‫سوم دبستان‬

‫‪1392‬‬
 ‫وزارت آموزش و پرورش‬
‫سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی‬

‫ برنامه ریزی محتوا و نظارت بر تألیف‪ :‬دفتر تألیف کتاب های درسی ابتدایی و متوسطه نظری‬
‫نام کتاب‪ :‬ریاضی سوم دبستان ـ ‪١٠‬‬ ‫ ‬
‫مؤل ّفان‪ :‬فردوس حاجیان‪ ،‬خسرو داودی‪ ،‬آرش رستگار و وحید عالمیان‬ ‫ ‬
‫ آماده سازی و نظارت بر چاپ و توزیع‪ :‬اداره ی ّ‬
‫کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی‬
‫سید احمد حسینی‬
‫مدیر امور فنی و چاپ ‪ّ :‬‬ ‫ ‬
‫ مدیر هنری‪ :‬مجید ذاکری یونسی‬
‫ طراح گرافیک و صفحه آرا‪ :‬عاطفه جرنده ئی‬
‫تصویرگر‪ :‬نیلوفر برومند‪ ،‬نسیم بهاری‬
‫طراح جلد‪ :‬محمد عباسی‬
‫عکاس‪ :‬محمد عباسی‬
‫حروفچین‪ :‬زهرا ایمانی نصر‪ ،‬فاطمه باقریمهر‬ ‫ ‬
‫مصحح‪ :‬فاطمه گیتی جبین‪ ،‬زهرا رشیدیمقدم‬ ‫ ‬
‫ امور آماده سازی خبر ‪ :‬سپیده ملک ایزدی‬
‫امور فنی رایانه ای‪ :‬حمید ثابت کالچاهی‪ ،‬فاطمه رئیسیان فیروزآباد‬
‫ناشر‪ :‬اداره ی ّ‬
‫کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی‬ ‫ ‬
‫تهران‪:‬خیابان ایرانشهرشمالی ـ ساختمان شمارهی‪٤‬آموزش و پرورش (شهید موسوی)‬
‫تلفن‪9 :‬ـ‪ ،88831161‬دورنگار‪ ،88309266 :‬کد پستی‪،1584747359 :‬‬
‫وب سایت‪www.chap.sch.ir :‬‬
‫چاپخانه‪ :‬شرکت افست «سهامی عام» (‪)WWW.Offset.ir‬‬ ‫ ‬
‫اول ‪1392‬‬
‫سال انتشار و نوبت چاپ‪ :‬چاپ ّ‬ ‫ ‬

‫حقّ چاپ محفوظ است‪.‬‬

‫شابک ‪ISBN 978 -964 - 05 - 2273 - 8 978- 964-05 -2273 - 8‬‬

 ‫دبستانی هاست‪.‬‬
‫امید من به شما دبستان‬
‫امید من به شما‬
‫امام خمینی (ره)‬
 ‫فهرست‬
‫فصل‪ :5‬مساحت و محیط‬ ‫فصل‪ :1‬الگوها‬
‫‪٨٢‬‬ ‫حل مسئله‪ :‬خط‪ ،‬نیم خط و پاره خط ‬‫ّ‬ ‫‪٩‬‬ ‫ّ‬
‫حل مسئله‪ :‬الگویاب ی‬
‫‪٨٥‬‬ ‫محیط ‬ ‫‪١٠‬‬ ‫شمارش چندتا چندتا ‬
‫‪٨٨‬‬ ‫اندازه ی سطح ‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ماشین های ورودی ــ خروجی ‬
‫‪٩١‬‬ ‫واحد اندازه گیری سطح ‬ ‫‪١٦‬‬ ‫ساعت در بعدازظهر ‬
‫‪١٩‬‬ ‫الگوهای متقارن ‬

‫فصل‪ :6‬جمع و تفریق‬ ‫فصل‪ :2‬عددهای چهار رقمی‬

‫‪٩٩‬‬ ‫حل مسئله‪ :‬حل مسئله ساده تر ‬‫ّ‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫حل مسئله‪ :‬الگوسازی ‬ ‫ّ‬
‫‪١٠٠‬‬ ‫مقایسه ی عددها ‬ ‫‪٢٨‬‬ ‫معرفی عدد هزار ‬ ‫ّ‬
‫‪١٠٦‬‬ ‫جمع در جدول ارزش مکانی ‬ ‫‪٣١‬‬ ‫ارزش مکانی ‬
‫‪١٠٩‬‬ ‫تفریق در جدول ارزش مکانی ‬ ‫‪٣٤‬‬ ‫ارزش پول ‬
‫‪٣٧‬‬ ‫عددهای تقریبی ‬

‫فصل‪ :7‬آمار و احتمال‬ ‫فصل‪ :3‬عددهای کسری‬

‫‪١١٧‬‬ ‫حل مسئله‪ :‬حدس و آزمایش ‬ ‫ّ‬ ‫‪٤٥‬‬ ‫حل مسئله‪ :‬رسم شکل ‬ ‫ّ‬
‫‪١١٨‬‬ ‫جدول داده ها ‬ ‫‪٤٦‬‬ ‫کسر ‬
‫‪١٢١‬‬ ‫احتمال ‬ ‫‪٤٩‬‬ ‫کاربرد کسر در اندازه گیری ‬
‫‪١٢٤‬‬ ‫نمودار دایره ای ‬ ‫‪٥٢‬‬ ‫تساوی کسرها ‬
‫‪١٢٧‬‬ ‫انتخاب نمودار ‬ ‫‪٥٥‬‬ ‫مقایسه ی کسرها ‬

‫فصل‪ :8‬ضرب عددها‬ ‫فصل‪ :4‬ضرب و تقسیم‬

‫‪١٣٥‬‬ ‫حل مسئله‪ :‬حذف حالت های نامطلوب ‬ ‫ّ‬ ‫‪٦٣‬‬ ‫ّ‬
‫حل مسئله‪ :‬روش های نمادین ‬
‫‪١٣٦‬‬ ‫ضرب در عدد ‪ ١٠‬‬ ‫‪٦٤‬‬ ‫ضرب ‬
‫‪١٣٩‬‬ ‫ضرب عددهای یک رقمی در چندرقمی ‬ ‫‪٦٧‬‬ ‫ضرب عددهای یک رقمی ‬
‫‪١٤٢‬‬ ‫محاسبه ی ضرب ‬ ‫‪٧٠‬‬ ‫خاصیت های ضرب ‬
‫‪١٤٥‬‬ ‫تقسیم با باقی مانده ‬ ‫‪٧٣‬‬ ‫تقسیم ‬
 ‫سخنی با معلّم‬
‫کتاب ریاضی پایه ی سوم ابتدایی در راستای برنامه ی درسی م ّلی و در ادامه ی تغییر کتاب ‬
‫درسی پایه ی ا ّول و دوم تألیف شده است‪ .‬در این کتاب تالش شده است دانش آموزان با روش های ‬
‫نوین آموزشی‪ ،‬به فکر کردن ترغیب شوند و در یادگیری نقش ف ّعال ایفا کنند‪ .‬در عین حال مهارت هایی ‬
‫ مسئله تقویت کند‪ .‬نگاه کتاب به ریاضیات چند جنبه ی متفاوت ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ ها را در حل‬
‫را بیاموزند که توانایی آن‬
‫دارد‪ .‬از طرفی ریاضیات یک هنر است که باید از لحاظ زیبایی شناسی و حقیقت نمایی ارزش های ‬
‫ّ‬
‫نهفته ی خود را آشکار سازد‪ .‬از طرف دیگر در تمام علوم بشری کاربرد و حضوری تعیین کننده دارد‪ .‬‬
‫ّ‬
‫ تنها اهرمی مؤثر برای رشد تفکر است‪ ،‬بلکه وسیله ای برای تعالی انسان از طریق ‬ ‫آموزش ریاضیات نه‬
‫ّ‬
‫ساختارهای شناختی و معرفتی اوست که البته بدون تکیه بر معارف الهی و علوم توحیدی میسر نخواهد ‬
‫ّ‬
‫ بخش و لذت آور باشد و به وسیله ی آن احساس ‬ ‫بود‪ .‬درس ریاضیات باید برای دانش آموزان شادی‬
‫ّ‬
‫خوبی از توانایی های خود و دیگران به ایشان دست دهد‪ .‬به دانش آموزان نشان دهد با همه ی تفاوت ها ‬
‫و اختالف هایی که دارند‪ ،‬می توانند در کنار هم باشند و برای همدیگر احترام قائل شوند‪ .‬دانش آموزان ‬
‫هم مسئولیت بپذیرند و هم به دیگران‪ ،‬وقتی به کمک نیاز دارند‪ ،‬یاری رسانند و برای رسیدن به یک ‬
‫هدف مشترک همکاری کنند‪.‬‬
‫ّ‬
‫کتاب ریاضی سوم ابتدایی دارای هشت فصل و هر فصل چهار درس و یک حل مسئله است ‬
‫ پردازد‪ .‬توجه داشته باشید دانش آموزان در پایه ی دوم ابتدایی ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫که به آموزش راهبردهای حل مسئله می‬
‫ّ‬
‫ اند‪ .‬در این کتاب سعی شده از راهبرد حل مسئله در شکل گیری ‬ ‫ّ‬
‫با راهبردهای حل مسئله آشنا شده‬
‫مفاهیم نیز استفاده شود‪.‬‬
‫همچنین هر درس شامل «ف ّعالیت»هایی جهت آموزش مفاهیم آن درس‪« ،‬کار در کالس» جهت ‬
‫تکمیل یادگیری و رفع اشکاالت احتمالی در کالس درس‪ ،‬و «تمرین»هایی جهت تثبیت یادگیری در ‬
‫منزل است‪ .‬در پایان فصل‪ ،‬بخشی به نام «مرور فصل» و «تمرین»های تکمیلی و ترکیبی است که با تأکید ‬
‫بر مهارت هایی چون خواندن و نوشتن خاتمه می یابد‪.‬‬
‫معماهای مطرح شده در این قسمت نیز مخصوص منزل و جهت تقویت فکری دانش آموزان ‬ ‫ّ‬
‫عالقه مند است‪.‬‬
‫فرآیند آموزش هر مفهوم در کتاب به این صورت است که ابتدا با استفاده از تصویر‬
‫کل فصل‪ ،‬از زبان دانش آموزان مطرح می شود‪ .‬سپس با استفاده‬ ‫عنوانی‪ ،‬مطالبی در مورد ّ‬
‫از تصویر موضوعی سؤاالتی برای دانش آموزان طرح می شود تا به مفهوم موردنظر نزدیک‬
‫شوند‪ .‬آنگاه با یک ف ّعالیت دست ورزی مفهوم برای دانش آموزان تبیین می شود و درنهایت‬
‫ف ّعالیت های کتاب درسی انجام می شوند‪.‬‬
 ‫ های مورد توجه در کتاب ریاضی پایه ی سوم ابتدایی عبارتست از‪:‬‬
‫ّ‬ ‫شاخص‬
‫ّ‬
‫ آموزان در حل مسئله و مفهوم‬ ‫‪١‬ــ باال بردن توانایی دانش‬
‫‪٢‬ــ استفاده از راهبرد حل مسئله جهت مفهوم سازی‬
‫‪٣‬ــ توجه به نقش ف ّعال دانش آموز در یادگیری مفاهیم ریاضی‬
‫ّ‬
‫‪٤‬ــ توجه به ارتباط کالمی و عینی و ارتقای توانایی مهارت های نوشتن و خواندن‬ ‫ّ‬
‫ ــ توجه به تفاوت های فردی دانش آموزان و سبک های یادگیری آن ها‬‫ّ‬ ‫‪٥‬‬
‫‪ ٦‬ــ ارتقای توانایی دانش آموزان در مدل سازی ریاضی‬
‫‪٧‬ــ ارائه ی مثال ها و نمونه هایی از کاربرد ریاضی در زندگی روزمره‬
‫ ــ توجه به هو ّیت مذهبی و م ّلی و تأثیر فرهنگ در آموزش ریاضی‬
‫ّ‬ ‫‪٨‬‬
‫در خاتمه الزم است از همه ی همکارانی که در برنامه ریزی‪ ،‬اصالح و آموزش معلّمان ما را یاری ‬
‫نموده اند‪ ،‬تشکر کرده و اعالم نماییم منتظر پیشنهادها و انتقادهای سازنده ی شما جهت بهبود کتاب هستیم‪ .‬‬
‫مؤلفان‬
 ‫فصل‪ :1‬الگوها‬

‫به آسمان نگاه کنید هر شب ماه را به یک شکل می بینید‪.‬این الگو هر ماه یک بار تکرار ‬
‫می شود‪.‬در ابتدای هر ماه‪ ،‬ماه به شکل یک هالل باریک دیده می شود‪.‬در روز چهاردهم ‬
‫‪7‬‬ ‫به شکل یک دایره ی کامل دیده می شود‪.‬پس از آن هالل کم کم باریک می شود‪.‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪1‬ــ الگوهای زیر را ادامه دهید‪ .‬توضیح دهید که چه رابطه‌ای بین عددها و شکل‌ها وجود دارد‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪+4‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪2‬ــ یک ساختمان ‪ 10‬طبقه دارد‪ .‬هر طبقه ‪ 4‬واحد دارد‪.‬‬

‫‪ 2‬طبقه چند واحد دارد؟‬
‫‪ 3‬طبقه چند واحد دارد؟‬
‫‪ 7‬طبقه چند واحد دارد؟‬

‫چه رابطه ای بین تعداد واحدها و شکل های زیر وجود دارد؟‬

‫توضیح دهید‪:‬‬

‫کشف الگو (رابطه ی بین عددها یا شکل ها) و بیان و توصیف آن رابطه‬ ‫‪8‬‬
‫به صورت کالمی و نوشتاری از مهارت های مهم در یادگیری ریاضی است‪.‬‬
 ‫الگویابی‬

‫‪٣‬ــ یک مغازه دار نوعی بیسکویت را ‪ ٤٥٠‬ریال می خرد و ‪ ٥٠٠‬ریال می فروشد‪.‬‬

‫ با پرکردن جدول‪ ،‬سود هر بیسکویت را حساب کرده و به سؤال های زیر پاسخ دهید‬

‫تعداد بیسکویت‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬

‫سود بیسکویت‬ ‫‪٥٠‬‬ ‫‪١٠٠‬‬

‫‪ +٥٠ +٥٠‬‬ ‫ ‬

‫اگر مغازه دار ‪ ٤‬بیسکویت بفروشد‪ ،‬چقدر سود می کند؟‬

‫چند بیسکویت بفروشد تا ‪ ٣٠٠‬ریال سود کند؟‬
‫چند بیسکویت بفروشد تا با سود آن یک بیسکویت بخرد؟‬

‫‪٤‬ــ یک ساختمان ‪ ٥‬طبقه ساخته شده است‪ .‬باالترین طبقه ‪ ٢‬واحد دارد و هر واحد ‪ ٣‬‬
‫اتاق خواب دارد‪ .‬هر یک طبقه که پایین می رویم‪ ٢ ،‬واحد به تعداد واحدهای طبقه ی باال ‬
‫اضافه می شود‪.‬‬
‫ــ باالترین طبقه چند اتاق خواب دارد؟‬
‫ــ پایین ترین طبقه چند اتاق خواب دارد؟‬
‫ــ چه الگویی بین تعداد واحدها در طبقات وجود دارد؟‬
‫ــ چه الگویی بین تعداد اتاق خواب های طبقات وجود دارد؟‬

‫‪9‬‬ ‫ّ‬
‫ ها در یک مسئله به حل آن کمک می کند‪ .‬‬
‫کشف الگوها و رابطه‬
‫به همین دلیل یکی از راهبردهای حل مسئله «الگویابی» است‪.‬‬
 ‫شمارش چندتا چندتا‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪١‬ــ تعداد مر ّبع های کوچک شکل زیر را می توان به چند صورت شمرد‪ .‬برای مثال‪ :‬‬
‫می توان با شمارش ‪ ٣‬تا ‪ ٣‬تا تعداد را به دست آورد‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫ ‪ ٣+٣+٣+٣=١٢‬یا ‪ ٣،٦،٩،١٢‬‬
‫می توان با شمارش ‪ ٤‬تا ‪ ٤‬تاهم به صورت زیر دسته بندی کرد و شمرد‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬

‫‪٤،‬‬ ‫ ‪ ،‬‬ ‫ یا ‬ ‫ ‪ +‬‬ ‫ ‪ +‬‬ ‫ = ‬

‫ های زیر و با توجه به دسته بندی آن یک جمع بنویسید و تعداد مر ّبع ها را به دست آورید‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ برای هر یک از شکل‬

‫ ‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫ ‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫ ‬

‫‪٢‬ــ شکل های زیر را دسته بندی کنید‪ .‬به کمک الگوهای شمارش چندتا چندتا و نوشتن یک عبارت جمع تعداد ‬
‫مر ّبع های هر شکل را به دست آورید‪ .‬‬

‫‪١٠‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪١‬ــ تعداد مر ّبع های شکل مقابل را با ‪ ٣‬نوع دسته بندی ‬

‫و به کمک شمارش چندتا چندتا به دست آورید‪.‬‬

‫دسته بندی نوع ا ّول‪ :‬‬

‫دسته بندی نوع دوم‪ :‬‬
‫دسته بندی نوع سوم‪ :‬‬

‫ در کدام نوع دسته بندی می توانید حاصل جمع ها را به صورت ذهنی به دست آورید؟‬

‫ ها را با توجه به رنگ آمیزی آن ها به دست آورید‪.‬‬

‫ّ‬ ‫‪٢‬ــ در شکل های زیر تعداد مر ّبع‬
‫ می توانید از ماشین حساب برای جمع کردن و شمارش چندتا چندتا استفاده کنید‪.‬‬

‫‪١١‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪١‬ــ الگوها را ادامه دهید‪ .‬رابطه ی بین عددها را توضیح دهید‪.‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪21‬‬

‫‪100‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪500‬‬

‫‪+200‬‬ ‫‪+200‬‬
‫‪450‬‬ ‫‪550‬‬ ‫‪650‬‬
‫‪+100‬‬ ‫‪+100‬‬

‫‪٢‬ــ با استفاده از ماشین حساب الگوهای زیر را ادامه دهید‪ .‬الگو را توضیح دهید‪.‬‬

‫‪ ٠ ،١٣ ،٢٦ ،٣٩ ،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ ‬

‫‪٠ ،٩ ،١٨ ،٢٧ ،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ ‬
‫‪١ ،١٢ ،٢٣ ،٣٤ ،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬

‫‪٣‬ــ امروز شنبه و ا ّولین روز ماه است‪ .‬تا آخر این ماه شنبه ها چه روزهایی از ماه هستند؟‬

‫ به کمک ماشین حساب یا ذهنی جواب جمع های زیر را پیدا کنید‪.‬‬
‫خال ق باش‬
‫ّ‬
‫=‪٤+٧+٥+٣‬‬ ‫=‪ ٣+٤+٧+٥‬‬ ‫ ‬
‫=‪٣+٥+٧+٤‬‬ ‫=‪ ٣+٧+٥+٤‬‬ ‫ ‬
‫ با دیدن حاصل جمع ها چه نتیجه ای می گیرید؟‬
‫ حاال حاصل جمع های زیر را به دست آورید‪ .‬سعی کنید با کنار هم قرار دادن عددهای ‬
‫مناسب‪ ،‬حاصل را ذهنی به دست آورید‪.‬‬
‫=‪ ٢+٥+٨+٥‬‬ ‫=‪ ٧+٨+٣+٢+٥‬‬
‫=‪ ٤+٦+٧+١+٢‬‬ ‫=‪ ١+٢+٣+٧+٨+٩‬‬

‫‪١2‬‬
 ‫ماشینهای ورودی ــ خروجی‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ هر عددی که وارد این ماشین شود‪ ،‬با عدد ‪ 5‬جمع می شود و حاصل جمع‪،‬‬
‫ از ماشین خارج می شود‪ .‬از ماشین روبه رو چه عددی خارج می شود؟‬
‫توضیح دهید چگونه جواب را به دست می آورید‪.‬‬
‫اگر عدد ‪ 15‬از ماشین خارج شده باشد‪ ،‬چه عددی وارد آن شده است؟‬

‫ اند‪ .‬با توجه به کاری که ماشین انجام می دهد‪ ،‬عددهای خروجی را بنویسید‪.‬‬
‫ّ‬ ‫‪٢‬ــ در ماشین زیر عددهایی به ترتیب وارد شده‬

‫‪١٥‬‬
‫‪٢٣‬‬
‫‪٩‬‬ ‫‪+٧‬‬
‫‪١٧‬‬

‫ّ‬
‫ را با ٭ مشخص کنید‪.‬‬ ‫ را با × و ‬ ‫شکل های مثل ‬
‫بگرد و پیدا کن‬
‫ به همه ی این شکل ها مکعب گفته می شود‪.‬‬

‫‪١3‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪١‬ــ با توجه به کاری که هر ماشین انجام می دهد‪ ،‬در جاهای خالی عدد مناسب را بنویسید‪.‬‬
‫ّ‬

‫‪17‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪+١١‬‬ ‫‪٧‬ــ‬
‫‪23‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪218‬‬ ‫‪149‬‬

‫‪٢‬ــ با توجه به عددهای خروجی و کاری که ماشین انجام می دهد‪ ،‬عددهای ورودی را ‬
‫ّ‬
‫بنویسید‪ .‬می توانید از ماشین حساب کمک بگیرید‪.‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪+١٥‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪٥‬ــ‬ ‫‪20‬‬
‫‪135‬‬ ‫‪145‬‬

‫‪٣‬ــ حاال دو ماشین را به هم بسته ایم‪ .‬جاهای خالی را با عدد مناسب کامل کنید‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪+٢٠‬‬ ‫‪١٥‬ــ‬
‫‪140‬‬

‫انجام بده‬

‫مانند تصویر یک مکعب را روی کاغذ قرار دهید و دور ‬

‫آن را خط بکشید‪ .‬‬
‫یک مکعب را از چند طرف می توان روی کاغذ قرار داد ‬
‫و دور آن خط کشید؟‬
‫ هر طرف را که کشیدید‪ ،‬روی آن یک عالمت بگذارید ‬
‫تا تمام حالت ها کشیده شوند‪.‬‬

‫‪١٤‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪١‬ــ پای یک ورزشکار زخمی شد‪ .‬دکتر به او گفت بعد از باز کردن و خوب شدن ‬
‫زخم پا روز ا ّول فقط ‪ ١٥‬دقیقه بدود‪ .‬سپس هر روز ‪ ٥‬دقیقه به زمان دویدن اضافه ‬
‫کند‪ .‬وقتی زمان دویدن به ‪ ٦٠‬دقیقه رسید‪ ،‬در تمرین تیم شرکت کند‪ .‬او پس از چند ‬
‫روز می تواند تمرین را شروع کند؟‬
‫جای خالی را کامل کنید‪ .‬چه رابطه ای بین این شکل ها و سؤال باال وجود دارد؟‬

‫‪١٥ +٥‬‬ ‫‪٢٠ +٥‬‬ ‫‪+٥‬‬ ‫‪+٥‬‬ ‫‪+٥‬‬ ‫‪+٥‬‬ ‫‪+٥‬‬ ‫‪+٥‬‬ ‫‪+٥‬‬

‫‪٢‬ــ جاهای خالی را کامل کنید‪ .‬می توانید از ماشین حساب کمک بگیرید‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪+٢٥‬‬ ‫‪-١٠‬‬
‫‪40‬‬

‫‪10‬‬
‫‪+٣٠‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪-٥‬‬
‫‪30‬‬

‫خال ق باش‬
‫ّ‬

‫یک مکعب را از ‪ 6‬طرف می توانید روی ‬

‫کاغذ بگذارید و دور آن خط بکشید‪.‬‬
‫مانند تصویر این کار را با نظم انجام دهید ‬
‫تا ‪ 6‬مر ّبع مثل تصویر کنار هم قرار بگیرند‪ .‬‬

‫‪١5‬‬
 ‫ساعت در بعد از ظهر‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫ّ‬
‫ های زیر کارهایی که علی در یک شبانه روز انجام داده‪ ،‬مشخص شده است‪ .‬با ‬
‫‪١‬ــ روی ساعت‬
‫توجه به آن ها به سؤال های زیر پاسخ دهید‪:‬‬
‫ّ‬

‫‪١٢‬‬ ‫‪١٢‬‬
‫‪١١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪١‬‬

‫نم ا‬
‫در‬
‫‪١٠‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪ ٢‬د س ‬

‫ز و ناهار‬
‫خواب‬ ‫خ‬
‫ر وان‬
‫درس خواندن‬ ‫مدرس دن‬
‫برگشتن ه‬
‫ ب‬
‫‪٩‬‬
‫ در مدرسه‬ ‫خواب‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫نماز‪ ،‬تماشای ‬ ‫ه خانه‬ ‫‪٣‬‬
‫ر‬ ‫تلویزیون و شام‬ ‫استراحت‬
‫ به‬ ‫فتن‬
‫ مد‬ ‫درس خواندن‬
‫نماز و ‬

‫‪٨‬‬ ‫رسه‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫در خانه‬ ‫‪٤‬‬

‫صبحانه‬

‫‪٧‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٥‬‬

‫‪٦‬‬ ‫‪٦‬‬

‫ بعد از ظهر قبل از ظهر‬

‫علی در مجموع چند ساعت خوابیده است؟‬
‫درس خواندن علی در مدرسه چند ساعت است؟‬
‫چند ساعت در راه رفتن به مدرسه یا رفتن به خانه بوده است؟‬
‫در مجموع چند ساعت به نماز خواندن‪ ،‬خوردن‪ ،‬استراحت و تلویزیون دیدن پرداخته است؟‬
‫‪٢٤‬‬ ‫یک شبانه روز چند ساعت است؟‬
‫‪٢٣‬‬ ‫‪١٣‬‬
‫‪٢٢‬‬ ‫‪١١ ١٢‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١٤‬‬
‫‪١٠‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪١٥‬‬
‫‪٨‬‬ ‫‪٤‬‬
‫‪٢٠‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪١٦‬‬
‫‪١٩‬‬ ‫‪١٧‬‬
‫‪١٨‬‬
‫با توجه به تصاویر باال به سؤال های زیر پاسخ دهید‪:‬‬
‫ّ‬
‫ بعدازظهر یا ‬ ‫علی چه ساعتی به خانه رسیده است؟ ‬
‫ بعدازظهر یا ‬ ‫علی چه ساعتی درس خواندن در خانه را شروع کرده است؟ ‬
‫ بعدازظهر یا ‬ ‫علی چه ساعتی به خواب رفته است؟ ‬
‫‪١6‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫زهرا کارهای خود را در روز جمعه به صورت زیر در یک شبانه روز نشان داده است‪.‬‬

‫‪١٢‬‬ ‫‪١٢‬‬
‫‪١١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١٣‬‬

‫ن‬
‫ماز و ناهار‬
‫‪١٠‬‬ ‫استراحت‬ ‫‪٢‬‬ ‫خواب‬ ‫در‬ ‫‪١٤‬‬
‫خ‬ ‫در س ‬
‫ز و شام‬ ‫ان‬ ‫و‬ ‫خ‬
‫خواب‬ ‫حت‪ ،‬نما‬ ‫انه دن‬
‫درس خواندن‬ ‫استرا‬
‫‪٩‬‬ ‫در خانه‬ ‫‪٣‬‬ ‫بر‬ ‫میهمانی‬
‫ب‬ ‫گشتن ‬ ‫رفتن به ‬
‫ه خانه‬
‫نماز و ‬

‫ح‬
‫‪٨‬‬ ‫مام‬ ‫‪٤‬‬ ‫مهمانی‬
‫صبحانه‬

‫‪٧‬‬ ‫‪٥‬‬
‫‪٦‬‬

‫ بعد از ظهر قبل از ظهر‬

‫عددهای مناسب برای ساعت های بعدازظهر را بنویسید و آن را کامل کنید و به سؤال های زیر پاسخ دهید‪:‬‬
‫زهرا در مجموع چند ساعت در خانه درس خوانده است؟‬
‫ بعدازظهر یا ‬ ‫زهرا چه ساعتی به مهمانی رسیده است؟ ‬
‫ بعدازظهر یا ‬ ‫زهرا چه ساعتی از مهمانی برگشته و به خانه رسیده است؟ ‬
‫شما هم چند سؤال مثل این سؤال ها طرح کنید و دوست شما به آن جواب دهد‪ ،‬سپس او سؤال کند و شما جواب دهید‪.‬‬

‫کاردستی بساز‬

‫شکل باز شده ی یک مکعب را می بینید‪.‬مثل این شکل ‬

‫را روی کاغذ بکشید و دور آن را با قیچی ببرید‪.‬از روی ‬
‫لبه ها تا کنید تا یک مکعب ساخته شود‪ .‬مکعب خود ‬
‫را به کالس بیاورید و با آویزان کردن آن ها به کمک ‬
‫آموزگارتان کالس را تزیین کنید‪.‬‬

‫‪١7‬‬
 ‫ّ‬
‫ های زیر مشخص کنید‪.‬‬
‫‪١‬ــ کارهایی که در یک روز ‪ ٥‬شنبه انجام داده اید‪ ،‬روی ساعت‬ ‫تمرین‬
‫ ابتدا ساعت ها را کامل کنید‪.‬‬

‫‪١٢‬‬ ‫‪١٢‬‬
‫‪١‬‬ ‫‪١٣‬‬

‫ بعد از ظهر قبل از ظهر‬

‫‪٢‬ــ نوارهای رنگی مربوط به ساعات قبل و بعد از ظهر (کار در کالس) را بریده ایم و آن ها را روی یک خط به ‬
‫ّ‬
‫ ایم‪ .‬حاال با رنگ کردن‪ ،‬کارهای زهرا را در روز جمعه مشخص کنید‪ .‬‬ ‫دنبال هم چسبانده‬

‫‪0 1 2 3 4 5‬‬ ‫‪12 13‬‬ ‫‪24‬‬

‫خواب‬
‫نیمه شب‬ ‫صبح‬ ‫‪١٢‬ظهر‬ ‫عصر‬ ‫شب‬
‫بعد از ظهر قبل از ظهر‬

‫‪3‬ــ قطار تهران ــ اصفهان هر روز ساعت ‪ 22‬از تهران حرکت می کند‪ .‬حرکت این قطار ساعت چند بعدازظهر است؟‬
‫‪4‬ــ اتوبوسی ساعت ‪ 7‬صبح از تهران به سوی تبریز حرکت کرد‪ .‬بعد از ‪ 10‬ساعت به تبریز رسید‪ .‬اتوبوس چه زمانی به تبریز ‬
‫رسیده است؟ به دو صورت بیان کنید‪.‬‬

‫ هر شکل از چند مکعب کوچک درست شده است؟ با استفاده از چینه آن ها را بسازید‪.‬‬ ‫بشمار و بساز‬

‫‪١8‬‬
 ‫الگوهای متقارن‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫ّ‬
‫‪١‬ــ اگر یک شکل متقارن را از روی خط تقارن تا کنید‪ ،‬دو نیمه ی آن مثل هم هستند و می توانند ‬
‫ّ‬
‫ طور کامل یکدیگر را بپوشانند‪ .‬خط تقارن شکل های زیر را با خط کش رسم کنید‪ .‬شکل را به طور ‬‫به‬
‫متقارن رنگ کنید‪.‬‬

‫‪٢‬ــ خط تقارن شکل های زیر رسم شده است‪ .‬تعداد مر ّبع های کوچک را بشمارید‪.‬‬ ‫ّ‬
‫ّ‬
‫توضیح دهید که چگونه به کمک خط تقارن می توانید تعداد مر ّبع ها را سریع تر پیدا کنید‪.‬‬

‫(طرح فرش را با توجه به خط های تقارن رنگ کنید‪( ).‬شکل پروانه را به صورت متقارن رنگ آمیزی کنید)‬
‫ّ‬

‫حدس بزن‬
‫با یک سیب زمینی یک مکعب درست کنید‪ .‬اگر از ‬
‫مح ّلی که خط کشیده شده است‪ ،‬مکعب را ببریم‪ ،‬‬
‫سطح برش خورده چه شکلی خواهد داشت؟‬
‫مکعب خود را ببرید و حدس خود را آزمایش ‬
‫کنید‪ .‬برای بهتر دیدن سطح برش خورده می توانید ‬
‫آن را در جوهر یا رنگ بزنید و روی کاغذ بگذارید ‬
‫تا اثر آن را ببینید‪.‬‬

‫‪١9‬‬
 ‫‪١‬ــ تعداد مثلث های کوچک را در شکل های زیر بشمارید‪.‬‬ ‫کار در کالس‬
‫ از تقارن برای شمارش استفاده کنید‪.‬‬

‫ (طرح فرش را متقارن رنگ آمیزی کنید) (پروانه متقارن رنگ آمیزی شود‪).‬‬

‫ ها توجه کنید و الگوی عددی را کامل کنید‪.‬‬

‫ّ‬ ‫‪٢‬ــ ابتدا به الگوی شکل‬
‫ سپس تعداد مر ّبع های شکل سمت راست را به کمک تقارن به دست آورید‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬

‫رسم کنید‬

‫مانند شکل یک مکعب را پشت طلق یا شیشه بگذارید‪ .‬در ‬

‫طرف دیگر آن بنشینید و با ماژیک روی خطوط مکعب خط ‬
‫بکشید‪.‬‬
‫مکعب را بر دارید و شیشه را نگاه کنید‪ .‬شکل روی شیشه‪ ،‬‬
‫تصویر یک مکعب روی یک سطح را نشان می دهد‪.‬‬

‫‪2٠‬‬
 ‫‪١‬ــ با توجه به نیمه ی رنگ شده و خطّ تقارن‪ ،‬نیمه ی دیگر هر شکل را رنگ کنید‪.‬‬
‫ّ‬ ‫تمرین‬

‫‪٢‬ــ یک ورق کاغذ بردارید و آن را تا بزنید‪ .‬با قیچی قسمتی از ‬

‫آن را مانند شکل روبه رو ببرید‪.‬سپس این قسمت را باز کنید‪ .‬‬
‫ّ‬
‫ آورید‪ ،‬خط تقارن دارد؟‬‫آیا شکلی که به این ترتیب به دست می‬
‫به همین ترتیب شکل های دیگری درست کنید‪.‬‬

‫حاال یک کاغذ را ‪ 2‬بار تا کنید و شکل زیر را روی آن در آورید‪.‬‬

‫فکر می کنید بعد از باز کردن کاغذ چه شکلی دیده می شود ؟ امتحان کنید‪.‬‬

‫‪٣‬ــ نیمه ی دیگر شکل های زیر را طوری بکشید که خطّ قرمز‪ ،‬خطّ تقارن هر شکل باشد‪.‬‬
‫سپس تعداد مربّع های شکل های کامل را بشمارید و کنارش بنویسید‪.‬‬

‫‪2١‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬

‫‪11 12‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪١‬ــ هر دو ساعت یک زمان را نشان می دهند‪ .‬توضیح دهید‪.‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪٢‬ــ ماشین مقابل و کاری که انجام می دهد را توصیف کنید‪.‬‬

‫‪+٥‬‬ ‫‪٤‬ــ‬

‫تمرین‬

‫‪١‬ــ الگوهای شمارش چند تا چند تا را ادامه دهید‪.‬‬

‫و‪١٦‬و‪١٢‬و‪ ٨‬و‪٤‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬
‫و‪١٨‬و‪١٢‬و‪٦‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬

‫چه عددهایی در این دو الگو مشترک هستند؟‬

‫‪٢‬ــ الگوهای شمارش رو به عقب را کامل کنید‪ .‬از ماشین حساب کمک بگیرید‪.‬‬

‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫‪ ٥٠‬و‪ ٤٥‬و‪ ٤٠‬و‬
‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫ ‪٣٠‬و ‪٢٨‬و ‪٢٦‬و‬
‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫‪٣٠‬و ‪٢٧‬و ‪ ٢٤‬و‬
‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫‪ ٥٦‬و‪٤٩‬و‪ ٤٢‬و‬

‫‪٣‬ــ حاصل جمع های زیر را با استفاده از روش های مختلف پیدا کنید‪.‬‬
‫ =‪٥+٧+٣+٤+٦‬‬ ‫ = ‪ ٨+٩+٢+١+٥‬‬ ‫ =‪ ١+٨+٢+٩‬‬ ‫= ‪ ٣+٨+٥+٧+٥‬‬

‫‪22‬‬
 ‫‪٤‬ــ جدول زیر را کامل کنید‪.‬‬

‫زمان‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪١٩:٢٥‬‬ ‫بیست و ربع‬

‫بعدازظهر‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪02:15‬‬ ‫نه و نیم‬

‫‪٥‬ــ یک برنامه ی رادیویی ساعت ‪ ١٦‬پخش می شود‪ .‬پخش این برنامه ساعت چند بعد از ظهر است؟‬
‫‪٦‬ــ زنگ مدرسه ای ساعت ‪ ٥‬بعد از ظهر می خورد‪ .‬در چه ساعتی زنگ می خورد؟‬
‫‪٧‬ــ جاهای خالی را کامل کنید‪ .‬چه رابطه ای بین ردیف های ا ّول و سوم وجود دارد؟‬

‫‪١٤‬‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪٢٤‬‬

‫‪١٢‬ــ‬

‫‪١٠‬‬ ‫‪٨‬‬

‫‪+١٢‬‬

‫‪١٧‬‬

‫‪٨‬ــ کدام یک از کاغذ های زیر باز شده ی شکل مقابل است؟‬

‫ّ‬
‫ ــ خط تقارن شکل های زیر را رسم کنید‪.‬‬
‫‪٩‬‬

‫‪23‬‬
 ‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬
‫ّ‬
‫بکشید و از محل خط چین های ‬ ‫شکل مقابل باز شده ی یک مکعب است‪ .‬آن را روی مقوای بزرگی ‬
‫رسم شده تا کنید‪ .‬این بار به جای مکعب چه شکلی ساخته می شود؟ (برای وصل کردن لبه ها از ‬
‫چسب نواری استفاده کنید‪).‬‬

‫شکل زیر را روی کاغذ بکشید‪.‬از محل های خط چین تا کنید‪ .‬چه شکلی ساخته می شود؟‬

‫فرهنگ خواندن‬
‫خانم اسماعیلی امروز به کالس آمد و روی تخته جمع مقابل را نوشت‪4+3+6+2+7 :‬‬
‫ّ‬
‫بعد از چند دقیقه زهرا جواب را پیدا کرد و راه حل خود را این طور توضیح داد‪ .‬من از سمت چپ شروع به جمع کردن ‬
‫کردم‪4 .‬و‪ 3‬می شود ‪ 7،7‬با ‪ 6‬می شود ‪ 13،13‬با ‪ 2‬می شود پانزده و‪ 15‬را با ‪ 7‬جمع کردم‪ ،‬جواب ‪ 22‬شد‪ .‬سارا گفت من ‬
‫از سمت راست جمع کردم‪ 7 .‬را با ‪ 2‬جمع کردم شد ‪ 9،9‬را با ‪ ،6‬جوابش را با ‪ 3‬و حاصل جمع آن را با ‪ 4‬پیدا کردم‪ ،‬‬
‫جواب من هم ‪ 22‬شد‪.‬‬
‫سحر گفت من راه دیگری پیدا کردم‪ .‬ابتدا مثل زهرا از سمت چپ شروع کردم؛ وقتی ‪ 7‬با ‪ 6‬را پیدا کردم شد ‪ ،13‬در ادامه ‬
‫ابتدا ‪ 13‬را با ‪ 7‬جمع کردم شد ‪ 20‬و ‪ 20‬را با ‪ 2‬جمع کردم تا حاصل ‪ 22‬شود‪.‬‬
‫مهسا راه بهتری را توضیح داد‪.‬او گفت‪:‬من ابتدا به عددها خوب نگاه کردم؛ دیدم ‪4‬و‪ 6‬می شود ‪10‬؛ همچنین ‪ 3‬با ‪ 7‬‬
‫می شود ‪10‬؛ بنابراین ‪ 10‬و‪ 10‬را با ‪ 2‬جمع کردم و روی هم شد ‪ .22‬خانم اسماعیلی از اینکه چند راه حل برای یک مسئله ‬
‫مطرح شده بود‪ ،‬خیلی خوشحال شد‪.‬‬
‫ّ‬
‫ مندید؟ شما هم راه حل خود را توضیح دهید‪.‬‬‫شما به کدام راه حل عالقه‬

‫‪2٤‬‬
 ‫فصل‪ :2‬عددهای چهار رقمی‬

‫آیا می دانید که انقالب اسالمی در ‪ ٢٢‬بهمن ماه سال ‪١٣٥٧‬به پیروزی رسید؟ ‬
‫ا ّولین جرقه های این انقالب در ‪ ١٥‬خرداد ‪١٣٤٢‬زده شد‪ .‬از آن زمان تا پیروزی ‬
‫‪25‬‬ ‫انقالب اسالمی چند سال گذشته است؟‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪1‬ــ تمام عددهای سه رقمی را بنویسید که رقم صدگان آن ها ‪2‬یا ‪ ،5‬رقم دهگان‪ 3‬یا ‪ 4‬و رقم یکان ‪ 6‬یا ‪ 7‬باشد‪.‬‬
‫جاهای خالی را کامل کنید تا تمام عددها به دست آید‪ .‬‬
‫در مورد نحوه ی نوشتن عددها و نظمی که به کار رفته است‪ ،‬توضیح دهید‪.‬‬

‫یکان‬
‫‪6‬‬ ‫‪236‬‬
‫دهگان‬
‫‪3‬‬
‫صدگان‬ ‫‪7‬‬ ‫‪237‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪٤‬‬

‫‪2‬ــ تمام عددهای سه رقمی را بنویسید که رقم یکان آن ‪ ،5،7،0‬رقم دهگان آن ‪ 9‬و رقم صدگانش ‪4‬یا ‪ 8‬باشد‪.‬‬

‫‪3‬ــ به چند حالت می توان جمع دو عدد را نوشت که حاصل جمع آن ها ‪ 12‬باشد؟‬
‫‪1 + = 12‬‬
‫ ‪2+ =12‬‬

‫هر وقت در یک مسئله تمام حالت های ممکن خواسته شود‪ ،‬به یاد راهبرد الگوسازی می افتیم‪.‬‬ ‫‪26‬‬
‫ّ‬
‫ کنیم با نظم و ترتیب مشخص تمام حالت ها را به دست آوریم‪.‬‬
‫ تالش می‬
 ‫الگو سازی‬

‫‪4‬ــ در یک مدرسه دانش آموزان در صف های ‪ 10‬نفری ایستاده اند‪ 10 .‬تا صف ‪ 10‬نفره درست شده است‪ ،‬در کنار آن ها نیز ‬
‫‪ 7‬نفر ایستاده اند‪ .‬در این مدرسه چند دانش آموز در صف ایستاده اند؟‬

‫‪ 5‬ــ ‪ 3‬دانش آموز هر کدام دو جعبه مداد رنگی دارند‪ .‬یک جعبه ی ‪ 6‬تایی و یک جعبه ی ‪ 12‬تایی‪ .‬در هر جعبه ی ‪ 6‬تایی ‬
‫یک رنگ زرد و در جعبه ی ‪ 12‬تایی ‪ 2‬رنگ زرد وجود دارد‪ .‬این سه دانش آموز روی هم چند تا مداد رنگی زرد دارند؟‬

‫‪ ٦‬تایی‬
‫دانش آموز ‪١‬‬
‫‪ ١٢‬تایی‬

‫‪ ٦‬تایی‬
‫دانش آموز ‪2‬‬
‫‪ ١٢‬تایی‬

‫‪ ٦‬تایی‬
‫دانش آموز ‪3‬‬
‫‪ ١٢‬تایی‬

‫‪6‬ــ به چند حالت می توان با س ّکه های ‪ 10‬و ‪ 100‬ریالی‪ 200 ،‬ریال درست کرد؟‬

‫‪27‬‬ ‫بیان نظم به کار رفته در الگوسازی اهمیت زیادی دارد‪ .‬ممکن است نظم شما با ترتیبی ‬
‫که دیگران ذکر کرده اند‪ ،‬متفاوت باشد؛ ا ّما هر دو به یک جواب برسید‪.‬‬
 ‫معرفی عدد هزار‬
‫ّ‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ در یک کارخانه ی موا ّد غذایی‪ ،‬ماشین ا ّول‪ 10‬کلوچه ی ‬

‫کوچک‬
‫کوچک را در یک جعبه ی مقوایی بسته بندی می کند‪ .‬ماشین ‬
‫دوم ‪ 5‬جعبه ی کلوچه را در یک پاکت می گذارد و سپس یک ‬ ‫دوم‬
‫کارگر ‪ 10‬پاکت را در یک کارتن قرار می دهد و در کارتن را ‬
‫می بندد‪ .‬‬
‫تعداد کلوچه های یک پاکت چندتا است؟‬
‫تعداد کلوچه های یک کارتن چندتا بسته ی چند تایی است؟‬

‫‪2‬ــ در کالس دوم دبستان یاد گرفتید که می توان ‪ 10‬تا ‪10‬ریالی را با یک ‪ 100‬ریالی عوض کرد‪ .‬علی پول های ُق ّلک ‬
‫ّ‬
‫ صورت ‪ 10‬تا سکه ی ‪ 10‬ریالی بسته کرده است تا به بانک بدهد‪.‬او‪ 10‬تا بسته را به بانک برده و بانک به او ‬‫خود را به‬
‫ّ‬
‫ داد‪ ،‬چند سکه ی ‪ 100‬ریالی دیگری باید به بانک ‬ ‫ّ‬
‫‪1000‬ریال داده است‪ .‬اگر علی ‪ 9‬تا سکه ی ‪ 100‬ریالی به بانک می‬
‫ّ‬
‫ داد تا یک سکه ی ‪ 1000‬ریالی بگیرد؟‬
‫می‬

‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬

‫ریال‬ ‫ریال‬ ‫ریال‬ ‫ریال‬ ‫ریال‬

‫‪1000‬‬
‫ریال‬

‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬

‫ریال‬ ‫ریال‬ ‫ریال‬ ‫ریال‬ ‫ریال‬

‫در هر شکل چندتا مکعب کوچک وجود دارد؟‬ ‫بشمار و بگو‬

‫‪28‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ آموزگار دسته های ‪ 100‬تایی‪ 10 ،‬تایی و یکی را به ‬

‫گروه های دونفری می دهد‪.‬‬
‫ با کنار هم گذاشتن دسته ها الگوها را کامل کنید‪.‬‬

‫ ‪ ١٠٠,٢٠٠ ,٣٠٠,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫‪ ,‬‬ ‫ ‬

‫‪ 10‬دسته ی ‪100‬تایی می شود ‪ .1000‬حاال الگوهای زیر را ادامه دهید‪.‬‬

‫ ‪ ٩٠٠,٩١٠ ,٩٢٠,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬
‫ ‪ ٩٩٠ ,٩٩١ ,٩٩٢,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‪ ,‬‬ ‫ ‬

‫‪2‬ــ با خط کش نقاط را به هم وصل کنید‪.‬‬

‫ تعداد مکعب های کوچک را بنویسید‪.‬‬

‫اکنون می توانیم برای درست کردن عددهای مختلف ازیکی‪ ،‬ده تایی‪ ،‬صدتایی و هزارتایی استفاده کنیم‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫‪١‬ــ عدد ‪ ١٠٠٠‬چند تا از ‪ ٩٩١‬بیشتر است؟‬ ‫تمرین‬
‫‪2‬ــ عدد ‪ 1000‬چند رقم دارد؟‬
‫‪٣‬ــ شکل مقابل چه عددی را نشان می دهد؟‬

‫‪ ١٠‬تا از این شکل را به صورت زیر کنار هم قرار می دهیم‪.‬این شکل چه عددی را نشان می دهد؟‬

‫‪٤‬ــ اگر هر مکعب نشان دهنده ی ‪ ١٠٠٠‬باشد‪ ،‬شکل های زیر چه عددی را نشان می دهند؟‬

‫ و‪٣٠٠٠‬و‪٢٠٠٠‬و‪١٠٠٠‬‬ ‫ و ‬ ‫ و ‬ ‫ و ‬ ‫ و ‬ ‫ و ‬ ‫ ‬ ‫‪٥‬ــ الگو را ادامه دهید‪.‬‬

‫ و‪ ٥٠٠٠‬و‪٣٠٠٠‬و‪ ١٠٠٠‬‬ ‫ و ‬ ‫ ‬
‫ و ‪٦٠٠٠‬و‪ ٤٠٠٠‬و‪٢٠٠٠‬‬ ‫ ‬

‫دلیل بیاور‬

‫کدام شکل باز شده ی یک مکعب است؟ برای پاسخ خود دلیل بیاورید‪.‬‬

‫‪3٠‬‬
 ‫ارزش مکانی‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪١‬ــ در درس قبل با دسته های ‪١٠٠٠‬تایی‪١٠٠ ،‬تایی‪ ١٠ ،‬تایی و یکی آشنا شدید‪.‬‬
‫حاال با این دسته ها عدد درست کنید‪.‬‬

‫دهگان صدگان هزارگان‬ ‫یکان‬

‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١‬‬

‫دهگان صدگان هزارگان‬ ‫یکان‬

‫دهگان صدگان هزارگان‬ ‫یکان‬

‫‪٢‬ــ عددهایی که ساخته اید‪ ،‬چند رقمی هستند؟‬

‫‪٣‬ــ یک عدد چهار رقمی بنویسید که رقم یکانش ‪ ،٤‬رقم دهگانش ‪ ،٥‬رقم صدگانش صفر و رقم هزارگان آن ‪ ٧‬باشد‪ .‬‬
‫ به حروف ‬ ‫ به عدد ‬

‫اندازه گیری کن‬ ‫‪١‬ــ طول خط ها را با واحد سانتی متر بنویسید‪.‬‬

‫‪٢‬ــ طول خط ها را با واحد میلی متر بنویسید‪.‬‬

‫‪3١‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪١‬ــ جاهای خالی را با یکی از کلمات مقابل هر جمله کامل کنید‪.‬‬

‫کبریت)‬
‫ (پارچ‪ ،‬فنجان‪ ،‬قوطی کبریت)‬ ‫ جا می گیرند‪ .‬‬ ‫‪ ١٠٠٠‬مورچه در یک ‬
‫ جا می گیرند‪( .‬باغ‪ ،‬اتاق‪ ،‬خانه)‬ ‫‪ ١٠٠٠‬آدم در یک ‬
‫کارتن)‬
‫ جا می گیرند‪( .‬کیسه فریزر‪ ،‬پاکت‪ ،‬کارتن)‬ ‫‪١٠٠٠‬کلوچه در یک ‬
‫اتوبان)‬
‫ (خیابان فرعی‪ ،‬کوچه‪ ،‬اتوبان)‬ ‫ جا می گیرند‪ .‬‬ ‫‪١٠٠٠‬ماشین در یک ‬
‫جا می گیرند‪( .‬کالس‪ ،‬مدرسه‪ ،‬دانشگاه)‬ ‫‪١٠٠٠‬صندلی در یک ‬
‫ جا می گیرند‪( .‬کامیون‪ ،‬دفترکار‪ ،‬انبار)‬ ‫‪ ١٠٠٠‬کولر آبی در یک ‬

‫‪٢‬ــ ‪١‬تومان ‪ ١٠‬ریال است‪.‬‬

‫ ‪ ١٠‬تومان ‪ ١٠٠‬ریال است؟ ‬
‫ ‪١٠٠‬تومان چند ریال است؟‬

‫ ‬
‫‪٣‬ــ حاصل جمع و تفریق ها را بنویسید‪.‬‬

‫=‪( ٤‬هزارتایی) ‪( ٣+‬هزارتایی) =‪(٤‬صدتایی)‪(٢+‬صدتایی) = ‪(٥‬ده تایی) ‪(٤ +‬ده تایی)‬

‫=‪٢٠٠٠= ٨٠٠+٢٠٠‬ــ‪٣٠+٢٠= ٥٠٠٠‬‬
‫= ‪٣٠٠٠= ٤٠٠٠+٣٠٠٠‬ــ‪٦٠٠+٤٠٠= ١٠٠٠‬‬
‫=‪٣٠٠‬ــ‪٥٠٠٠= ٨٠٠‬ــ‪٥٠٠+٥٠٠= ١٠٠٠‬‬
‫ =‪١+٤٠+٢٠٠+٣٠٠٠= ٣+٧٠+٨٠٠٠‬‬
‫ ‬

‫‪32‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪١‬ــ ‪١٠٠٠‬برگ کاغذ را روی هم گذاشتیم تا یک بسته کاغذ درست شود‪.‬‬

‫ ضخامت این بسته کاغذ تقریب ًا چند سانتی متر است؟‬
‫ توضیح دهید چگونه این پاسخ را پیدا کردید؟‬

‫ =‪٧١١٠‬‬ ‫ = ‪ ٤٠٢٥‬‬
‫‪ ٤٠٠٠+٢٠+٥‬‬ ‫‪٢‬ــ باز شده ی هر عدد را بنویسید‪.‬‬
‫ = ‪٩٣٠٠‬‬ ‫ = ‪ ٨٢٠٥‬‬

‫‪٣‬ــ جمع های زیر به واحد پول تومان است‪ .‬آن ها را با واحد ریال بنویسید‪.‬‬

‫‪٧+٨=١٥ ٧٠+ ٨٠=١٥٠‬‬

‫ ‪٣٨+١٣= ٥١‬‬
‫‪٧٨٩+١٢٣= ٩١٢‬‬

‫‪٤‬ــ جمع وتفریق های زیر به واحد ریال هستند آن ها را به تومان تبدیل کنید‪.‬‬

‫‪٨٠+٣٠=١١٠‬‬
‫‪٥٢٤٠+٢٣٧٠= ٧٦١٠‬‬
‫‪٤٧٠-١٧٠= ٣٠٠‬‬
‫‪٧٦٠٠-٢٦٠٠= ٥٠٠٠‬‬

‫ هزارتایی‬ ‫ صد تایی ‬ ‫ ده تایی ‬ ‫ یکی‬ ‫‪٥‬ــ عدد ‪ ٥٣٢١‬یعنی ‬

‫یعنی ‪ ٣‬یکی ‪ ٤‬ده تایی صفر صدتایی ‪ ٥‬هزارتایی‬ ‫ عدد‬
‫یعنی ‪ ٥‬یکی ‪ ٤‬صدتایی و ‪ ٣‬هزارتایی ‬ ‫ عدد ‬
‫ یعنی ‪ ٤‬هزارتایی و ‪ ٣‬ده تایی‬ ‫ عدد‬
‫‪33‬‬
 ‫ارزش پول‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪١‬ــ عددی که هر قسمت نشان می دهد را نوشته و با کمک شکل آن دو عدد را مقایسه کنید‪.‬‬

‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪١٠٠٠‬‬

‫‪١٠‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١‬‬

‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪٥٠٠‬‬

‫‪١٠‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١‬‬

‫‪٢‬ــ توضیح دهید که چگونه دو عدد ‪ ٤‬رقمی را با هم مقایسه می کنید‪.‬‬

‫انجام بده‬

‫خانم احسانی یک خط کش چوبی به کالس آورد که درجه بندی ‬

‫شده بود‪ .‬او فاصله ی دو دیوار کالس را با این خط کش اندازه ‬
‫گرفت‪ ،‬سپس خط کش را به دانش آموزان نشان داد‪.‬خط کش ‬
‫‪ ١٠٠‬تا قسمت یک سانتی متری داشت‪.‬‬
‫خانم احسانی توضیح داد که این خط کش یک متر را نشان می دهد ‬
‫و گفت هر یک متر برابر ‪ ١٠٠‬سانتی متر است‪.‬‬
‫شما هم فاصله ی دو دیوار کالس را با متر اندازه بگیرید‪.‬‬

‫‪3٤‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ با ‪ 1000‬ریال چه چیزی می توان خرید؟‬

‫با ‪ 1000‬تومان چه چیزی می توان خرید؟‬

‫با ‪ 5000‬ریال چه چیزی می توان خرید؟‬

‫؟‬ ‫‪2‬ــ یک دالر در کشوری به اندازه ی ‪ 1000‬تومان ارزش دارد‪.‬‬

‫ ‪ 4‬دالر این کشور ارزش بیشتری دارد یا ‪ 3528‬تومان؟ چرا؟‬

‫‪3‬ــ یک ریال ایران به اندازه ی ‪ 1000‬لیره ی کشور قندستان می ارزد‪.‬‬

‫ ‪ 20‬تومان ایران با ارزش تر است یا ‪ 4500‬لیره ی قندستان؟ چرا؟‬

‫‪4‬ــ ‪ 100‬تومان با ارزش تر است یا ‪ 989‬ریال؟‬

‫انجام بده‬ ‫در شکل مقابل می بینید که چگونه با متر اندازه ی یک پارچه گرفته می شود‪.‬‬

‫‪137‬سانتی متر یعنی یک متر و ‪ 37‬سانتی متر ‬

‫ ای قد خود ‬
‫حاال شما هم با یک متر پارچه ّ‬
‫و طول میز را اندازه بگیرید‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪1‬ــ یک دالر کشور شکرستان ‪ 1200‬تومان شده است‪ 3 .‬دالر این کشور چند تومان می شود؟‬

‫‪2‬ــ‪ 2100‬لیره ی کشوری ‪ 10‬ریال ایران شده است‪ 2 .‬تومان ایران چند لیره ی این کشور است؟‬

‫‪3‬ــ عدد هفت هزار و چهارصد و سی را با رقم بنویسید‪.‬‬

‫عدد ‪ 6872‬را با حروف بنویسید‪.‬‬

‫‪4‬ــ الگوها را ادامه دهید‪.‬‬

‫‪١٠٠٠‬‬
‫ و‪١٢٠٠‬و‪١١٠٠‬و‪١٠٠٠‬‬ ‫ و‬ ‫ و ‬ ‫ و ‬ ‫ و ‬ ‫و ‬ ‫ ‬
‫‪١٠٠٠‬‬
‫ و‪٢٠٠٠‬و‪١٥٠٠‬و‪١٠٠٠‬‬ ‫ و‬ ‫ و‬ ‫ و‬ ‫ و‬ ‫ و‬

‫‪٥‬ــ از عدد ‪ ١٠٠٠‬تا ‪ ٣٠٠٠‬را ‪ ٢٠٠‬تا ‪ ٢٠٠‬تا بنویسید‪.‬‬

‫و‪١٢٠٠‬و‪١٠٠٠‬‬

‫‪٦‬ــ از ‪ ٥٠٠٠‬تا ‪ ٦٠٠٠‬را ‪ ١٠٠‬تا ‪ ١٠٠‬تا بنویسید‪.‬‬

‫کامل کن‬
‫تقی به همراه پدر و مادرش با ماشین به طرف تهران می رفتند‪.‬‬
‫تقی تابلوهای کنار جا ّده را می خواند‪ .‬او از پدرش پرسید‪:‬‬
‫تهران ‪ 40‬کیلومتر یعنی چه؟‬
‫پدرش جواب داد‪ :‬یعنی فاصله ی اینجا تا شهر تهران ‪ 40‬کیلومتر است‪.‬‬
‫از واحد کیلومتر برای اندازه گیری طول های زیاد مثل فاصله ی بین دو شهر‬
‫استفاده می کنند‪.‬هر کیلومتر ‪ 1000‬متر است‪ 3.‬کیلومتر چند متر است؟‬
‫‪ 7000‬متر چند کیلومتر است؟‬

‫‪36‬‬
 ‫عدد های تقریبی‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪١‬ــ با توجه به محور‪ ،‬عددهای داده شده را به صورت تقریبی نشان دهید‪.‬‬
‫ّ‬ ‫‪١‬ــ‬
‫‪٢٧‬‬
‫‪27 , 439 ,105 , 247 , 807‬‬
‫‪807‬‬
‫‪٠‬‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫‪٢٠٠‬‬ ‫‪٣٠٠ ٤٠٠‬‬ ‫‪٥٠٠‬‬ ‫‪٦٠٠ ٧٠٠‬‬ ‫‪٨٠٠ ٩٠٠ ١٠٠٠‬‬

‫‪920 , 2250 , 4781 ,6099‬‬

‫‪٠‬‬ ‫‪١٠٠٠ ٢٠٠٠ ٣٠٠٠ ٤٠٠٠ ٥٠٠٠ ٦٠٠٠ ٧٠٠٠ ٨٠٠٠ ٩٠٠٠ ١٠٠٠٠‬‬

‫‪1050 , 1170 , 1430 , 1685‬‬

‫‪١٠٠٠ ١١٠٠ ١٢٠٠ ١٣٠٠ ١٤٠٠ ١٥٠٠ ١٦٠٠ ١٧٠٠ ١٨٠٠ ١٩٠٠ ٢٠٠٠‬‬

‫‪2‬ــ مانند نمونه به جای رقم های یکان و دهگان عددهای زیر صفر بگذارید و دوباره آن ها را بنویسید‪.‬‬

‫→‪1437→ 1400 2560‬‬ ‫→‪3026‬‬

‫‪3‬ــ به جای رقم های یکان‪ ،‬دهگان و صدگان عددهای زیر صفر قرار دهید و بنویسید‪.‬‬

‫→ ‪7401‬‬ ‫ → ‪8070‬‬ ‫→ ‪6721‬‬

‫کاردستی بساز‬
‫با وسایل الزم و با راهنمایی مع ّلم خود یک ترازوی ‪ 2‬کفه ای بسازید‪.‬‬
‫شکل مقابل یک ترازوی دو کفه ای را نشان می دهد‪.‬‬
‫جرم توپ پالستیکی بیشتر است یا جرم کتاب؟ چرا؟‬

‫با ترازویی که ساختید‪ ،‬جرم چیزهای مختلف را با هم مقایسه کنید‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ عددهای زیر را به صورت گسترده بنویسید‪.‬‬

‫ ‪678 = 600+‬‬ ‫ ‪ +‬‬ ‫ ‪ 1242 = 1000+‬‬ ‫ ‪ +‬‬ ‫ ‪ +‬‬

‫ =‪2002‬‬ ‫ = ‪ 1029‬‬ ‫ ‬

‫‪2‬ــ حاصل جمع ها را بنویسید‪.‬‬

‫ = ‪3000+ 40+500+7‬‬ ‫ =‪ 1000+80+4‬‬ ‫ ‬

‫=‪4000+200+3‬‬ ‫ =‪ 6000+9‬‬

‫ =‪1000+1000+1000+100+10+10+10+10+10+1+1‬‬

‫ =‪2000+3000+50+1‬‬ ‫ ‬ ‫ =‪300+200+400+50+10‬‬

‫‪٣‬ــ عدد داخل دایره به کدام عدد نزدیک تر است؟ آن مر ّبع را رنگ کنید‪.‬‬

‫‪٤٠٠٠‬‬ ‫‪٤٠٧٢‬‬ ‫‪٥٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪٦٨٩١‬‬ ‫‪٨٠٠٠‬‬

‫‪٦٠٠٠‬‬ ‫‪٦٠٧٢‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪٥٤٢٠‬‬

‫برای اندازه گیری جرم اجسام کوچک از واحد گرم استفاده می کنیم‪.‬‬
‫انجام بده‬
‫با توجه به تصویر‪ ،‬جرم اشیا را بنویسید‪ .‬‬
‫ّ‬
‫جرم اجسام مختلف را با ترازو اندازه گیری کنید‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫تمرین‬

‫سانتی متر است‪.‬‬ ‫متر و‬ ‫‪١‬ــ ‪ ٣٢٥‬سانتی متر برابر ‬

‫سانتی متر است‪.‬‬ ‫متر و ‬ ‫‪ ٤٢٠‬سانتی متر برابر‬
‫سانتی متر برابر ‪ ١‬متر و ‪ ٢٧‬سانتی متر است‪.‬‬

‫ سانتی متر‪.‬‬
‫سانتیمتر‪.‬‬ ‫متر و‬ ‫سانتی متر‪ ،‬یعنی‬ ‫ ی قد شما برابر است با ‬
‫‪٢‬ــ اندازه ّ‬

‫‪٣‬ــ یک کیلومتر چند تا ‪ ١٠٠‬متر است؟‬

‫‪ ٤٠٠٠‬متر چند کیلومتر است؟‬ ‫ ‬ ‫‪ ٩‬کیلومتر چند متر است؟ ‬
‫ کیلوگرم است‪.‬‬ ‫یک کیلوگرم ‪ 1000‬گرم است‪ ٥٠٠٠ .‬گرم برابر ‬ ‫متر‪ .‬‬ ‫‪ ٣‬کیلومتر و‪ ٢٠٠‬متر یعنی ‬

‫کیلوگرم است‪ .‬‬ ‫گرم است‪ ٤٠٠٠ .‬گرم برابر ‬ ‫‪٤‬ــ ‪ ٣‬کیلوگرم برابر ‬
‫گرم‪.‬‬ ‫ گرم‪ ٣ .‬کیلوگرم و ‪ ٢٥٠‬گرم یعنی ‬ ‫کیلوگرم و ‬ ‫‪ ٢٧٠٠‬گرم یعنی‬

‫‪٥‬ــ برای اندازه گیری جرم یک جعبه شیرینی آن را در یک کفه و در کفه ی دیگر یک وزنه ی ‪ ٥٠٠‬گرمی‪ ،‬یک وزنه ی ‪ ٢٥٠‬گرمی ‬
‫و یک وزنه ی ‪ ١٠٠‬گرمی گذاشتیم تا ترازو میزان بایستد‪.‬‬
‫جرم جعبه ی شیرینی چقدر است؟‬

‫انجام بده‬

‫برای اندازه گیری جرم اجسام سنگین از واحد کیلوگرم ‬

‫استفاده می کنیم‪ .‬هر یک کیلوگرم ‪ 1000‬گرم است‪ .‬وقتی ‬
‫شما به میوه فروشی می روید‪ ،‬می گویید ‪ 1‬کیلوگرم خیار و ‬
‫‪ 3‬کیلوگرم سیب زمینی ویا ‪ 2‬کیلو گرم پیاز می خواهم‪.‬‬
‫ترازوی مقابل جرم هندوانه را چند گرم نشان داده است؟‬

‫‪39‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬

‫از پدر یا مادر خود مقداری پول بگیرید‪ .‬با آن پول جنسی را خریداری کنید‪ .‬پول خود‬

‫را بدهید و باقیمانده را از فروشنده پس بگیرید‪ .‬جریان این خرید خود را با نوشتن‬

‫مقدار پول‪ ،‬جنس خریداری شده و باقیمانده بنویسید‪.‬‬

‫تمرین‬

‫‪1‬ــ فاصله ی یک روستا تا شهر ‪ 27‬کیلومتر و فاصله ی آن شهر تا تهران ‪ 120‬کیلومتر است‪.‬‬
‫فاصله ی این روستا تا تهران چند کیلومتر است؟‬

‫‪2‬ــ در یک شهرستان ‪ 3231‬دانش آموز ابتدایی و ‪ 2045‬دانش آموز متوسطه درس می خوانند‪.‬‬
‫ با حذف رقم های یکان‪ ،‬دهگان و صدگان بگویید‪ ،‬این شهر به طور تقریبی چند دانش آموز دارد؟‬

‫‪3‬ــ ‪ 7000‬ریال چند تومان است؟‬

‫‪ 800‬تومان چند ریال است؟‬

‫ ‬
‫ ‪4‬ــ ‪ 3‬شیء نام ببرید که طول آن ها در حدود یک متر باشد‪.‬‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫ ‪ 5‬ــ ‪ 3‬شیء نام ببرید که جرم آن ها در حدود یک کیلوگرم باشد‪.‬‬
‫ ‬
‫‪6‬ــ در کنار هر اندازه واحد مناسب بنویسید‪.‬‬
‫ است‪.‬‬ ‫ است‪ .‬طول کتاب ریاضی ‪37‬‬ ‫ضخامت کتاب ریاضی ‪8‬‬
‫است‪.‬‬ ‫ است‪ .‬طول کالس ما به طور تقریبی ‪ 8‬‬ ‫ ی قد مع ّلم ما ‪176‬‬
‫اندازه ّ‬

‫‪٤٠‬‬
 ‫‪7‬ــ واحد مناسب را بنویسید‪.‬‬
‫است‪.‬‬ ‫و ‪350‬‬ ‫جرم یک هندوانه ‪6‬‬ ‫است ‪.‬‬ ‫جرم دفتر ریاضی من ‪127‬‬
‫است‪.‬‬ ‫جرم یکی از دانش آموزان ‪53‬‬ ‫است‪ .‬‬ ‫جرم یک خربزه به طور تقریبی ‪5‬‬

‫توجه به معنی هر کدام از عالمت‌های داده شده جاهای خالی را با عدد مناسب کامل کنید‪.‬‬
‫‪  8‬ــ با ّ‬

‫‪ 1000‬تا بیشتر‬ ‫‪ 1000‬تا کمتر‬ ‫‪ 100‬تا بیشتر‬ ‫‪ 100‬تا کمتر‬ ‫‪ 10‬تا بیشتر‬ ‫‪ 10‬تا کمتر‬

‫شروع‬ ‫‪3452‬‬

‫پایان‬

‫‪9‬ــ کوچک ترین عدد سه رقمی‌و بزرگ ترین عدد چهار رقمی را بنویسید‪.‬‬

‫بزرگ ترین چهار رقمی‬ ‫کوچک ترین سه رقمی‬
‫و‬ ‫اگر رقم های تکراری نداشته باشیم چه عددهایی به دست می آید؟‬

‫‪10‬ــ با رقم‌های ‪2‬و ‪3‬و ‪ 4‬چند عدد سه رقمی می‌توان نوشت؟‬

‫مشخص کنید‪.‬‬‫بزرگ ترین و کوچک ترین آن ها را ّ‬

‫‪41‬‬
 ‫‪١‬ــ شکل مقابل را با چوب کبریت بسازید‪ ٦.‬تا از ‬
‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬
‫چوب کبریت ها را بردارید تا شکل به ‪ ٣‬مر ّبع تبدیل شود‪.‬‬

‫‪٢‬ــ حاال شکل مقابل را بسازید‪.‬این بار ‪ ٥‬تا ‬

‫چوب کبریت بردارید تا ‪ ٥‬مثلث باقی بماند‪.‬‬
‫(مثلث های باقی مانده هم اندازه نیستند)‬

‫‪٣‬ــ ‪ ٣‬تا چوب کبریت از شکل مقابل بردارید تا ‪ ٤‬مر ّبع باقی بماند‪.‬‬
‫در هر سؤال شکلی که به وجود می آید را بکشید‪ .‬‬

‫فرهنگ خواندن‬

‫خانم روشن پس از این که درس ‪ 1000‬را تدریس کرد‪ ،‬از دانش آموزان پرسید‪ :‬هر کدام از شما دوست دارید ‪ 1000‬تا از ‬
‫چه چیزی داشته باشید و فراموش نکنید که این ‪ 1000‬تا را نمی توانید بفروشید و فقط خودتان باید از آن استفاده کنید‪.‬‬
‫ کردم و بقیه را اجاره می دادم تا پولدار ‬
‫ّ‬ ‫سعیده گفت‪ :‬من دوست داشتم ‪ 1000‬تا خانه داشتم‪ .‬یکی را خودم استفاده می‬
‫شوم‪.‬‬
‫خانم روشن گفت‪ :‬در این صورت باید همه ی وقت خود را برای اجاره دادن و گرفتن تلف می کردی و فرصتی برای ‬
‫استفاده از پول هایت نداشتی‪.‬‬
‫حمیده گفت‪ 1000 :‬تا دوست صمیمی خیلی بهتر است‪ .‬یکی از دانش آموزان گفت‪ :‬ولی ‪ 1000‬تا دوست خیلی زیاد ‬
‫است و ح ّت ٰی نمی توان حال آن ها را پرسید‪.‬‬
‫سارا گفت‪ :‬بهترین دوست کتاب است و من دوست داشتم ‪ 1000‬تا کتاب داشتم‪ ،‬هم خودم می خواندم و هم به دوستانم ‬
‫امانت می دادم‪ .‬باز هم یکی از دانش آموزان گفت‪ 1000 :‬تا کتاب هم خیلی زیاد است‪ .‬جای زیادی می خواهد‪ .‬خواندن ‬
‫آن هم زمان زیادی می خواهد‪.‬‬
‫فاطمه گفت‪ :‬من دوست داشتم ‪ 1000‬تا چیز بلد بودم و از آن ها در زندگی استفاده می کردم‪.‬‬
‫خانم روشن گفت‪ :‬آفرین دانستن ‪ 1000‬تا مطلب علمی خیلی خوب است و ح ّت ٰی بیشتر از آن هم می تواند مفید باشد‪ .‬‬
‫شما دوست دارید ‪ 1000‬تا از چه چیزی داشته باشید؟‬

‫‪٤2‬‬
 ‫فصل‪ : 3‬عددهای کسری‬

‫در گذشته های خیلی دور و در سرزمین مصر مزد کارگران را به صورت کسری از نان‬
‫پرداخت می کردند‪.‬برای مثال در پایان روز ‪1‬‬
‫ــــ نان گندم و ‪2‬‬
‫ــــ نان جو را به یک کارگر‬
‫‪43‬‬
‫‪43‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫می دادند‪.‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪١‬ــ یک زمین کشاورزی مستطیل شکل را به ‪ ٦‬قسمت مساوی ‬

‫تقسیم کرده اند‪ .‬در ‪ ٢‬قسمت آن سبزی خوردن ودریک قسمت آن ‬
‫کاهو‪،‬در ‪ ٢‬قسمت دیگر آن نیز گوجه فرنگی کاشته اند‪.‬‬
‫ چه مقدار از این زمین باقی مانده است؟ ‬
‫ ‬
‫ قسمت مساوی باقی مانده است‪.‬‬ ‫ قسمت از ‬

‫‪٢‬ــ یک زمین کشاورزی را نصف کردند‪ .‬در نیمی از آن هویج کاشتند‪ .‬و نیمی دیگر را نیز ‪ ٣‬قسمت مساوی کردند‪ .‬‬
‫در یک قسمت از آن پیاز کاشتند‪ .‬جای خالی را کامل کنید‪.‬‬

‫ قسمت مساوی را پیاز کاشتند‪.‬‬ ‫ قسمت از ‬

‫‪٣‬ــ مریم طول اتاق را با قدم های مساوی اندازه گرفت‪ ٧ ،‬قدم شد‪ .‬برادرش مجید طول همان اتاق را با قدم های خود ‬
‫اندازه گرفت‪ ٦ ،‬قدم شد‪ .‬اندازه قدم های چه کسی بزرگ تر است؟‬
‫با رسم شکل برای پاسخ خود دلیل بیاورید‪.‬‬

‫ّ‬
‫برای حل مسئله با رسم شکل‪ ،‬ابتدا صورت مسئله را بخوانید و جمالت آن را برای خود معنی کنید‪ .‬‬ ‫‪٤٤‬‬
‫سپس به ازای هر نکته شکلی مناسب بکشید تا پاسخ مسئله آشکار شود‪.‬‬
 ‫رسم شکل‬

‫ دهند‪ ،‬توجه کنید‪.‬‬

‫ّ‬ ‫‪١‬ــ به شکل های زیر و عددی که هرکدام نشان می‬
‫حاال با رسم شکل حاصل جمع و تفریق ها را به دست آورید‪.‬‬

‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١‬‬

‫=‪٢٣١٤+١٢٥٢‬‬ ‫=‪٢١٥٣‬ــ‪٤٣٧٥‬‬

‫ تر است‪ .‬قد محسن بین حمید ‬

‫ّ‬ ‫ اند‪ .‬قد مهدی از همه بلندتر و جواد از همه کوتاه‬
‫ّ‬ ‫‪٢‬ــ مهدی‪ ،‬حمید‪ ،‬جواد و محسن در حیاط ایستاده‬
‫وجواد است‪ .‬با رسم شکل مناسب این ‪ 4‬نفر را از کوچک به بزرگ در یک صف نشان دهید‪.‬‬
‫ نام هرکدام را زیر شکل مربوط به آن بنویسید‪.‬‬

‫‪٣‬ــ یک مر ّبع به ‪ ٤‬قسمت مساوی تقسیم شده است‪.‬هر قسمت آن نیز به ‪ ٤‬قسمت مساوی تقسیم شده است‪.‬این مر ّبع ‬
‫به چند قسمت مساوی کوچک تقسیم شده است؟‬

‫‪٤5‬‬
‫‪٤5‬‬ ‫برای رسم شکل الزم نیست از شکل های واقعی و دقیق استفاده کنید‪ .‬‬
‫ّ‬
‫ ها و اطالعات مسئله و همچنین خواسته ی مسئله ارتباط داشته باشد‪.‬‬
‫شکل باید با داده‬
 ‫کسر‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ علی آقا کشاورز است‪ .‬او یک زمین مستطیل شکل کشاورزی دارد‪.‬نیمی از زمینش را گندم کاشته است‪.‬‬
‫نیمی دیگر را به دو قسمت کرده ودر یک قسمت یونجه و درقسمت دیگر جو کاشته است‪ .‬به سؤال های زیر پاسخ دهید‪:‬‬
‫قسمت مساوی‪.‬‬ ‫قسمت از‬ ‫ ‬ ‫چند قسمت از زمین گندم کاشته شده است؟‬
‫قسمت مساوی‪.‬‬ ‫قسمت از‬ ‫ ‬ ‫چند قسمت از زمین جو کاشته شده است؟‬
‫قسمت مساوی‪.‬‬ ‫قسمت از‬ ‫ ‬ ‫چند قسمت از زمین یونجه کاشته شده است؟‬

‫‪2‬ــ فاطمه با نوار کاغذی خود طول های زیر را اندازه گرفته است‪.‬جاهای خالی را کامل کنید‪.‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ قسمت مساوی است‪.‬‬ ‫قسمت از‬ ‫ ‬ ‫طول گیره‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ قسمت مساوی است‪.‬‬ ‫ قسمت از‬ ‫طول پاک کن‬

‫در ریاضی ‪ 2‬قسمت از ‪ 3‬قسمت مساوی را با ‪2‬‬

‫ــــ نشان می دهیم و به آن یک کسر می گوییم و آن را دو سوم می خوانیم‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫صورت‬
‫‪2‬‬ ‫خط کسری‬
‫‪3‬‬ ‫مخرج‬

‫حاال شما کسر های ف ّعالیت باال را کنار هرکدام بنویسید‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫مانند نمونه ها برای هر شکل یک کسر مناسب بنویسید‪.‬‬ ‫کار در کالس‬

‫‪٧‬‬
‫‪٨‬‬

‫‪٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪١‬‬

‫‪٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪١‬‬

‫‪٤7‬‬
‫‪٤7‬‬
 ‫‪١‬ــ در هریک از شکل های زیر به طور تقریبی چه کسری از لیوان پر شده است؟‬ ‫تمرین‬

‫‪٢‬ــ کسری که هر دایره نشان می دهد‪ ،‬بنویسید و به همان اندازه از مستطیل رنگ کنید‪.‬‬

‫‪٣‬ــ طول مورچه را با خط کش اندازه گرفته ایم‪ .‬‬

‫میلی متر است‪.‬‬ ‫برای اینکه بهتر دیده شود‪ ،‬آن را زیر ذ ّره بین گذاشته ایم‪ .‬طول مورچه‬
‫ قسمت از ‪ ١٠‬قسمت مساوی است‪.‬‬ ‫طول مورچه ‬
‫طول مورچه چه کسری از یک سانتی متر است؟‬

‫‪٤‬ــ هر شکل به طور تقریبی چه کسری را نشان می دهد؟‬

‫‪٥‬ــ یک نوار کاغذی درست کنید‪.‬با تا کردن آن را به ‪ ٣، ٢‬و‪ ٤‬قسمت مساوی تقسیم کنید‪ .‬روش کار خود را توضیح دهید‪.‬‬

‫‪٤8‬‬
 ‫کاربرد کسر در اندازه گیری‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪١‬ــ طول مداد را با خط کش اندازه گرفته ایم‪ .‬جاهای خالی را کامل کنید‪.‬‬

‫ سانتی متر کمتر است‪.‬‬ ‫ سانتی متر بیشتر و از ‬ ‫اندازه ی طول مداد از ‬
‫اندازه ی طول مداد چند میلی متر بیشتر از ‪ 5‬سانتی متر است؟ ‬
‫ ‬
‫یعنی چه کسری از یک سانتی متر؟ ـــــــــ‬
‫ ‪10‬‬
‫میلی متر است‪ .‬‬ ‫ سانتی متر و ‬ ‫طول مداد ‬
‫ ‬
‫سانتی متر و ـــــــــ سانتی متر است‪.‬‬ ‫یعنی طول مداد ‬
‫ ‪10‬‬
‫‪٢‬ــ اندازه ی در خودکاررا با خط کش اندازه گرفته ایم‪ .‬جاهای خالی را کامل کنید‪.‬‬
‫ کمتر است‪.‬‬ ‫ سانتی متر بیشتر و از ‬ ‫اندازه ی در خودکار از ‬
‫ ‬
‫یعنی چه کسری از یک سانتی متر است؟ ـــــــــ‬ ‫اندازه ی در خودکار چند میلی متر مانده تا به ‪ 5‬سانتی متر برسد؟ ‬
‫ ‪10‬‬
‫‪3‬ــ در شکل مقابل ‪ 2‬نان و کسری از یک نان را می بینید‪.‬‬
‫مقدار نان ها چه کسری بیشتر از ‪ 2‬نان است؟‬
‫چه کسری کم دارد تا ‪ 3‬نان کامل شود؟‬

‫هر کدام از دانش آموزان با استفاده از یک وسیله دایره رسم می کنند‪.‬‬

‫انجام بده‬ ‫آقای آموزگار نیز در حیاط مدرسه با یک طناب و به کمک یکی از دانش آموزان یک ‬
‫دایره ی بزرگ روی زمین کشید‪.‬دانش آموزی که یک سر طناب را گرفته باید چه کار کند تا دایره رسم شود؟‬

‫‪٤9‬‬
‫‪٤9‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫‪١١ ١٢‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪1‬ــ ساعت مقابل چند دقیقه بعد از ساعت ‪ 2‬را نشان می دهد؟‬
‫‪١٠‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪٩‬‬ ‫‪٣‬‬
‫یعنی چه کسری از یک ساعت؟ ‪60‬‬
‫‪٨‬‬ ‫‪٤‬‬

‫چه کسری از یک ساعت به ساعت ‪ 3‬مانده است؟ ‪60‬‬

‫‪٧‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٥‬‬

‫با توجه به شکل عقربه ی بزرگ چه کسری در یک ساعت را طی کرده است؟‬ ‫ّ‬ ‫‪2‬ــ‬
‫‪١١ ١٢‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪١٠‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫یعنی ساعت چند است؟ ساعت دو و نیم است‪.‬‬ ‫ ‬
‫‪٩‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪٨‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫چه کسری از یک ساعت مانده تا ساعت ‪ 3‬شود؟‬
‫‪٧‬‬ ‫‪٥‬‬
‫‪٦‬‬ ‫‪3‬ــ با توجه به نمونه ی باال ساعت های زیر چه زمانی را نشان می دهند؟‬
‫ّ‬

‫‪١١ ١٢‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١١ ١٢‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١١ ١٢‬‬ ‫‪١‬‬

‫‪١٠‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪٩‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪٨‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٤‬‬
‫‪٧‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٥‬‬

‫ مانده به ‪ 5‬است‪.‬‬ ‫ساعت ‬ ‫ مانده به ‪ 7‬است‪.‬‬ ‫ساعت ‬ ‫و ربع است‪.‬‬ ‫ساعت ‬

‫‪4‬ــ نقاط مشخّص شده روی محور را مانند نمونه ی زیر بیان کنید‪.‬‬

‫‪٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬

‫نقطه ی مشخّص شده عدد ‪ ١‬و نیم را نشان می دهد‪.‬‬
‫ را نشان می دهد‪.‬‬ ‫ و ‬ ‫نقطه ی مشخّص شده عدد ‬
‫‪٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬
‫را نشان می دهد‪.‬‬ ‫نقطه ی مشخّص شده عدد ‬
‫‪٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬

‫انجام بده‬
‫شعاع‬
‫مرکز‬ ‫بهترین وسیله برای کشیدن دایره پرگار است‪.‬‬
‫جای سوزن پرگار مرکز دایره است‪.‬‬
‫پرگار به اندازه ی شعاع دایره باز می شود‪.‬‬
‫با کمک پرگار یک دایره بکشید و با خط کش آن را نصف کنید‪.‬‬
‫‪ ١‬آن را رنگ کنید‪ .‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪5٠‬‬
 ‫‪1‬ــ عددهای داده شده را روی محور نشان دهید‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫‪4‬‬
‫ـــــ واحد بعد از عدد ‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪1‬‬
‫ــــ واحد مانده به عدد ‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪3‬‬
‫ــــ واحد بعد از عدد ‪3‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1‬‬
‫ـــــ واحد مانده به عدد ‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬ــ مشخّص کنید هر کدام از عددهای زیر بین کدام دو عدد قرار دارد‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫ــــ واحد بعد از عدد ‪6‬‬
‫‪1‬‬
‫ــــ واحد بعد از عدد ‪5‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫توجه به شکل‪ ،‬وزن(جرم) خربزه چقدر است؟‬
‫‪3‬ــ با ّ‬

‫توجه به خط کش بنویسید‪.‬‬
‫‪4‬ــ اندازه ها را با ّ‬
‫سانتی متر و سانتی متر‬ ‫طول مداد‬
‫سانتی متر و سانتی متر‬ ‫طول تراش‬
‫سانتی متر و سانتی متر‬ ‫طول گیره‬

‫کامل کن‬ ‫کدام یک از دایره ها به ‪ 2‬قسمت مساوی تقسیم شده است؟‬

‫برای نصف کردن دایره‪،‬خط رسم شده باید از چه نقطه ای عبور کند؟‬
‫در شکل باال قطر دایره رسم شده است‪.‬‬
‫چه رابطه ای بین قطر و شعاع دایره وجود دارد؟‬

‫‪51‬‬
‫‪51‬‬
 ‫تساوی کسرها‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪11‬ــ یک مر ّبع روی کاغذ بکشید و دور آن را قیچی کنید‪ .‬با تا کردن‪ ،‬مر ّبع را به ‪ 4‬قسمت مساوی تقسیم کرده ‪ ،‬یک قسمت‬
‫مجدد هر قسمت مر ّبع را نیز به ‪ 4‬قسمت مساوی تقسیم کنید‪ .‬حاال مر ّبع شما چند قسمت‬‫آن را رنگ کنید‪ .‬با تا کردن ّ‬
‫چند قسمت رنگی است؟‬ ‫مساوی شده است؟‬
‫یک تساوی کسری بنویسید‪= .‬‬ ‫چه کسری رنگ شده است؟‬

‫=‬ ‫=‬ ‫‪2‬ــ برای هر شکل یک کسر بنویسید‪ .‬توضیح دهید که چرا این کسرها مساوی هستند‪:‬‬

‫‪3‬ــ با استفاده از نتیجه ی ف ّعالیت باال برای هر ردیف از شکلها یک تساوی کسر بنویسید‪.‬‬

‫=‬ ‫=‬

‫=‬ ‫=‬

‫=‬ ‫=‬

‫‪4‬ــ با استفاده از شکل مقابل تساوی کسرها را کامل کنید‪.‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫=‬ ‫=‬ ‫=‬

‫‪52‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫توجه به شکلها‪ ،‬برای هر کدام یک کسر بنویسید‪.‬‬
‫‪1‬ــ با ّ‬

‫‪3‬‬
‫ــــ یا ‪4‬‬
‫ــــ چه عددی میتوانیم بنویسیم؟چرا؟‬ ‫به جای‬
‫‪4 3‬‬

‫‪2‬ــ آیا سطح رنگ شده در هر دو شکل برابر است؟چرا؟‬

‫انجام بده‬
‫کدام دایره به ‪ 4‬قسمت مساوی تقسیم شده است؟ چرا؟‬

‫با بازکردن دهانه ی پرگار به اندازه ی ‪ 2‬سانتی متر دایره ای به شعاع ‪ 2‬سانتی متر رسم کنید‪.‬‬
‫آن را به ‪ 4‬قسمت مساوی تقسیم کنید‪.‬‬

‫‪53‬‬
‫‪53‬‬
 ‫تمرین‬

‫ــــ =‪1‬‬ ‫ــــ = ‪3‬‬

‫ــــ = ‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬ــ با رسم شکل نشان دهید‪:‬‬
‫‪2 3 4‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫ــــ‬ ‫‪3‬‬
‫ــــ‬ ‫‪4‬‬
‫ــــ‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪2‬ــ برای شکل مقابل ‪ 3‬کسر مساوی بنویسید‪.‬‬

‫ـــــــ = ‪3‬‬
‫ــــ است‪.‬‬ ‫‪3‬ــ با کامل کردن شکل نشان دهید ‪6‬‬
‫‪7 14‬‬

‫کامل کن‬

‫عقربه ی بزرگ ساعت به اندازه ی ‪ 10‬دقیقه حرکت کرده است‪.‬‬

‫مسیر حرکت عقربه ی بزرگ رنگ شده است‪.‬این شکل یک زاویه را نشان می دهد‪.‬‬

‫در شکل مقابل باز شدن قیچی را نیز می توان‬

‫با یک زاویه نشان داد‪.‬‬

‫یک مثلث چند زاویه دارد؟‬

‫‪54‬‬
 ‫مقایسه ی کسرها‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫ــــ پول و حسین ‪1‬‬

‫ــــ پولش را صدقه داد‪.‬‬ ‫‪1‬ــ پدر حسین و مهدی به هر کدام یک مقدار مساوی پول داد‪ .‬مهدی ‪1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫با رسم شکل نشان دهید کدام یک بیشتر صدقه داده اند‪.‬‬
‫ــــ‬ ‫ــــ‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫حاال عالمت< یا > قرار دهید‪.‬‬

‫توضیح دهید اگر صورت دو کسر برابر شود‪ ،‬کدام کسر بزرگ تر میشود؟‬

‫‪2‬ــ مادر مهدیه و زهرا هم مقدار مساوی پول به آن ها داد‪ .‬مهدیه ‪2‬‬
‫ــــ پولش را و زهرا ‪1‬‬
‫ــــ پولش را صدقه داد‪ .‬با‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫کمک رسم شکل در دایره عالمت مناسب قرار دهید و برای مقایسه ی دو کسر با مخرج مساوی نتیجه گیری کنید‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪2‬‬
‫ــــ‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪.‬‬ ‫اگر مخرج دو کسر مساوی باشد‪ ،‬کسری بزرگ تر است که‬

‫کامل کن‬ ‫عقربه ی بزرگ ساعت ‪ 15‬دقیقه حرکت کرده است‪.‬‬

‫زاویه ی حرکت این عقربه را زاویه ی راست می گویند‪.‬‬

‫زاویه های یک مستطیل چه نوع زاویه ای است؟‬

‫مستطیل چند زاویه دارد؟‬

‫‪55‬‬
‫‪55‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫عالمت < یا > یا = قرار دهید‪.‬‬ ‫‪1‬ــ با کمک شکل در‬

‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫ــــ‬ ‫ــــ‬
‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬
‫ــــ‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪2‬‬
‫ــــ‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬
‫ــــ‬
‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫ــــ‬ ‫ــــ‬
‫‪3‬‬
‫ــــ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ــــ‬ ‫‪1‬‬
‫ــــ‬
‫ــــ‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬

‫در تمام ساعت ها عقربه ی بزرگ به اندازه ی ‪ 15‬دقیقه حرکت کرده است‪.‬‬ ‫خالق باش‬
‫چه نوع زاویه ای؟‬ ‫آیا ‪ 15‬دقیقه حرکت عقربه ی بزرگ همیشه یک نوع زاویه درست می کند؟‬

‫‪56‬‬
 ‫تمرین‬

‫ــــ از شربت لیوان خورده شده است‪1 .‬‬

‫ــــ از شربت پارچ هم خورده شده‬ ‫‪1‬ــ ‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫است‪ .‬آیا میتوان گفت مقدار شربت لیوان و پارچ مساوی است؟‬
‫چرا؟‬

‫‪2‬ــ عددهای زیر را با هم مقایسه کنید و توضیح دهید که چگونه این مقایسه را انجام دادید‪.‬‬

‫‪ 2‬واحد و ‪3‬‬
‫ـــــــ واحد‬ ‫‪ 2‬واحد و ‪1‬‬
‫ــــــ واحد‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪ 3‬واحد و ‪7‬‬
‫ـــــــ واحد‬ ‫‪ 4‬واحد و ‪1‬‬
‫ــــــ واحد‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬

‫بپرسید‬
‫این درخت با زاویهی راست روی زمین قرار گرفته است‪.‬‬
‫یک دیوار باید با زمین زاویهی راست درست کند‪ .‬ب ّناها با چه‬
‫وسیلهای مطمئن میشوند که دیوار با زاویهی راست چیده شده‬
‫است؟ در این مورد سؤال کنید‪.‬‬
‫با گونیا نیز میتوانیم مانند شکل زاویهی راست را تشخیص دهیم‪.‬‬

‫‪57‬‬
‫‪57‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬

‫‪1‬ــ یک متر و ‪ 25‬سانتی متر برابر ‪ 125‬سانتی متر است‪ .‬توضیح دهید که چگونه عدد ‪ 125‬به دست می آید؟‬

‫‪2‬ــ‪ 3560‬گرم یعنی ‪ 3‬کیلوگرم و‪ 560‬گرم‪ .‬توضیح دهید که چگونه این عددها به دست می آیند؟‬

‫‪1‬ــ روی هر ساعت کسر های نوشته شده را نشان دهید‪.‬‬

‫تمرین‬
‫شکل های خود را با شکل های دوستانتان مقایسه کنید‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪1‬‬
‫ــــ‬
‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬ــ یک کاغذ را به صورت زیر دوبار تا کنید‪ .‬سپس کاغذ را باز کرده با خط کش روی خط های تای کاغذ خط بکشید‪.‬‬
‫چند زاویه به وجود می آید؟ چه نوع زاویه ای است؟‬
‫کاغذ به چند قسمت مساوی تقسیم شده است؟‬

‫‪3‬ــ الگوی زاویه ها را ادامه دهید‪.‬‬

‫‪4‬ــ از عدد ‪ 1000‬تا ‪ 1400‬را ‪ 50‬تا‪ 50‬تا بنویسید‪.‬‬

‫ــ ‪ 1050‬ــ ‪1000‬‬

‫‪58‬‬
 ‫‪sd9‬‬

‫‪ÆbOM @— «— Ë—ÅtÐË— ÈÅÁd¹«œ 2 ‡‡Å±‬‬

‫‪5 5‬ــ شکل مقابل چند زاویه دارد؟ زاویه ی راست آن را ّ‬
‫مشخص کنید‪.‬‬

‫≤‪ÆbOeÐ @— «— Ë—ÅtÐË— ÈU¼ÅYÒK¦ “« 63 ‡‡Å‬‬

‫است؟‬ ‫باز شده‬
‫«‪Æ ì øXÝ‬‬ ‫چقدر‪ÁbA‬‬
‫پرگار—@‬ ‫دهانه«“ی ‪Ò‬‬
‫¦‪U¼ÅYK‬‬ ‫‪6tÇ‬ــ‪Èd‬‬
‫اگر با این پرگار یک دایره بکشید‪ ،‬شعاع دایره چند سانتی متر است؟‬
‫≥‪Ò 14 ‡‡Å‬‬
‫‪ÆbOM @— «— Ë—ÅtÐË— lÐd‬‬

‫‪3‬‬
‫‪Ë œ—“ «— Ë—ÅtÐË— ÈU¼ÅvFK{ ZMÄ “« 72 ‡‡Å¥‬‬
‫‪7‬‬
‫‪ÆbOM‬دایره با پرگار بکشید که مرکز آن نقطه ی «م» باشد و از نقطه ی «د» بگذرد‪.‬‬ ‫ˆ‪ed‬یک‬
‫¬‪7 «— U¼ÅÊ‬ــ‬
‫‪.‬م‬ ‫د‪.‬‬ ‫قسمت مساوی تقسیم کنید‪.‬‬ ‫تقریبی به ‪٨‬‬
‫«‪ÆÅÅìÅ øXÝ‬‬ ‫—@ ‪ÁbA‬‬‫صورت‬ ‫دایره‪ZMÄ‬را به‬
‫{‪U¼ÅÅvFK‬‬ ‫‪ tÇ‬این‬
‫‪“« Èd‬‬
‫کسر ‪3‬‬
‫ــــ را نشان دهید‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫‪ÈU¼Å‰«RÝ tÐ ¨d¹“ ÈU¼ÅqJý tÐ tÒłuð UÐ ‡‡Åµ‬‬
‫‪ 8‬ــ کدام یک از شکلهای زیر به قسمتهای مساوی تقسیم شده است ؟ ‪ 2‬قسمت آن رارنگ کنید‬
‫‪ÆbO¼œ aÝUÄ U¼Åʬ tÐ ◊uÐd‬‬
‫بنویسید‪.‬‬
‫مربوطه‪Y‬به‪ÆìøXÝ« œ—“ U¼Å‬‬
‫را‬ ‫آن‬ ‫‪tÇ‬و کسر‬
‫‪ÒK¦ “« Èd‬‬
‫‪ÆìøXÝ« gHMÐ U¼ÅYÒK¦ “« Èd tÇ‬‬
‫‪ÆìøXÝ« bOHÝ U¼ÅYÒK¦ “« Èd tÇ‬‬
‫¦‪ÆìøXÝ« v~— U¼ÅYK‬‬
‫‪Ò “« Èd tÇ‬‬

‫‪Æì‬است؟‬
‫نارنجی‬
‫دایره«‪øXÝ‬‬
‫‪ ¨Ád¹«œ‬از‪v$—U‬‬
‫چه«“کسری‬ ‫‪9 tÇ‬ــ‬
‫‪Èd‬‬
‫است؟‬
‫«‪ÆìøXÝ‬‬‫‪ e³Ý‬سبز‬
‫‪¨Ád¹«œ‬دایره‬
‫کسری از‬ ‫‪ tÇ‬چه‬
‫‪“« Èd‬‬
‫است؟‬
‫صورتی‪Æì‬‬ ‫‪¨Ád¹«œ‬دایره‬
‫‪øXÝ« gHMÐ‬‬ ‫کسری از‬ ‫‪ tÇ‬چه‬
‫‪“« Èd‬‬
‫‪ÆìøXÝ« v~— ¨Ád¹«œ “« Èd tÇ‬‬
‫‪ű∏≥Å tË œUAË b‬‬
‫ــــ را ربع و کسر ‪1‬‬
‫ــــ را نیم میگوییم‪.‬‬ ‫‪10‬ــ کسر ‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪1‬‬
‫ــــ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫زمانهایی که ساعت ها نشان می دهند‪ ،‬با ربع و نیم بنویسید‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬
‫‪1‬ــ شکل مقابل را با چوب کبریت بسازید‪.‬‬
‫‪4‬چوب کبریت را حرکت دهید تا دو مر ّبع به وجود آید‪.‬‬
‫(مر ّبع ها هم اندازه نیستند)‬

‫‪2‬ــ ‪ 3‬چوب کبریت را حرکت دهید و جابه جا کنید تا ‪ 4‬مر ّبع یک اندازه‬
‫به وجود آید‪.‬‬

‫‪3‬ــ ‪ 6‬چوب کبریت را جابه جا کنید تا ‪4‬مثلث و یک شش ضلعی‬

‫به وجود آید‪.‬در هر سؤال شکلی که به وجود می آید را بکشید‪.‬‬

‫فرهنگ خواندن‬

‫منصور و امید قرار گذاشتند با هم شریک شوند‪.‬منصور گفت‪:‬سرمایه از من و کار از تو‪.‬‬

‫هر چقدر پول به دست آوردی‪ ،‬نصف آنچه که سود کردهای‪ ،‬مال من باشد‪.‬امید هم قبول کرد‪.‬‬
‫در پایان روز ا ّول منصور به امید گفت‪:‬امروز چقدر سود کرده ای؟ امید پاسخ داد‪ 8000 :‬تومان‪ .‬منصور گفت‪:‬‬
‫نصف آن یعنی ‪ 4000‬تومان مال من است‪ .‬حاال چقدر برای تو مانده است؟ امید گفت‪ 4000 :‬تومان‪ .‬منصور دوباره‬
‫گفت‪ :‬پس نصف آن یعنی ‪ 2000‬تومان مال من است‪.‬‬
‫امید می خواست‪ 2000‬تومان دیگر به منصور بدهد ا ّما یک لحظه با خود فکر کرد که اگر بخواهد هر بار نیمی از هر چه‬
‫دارد را به منصور بدهد‪ ،‬باید کم کم همهی آنچه به دست آورده را به او بدهد؛ آیا این نوع شریک شدن درست است؟‬
‫چه اشکالی دارد؟‬

‫‪60‬‬
 ‫فصل‪ : 4‬ضرب و تقسیم‬

‫از زمان تو ّلد پیامبر اکرم تا کنون به طور تقریبی ‪ 1400‬سال گذشته است‪1400.‬‬
‫سال را می توان ‪ 14‬تا ‪ 100‬سال هم گفت‪ .‬هر ‪ 100‬سال یک قرن است‪ ،‬بنابراین‬
‫در حال حاضر ما ‪ 14‬قرن را از زمان میالد پیامبر پشت سر گذاشته ایم‪.‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪1‬ــ عدد بعد از عدد ‪ 999‬چه عددی است؟‬

‫=‪999+1‬‬
‫این مسئله را به صورت مقابل مینویسیم‪ :‬پاسخ را در مربّع بنویسید‪.‬‬
‫حاال برای مسئله های زیر یک تساوی بنویسید و به جای سؤال (خواسته ی مسئله) مربّع بگذارید‪.‬‬
‫چه عددی با ‪ 999‬جمع شود‪ ،‬حاصل ‪ 1000‬میشود؟‬

‫از‪ 1000‬چند واحد بر داریم تا ‪ 990‬به دست آید؟‬

‫‪2‬ــ یک عدد را با ‪ 1000‬جمع کردیم‪ ،‬حاصل ‪ 1100‬شد‪ .‬آن عدد را به دست آورید‪.‬‬

‫‪+1000=1100‬‬

‫‪3‬ــ عددی را به ‪ 5‬اضافه میکنیم‪ .‬از حاصل ‪ 5‬تا کم میکنیم‪ .‬چه عددی به دست میآید؟ چرا؟‬

‫تبدیل کردن مسئله به یک تساوی یا عبارت یا یک شکل نمادین به درک بهتر مسئله کمک می کند‬ ‫‪62‬‬
‫و راه را برای پیدا کردن جواب نیز آشکار می کند‪.‬‬
 ‫روش های نمادین‬

‫شمردن مربّعها را در فصل ّاول یاد گرفتید‪ .‬با کمک آن برای هر شکل یک عبارت بنویسید‪.‬‬

‫مر ّبع‬ ‫تایی می شود‬ ‫دسته کاشی‬ ‫مر ّبع‬ ‫‪ 4‬دسته کاشی ‪ 4‬تایی می شود‬

‫مر ّبع‬ ‫تایی می شود‬ ‫کاشی‬ ‫مر ّبع‬ ‫تایی می شود‬ ‫کاشی‬

‫مر ّبع‬ ‫تایی می شود‬ ‫کاشی‬ ‫مر ّبع‬ ‫تایی می شود‬ ‫کاشی‬

‫‪63‬‬
‫‪63‬‬ ‫در علم ریاضی از نمادهای مختلفی استفاده می کنیم‪ .‬نمادها شامل عددها‪ ،‬عالمتها‬
‫و شکل های هندسی هستند‪ .‬در این فصل با نمادهای ضرب و تقسیم آشنا می شویم‪.‬‬
 ‫ضرب‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫طاها برای جشن والدت پیامبر اکرم (ص) بسته های شکالت درست کرد‪.‬‬
‫او در هر بسته ‪ 4‬شکالت گذاشت‪.‬‬
‫یکی از همسایه ها ‪ 3‬تا بسته برداشت‪ .‬چند شکالت به این خانواده رسیده‬
‫است؟‬
‫طاها ابتدا برای این مسئله شکل کشید (شما هم شکل رسم کنید)‬
‫‪.‬‬ ‫تایی می شود‬ ‫دسته‬ ‫سپس این عبارت را نوشت‪:‬‬

‫خواهر بزرگتر طاها که مع ّلم ریاضی بود‪ ،‬به او گفت‪ :‬چرا از ضرب استفاده نکردی؟ میتوانستی بنویسی‪3 * 4 = 12 :‬‬
‫حاال بگو ببینم اگر در هر بسته ‪ 5‬تا نقل باشد‪ ،‬همسایه ی آن ها چند نقل برداشته است؟‬
‫(شکل بکشید وعبارت ضرب بنویسید)‬

‫خالق باش‬
‫در شکل های زیر دو نمونه از آجرچینی که در ساختن دیوار استفاده می شود را مشاهده می کنید‪.‬با کمک‬
‫‪ 4‬رنگ مختلف آجرها را با دسته های مساوی رنگ کنید‪.‬برای هر کدام یک ضرب بنویسید‪( .‬هر دسته را‬
‫یک رنگ کنید و ‪ 4‬دسته درست کنید‪).‬‬
‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬

‫‪64‬‬
 ‫‪1‬ــ برای هرشکل یک تساوی ضرب بنویسید‪.‬‬ ‫کار در کالس‬

‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬

‫‪2‬ــ به کمک تقارن تعداد مر ّبعها را پیدا کنید و یک عبارت ضرب بنویسید‪.‬‬

‫*‪2‬‬ ‫=‬ ‫*‪2‬‬ ‫=‬ ‫*‪2‬‬ ‫=‬

‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‪4‬‬ ‫=‬

‫کار با ماشین حساب‬ ‫برای شکل مقابل می توان جمع ‪ 3+3‬را نوشت‬
‫همچنین می توان گفت ‪ 2‬تا دسته ی سه تایی یعنی‪:‬‬
‫‪3+3=2*3‬‬
‫حاال حاصل ضرب ها را به کمک جمع پیدا کنید‪.‬‬
‫=‪4*3=3+3+3+3‬‬
‫=‪5*7=7+7+7+7+7‬‬
‫=‪4*9‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫با انجام ضرب با ماشین حساب درستی عبارت ها را بررسی کنید‪.‬‬

‫‪65‬‬
‫‪65‬‬
 ‫‪1‬ــ به کمک محور مانند نمونه ضرب ها را کامل کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬

‫‪2*5=10‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬

‫*‬ ‫=‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬

‫=‪3*4‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬

‫=‪5*2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪2‬ــ الگوهای شمارش چندتا چندتا را با کمک ضرب کردن مانند نمونه پیدا کنید‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪+5‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+3‬‬
‫‪1*5‬‬ ‫‪2*5‬‬ ‫‪3*5‬‬ ‫*‬ ‫‪1*3‬‬ ‫‪2*3‬‬ ‫‪3*3‬‬ ‫*‬

‫‪6‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪1٨‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪٨‬‬

‫‪+4‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪+4‬‬
‫‪1*6‬‬ ‫*‪2‬‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫‪1*4‬‬ ‫*‬ ‫*‬

‫‪3‬ــ برای ضرب یک جمع بنویسید وحاصل را پیدا کنید‪.‬‬

‫= ‪4*3‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‪2*6‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫=‪5*3‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‪2*7‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬

‫کار با ماشین حساب‬

‫روی صفحه ی کلیدهای ماشین حساب کلید * وجود دارد‪.‬‬

‫به کمک ماشین حساب حاصل ضرب های زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫=‪4*9‬‬ ‫=‪8*7‬‬ ‫=‪6*5‬‬

‫=‪3*7‬‬ ‫=‪4*6‬‬ ‫=‪8*5‬‬
‫= *‬ ‫= *‬ ‫= *‬

‫‪66‬‬
 ‫ضرب عدد های یک رقمی‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ مع ّلم کالس سوم در کالس خود برگههایی پخش کرد که شکل های زیر‪ ،‬روی آن ها کشیده شده بود و از‬
‫دانشآموزان خواست تا با دستهبندی کردن و نوشتن یک عبارت ضرب‪ ،‬تعداد مر ّبعهای هر شکل را پیدا‬
‫کنند‪ .‬پاسخ چند دانش آموز را میبینید؟ عبارتهای هرکدام را پیدا کنید‪(.‬شکل آخر را شما دستهبندی‬
‫کنید)‬

‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬

‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬

‫‪2‬ــ حاصل ضربهای زیر را با روشهای خواسته شده به دست آورید‪.‬‬

‫= ‪3*5‬‬ ‫رسم مستطیل مانند سؤال ‪1‬‬ ‫=‪4*5‬‬ ‫با نوشتن‬

‫=‪2*7‬‬ ‫با محور‬ ‫=‪5*4‬‬ ‫با رسم شکل‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11 14‬‬

‫=‪5*3‬‬ ‫با شمارش سه تا سه تا‬ ‫=‪4*7‬‬ ‫با روشی که شما دوست دارید‪.‬‬

‫‪67‬‬
‫‪67‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫‪1‬ــ در مورد روشهای پیدا کردن حاصل ضرب دو عدد در کالس گفت وگو کنید و یکی از روش ها را انتخاب و دلیل‬
‫خود را برای این انتخاب توضیح دهید‪ .‬سپس حاصل ضربهای زیر را با هر روشی که دوست دارید‪ ،‬به دست آورید‪.‬‬

‫=‪4×6‬‬ ‫=‪5×7‬‬

‫‪2‬ــ جدولهای ضرب را کامل کنید‪.‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪٨‬‬

‫‪3‬ــ ارتباط ضرب ها را با الگوی شمارش چندتا چندتا توضیح دهید و به کمک آن حاصل ضرب ها را به دست آورید‪.‬‬

‫=‪1*2‬‬ ‫=‪1*3‬‬ ‫=‪1*4‬‬

‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬
‫=‪2*2‬‬ ‫=‪2*3‬‬ ‫=‪2*4‬‬
‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬
‫=‪3*2‬‬ ‫=‪3*3‬‬ ‫=‪3*4‬‬
‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬
‫=‪4*2‬‬ ‫=‪4*3‬‬ ‫=‪4*4‬‬
‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬
‫=‪5*2‬‬ ‫=‪5*3‬‬ ‫=‪5*4‬‬
‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬
‫=‪6*2‬‬ ‫=‪6*3‬‬ ‫=‪6*4‬‬
‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬
‫=‪7*2‬‬ ‫=‪7*3‬‬ ‫=‪7*4‬‬
‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬
‫=‪٨*2‬‬ ‫=‪٨*3‬‬ ‫=‪٨*4‬‬
‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬
‫=‪9*2‬‬ ‫=‪9*3‬‬ ‫=‪9*4‬‬

‫و‪15‬و‪10‬و‪5‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬

‫‪68‬‬
 ‫‪1‬ــ با کمک ضربهایی که در صفحات قبل انجام دادید‪ ،‬جدول ضرب زیر را کامل کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
‫‪5‬‬

‫*‬ ‫=‬ ‫‪2‬ــ شکل مقابل را به صورتهای مختلف دستهبندی کنید‪.‬‬

‫*‬ ‫=‬ ‫برای هر کدام یک ضرب بنویسید و تساوی ها را کامل کنید‪.‬‬
‫*‬ ‫=‬
‫*‬ ‫=‬
‫‪3‬ــ مجید روزی ‪ 2‬صفحه قرآن میخواند‪.‬پس از ‪ 5‬روز چند صفحه قرآن خوانده است؟‬

‫‪4‬ــ هر دست قاشق‪ 6 ،‬قاشق دارد‪ .‬دو دست قاشق چند قاشق دارد؟‬

‫‪ 5‬ــ هر جین جوراب ‪ 6،‬جفت جوراب دارد‪ .‬دو جین چند جفت جواب دارد؟‬

‫‪ 6‬ــ ‪3‬جعبه مداد رنگی ‪ 6‬تایی و یک جعبه ی ‪ 12‬تایی روی هم چند تا مداد دارند؟‬

‫کار با ماشین حساب‬ ‫حل مسئله می توانید از ماشین حساب کمک بگیرید‪.‬‬ ‫در هنگام ّ‬
‫با کمک ماشین حساب مسئله ی زیر را حل کنید‪.‬‬
‫در یک کارتن مداد رنگی ‪ 8‬تا بسته مداد رنگی ‪ 12‬تایی وجود دارد‪.‬‬
‫در این کارتن چندتا مداد وجود دارد؟‬

‫‪69‬‬
‫‪69‬‬
 ‫خاصیت های ضرب‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ حاصل ضربهای سمت راست را با شکل و سمت چپ را با محور به دست آورید‪.‬‬

‫=‪1*5‬‬ ‫=‪2*1‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫=‪3*1‬‬ ‫=‪1*7‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫نتیجه ای را که از انجام این ف ّعالیت میگیرید‪ ،‬بنویسید‪.‬‬

‫‪2‬ــ مانند نمونه هر شکل را با ‪ 2‬نوع دستهبندی شمارش کنید و برای آن ضرب بنویسید‪.‬‬

‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬

‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬

‫از مقایسه ی دو ضرب در هر شکل چه نتیجه ای میگیرید؟‬

‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ یادگرفتید که در ضرب با جابه جا شدن دو عدد حاصل ضرب تفاوتی نمیکند‪.‬برای مثال حاصل ‪ 3*5‬با ‪ 5*3‬برابر‬
‫توجه به این مطلب تساوی ها را کامل کنید‪.‬‬
‫است‪ .‬با ّ‬
‫‪3*7=21‬‬ ‫=‪7*3‬‬ ‫=‪4*6‬‬ ‫=‪6*4‬‬
‫=‪5*9‬‬ ‫=‪9*5‬‬ ‫=‪4*8‬‬ ‫=‪8*4‬‬
‫‪70‬‬
 ‫‪1‬ــ با نوشتن حاصل ضرب‪ ،‬درست بودن تساوی های زیر را بررسی کنید‪.‬‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪)7*1(+)7*4(=7*5‬‬ ‫‪)٨*1(+)٨*6(=٨*7‬‬
‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ برای پیدا کردن تعداد کل مر ّبعها میتوانیم به دوصورت عمل کنیم‪:‬‬

‫=(‪)5*4(+)1*4‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪ 5‬دسته ی ‪ 4‬تایی مر ّبع سفید و ‪ 1‬دسته ی ‪ 4‬تایی مر ّبع سیاه‬
‫=‪6*4‬‬ ‫میدانیم در مجموع ‪ 6‬تا دسته ی ‪ 4‬تایی مر ّبع داریم‪ .‬پس‪:‬‬

‫توجه به سؤال باال و جدول ضرب صفحه ی ‪ 63‬حاصل ضرب های جدید را به دست آورید‪.‬‬
‫‪2‬ــ با ّ‬
‫= (‪6*5 =)5*5(+)1*5‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫= (‪8*6 = )5*6(+)3*6‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫= (‪9*7 = )5*7(+)4*7‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪3‬ــ میدانیم حاصل ‪ 6*8‬برابر است با ‪48‬تا‪ .‬برای پیدا کردن حاصل ‪ 9*8‬حاصل چه عبارتی را باید با ‪ 48‬جمع کنیم؟‬
‫)=‪9*8‬‬ ‫*‬ ‫(‪(+)6*8‬‬

‫‪4‬ــ زهره تعداد آب نباتهای ظرف را شمرد‪ 4.‬تا بسته ی ‪ 3‬تایی آب نبات زرد و ‪ 5‬تا بسته ی ‪ 3‬تایی آب نبات سبز در ظرف‬
‫بود‪.‬چندآب نبات در این ظرف بود؟‬

‫توجه به تمرینهای این بخش میتوانید حاصل ضرب هر دو عدد را به دست آورید‪.‬برای مثال حاصل ضرب ‪9*8‬‬ ‫‪5‬ــ با ّ‬
‫به صورت زیر به دست آمده است‪:‬‬
‫= (‪9*8 = )5*8(+)4*8‬‬ ‫‪+‬‬
‫ضربهای ‪ 5*8‬و ‪ 4*8‬را در درس قبل یادگرفته اید‪.‬‬

‫‪71‬‬
‫‪71‬‬
 ‫با نوشتن حاصل ضرب ‪،‬درست بودن تساوی های زیر را بررسی کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫‪)7*1(+)7*4(=7*5‬‬ ‫‪)8*2(+)8*5(=8*7‬‬
‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪1‬ــ تساوی ضرب را با کمک محورها بنویسید‪.‬‬
‫*‬ ‫=‬ ‫*‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬
‫*‬ ‫=‬ ‫*‬

‫*‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪2‬ــ با روشهای مختلفی که برای پیدا کردن‬
‫‪1‬‬ ‫حاصل ضرب دو عدد یاد گرفتید‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫جدول ضرب را کامل کنید‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫‪7‬‬

‫‪٨‬‬

‫‪9‬‬

‫بقیه ی عمل ها را‬

‫دیدید که در انجام محاسبه ها ابتدا عبارتی را که داخل پرانتز است محاسبه می کنیم سپس ّ‬ ‫انجام بده‬
‫انجام می دهیم‪ .‬در مثال زیر ابتدا ضرب ها انجام می شوند؛ سپس حاصل جمع به دست می آید‪.‬‬
‫حاصل عبارت ها را به دست آورید‪.‬‬

‫=(‪)4*5(+)3*6‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=(‪)2+3(*)8-2‬‬ ‫×‬ ‫=‬

‫=(‪)7*4(-)3*9‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=(‪)8*1(*)7-5‬‬ ‫×‬ ‫=‬

‫‪72‬‬
 ‫تقسیم‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ جواد برای جشن نیکوکاری ‪ 24‬تا دفترچه خرید‪ .‬او می خواست در هر بسته ‪ 3‬تا دفترچه قرار دهد‪.‬‬
‫او چند بسته با این دفترچهها می تواند درست میکند؟‬
‫با رسم شکل مسئله را حل کنید‪.‬‬
‫حاال برای شکل خود یک عبارت ضرب بنویسید‪.‬‬

‫=‪24÷3‬‬ ‫برای اینکه پاسخ مسئله را به دست آورید‪ ،‬میتوانید از تقسیم روبه رو استفاده کنید‪.‬‬
‫با کمک عبارت ضرب و یا شکل خود پاسخ تقسیم را بنویسید‪.‬‬

‫‪2‬ــ اگر جواد میخواست دفترچههایش را در بستههای ‪ 4‬تایی بسته بندی کند‪ ،‬چند تا بسته درست میشد؟ یک عبارت تقسیم بنویسید‪.‬‬
‫‪*4=24‬‬ ‫برای پیدا کردن حاصل تقسیم از ضرب مقابل استفاده کنید‪.‬‬

‫خال ق باش‬
‫ّ‬
‫دیدید که گوشه های مستطیل زاویه های راست هستند‪.‬‬

‫ضلع های مستطیل مقابل را با خط کش ادامه داده ایم؛‬

‫این خط ها هیچ وقت هم دیگر را قطع نمی کنند‪.‬‬
‫به این دو خط‪،‬خط های موازی می گویند‪.‬‬

‫دو ضلع دیگر مستطیل را با خط کش ادامه دهید‪.‬‬

‫آیا خط ها موازی خواهند شد؟‬

‫‪73‬‬
‫‪73‬‬
 ‫‪1‬ــ شکلهای زیر را دستهبندی کنید‪ .‬تعداد شکل هر دسته کنار آن نوشته شده است‪.‬‬ ‫کار در کالس‬
‫با نوشتن یک تقسیم تعداد دسته ها را پیدا کرده و با شکل خود مقایسه کنید‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫÷‬ ‫=‬ ‫÷‬ ‫=‬

‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬

‫÷‬ ‫=‬ ‫÷‬ ‫=‬

‫توجه به تعداد بشقاب ها آن ها را به تعداد مساوی تقسیم کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ تعداد شکالت ها در دایره نوشته شده است‪ .‬با ّ‬
‫تعداد شکالت در هر بشقاب را با یک تقسیم به دست آورید و با شکلهای رسم شده مقایسه کنید‬

‫‪1٨‬‬ ‫‪12‬‬

‫÷‬ ‫=‬ ‫÷‬ ‫=‬

‫‪3‬ــ برای محور های زیر یک تقسیم بنویسید‪.‬‬

‫= ‪10 ÷ 2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬
‫÷‬ ‫=‬

‫‪4‬ــ با نوشتن یک ضرب حاصل تقسیم را به دست آورید‪.‬‬

‫=‪24÷6‬‬ ‫=‪30÷5‬‬ ‫=‪48÷6‬‬

‫‪*6=24‬‬ ‫=‪*5‬‬ ‫*‬ ‫‪=48‬‬

‫‪74‬‬
 ‫‪1‬ــ هر شکل را دستهبندی کنید و برای آن ‪ 1‬ضرب و ‪ 2‬تقسیم بنویسید‪.‬‬ ‫تمرین‬

‫*‬ ‫=‬ ‫*‬ ‫=‬

‫÷‬ ‫=‬ ‫÷‬ ‫=‬
‫÷‬ ‫=‬ ‫÷‬ ‫=‬

‫خیاطی میکند‪ .‬او به هر پیراهن ‪ 5‬دکمه میدوزد‪ 15 .‬دکمه را میتواند به چند پیراهن بدوزد؟‬
‫‪2‬ــ مادر محسن ّ‬

‫‪3‬ــ یک کارتن ‪ 8‬جعبه استکان دارد‪ .‬در هر جعبه ‪ 6‬استکان جا میگیرد‪ .‬این جعبه چند استکان دارد؟‬

‫‪4‬ــ سارا از گل فروشی ‪ 10‬شاخه گل خریده است‪ .‬او میخواهد این گل ها را به طور مساوی در ‪ 2‬گلدان بگذارد‪.‬‬
‫او در هر گلدان چند شاخه گل باید بگذارد؟‬

‫‪5‬ــ برای تقسیم ‪ 14 ÷ 7‬یک مسئله بنویسید و آن را حل کنید‪.‬‬

‫‪6‬ــ برای ضرب ‪ 3*5‬یک مسئله بنویسید وآن را حل کنید‪.‬‬

‫خالق باش‬
‫ضلع های مستطیل ها را اندازه بگیرید‪.‬‬
‫آیا ضلع های مقابل مساوی هستند؟‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫با کمک نتیجه ی باال توضیح دهید اندازه ی ضلع قرمز رنگ چگونه به دست می آید؟‬
‫‪2‬‬

‫‪75‬‬
‫‪75‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬

‫‪1‬ــ توضیح دهید که چگونه به کمک ضرب می توانید حاصل تقسیم =‪ 12÷3‬را به دست آورید؟‬

‫(‪)8÷2( + )3*4‬‬ ‫‪2‬ــ توضیح دهید حاصل عبارت مقابل را چگونه و به چه ترتیب به دست میآورید‪.‬‬

‫تمرین‬

‫‪1‬ــ الگوها را ادامه دهید‪.‬‬

‫‪1*2‬‬ ‫‪2*2‬‬ ‫‪3*2‬‬ ‫‪4*2‬‬

‫و‪18‬و‪12‬و‪6‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬
‫و‪21‬و‪14‬و‪7‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬

‫‪2‬ــ در الگوی شمارش ‪ 8‬تا ‪ 8‬تا عدد ‪ 48‬چندمین عدد است؟در الگوی شمارش ‪ 9‬تا ‪ 9‬تا عدد بعد از ‪ 54‬چند است؟‬

‫توجه به شکل‪ ،‬یک مسئله ی ضرب یا تقسیم بنویسید‪.‬‬

‫‪3‬ــ با ّ‬

‫‪76‬‬
 ‫‪4‬ــ به سؤالهای زیر پاسخ دهید و برای هر کدام یک تقسیم بنویسید‪.‬‬
‫چند ‪ 3‬تایی میشود ‪ 12‬تا؟‬
‫چند ‪ 5‬تا میشود ‪ 20‬تا؟‬

‫‪5‬ــ در هر بشقاب چندتا سیب هست؟ تساوی ها را کامل کنید‪.‬‬

‫=‪1*3‬‬ ‫*‬ ‫=‬
‫تعداد سیبهای بشقاب سمت راست چند برابر تعداد سیبهای بشقاب چپ است؟‬

‫برای پیدا کردن پاسخ مسئله‪ ،‬از تقسیم استفاده کنید‪.‬‬

‫حاال ‪ 2‬برابر ‪ 5‬را پیدا کنید‪.‬‬
‫‪ 3‬برابر ‪ 7‬را به دست آورید‪.‬‬
‫‪ 6‬برابر ‪ 5‬را حساب کنید‪.‬‬

‫‪6‬ــ در یک اتوبوس ‪ 36‬نفر مسافر نشسته بودند که اتوبوس خراب شد‪ .‬مسافران با تاکسی رفتند‪ .‬اگر هر تاکسی ‪ 4‬نفر مسافر‬
‫سوار کند‪،‬یک اتوبوس چند برابر تاکسی مسافر میبرد؟‬
‫توضیح دهید چرا استفاده از اتوبوس بهتر از تاکسی است؟‬

‫سکه ی ‪ 20‬ریالی چند برابر ّ‬

‫سکه ی ‪ 5‬ریالی است؟‬ ‫‪7‬ــ یک ّ‬
‫سکه ی ‪ 5‬ریالی را میتوانیم با یک ّ‬
‫سکه ی ‪ 20‬ریالی عوض کنیم؟‬ ‫چند تا ّ‬

‫سن برادرش است؟‬

‫سن اکبر چند برابر ّ‬
‫‪ 8‬ــ اکبر ‪ 12‬سال دارد‪ .‬برادرش ‪ 4‬ساله است‪ّ .‬‬

‫‪9‬ــ در نماز جماعت مسجد یک روستای کوچک ‪ 35‬نفر شرکت میکنند‪ .‬در هر صف ‪ 7‬نفر میایستد‪.‬‬
‫در این مسجد چند صف درست شده است؟‬

‫‪77‬‬
‫‪77‬‬
 ‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬

‫شکل مقابل از ‪ 27‬مکعب کوچک درست شده است‬

‫آن ها را رنگ کرده و پس از خشک شدن رنگ ها‪ 27 ،‬مکعب را جدا می کنیم‪.‬‬
‫چند مکعب اص ًال رنگ نشده است؟‬
‫چند مکعب فقط یک سطحشان رنگ شده است؟‬
‫چند مکعب فقط دو سطحشان رنگ شده است؟‬
‫چند مکعب فقط سه سطحشان رنگ شده است؟‬

‫فرهنگ خواندن‬
‫برای پیدا کردن حاصل ضرب دو عدد‪ ،‬چند روش یاد گرفتید‪:‬‬

‫=‪9*3‬‬ ‫‪1‬ــ به کمک رسم شکل‬

‫=‪4*4‬‬ ‫‪2‬ــ با کمک محور‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬

‫=‪9*5=9+9+9+9+9‬‬ ‫‪3‬ــ با کمک جمع کردن‬

‫=(‪8*9=)5*9( + )3*9‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪4‬ــ با استفاده از ضرب های ساده تر‬

‫=‪2*4‬‬ ‫‪ 5‬ــ با استفاده از اشیا مثل مهره یا چینه‬

‫حل مسئله از ماشین حساب استفاده می کنیم‪.‬‬‫‪6‬ــ به کمک ماشین حساب ‪ ،‬الب ّته در زمان ّ‬
‫الزم است جدول ضرب را با تمرین کردن به خاطر بسپاریم و حفظ کنیم‪.‬‬
‫‪78‬‬
 ‫فصل‪ : 5‬مساحت و محیط‬

‫در گذشتههای دور در کنار رودخانهی نیل در مصر‪ ،‬زمینهای کشاورزی زیادی بود‪.‬‬
‫وقتی آب رودخانه نیل خیلی زیاد میشد و باال میآمد‪ ،‬همهی زمینها زیر آب میرفتند‪.‬‬
‫مشخص کردن حدود زمینهای کشاورزی اطراف رودخانه از روشهای‬ ‫مصریها برای ّ‬
‫مختلفی استفاده کردند و به این ترتیب کم کم علم هندسه به وجود آمد‪.‬‬
‫‪79‬‬
‫‪79‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪1‬ــ رضا ‪ 4‬تا بستهی ‪ 6‬تایی شکالت قهوه ای و‪ 3‬تا بسته ‪4‬تایی شکالت شیری دارد‪.‬‬
‫رضا چند تا شکالت دارد؟‬
‫‪1‬ــ تعداد شکالتهای قهوه ای را پیدا کنید‪.‬‬
‫‪2‬ــ تعداد شکالتهای شیری را پیدا کنید‪.‬‬
‫‪3‬ــ تعداد شکالتهای رضا را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ سپیده ‪ 2‬دسته گل رز قرمز که هر دسته ‪ 3‬تا گل داشت‪ ،‬خریداری کرد‪ .‬او همچنین ‪ 3‬دسته گل‬
‫رز سفید خرید که در هر دسته ‪ 4‬تا گل بود‪ .‬سپیده چند تا گل خریده است؟‬
‫مانند مسئلهی باال ابتدا مسئلههای کوچک را بنویسید‪.‬‬
‫‪1‬ــ‬

‫‪2‬ــ‬

‫‪3‬ــ‬

‫‪3‬ــ محمود ‪ 15‬عکس گل دارد‪.‬برادرش ‪ 5‬تا عکس گل کمتر از او دارد‪.‬‬

‫این دو برادر روی هم چند تا عکس گل دارند؟‬

‫تبدیل کردن مسئله به چند مسئله ی کوچک تر و مرحله مرحله کردن آن کمک می کند تا پیچیدگی بعضی‬ ‫‪80‬‬
‫حل مسئلههای کوچک‪ ،‬مرحله به مرحله به پاسخ سؤال نزدیک میشویم‪.‬‬ ‫از مسئله ها کمتر شود‪ .‬با ّ‬
 ‫‪4‬ــ شکلهای زیر از خطهای مختلفی درست شده است‪ .‬مانند نمونه آن خط ها را جدا کنید‪.‬‬

‫‪ 5‬ــ شکلهای زیر نیز از قطعات مختلف درست شده است‪ .‬مانندنمونه آن قطعه ها را جدا کنید‪.‬‬

‫‪6‬ــ مربّع زیر از چه شکل های هندسی درست شده است؟ آن ها را مشخّص کنید‪.‬‬

‫‪81‬‬
‫‪81‬‬ ‫توجه‬
‫تبدیل مسئله به مسئله های کوچک و مرحله ای در شکل های هندسی نیز انجام می شود‪.‬با ّ‬
‫به موضوع مسئله می توان مسئله های هندسی ساده تر را تشخیص داد‪.‬‬
 ‫خط‪ ،‬نیم خط و پاره خط‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ ّ‬
‫خط راست روبه رو را با دو حرف نام گذاری کنید‪.‬‬
‫س‬ ‫د‬ ‫روی ّ‬
‫خط راست روبه رو یک نقطه به نام «م» بگذارید‪.‬‬
‫با این نقطه دو نیم خط به وجود آمد‪.‬‬

‫عالمتهای پیکان چه چیز را نشان میدهد؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫خط راست «م ن» را با خط کش بکشید‪ .‬روی آن دو نقطه ی «س» و «د» را انتخاب کنید‪ .‬پاره ّ‬
‫خط «س د» را با خط کش‬ ‫‪2‬ــ ّ‬
‫اندازه بگیرید و یک پاره خط به همان اندازه رسم کنید‪ .‬چرا دو سر پاره خط را نقطه می گذاریم؟‬

‫انجام بده‬

‫دور تا دور نقطه ی «م»‪ ،‬به کمک خط کش و مانند مثال نقطه هایی پیدا کنید که با نقطه ی «م» به فاصله ی ‪ 2‬سانتی متر باشند‪.‬‬
‫چند نقطه می توان پیدا کرد؟‬
‫الف‬
‫‪ 2‬سانتی متر‬ ‫اگر این نقطه ها خیلی به هم نزدیک شوند‪ ،‬چه شکلی درست می شود؟‬
‫م‬ ‫ب‬ ‫در این صورت نقطه ی «م» چه نقطه ای است؟‬

‫‪82‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫چرا؟‬ ‫خط راست را اندازه گیری کرد؟‬ ‫‪1‬ــ آیا میتوان یک ّ‬
‫‪2‬ــ با خط کش پاره خطهای زیر را اندازه بگیرید و با واحدهای سانتی متر و میلی متر بنویسید‪.‬‬
‫  س‬ ‫د   ‬ ‫=سد‬ ‫میلی متر‬
‫=سد‬ ‫سانتی متر‬
‫                                                                                                                                    م‬

‫=من‬ ‫میلی متر‬

‫=من‬ ‫سانتی متر‬
‫      ن‬

‫‪3‬ــ در شکل زیر سه ّ‬

‫خط راست دو به دو همدیگر را قطع کرده اند‪ .‬نقاط روی شکل را نام گذاری کنید‪.‬‬
‫از برخورد این سه خط چه شکلی به وجود آمده است؟‬
‫دور این شکل را رنگ کنید‪.‬‬
‫آن را نام ببرید‪.‬‬ ‫دور این شکل چند پاره خط دارد؟‬

‫انجام بده‬ ‫فاصله ی بین نقطه های روی دایره و نقطه ی «م» را با خط کش اندازه بگیرید‪.‬‬
‫م‬ ‫آیا اندازه ی این پاره خط ها برابر است؟‬
‫نام این پاره خط ها چیست؟‬

‫م‬
‫ن‬ ‫ ب‬ ‫خط «ب م» چیست؟‬ ‫نام پاره ّ‬
‫نام پاره ّ‬
‫خط «ب ن» چیست؟‬
‫نام پاره ّ‬
‫خط «م ن» چیست؟‬

‫‪83‬‬
‫‪83‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪1‬ــ در شکل مقابل ‪ 4‬خطّ راست یکدیگر را قطع کرده اند‪.‬‬

‫نقاط را نام گذاری کنید‪.‬‬
‫از برخورد این ‪ 4‬خط چه شکلی به وجود آمده است؟‬

‫ آ‬ ‫‪2‬ــ پنج ضلعی مقابل را به صورت «آب ج د ه» میخوانیم‪ .‬شکلهای زیر را نام ببرید و زیر هرکدام بنویسید‪.‬‬
‫ ب‬ ‫ ه‬

‫ آ‬ ‫و‬
‫ ج‬ ‫ آ‬
‫ آ  د‬

‫ ب‬
‫ ب‬ ‫ ه‬
‫ د‬

‫ ب‬ ‫ ج‬
‫ ج‬ ‫ ج‬ ‫ د‬

‫‪3‬ــ با خط کش یک چهار ضلعی‪ ،‬یک ‪ 5‬ضلعی و یک ‪ 6‬ضلعی رسم و نام گذاری کنید‪.‬‬

‫مستطیل ‪ 4‬گوشه دارد‪ .‬گوشه های مقابل را به هم وصل کرده ایم‪ .‬به این پاره خط های قرمز رنگ‪،‬‬
‫انجام بده‬
‫قطرهای مستطیل می گویند‪ .‬حاال شما قطرهای شکل های زیر را رسم کنید‬
‫و تعداد قطرهای هر شکل را بنویسید‪.‬‬

‫‪84‬‬
 ‫محیط‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ دورتادور شکلهای زیر را با مداد رنگی پررنگ کنید‪.‬‬

‫مشخص شده شروع کنید‪ .‬دور شکل را پر رنگ کنید و مانند نمونه بنویسید که دور آن از چه قسمتهایی‬ ‫‪2‬ــ از نقطهی ّ‬
‫تشکیل شده است تا دوباره به نقطه ی شروع برسید‪.‬‬
‫ د‬ ‫ ج‬
‫ ب‬
‫ ج‬
‫ ب‬ ‫ د‬
‫و‬
‫ م‬ ‫ س‬ ‫ آ‬ ‫ ه‬
‫(‪)1‬‬ ‫(‪)2‬‬

‫‪ +‬پاره ّ‬
‫خط م د ‪ :‬دور شکل ‪1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪ :‬دور شکل ‪2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪3‬ــ اندازهی دور تا دور شکل را محیط آن شکل میگویند‪ .‬با خط کش ضلع ها (پاره خط ها) را اندازه بگیرید و محیط هر‬
‫شکل را با نوشتن یک جمع پیدا کنید‪.‬‬

‫‪ :‬محیط‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪ :‬محیط‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬

‫توجه به اندازههای نوشته شده طول پاره ّ‬

‫خط قرمز را پیدا کنید‪.‬‬ ‫‪4‬ــ با ّ‬
‫‪2‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪1‬‬

‫‪85‬‬
‫‪85‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫‪1‬ــ با خط کش اندازهی ضلع ها را پیدا و محیط شکل را به دست آورید‪.‬‬

‫‪2‬ــ ابتدا اندازهی ضلعهایی را که داده نشده است‪ ،‬پیدا کنید؛ سپس با نوشتن یک جمع محیط شکل را پیدا کنید‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪4‬‬

‫‪3‬ــ با کمک ضرب محیط شکلها را پیدا کنید‪.‬‬

‫= محیط‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫= محیط‬ ‫*‬ ‫=‬ ‫= محیط‬ ‫*‬ ‫=‬

‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪7‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪4‬ــ میخواهید دور تا دور لبهی لیوان را اندازه بگیریم‪ .‬برای این کار یک نخ بردارید‪ .‬دور لبهی لیوان بگردانید‪.‬تا به نقطهی‬
‫شروع برسید‪.‬حاال نخ را باز کنید و روی یک خط کش بگذارید‪ .‬دور تا دور لبهی لیوان شما چند سانتی متر شد؟‬

‫‪86‬‬
 ‫‪1‬ــ نام هر شکل را بنویسید و محیط آن را با کمک ضرب پیدا کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫شکل سمت چپ چند قطر دارد؟‬

‫‪3‬‬
‫‪4‬‬

‫‪7‬‬

‫‪2‬ــ طول خط های شکسته را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫در کدام شکل محیط را به دست آورده اید؟ چرا؟‬

‫‪3‬ــ یک مزرعه ی مستطیل شکل به طول ‪ 24‬متر و عرض ‪ 10‬متر است‪.‬‬

‫اگر بخواهیم دور تا دور این زمین را دیوار بکشیم‪ ،‬باید چند متر دیوار بکشیم؟‬

‫حدس بزن‬
‫می خواهیم طول ّ‬
‫خط خمیده را پیدا کنیم‪.‬برای این کار روی آن چند نقطه انتخاب کرده و آن ها را به هم وصل می کنیم‪.‬‬
‫طول پاره خط ها را اندازه بگیرید و با هم جمع کنید‪.‬‬

‫آیا مجموع طول پاره خط ها به طور تقریبی با طول قطعه خطّ خمیده برابر است؟‬
‫چگونه می توان د ّقت کار را باال برد؟‬

‫‪87‬‬
‫‪87‬‬
 ‫اندازه ی سطح‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ روی سطح نیمکت خود دست بکشید‪.‬‬

‫روی سطح کتاب ریاضی خود دست بکشید‪.‬‬
‫سطح روی میز مقابل را رنگ کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ اندازه‌ی سطح کدام مر ّبع بیشتر است؟ آن را رنگ کنید‪ .‬با کمک یک کاغذ ش ّفاف اندازه‌ی این دو سطح را مقایسه کنید‪.‬‬

‫‪3‬ــ دو شکل زیر را روی کاغذ ش ّفاف بکشید‪ .‬دور هر شکل را با قیچی ببرید‪ .‬با قیچی شکل سمت راست را ّتکه ّتکه کنید و روی‬
‫شکل سمت چپ قرار دهید‪.‬‬
‫آیا به طور کامل شکل سمت چپ را می‌پوشاند؟‬
‫اندازه‌ی سطح کدام شکل بیشتر است؟ چرا؟‬

‫‪4‬ــ از هر کدام از شکل‌های زیر ‪ 10‬عدد روی کاغذ ش ّفاف بکشید و دور آن ها را ببرید‪.‬‬
‫سطح سه مستطیل زیر را با شکل موردنظر بپوشانید‪.‬‬
‫تعداد شکل‌هایی که برای پوشاندن آن ها استفاده کرده اید را بنویسید‪.‬‬
‫کار کردن با کدام یک ساده تر بود؟‬

‫‪88‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫‪1‬ــ یک مستطیل را روی سه نوع سطح شطرنجی گذاشته ایم‪ .‬با شمردن تعداد شکلهایی که داخل مستطیل‬
‫قرار گرفته اند‪ ،‬اندازهی سطح را با واحد داده شده بنویسید‪.‬‬

‫= اندازهی سطح‬

‫شمردن کدام شکل راحت تر بود؟‬

‫چرا اندازهی سطح یک مستطیل سه جواب متفاوت دارد؟‬
‫شما کدام واحد را برای اندازه گرفتن سطح انتخاب میکنید؟‬

‫توجه به واحد ّ‬
‫مشخص شده‪ ،‬اندازهی هر سطح را بنویسید‪.‬‬ ‫‪2‬ــ با ّ‬

‫واحد سطح‬

‫واحد سطح‬

‫‪89‬‬
‫‪89‬‬ ‫به اندازه ی سطح هر شکل مساحت می گویند‪.‬‬
 ‫‪1‬ــ مساحت رنگ شده در کدام شکل بیشتر است؟ از عالمت < یا = یا > استفاده کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫برای پاسخ خود دلیل بیاورید و با هم کالسیهای خود گفت وگو کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ مساحت شکل زیر را با واحد رنگ شده بنویسید‪.‬‬

‫مساحت=‬ ‫مساحت=‬

‫‪3‬ــ شکل تانگرام را از انتهای کتاب ببرید‪ 7 .‬قطعهی آن را از بیشترین مساحت به کمترین مساحت بنویسید‪.‬‬
‫کمترین مساحت‪:‬‬ ‫بیشترین مساحت‪:‬‬
‫اگر با این ‪ 7‬قطعه شکلهای مختلفی بسازیم‪ ،‬آیا مساحت همهی شکلهای ساخته شده‪ ،‬برابر است؟ چرا؟‬

‫‪1‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪5‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪90‬‬
 ‫واحد اندازه گیری سطح‬

‫مشخص شده‪ ،‬مساحت مر ّبع را زیر آن بنویسید‪.‬‬ ‫توجه به شکل مر ّبع و واحد ّ‬
‫‪1‬ــ با ّ‬ ‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫چرا مساحت مر ّبع (اندازهی سطح) سه پاسخ متفاوت دارد؟‬

‫مساحت =‬ ‫مساحت =‬ ‫مساحت =‬

‫توجه به شکل و واحد داده شده ّ‬
‫مشخص کنید که مساحت شکل بین کدام دو عدد قرار میگیرد؟‬ ‫‪2‬ــ با ّ‬

‫واحد است‪.‬‬ ‫و‬ ‫مساحت برگ بین‬ ‫واحد است‪.‬‬ ‫و‬ ‫مساحت شکل بین‬

‫‪3‬ــ شکل زیر را روی کاغذ ش ّفاف بکشید و دور آن را قیچی کنید و هر بار روی یکی از دو سطح شطرنجی زیر قرار دهید‪ .‬با‬
‫شمردن مر ّبعهای واحد مساحت شکل را بین دو عدد بنویسید‪.‬‬

‫شمردن کدام واحد راحت تر بود؟‬

‫کدام واحد عدد دقیق تری میدهد؟‬

‫است‪.‬‬ ‫و‬ ‫مساحت بین‬ ‫است‪.‬‬ ‫و‬ ‫مساحت بین‬

‫‪91‬‬
‫‪91‬‬
 ‫‪1‬ــ مر ّبع روبه رو به ضلع ‪ 1‬سانتی متر است‪.‬‬ ‫کار در کالس‬
‫برای اینکه اندازهی سطح و مساحت شکلها پاسخهای متفاوتی نداشته باشد‪ ،‬مر ّبعی به ضلع یک‬
‫سانتی متر رسم نموده و آن را واحد سطح در نظر میگیریم و به آن ‪ 1‬سانتی متر مر ّبع میگوییم‪.‬‬
‫مشخص کنید مساحت هر شکل چند سانتی متر مر ّبع است؟‬ ‫توجه به شکل ّ‬ ‫با ّ‬

‫سانتی متر مربّع‬ ‫سانتی متر مربّع‬ ‫سانتی متر مربّع‬ ‫سانتی متر مربّع‬

‫‪2‬ــ با شمردن مر ّبعهای واحد‪ ،‬مساحت مستطیل ها و مر ّبعها را بنویسید‪.‬‬

‫واحد‬ ‫واحد‬ ‫واحد‬ ‫واحد‬ ‫واحد‬

‫برای پیدا کردن تعداد مر ّبع واحد چه راه بهتری غیر از شمردن آن ها پیشنهاد می کنید؟‬

‫‪3‬ــ به کمک راه ّ‬

‫حل خود مساحت مر ّبع و مستطیل زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪ 2‬سانتی متر‬

‫‪ 4‬سانتی متر‬ ‫‪ 2‬سانتی متر‬

‫‪92‬‬
 ‫‪1‬ــ مساحت شکلهای زیر را مانند نمونه پیدا کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫‪ 6‬سانتی متر‬
‫‪ 3‬سانتی متر‬

‫‪2‬سانتی متر‬
‫‪ 4‬سانتی متر‬

‫=‪ =2*3‬مساحت مستطیل‬ ‫سانتی متر مربّع‬ ‫= مساحت مستطیل‬ ‫سانتی متر مربّع‬
‫‪ 7‬سانتی متر‬

‫‪ 4‬سانتی متر‬

‫‪ 5‬سانتی متر‬

‫= مساحت مربّع‬ ‫سانتی متر مربّع‬ ‫= مساحت مستطیل‬ ‫سانتی متر مربّع‬

‫‪2‬ــ مساحت یک مستطیل ‪ 48‬سانتی متر مربّع است‪.‬اگر یک ضلع آن ‪ 6‬سانتی متر باشد‪،‬ضلع دیگر آن چند سانتی متر است؟‬

‫‪2‬‬
‫‪3‬ــ مساحت مستطیل ها را پیدا کنید‪ .‬چه نتیجه ای می گیرید؟‬
‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬

‫‪4‬ــ مساحت شکلهای زیر را پیدا کنید‪( .‬خط چین ها برای راهنمایی شما رسم شدهاند‪).‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬

‫‪93‬‬
‫‪93‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬

‫می خواهیم اندازه ی ّ‬

‫خط شکل زیر را با کمک یک نخ پیدا کنیم‪.‬‬
‫روش کار را توضیح دهید‪:‬‬

‫تمرین‬
‫‪1‬ــ محیط مثلث ها را پیدا کنید‪.‬چه نتیجه ای می گیرید؟‬

‫‪5‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪2‬ــ مساحت و محیط مستطیل ها را به دست آورید‪.‬‬

‫همان طور که می بینید‪ ،‬مساحت ها برابر هستند‪ .‬کدام شکل کمترین مقدار محیط را دارد؟‬

‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪3‬‬

‫= محیط‬ ‫= محیط‬ ‫= محیط‬

‫= مساحت‬ ‫= مساحت‬ ‫= مساحت‬

‫‪94‬‬
 ‫سجاده و جانماز به شکل زیر دوخته است‪ .‬او دور تا دور آن ها را تور دوخته است‪.‬‬
‫‪3‬ــ مادر سمیه برای جشن تکلیف او یک ّ‬
‫توجه به اندازههای داده شده حساب کنید چند سانتی متر تور دوخته است‪.‬‬
‫با ّ‬
‫‪20‬‬

‫‪20‬‬
‫‪ 80‬سانتیمتر‬

‫‪4‬ــ پدر علی امروز یک فرش ماشینی خرید و به خانه آمد و گفت من یک فرش ‪ 6*4‬متر خریدهام‪.‬‬
‫‪ 40‬سانتیمتر‬
‫مساحت این فرش چند متر مر ّبع است؟‬

‫‪5‬ــ روی یک مقوای زرد به طول و عرض ‪9‬و‪6‬‬

‫سانتی متر یک عکس ‪ 3*4‬چسبیده شده است‪.‬‬
‫چه سطحی از مقوای زرد دیده میشود؟‬

‫عکس‬
‫‪3*4‬‬

‫‪6‬ــ با کمک هشت ضلعی رسم شده به طورتقریبی محیط دایره را پیدا کنید‪.‬‬
‫اگر به جای هشت ضلعی یک ‪ 17‬ضلعی استفاده کنیم‪ ،‬پاسخ دقیق میشود یا نه؟ چرا؟‬

‫‪7‬ــ مساحت شکلهای زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬

‫‪95‬‬
‫‪95‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
 ‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬
‫با ‪ 7‬قطعه ی تا نگرام شکل های زیر درست شده است‪.‬سعی کنید شکل ها را بسازید‪ .‬در‪ 2‬شکل قطعات ّ‬
‫مشخص‬
‫هستند و شما باید آن ها را کنار هم قرار دهید ا ّما در‪ 3‬شکل دیگر شما باید ّ‬
‫محل ‪ 7‬قطعه را تشخیص دهید‪.‬‬

‫فرهنگ خواندن‬

‫پدر امین و اکبرکشاورز است‪ .‬او می خواهد مساحت زمین کشاورزی را محاسبه کند و آن‬
‫را بین دو پسرش به طور مساوی تقسیم کند ا ّما شکل زمین صاف نیست و پستی و بلندی هم دارد‪.‬‬
‫حسین که دانش آموز دبیرستانی است‪ ،‬پیشنهاد جالبی داد‪ .‬او گفت‪ :‬ابتدا زمین را به مثلث های‬
‫کل زمین به دست می آید‪.‬‬‫مختلف تقسیم کنید‪ .‬اگر مساحت مثلث ها را با هم جمع کنید‪ ،‬مساحت ّ‬
‫امین و اکبر گفتند چگونه باید مساحت مثلث را پیدا کنیم؟‬
‫حسین گفت سال آینده درس محاسبه ی مساحت مثلث را یاد می گیریم ا ّما روش تبدیل یک‬
‫مساحی می گویند و در گذشته ها نیز از همین روش برای پیدا کردن مساحت زمین ها‬ ‫زمین به مثلث را ّ‬
‫استفاده میکردند‪.‬‬

‫‪96‬‬
 ‫فصل‪ : 6‬جمع و تفریق‬

‫بعضی از روش هایی که شما در مدرسه می خوانید با شیوه هایی که مغازه دارها در هنگام خرید و‬
‫فروش استفاده می کنند‪ ،‬متفاوت است‪.‬آن ها از روش های محاسبه ی ذهن به خوبی استفاده کرده‬
‫و جواب مورد نظر خود را پیدا می کند‪ .‬ا ّما شاید حتی سواد خواندن و نوشتن نداشته باشند و یا‬
‫نتوانند به بعضی از مسئله های کتاب درسی شما هم جواب بدهند‪.‬‬
‫‪97‬‬
‫‪97‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫در مسئلههای زیر فقط نوع عمل را تشخیص دهید‪( .‬به دست آوردن جواب الزم نیست)‬
‫‪+‬‬ ‫ــ‬ ‫×‬ ‫÷‬ ‫‪1‬ــ هر سال ‪365‬روز دارد‪.‬هر روز ‪ 24‬ساعت است‪.‬هر سال چند ساعت است؟‬
‫می توانیم به طور ساده بگوییم ‪ 300‬تا ‪ 20‬تا چقدر می شود؟‬

‫‪2‬ــ فاصلهی شهر تهران تا قم ‪123‬کیلومتر است‪.‬از قم تا کاشان نیز ‪123‬کیلومتر است‪.‬‬
‫فاصلهی تهران تا کاشان چند کیلومتر است؟‬
‫‪+‬‬ ‫ــ‬ ‫×‬ ‫÷‬
‫فاصلهی شهرها را به صورت تقریبی برای مثال ‪ 100‬کیلومتر بیان کنید‪.‬‬

‫‪3‬ــ بلندترین قلّهی ایران قلّه ی دماوند است که ‪ 5671‬متر بلندی دارد‪ .‬بلندترین قلّه ی روی زمین قلّهی اورست است‬
‫که ‪ 8848‬متر بلندی دارد‪.‬قلّهی اورست چند متر از قلّهی دماوند بلندتر است؟‬
‫÷ × ــ ‪+‬‬

‫‪ 8884‬متر‬

‫‪ 5671‬متر‬

‫‪4‬ــ روز ‪ 12‬فروردین ماه مردم در ایران به جمهوری اسالمی رأی دادند‪ .‬تعداد رأیهای سه تا از صندوقها به ترتیب‬
‫‪ 6539، 4834، 7895‬بود‪ .‬چند رأی به این سه صندوق ریخته شده است؟‬

‫‪+‬‬ ‫ــ‬ ‫×‬ ‫÷‬

‫مشخص شود‪.‬‬ ‫حل مسئله ّ‬‫گاهی از اوقات استفاده از عددهای تقریبی کمک می کند تا راه ّ‬ ‫‪98‬‬
‫پس از اینکه راه ّ‬
‫حل مسئله را تشخیص دادید‪ ،‬می توانید عددهای اصلی مسئله را به کار ببرید‪.‬‬
 ‫حل مسئله ساده تر‬

‫‪1‬ــ تعداد قطرهای یک ‪ 20‬ضلعی بیشتر است یا تعداد قطرهای یک ‪ 19‬ضلعی؟‬

‫برای پاسخ دادن به این سؤال بهتر است قطرهای سه ضلعی‪ ،‬چهارضلعی‪ ،‬پنج ضلعی و شش ضلعی را رسم کنید‪.‬‬
‫سپس برای مسئلهی اصلی پاسخ پیدا کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ شکلهای زیر با ترتیب و الگوی مشخّص ساخته میشوند‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫اگر شکل دهم با ‪ 27‬چوب کبریت ساخته شود‪ ،‬شکل یازدهم با چند چوب کبریت ساخته میشود؟‬
‫آیا الزم است شکل دهم و یازدهم را بکشید؟‬

‫‪99‬‬
‫‪99‬‬ ‫ساده کردن مسئله کمک می کند الگو ها و نظم های مسئله آشکار شوند تا‬
‫به کمک آن بتوانیم پاسخ مسئله ی اصلی را پیدا کنیم‪.‬‬
 ‫مقایسه ی عددها‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ با کمک شکل‪ ،‬دو عدد داده شده را با هم مقایسه کنید‪.‬‬

‫توضیح دهید که چگونه دوعدد را مقایسه کردید‪.‬‬

‫‪2‬ــ برای مقایسهی دو عدد ‪ 3425‬و ‪ 3431‬ابتدا دو عدد را با حذف رقمهای یکان‪ ،‬دهگان و صدگان (و قرار دادن صفر‬
‫به جای آن ها) بنویسید و مقایسه کنید‪.‬‬
‫حاال با حذف رقمهای یکان و دهگان بنویسید و مقایسه کنید‪.‬‬
‫حاال با حذف رقمهای یکان دو عدد را بنویسید و مقایسه کنید‪.‬‬
‫کدام یک از حالتها مناسب تر است؟ چرا؟‬

‫‪3‬ــ برای مقایسه دو عدد ‪ 3044‬و ‪ 2857‬آن ها را با حذف رقمهای یکان‪ ،‬دهگان و صدگان بنویسید‪.‬‬

‫‪ 2857‬کنید؟ چرا؟‬ ‫آیا با همین مقایسه میتوانید دو عدد را مقایسه و عبارت را کامل ‪3024‬‬

‫‪100‬‬
 ‫‪1‬ــ عددی که هر شکل نشان میدهد را کنار آن قسمت بنویسید‪ .‬سپس عددها را با هم‬ ‫کار در کالس‬
‫مقایسه کنید‪ .‬روش مقایسه ی خود را برای هم کالسی خود توضیح دهید‪.‬‬

‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬

‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬

‫ه‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫ه‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬

‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪2‬ــ عددهای نوشته شده در هر سطر را به ترتیب از کوچک به بزرگ بنویسید‪.‬‬
‫‪4010‬‬ ‫‪4000 4020 4008‬‬
‫‪1318‬‬ ‫‪1315 1313 1316‬‬ ‫‪1319‬‬

‫انجام بده‬ ‫ضلع های مثلث های زیر را اندازه بگیرید‪.‬‬

‫مثلثی که سه ضلع برابر دارد‪ ،‬مثلث متساوی االضالع نام دارد‪ .‬مثلثی که دو ضلع (ساق)‬
‫برابر دارد‪ ،‬مثلث متساوی الساقین نام دارد‪ .‬آن ها را به رنگ آبی کنید‪.‬‬

‫‪101‬‬
‫‪101‬‬
‫‪1‬ــ جاهای خالی را با کلمهی کوچک تر یا بزرگ تر کامل کنید و برای هر کدام یک مثال بزنید‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫از عددهای سه رقمیهستند‪ ،‬مثل‪:‬‬ ‫عددهای دو رقمی‬
‫از عددهای سه رقمیهستند‪ ،‬مثل‪:‬‬ ‫عددهای چهار رقمی‬
‫از عددهای چهار رقمیهستند‪ ،‬مثل‪:‬‬ ‫عددهای دو رقمی‬

‫‪2‬ــ عالمت < یا > یا = بگذارید‪.‬‬

‫‪2000‬‬ ‫‪987‬‬ ‫‪90 + 47‬‬ ‫‪137‬‬ ‫‪450+230‬‬ ‫‪690‬‬

‫‪4970‬‬ ‫‪5020‬‬ ‫‪850-150‬‬ ‫‪610 +50‬‬ ‫‪1100+200‬‬ ‫‪1400 -1300‬‬

‫‪3‬ــ با حذف رقم یکان ‪،‬دهگان حاصل جمع و تفریق ها را به صورت تقریبی به دست آورید‪.‬‬
‫‪1437‬‬ ‫‪2439‬‬ ‫‪8451‬‬
‫‪+3256‬‬
‫______‬ ‫______‪+‬‬ ‫‪+7385‬‬
‫_______‬ ‫______‪+‬‬ ‫‪- 7349‬‬
‫_______‬ ‫______‪-‬‬

‫‪4‬ــ مقدار تقریبی حاصل هر عبارت بین کدام دو عدد قرار میگیرد؟ در دایرهها‪ ،‬عددهای هزارتایی بنویسید‪.‬‬

‫‪7625 - 4322‬‬

‫‪2345 + 4217‬‬

‫‪3423 + 2120‬‬

‫‪7‬‬ ‫کامل کن‬

‫‪1‬ــ محیط مر ّبع را به صورت زیر به دست آورید‪.‬‬
‫= اندازه ی یک ضلع × ‪= 4‬محیط مر ّبع‬ ‫×‬ ‫=‬
‫محیط مر ّبع چند برابر اندازه ی یک ضلع آن است؟‬

‫‪5‬‬ ‫‪2‬ــ محیط مثلث متساوی االضالع را به صورت باال به دست آورید‪.‬‬
‫= اندازه ی یک ضلع × ‪=3‬محیط مثلث متساوی االضالع‬ ‫×‬ ‫=‬
‫محیط مثلث متساوی االضالع چند برابر اندازه ی یک ضلع آن است؟‬

‫‪102‬‬
 ‫توجه به نمونه به دست آورید‪.‬‬
‫‪1‬ــ حاصل جمع دو عدد را با ّ‬ ‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪٣٢41‬‬ ‫‪54٣1‬‬ ‫‪٦0٢4‬‬ ‫‪4٢00‬‬

‫_______‪+‬‬
‫‪11٢7‬‬ ‫‪+ 1٢08‬‬
‫_______‬ ‫______‪+‬‬
‫‪1٣1٢‬‬ ‫______‪+‬‬
‫‪٣070‬‬
‫اضافه کردن ‪ 1000‬تایی ها ‪4٢41‬‬
‫‪+ 1٢7‬‬
‫_______‬
‫‪4٣41‬‬ ‫اضافه کردن ‪ 100‬تایی ها‬
‫‪+ 27‬‬
‫_______‬
‫‪4٣61‬‬ ‫اضافه کردن ‪ 10‬تایی ها‬
‫‪+ 7‬‬
‫_______‬
‫‪4368‬‬ ‫اضافه کردن یکی ها‬
‫توجه به نمونه به دست آورید‪.‬‬
‫‪2‬ــ حاصل تفریق دو عدد را با ّ‬
‫‪74٣8‬‬ ‫‪8947‬‬ ‫‪8٦45‬‬ ‫‪945٣‬‬
‫_______‪-‬‬
‫‪٦1٢5‬‬ ‫_______‪-‬‬
‫‪5٦٣4‬‬ ‫______‪-‬‬
‫‪70٢٣‬‬ ‫_______‪-‬‬
‫‪820٢‬‬
‫‪14٣8‬‬ ‫کم کردن ‪ 100‬تایی ها‬
‫‪- 1٢5‬‬
‫_______‬
‫‪1٣٣8‬‬ ‫کم کردن ‪ 100‬تایی ها‬
‫‪- ٢5‬‬
‫_______‬
‫‪1٣18‬‬ ‫کم کردن ‪ 10‬تایی ها‬
‫‪- 5‬‬
‫________‬
‫‪1٣1٣‬‬ ‫کم کردن یکی ها‬

‫کامل کن‬

‫‪1‬ــ محیط پنج ضلعی را با نوشتن رابطه ی آن به دست آورید‪.‬‬

‫‪6‬‬ ‫= محیط پنج ضلعی‬

‫‪2‬ــ به همین ترتیب محیط شش ضلعی را به دست آورید‪.‬‬

‫‪8‬‬ ‫= محیط شش ضلعی‬

‫‪103‬‬
‫‪103‬‬
 ‫‪1‬ــ به کمک جدولهای اعداد حاصل جمع و تفریق ها را به دست آورید‪.‬‬ ‫کار در کالس‬

‫‪10‬‬ ‫‪٢0‬‬ ‫‪٣0‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪٦0‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪110‬‬ ‫‪1٢0‬‬ ‫‪1٣0‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪1٦0‬‬ ‫‪170‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪٢00‬‬
‫‪٢10‬‬ ‫‪٢٢0‬‬ ‫‪٢٣0‬‬ ‫‪٢40‬‬ ‫‪٢50‬‬ ‫‪٢٦0‬‬ ‫‪٢70‬‬ ‫‪٢80‬‬ ‫‪٢90‬‬ ‫‪٣00‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪٣10‬‬ ‫‪٣٢0‬‬ ‫‪٣٣0‬‬ ‫‪٣40‬‬ ‫‪٣50‬‬ ‫‪٣٦0‬‬ ‫‪٣70‬‬ ‫‪٣80‬‬ ‫‪٣90‬‬ ‫‪400‬‬
‫‪11 1٢ 1٣‬‬ ‫‪14 15 1٦‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪٢0‬‬
‫‪410‬‬ ‫‪4٢0‬‬ ‫‪4٣0‬‬ ‫‪440‬‬ ‫‪450‬‬ ‫‪4٦0‬‬ ‫‪470‬‬ ‫‪480‬‬ ‫‪490‬‬ ‫‪500‬‬
‫‪٢1 ٢٢ ٢٣‬‬ ‫‪٢4 ٢5 ٢٦‬‬ ‫‪٢7‬‬ ‫‪٢8‬‬ ‫‪٢9‬‬ ‫‪٣0‬‬
‫‪510‬‬ ‫‪5٢0‬‬ ‫‪5٣0‬‬ ‫‪540‬‬ ‫‪550‬‬ ‫‪5٦0‬‬ ‫‪570‬‬ ‫‪580‬‬ ‫‪590‬‬ ‫‪٦00‬‬
‫‪٣1 ٣٢ ٣٣‬‬ ‫‪٣4 ٣5 ٣٦‬‬ ‫‪٣7‬‬ ‫‪٣8‬‬ ‫‪٣9‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪٦10‬‬ ‫‪٦٢0‬‬ ‫‪٦٣0‬‬ ‫‪٦40‬‬ ‫‪٦50‬‬ ‫‪٦٦0‬‬ ‫‪٦70‬‬ ‫‪٦80‬‬ ‫‪٦90‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪41 4٢ 4٣‬‬ ‫‪44 45 4٦‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪710‬‬ ‫‪7٢0‬‬ ‫‪7٣0‬‬ ‫‪740‬‬ ‫‪750‬‬ ‫‪7٦0‬‬ ‫‪770‬‬ ‫‪780‬‬ ‫‪790‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪51 5٢ 5٣‬‬ ‫‪54 55 5٦‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪٦0‬‬

‫‪810‬‬ ‫‪8٢0‬‬ ‫‪8٣0‬‬ ‫‪840‬‬ ‫‪850‬‬ ‫‪8٦0‬‬ ‫‪870‬‬ ‫‪880‬‬ ‫‪890‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪٦1 ٦٢ ٦٣‬‬ ‫‪٦4 ٦5 ٦٦‬‬ ‫‪٦7‬‬ ‫‪٦8‬‬ ‫‪٦9‬‬ ‫‪70‬‬
‫‪71 7٢ 7٣‬‬ ‫‪74 75 7٦‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪80‬‬
‫‪910‬‬ ‫‪9٢0‬‬ ‫‪9٣0‬‬ ‫‪940‬‬ ‫‪950‬‬ ‫‪9٦0‬‬ ‫‪970‬‬ ‫‪980‬‬ ‫‪990‬‬
‫‪81 8٢ 8٣‬‬ ‫‪84 85 8٦‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪90‬‬
‫‪91 9٢ 9٣‬‬ ‫‪94 95 9٦‬‬ ‫‪97‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪99 100‬‬

‫‪100‬‬ ‫‪٢00‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪1000‬‬

‫‪1100‬‬ ‫‪1٣00‬‬ ‫‪1800‬‬
‫‪٢٢00‬‬ ‫‪٢٦00‬‬ ‫‪٣000‬‬
‫‪٣100‬‬ ‫‪٣٣00‬‬ ‫‪٣500‬‬ ‫‪4000‬‬
‫‪4800‬‬ ‫‪4700‬‬ ‫‪4900‬‬
‫‪5100 5٢00‬‬ ‫‪5500‬‬ ‫‪5٦00‬‬ ‫‪٦000‬‬
‫‪٦100‬‬ ‫‪٦٣00‬‬ ‫‪٦500‬‬ ‫‪٦700‬‬
‫‪7100 7٢00‬‬ ‫‪7400‬‬ ‫‪7700‬‬ ‫‪8000‬‬
‫‪8٣00‬‬ ‫‪8٦00‬‬ ‫‪8900‬‬ ‫‪9000‬‬
‫‪9100‬‬ ‫‪9400‬‬ ‫‪9500‬‬ ‫‪9800‬‬ ‫‪10000‬‬

‫‪4٣57‬‬ ‫‪٦541‬‬ ‫‪75٢٣‬‬ ‫‪8741‬‬ ‫‪97٢5‬‬ ‫‪1٢79‬‬

‫‪+ ٢٣78‬‬
‫_______‬ ‫‪- ٢٢9٣‬‬
‫_______‬ ‫‪+ 1904‬‬
‫_______‬ ‫‪- 4٢٢٣‬‬
‫_______‬ ‫‪- ٣451‬‬
‫_______‬ ‫______‪+‬‬
‫‪٢5٣7‬‬

‫‪2‬ــ حاصل جمع و تفریق ها را ذهنی و یا به کمک جدولهای باال به دست آورید‪.‬‬
‫=‪9000-4000‬‬ ‫=‪7000+2000‬‬ ‫= ‪6000-300‬‬
‫= ‪5000-500‬‬ ‫= ‪4500+500‬‬ ‫= ‪3800+200‬‬
‫=‪6000-800‬‬ ‫= ‪7400+600‬‬ ‫=‪2100+1900‬‬ ‫‪104‬‬
 ‫‪1‬ــ مقدار پولهای زیر را حساب کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬

‫‪2‬ــ ساسان داخل کیف پول خود را نگاه کرد‪ 2.‬اسکناس ‪ 1000‬تومانی‪،‬یک اسکناس ‪ 2000‬تومانی و ‪ 2‬اسکناس ‪ 500‬تومانی‬
‫داشت‪.‬ساسان چقدر پول داشت؟‬

‫‪3‬ــ ستاره داخل کیف پولش را نگاه کرد‪ .‬او یک اسکناس ‪ 5000‬تومانی‪ ،‬یک اسکناس ‪ 2000‬تومانی ‪ 2‬اسکناس ‪ 1000‬تومانی‪،‬‬
‫یک اسکناس ‪ 500‬تومانی و ‪ 2‬اسکناس ‪ 100‬تومانی داشت‪ .‬پول ستاره چقدر است؟‬
‫ستاره چقدر کمتر از ساسان پول دارد؟‬

‫‪4‬ــ حاصل جمع و تفریق ها را به دست آورید‪.‬‬

‫‪2040‬‬ ‫‪8070‬‬ ‫‪4200‬‬ ‫‪8600‬‬ ‫‪7800‬‬
‫‪+ 3050‬‬
‫_______‬ ‫‪- 1050‬‬
‫_______‬ ‫‪+ 3700‬‬
‫_______‬ ‫‪- 1400‬‬
‫_______‬ ‫‪- 2900‬‬
‫_______‬

‫کامل کن‬
‫محیط شکل های زیر را به دست آورید‪(.‬همه ی ضلع های هر شکل با هم مساوی هستند‪).‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪105‬‬
‫‪105‬‬
 ‫جمع در جدول ارزش مکانی‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ حمید ‪ 4735‬ریال در قلّک خود داشت‪ .‬او ‪ 2231‬ریال دیگر را هم در قلّک ریخت‪ .‬حاال او چقدر پول دارد‪،‬‬
‫اگر پولهایش به صورت سکّههای ‪ 1‬و ‪ 10‬و ‪ 100‬و ‪ 1000‬ریالی باشد‪،‬‬
‫هـ‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫چند سکّهی ‪ 1‬ریالی دارد؟‬
‫‪4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫چند سکّهی ‪ 10‬ریالی دارد؟‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫چند سکّهی ‪ 100‬ریالی دارد؟‬
‫چند سکّهی ‪ 1000‬ریالی دارد؟‬
‫‪2‬ــ حمید ‪ 6966‬ریال در قلّک خود دارد‪ .‬او در این هفته ‪ 1221‬ریال پسانداز کرد و در قلّک انداخت‪.‬‬
‫حاال چقدر پول دارد؟‬
‫هـ‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬
‫چند سکّهی ‪ 1‬ریالی دارد؟‬
‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪+1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫چند سکّهی ‪ 10‬ریالی دارد؟‬
‫‪7‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫چند سکّهی ‪ 100‬ریالی دارد؟‬
‫‪8‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬

‫اگر ‪ 10‬تا ‪ 100‬ریالی را با یک ‪ 1000‬ریالی عوض کند‪ ،‬چند تا سکّهی ‪ 100‬ریالی برای او باقی میماند؟‬
‫با یک سکّهی ‪ 1000‬ریالی که از عوض کردن با سکّه ‪ 100‬ریالی گرفته‪ ،‬روی هم چند سکّهی ‪ 1000‬ریالی دارد؟‬

‫‪3‬ــ جمعی که شکل زیر نشان میدهد را در جدول ارزش مکانی بنویسید‪.‬‬
‫این ‪ 10‬سکّهی ‪ 10‬ریالی را با چه سکّه ای عوض میکنید؟‬

‫‪1000‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬

‫هـ‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫‪1‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪1000‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪106‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫توجه به شکلها جمع ها را انجام دهید و یا برای جمعهای داده شده شکل بکشید‪.‬‬
‫با ّ‬
‫‪٢٣٣٣‬‬
‫‪+ ٢٢44‬‬
‫_______‬

‫‪1357‬‬ ‫‪2013‬‬
‫‪+ 1391‬‬
‫______‬ ‫‪+ 1020‬‬
‫_______‬

‫کامل کن‬ ‫محیط مستطیل را به دو صورت به دست آورید‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫‪4‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3‬‬

‫= ‪ = 4 + 6 + 4 + 6‬محیط مستطیل‬ ‫= محیط مستطیل‬

‫=(‪ =)2*4(+)2*6‬محیط مستطیل‬ ‫= محیط مستطیل‬

‫‪107‬‬
‫‪107‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪1‬ــ در یک باغ ‪ 2‬نوع درخت کاشته شده است‪.‬‬

‫‪ 1143‬درخت پرتقال و ‪ 185‬درخت نارنگی‪.‬‬
‫این باغ چند درخت دارد؟‬

‫‪2‬ــ هاجر ‪ 1700‬تومان و سارا ‪ 4350‬تومان پول دارد‪ .‬پول این دو نفر روی هم چقدر است؟‬

‫‪3‬ــ در یک شهر ‪ 3845‬دانش آموز پسر و ‪ 3751‬دانش آموز دختر درس میخوانند‪ .‬این شهر چند دانش آموز دارد؟‬

‫‪4‬ــ حاصل جمع ها را به دست آورید‪.‬‬

‫‪4030‬‬ ‫‪4789‬‬ ‫‪7025‬‬ ‫‪6002‬‬
‫_______‪+‬‬
‫‪2107‬‬ ‫_______‪+‬‬
‫‪1351‬‬ ‫_______‪+‬‬
‫‪1801‬‬ ‫_______‪+‬‬
‫‪1899‬‬

‫محیط مستطیل ها را با نوشتن رابطه ی محیط به دست آورید‪.‬‬ ‫کامل کن‬

‫‪9‬‬
‫‪5‬‬
‫‪7‬‬
‫‪3‬‬

‫) = عرض × ‪ + 2‬طول × ‪ = 2‬محیط مستطیل‬ ‫×‬ ‫)‪(+‬‬ ‫×‬ ‫=(‬

‫= محیط مستطیل‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬

‫‪108‬‬
 ‫تفریق در جدول ارزش مکانی‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ حمید ‪ 6647‬ریال در قلّک خود پول داشت‪ .‬او ‪ 2325‬ریال از پولهایش را برداشت‪.‬‬
‫حاال چقدر پول دارد؟‬
‫هـ‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪-2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬

‫چند سکّهی ‪ 1‬ریالی دارد؟‬

‫چند سکّهی ‪ 10‬ریالی دارد؟‬
‫چند سکّهی ‪ 100‬ریالی دارد؟‬
‫چند سکّهی ‪ 1000‬ریالی دارد؟‬

‫‪2‬ــ حمید ‪ 4321‬ریال در قلّک دارد‪ .‬این هفته ‪ 1150‬ریال از قلّک خود برداشت و خرج کرد‪.‬‬
‫حاال چقدر پول دارد؟‬
‫هـ‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪-1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬

‫چند تا سکّهی ‪ 1‬ریالی دارد؟‬

‫آیا میتواند از سکّههای ‪ 10‬ریالی خود ‪ 5‬تا بردارد؟‬
‫اگر ‪ 1‬سکّهی ‪ 100‬ریالی را با ‪ 10‬تا سکّهی ‪ 10‬ریالی عوض کند‪ ،‬چند تا سکّهی ‪ 10‬ریالی خواهد داشت؟‬

‫حاال ‪ 5‬تا از سکّههای ‪ 10‬ریالی را برمیدارد‪ ،‬چند تا سکّهی ‪ 10‬ریالی میماند؟‬

‫توجه به اینکه یک سکّهی ‪ 100‬ریالی را برای تعویض با سکّههای ‪ 10‬ریالی داده است‪ ،‬چند سکّهی ‪ 100‬ریالی‬ ‫با ّ‬
‫برایش میماند؟‬
‫چند سکّهی ‪ 1000‬ریالی دارد؟‬
‫توجه به شکل‪ ،‬تفریق را در جدول ارزش مکانی انجام دهید‪.‬‬ ‫‪3‬ــ با ّ‬
‫ص هـ‬ ‫ی د‬
‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪109‬‬
‫‪109‬‬
‫توجه به شکل‪ ،‬حاصل تفریق ها را به دست آورید و یا برای تفریقهای داده شده‪ ،‬شکل بکشید‪.‬‬
‫با ّ‬ ‫کار در کالس‬

‫‪٣4٣5‬‬
‫‪- 11٢٣‬‬
‫______‬

‫یک دسته ی ‪ 1000‬تایی که‬

‫به ‪ 10‬تا ‪ 100‬تایی تبدیل شده است‬

‫‪2512‬‬ ‫‪32459‬‬
‫‪-1351‬‬ ‫‪-2356‬‬

‫‪1‬ــ تعداد کل مر ّبع ها را با نوشتن ضرب و جمع به دست آورید‪.‬‬ ‫کامل کن‬

‫)‬ ‫×‬ ‫)‪(+‬‬ ‫×‬ ‫=(‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬

‫‪2‬ــ حاصل عبارت ها را به دست آورید‪.‬‬
‫= (‪4 × )7+2‬‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫= ‪) 3+ 5(× 8‬‬ ‫×‬ ‫=‬
‫= (‪)7-5(× )8 - 3‬‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫= (‪)8 ÷ 4( + )7 × 5‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬

‫‪110‬‬
 ‫‪1‬ــ فهیمه از سکینه پرسید‪ .‬چقدر پول داری؟ سکینه گفت اگر ‪ 1750‬تومان از پدرم بگیرم‪،‬‬ ‫تمرین‬
‫پولهایم ‪ 4000‬تومان میشود‪ .‬سکینه چقدر پول داشت؟‬

‫‪2‬ــ قیمت یک پیراهن ‪ 8900‬تومان بود‪.‬اگر ‪ 9‬تا اسکناس ‪ 1000‬تومانی به فروشنده بدهیم‪ ،‬چقدر باید پس بگیریم؟‬

‫‪3‬ــ کوچک ترین عدد سه رقمیرا از بزرگ ترین عدد ‪ 4‬رقمیکم کرده ایم‪ ،‬حاصل چند شده است؟‬

‫‪4‬ــ با رقمهای ‪ 2،7،1،5‬بزرگ ترین و کوچک ترین عدد ‪ 4‬رقمی را بسازید‪.‬‬

‫اختالف این دو عدد را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪5‬ــ ارتفاع قلّهی توچال ‪ 3933‬متر و قلّهی دنا ‪ 5200‬متر است‪ .‬قلّهی توچال چند متر از دنا کوتاه تر است؟‬

‫‪6‬ــ حاصل تفریق ها را به دست آورید‪.‬‬

‫‪3000‬‬ ‫‪8050‬‬ ‫‪8040‬‬ ‫‪7300‬‬
‫_______‪-‬‬
‫‪1234‬‬ ‫_______‪-‬‬
‫‪3027‬‬ ‫_______‪-‬‬
‫‪5205‬‬ ‫_______‪-‬‬
‫‪2170‬‬

‫‪111‬‬
‫‪111‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬
‫دو عدد را بخوان‬ ‫توضیح دهید نمودار مقابل به ترتیب چه ا ّتفاقی می افتد؟‬
‫اگر دو عدد ‪ 500‬و ‪ 600‬خوانده شود‪ ،‬عددی که نوشته می شود چیست؟‬
‫دو عدد را مقایسه کن‬

‫عدد کوچک تر را از عدد بزرگ تر کم کن‬

‫حاصل را بنویس‬

‫تمرین‬

‫‪1‬ــ قطار تهران ــ مشهد در ایستگاه تهران ‪ 412‬نفر سوار کرد‪ .‬در ایستگاه گرمسار ‪ 21‬نفر مسافر و در‬
‫ایستگاه سبزوار ‪ 78‬نفر مسافر سوار کرد‪ .‬این قطار در این سه ایستگاه چند مسافر سوار کرده است؟‬

‫‪2‬ــ در تظاهرات روز قدس‪ ،‬از دبستان آزادی فلسطین ‪ 750‬نفر و از دبستان ایثار ‪ 450‬نفر و از دبستان شهید مطهری ‪ 600‬نفر‬
‫دانش آموز شرکت کردند‪ .‬از این سه مدرسه روی هم چند نفر در این راهپیمایی شرکت کردند؟‬

‫‪112‬‬
 ‫‪3‬ــ کتابی ‪ 1160‬صفحه داشت‪ .‬مینا هفتهی ا ّول ‪ 235‬صفحه‪ ،‬هفتهی دوم ‪ 471‬صفحه و‬
‫هفتهی سوم ‪ 150‬صفحه از آن را خوانده است‪.‬‬
‫مینا چند صفحه از این کتاب را هنوز نخوانده است؟‬

‫توجه به قیمت میوه ها‬

‫‪4‬ــ حمیده خانم به میوه فروشی رفت‪ .‬او از میوه های سیب‪ ،‬گالبی و هلو هر کدام یک کیلوگرم خرید‪ .‬با ّ‬
‫حمیده خانم چقدر پول داده است؟‬
‫‪ ٢750‬تومان ‪ ٣100‬تومان‬

‫‪ ٢700‬تومان‬

‫‪5‬ــ در شکل زیر فاصلهی شهر ها به کیلومتر نوشته شده است‪ .‬مسافری میخواهد از شهر کرمانشاه و از مسیر تهران و ساری‬
‫مقدس برود‪ .‬او چند کیلومتر باید طی کند؟‬
‫برای زیارت به مشهد ّ‬

‫‪6‬ــ یک پادگان به شکل مستطیل به طول ‪ 550‬و عرض ‪ 150‬متر است‪ .‬میخواهند دور تا دور این پادگان را سیم خاردار‬
‫بکشند‪ .‬چند متر سیم خاردار برای این کار الزم است؟‬

‫‪113‬‬
‫‪113‬‬
 ‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬

‫درست کردن مکعب‬

‫فرهنگ خواندن‬

‫کیارش با پدرش برای خرید به بازار رفته بودند‪.‬آن ها ‪ 3‬جنس به قیمت های ‪ 1800،1600‬و‪ 2800‬تومان خریدند‪.‬‬
‫پدر کیارش یک اسکناس ‪ 5000‬تومانی و یک اسکناس ‪ 2000‬تومانی به مغازه دار داد‪ .‬فروشنده به صورت ذهنی‬
‫جمع خرید ها را به دست آورد‪.‬سپس یک اسکناس ‪ 500‬تومانی داد و گفت ‪ ،6700‬یک اسکناس ‪ 200‬تومانی داد‬
‫تعجب به این نحوه ی محاسبه‬‫سکه ی ‪ 100‬تومانی داد گفت این هم ‪ 7000‬تومان‪ .‬کیارش با ّ‬ ‫و گفت ‪ 6900‬و یک ّ‬
‫نگاه میکرد‪.‬‬
‫به نظر شما کیارش در مدرسه یاد گرفته بود چگونه جمع خرید را محاسبه کند و پول باقی مانده را به دست آورد؟‬
‫مغازه دار چگونه محاسبه کرد و باقی مانده پول را برگرداند؟‬

‫‪114‬‬
 ‫فصل‪ : 7‬آمار و احتمال‬

‫ذ ّرت‬

‫جو‬
‫تعداد‬ ‫گندم‬

‫‪5000‬‬
‫‪4000‬‬
‫‪٣000‬‬
‫‪٢000‬‬
‫‪1000‬‬

‫گندم‬ ‫جو‬ ‫ذ ّرت‬ ‫گندم‬ ‫جو‬ ‫ذ ّرت‬

‫ریاضیات هستند که در زندگی ما کاربرد زیادی‬

‫ّ‬ ‫آمار و احتمال بخشی از علم‬
‫دارند‪.‬پیش بینی وضعیت هوا یکی از کاربردهای آن به شمار می رود‪ .‬دانستن‬
‫وضعیت هوا در روزهای آینده در بسیاری از کارها از جمله پرواز هواپیما‪،‬‬
‫ساختمان سازی و … استفاده می شود‪.‬‬
‫‪115‬‬
‫‪115‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪1‬ــ چه عددهای یک رقمی هستند که اگر در خودشان ضرب شوند‪ ،‬حاصل آن ها بیشتر‬
‫از ‪ 30‬میشود؟‬
‫به جای مربّع عددهای یک رقمی قرار دهید و حاصل را پیدا کنید‪.‬‬

‫×‬ ‫=‬

‫‪2‬ــ عددی را با خودش جمع کردیم و از حاصل عدد یکی را کم کردیم‪ ،‬جواب ‪ 39‬شد‪ .‬آن عدد را پیدا کنید‪.‬‬
‫با ّاولین حدس شروع کنید‪ .‬عدد را ‪ 15‬در نظر بگیرید و آزمایش کنید‪.‬‬
‫حاال باید حدس بعدی شما بیشتر از ‪ 15‬باشد یا کمتر از آن؟ چرا؟‬

‫‪3‬ــ عددی را دو برابر کردیم‪ ،‬سپس حاصل را با ‪ 20‬جمع کردیم‪ ،‬جواب ‪ 68‬شد‪ .‬آن عدد را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪4‬ــ یک سکّه را انداختیم‪ ،‬رو آمد‪ .‬دوباره انداختیم‪ ،‬باز هم رو آمد‪ .‬آیا می توان حدس زد که اگر سکّه را دوباره‬
‫بیندازیم‪ ،‬رو یا پشت می آید؟ چرا؟‬

‫!‬
‫حدس زدن پاسخ مسئله براساس موضوع مسئله انجام می شود‪ .‬از حدس زدن های‬
‫بدون دلیل پرهیز کنید‪ .‬در مسائل باال ابتدا با روش های نمادین یک تساوی بنویسید؛ سپس‬ ‫‪116‬‬
‫‪116‬‬
‫از راهبرد حدس و آزمایش استفاده کنید‪.‬‬
 ‫حدس و آزمایش‬

‫‪1‬ــ به شکل زیر ‪ 4‬چوب کبریت اضافه میکنیم تا بیشترین تعداد مربّعها دیده شود‪.‬چوب کبریت ها را کجا قرار میدهید؟‬

‫‪٢‬ــ مساحت یک مستطیل ‪18‬سانتی متر مربّع شده است‪ .‬اندازهی ضلعها را طوری پیدا کنید که محیط آن ‪ 22‬شود‪.‬‬
‫اندازهی ضلعهای مستطیل را حدس بزنید‪ .‬محیط شکلها را پیدا کنید تا پاسخ مسئله مشخّص شود‪.‬‬

‫‪٣‬ــ اندازه ی محیط یک مستطیل ‪ 18‬سانتی متر است‪ .‬طول مستطیل یک سانتی متر بیشتر از عرض آن است‪.‬‬
‫طول و عرض را پیدا کنید‪.‬‬

‫برای اینکه دیگران از جمله آموزگار بتوانند روش حدس زدن و آزمایش کردن شما را تا‬
‫‪117‬‬
‫‪117‬‬
‫‪117‬‬ ‫رسیدن به پاسخ مسئله درک کنند‪ ،‬الزم است برای نوشتن حدس ها راه ح ّلی پیدا کنید‪.‬‬
 ‫جدول داده ها‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ به کمک آموزگار خود برنامه ی هفتگی را کامل کنید‪.‬‬

‫چهارشنبه‬ ‫سه شنبه‬ ‫دوشنبه‬ ‫یکشنبه‬ ‫شنبه‬ ‫روز‬ ‫ساعت‬

‫اول‬
‫ّ‬
‫دوم‬
‫سوم‬
‫چهارم‬
‫پنجم‬

‫روز یکشنبه زنگ سوم چه برنامه ای دارید؟‬

‫زنگ ورزش در چه روز و چه ساعتی است؟‬

‫‪2‬ــ بهرام ساعتهای انجام دادن تکالیف خود را در روزهای مختلف هفته نوشته است‪ .‬شنبه ‪ 2‬ساعت‪ ،‬یکشنبه‬
‫‪ 2‬ساعت‪ ،‬دوشنبه یک ساعت و ربع‪ ،‬سه شنبه ‪ 3‬ساعت‪ ،‬چهارشنبه ‪ 2‬ساعت و ‪ 45‬دقیقه‪ ،‬پنج شنبه یک ساعت‬
‫و جمعه یک ساعت و ‪ 45‬دقیقه‪ .‬با کامل کردن جدول زیر آمار درس خواندن بهرام را نشان دهید‪.‬‬

‫روز‬
‫مدت مطالعه‬

‫‪3‬ــ یک چرخنده را ‪ 12‬بار چرخانده و رنگ ها را یادداشت کرده ایم‪ :‬زرد‪ ،‬سبز‪ ،‬زرد‪ ،‬قرمز‪ ،‬زرد‪ ،‬سبز‪ ،‬قرمز‪،‬‬
‫سبز‪ ،‬زرد‪ ،‬قرمز‪ ،‬سبز و زرد آمده است‪ .‬جدول مربوط به این آزمایش را رسم کنید‪.‬‬

‫‪118‬‬
‫‪118‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫دمای هوای یک شهر در روزها و ساعتهای مختلف یک هفته در جدول زیر نشان داده شده است‪.‬‬
‫هرچه هوا گرم تر باشد‪ ،‬عددی که دمای هوا را نشان میدهد‪ ،‬بیشتر است‪.‬‬

‫‪ 12‬شب‬ ‫‪ 8‬بعدازظهر‬ ‫‪ 4‬بعدازظهر‬ ‫‪ 12‬ظهر‬ ‫‪ 8‬صبح‬ ‫‪ 4‬صبح‬ ‫ساعت‬ ‫روز‬

‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫شنبه‬
‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫یکشنبه‬
‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫دوشنبه‬
‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫سه شنبه‬
‫‪7‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫چهارشنبه‬
‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫پنج شنبه‬
‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫جمعه‬

‫بیشترین دما در چه موقعی بوده است؟‬

‫کمترین دما در چه موقعی بوده است؟‬
‫بیشترین تغییرات دما در روزهای شنبه‪ ،‬دوشنبه و چهارشنبه در چه زمانی اتّفاق افتاده است؟‬

‫بگرد و پیدا کن‬

‫به شکل های مقابل استوانه می گویند‪.‬‬

‫در تصویر‪ ،‬زیر شکل های استوانه ای را × بگذارید‪.‬‬

‫‪119‬‬
‫‪119‬‬
‫‪119‬‬
 ‫تمرین‬
‫‪1‬ــ مدیر دبستانی تعداد عالقه مندان به بازیهای فوتبال‪ ،‬والیبال و بسکتبال را در پایههای چهارم‪ ،‬پنجم و ششم‬
‫توجه به آن‪ ،‬سؤالها را پاسخ دهید‪.‬‬
‫جمع آوری کرد و در جدول زیر نوشت‪ .‬با ّ‬

‫ششم‬ ‫پنجم‬ ‫چهارم‬

‫ب‬ ‫و‬ ‫ف‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫ف‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫ف‬
‫‪10‬‬ ‫‪12 10 14‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬

‫ــ تعداد دانش آموزان کالس پنجم چند نفر هستند؟‬

‫ــ تعداد عالقه مندان به فوتبال چند نفر هستند؟‬
‫بقیه بیشتر است؟‬
‫ــ تعداد عالقه مندان به بسکتبال در کدام کالس از ّ‬
‫بازیکن‬ ‫کیوان‬ ‫بهرام‬ ‫ــ در کدام کالس بیشترین تعداد عالقهمند به فوتبال وجود دارد؟‬
‫دور‬
‫دور‪1‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪100‬‬
‫دور‪2‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪2‬ــ کیوان و بهرام با هم بازی می کنند‪.‬هر کس که جمع امتیازاتش بیشتر باشد‪ ،‬برنده است‪.‬‬
‫این جدول نشان می دهد که هر کس چند امتیاز گرفته است‪ .‬چه کسی و با چه اختالف‬
‫دور‪3‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪100‬‬
‫امتیاز برنده می شود؟‬
‫دور‪4‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪150‬‬

‫جمع‬

‫توجه به شکل های زیر یک استوانه بسازید‪.‬‬

‫با ّ‬ ‫کاردستی بساز‬

‫استوانه ی خود را روی کاغذ بگذارید و دور آن خط بکشید‪ .‬دو دایره به همان اندازه ببرید و باال و پایین استوانه ی خود را بپوشانید‪.‬‬

‫‪120‬‬
‫‪120‬‬
 ‫احتمال‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ چرخندهی مقابل را میچرخانیم تا عقربه روی یک رنگ بایستد و رنگ را یادداشت میکنیم‪.‬‬
‫چند حالت ممکن است برای ایستادن عقربه روی یک رنگ ا ّتفاق بیفتد؟‬
‫آزمایش را‪ 10‬بار انجام دهید و جدول زیر را کامل کنید‪.‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫آزمایش‬
‫رنگ‬

‫چه کسری سبز؟‬ ‫چه کسری آبی؟‬ ‫چه کسری از آزمایش ها رنگ قرمز است؟‬
‫‪2‬ــ یک تاس را میاندازیم‪ .‬چند حالت ممکن است ا ّتفاق بیفتد؟ چرا؟‬

‫سکه را میاندازیم‪ .‬چند حالت برای ّ‬

‫سکه ا ّتفاق میافتد؟‬ ‫‪3‬ــ یک ّ‬

‫خالق باش‬ ‫هر دو استوانه ی زیر با مقواهای هم اندازه ساخته شده اند‪.‬‬
‫توضیح دهید چگونه این ا ّتفاق افتاده است؟‬

‫‪121‬‬
‫‪121‬‬
‫‪121‬‬
 ‫کار در کالس‬
‫‪1‬ــ یک تاس را‪ 20‬بار بیندازید و هر بار عددی را که میآید‪ ،‬یادداشت و جدول را کامل کنید‪.‬‬
‫‪1 2 3‬‬

‫در مقابل هر عدد‪ ،‬کسری بنویسید که نشان دهنده ی تعداد آمدن آن عدد از ‪ ٢0‬آزمایش باشد‪.‬‬
‫‪:‬عدد ‪6‬‬ ‫‪:‬عدد ‪5‬‬ ‫‪:‬عدد ‪4‬‬
‫‪:‬عدد ‪3‬‬ ‫‪ :‬عدد‪2‬‬ ‫‪ :‬عدد ‪1‬‬

‫‪2‬ــ در یک کیسه دو گوی آبی و قرمز است‪ .‬هر بار بدون نگاه کردن یک گوی را در آورده‪ ،‬رنگ را یادداشت کرده‬
‫و دوباره داخل کیسه میگذاریم‪.‬این آزمایش را‪ 10‬بار انجام دهید و جدول را کامل کنید‪.‬‬

‫آزمایش‬
‫رنگ‬

‫چه کسری از گوی های داخل کیسه قرمز است؟‬ ‫چه کسری از گوی های داخل کیسه آبی است؟‬
‫چه کسری از آزمایش به رنگ قرمز است؟‬ ‫چه کسری از آزمایش به رنگ آبی است؟‬

‫بگرد و پیدا کن‬

‫به شکل های زیر مخروط می گویند‪.‬‬

‫در تصویر‪ ،‬زیر شکل های مخروطی را × بگذارید‪.‬‬

‫‪122‬‬
‫‪122‬‬
 ‫‪1‬ــ برای هر جمله یکی از حالت ها را انتخاب کنید‪.‬‬ ‫تمرین‬

‫به طور حتم اتّفاق می افتد احتمال دارد اتّفاق بیفتد به طور حتم اتّفاق نمی افتد‬
‫ــ درخت حرکت کند و راه برود‪.‬‬
‫ــ بعد از فصل پاییز فصل زمستان میآید‪.‬‬
‫ــ در تابستان باران بیاید‪.‬‬
‫ــ اگر سیب را رها کنی‪ ،‬روی زمین میافتد‪.‬‬

‫‪2‬ــ یک کیسه با ‪ 12‬مهره به رنگهای مختلف درست کنید‪ 4.‬مهرهی آبی‪ 3 ،‬مهرهی قرمز و ‪ 5‬مهرهی سبز‪ .‬بدون نگاه کردن داخل‬
‫کیسه یک مهره بردارید‪ .‬پس از ثبت کردن رنگ‪ ،‬آن را دوباره داخل کیسه قرار دهید‪ .‬این آزمایش را ‪ 12‬بار انجام دهید‪.‬‬
‫جدول را کامل کنید‪.‬‬
‫چه کسری از مهره ها قرمز است؟‬
‫چه کسری از مهره ها آبی است؟‬
‫چه کسری از مهره ها سبز است؟‬

‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫آزمایش‬
‫رنگ‬

‫یک کاغذ دایره ای بردارید‪ .‬مطابق شکل بخشی از آن را ببرید و با بقیه ی آن یک مخروط درست کنید‪ .‬کاردستی بساز‬
‫ّ‬
‫مخروط خود را روی کاغذ بگذارید و دور آن را خط بکشید‪ .‬چه شکلی به دست می آید؟ دور شکلی که رسم کرده اید را ببرید و‬
‫به مخروط خود بچسبانید تا کامل شود‪.‬‬

‫‪123‬‬
‫‪123‬‬
‫‪123‬‬
 ‫نمودار دایره ای‬

‫‪1‬ــ کارهایی که یک دانش آموز از ‪ 6‬صبح تا ‪ 6‬بعدازظهر انجام میدهد‪ ،‬در جدول زیر نشان داده شده است‪.‬‬ ‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫درس خواندن و انجام‬ ‫حضور در مدرسه‬ ‫رفت و آمد به مدرسه‬ ‫غذا خوردن‪ ،‬نماز و‬ ‫کار‬
‫تکلیف در منزل‬ ‫استراحت‬

‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫زرد‬ ‫آبی‬ ‫سبز‬ ‫زمان (ساعت)‬
‫قرمز‬
‫روی دایرهی زیر که به ‪ 12‬قسمت تقسیم شده است‪ ،‬کارهای روزانهی این دانش آموز را با رنگ کردن نشان دهید‪.‬‬

‫‪2‬ــ تعداد کتابهای یک دانش آموز در موضوعهای مختلف در جدول زیر ّ‬

‫مشخص شده است‪.‬‬
‫کمک درسی‬ ‫سرگرمی‬ ‫علمی‬ ‫درسی‬ ‫نوع کتاب‬

‫‪15‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬

‫تعداد کتاب‬
‫زرد‬ ‫قرمز‬ ‫آبی‬ ‫سبز‬

‫ــ هر قسمت از دایره ی مقابل‪ ،‬نشان دهنده ی ‪ 5‬کتاب است‪ .‬با رنگ کردن‬
‫نمودار دایره ای‪ ،‬وضعیت کتابهای این دانش آموز را نشان دهید‪.‬‬

‫محل ّ‬
‫مشخص شده برش بزنید‪.‬‬ ‫توجه به شکلهای زیر‪ ،‬استوانه را از ّ‬
‫یک استوانهی کاغذی درست کنید‪ .‬با ّ‬ ‫کاردستی بساز‬
‫قسمت بریده شده را روی کاغذ بگذارید و دور آن خط بکشید‪ .‬در هر بار‪ ،‬چه شکلی به دست میآید؟‬

‫‪124‬‬
‫‪124‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ چرخنده ی مقابل را ‪ 10‬بار بچرخانید و هر بار یادداشت‬

‫کنید که عقربه روی چه رنگی ایستاده است و جدول را کامل‬
‫کنید‪.‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫آزمایش‬
‫رنگ‬

‫توجه به جدول‪ ،‬دایره ی مقابل رابا رنگ قرمز و سبز رنگ کنید‪.‬‬
‫با ّ‬
‫اگر ‪ 10‬بار دیگر چرخنده را بچرخانیم‪،‬‬
‫ــ پیش بینی میکنید چه مقدار از این نمودار به رنگ سبز باشد؟‬
‫ــ پیش بینی میکنید چه کسری از نمودار قرمز باشد؟‬

‫مشخص شده است‪.‬‬ ‫‪٢‬ــ یک چرخنده با ‪ ٢‬رنگ ّ‬

‫توجه به‬
‫بعد از اینکه ‪ 100‬دور چرخید و رنگی که عقربه روی آن ایستاده بود‪ ،‬یادداشت شد‪ ،‬معصومه جدول آن را کشید‪ .‬شما با ّ‬
‫جدول دایره را به همان رنگ ها رنگ آمیزی کنید‪.‬‬

‫عدد تقریبی‬ ‫تعداد‬ ‫رنگ‬

‫‪49‬‬ ‫قرمز‬
‫‪51‬‬ ‫آبی‬

‫کاردستی بساز‬ ‫محل ّ‬

‫مشخص شده‪ ،‬مخروط ها را برش بزنید‪.‬‬ ‫توجه به شکل های زیر از ّ‬
‫با کاغذ مخروط درست کنید‪ .‬با ّ‬
‫قسمت بریده شده را روی کاغذ بگذارید و دور آن را خط بکشید‪.‬‬
‫هر بار چه شکلی به دست می آید؟‬

‫‪125‬‬
‫‪125‬‬
‫‪125‬‬
 ‫‪1‬ــ جدول زیر تعداد چهار نوع درخت را در یک پارک نشان می دهد‪.‬‬ ‫تمرین‬
‫نموداردایره ای مربوط به ا ّطالعات جدول زیر را کامل کنید‪.‬‬

‫نوع درخت تعداد‬

‫‪200‬‬ ‫کاج‬
‫‪100‬‬ ‫توت‬
‫‪50‬‬ ‫بلوط‬
‫‪50‬‬ ‫چنار‬ ‫چنار‬

‫‪2‬ــ در یک مهد کودک ‪ 40‬کودک نگهداری می شوند‪.‬‬

‫پسرها‬ ‫دخترها‬
‫نمودار دایره ای مقابل تعداد دخترها و پسر ها را در این مهد نشان می دهد‪.‬‬
‫چند دختر و چند پسر در این مهد نگهداری می شوند؟‬

‫تعداد‬
‫‪3‬ــ ّاطالعات نمودار ستونی را در نمودار دایره ای نشان دهید‪.‬‬
‫‪٢00‬‬
‫‪150‬‬
‫‪100‬‬
‫‪50‬‬

‫پسر‬ ‫دختر‬

‫توجه به نمودار به سؤال ها پاسخ دهید‪.‬‬

‫با ّ‬ ‫کامل کن‬
‫ــ درمجموع علی چند کتاب دارد؟‬ ‫ــ تعداد پسرها چند تا بیشتر از دختر ها است؟‬
‫تعداد‬ ‫تعداد‬
‫‪500‬‬
‫‪80‬‬ ‫‪400‬‬
‫‪٦0‬‬ ‫‪٣00‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪٢00‬‬
‫‪٢0‬‬ ‫‪100‬‬
‫سرگرمی مذهبی داستان علمی‬ ‫دختر‬ ‫پسر‬
‫نمودار کتاب های علی‬ ‫نمودار مقایسه ی تعداد دختر و پسر یک شهر‬
‫‪126‬‬
‫‪126‬‬
 ‫انتخاب نمودار‬
‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫تهیه کرده است‪.‬‬

‫توجه به نوع آن ها ّ‬
‫محسن در خانه تعدادی کتاب دارد‪ .‬او جدول تعداد کتابهای خود را با ّ‬

‫سرگرمی‬ ‫مذهبی‬ ‫علمی‬ ‫داستان‬ ‫نوع‬

‫‪10‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫تعداد‬

‫توجه به این جدول نمودارهای مختلف را کامل کنید‪.‬‬

‫با ّ‬

‫تعداد‬

‫‪٣0‬‬
‫‪٢5‬‬
‫‪٢0‬‬
‫‪15‬‬
‫‪10‬‬ ‫داستان‪ :‬سبز‬
‫‪5‬‬
‫علمی‪ :‬آبی‬
‫سرگرمی مذهبی داستان علمی‬ ‫مذهبی‪ :‬زرد‬
‫سرگرمی‪ :‬قرمز‬

‫تعداد‬

‫یعنی‪ 10‬کتاب‬ ‫هر‬

‫علمی داستان‬ ‫سرگرمی مذهبی‬

‫به نظر شما کدام نمودار برای این موضوع مناسب تر است؟‬
‫بقیهی دانش آموزان گفت وگو کنید‪.‬‬
‫در این خصوص در کالس با آموزگار و ّ‬

‫‪127‬‬
‫‪127‬‬
‫‪127‬‬
 ‫‪1‬ــ تعداد گوسفندان در چند روستا به صورت تقریبی در جدول زیر ّ‬
‫مشخص شده است‪.‬‬ ‫کار در کالس‬

‫محمود آباد‬ ‫وکیل آباد‬ ‫حسن آباد‬ ‫علی آباد‬ ‫نام روستا‬
‫‪6000‬‬ ‫‪8000‬‬ ‫‪4000‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫تعداد تقریبی گوسفندان‬

‫اگر بخواهید این ا ّطالعات را در نمودار نشان دهید‪ ،‬چه نوع نموداری را انتخاب میکنید؟ بعد از انتخاب نمودار‪ ،‬آن را رسم کنید‪.‬‬
‫کار خود را با دوستانتان مقایسه کنید‪.‬‬

‫‪2‬ــ یک مع ّلم از ‪ 30‬دانش آموز پرسید که چه نوع بستنی را بیشتر‬

‫دوست دارید‪ .‬او پاسخهای دانش آموزان را به صورت زیر ثبت کرد‪.‬‬
‫توجه به موضوع مسئله چه نموداری را مناسب میدانید‪ .‬نمودار‬‫با ّ‬
‫مربوط را رسم کنید‪.‬‬

‫تعداد‬ ‫بستنی‬
‫موزی‬
‫شکالتی‬
‫توت فرنگی‬
‫زعفرانی‬

‫‪128‬‬
‫‪128‬‬
 ‫تمرین‬

‫مشخص شده است‪ .‬میخواهیم تمام‬‫‪1‬ــ تعداد دختران و پسران مهد کودک پویا و شبنم در جدول زیر ّ‬
‫ّاطالعات مربوط را در نمودار دایره ای و ستونی نشان دهیم‪ .‬نمودار را کامل کنید‪.‬‬

‫شبنم‬ ‫پویا‬
‫پسر‬ ‫دختر‬ ‫پسر‬ ‫دختر‬ ‫چرا؟‬ ‫به نظر شما کدام نمودار مناسب تر است؟‬
‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬

‫در مجموع دخترها بیشتر هستند یا پسرها؟‬

‫تعداد‬
‫برای پاسخ به سؤال های باال کدام نمودار مناسب تر است؟‬
‫‪40‬‬
‫‪٣5‬‬
‫‪٣0‬‬
‫‪٢5‬‬
‫‪٢0‬‬
‫‪15‬‬
‫‪10‬‬
‫‪5‬‬
‫پسر‬ ‫دختر‬ ‫پسر‬ ‫دختر‬
‫پویا‬ ‫شبنم‬

‫خال ق باش‬
‫ّ‬
‫آجرچینی های زیر را به صورت متقارن رنگ آمیزی کنید‪.‬‬

‫‪129‬‬
‫‪129‬‬
‫‪129‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬
‫‪1‬ــ توضیح دهید نمودار دایره ای صفحه ی ‪ 126‬را چگونه رسم کردید؟‬

‫‪2‬ــ ‪ 2‬مثال بزنید که در آن ها کلمه ی احتمال یا شانس به کار رفته باشد‪.‬‬

‫تمرین‬

‫‪1‬ــ یک فروشگاه تعداد شیرهای فروخته شده در روزهای مختلف هفته را در جدول زیر ثبت کرد‪.‬‬

‫پنج شنبه‬ ‫چهارشنبه‬ ‫سه شنبه‬ ‫دوشنبه‬ ‫یکشنبه‬ ‫شنبه‬ ‫روز‬

‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫تعداد‬

‫نمودار ستونی را رسم کنید‪.‬‬

‫در چه روزی کمترین شیر را فروخته است؟‬
‫چرا روز پنج شنبه فروش شیر بیشتر بوده است؟‬
‫چرا؟‬ ‫به نظر شما بهتر است این مغازه دار چه تعداد شیر بیاورد؟‬

‫‪130‬‬
‫‪130‬‬
 ‫‪2‬ــ ّمدت زمانی که طول میکشد تا دانش آموزان از خانه به مدرسه بروند‪ ،‬در این نمودار مشخّص شده است‪.‬‬
‫برای اکثر دانش آموزان‪ ،‬بیشتر از ‪ 10‬دقیقه طول میکشد تا از خانه به مدرسه بروند‪.‬‬
‫چرا؟‬ ‫به نظر شما برای چه تعدادی از این دانش آموزان سرویس گرفته شود‪ ،‬بهتر است؟‬
‫تعداد‬

‫‪10‬‬
‫‪8‬‬
‫‪٦‬‬
‫‪4‬‬
‫‪٢‬‬
‫زمان‬
‫‪5‬ــ‪0‬‬ ‫‪20‬ــ‪15 16‬ــ‪10 11‬ــ‪6‬‬

‫‪3‬ــ نمودار دایره ای مقابل نشان میدهد که مریم یک شبانه روز خود را چگونه گذرانده است؟‬
‫به طور تقریبی نمودار ستونی آن را رسم کنید‪.‬‬
‫تکلیف‪،‬‬ ‫رفت و آمد‬
‫تلویزیون و بازی‬ ‫توضیح دهید چگونه اطّالعات نمودار را به عدد تبدیل کردید‪.‬‬
‫خواب و‬
‫درس و مدرسه‬ ‫استراحت‬

‫‪4‬ــ الدن در مورد آب میوه ی مورد عالقه از دوستانش سؤال کرد و نمودار ستونی زیر را رسم کرد‪.‬‬
‫چرا؟‬ ‫کدام نمودار دایره ای زیر به طور تقریبی همان اطّالعات را نشان میدهد؟‬
‫تعداد‬

‫آب میوه‬
‫سیب‬ ‫پرتقال‬ ‫انگور‬

‫سیب‬ ‫انگور‬ ‫انگور‬ ‫سیب‬

‫انگور‬ ‫سیب‬ ‫سیب‬ ‫انگور‬
‫پرتقال‬ ‫پرتقال‬ ‫پرتقال‬ ‫پرتقال‬

‫‪131‬‬
‫‪131‬‬
‫‪131‬‬
 ‫معما‬
‫سرگرمی و ّ‬

‫‪ 4‬مکعب چینه بردارید و تمام حالت هایی که این ‪ 4‬مکعب چینه می توانند کنار هم قرار بگیرند را پیدا کنید‪.‬‬
‫بقیه ی حالت ها را شما پیدا کنید‪.‬‬
‫برای مثال یک نمونه از آن نشان داده شده است‪ّ ،‬‬

‫توجه داشته باشید که شکل های زیر همان حالت را نشان می دهند‪.‬فقط ‪ 4‬مکعب در هوا چرخیده اند‪،‬‬
‫ّ‬
‫بنابراین حالت جدیدی به حساب نمی آیند‪.‬‬

‫فرهنگ خواندن‬

‫خداوند جهان خلقت را به گونه ای آفریده است که توانایی‪ ،‬استعداد‪ ،‬هنر‪ ،‬مهارت‪ ،‬ثروت و ح ّت ٰی پدیده های طبیعی‬
‫قد آدم ها را در نظر بگیریم‪ ،‬در هر‬ ‫مثل زلزله‪ ،‬سیل‪ ،‬طوفان و… به طور منظّمی توزیع شوند‪ .‬برای مثال اگر موضوع ّ‬
‫دارند‪.‬بقیه ی آدم ها دارای‬
‫ّ‬ ‫قد خیلی کوتاه‬
‫جامعه ای تعداد محدودی قد بلند وجود دارد و در مقابل آن ها نیز تعدادی ّ‬
‫متوسطی هستند‪ .‬در مورد هوش هم همین طور است‪ .‬تعدادی از انسان ها هوش فوق العاده دارند‪ ،‬در برابر آن ها‬ ‫قد ّ‬ ‫ّ‬
‫متوسطی هستند و آن ها با تالش و پشتکار‬ ‫نیز تعدادی هستند که هوش پایینی دارند‪ ،‬ا ّما اغلب انسان ها دارای هوش ّ‬
‫و به خصوص نظم در کارهایشان می توانند به مو ّفقیت های بیشتری برسند‪.‬‬

‫‪132‬‬
‫‪132‬‬
 ‫فصل‪ : 8‬ضرب عددها‬

‫قلب هر انسان به طور طبیعی در هر دقیقه ‪ 7٢‬بار می زند‪.‬پس به طور تقریبی‬

‫قلب در هر ساعت ‪ 4٢00‬مرتبه می زند‪.‬در کودکان تعداد دفعات بیشتر است‪.‬‬
‫در ورزشکاران تعداد ضربان قلب در یک دقیقه از این تعداد کمتر است‪.‬‬
 ‫ّ‬
‫حل مسئله‬

‫‪1‬ــ با ‪ 4‬کارت که روی آن ها رقمهای ‪ 5 ،2،3‬و‪ 8‬نوشته شده است‪ ،‬تمام عددهای ‪ 4‬رقمی را بسازید‪.‬‬
‫چند تا از آن ها زوج هستند؟‬
‫برای نوشتن تمام عددها از راهبرد الگوسازی استفاده کنید‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪8 4 ٣‬‬

‫‪2‬ــ بزرگ ترین عدد ‪ 4‬رقمی بنویسید‪.‬‬

‫بزرگ ترین عدد ‪ 4‬رقمیبدون تکرار رقم ها را بنویسید‪.‬‬
‫کوچک ترین عدد ‪ 4‬رقمی را بنویسید‪.‬‬
‫کوچک ترین عدد زوج ‪ 4‬رقمی بدون تکرار رقم ها را بنویسید‪.‬‬
‫حاال کوچک ترین عدد ‪ 4‬رقمیبدون تکرار رقم ها را بنویسید‪.‬‬
‫توجه به اطّالعات مسئله از رقمهای ‪ 0‬تا ‪ 9‬استفاده میکنید‪.‬‬
‫توضیح دهید که چگونه با ّ‬

‫وقتی تمام حالت های ممکن برای پاسخ یک مسئله را در نظر می گیرید‪ ،‬می توانید با‬ ‫‪134‬‬
‫‪134‬‬
‫‪134‬‬
‫توجه به شرایط مسئله حالت های نامطلوب را کنار بگذارید تا به پاسخ مسئله برسید‪.‬‬
‫ّ‬
 ‫حذف حالت های نامطلوب‬

‫توجه به توضیحات زیر عددها را در جای خود قرار دهید‪.‬‬

‫‪1‬ــ عددهای ‪ 1‬تا ‪ 8‬در شکل زیر قرار دارند‪ .‬با ّ‬
‫در دایره فقط عدد زوج است‪ .‬عدد ‪ 4‬هم در دایره است و هم در مستطیل‪ ،‬عددهای ‪ 1‬و ‪ 7‬فقط در مستطیل هستند‪ .‬عددهای ‪ 3‬و ‪5‬‬
‫فقط در مثلث است‪.‬عدد ‪ 6‬هم در مثلث است و هم در دایره‪ .‬عدد ‪ 2‬فقط در دایره است‪.‬چه عددی در سه شکل قرار دارد؟‬

‫‪2‬ــ اگر عددهای ‪ ٢‬و ‪ ٣‬نشان دهنده ی تعداد دسته ها و عددهای ‪ 4‬و ‪ 5‬نشان دهنده ی تعداد اشیای هر دسته باشند‪ ،‬چند تا عبارت ضرب‬
‫توجه کنید‪.‬‬
‫می توانیم بنویسیم؟ به نمونه ها ّ‬
‫تایی دسته ی‬
‫‪٢ ×4=8‬‬
‫= × ‪٢‬‬
‫بزرگ ترین حاصل ضربی که می توان ساخت چند است؟‬

‫‪135‬‬
‫‪135‬‬
‫‪135‬‬ ‫گاهی برای نوشتن همه ی حالت های ممکن در یک مسئله نیاز دارید که از راهبرد الگوسازی‬
‫استفاده کنید‪.‬‬
 ‫ضرب در عدد‪10‬‬
‫الیت‬
‫فع ّ‬‫ّ‬

‫‪1‬ــ حاصل ضرب عددهای زیر را به کمک ماشین حساب پیدا کنید‪.‬‬

‫=‪3×10‬‬ ‫= ‪4× 20‬‬ ‫=‪80×3‬‬

‫=‪20×30‬‬ ‫=‪60×40‬‬ ‫=‪80×200‬‬
‫=‪200×400‬‬ ‫=‪300×20‬‬ ‫=‪10×100‬‬

‫‪2‬ــ چه رابطهای بین تعداد صفر های دو عدد و تعداد صفرهای حاصل ضرب وجود دارد؟ بنویسید‪.‬‬

‫‪3‬ــ به کمک رابطهای که کشف کردید‪ ،‬توضیح دهید که چگونه میتوان حاصل ضرب ها را بدون ماشین حساب به دست آورد؟‬

‫توجه به توضیح قسمت باال‪ ،‬حاصل ضرب ها را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪4‬ــ با ّ‬
‫=‪4×60‬‬ ‫=‪20×40‬‬ ‫=‪800×30‬‬

‫درستی پاسخهای خود را با ماشین حساب بررسی کنید‪.‬‬

‫اگر جوابهای شما نادرست است‪ ،‬باید دوباره در مورد سؤال ‪2‬و‪ 3‬فکر کنید‪.‬‬

‫خالق باش‬
‫الگوهای آجری را به صورت متقارن رنگ کنید‪.‬‬

‫‪136‬‬
‫‪136‬‬
‫‪136‬‬
 ‫‪1‬ــ برای شکلهای زیر یک ضرب بنویسید‪.‬‬ ‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫= ‪2×1‬‬ ‫= ‪3×1‬‬
‫توجه به ضرب ها و پاسخ آن ها چه نتیجهای میگیرید؟‬
‫با ّ‬

‫‪2‬ــ برای تعداد گیالس ها در هر شکل یک تساوی ضرب بنویسید‪.‬‬

‫حاصل ضرب عدد در صفر چه عددی میشود؟‬

‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ حاصل ضرب ها را بنویسید‪.‬‬

‫= ‪30× 40‬‬ ‫= ‪200× 30‬‬ ‫= ‪80× 10‬‬

‫= ‪10×100‬‬ ‫= ‪100 ×10‬‬ ‫= ‪10 ×10‬‬
‫= ‪2×3 ×10‬‬ ‫= ‪50×2 ×10‬‬ ‫= ‪40×20× 30‬‬

‫‪2‬ــ تساوی ها را کامل کنید‪.‬‬

‫= ‪2 ×0‬‬ ‫×‪4‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫×‪30‬‬ ‫=‬ ‫= ‪1×7‬‬

‫‪× 12 = 12‬‬ ‫×‪1‬‬ ‫=‬ ‫= ‪1× 1‬‬ ‫‪×5=5‬‬
‫× ‪18‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫= ‪0×25‬‬ ‫×‪1‬‬ ‫‪=8‬‬ ‫= ‪1 ×17‬‬

‫‪137‬‬
‫‪137‬‬
‫‪137‬‬
 ‫‪1‬ــ در جای خالی عدد مناسب بنویسید‪.‬‬ ‫تمرین‬

‫= ‪10 ×14‬‬ ‫= ‪42 ×10‬‬ ‫= ‪84 × 10‬‬

‫× ‪14‬‬ ‫‪= 140‬‬ ‫× ‪10‬‬ ‫‪= 750‬‬ ‫× ‪270 = 10‬‬

‫جادهی‬
‫جادهی روستایی میسازد‪.‬این گروه در یک سال چند کیلومتر ّ‬
‫‪2‬ــ یک گروه از جهاد کشاورزی در هر ماه ‪ 10‬کیلومتر ّ‬
‫روستایی میسازد؟‬

‫‪3‬ــ احمد روزی ‪ 10‬آیه قرآن میخواند‪.‬در یک ماه چند آیه میخواند؟‬

‫‪4‬ــ حاصل عبارت ها را به دست آورید‪.‬‬

‫= ‪٢ × ٢ × 4 = )٢ × ٢( × 4‬‬ ‫=‪7 × 1 × ٣‬‬
‫=‪0×4×٦‬‬ ‫=‪٢ × 5 × 7‬‬
‫‪5‬ــ زهره در برنامهی درسی اش هفته ای ‪ 2‬بار ریاضی دارد که هر بار ‪ 2‬ساعت ریاضی میخواند‪.‬‬
‫حساب کنید زهره در ‪ 4‬هفته چند ساعت ریاضی میخواند؟‬

‫‪6‬ــ مشهدی غالم ‪ 4‬بز دارد که هر کدام روزی ‪ 2‬کیلو شیر می دهند‪.‬‬
‫این بزها در ‪ 3‬روز چند کیلو شیر میدهند؟‬

‫دکمه های ماشین حساب رسم شده است‪.‬‬

‫کار با ماشین حساب‬
‫با کمک ماشین حساب ّ‬
‫مشخص کنید حاصل عبارت چه عددی می شود؟‬

‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫*‬ ‫‪5‬‬ ‫ــ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫=‬

‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫÷‬ ‫‪4‬‬ ‫*‬ ‫‪3‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫=‬

‫=‪47*٣1+1٢9‬‬

‫‪138‬‬
‫‪138‬‬
‫‪138‬‬
 ‫ضرب عددهای یک رقمی در چند رقمی‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬

‫‪1‬ــ با رسم شکل حاصل ضرب ها را به دست آورید‪.‬‬

‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪٣ × ٢1‬‬ ‫= ‪4 × 1٢‬‬ ‫= ‪٢ × ٢1٣‬‬

‫‪2‬ــ مانند نمونه برای شکلها ضرب بنویسید و حاصل را پیدا کنید‪.‬‬

‫= ‪٢ × ٢٣‬‬
‫‪23 = 20 + 3‬‬
‫= ‪٢ × ٢0‬‬ ‫=‪٢×٣‬‬

‫= ‪3× 34‬‬
‫‪34=30 + 4‬‬
‫×‬ ‫=‬ ‫= ‪٣ × ٣0‬‬

‫=‪2 × 324‬‬
‫‪324= 300+20+4‬‬

‫= ‪2 × 300‬‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫×‬ ‫=‬

‫‪3‬ــ به کمک وسایلی که آموزگار به گروههای دو نفری میدهد‪ ،‬ضرب ها را بسازید و حاصل هر کدام را پیدا کنید‪.‬‬
‫سپس شکل هر کدام را بکشید‪.‬‬
‫= ‪٢ × ٢15‬‬ ‫= ‪4 × ٢٣‬‬

‫‪139‬‬
‫‪139‬‬
‫‪139‬‬
 ‫با کمک رسم شکل حاصل ضرب ها را به دست آورید‪.‬‬ ‫کار در کالس‬

‫= ‪4 × ٢٣‬‬ ‫= ‪4 × ٢0‬‬ ‫=‪4×٣‬‬

‫= ‪5 × ٣1‬‬ ‫= ‪5 × ٣0‬‬ ‫=‪5×1‬‬

‫= ‪٣ × ٢4٢‬‬ ‫= ‪٣ × ٢00‬‬ ‫= ‪٣ × 40‬‬ ‫=‪٣×٢‬‬

‫‪1‬ــ مانند نمونه حاصل ضرب ها را به صورت تقریبی بنویسید‪.‬‬ ‫تقریب بزن‬
‫= ‪47 × ٢1 → 50 × ٢0‬‬ ‫‪،‬‬ ‫→ ‪8٣ × ٢9‬‬ ‫×‬ ‫=‬
‫→ ‪51 × ٦1‬‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫‪،‬‬ ‫→ ‪78 × 89‬‬ ‫×‬ ‫=‬
‫‪2‬ــ در یک مزرعه ‪ 57‬ردیف کلم کاشته شده است‪.‬در هر ردیف نیز ‪ 61‬کلم کاشته شده است‪.‬‬
‫در این مزرعه به طور تقریبی چند تا کلم کاشته شده است؟‬

‫‪140‬‬
‫‪140‬‬
‫‪140‬‬
 ‫‪1‬ــ حاصلضربهای زیر را بهصورت ذهنی به دست آورید‪.‬‬ ‫تمرین‬

‫= ‪٢ × ٣ × 10‬‬ ‫= ‪3 ×4 × 10‬‬ ‫= ‪4 × 4 × 10‬‬

‫=‪٦×٢×5‬‬ ‫= ‪7 × ٣ × 10‬‬ ‫=‪٢×8×5‬‬

‫‪2‬ــ حاصلضرب ها را بهصورت ذهنی به دست آورید‪.‬‬

‫= ‪70 × ٢‬‬ ‫= ‪٣ × 50‬‬ ‫= ‪40 × ٦‬‬

‫= ‪7 × ٢0‬‬ ‫= ‪9 × ٣0‬‬ ‫= ‪80 × ٢0‬‬

‫‪3‬ــ ماهرخ هر هفته ‪ 10‬ساعت ریاضی کار میکند‪ .‬او در ‪ 3‬هفته چند ساعت ریاضی کار میکند؟‬

‫‪4‬ــ محیط مربّعی به ضلع ‪ 10‬سانتی متر چند سانتی متر میشود؟‬

‫‪٢0‬‬
‫‪5‬ــ محیط مثلث متساوی االضالع روبه رو چند سانتی متر است؟‬

‫‪6‬ــ مساحت مستطیل به طول ‪ 10‬و عرض ‪ 7‬سانتی متر چند سانتی متر مربّع است؟‬

‫خال ق باش‬
‫ّ‬

‫می پوشانیم‪.‬‬ ‫سطح شطرنجی را با آجرهایی به شکل‬

‫چرا؟‬ ‫آیا مر ّبعی خالی می ماند؟‬

‫‪141‬‬
‫‪141‬‬
‫‪141‬‬
 ‫محاسبه ی ضرب‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ با کامل کردن شکل‪ ،‬حاصل ضرب هر بخش را در قسمت مربوط بنویسید‪.‬‬
‫ضرب ‪ 10‬تایی‬
‫‪21‬‬ ‫ضرب یکی ها‬
‫‪×4‬‬

‫‪+‬‬

‫ضرب ‪ 100‬تایی‬
‫‪232‬‬ ‫ضرب ‪ 10‬تایی‬
‫‪×3‬‬ ‫ضرب یکی ها‬

‫‪+‬‬
‫‪+‬‬

‫ضرب ‪ 10‬تایی‬
‫‪53‬‬ ‫ضرب یکی ها‬
‫‪×3‬‬

‫‪+‬‬
‫ضرب ‪ 100‬تایی‬

‫ضرب ‪ 10‬تایی‬
‫‪241‬‬
‫‪×5‬‬ ‫ضرب یکی ها‬

‫‪+‬‬
‫‪+‬‬

‫‪142‬‬
‫‪142‬‬
‫‪142‬‬
 ‫‪1‬ــ مانند نمونه ها حاصل ضرب را به دست آورید‪.‬‬ ‫کار در کالس‬

‫‪٢٣‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪4٢‬‬ ‫‪٣5‬‬

‫‪×٣‬‬ ‫‪٣*٢0‬‬ ‫‪×5‬‬ ‫‪5*40‬‬ ‫‪×٣‬‬ ‫‪×7‬‬
‫‪٦0‬‬ ‫‪٣*٣‬‬ ‫‪٢00‬‬ ‫‪5*1‬‬
‫‪+9‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪٦9‬‬ ‫‪٢05‬‬

‫‪2‬ــ مانند نمونه حاصل ضرب ها را به دست آورید‪.‬‬

‫‪43‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪124‬‬ ‫‪345‬‬ ‫‪211‬‬

‫_____*‬
‫‪7‬‬ ‫‪*5‬‬
‫_____‬ ‫‪*7‬‬
‫______‬ ‫‪*8‬‬
‫_____‬ ‫‪*5‬‬
‫______‬
‫‪٢80‬‬
‫‪+٢1‬‬
‫‪٣01‬‬

‫تقریب بزن‬ ‫‪1‬ــ مانند نمونه حاصل ضرب ها را به صورت تقریبی به دست آورید؟‬

‫=‪٢1×189 ٢0× ٢00‬‬

‫‪٣41×17٦‬‬ ‫=‪٣00×٢00‬‬
‫‪٢9×410‬‬ ‫×‬ ‫=‬
‫‪9×407‬‬ ‫×‬ ‫=‬
‫‪٢‬ــ یک دبستان ‪ 1٢‬کالس دارد‪.‬هر کالس ‪ ٣٢‬دانش آموز دارد‪.‬‬
‫این دبستان به طور تقریبی چند دانش آموز دارد؟‬

‫‪143‬‬
‫‪143‬‬
‫‪143‬‬
 ‫تمرین‬

‫‪1‬ــ دو جعبه داریم که در هر کدام چهار بسته ی شش تایی مداد رنگی قرار دارد‪.‬در این جعبه ها چند‬
‫مداد رنگی وجود دارد؟‬

‫‪٢‬ــ در یک کارتن ‪ 9‬بسته ی ‪ 1٢‬تایی مداد رنگی است‪.‬این کارتن چند مداد رنگی دارد؟‬

‫‪٣‬ــ طول یک مستطیل ‪ 18‬سانتی متر و عرض آن ‪ 9‬سانتی متر است‪.‬مساحت مستطیل چند سانتی متر مر ّبع است؟‬

‫‪4‬ــ تعداد دانشآموزانی که در چرخ و فلک نشستهاند را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪5‬ــ هر دو جین مداد ‪ 1٢‬عدد است‪.‬حساب کنید ‪ 4‬دو جین چند مداد است؟‬

‫‪٦‬ــ محیط زمینی مر ّبع شکل که هر ضلع آن ‪ 4٢‬متر است‪،‬چند متر می شود؟‬

‫‪7‬ــ در یک کالس دبستان تعداد دانش آموزان ششم ‪ ٢7‬نفر است‪،‬تعداد دانش آموزان کالس ا ّول دبستان ‪ ٣‬برابر آن ها است‪.‬‬
‫چند دانش آموز در کالس ا ّول این دبستان هستند؟‬

‫‪144‬‬
‫‪144‬‬
‫‪144‬‬
 ‫تقسیم با باقی مانده‬

‫فعالیت‬
‫ّ‬
‫‪1‬ــ ‪ 17‬شاخه گل داریم‪،‬می خواهیم با هر ‪ 4‬شاخه گل یک دسته گل درست کنیم‪.‬‬
‫چند دسته گل درست می شود؟‬
‫چند تا باقی می ماند؟‬
‫با رسم شکل توضیح دهید‪.‬‬

‫‪٢‬ــ ‪ 17‬تا شاخه گل داریم‪ .‬میخواهیم آن ها را در ‪ 3‬گلدان به طور‬

‫مساوی تقسیم کنیم‪ .‬شما یکییکی در گلدان گل بکشید‪ .‬این کار‬
‫را آنقدر ادامه دهید تا گل ها تمام شود و تعداد گلهای گلدان ها‬
‫مساوی باشد‪.‬‬
‫در هر گلدان چند گل قرار گرفت؟‬
‫چند گل باقی میماند؟‬

‫استفاده کنیم و به صورت زیر بنویسیم‪:‬‬ ‫برای حل کردن پاسخ مسئله ی باال می توانیم از نماد‬

‫‪17‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ 1٦‬ــ‬ ‫‪4‬‬ ‫خارج قسمت‬
‫‪1‬‬ ‫باقی مانده‬

‫‪145‬‬
‫‪145‬‬
‫‪145‬‬
 ‫کار در کالس‬

‫‪1‬ــ خارج قسمت و باقی ماندهی هر یک از تقسیم ها را به دست آورید‪ .‬از راهنمای داده شده کمک بگیرید‪.‬‬

‫‪4٦‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪5×٦=٣0‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪٦× 9 = 54‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪٦×٦=٣٦‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪7×9 = ٦٣‬‬
‫‪7×٦=4٢‬‬ ‫‪8×9 =7٢‬‬
‫‪8×٦=48‬‬ ‫‪9×9 =81‬‬

‫‪٢‬ــ تقسیم ها را انجام دهید‪.‬‬

‫‪45‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪٣‬‬

‫‪٣‬ــ درکدام یک از تقسیم های زیر باقی مانده صفر می شود؟‬

‫‪18‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪1٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪1٢‬‬ ‫‪٢‬‬

‫‪4‬ــ آیا تقسیم ‪ 79‬بر‪ 9‬باقی مانده می آورد؟‬

‫تقسیم ‪ 84‬بر ‪ 7‬چطور؟‬

‫کار با ماشین حساب‬

‫‪1‬ــ حاصل تقسیم های زیر را به کمک ماشین حساب پیدا کنید‪.‬‬
‫= ‪240÷ 10‬‬ ‫= ‪128 ÷ 4‬‬ ‫= ‪215 ÷ 5‬‬

‫‪٢‬ــحاصل تقسیم ‪ 17‬بر ‪ 3‬را با ماشین حساب به دست می آوریم‪.‬چه ا ّتفاقی می افتد؟ چرا؟‬

‫‪146‬‬
‫‪146‬‬
‫‪146‬‬
 ‫تمرین‬
‫‪4‬ــ یک اتوبوس ‪ ٣7‬مسافر داشت که خراب شد‪.‬مسافران پیاده شدند و هر تاکسی ‪ 4‬نفر را سوار کرد‪.‬‬
‫برای اینکه همه ی مسافران سوار تاکسی شوند‪ ،‬چند تاکسی آمد؟‬

‫‪1‬ــ طاها ‪ 84‬شکالت داشت‪.‬او برای نیمه ی شعبان بسته های ‪ 9‬تایی شکالت درست کرد و به ‪ 9‬تا از همسایه ها داد‪.‬چند شکالت‬
‫برای خانه ی خودشان باقی ماند؟‬

‫‪٢‬ــ یک شیرینی پزی در کرمانشاه در ‪ ٦‬روز ‪ 4٢‬جعبه نان برنجی درست کرد‪.‬در هر روز چند جعبه نان شیرینی درست کرده است؟‬

‫‪٣‬ــ ‪ ٣7‬کیلوگرم گیالس را درجعبه هایی می ریزیم که در هر جعبه ‪ 5‬کیلوگرم گیالس جا می گیرد‪.‬چند جعبه الزم است؟‬

‫خالق باش‬ ‫الگوهای آجر چینی را ادامه دهید‪.‬‬

‫‪147‬‬
‫‪147‬‬
‫‪147‬‬
 ‫مرور فصل‬

‫فرهنگ نوشتن‬

‫توجه به حاصلضرب ‪ ،23*7=161‬توضیح دهید حاصلضرب مقابل چگونه به دست می آید؟‬

‫‪1‬ــ با ّ‬
‫‪23000‬‬
‫‪× 70‬‬

‫‪2‬ــ توضیح دهید چگونه باقی مانده ی تقسیم مقابل به دست می آید؟‬
‫‪37‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪7‬‬

‫تمرین‬

‫‪1‬ــ می خواهیم ‪ 6‬بسته ی ‪ 12‬تایی مداد را بین ‪ 9‬نفر به طور مساوی تقسیم کنیم‪ .‬به هر نفر چقدر می رسد؟‬

‫‪2‬ــ اگر وزن هر ‪ 5‬نخود به طور تقریبی یک گرم باشد‪ ،‬یک کیلوگرم نخود چند تا نخود است؟‬

‫‪3‬ــ در یک کارخانه ی پارچه بافی ساعتی ‪ 2135‬متر پارچه بافته می شود‪ .‬در این کارخانه در ‪ 8‬ساعت چند متر پارچه بافته می شود؟‬

‫‪148‬‬
‫‪148‬‬
‫‪148‬‬
 ‫‪4‬ــ یک اتومبیل در هر ساعت ‪ 80‬کیلومتر راه میرود‪.‬اگر به همین ترتیب حرکت کند‪ ،‬در ‪ 3‬ساعت چند کیلومتر راه میرود؟‬
‫‪ 500‬کیلومتر را در کمتر از ‪ 6‬ساعت میرود یا بیشتر از آن؟‬

‫‪5‬ــ زمینی به شکل مر ّبع است که هر ضلع آن ‪ 1850‬متر است‪ .‬دور این زمین را دو ردیف سیم خاردار کشیده ایم‪.‬‬
‫چند متر سیم خاردار نیاز داریم؟‬

‫‪6‬ــ یک نقّاش در یک روز ‪ 8‬متر مر ّبع را رنگ کرد‪ .‬او تصمیم گرفت هر روز ‪ 2‬برابر روز قبل رنگ کند‪.‬‬

‫او روز دوم چقدر باید رنگ کند؟‬

‫روز سوم چقدر رنگ میکند؟‬

‫روز چهارم چقدر رنگ میکند؟‬

‫روز پنجم چقدر رنگ میکند؟‬

‫‪149‬‬
‫‪149‬‬
‫‪149‬‬
 ‫معما و سرگرمی‬
‫ّ‬
‫با ‪ 6‬حالت زیر که از کنار هم قرار گرفتن ‪ 4‬مکعب به وجود می آیند و یک شکل که با ‪ 3‬مکعب درست شده است‪،‬‬
‫یک مکعب ‪ ٣ × ٣ × ٣‬درست کنید‪.‬‬
‫ابتدا به کمک مکعب های چینه این ‪ 6‬حالت ‪ 4‬تایی و یک کنج ‪ 3‬تایی را درست کنید‪.‬‬
‫سپس با کنار هم قرار دادن آن ها مکعب ‪ ٣ × ٣ × ٣‬را بسازید‪.‬‬

‫فرهنگ خواندن‬

‫با آجرهای به صورت های‬

‫صفحه ی شطرنجی زیر را آجر چینی کنید و اگر شکل شما متقارن باشد‪ ،‬بهتر است‪.‬‬

‫‪150‬‬
‫‪150‬‬
‫‪150‬‬
151
151
151
Email

talif@talif.sch.ir