد‪.‬‬ ‫‪2‬ــ با ّ‬

‫واحد است‪.‬‬ ‫و‬ ‫مساحت برگ بین‬ ‫واحد است‪.‬‬ ‫و‬ ‫مساحت شکل بین‬

‫‪3‬ــ شکل زیر را روی کاغذ ش ّفاف بکشید‪ .‬دور آن را قیچی کنید و آن را هر بار روی یکی از دو سطح شطرنجی زیر قراردهید‪.‬‬
‫با شمردن مر ّبع‌های واحد‪ ،‬مساحت شکل را بین دو عدد بنویسید‪.‬‬

‫شمردن کدام واحد راحت تر است؟‬

‫کدام واحد عدد دقیق تری به شما می‌دهد؟‬

‫است‪.‬‬ ‫و‬ ‫مساحت بین‬ ‫است‪.‬‬ ‫و‬ ‫مساحت بین‬

‫‪91‬‬
 ‫‪1‬ــ مر ّبع روبه رو به ضلع یک سانتی متر است‪.‬‬ ‫کار در کالس‬
‫برای اینکه اندازه‌ی سطح و مساحت شکل‌ها متفاوت نباشد‪ ،‬مر ّبعی به ضلع یک سانتی متر رسم‬
‫    توجه به‬
‫می کنیم‪ .‬آن را واحد سطح در نظر می‌گیریم و به آن یک سانتی متر مر ّبع می‌گوییم‪.‬با ّ‬
‫مشخص کنید که مساحت هر شکل چند سانتی متر مر ّبع است‪.‬‬ ‫شکل‪ّ ،‬‬

‫سانتی متر مربّع‬ ‫سانتی متر مربّع‬ ‫سانتی متر مربّع‬ ‫سانتی متر مربّع‬

‫‪2‬ــ با شمردن مر ّبع‌های واحد‪ ،‬مساحت مستطیل ها و مر ّبع‌ها را بنویسید‪.‬‬

‫واحد‬ ‫واحد‬ ‫واحد‬ ‫واحد‬ ‫واحد‬

‫برای پیدا کردن تعداد مر ّبع های واحد‪ ،‬می توانید آن ها را بشمرید‪ .‬آیا راهی بهتر از این می شناسید؟‬

‫‪3‬ــ با استفاده از راه ّ‬

‫ حل خود‪ ،‬مساحت مر ّبع و مستطیل زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪ 2‬سانتی متر‬

‫‪ 4‬سانتی متر‬ ‫‪ 2‬سانتی متر‬

‫‪92‬‬
‫‪92‬‬
 ‫‪1‬ــ مساحت شکل‌های زیر را مانند نمونه پیدا کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫‪ 6‬سانتی متر‬
‫‪ 3‬سانتی متر‬

‫‪2‬سانتی متر‬
‫‪ ٤‬سانتی متر‬

‫=‪ =2*3‬مساحت مستطیل‬ ‫سانتی متر مربّع‬ ‫= مساحت مستطیل‬ ‫سانتی متر مربّع‬

‫‪ 7‬سانتی متر‬

‫‪ 4‬سانتی متر‬

‫‪ 5‬سانتی متر‬

‫= مساحت مربّع‬ ‫سانتی متر مربّع‬ ‫= مساحت مستطیل‬ ‫سانتی متر مربّع‬

‫‪2‬ــ مساحت مستطیلی ‪ 48‬سانتی متر مربّع است‪.‬اگر یک ضلع آن ‪ 6‬سانتی متر باشد‪،‬ضلع دیگرش چند سانتی متر است؟‬

‫‪2‬‬
‫‪3‬ــ مساحت مستطیل ها را پیدا کنید؛ چه نتیجه ای می گیرید؟‬
‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬

‫‪4‬ــ مساحت شکل‌های زیر را پیدا کنید‪( .‬خط چین ها برای راهنمایی شما رسم شده‌اند‪).‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬

‫‪93‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬

‫از شما خواسته شده است که اندازه ی ّ‬

‫خط روبه رو را به کمک یک‬
‫ّتکه نخ پیدا کنید‪.‬‬
‫روش کار خود را توضیح دهید‪.‬‬

‫تمرین‬
‫‪1‬ــ محیط مث ّلث ها را پیدا کنید‪.‬چه نتیجه ای می گیرید؟‬

‫‪5‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪2‬ــ مساحت و محیط مستطیل ها را به دست آورید‪.‬‬

‫همان طور که می بینید‪ ،‬مساحت ها برابرند‪ .‬محیط کدام شکل از همه کمتر است؟‬

‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪3‬‬

‫= محیط‬ ‫= محیط‬ ‫= محیط‬

‫= مساحت‬ ‫= مساحت‬ ‫= مساحت‬
‫‪94‬‬
‫‪94‬‬
 ‫سجاده و جانماز جشن تکلیف او را به شکل زیر دوخته و دور آن ها را توردوزی کرده است‪ .‬با ّ‬
‫توجه به‬ ‫سمیه ّ‬
‫‪3‬ــ   مادر ّ‬
‫اندازه‌های داده شده‪ ،‬او چند سانتی متر تور به سجاده و جانماز دوخته است؟‬
‫‪20‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪ 80‬سانتی متر‬

‫‪4‬ــ پدر علی یک فرش ‪ ٦*4‬متر خرید ‌ه است‪ .‬مساحت این فرش چند متر مر ّبع است؟‬

‫‪ 40‬سانتی متر‬

‫‪5‬ــ روی یک مقوای زرد به طول و عرض ‪9‬و‪6‬‬

‫سانتی متر یک عکس ‪ 3*4‬چسبانده ایم‪.‬‬
‫چه سطحی از مقوای زرد دیده می‌شود؟‬

‫عکس‬
‫‪3*4‬‬

‫‪6‬ــ به کمک هشت ضلعی رسم شده‪ ،‬محیط دایره را به طورتقریبی پیدا کنید‪.‬‬
‫آیا اگر به جای ‪ ٨‬ضلعی از یک ‪ 16‬ضلعی استفاده کنیم‪ ،‬پاسخ دقیق می‌شود؟ چرا؟‬

‫‪7‬ــ مساحت شکل‌های زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬

‫‪95‬‬ ‫‪4‬‬
 ‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬

‫شکل های زیر با ‪ 7‬قطعه ی تانگرام درست شده اند‪ .‬سعی کنید این شکل ها را بسازید‪ .‬در دو شکل قطعات‬
‫مشخص اند و شما فقط باید آن ها را کنار هم قرار دهید ا ّما در سه شکل دیگر ّ‬
‫محل ‪ 7‬قطعه را هم باید تشخیص‬ ‫ّ‬
‫دهید‪.‬‬

‫فرهنگ خواندن‬

‫علی‪ ،‬پدر امین و اکبر است‪.‬او می خواهد یک قطعه زمین کشاورزی خود را به طور مساوی‬
‫بین دو پسرش تقسیم کند‪ .‬برای این کار‪ ،‬او ابتدا باید مساحت این زمین را محاسبه کند ا ّما زمین‬
‫حل این مشکل‬ ‫صاف نیست و پستی و بلندی هایی دارد‪ .‬امین که در دبیرستان درس می خواند‪ ،‬برای ّ‬
‫به پدرش پیشنهادی می دهد‪ .‬او می گوید‪« :‬ابتدا زمین را به مث ّلث های مختلف تقسیم کنید‪ .‬اگر‬
‫کل زمین به دست می آید‪ ».‬پدر می پرسد‪« :‬مساحت‬ ‫مساحت مث ّلث ها را با هم جمع کنید‪ ،‬مساحت ّ‬
‫مث ّلث را چگونه باید پیدا کنیم؟»‬
‫امین می گوید‪« :‬محاسبه ی مساحت مث ّلث را سال آینده یاد می گیرم ا ّما می دانم که به روش‬
‫مساحی می گویند‪ .‬در گذشته نیز از همین روش برای پیدا کردن مساحت‬ ‫تبدیل یک زمین به مث ّلث ّ‬
‫زمین ها استفاده می کرده اند»‪.‬‬
‫‪96‬‬
‫‪96‬‬
 ‫فصل‪ : 6‬جمع و تفریق‬

‫بعضی از روش های محاسبه که شما در مدرسه می خوانید‪ ،‬با شیوه هایی که مغازه دارها در هنگام‬
‫خرید و فروش از آن ها استفاده می کنند‪ ،‬متفاوت اند‪.‬آن ها از روش های محاسبه ی ذهنی به خوبی‬
‫استفاده می کنند و به جواب مورد نظر خود می رسند‪ .‬ا ّما ممکن است ح ّت ٰی سواد خواندن و‬
‫نوشتن نداشته باشند یا نتوانند به بعضی از مسئله های کتاب درسی شما جواب بدهند‪.‬‬
‫‪97‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫در مسئله‌های زیر فقط نوع عمل را تشخیص دهید‪( .‬به دست آوردن جواب الزم نیست‪).‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫×‬ ‫÷‬ ‫‪1‬ــ هر سال ‪365‬روز دارد‪.‬هر روز ‪ 24‬ساعت است‪.‬هر سال چند ساعت است؟‬
‫می توانیم به طور ساده بگوییم‪ ٣ :‬تا ‪ ٢‬تا چقدر می شود؟‬

‫‪2‬ــ فاصله‌ی شهر تهران تا قم ‪123‬کیلومتر است‪.‬از قم تا کاشان نیز ‪123‬کیلومتر است‪.‬‬
‫فاصله‌ی تهران تا کاشان چند کیلومتر است؟‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫×‬ ‫÷‬
‫فاصله‌ی شهرها را با عددهای ساده تر بیان کنید؛ برای مثال‪ 100 ،‬کیلومتر‪.‬‬

‫‪3‬ــ بلندترین قلّه‌ی ایران «دماوند» نام دارد و ‪ 5671‬متر است‪ .‬بلندترین قلّه ی روی زمین «اورست» نام دارد و‬
‫‪   8848‬متر است‪ .‬قلّه‌ی اورست چند متر از قلّه‌ی دماوند بلندتر است؟‬
‫÷ × ‪+ -‬‬

‫‪ 8848‬متر‬

‫‪ 5671‬متر‬

‫‪4‬ــ در روزهای ‪ 10‬و ‪ 11‬فروردین ماه ‪ 1358‬مردم ایران به جمهوری اسالمی‌ رأی دادند‪ .‬تعداد رأی‌های سه‬
‫صندوق به ترتیب ‪ 2834، 1895‬و ‪ 4539‬بوده است‪ .‬چند رأی به این سه صندوق ریخته شده است؟‬

‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫×‬ ‫÷‬

‫ حل مسئله را تشخیص دهید‪.‬‬ ‫گاهی تغییر عددها به شما کمک می کند که راه ّ‬ ‫‪98‬‬
‫‪98‬‬
‫پس از اینکه راه ّ‬
‫ حل مسئله ی ساده شده را تشخیص دادید‪ ،‬می توانید مسئله ی اصلی را حل کنید‪.‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله ی ساده تر‬

‫‪1‬ــ تعداد قطر‌های یک ‪ 20‬ضلعی بیشتر است یا یک ‪ 19‬ضلعی؟‬

‫برای پاسخ دادن به این سؤال بهتر است قطر‌های سه ضلعی‪ ،‬چهارضلعی‪ ،‬پنج ضلعی و شش ضلعی را رسم کنید‪.‬‬
‫سپس برای مسئله‌ی اصلی پاسخ پیدا کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ شکل‌های زیر با ترتیب و الگوی مشخّص ساخته می‌شوند‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫اگر شکل دهم با ‪ 28‬چوب کبریت ساخته شود‪ ،‬شکل یازدهم با چند چوب کبریت ساخته می‌شود؟‬
‫آیا الزم است شکل دهم و یازدهم را بکشید؟‬

‫‪99‬‬ ‫ساده کردن مسئله و ّ‬

‫«حل مسئله ی ساده تر» کمک می کند که الگو ها و نظم های مسئله‬
‫آشکار شوند تا به کمک آن ها بتوانیم پاسخ مسئله ی اصلی را پیدا کنیم‪.‬‬
 ‫مقایسه ی عددها‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ به کمک شکل‪ ،‬دو عدد داده شده را با هم مقایسه کنید‪.‬‬

‫توضیح دهید که چگونه دوعدد را مقایسه کردید‪.‬‬

‫‪2‬ــ برای مقایسه‌ی دو عدد ‪ 3425‬و ‪ ،3431‬ابتدا آن ها را با حذف رقم‌های یکان‪ ،‬دهگان و صدگان (و قرار دادن صفر‬
‫به جای آن ها) بنویسید و مقایسه کنید‪.‬‬
‫دو عدد را با حذف رقم‌های یکان و دهگان بنویسید و مقایسه کنید‪.‬‬
‫دو عدد را با حذف رقم‌های یکان بنویسید و مقایسه کنید‪.‬‬
‫کدام یک از حالت‌ها مناسب تر است؟ چرا؟‬

‫‪3‬ــ برای مقایسه ی دو عدد ‪ 3044‬و ‪ ،2857‬آن ها را با حذف رقم‌های یکان‪ ،‬دهگان و صدگان بنویسید‪.‬‬

‫‪ »2857‬را کامل کنید؟ چرا؟‬ ‫آیا با همین ّاولین تقریب می‌توانید دو عدد را مقایسه و عبارت « ‪3044‬‬

‫‪100‬‬
‫‪100‬‬
 ‫‪1‬ــ عددی را که هر شکل نشان می‌دهد‪ ،‬در کنار آن بنویسید‪ .‬سپس عددها را با هم مقایسه کنید‪.‬‬ ‫کار در کالس‬
‫روش مقایسه ی خود را برای هم کالسی تان توضیح دهید‪.‬‬

‫ه‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫ه‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬

‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪2‬ــ عددهای هر سطر را به ترتیب از کوچک به بزرگ بنویسید‪.‬‬
‫‪4010‬‬ ‫‪4000 4020 4008‬‬
‫‪1318‬‬ ‫‪1315 1313 1316‬‬ ‫‪1319‬‬

‫انجام بده‬ ‫ضلع های مثلّث های زیر را اندازه بگیرید‪.‬‬

‫مثلّثی که سه ضلع آن برابرند‪ ،‬متساوی االضالع نام دارد‪ .‬ضلع های آن را به رنگ سبز‬
‫ الساقین نام دارد‪ .‬ضلع های آن را به‬
‫کنید‪ .‬مثلّثی که دو ضلع (ساق) برابر دارد‪ ،‬متساوی ّ‬
‫رنگ آبی کنید‪.‬‬

‫‪101‬‬
 ‫‪1‬ــ جاهای خالی را با کلمه‌ی «کوچک تر» یا «بزرگ تر» پر کنید‪ .‬برای هر کدام یک مثال بزنید‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫از عددهای سه رقمی‌هستند؛ مثل‪:‬‬ ‫عددهای دو رقمی‬
‫از عددهای سه رقمی‌هستند؛ مثل‪:‬‬ ‫عددهای چهار رقمی‬
‫از عددهای چهار رقمی‌هستند؛ مثل‪:‬‬ ‫عددهای دو رقمی‬

‫‪2‬ــ عالمت < یا > یا = بگذارید‪.‬‬

‫‪2000‬‬ ‫‪987‬‬ ‫‪90 + 47‬‬ ‫‪137‬‬ ‫‪450+230‬‬ ‫‪690‬‬

‫‪4970‬‬ ‫‪5020‬‬ ‫‪850-150‬‬ ‫‪610 +50‬‬ ‫‪1100+200‬‬ ‫‪1400 -1300‬‬
‫‪3‬ــ با قرار دادن عدد صفر به جای رقم یکان ‪،‬دهگان حاصل جمع و تفریق ها را به صورت تقریبی به دست آورید‪.‬‬
‫‪1437‬‬ ‫‪2439‬‬ ‫‪8451‬‬
‫‪+3256‬‬
‫______‬ ‫______‪+‬‬ ‫‪+7385‬‬
‫_______‬ ‫______‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪7349‬‬
‫_______‬ ‫______‪-‬‬

‫‪4‬ــ الف ــ با حذف رقم یکان و دهگان و قراردادن صفر به جای آن ها‪ ،‬عددها را به صورت تقریبی بنویسید‪.‬‬
‫ب ــ حاصل هر عبارت را با عددهای تقریبی به دست  آورید‪.‬‬
‫ج ــ حاصل هر عبارت بین کدام دو عدد قرار می گیرد؟ در دایره ها‪ ،‬عددهای هزارتایی بنویسید‪.‬‬

‫‪3000‬‬ ‫‪7625 - 4322‬‬ ‫‪4000‬‬

‫‪2345 + 4217‬‬

‫‪3423 + 2120‬‬

‫‪7‬‬ ‫کامل کن‬

‫‪1‬ــ محیط مر ّبع را به صورت زیر به دست آورید‪.‬‬
‫= اندازه ی یک ضلع × ‪= 4‬محیط مر ّبع‬ ‫×‬ ‫=‬
‫محیط مر ّبع چند برابر اندازه ی یک ضلع آن است؟‬

‫‪5‬‬ ‫‪2‬ــ محیط مث ّلث متساوی االضالع را به همان ترتیب به دست آورید‪.‬‬

‫= اندازه ی یک ضلع × ‪=3‬محیط مث ّلث متساوی االضالع‬ ‫×‬ ‫=‬
‫محیط مث ّلث متساوی االضالع چند برابر اندازه ی یک ضلع آن است؟‬

‫‪102‬‬
‫‪102‬‬
 ‫جمع و تفریق‬

‫توجه به نمونه به دست آورید‪.‬‬

‫‪1‬ــ حاصل جمع دو عدد را با ّ‬ ‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫ ‪٣٢٤١‬‬ ‫ ‬ ‫ ‪٥٤٣١‬‬ ‫ ‪٦٠٢٤‬‬ ‫‪٤٢٠٠‬‬

‫ ‪+ ١١٢٧‬‬
‫ _______‬ ‫ ‪+ ١٢٠٨‬‬
‫_______‬ ‫ ______‪+‬‬
‫ ‪١٣١٢‬‬ ‫______‪+‬‬
‫‪٣٠٧٠‬‬
‫‪٤٢٤١‬‬ ‫اضافه کردن ‪ ١٠0٠‬تایی ها‬ ‫‪7200‬‬
‫‪+ ١٢٧‬‬
‫_______‬ ‫______‪+‬‬
‫‪70‬‬
‫‪٤٣4١‬‬ ‫اضافه کردن ‪ 100‬تایی ها‬ ‫‪7270‬‬
‫‪+ 27‬‬
‫_______‬
‫‪٤٣6١‬‬ ‫اضافه کردن ‪ ١٠‬تایی ها‬
‫‪+ 7‬‬
‫_______‬
‫‪4368‬‬ ‫اضافه کردن یکی ها‬
‫توجه به نمونه به دست آورید‪.‬‬
‫‪2‬ــ حاصل تفریق دو عدد را با ّ‬
‫ ‪٧٤٣٨‬‬ ‫ ‪٨٩٤٧‬‬ ‫ ‪٨٦٤٥‬‬ ‫‪٩٤٥٣‬‬
‫ _______‪-‬‬
‫ ‪٦١٢٥‬‬ ‫_______‪-‬‬
‫ ‪٥٦٣٤‬‬ ‫ ______‪-‬‬
‫ ‪٧٠٢٣‬‬ ‫_______‪-‬‬
‫‪٨2٠٢‬‬
‫‪١٤٣٨‬‬ ‫کم کردن ‪ ١٠٠٠‬تایی ها‬
‫‪- ١٢٥‬‬
‫_______‬
‫‪١٣٣٨‬‬ ‫کم کردن ‪ ١٠٠‬تایی ها‬
‫‪- ٢٥‬‬
‫_______‬
‫‪١٣١٨‬‬ ‫کم کردن ‪ ١٠‬تایی ها‬
‫‪- ٥‬‬
‫________‬
‫‪١٣١٣‬‬ ‫کم کردن یکی ها‬

‫کامل کن‬

‫‪1‬ــ محیط پنج ضلعی را با نوشتن رابطه ی آن به دست آورید‪.‬‬

‫‪6‬‬ ‫= محیط پنج ضلعی‬

‫‪2‬ــ به همین ترتیب‪ ،‬محیط شش ضلعی را به دست آورید‪.‬‬

‫‪8‬‬ ‫= محیط شش ضلعی‬

‫‪103‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫‪100‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪1100‬‬ ‫‪1300‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪1‬ــ ابتدا جدول را پرکنید‪ ،‬سپس‬
‫‪2200‬‬ ‫‪2600‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫به کمک جدول‌های اعداد‪ ،‬سعی کنید‬
‫‪3100‬‬ ‫‪3300‬‬ ‫‪3500‬‬ ‫‪4000‬‬
‫روش های ذهنی برای پیدا کردن حاصل‬
‫‪4400‬‬ ‫‪4700‬‬ ‫‪4900‬‬
‫جمع و تفریق ها‪ ،‬به دست آورید‪.‬‬
‫‪5100 5200‬‬ ‫‪5500 5600‬‬ ‫‪6000‬‬
‫‪6100‬‬ ‫‪6300‬‬ ‫‪6500‬‬ ‫‪6700‬‬
‫‪7100 7200‬‬ ‫‪7400‬‬ ‫‪7700‬‬ ‫‪8000‬‬
‫‪8300‬‬ ‫‪8600‬‬ ‫‪8900 9000‬‬
‫‪9100‬‬ ‫‪9400 9500‬‬ ‫‪9800 9900‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪110‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪170‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪210‬‬ ‫‪220‬‬ ‫‪230‬‬ ‫‪240‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪260‬‬ ‫‪270‬‬ ‫‪280‬‬ ‫‪290‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪30‬‬

‫‪310‬‬ ‫‪320‬‬ ‫‪330‬‬ ‫‪340‬‬ ‫‪350‬‬ ‫‪360‬‬ ‫‪370‬‬ ‫‪380‬‬ ‫‪390‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪40‬‬

‫‪410‬‬ ‫‪420‬‬ ‫‪430‬‬ ‫‪440‬‬ ‫‪450‬‬ ‫‪460‬‬ ‫‪470‬‬ ‫‪480‬‬ ‫‪490‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪50‬‬

‫‪510‬‬ ‫‪520‬‬ ‫‪530‬‬ ‫‪540‬‬ ‫‪550‬‬ ‫‪560‬‬ ‫‪570‬‬ ‫‪580‬‬ ‫‪590‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪60‬‬

‫‪610‬‬ ‫‪620‬‬ ‫‪630‬‬ ‫‪640‬‬ ‫‪650‬‬ ‫‪660‬‬ ‫‪670‬‬ ‫‪680‬‬ ‫‪690‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪70‬‬

‫‪710‬‬ ‫‪720‬‬ ‫‪730‬‬ ‫‪740‬‬ ‫‪750‬‬ ‫‪760‬‬ ‫‪770‬‬ ‫‪780‬‬ ‫‪790‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪80‬‬

‫‪810‬‬ ‫‪820‬‬ ‫‪830‬‬ ‫‪840‬‬ ‫‪850‬‬ ‫‪860‬‬ ‫‪870‬‬ ‫‪880‬‬ ‫‪890‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪90‬‬

‫‪910‬‬ ‫‪920‬‬ ‫‪930‬‬ ‫‪940‬‬ ‫‪950‬‬ ‫‪960‬‬ ‫‪970‬‬ ‫‪980‬‬ ‫‪990‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪97‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪100‬‬

‫‪٤٣٥٧‬‬ ‫‪٦٥٤١‬‬ ‫‪٧٥٢٣‬‬ ‫‪٨٧٤١‬‬ ‫‪٩٧٢٥‬‬ ‫‪1٢٧٩‬‬

‫ ‪+ ٢٣٧٨‬‬
‫ _______‬ ‫ ‪- ٢٢٩٣‬‬
‫ _______‬ ‫ ‪+ ١٩٠٤‬‬
‫ _______‬ ‫ ‪- ٤٢٢٣‬‬
‫ _______‬ ‫ ‪- ٣٤٥١‬‬
‫_______‬ ‫______‪+‬‬
‫‪٢٥٣٧‬‬

‫‪2‬ــ حاصل جمع و تفریق ها را به طور ذهنی یا به کمک جدول‌های باال به دست آورید‪.‬‬
‫=‬
‫‪9000-4000‬‬ ‫=‬
‫‪ 7000+2000‬‬ ‫‪ 6000-300‬‬
‫=‬ ‫ ‬
‫‪5000-500‬‬ ‫=‬
‫‪ 4500+500‬‬ ‫‪ 3800+200‬‬
‫=‬ ‫ ‬
‫‪6000-800‬‬ ‫=‬
‫‪ 7400+600‬‬ ‫‪ 2100+1900‬‬
‫=‬ ‫ ‬ ‫‪104‬‬
‫‪104‬‬
 ‫‪1‬ــ مقدار پول‌های زیر را حساب کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬

‫‪2‬ــ ساسان داخل کیف پول خود را نگاه کرد؛ ‪ 2‬اسکناس ‪ 1000‬تومانی‪،‬یک اسکناس ‪ 2000‬تومانی و ‪ 2‬اسکناس ‪ 500‬تومانی‬
‫داشت‪.‬ساسان چقدر پول داشت؟‬

‫‪3‬ــ ستاره در کیف پولش یک اسکناس ‪ 5000‬تومانی‪ ،‬یک اسکناس ‪ 2000‬تومانی‪ 2 ،‬اسکناس ‪ 1000‬تومانی‪ ،‬یک اسکناس‬
‫‪ 500‬تومانی و ‪ 2‬اسکناس ‪ 100‬تومانی دارد‪ .‬او چقدر پول دارد؟‬
‫ستاره چقدر بیشتر از ساسان پول دارد؟‬

‫‪4‬ــ حاصل جمع و تفریق ها را به دست آورید‪.‬‬

‫ ‪2040‬‬ ‫ ‪8070‬‬ ‫ ‪4200‬‬ ‫ ‪8600‬‬ ‫ ‪7800‬‬
‫ _______‪+‬‬
‫ ‪3050‬‬ ‫ _______‪-‬‬
‫ ‪1050‬‬ ‫ _______‪+‬‬
‫ ‪3700‬‬ ‫ _______‪-‬‬
‫ ‪1400‬‬ ‫_______‪-‬‬
‫ ‪2900‬‬ ‫ ‬

‫کامل کن‬
‫محیط شکل های زیر را به دست آورید‪(.‬همه ی ضلع های هر شکل با هم مساوی​اند‪).‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪105‬‬
 ‫جمع در جدول ارزش مکانی‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ حمید ‪ 4735‬ریال در قلّکش داشت‪ .‬او ‪ 2231‬ریال دیگر هم در قلّک ریخت‪ .‬حاال چقدر پول دارد؟‬
‫اگر پول‌هایش به صورت س ّکه‌های ‪ 1‬و ‪ 10‬و ‪ 100‬و ‪ 1000‬ریالی باشند‪،‬‬
‫هـ‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫چند س ّکه‌ی ‪ 1‬ریالی دارد؟‬
‫‪4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫چند س ّکه‌ی ‪ 10‬ریالی دارد؟‬
‫‪+2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫چند س ّکه‌ی ‪ 100‬ریالی دارد؟‬
‫ چند س ّکه‌ی ‪ 1000‬ریالی دارد؟‬
‫‪2‬ــ حمید ‪ 6966‬ریال در قلّکش دارد‪ .‬او در این هفته ‪ 1221‬ریال در قلّک خود پس‌انداز کرده است‪.‬‬
‫حاال چقدر پول دارد؟‬
‫هـ‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬
‫چند س ّکه‌ی ‪ 1‬ریالی دارد؟‬
‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪+1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫چند س ّکه‌ی ‪ 10‬ریالی دارد؟‬
‫‪7‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫چند س ّکه‌ی ‪ 100‬ریالی دارد؟‬
‫‪8‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬

‫اگر حمید ‪ 10‬س ّکه ی ‪ 100‬ریالی را با یک س ّکه ی ‪ 1000‬ریالی عوض کند‪ ،‬چند س ّکه‌ی ‪ 100‬ریالی برایش باقی می‌ماند؟‬
‫او با یک س ّکه‌ی ‪ 1000‬ریالی که در مقابل س ّکه های ‪ 100‬ریالی اش گرفته است‪ ،‬روی هم چند س ّکه‌ی ‪ 1000‬ریالی دارد؟‬

‫ ‪3‬ــ جمعی را که شکل زیر نشان می‌دهد‪ ،‬در جدول ارزش مکانی بنویسید‪.‬‬
‫این ده س ّکه‌ی ‪ 10‬ریالی را با چه س ّکه ای عوض می‌کنید؟‬

‫هـ‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬

‫‪106‬‬
‫‪106‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫توجه به شکل‌ها‪ ،‬جمع ها را انجام دهید یا برای جمع‌های داده شده شکل بکشید‪.‬‬
‫با ّ‬
‫‪٢٣٣٣‬‬
‫‪+ ٢٢٤٤‬‬
‫_______‬

‫‪1357‬‬ ‫ ‬ ‫‪2013‬‬
‫ ‪+ 1391‬‬
‫______‬ ‫ ‬ ‫_______‪+‬‬
‫‪1020‬‬

‫کامل کن‬ ‫محیط مستطیل را به دو صورت به دست آورید‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫‪4‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3‬‬

‫= ‪ = 4 + ٣ + 4 + 3‬محیط مستطیل‬ ‫= محیط مستطیل‬

‫=)‪ =(2*4)+(2*٣‬محیط مستطیل‬ ‫= محیط مستطیل‬

‫‪107‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪1‬ــ در یک باغ ‪ 1143‬درخت پرتقال و ‪185‬‬

‫درخت نارنگی کاشته شده است‪.‬‬
‫این باغ چند درخت دارد؟‬

‫‪2‬ــ هاجر ‪ 1700‬تومان و سارا ‪ 4350‬تومان پول دارند‪ .‬پول این دو نفر روی هم چقدر است؟‬

‫‪3‬ــ در یک شهر ‪ 3845‬دانش آموز پسر و ‪ 3751‬دانش آموز دختر درس می‌خوانند‪ .‬این شهر چند دانش آموز دارد؟‬

‫‪4‬ــ حاصل جمع ها را به دست آورید‪.‬‬

‫‪4 030‬‬ ‫‪4 789‬‬ ‫‪7 025‬‬ ‫‪ 6002‬‬ ‫ ‬
‫______ _‪+‬‬
‫‪2107‬‬ ‫_______ ‪ +‬‬
‫‪1351‬‬ ‫_______ ‪ +‬‬
‫‪1801‬‬ ‫_______ ‪ +‬‬
‫‪1899‬‬ ‫ ‬

‫محیط مستطیل ها را با نوشتن رابطه ی آن ها به دست آورید‪.‬‬ ‫کامل کن‬

‫‪9‬‬
‫‪5‬‬
‫‪7‬‬
‫‪3‬‬

‫) = عرض × ‪ + 2‬طول × ‪ = 2‬محیط مستطیل‬ ‫×‬ ‫)‪(+‬‬ ‫×‬ ‫=(‬

‫) = محیط مستطیل‬ ‫×‬ ‫)‪(+‬‬ ‫×‬ ‫=(‬

‫‪108‬‬
‫‪108‬‬
 ‫تفریق در جدول ارزش مکانی‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫ ‪1‬ــ حمید ‪ 6647‬ریال در قلّک خود پول داشت‪ .‬او ‪ 2325‬ریال از پول‌هایش برداشت‪.‬‬
‫حاال چقدر پول دارد؟‬
‫هـ‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪-2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬

‫چند س ّکه‌ی ‪ 1‬ریالی دارد؟‬

‫چند س ّکه‌ی ‪ 10‬ریالی دارد؟‬
‫چند س ّکه‌ی ‪ 100‬ریالی دارد؟‬
‫چند س ّکه‌ی ‪ 1000‬ریالی دارد؟‬

‫ ‪2‬ــ حمید ‪ 4322‬ریال در قلّکش داشت‪ .‬این هفته ‪ 1150‬ریال از آن برداشت و خرج کرد‪.‬‬
‫حاال چقدر پول دارد؟‬
‫هـ‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪-1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬

‫حمید چند س ّکه‌ی ‪ 1‬ریالی دارد؟‬

‫آیا می‌تواند از س ّکه‌های ‪ 10‬ریالی خود ‪ 5‬تا بردارد؟‬
‫اگر ‪ 1‬س ّکه‌ی ‪ 100‬ریالی را با ‪ 10‬س ّکه‌ی ‪ 10‬ریالی عوض کند‪ ،‬چند س ّکه‌ی ‪ 10‬ریالی خواهد داشت؟‬

‫حاال ‪ 5‬تا از س ّکه‌های ‪ 10‬ریالی را برمی‌دارد؛ چند س ّکه‌ی ‪ 10‬ریالی می‌ماند؟‬

‫توجه به اینکه یک س ّکه‌ی ‪ 100‬ریالی را برای تعویض با س ّکه‌های ‪ 10‬ریالی داده است‪ ،‬چند س ّکه‌ی ‪ 100‬ریالی‬‫با ّ‬
‫برایش می‌ماند؟‬
‫چند س ّکه‌ی ‪ 1000‬ریالی دارد؟‬
‫توجه به شکل‪ ،‬تفریق را در جدول ارزش مکانی انجام دهید‪.‬‬ ‫ ‪3‬ــ با ّ‬
‫ص هـ‬ ‫ی د‬

‫‪109‬‬
‫توجه به شکل‪ ،‬حاصل تفریق ها را به دست آورید یا برای تفریق‌های داده شده‪ ،‬شکل بکشید‪.‬‬
‫با ّ‬ ‫کار در کالس‬

‫‪٣٤٣٥‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪١١٢٣‬‬
‫______‬

‫یک دسته ی ‪ ١٠٠٠‬تایی که‬

‫به ‪ ١٠‬تا ‪ ١٠٠‬تایی تبدیل شده است‬

‫‪2512‬‬ ‫‪3459‬‬ ‫ ‬
‫‪-1351‬‬ ‫‪-2356‬‬ ‫ ‬

‫‪1‬ــ تعداد ّ‬
‫کل مر ّبع ها را با نوشتن ضرب و جمع به دست آورید‪.‬‬ ‫کامل کن‬

‫)‬ ‫×‬ ‫)‪(+‬‬ ‫×‬ ‫=(‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬

‫‪2‬ــ حاصل عبارت ها را به دست آورید‪.‬‬
‫= (‪4 × )7+2‬‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫= ‪) 3+ 5(× 8‬‬ ‫×‬ ‫=‬
‫= (‪)7-5(× )8 - 3‬‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫= (‪)8 ÷ 4( + )7 × 5‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬

‫‪110‬‬
‫‪110‬‬
 ‫سمیه گفت‪« :‬اگر ‪ 1750‬تومان از پدرم‬
‫سمیه پرسید‪« :‬چقدر پول داری؟» ّ‬
‫‪1‬ــ فهیمه از ّ‬ ‫تمرین‬
‫سمیه چقدر پول داشت؟‬
‫بگیرم‪ ،‬پول‌ها‌یم ‪ 4000‬تومان می‌شود‪ّ ».‬‬

‫‪2‬ــ قیمت پیراهنی که آرش می خواهد بخرد‪ 8900 ،‬تومان است‪ .‬اگر او ‪ ٩‬اسکناس ‪ 1000‬تومانی به فروشنده بدهد‪،‬‬
‫چقدر باید پس بگیرد؟‬

‫‪3‬ــ کوچک ترین عدد سه رقمی‌را از بزرگ ترین عدد ‪ 4‬رقمی‌کم کرده ایم؛ حاصل چند شده است؟‬

‫‪4‬ــ با رقم‌های ‪ 2،7،1،5‬بزرگ ترین و کوچک ترین عدد ‪ 4‬رقمی را بسازید‪.‬‬

‫اختالف این دو عدد را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪5‬ــ ارتفاع قلّه‌ی توچال ‪ 3933‬متر و قلّه‌ی دنا ‪ 5200‬متر است‪ .‬قلّه‌ی توچال چند متر از دنا کوتاه تر است؟‬

‫‪6‬ــ حاصل تفریق ها را به دست آورید‪.‬‬

‫‪3000‬‬ ‫‪8 050‬‬ ‫‪8 040‬‬ ‫‪ 7300‬‬ ‫ ‬
‫_______‪-‬‬
‫‪1234‬‬ ‫_______ ‪ -‬‬
‫‪3027‬‬ ‫_______ ‪ -‬‬
‫‪5205‬‬ ‫_______ ‪ -‬‬
‫‪2170‬‬ ‫ ‬
‫ ‬

‫‪111‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬
‫دو عدد را بخوان‪.‬‬ ‫در نمودار روبه رو به ترتیب چه ا ّتفاقی می افتد؟ توضیح دهید‪.‬‬
‫اگر دو عدد ‪ 500‬و ‪ 600‬خوانده شوند‪ ،‬عددی که نوشته می شود چیست؟‬
‫دو عدد را مقایسه کن‪.‬‬

‫عدد کوچک تر را از عدد بزرگ تر کم کن‪.‬‬

‫حاصل را بنویس‪.‬‬

‫تمرین‬

‫‪1‬ــ قطار تهران ــ مشهد در ایستگاه تهران ‪ 412‬نفر را سوار کرد‪ .‬در ایستگاه گرمسار ‪ 21‬نفر و در‬
‫ایستگاه سبزوار هم ‪ 78‬نفر را سوار کرد‪ .‬این قطار در این سه ایستگاه چند نفر را سوار کرده است؟‬

‫‪2‬ــ در روز قدس‪ ،‬از دبستان آزادی فلسطین ‪ 750‬نفر‪ ،‬از دبستان ایثار ‪ 450‬نفر و از دبستان شهید مطهری ‪  600‬نفر‬
‫دانش آموز در راه پیمایی شرکت کردند‪ .‬از این سه مدرسه روی هم چند نفر در این راه پیمایی شرکت کرده اند؟‬

‫‪112‬‬
‫‪112‬‬
 ‫‪3‬ــ کتابی که مینا از کتابخانه گرفته است‪ 1160 ،‬صفحه دارد‪ .‬او هفته‌ی ا ّول ‪ 235‬صفحه‪ ،‬هفته‌ی دوم‬
‫‪ 471‬صفحه و هفته‌ی سوم ‪ 150‬صفحه از آن را خوانده است‪.‬‬
‫مینا چند صفحه از این کتاب را هنوز نخوانده است؟‬

‫توجه به قیمت میوه ها‬

‫‪4‬ــ حمیده خانم به میوه فروشی رفت‪ .‬او از سه میوه ی سیب‪ ،‬گالبی و هلو هر کدام یک کیلوگرم خرید‪ .‬با ّ‬
‫حمیده خانم چقدر پول داده است؟‬
‫‪ 2750‬تومان ‪ 3100‬تومان‬

‫‪ 2700‬تومان‬

‫‪5‬ــ در نقشه ی زیر فاصله‌ی شهر ها به کیلومتر نوشته شده است‪ .‬مسافری می‌خواهد از شهر کرمانشاه و از مسیر تهران و ساری‬
‫مقدس برود‪ .‬او چند کیلومتر راه را باید طی کند؟‬
‫برای زیارت به مشهد ّ‬

‫‪6‬ــ پادگانی مستطیل شکل به طول ‪ 550‬متر و عرض ‪ 150‬متر داریم‪ .‬می‌خواهیم دور این پادگان را سیم خاردار بکشیم‪ .‬برای‬
‫این کار به چند متر سیم خاردار نیاز داریم؟‬

‫‪113‬‬
 ‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬

‫درست کردن مک ّعب‬

‫فرهنگ خواندن‬

‫کیارش و پدرش برای خرید به فروشگاهی رفته بودند‪.‬آن ها یک دفتر‪ ،‬یک مداد و یک شابلون به قیمت های‬
‫‪ 1800،1600‬و‪ 2800‬تومان خریدند‪.‬پدر کیارش یک اسکناس ‪ 5000‬تومانی و یک اسکناس ‪ 2000‬تومانی‬
‫به فروشنده داد‪ .‬فروشنده حاصل جمع قیمت ها را به طور ذهنی به دست آورد‪.‬سپس‪ ،‬یک اسکناس ‪ 500‬تومانی‬
‫سکه ی ‪100‬‬ ‫پس   داد و گفت‪ .»6700« :‬بعد یک اسکناس ‪ 200‬تومانی داد و گفت‪ »6900« :‬و در آخر یک ّ‬
‫تعجب به حرف های فروشنده و روش محاسبه ی او گوش‬ ‫تومانی داد و گفت‪« :‬این هم ‪ 7000‬تومان»‪ .‬کیارش با ّ‬
‫می کرد‪ .‬فروشنده چگونه محاسبه کرد و باقی مانده ی پول را برگرداند؟‬
‫به نظر شما‪ ،‬کیارش در مدرسه برای جمع کردن قیمت ها و محاسبه ی باقی مانده ی پول چه روشی را یاد گرفته بود؟‬

‫‪114‬‬
‫‪114‬‬
 ‫فصل‪ : 7‬آمار و احتمال‬

‫ذ ّرت‬

‫جو‬
‫کیلوگرم‬ ‫گندم‬

‫‪5000‬‬
‫‪4000‬‬
‫‪3000‬‬
‫‪2000‬‬
‫‪1000‬‬

‫گندم‬ ‫جو‬ ‫ذ ّرت‬ ‫گندم‬ ‫جو‬ ‫ذ ّرت‬

‫ریاضیات اند که در زندگی ما کاربردهای زیادی‬

‫ّ‬ ‫آمار و احتمال بخش هایی از علم‬
‫دارند‪.‬پیش بینی وضع هوا یکی از کاربردهای آمار و احتمال در زندگی روزمره‬
‫است و در بسیاری از کارها از جمله پرواز هواپیماها و ساختمان سازی کاربرد‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪115‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪1‬ــ کدام عددهای یک رقمی هستند که اگر در خودشان ضرب شوند‪ ،‬حاصل آن ها بیشتر‬
‫از ‪ 30‬می‌شود؟‬
‫به جای مربّع عددهای یک رقمی قرار دهید و حاصل را پیدا کنید‪.‬‬

‫×‬ ‫=‬

‫‪2‬ــ عددی را با خودش جمع کردیم و از حاصل جمع یکی کم کردیم‪ ،‬جواب ‪ 39‬شد‪ .‬آن عدد را پیدا کنید‪.‬‬
‫با ّاولین حدس شروع کنید‪ .‬برای مثال عدد را ‪ 15‬در نظر بگیرید و آزمایش کنید‪.‬‬
‫حاال حدس بعدی شما باید بیشتر از ‪ 15‬باشد یا کمتر از آن؟ چرا؟‬

‫‪+‬‬ ‫‪- ١ = ٣٩‬‬

‫‪3‬ــ عددی را دو برابر کردیم‪ .‬سپس حاصل را با ‪ 20‬جمع کردیم؛ جواب ‪ 36‬شد‪ .‬آن عدد را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪٤‬ــ یک سکّه را انداختیم‪ ،‬رو آمد‪ .‬دوباره انداختیم‪ ،‬باز هم رو آمد‪ .‬آیا می توانید حدس بزنید که اگر سکّه را دوباره‬
‫بیندازیم‪ ،‬رو می آید یا پشت؟ چرا؟‬

‫!‬
‫حدس زدن پاسخ مسئله براساس موضوع مسئله انجام می شود‪ .‬از حدس زدن های‬
‫بدون دلیل پرهیز کنید‪ .‬در مسائل باال ابتدا با روش های نمادین یک تساوی بنویسید‪ .‬سپس‪،‬‬ ‫‪116‬‬
‫‪116‬‬
‫از راهبرد حدس و آزمایش استفاده کنید‪.‬‬
 ‫حدس و آزمایش‬

‫‪١‬ــ به شکل زیر چهار چوب کبریت اضافه می‌کنیم تا بیشترین تعداد مربّع‌ها دیده شود‪.‬چوب کبریت ها را کجا قرار می‌دهید؟‬

‫‪٢‬ــ مساحت یک مستطیل ‪18‬سانتی متر مربّع شده است‪ .‬اندازه‌ی ضلع‌ها را طوری قرار دهید که محیط آن ‪ 22‬شود‪.‬‬
‫اندازه‌ی ضلع‌های مستطیل را حدس بزنید‪ .‬محیط شکل‌ها را پیدا کنید تا پاسخ مسئله مشخّص شود‪.‬‬

‫‪٣‬ــ محیط یک مستطیل ‪ 18‬سانتی متر است‪ .‬طول این مستطیل یک سانتی متر بیشتر از عرض آن است‪.‬‬
‫طول و عرض آن را پیدا کنید‪.‬‬

‫برای اینکه دیگران‪ ،‬از جمله آموزگار‪ ،‬بتوانند روش حدس زدن و آزمایش کردن شما را تا‬
‫‪117‬‬
‫رسیدن به پاسخ مسئله درک کنند‪ ،‬الزم است برای نوشتن حدس ها راه ح ّلی پیدا کنید‪.‬‬
 ‫جدول داده ها‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ به کمک آموزگار خود برنامه ی هفتگی را کامل کنید‪.‬‬

‫چهارشنبه‬ ‫سه شنبه‬ ‫دوشنبه‬ ‫یکشنبه‬ ‫شنبه‬ ‫روز‬ ‫ساعت‬

‫اول‬
‫ّ‬
‫دوم‬
‫سوم‬
‫چهارم‬
‫پنجم‬

‫روز یکشنبه زنگ سوم چه برنامه ای دارید؟‬

‫زنگ ورزش در چه روز و چه ساعتی است؟‬

‫‪2‬ــ بهرام ساعت‌های انجام دادن تکالیف خود را در روزهای مختلف هفته نوشته است‪ :‬شنبه ‪ 2‬ساعت‪ ،‬یکشنبه‬
‫‪ 2‬ساعت‪ ،‬دوشنبه یک ساعت و ربع‪ ،‬سه شنبه ‪ 3‬ساعت‪ ،‬چهارشنبه ‪ 2‬ساعت و ‪ 45‬دقیقه‪ ،‬پنجشنبه یک ساعت‬
‫و جمعه یک ساعت و ‪ ٤٥‬دقیقه‪ .‬با کامل کردن جدول زیر‪ ،‬آمار درس خواندن بهرام را نشان دهید‪.‬‬

‫روز‬
‫م ّدت مطالعه‬

‫‪3‬ــ یک چرخنده را ‪ 12‬بار چرخانده ایم و رنگ ها را یادداشت کرده ایم‪ :‬زرد‪ ،‬سبز‪ ،‬زرد‪ ،‬قرمز‪ ،‬زرد‪ ،‬سبز‪ ،‬قرمز‪،‬‬
‫سبز‪ ،‬زرد‪ ،‬قرمز‪ ،‬سبز و زرد‪ .‬جدول مربوط به این آزمایش را رسم کنید‪.‬‬

‫‪118‬‬
‫‪118‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫دمای هوای یک شهر در روزها و ساعت‌های مختلف یک هفته در جدول زیر نشان داده شده است‪.‬‬
‫هرچه هوا گرم تر باشد‪ ،‬عددی که دمای هوا را نشان می‌دهد‪ ،‬بیشتر است‪.‬‬

‫‪ 12‬شب‬ ‫‪ 8‬بعدازظهر‬ ‫‪ 4‬بعدازظهر‬ ‫‪ 12‬ظهر‬ ‫‪ 8‬صبح‬ ‫‪ 4‬صبح‬ ‫ساعت‬ ‫روز‬

‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫شنبه‬
‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫یکشنبه‬
‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫دوشنبه‬
‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫سه شنبه‬
‫‪7‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫چهارشنبه‬
‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫پنجشنبه‬
‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫جمعه‬

‫بیشترین دما در چه روز و چه ساعتی بوده است؟‬

‫کمترین دما در چه روز و چه ساعتی بوده است؟‬
‫بیشترین تغییرات دما در روزهای شنبه‪ ،‬دوشنبه و چهارشنبه در چه زمانی اتّفاق افتاده است؟‬

‫بگرد و پیدا کن‬

‫به شکل های مقابل استوانه می گویند‪.‬‬

‫در تصویر روبه رو شکل های استوانه ای را با عالمت × ّ‬

‫مشخص کنید‪.‬‬

‫‪119‬‬
 ‫تمرین‬
‫‪1‬ــ مدیر دبستانی تعداد دانش آموزان عالقه مند به ورزش های فوتبال‪ ،‬والیبال و بسکتبال را در پایه‌های چهارم‪،‬‬
‫توجه به این اطّالعات‪ ،‬به سؤال‌ها پاسخ دهید‪.‬‬
‫پنجم و ششم پیدا کرد و در جدول زیر نوشت‪ .‬با ّ‬

‫ششم‬ ‫پنجم‬ ‫چهارم‬

‫ب‬ ‫ب ف و‬ ‫ف و‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫ف‬
‫‪10‬‬ ‫‪12 10 14 10 12‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬

‫ــ تعداد دانش آموزان عالقه مند به این سه ورزش در کالس پنجم چند نفر است؟‬
‫ــ تعداد عالقه مندان به فوتبال چند نفر است؟‬
‫بازیکن‬ ‫کیوان‬ ‫بهرام‬ ‫بقیه بیشتر است؟‬
‫ــ تعداد عالقه مندان به بسکتبال در کدام کالس از ّ‬
‫دور‬
‫ــ در کدام کالس بیشترین تعداد عالقه‌مند به فوتبال وجود دارد؟‬
‫دور‪1‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪100‬‬
‫دور‪2‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪2‬ــ کیوان و بهرام با هم بازی می کنند‪.‬هر کس که جمع امتیازاتش بیشتر باشد‪ ،‬برنده است‪.‬‬
‫دور‪3‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪100‬‬
‫دور‪4‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪150‬‬
‫این جدول نشان می دهد که هر یک از آن دو چند امتیاز گرفته است‪ .‬چه کسی و با چه‬
‫ِ‬
‫اختالف امتیاز برنده می شود؟‬ ‫مقدار‬
‫جمع‬

‫توجه به شکل های زیر یک استوانه بسازید‪.‬‬

‫با ّ‬ ‫کاردستی بساز‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬ــ یک برگه کاغذ بردارید‪.‬‬
‫‪٢‬ــ مانند شکل دو سر برگه را به هم‬
‫بچسبانید‪.‬‬
‫‪٣‬ــ شکل ساخته شده را روی کاغذ‬
‫بگذارید و دور دهانه ی آن خط بکشید‪.‬‬
‫‪5‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪٤‬ــ دو دایره به اندازه دهانه شکل ببرید‪.‬‬

‫‪٥‬ــ باال و پایین شکل را با آن دو دایره‬
‫بپوشانید‪.‬‬

‫‪120‬‬
‫‪120‬‬
 ‫احتمال‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ چرخنده‌ی روبه رو را می‌چرخانیم تا عقربه ی آن روی یک رنگ بایستد؛ رنگ را یادداشت می‌کنیم‪.‬‬

‫چند حالت ممکن است برای ایستادن عقربه روی یک رنگ ا ّتفاق بیفتد؟‬
‫شانس کدام رنگ بیشتر است؟ چرا؟‬

‫این آزمایش را‪ 10‬بار انجام دهید و جدول زیر را کامل کنید‪.‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫آزمایش‬
‫رنگ‬

‫چه کسری سبز؟‬ ‫چه کسری آبی؟‬ ‫چه کسری از آزمایش های شما رنگ قرمز است؟‬
‫‪2‬ــ یک تاس را می‌اندازیم‪ .‬چند حالت ممکن است ا ّتفاق بیفتد؟ چرا؟‬

‫‪3‬ــ یک ّ‬
‫سکه را باال می‌اندازیم‪ .‬چند حالت برای آن ا ّتفاق می‌افتد؟‬

‫خ ّلاق باش‬ ‫استوانه های زیر با مقواهای هم اندازه ساخته شده اند‪.‬‬

‫توضیح دهید چگونه این ا ّتفاق افتاده است‪.‬‬

‫‪121‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫‪1‬ــ یک تاس را بیست بار بیندازید و هر بار عددی را که می‌آید در جدول زیر یادداشت کنید‪.‬‬
‫‪1 2 3‬‬

‫در مقابل هر عدد‪ ،‬یک کسر بنویسید که نشان دهد از ‪ ٢٠‬آزمایش چند مرتبه آن عدد آمده است‪.‬‬
‫برای مثال اگر از ‪ ٢٠‬آزمایش ‪ ٤‬بار عدد یک آمده است در مقابل عدد یک‪ ،‬کسر       ‪4‬‬
‫___ را بنویسید‪.‬‬
‫   ‪20‬‬
‫‪:‬عدد ‪6‬‬ ‫‪:‬عدد ‪5‬‬ ‫‪:‬عدد ‪4‬‬
‫‪:‬عدد ‪3‬‬ ‫‪ :‬عدد‪2‬‬ ‫‪ :‬عدد ‪1‬‬
‫‪2‬ــ در یک کیسه دو گوی آبی و قرمز بگذارید‪ .‬هر بار بدون نگاه کردن‪ ،‬یک گوی را در آورید‪ ،‬رنگش را یادداشت‬
‫کنید و    دوباره آن را داخل کیسه بگذارید‪ .‬این آزمایش را ده بار انجام دهید و جدول را کامل کنید‪.‬‬

‫آزمایش‬
‫رنگ‬

‫چه کسری از گوی ها‌ی داخل کیسه قرمز است؟‬ ‫چه کسری از گوی ها‌ی داخل کیسه آبی است؟‬
‫چه کسری از آزمایش ها به رنگ قرمز است؟‬ ‫چه کسری از آزمایش ها به رنگ آبی است؟‬

‫بگرد و پیدا کن‬

‫به شکل های زیر مخروط می گویند‪.‬‬

‫در تصویر روبه رو شکل های مخروطی را با × ّ‬

‫مشخص کنید‪.‬‬

‫‪122‬‬
‫‪122‬‬
 ‫‪1‬ــ برای هر جمله یکی از حالت ها را انتخاب کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫به طور حتم اتّفاق می افتد احتمال دارد اتّفاق بیفتد به طور حتم اتّفاق نمی افتد‬
‫ــ درخت حرکت کند و راه برود‪.‬‬
‫ــ بعد از فصل پاییز فصل زمستان بیاید‪.‬‬
‫ــ در تابستان باران بیاید‪.‬‬
‫ــ اگر سیب را رها کنی‪ ،‬روی زمین بیفتد‪.‬‬

‫‪2‬ــ در یک کیسه ‪ 12‬مهره به رنگ‌های مختلف وجود دارد‪ 4 :‬مهره​ی آبی‪ 3 ،‬مهره​ی قرمز و ‪ 5‬مهره​ی سبز‪ .‬بدون نگاه کردن ب ​ه‬
‫داخل کیسه‪ ،‬یک مهره بردارید‪ .‬پس از یادداشت کردن رنگ مهره‪ ،‬آن را دوباره داخل کیسه قرار دهید‪ .‬این آزمایش را ‪ 12‬بار‬
‫انجام دهید‪.‬‬
‫جدول را کامل کنید‪.‬‬
‫چه کسری از آزمایش ها به رنگ قرمز است؟‬
‫چه کسری از آزمایش ها به رنگ آبی است؟‬
‫چه کسری از آزمایش ها به رنگ سبز است؟‬

‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫آزمایش‬
‫رنگ‬

‫با توجه به شکل های زیر یک مخروط بسازید‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪١‬ــ یک دایره ی بزرگ روی کاغذ بکشید و آن را از کاغذ‬
‫جدا کنید‪.‬‬
‫‪٢‬ــ مانند شکل بخشی از آن را ببرید و کنار بگذارید‪.‬‬
‫کاردستی بساز‬
‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪٣‬ــ دو لبه ی آن را به هم بچسبانید‪.‬‬
‫‪٤‬ــ شکل ساخته شده را روی کاغذ بگذارید و دور آن‬
‫را خط بکشید‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫‪5‬‬
‫‪٥‬ــ دایره ی رسم شده روی کاغذ را ببرید‪.‬‬
‫‪٦‬ــ دایره ی بریده شده را به شکل بچسبانید‪.‬‬

‫‪123‬‬
 ‫نمودار دایره ای‬
‫‪1‬ــ کارهایی که یک دانش آموز از ساعت ‪ 6‬صبح تا ‪ 6‬بعدازظهر انجام می‌دهد‪ ،‬در جدول زیر نشان‬ ‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫داده شده است‪.‬‬
‫درس خواندن و انجام‬ ‫حضور در مدرسه‬ ‫رفت و آمد به مدرسه‬ ‫غذا خوردن‪ ،‬نماز‬ ‫کار‬
‫دادن تکلیف ها در منزل‬ ‫خواندن و استراحت‬

‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫زمان (ساعت)‬

‫دایره‌ی زیر ‪ 12‬قسمت دارد‪ .‬کارهای روزانه‌ی این دانش آموز را با رنگ کردن این قسمت ها نشان دهید‪.‬‬

‫‪2‬ــ تعداد کتاب‌های فرید و موضوع آن ها در جدول زیر ّ‬

‫مشخص شده است‪.‬‬
‫کمک درسی‬ ‫سرگرمی‬ ‫علمی‬ ‫درسی‬ ‫نوع کتاب‬

‫‪15‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫تعداد کتاب‬

‫ــ هر قسمت از دایره ی روبه رو‪ ،‬نشان دهنده ی ‪ 5‬کتاب است‪ .‬با رنگ کردن‬

‫این نمودار دایره ای‪ ،‬ا ّطالعات مربوط به کتاب‌های فرید را نشان دهید‪.‬‬

‫مشخص شده برش بزنید‪ .‬قسمت های‬‫دو استوانه ی کاغذی درست کنید‪ .‬مثل شکل زیر‪ ،‬استوانه ها را از محل های ّ‬
‫حدس بزن‬
‫بریده شده را روی کاغذ بگذارید و دور آن ها خط بکشید‪ .‬در کدام برش‪ ،‬شکل به دست آمده دایره است؟‬

‫‪124‬‬
‫‪124‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ چرخنده ی روبه رو را ده بار بچرخانید‪ .‬هر بار عقربه روی‬

‫چه رنگی می ایستد؟ جواب هایتان را در جدول زیر بنویسید‪.‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫آزمایش‬
‫رنگ‬

‫توجه به جدول‪ ،‬دایره ی روبه رو رابا رنگ های قرمز و سبز رنگ آمیزی کنید‪.‬‬
‫با ّ‬
‫اگر چرخنده را ‪ ١٠‬بار دیگر بچرخانیم‪ ،‬پیش بینی می کنید که‬
‫ــ چه مقدار از این نمودار به رنگ سبز باشد؟‬
‫ــ چه کسری از نمودار قرمز باشد؟‬

‫‪٢‬ــ معصومه چرخنده ای را که به دو رنگ قرمز و آبی بود‪ ١٠٠ ،‬بار چرخاند‪ .‬او هر بار رنگی را که عقربه روی آن می ایستاد‪،‬‬
‫یادداشت می کرد‪ .‬در آخر هم جدول زیر را کشید‪.‬‬
‫توجه به اطّالعاتی که در جدول آمده است‪ ،‬دایره را رنگ آمیزی کنید‪ .‬ابتدا عددهای تقریبی را بنویسید‪.‬‬
‫شما با ّ‬

‫عدد تقریبی‬ ‫تعداد‬ ‫رنگ‬

‫‪٤٩‬‬ ‫قرمز‬
‫‪٥١‬‬ ‫آبی‬

‫حدس بزن‬ ‫توجه به شکل های زیر‪ ،‬مخروط ها را از ّ‬

‫محل مشخّص شده‪ ،‬برش‬ ‫با کاغذ دو مخروط درست کنید‪ .‬با ّ‬
‫بزنید‪ .‬قسمت های بریده شده را روی کاغذ بگذارید و دور آن ها خط بکشید‪.‬‬
‫در کدام برش‪ ،‬شکل به دست آمده دایره است؟‬

‫‪125‬‬
 ‫‪1‬ــ در جدول زیر تعداد و نوع درخت های یک پارک نشان داده شده است‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫نموداردایره ای مربوط به ا ّطالعات جدول زیر را کامل کنید‪.‬‬

‫نوع درخت تعداد‬

‫‪200‬‬ ‫کاج‬
‫‪100‬‬ ‫توت‬
‫‪50‬‬ ‫بلوط‬
‫‪50‬‬ ‫چنار‬ ‫چنار‬

‫‪2‬ــ ‪ 40‬کودک در «مهد کودک شادی» آموزش می​بینند‪.‬‬

‫پسرها‬ ‫دخترها‬
‫نمودار دایره ای روبه رو تعداد دخترها و پسر ها را در این مهدکودک نشان می دهد‪.‬‬
‫چند دختر و چند پسر در مهد کودک شادی مشغول آموزش هستند؟‬
‫چه کسری از ّبچه ها پسر هستند؟‬

‫تعداد‬
‫‪3‬ــ ّاطالعات نمودار ستونی را با رنگ کردن‪ ،‬در نمودار دایره ای نشان دهید‪.‬‬
‫‪200‬‬
‫‪150‬‬
‫‪100‬‬
‫‪50‬‬

‫پسر‬ ‫دختر‬

‫توجه به نمودار به سؤال ها پاسخ دهید‪.‬‬

‫با ّ‬ ‫کامل کن‬
‫ــ درمجموع‪ ،‬علی چند کتاب دارد؟‬ ‫ ‬ ‫ــ تعداد پسرها چند نفر بیشتر از دختر هاست؟‬
‫تعداد‬ ‫تعداد‬
‫‪500‬‬
‫‪80‬‬ ‫‪400‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪200‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪100‬‬

‫سرگرمی مذهبی داستان علمی‬ ‫دختر‬ ‫پسر‬

‫نمودار کتاب های علی‬ ‫نمودار تعداد دخترها و پسرهای یک شهر‬
‫‪126‬‬
‫‪126‬‬
 ‫انتخاب نمودار‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫محسن در خانه تعدادی کتاب دارد‪ .‬او اطّالعات مربوط به تعداد و نوع کتاب‌های خود را در جدول زیر آورده است‪.‬‬

‫سرگرمی‬ ‫مذهبی‬ ‫علمی‬ ‫داستان‬ ‫نوع‬

‫‪10‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫تعداد‬

‫توجه به این جدول‪ ،‬نمودارهای مختلف را کامل کنید‪.‬‬

‫با ّ‬

‫تعداد‬

‫‪30‬‬
‫‪25‬‬
‫‪20‬‬
‫‪15‬‬
‫‪10‬‬ ‫داستان‪ :‬سبز‬
‫‪5‬‬
‫علمی‪ :‬آبی‬
‫علمی داستان‬ ‫سرگرمی مذهبی‬ ‫مذهبی‪ :‬زرد‬
‫سرگرمی‪ :‬قرمز‬

‫یعنی‪ 10‬کتاب‬ ‫هر‬

‫علمی داستان‬ ‫سرگرمی مذهبی‬

‫به نظر شما کدام نمودار برای این موضوع مناسب تر است؟‬
‫در این باره در کالس با آموزگار و هم کالسی هایتان گفت وگو کنید‪.‬‬

‫اگر محسن بخواهد بداند که آیا کتاب های مذهبی اش بیشتر از نصف کتاب هایش هست یا نه‪ ،‬کدام نمودار مناسب تر است؟‬

‫اگر محسن بخواهد بداند از کدام نوع کتاب بیشتر دارد‪ ،‬کدام نمودار مناسب تر است؟‬
‫‪127‬‬
 ‫‪1‬ــ تعداد گوسفندان چند روستا به صورت تقریبی در جدول زیر ّ‬
‫مشخص شده است‪.‬‬ ‫کار در کالس‬

‫محمود آباد‬ ‫وکیل آباد‬ ‫حسن آباد‬ ‫علی آباد‬ ‫نام روستا‬
‫‪6000‬‬ ‫‪8000‬‬ ‫‪4000‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫تعداد گوسفندان‬

‫اگر بخواهید این ا ّطالعات را در نمودار نشان دهید‪ ،‬برای مقایسه ی تعداد گوسفندان چه نوع نموداری را انتخاب می‌کنید؟ پس از‬
‫انتخاب نمودار‪ ،‬آن را رسم کنید‪.‬‬
‫کار خود را با دوستانتان مقایسه کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ خانم حسنی از ‪ 30‬دانش آموز پرسید که کدام نوع بستنی را بیشتر‬

‫دوست دارند‪ .‬بعد هم جدول زیر را کشید و پاسخ‌های آن ها را در آن‬
‫ثبت کرد‪.‬‬

‫تعداد‬ ‫بستنی‬ ‫اگر خانم حسنی بخواهد نوعی از بستنی که بیشترین رأی را آورده‬
‫موزی‬ ‫سفارش دهد‪ ،‬کدام نوع نمودار مناسب تر است؟‬
‫شکالتی‬
‫توت فرنگی‬
‫زعفرانی‬

‫‪128‬‬
‫‪128‬‬
 ‫تمرین‬

‫تعداد دختران و پسران دو مهد کودک پویا و شبنم در جدول زیر آمده است‪ .‬می‌خواهیم این ّاطالعات را‬
‫در دو نمودار دایره ای و ستونی نشان دهیم‪ .‬نمودارهای زیر را کامل کنید‪.‬‬

‫شبنم‬ ‫پویا‬
‫پسر‬ ‫دختر‬ ‫پسر‬ ‫دختر‬
‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬
‫تعداد‬

‫‪40‬‬
‫‪35‬‬ ‫در مجموع‪ ،‬تعداد دخترها بیشتر است یا پسرها؟‬
‫‪30‬‬
‫‪25‬‬ ‫برای پاسخ به سؤال باال کدام نمودار مناسب تر است؟‬
‫‪20‬‬
‫‪15‬‬ ‫چرا؟‬
‫‪10‬‬
‫‪5‬‬
‫پسر‬ ‫دختر‬ ‫پسر‬ ‫دختر‬
‫پویا‬ ‫شبنم‬

‫خ ّال ق باش‬
‫آجرچینی های زیر را به صورت متقارن رنگ آمیزی کنید‪.‬‬

‫‪129‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬
‫‪1‬ــ نمودار دایره ای در تمرین ‪ ٣‬صفحه ی ‪ 126‬را چگونه رنگ کردید؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫‪2‬ــ دو جمله بنویسید که در آن ها کلمه ی «احتمال» یا «شانس» به کار رفته باشد‪.‬‬

‫تمرین‬

‫‪1‬ــ مغازه داری تعداد بطری های شیر را که در روزهای مختلف هفته فروخته‪ ،‬در جدول زیر ثبت کرده است‪.‬‬

‫پنجشنبه‬ ‫چهارشنبه‬ ‫سه شنبه‬ ‫دوشنبه‬ ‫یکشنبه‬ ‫شنبه‬ ‫روز‬

‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫تعداد بطری ها‬

‫اطّالعات جدول را در یک نمودار ستونی قرار دهید‪.‬‬

‫این مغازه دار در چه روزی کمترین مقدار شیر را فروخته است؟‬
‫چرا روز پنجشنبه فروش شیر بیشتر بوده است؟‬
‫به نظر شما‪ ،‬بهتر است این مغازه دار هر روز چند بطری شیر‬
‫چرا؟‬ ‫برای فروش بیاورد؟‬

‫‪130‬‬
‫‪130‬‬
 ‫‪2‬ــ ّمدت زمانی که طول می‌کشد تا دانش آموزان مدرسه ی دانش از خانه به مدرسه بروند‪ ،‬در نمودار زیر مشخّص شده است‪.‬‬
‫اکثر این دانش آموزان‪ ،‬بیشتر از ‪ 10‬دقیقه در راه اند‪.‬‬
‫چرا؟‬ ‫به نظر شما‪ ،‬چه تعدادی از این دانش آموزان بهتر است با سرویس به خانه بروند؟‬
‫تعداد‬

‫‪10‬‬
‫‪8‬‬
‫‪6‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬
‫زمان‬
‫‪5‬ــ‪0‬‬ ‫‪20‬ــ‪15 16‬ــ‪10 11‬ــ‪6‬‬

‫‪3‬ــ نمودار دایره ای روبه رو نشان می‌دهد که مریم یک شبانه روز خود را چگونه گذرانده است‪.‬‬
‫یک نمودار ستونی رسم کنید و این اطّالعات را در آن قرار دهید‪.‬‬
‫تکلیف‪،‬‬ ‫رفت و آمد‬
‫تلویزیون و بازی‬ ‫چگونه اطّالعات نمودار را به عدد تبدیل می کنید؟ توضیح دهید‪.‬‬
‫خواب و‬
‫درس خواندن در‬ ‫استراحت‬
‫مدرسه‬

‫توجه به پاسخ های آن ها نمودار ستونی زیر را رسم کرد‪.‬‬

‫‪4‬ــ الدن از دوستانش درباره ی آب میوه ی مورد عالقه شان پرسید و با ّ‬
‫تعداد‬

‫آب میوه‬
‫سیب‬ ‫پرتقال‬ ‫انگور‬
‫چرا؟‬ ‫کدام یک از این نمودارهای دایره ای به طور تقریبی همان اطّالعات را نشان می‌دهد؟‬

‫سیب‬ ‫انگور‬ ‫انگور‬ ‫سیب‬

‫انگور‬ ‫سیب‬ ‫سیب‬ ‫انگور‬
‫پرتقال‬ ‫پرتقال‬ ‫پرتقال‬ ‫پرتقال‬

‫‪131‬‬
 ‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬

‫چهار مک ّعب چینه بردارید و تمام حالت هایی را که این مک ّعب ها می توانند کنار هم قرار بگیرند‪ ،‬پیدا کنید‪.‬‬
‫بقیه ی حالت ها را شما پیدا کنید‪.‬‬
‫در شکل روبه رو یکی از این حالت ها نشان داده شده است‪ّ .‬‬

‫توجه داشته باشید که شکل های زیر نیز همان حالت را نشان می دهند‪.‬چهار مک ّعب فقط در هوا چرخیده اند‬
‫ّ‬
‫ا ّما حالت جدیدی به وجود نیامده است‪.‬‬

‫با راهبرد الگوسازی می​توانید همه​ی حالت​های ممکن را پیدا کنید‪.‬‬

‫فرهنگ خواندن‬

‫خداوند جهان را به گونه ای آفریده است که توانایی ها‪ ،‬استعدادها‪ ،‬هنرها‪ ،‬مهارت ها‪ ،‬ثروت ها و ح ّت ٰی پدیده های طبیعی‬
‫مثل زلزله‪ ،‬سیل و طوفان به طور منظّمی توزیع شده اند‪ .‬برای مثال‪ ،‬اگر ّ‬
‫قد آدم ها را در نظر بگیریم‪ ،‬می بینیم که در‬
‫قد‬
‫دارند‪.‬بقیه ی آدم ها هم دارای ّ‬
‫ّ‬ ‫قد بسیار کوتاهی‬
‫هر جامعه تعداد محدودی قد بلندند و در مقابل آن ها نیز تعدادی ّ‬
‫قد آدم ها یک نظم دارد‪ .‬کوتاه قد‪ ،‬متوسط‪ ،‬بلند قد‪ .‬در مورد هوش هم همین طور است‪.‬‬ ‫متوسطی هستند‪ .‬پس توزیع ّ‬ ‫ّ‬
‫تعدادی از انسان ها هوش فوق العاده ای دارند‪ .‬در برابر آن ها نیز تعدادی هستند که هوش پایینی دارند‪ .‬ا ّما اغلب‬
‫متوسط اند و با تالش و پشتکار و به خصوص داشتن نظم در کارهایشان می توانند به مو ّفقیت‬ ‫انسان ها دارای هوش ّ‬
‫برسند‪.‬‬
‫‪132‬‬
‫‪132‬‬
 ‫فصل‪ : 8‬ضرب عددها‬

‫قلب انسان در هر دقیقه ‪ 72‬بار و در هر ساعت به طور تقریبی ‪ 4200‬بار‬

‫می زند‪ .‬در کودکان تعداد ضربان قلب‪ ،‬بیشتر و در ورزشکاران کمتر است‪.‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪1‬ــ با چهار کارت که روی آن ها رقم‌های ‪ 5 ،2،3‬و‪ 8‬نوشته شده است‪ ،‬همه ی عددهای ‪ 4‬رقمی را بسازید‪.‬‬
‫چند تا از آن ها زوج اند؟‬
‫برای نوشتن تمام عددها از راهبرد الگوسازی استفاده کنید‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪8 2 3‬‬
‫‪2‬ــ بزرگ ترین عدد ‪ 4‬رقمی را‌بنویسید‪.‬‬
‫بزرگ ترین عدد ‪ 4‬رقمی را که در آن هیچ رقمی تکرار نشده باشد‪ ،‬بنویسید‪.‬‬
‫کوچک ترین عدد ‪ 4‬رقمی‌را بنویسید‪.‬‬
‫کوچک ترین عدد زوج ‪ 4‬رقمی‌را که در آن هیچ رقمی تکرار نشده باشد‪ ،‬بنویسید‪.‬‬
‫حاال کوچک ترین عدد ‪ 4‬رقمی را که در آن هیچ رقمی تکرار نشده باشد‪ ،‬بنویسید‪.‬‬
‫توجه به اطّالعات مسئله‪ ،‬از رقم های ‪ ٠‬تا ‪ ٩‬چگونه استفاده می کنید؟ توضیح دهید‪.‬‬
‫با ّ‬

‫توجه‬
‫برای پیدا کردن پاسخ یک مسئله تمام حالت های ممکن را در​نظر بگیرید‪ .‬سپس با ّ‬ ‫‪134‬‬
‫‪134‬‬
‫ِ‬
‫شرایط مسئله‪ ،‬حالت های نامطلوب را کنار بگذارید‪.‬‬ ‫به‬
 ‫حذف حالت های نامطلوب‬

‫توجه به توضیحاتی که در ادامه می خوانید‪ ،‬عددهای ‪ ١‬تا ‪ 7‬را در شکل زیر قرار دهید‪.‬‬
‫‪١‬ــ با ّ‬
‫در دایره فقط عدد زوج هست‪ .‬عدد ‪ 4‬هم در دایره است هم در مستطیل‪ .‬عددهای ‪ 1‬و ‪ 7‬فقط در مستطیل هستند‪ .‬عددهای ‪ 3‬و‬
‫‪ 5‬فقط در مثلّث هستند‪ .‬عدد ‪ 6‬هم در مثلّث است هم در دایره‪ .‬عدد ‪ 2‬فقط در دایره است‪.‬چه عددی در سه شکل قرار می گیرد؟‬

‫‪2‬ــ اگر عددهای ‪ ٢‬و ‪ ٣‬نشان دهنده ی تعداد دسته ها و عددهای ‪ ٤‬و ‪ ٥‬نشان دهنده ی تعداد ِ‬
‫اشیاء هر دسته باشند‪ ،‬چند عبارت ضرب‬
‫توجه کنید‪.‬‬
‫می توانیم بنویسیم؟ به نمونه ها ّ‬
‫تایی دسته ی‬
‫‪٢ ×٤=٨‬‬
‫= × ‪٢‬‬
‫بزرگ ترین حاصل ضربی که می توان ساخت‪ ،‬چند است؟‬

‫‪135‬‬ ‫گاهی برای نوشتن همه ی حالت های ممکن در یک مسئله الزم است از راهبرد الگوسازی‬
‫استفاده کنید‪.‬‬
 ‫ضرب در عدد‪10‬‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ حاصل ضرب عدد‌های زیر را به کمک ماشین حساب پیدا کنید‪.‬‬

‫‪3×10‬‬ ‫=‬
‫=‬
‫‪ 4× 20‬‬ ‫‪ 80×3‬‬ ‫ ‬
‫=‬‫‪20×30‬‬ ‫=‬
‫=‬‫‪ 60×40‬‬ ‫‪ 80×200‬‬ ‫ ‬
‫=‬‫‪200×400‬‬ ‫=‬
‫=‬ ‫‪ 300×20‬‬ ‫‪ 10×100‬‬ ‫ ‬

‫‪2‬ــ بین تعداد صفر های دو عدد و تعداد صفر‌های حاصل ضرب چه رابطه‌ای وجود دارد؟ بنویسید‪.‬‬

‫‪3‬ــ به کمک رابطه‌ای که کشف کردید‪ ،‬توضیح دهید که چگونه می‌توانید حاصل ضرب ها را بدون ماشین حساب به دست آورید؟‬

‫توجه به توضیح قسمت باال‪ ،‬حاصل ضرب ها را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪4‬ــ با ّ‬
‫=‪4×60‬‬ ‫=‪20×40‬‬ ‫=‪800×30‬‬

‫درستی پاسخ‌های خود را با ماشین حساب بررسی کنید‪.‬‬

‫اگر جواب‌های شما نادرست باشند‪ ،‬باید دوباره در مورد سؤال ‪2‬و‪ 3‬فکر کنید‪.‬‬

‫خ ّلاق باش‬
‫الگوهای آجری را رنگ کنید‪.‬‬
‫در صورت امکان‪ ،‬شکل رنگ شده متقارن باشد‪.‬‬

‫‪136‬‬
‫‪136‬‬
 ‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫برای تعداد گیالس ها در هر شکل یک تساوی ضرب بنویسید‪.‬‬

‫حاصل ضرب هر عدد در صفر چه عددی می‌شود؟‬

‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ حاصل ضرب ها را بنویسید‪.‬‬

‫= ‪30× 40‬‬ ‫= ‪200× 30‬‬ ‫= ‪80× 10‬‬

‫= ‪10×100‬‬ ‫= ‪100 ×10‬‬ ‫= ‪10 ×10‬‬
‫= ‪2×3 ×10‬‬ ‫= ‪50×2 ×10‬‬ ‫= ‪40×20× 3‬‬

‫‪2‬ــ تساوی ها را کامل کنید‪.‬‬

‫= ‪2 ×0‬‬ ‫×‪4‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫×‪30‬‬ ‫=‬ ‫= ‪1×7‬‬

‫‪× 12 = 12‬‬ ‫×‪1‬‬ ‫=‬ ‫= ‪1× 1‬‬ ‫‪×5=5‬‬
‫× ‪18‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫= ‪0×25‬‬ ‫×‪1‬‬ ‫‪=8‬‬ ‫= ‪1 ×17‬‬

‫‪3‬ــ ماشین ورودی ــ خروجی‪ ،‬هر مقدار ورودی را ‪ ١٠‬برابر می کند‪ .‬اگر ورودی این ماشین ‪ ٢٥‬باشد‪ ،‬خروجی آن چه مقدار خواهد بود؟‬

‫‪137‬‬
 ‫‪1‬ــ در جای خالی عدد مناسب بنویسید‪.‬‬ ‫تمرین‬

‫= ‪10 ×14‬‬ ‫= ‪42 ×10‬‬ ‫= ‪84 × 10‬‬

‫× ‪14‬‬ ‫‪= 140‬‬ ‫× ‪10‬‬ ‫‪= 750‬‬ ‫× ‪270 = 10‬‬

‫جاده‌ی روستایی می‌سازد؟‬

‫جاده‌ی روستایی می‌سازد‪.‬این گروه در یک سال چند کیلومتر ّ‬
‫‪2‬ــ یک گروه کارگر در هر ماه ‪ 10‬کیلومتر ّ‬

‫‪3‬ــ احمد روزی ‪ 10‬آیه ی قرآن را می‌خواند‪.‬در یک ماه (‪ ٣٠‬روز) چند آیه می‌خواند؟‬

‫‪4‬ــ حاصل عبارت ها را به دست آورید‪.‬‬

‫ = ‪٢ × ٢ × ٤ = (٢ × ٢) × ٤‬‬ ‫ ‬ ‫=‪٧ × ١ × ٣‬‬
‫ = ‪٠ × ٤ × ٦‬‬ ‫=‪ ٢ × ٥ × ٧‬‬
‫‪  5‬ــ زهره در برنامه‌ی درسی اش هفته ای ‪ 2‬بار ریاضی دارد و هر بار ‪ 2‬ساعت ریاضی می‌خواند‪.‬‬
‫زهره در ‪ 4‬هفته چند ساعت ریاضی می‌خواند؟‬

‫‪6‬ــ محسن ‪ 4‬بز دارد که هر کدام روزی ‪ 2‬کیلو شیر می دهد‪.‬‬

‫این بزها در ‪ 3‬روز چند کیلو شیر می‌دهند؟‬

‫کار با ماشین حساب‬

‫به کمک ماشین حساب‪ ،‬حاصل عبارت زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫*‬ ‫‪5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫=‬

‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫÷‬ ‫‪4‬‬ ‫*‬ ‫‪3‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫=‬

‫=‪47*31+129‬‬

‫‪138‬‬
‫‪138‬‬
 ‫ضرب عددهای یک رقمی در چند رقمی‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ با رسم شکل حاصل ضرب ها را به دست آورید‪.‬‬

‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪٣ × ٢١‬‬ ‫= ‪٤ × ١٢‬‬ ‫= ‪٢ × ٢١٣‬‬

‫‪2‬ــ مانند نمونه برای شکل‌ها ضرب بنویسید و حاصل را پیدا کنید‪.‬‬

‫= ‪٢ × ٢٣‬‬
‫‪23 = 20 + 3‬‬
‫= ‪٢ × ٢٠‬‬ ‫= ‪ ٢ × ٣‬‬

‫= ‪3× 34‬‬
‫‪34=30 + 4‬‬
‫ ‬ ‫= ‪ ٣ × ٣٠‬‬ ‫ ‬ ‫×‬ ‫=‬

‫=‪2 × 324‬‬ ‫ ‬
‫‪324= 300+20+4‬‬

‫= ‪2 × 300‬‬ ‫ ‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫ ‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫ ‬

‫‪3‬ــ به کمک وسایلی که آموزگار به گروه‌های دو نفره ی شما می‌دهد‪ ،‬ضرب ها را بسازید و حاصل آن ها را پیدا کنید‪.‬‬
‫سپس شکل هر کدام را بکشید‪.‬‬
‫= ‪٢ × ٢١٥ = ٤ × ٢٣‬‬

‫‪139‬‬
 ‫با رسم شکل حاصل ضرب ها را به دست آورید‪.‬‬ ‫کار در کالس‬

‫= ‪٤ × ٢٣‬‬ ‫ = ‪ ٤ × ٢٠‬‬ ‫=‪٤×٣‬‬

‫= ‪٥ × ٣١‬‬ ‫ = ‪ ٥ × ٣٠‬‬ ‫=‪٥×١‬‬

‫= ‪٣ × ٢٤٢‬‬ ‫ = ‪٣ × ٢٠٠‬‬ ‫= ‪ ٣ × ٤٠‬‬ ‫=‪٣×٢‬‬

‫‪1‬ــ مانند نمونه‪ ،‬حاصل ضرب ها را به صورت تقریبی بنویسید‪.‬‬ ‫تقریب بزن‬

‫= ‪٤٧ × ٢١ → ٥٠ × ٢٠‬‬ ‫‪،‬‬ ‫→ ‪٨٣ × ٢٩‬‬ ‫×‬ ‫=‬
‫→ ‪٥١ × ٦١‬‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫‪،‬‬ ‫→ ‪٧٨ × ٨٩‬‬ ‫×‬ ‫=‬
‫‪2‬ــ کشاورزی در مزرعه اش ‪ 57‬ردیف کلم کاشته است‪ .‬او در هر ردیف ‪ 61‬کلم کاشته است‪.‬‬
‫در مزرعه ی او به طور تقریبی چند کلم کاشته شده است؟‬

‫‪140‬‬
‫‪140‬‬
 ‫‪1‬ــ حاصل​ضرب‌های زیر را به​صورت ذهنی به دست آورید‪.‬‬ ‫تمرین‬

‫ = ‪٢ × ٣ × 10‬‬ ‫ = ‪3 ×٤ × ١٠‬‬ ‫= ‪٤ × ٤ × 10‬‬

‫ = ‪٦ × ٢ × ٥‬‬ ‫= ‪٧ × ٣ × ١٠ = ٢ × ٨ × ٥‬‬

‫= ‪٧٠ × ٢ = ٣ × ٥٠ = ٤٠ × ٦‬‬
‫ = ‪٧ × ٢٠ = ٩ × ٣٠‬‬ ‫= ‪٨٠ × ٢٠‬‬

‫‪٢‬ــ ماهرخ هر هفته ‪ 10‬ساعت ریاضی کار می‌کند‪ .‬در ‪ 3‬هفته چند ساعت ریاضی کار می‌کند؟‬

‫‪٣‬ــ محیط مربّعی را که هر ضلع آن ‪ 10‬سانتی متر است حساب کنید‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬ ‫‪٤‬ــ محیط مثلّث متساوی االضالع روبه رو چند سانتی متر است؟‬

‫‪ ٥‬ــ مساحت مستطیلی را که طول آن ‪ 10‬و عرض آن ‪ 7‬سانتی متر است حساب کنید‪.‬‬

‫خ ّال ق باش‬

‫می پوشانیم‪.‬‬ ‫صفحه ی شطرنجی روبه رو را با آجرهای رنگی به شکل‬

‫چرا؟‬ ‫آیا مر ّبعی خالی می ماند؟‬

‫‪141‬‬
 ‫محاسبه ی ضرب‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫شکل را کامل کنید‪ .‬سپس حاصل ضرب هر بخش را در قسمت مربوط بنویسید‪.‬‬
‫ضرب ‪ 10‬تایی‬
‫‪21‬‬ ‫ضرب یکی ها‬
‫‪×4‬‬

‫‪+‬‬

‫ضرب ‪ 100‬تایی‬
‫‪232‬‬ ‫ضرب ‪ 10‬تایی‬
‫‪×3‬‬ ‫ ‬ ‫ ی ها‬
‫ضرب یک‬

‫‪+‬‬
‫‪+‬‬ ‫ ‬

‫ضرب ‪ 10‬تایی‬
‫‪53‬‬ ‫ضرب یکی ها‬
‫‪×3‬‬

‫‪+‬‬
‫ضرب ‪ 100‬تایی‬

‫ضرب ‪ 10‬تایی‬
‫‪241‬‬
‫‪×5‬‬ ‫ضرب یکی ها‬
‫ ‬
‫‪+‬‬
‫‪+‬‬ ‫ ‬

‫‪142‬‬
‫‪142‬‬
 ‫‪1‬ــ حاصل ضرب ها را مانند نمونه ها به دست آورید‪.‬‬ ‫کار در کالس‬

‫‪23‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪35‬‬

‫‪×3‬‬ ‫‪3*20‬‬ ‫‪×5‬‬ ‫‪5*40‬‬ ‫‪×3‬‬ ‫‪×7‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪3*3‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪5*1‬‬
‫‪+9‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪69‬‬ ‫‪205‬‬

‫‪2‬ــ حاصل ضرب ها را مانند نمونه به دست آورید‪.‬‬

‫‪43‬‬ ‫‪5 4‬‬ ‫‪ 124‬‬ ‫ ‪3 45‬‬ ‫ ‪211‬‬

‫‪*7‬‬
‫_____‬ ‫____* _ ‬
‫‪5‬‬ ‫‪* 7‬‬
‫______ ‬ ‫‪*8‬‬
‫_____ ‬ ‫ ‬ ‫ ‪* 5‬‬
‫ ______‬
‫‪280‬‬
‫‪+21‬‬
‫‪301‬‬

‫تقریب بزن‬ ‫‪1‬ــ حاصل ضرب ها را مانند نمونه به صورت تقریبی به دست آورید‪.‬‬

‫=‪21×189 20× 200‬‬

‫‪341×176‬‬ ‫=‪300×200‬‬
‫‪29×410‬‬ ‫×‬ ‫=‬
‫‪9×407‬‬ ‫×‬ ‫=‬
‫‪2‬ــ دبستان کوشش ‪ 12‬کالس دارد‪ .‬هر کالس ‪ 32‬دانش  آموز دارد‪.‬‬
‫این دبستان به طور تقریبی چند دانش آموز دارد؟‬

‫‪143‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪1‬ــ دو جعبه داریم که در هر کدام چهار بسته ی شش تایی مداد رنگی هست‪ .‬در این جعبه ها چند مداد‬
‫رنگی وجود دارد؟‬

‫‪2‬ــ در یک کارتن ‪ 9‬بسته ی ‪ 12‬تایی مداد رنگی هست‪ .‬این کارتن چند مداد رنگی دارد؟‬

‫‪3‬ــ طول یک مستطیل ‪ 18‬سانتی متر و عرض آن ‪ 9‬سانتی متر است‪.‬مساحت این مستطیل چند سانتی متر مر ّبع است؟‬

‫‪4‬ــ تعداد دانش​آموزانی را که در چرخ و فلک نشسته​اند‪ ،‬پیدا کنید‪.‬‬

‫‪5‬ــ هر دوجین مداد ‪ 12‬مداد است‪ 4 .‬دوجین مداد چند مداد است؟‬

‫‪6‬ــ زمینی مر ّبع شکل داریم که هر ضلع آن ‪ 42‬متر است‪ .‬محیط آن چند متر است؟‬

‫‪7‬ــ در دبستان اندیشه تعداد دانش آموزان کالس ششم ‪ 27‬نفر است‪،‬تعداد دانش آموزان کالس ا ّول ‪ 3‬برابر آن هاست‪.‬‬
‫چند دانش آموز در کالس ا ّول این دبستان درس می خوانند؟‬

‫‪144‬‬
‫‪144‬‬
 ‫تقسیم با باقی مانده‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ ‪ 17‬شاخه گل داریم‪ .‬می خواهیم با هر ‪ ٤‬شاخه ی آن ها یک دسته گل درست کنیم‪.‬‬
‫چند دسته گل درست می شود؟‬
‫چند شاخه گل باقی می ماند؟‬
‫با رسم شکل توضیح دهید‪.‬‬

‫‪٢‬ــ ‪ 17‬شاخه گل داریم‪ .‬می‌خواهیم آن ها را به طور مساوی در ‪ ٤‬گلدان‬

‫تقسیم کنیم‪ .‬شما گل ها را یکی‌یکی در گلدان ها بکشید‪ .‬این کار را ادامه‬
‫دهید تا همه ی گل ها به تعداد مساوی در گلدان ها قرار گیرند‪.‬‬
‫در هر گلدان چند گل قرار می گیرد؟‬
‫چند گل باقی می‌ماند؟‬

‫استفاده کنیم و پاسخ را به صورت زیر بنویسیم‪:‬‬ ‫برای حل کردن مسئله ی باال می توانیم از نماد‬

‫‪17‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ 16‬ــ‬ ‫‪4‬‬ ‫خارج قسمت‬
‫‪1‬‬ ‫باقی مانده‬

‫‪145‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ خارج قسمت و باقی مانده​ی هر یک از تقسیم ها را به دست آورید‪ .‬از راهنمای داده شده کمک بگیرید‪.‬‬

‫‪46‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5×6=30‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪6× 9 = 54‬‬

‫‪6×6=36‬‬ ‫‪7×9 = 63‬‬
‫‪-‬‬ ‫   ‪7×6=42‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪8×9 =72‬‬ ‫ ‬
‫     ‪8×6=48‬‬ ‫‪9×9 =81‬‬

‫‪2‬ــ تقسیم ها را انجام دهید‪.‬‬

‫‪45‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪3‬ــ باقی مانده ی کدام تقسیم های زیر‪ ،‬صفر می شود؟‬

‫‪18‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪4‬ــ آیا تقسیم ‪ 79‬بر‪ 9‬باقی مانده دارد؟‬

‫تقسیم ‪ ٣٤‬بر ‪ 7‬چطور؟‬

‫کار با ماشین حساب‬

‫‪1‬ــ حاصل تقسیم های زیر را به کمک ماشین حساب پیدا کنید‪.‬‬

‫= ‪240÷ 10‬‬ ‫= ‪128 ÷ 4‬‬ ‫= ‪215 ÷ 5‬‬

‫‪2‬ــ حاصل تقسیم ‪ 17‬بر ‪ 3‬را با ماشین حساب به دست می آوریم‪ .‬چه عددی روی صفحه‬
‫ظاهر  می شود؟ آیا با این عدد آشنا شده اید؟ این ا ّتفاق برای تقسیم هایی که باقی مانده دارند می افتد‬
‫و حاصل تقسیم به این صورت نمایش داده می شود‪.‬‬

‫‪146‬‬
‫‪146‬‬
 ‫تمرین‬
‫‪١‬ــ اتوبوسی که ‪ 37‬مسافر داشت‪ ،‬خراب شد‪.‬مسافران پیاده شدند و هر تاکسی ‪ 4‬نفر از آن ها را سوار کرد‪.‬‬
‫برای اینکه همه ی مسافران سوار تاکسی شوند‪ ،‬چند تاکسی الزم است؟‬

‫‪٢‬ــ طاها ‪ 84‬شکالت داشت‪.‬او در روز نیمه ی شعبان بسته های ‪ 9‬تایی شکالت درست کرد و به ‪ 9‬همسایه داد‪.‬چند شکالت برای‬
‫خودش باقی ماند؟‬

‫‪٣‬ــ شیرینی پزی در کرمانشاه در ‪ 6‬روز ‪ 42‬جعبه نان برنجی درست کرد‪ .‬او در هر روز چند جعبه نان برنجی درست کرده است؟‬

‫‪٤‬ــ ‪ 37‬کیلوگرم گیالس را درجعبه هایی می ریزیم که هر کدام ‪ 5‬کیلوگرم گیالس جا می گیرد‪.‬چند جعبه الزم داریم؟‬

‫خ ّلاق باش‬ ‫الگوهای آجر چینی را ادامه دهید‪.‬‬

‫‪147‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬

‫توجه به ضرب و حاصل آن ‪ ،23*7=161‬توضیح دهید که حاصل​ضرب زیر چگونه به دست می آید‪.‬‬
‫‪1‬ــ با ّ‬
‫‪23000‬‬ ‫ ‬
‫‪× 70‬‬

‫‪2‬ــ توضیح دهید باقی مانده ی تقسیم روبه رو چگونه به دست می آید‪ .‬‬
‫‪37‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫‪7‬‬

‫تمرین‬

‫‪1‬ــ می خواهیم ‪ 6‬بسته ی ‪ 12‬تایی مداد را بین ‪ 9‬نفر به طور مساوی تقسیم کنیم‪ .‬به هر نفر چند مداد می رسد؟‬

‫‪2‬ــ اگر وزن هر ‪ 5‬نخود به طور تقریبی یک گرم باشد‪ ،‬یک کیلوگرم نخود چند تا نخود است؟‬

‫‪3‬ــ در یک کارخانه ی پارچه بافی ساعتی ‪ 1235‬متر پارچه بافته می شود‪ .‬در این کارخانه در ‪ 8‬ساعت چند متر پارچه بافته می شود؟‬

‫‪148‬‬
‫‪148‬‬
 ‫‪4‬ــ اتومبیلی در هر ساعت ‪ 80‬کیلومتر را طی می کند‪ .‬اگر به همین ترتیب حرکت کند‪ ،‬در ‪ 3‬ساعت چند کیلومتر را می پیماید؟‬
‫‪ 500‬کیلومتر را در کمتر از ‪ 6‬ساعت طی می کند یا بیشتر از آن؟‬

‫‪5‬ــ زمینی به شکل مر ّبع داریم که هر ضلع آن ‪ 1050‬متر است‪ .‬می خواهیم دور این زمین را دو ردیف سیم خاردار بکشیم‪.‬‬
‫به چند متر سیم خاردار نیاز داریم؟‬

‫‪6‬ــ یک نقّاش در ا ّولین روز کارش ‪ 8‬متر مر ّبع از ساختمانی را رنگ کرد‪ .‬صاحب ساختمان از او خواست که هر روز ‪  2‬برابر‬
‫روز قبل رنگ کند‪.‬‬

‫روز دوم چند مترمربع را باید رنگ کند؟‬

‫روز سوم چقدر؟‬

‫روز چهارم چقدر؟‬

‫روز پنجم چقدر؟‬

‫‪149‬‬
 ‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬
‫‪ 6‬حالت زیر از کنار هم قرار گرفتن ‪ 4‬مک ّعب به وجود آمده اند‪.‬‬
‫ابتدا با مک ّعب های چینه‪ ،‬این ‪ 6‬حالت ‪ 4‬تایی را درست کنید‪.‬‬
‫سپس با کنار هم قرار دادن آن ها و ‪ ٣‬تا مک ّعب چینه‪ ،‬یک مک ّعب بزرگ ‪ ٣ × ٣ × ٣‬را بسازید‪.‬‬

‫فرهنگ خواندن‬

‫دارید‪.‬‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫آجرهایی به شکل و رنگ‬

‫این آجرها را روی صفحه ی شطرنجی زیر بچینید‪ ،‬اگر شکل شما متقارن باشد‪ ،‬بهتر است‪.‬‬

‫‪150‬‬
‫‪150‬‬
151
‫مع ّلمان محترم‪ ،‬صاحب​نظران‪ ،‬دانش​آموزان عزیز و اولیای آنان می​توانند نظر اصالحی خود را‬
‫درباره مطالب کتاب​های درسی از طریق سامانه «نظرسنجی از محتوای کتاب درسی» به نشانی‬
‫«‪ » ​nazar.roshd.ir‬یا نامه به نشانی تهران ـ صندوق پستی ‪ 4874‬ـ ‪ 15875‬ارسال کنند‪.‬‬

‫سازمان پژوهش و برنامه​ریزیآموزشی‬