ระดับภูมภิ าค ครั้งที่ ๗
งานนิทรรศการสวนพฤกษศาสตร์
Wednesday
สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า
กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา
เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร รัฐสีมา คุณากรปิยชาติ
สยามบรมราชกุมารี
นิ ท รรศการสวนพฤกษศาสตร์
โรงเรียนและฐานทรัพยากรท้องถิ่น ระดับ
ภูมิภาค ครั้งที่ 7 โดยมหาวิทยาลัยราชภัฏ
เชียงใหม่เป็นเจ้าภาพ ระหว่างวันที่ 21 – 25
พฤศจิกายน 2566 เพื่อเทิดพระเกียรติ และ
เปิ ด โอกาสให้เยาวชน นั ก เรี ย น นั ก ศึกษา
ประชาชน หน่ ว ยงานทั ้ ง ภาครั ฐ และ
ภาคเอกชน ได้เห็นความหลากหลายทางด้าน
วิชาการ ปลูกจิตสำนึก สร้างความรู้ค วาม
เข้าใจและตระหนักถึงความสำคัญของการ
อนุรักษ์และการพัฒนาทรัพยากรต่าง ๆ ที่มี
อยู่ในประเทศไทยให้เกิด ความยั่งยืน อีกทั้ง
ยังเป็นการนำเสนอผลงานของหน่วยงานร่วม
สนองพระราชดำริ ในการจัดงานครั้งนี้มีการ
ประชุ ม วิ ช าการงานสวนพฤกษศาสตร์
โรงเรียน นำเสนอโดย ผู้บริหาร และครู –
อาจารย์ ผู ้ เรี ย นและเยาวชน การประชุ ม
วิชาการงานฐานทรัพยากรท้องถิ่น นำเสนอ
โดย ผู้บริหารและเจ้าหน้าที่องค์กรปกครอง
ส่วนท้องถิ่น
November’22 CMRU
การแสดงนิทรรศการงานสวน
พฤกษศาสตร์โรงเรียนและฐานทรัพยากรท้องถิ่น
จากสมาชิกสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน สมาชิก
ฐานทรัพยากรท้องถิ่น และหน่วยงานร่วมสนอง
เพื่อเทิดพระเกียรติ และเปิดโอกาส
พระราชดำริ รวม 129 แห่ ง ทั ่ ว ประเทศ
นอกจากนี้ยังมีการแสดงศิลปะพื้นบ้านบูรณาการ ให้ เยาวชน นั ก เรี ย น นั ก ศึ ก ษา ประชาชน
งานสวนพฤกษศาสตร์ โ รงเรี ย นและงานฐาน หน่วยงานทั้งภาครัฐและภาคเอกชน ได้เห็น
ทรัพยากรท้องถิ่น การออกร้านจำหน่ายอาหาร ความหลากหลายทางด้ า นวิ ช าการ ปลู ก
และสินค้าพื้นบ้านอีกด้วย จิ ต สำนึ ก สร้ า งความรู ้ ค วามเข้ า ใจและ
ตระหนักถึงความสำคัญของการอนุรักษ์และ
สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จ การพัฒนาทรัพยากรต่าง ๆ ที่มีอยู่ในประเทศ
พระเทพรั ต นราชสุ ด าฯ สยามบรมราชกุ ม ารี ไทยให้ เ กิ ด ความยั ่ ง ยื น อี ก ทั ้ ง ยั ง เป็ นการ
เสด็จพระราชดำเนิน (เป็นการส่วนพระองค์) ไป นำเสนอผลงานของหน่ ว ยงานร่ ว มสนอง
ยังหอประชุมทีปังกรรัศมีโชติ มหาวิทยาลัยราช พระราชดำริ
ภัฏเชียงใหม่ อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ ทรง
เปิ ด การประชุ ม วิ ช าการและนิ ท รรศการสวน
พฤกษศาสตร์โรงเรียนและฐานทรัพยากรท้องถิ่น
ระดับภูมิภาค ครั้งที่ 7 โดยมหาวิทยาลัยราชภัฏ
เชี ย งใหม่ เป็ นเจ้ า ภาพ ระหว่ า งวั นที ่ 21 – 25
พฤศจิกายน 2566
Page 1
 งานนิทรรศการสวนพฤกษศาสตร์

ใบลาน
หนังสือใบลาน เป็นหนังสือที่บันทึกลาย
ลักษณ์อักษรด้วยวิธีจารตัวหนังสือลงบนใบของ
ต้นลานที่ตัดแต่งตามขนาดเดียวกัน แล้วเจาะรู
ร้ อยหู ด ้ วยสายสนองมั ด รวมกั นเป็ นผู ก นิ ย ม
เรียกว่า “คัมภีร์ใบลาน” ที่เรียกว่าคัมภีร์ใบลาน
เพราะเนื้อเรื่องที่จดจารลงบนใบลานส่วนใหญ่
เป็ นพระธรรมคำสั ่ ง สอนของพระพุ ท ธเจ้ า มี
พระไตรปิฎก เป็นต้น นอกจากนั้น ยังใช้บันทึก
เรื่องอื่น ๆ ที่เกี่ยวด้วยสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธ
เจ้า และเรื่องอันเป็นบทนิพนธ์ของอดีตชนก็มี
ด้วยเหตุที่พระธรรมเป็นสิ่งสำคัญอันสูงสุดของ
พระพุทธศาสนา เมื่อจดจารลงบนใบลานก็ทาให้
คั ม ภี ร ์ ใ บลานมี ค วามสำคั ญ และจั ด เป็ น สิ่ ง
ศักดิ์สิทธิ์ไปด้วยเพราะเนื้อเรื่องที่จดจารลงบน
ใบลานส่วนใหญ่ เป็ นพระธรรมคำสั่ งสอนของ
พ ระพ ุ ท ธเจ้ า มี พ ระไต รปิ ฎ ก เป็ น ต้ น
เส้นใยไหม นอกจากนั้น ยังใช้บันทึกเรื่องอื่น ๆ ที่เกี่ยวด้วย
สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า และเรื่องอันเป็น
ใยไหมได้จากรังของตัวไหม ในไทย ผ้ า ไหมนิ ย มนำมาตั ด เป็ นเสื ้ อผ้ า บทนิพนธ์ของอดีตชนก็มี ด้วยเหตุที่พระธรรม
มีการเลี้ยงไหมกันมากทางภาคอีสาน ใยไหม เครื่องใช้ที่ให้ความงามหรูหราและใช้เป็น เป็นสิ่งสำคัญอันสูงสุดของพระพุทธศาสนา เมื่อ
จดจารลงบนใบลานก็ ท าให้ ค ั ม ภี ร ์ ใ บลานมี
Toได้make
รับสมญาว่ yourาdocument
เป็นราชินีแlook
ห่งเส้นprofessionally
ใย มีความ ครั ้ ง คราว ไม่ น ิ ย มตั ด เสื ้ อ ผ้ า ที ่ ต ้ อ งใส่
งามหรูหราWord
produced, เนื้อผ้provides
าเป็นมันแวววาว ทำความ
header, footer, ประจำวั น นั ก ทั ้ ง นี ้ เ พราะผ้ า ไหมราคา ความสำคัญ และจัดเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ไปด้วย
cover page, and text box designs that
พึงพอใจให้แeach
complement ก่ผู้สวมใส่
other. Forแต่example,
ผ้าไหมมีรyou
าคา ค่อนข้างแพง ซักรีดยาก ผ้าไหมที่ฟอกเอา
ค่อadd
can นข้าaงแพง คนเรารูcover
matching ้จักใช้page,
ผ้าไหมกั นมานาน
header, and ขี้ผึ้งที่ติดมากับเส้นใยออกหมด น้ำหนักจะ
sidebar.
หลายพันปีแล้ว ประเทศจีนเป็นประเทศแรก เบาและค่อนข้างยับง่าย ต้องตกแต่งให้ทน
ที่รู้จักInsert
Click เลี้ยงไหม และนำเส้
and then นใยมาผลิ
choose ตเป็นผ้า
the elements
you want from the different galleries.Save
ยับ ผ้าไหมจะเก่าเร็วถ้าซักรีดบ่อยๆ ไม่ทน
ไหมin Word with new buttons that show
time ต่อสารซักฟอกที่มีส่วนผสมของด่างเข้มข้น
up where you need them.Video provides a และไม่ทนต่อแสงแดด เวลาซักรีดผ้า -ไหม
คุณสมบั
powerful way ติทั่วๆyou prove
to help ไป ของผ้
your าpoint.
ไหม จึงต้องทำอย่างระมัดระวังมากกว่าการซัก
When you click
นอกจากจะมีเนื้อมันแวววาวสวยงามมาก ผ้าชนิดอื่น
แล้ว ยังเหนียวมาก สวม-ใส่สบาย ปรับให้
เหมาะกับอากาศร้อนเย็นได้ดี คือจะรู้สึกเย็น
เมื่ออากาศร้อน และจะรู้สึกอุ่นเมื่ออากาศ
หนาว ผ้าไหมย้อมสีตดิ ง่าย พิมพ์ลวดลายได้
สวยงาม เวลาสวมใส่ไหมจะเสียดสีกันทำให้
เกิดเสียง เราเรียกกันว่าเสียง ส่ายไหม

ผืนที่ 1 เพื่อใช้นุ่งห่อศพตอนเสียชีวิต และ การทอผ้ า นอกจากทอไว้ ส ำหรั บ ใช้ ง านหรื อ

ผ้าซิ่นตีนจก
งานประเพณีและวิถีชีวิต สตรีชาวไทโยน
นิยมนุ่งซิ่นตีนจกในงานบุญประเพณีต่างๆ อาทิงาน
ปอยหลวง งานถวายผ้าจุลกฐิน (ทอผ้าจีวรให้เสร็จ
ภายในหนึ่งวัน) พิธีขึ้นบ้านใหม่ พิธีสืบชะตา พิธี
เรียกขวัญ ประเวณีปี๋ใหม่เมือง งานรดน้ำดำหัว งาน
บุญยี่เป็ง ประเวณีตานก๋ วยสลาก ในพิธีแต่ ง งาน
ลูกสะใภ้ต้องนำผ้าซิ่นตีนจกไปไหว้แม่สามี เป็นต้น
กล่าวกันว่าสตรีชาวไทโยนจะต้องทอผ้าตีนจกอย่าง
น้อยคนละ 1 ผืน นอกเหนือจากใช้สวมใส่ในงานพิธี
สำคัญแล้ว ยังมีการเตรียมซิ่นตีนจกไว้นุ่งห่มหลังจาก
ความตายเพื่อให้ดวงวิญญาณ ได้ไปสักการะพระเกศ
แก้วจุฬามณีบนสรวงสวรรค์ สำหรับผู้ที่มีความขยัน
มักจะทอผ้าตีนจกอย่างน้อย 3 ผืนในชีวิต
นำไปเผาพร้อมกับร่าง โดยเชื่อว่าผู้ตายได้สวมใส่ ไป
บูชายังพระเกศแก้วจุฬามณีบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์
ผืนที่ 2 ให้ลูกหลานนำไปถวายทาน ตอน
ทำบุญอุทิศส่วนกุศล เพราะเชื่อว่าจะทำให้ได้นุ่ งตี น
จกไปสู่สวรรค์
ผืนที่ 3 จะให้ลูกหลานเก็บไว้ เพื่อเป็น
มรดกตกทอดสืบต่อกันไป
งานผ้าทอเชียงใหม่ในอดีตเป็นไปตามวิถี
ชีวิตของทุกชุมชน คือเมื่อเสร็จจากการทำนาทำไร่ ก็
เป็นเวลาสร้างสรรค์งานหัตถกรรม โดยคำนึงถึงการใช้
สอยในครัวเรือนก่อนนำไปจำหน่าย แลกเปลี่ยน มีทั้ง
การทอผ้ า ไหมและผ้ า ฝ้ า ย โดยแหล่ ง ทอผ้ า ของ
เชียงใหม่ อยู่ในอำเภอสัน กำแพง อำเภอจอมทอง
อำเภอแม่แจ่ม และอำเภอดอยเต่า
Page 2
จำหน่ายแล้ว ยังเป็นการถ่ายทอดวิถีชีวิตและวัฒนธรรม
ผ่านตัวผ้า บ่งบอกถึงเอกลักษณ์ของแต่ละชุมชนที่แตกต่าง
กัน
ลวดลายเกือบทั้งหมดเป็นลวดลายที่ทำสืบทอด
กั น มาแต่ ค รั ้ ง โบราณ เว้ น เสี ย แต่ ว ่ า หากช่ า งทอคนใดมี
ความสามารถพิเศษ ก็สามารถประดิษฐ์ลวดลายใหม่ท่เี ป็น
ของตนเองได้ การทอผ้ า นั ้ น จะใช้ เ วลาที ่ เ หลื อ จากการ
ประกอบกิจกรรมต่างๆ ในชีวิตประจําวัน เช่น การทํานา
การทําไร่ การทําสวน สีที่ใช้สําหรับทอในอดีตจะได้มาจาก
การย้อมตามธรรมชาติ เช่น สีแดงได้มาจากเปลือกไม้ หรือ
ก้อนหิน สีดําได้มาจากลูกมะเกลือ สําหรับชาวเชีย งแสน
แล้วการทอผ้าเป็น สิ่งที่แสดงถึงความพร้อมของผู้หญิง ใน
การออกเรือนอีกทั้งลวดลายในการทอก็เป็นสิ่งที่แสดงถึง
ความสามารถและความพยายามของผู้หญิงคนนั้นด้วย
 งานนิทรรศการสวนพฤกษศาสตร์

การกระแหนะลายในงานหัวโขน สาขาวิชาหัตถศิลป์
หัวโขน วิทยาลัยเพาะช่าง มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคล
รัตนโกสินทร์

ขั้นตอนในการกระแหนะลายในงานหัวโขน งานลงรักปิดทอง ในอดีตอยู่ใ นงาน ในปัจจุบันได้มีสิ่งที่เข้ามาใช้แทนยางรัก คือ

คือใช้รักกระแหนะ ที่กวนดีแล้วกดลง
บนพิมพ์ที่แกะด้วยหินสบู่ (รักกระแหนะ คือ
ยางรักที่ผสมกับสมุกใบตอง ชัน ปูนขาว ปูน
แดง และนํ้ามันยาง เคี่ยวไฟอ่อนๆจนเหนีย ว
ค่อนข้างแข็งจนปั้นได้ไม่คลายตัว ใช้สำหรับ
กระแหนะลวดลายและกระจั ง ต่ า งๆหรื อ
สำหรับคลึงเป็นเส้นลวด) การกดรักกระแหนะ
ลงบนแม่ พ ิ มพ์ น ี ้ เรี ย ก ว่ า "การตี ล าย" หรื อ
"กระแหนะลาย"
ช่างสิบหมู่แขนงงานรัก เรียกว่าช่างลายรดน้ำ
เป็ น งานประณี ต ศิ ล ป์ ข องไทย รวมถึ ง งาน
หัตถศิลป์ ซึ่งมีวิวัฒนาการสืบทอดต่อกันมา
ตั้งแต่ครั้งบรรพบุรุษ ไม่มีหลักฐานแน่ชัดว่ามี
มา ตั ้ ง แต่ สมัย ใด ได้ รั บ อิท ธิพลจากใคร แต่
สำหรั บ ในประเทศไทยเชื ่ อ ว่ า น่ า จะมาการ
พัฒนามาจากงานช่างรัก งานหัวโขนและเมื่อ
ครั้งสุโขทัยเป็นราชธานีได้มีการลงรักปิดทอง
พระพุทธรูปต่างๆ
1. สี แ ฟลกซ์ (Flex) เป็ น สี น ้ ำ มั น ที ่ ส ามารถ
นำมาใช้แทนการปิดทองได้
2. สี วานิ ช หรื อ น้ ำ มั นวานิ ช ที ่ ใ ช้ ท าไม้ สีดำ
หรือแบบใสก็ได้
3. น้ำยามะเดื่อเทียม เป็นน้ำยาวิทยาศาสตร์ที่
สามารถปิดทองได้
4. ในปัจจุบันมีน้ำยาใหม่ๆที่สามารนำมาใช้ใน
การปิดทองได้หลายชนิดขึ้นอยู่กับการทดลอง
ใช้ของช่าง ที่คิดหาวิธีใหม่นำมาใช้งานของช่าง
แต่ละท่านที่จะคิดหาสูตร.

ภู มิ ป ั ญญา "ว่ า วควาย" เมื องสะเดา การเล่นว่าวโดยทัว่ ไปมีวิธีเล่น ๓ แบบ คือ

ว่าวควาย
โครงการอนุ ร ั ก ษ์ พ ั น ธุ ก รรมพื ช อั น
เนื ่ อ งมาจากพระราชดำริ ส มเด็ จ พระเทพ
รัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (อพ.สธ.)งาน
ฐานทรัพยากรท้องถิ่นทรัพยากรภูมิปัญญาศึกษา
"ว่ า วควาย"เกิ ด จากการผสมผสาน
ระหว่ า งว่ า วหลา(จุ ฬ า) กั บ ว่ า ววงเดื อ น แต่
เปลี่ยนส่วนที่เป็นรูปดวงจันทร์ให้เป็นรูปหัวควาย
แทน มีเขายาวโค้งรับกับปีกบน ส่วนหัวติดแอก
ความหมายว่าวควายเมืองสะเดาหัวควายจะมี
ลั ก ษณะขนาดเล็ ก กว่ า ของจั ง หวั ด สตู ล และ
จังหวัดพัทลุง เทศบาลเมืองสะเดา
เกิ ด ขึ ้ นในปี ๒๔๙๐ ได้ มี ก ารเล่ นว่ า วจนถึ ง
๑.ปักอยู่กับที่เพื่อดูความสวยงามของว่า ว
ปัจจุบัน มีการแข่งขันประจำปีโดยมีการ ตัด ๒. ปังคับสายชักให้เคลื่อนไหวตามที่ผู้เล่น
แปลงรูปแบบซึ่งมีความแตกต่างจากจังหวั ด ๓. ฟังเสียง โดยมีการรวมกลุ่มเล่นว่าวและมี
สตูล ว่าวควายของเมืองสะเดา หัวควายจะมี การสอนทำว่าวให้กับลูกหลานในช่วงเดือน
ลั ก ษณะเล็ ก กว่ า ของจั งหวั ดสตุ ล ว่ า วควาย กุมภาพันธ์
เมืองสะเดาใช้ไผ่สีสุก ต้องเป็นไม้ไผ่แก่ โดยที่
ลำต้นไม้ไผ่จะต้องตรงในส่วนของกระดาษและ
ลวดลายตกแต่ ง ตามชอบในสมั ย ก่ อ นใช้
กระดาษสาหรือกระดาษฟางและได้เปลี่ยนมา
ใช้กระดาษแก้วในปัจจุบัน.

Page 3
 งานนิทรรศการสวนพฤกษศาสตร์

การสานกระติบข้าว พิมพ์ลายจากวัสดุธรรมชาติ
ผ้าพิมพ์สีธรรมชาติดั้งเดิมเป็นองค์ความรู้ตะวันตก เริ่ม
กระติบข้าวเป็นชื่อเรียกที่ใช้เรียกอุปกรณ์ที่ทำมาจากคล้าสานขึ้น พัฒนาจากประเทศออสเตรเลีย เป็นผลิตภัณฑ์รักษ์สิ่งแวดล้อม
รูปด้วยความละเอียดและประณีต นำมาเป็นภาชนะบรรจุ ข้าวเหนียว โดย รักษ์โลก ไม่ใช้สารเคมี เมื่อนำใบไม้หลากชนิดวางลงบนตัวเนื้อผ้า
ชาวบ้านได้ประดิษฐ์ใช้กันมาช้านานแล้ว ผ่านกระบวนการทางธรรมชาติ ก็จะได้ผลิตภัณฑ์ผ้าสีหลากชนิดไม่
ซ้ำกัน เสมือนเป็นหนึ่งเดียวของผลิตภัณฑ์ในกระบวนการผลิตแต่
การสานกระติบข้าวได้รับการ
ละครั ้ ง เนื ่ องจากธรรมชาติมี ก ารเปลี ่ ยนแปลงตลอดเวลาตาม
ถ่ายทอดทางภูมิปัญญาจากบรรพบุรุษ
ฤดูกาลและสภาวะแวดล้อม
ที ่ เกิ ด การสร้างอาชีพได้ ทางหนึ ่ง ใน
ปัจจุบันการทำอาชีพสานกระติบข้าว ส่ ง ผลให้ ส ี ส ั น ในใบไม้ แ ต่ ล ะใบ
ยั ง คงสื บ ทอดจากรุ ่ น สู ่ ร ุ ่ น องค์ ก าร ทรงคุ ณ ค่ า และสวยงามตามธรรมชาติ
บริ ห ารส่ ว นตำบลกุ ด ธาตุ จึ ง ได้ ผลิตภัณฑ์ผ้าพิมพ์สีธรรมชาติ เชื่อมโยงกับวิถี
ดำเนิ นการศึ ก ษา และสำรวจสภาพ ธรรมชาติ ง่ายต่อการบำรุงรักษา ประหยัด
ความเป็ น ชุ ม ชน วิ ถ ี ช ุ ม ชน และภู มิ พลังงานและต้นทุนในการดูแล ผลิตภัณฑ์ผ้า
ปั ญญาชุ มชน ของ 16 หมู ่ บ ้ า น โดย สีธรรมชาติจึงเป็นสัญลักษณ์ของการรั ก ษา
การลงพื ้ น ที ่ สำรวจบั น ทึ ก และเก็ บ ความสมดุลของธรรมชาติและยังสร้างศิลปะ
รวบรวมข้อมูลทรัพยากรท้องถิ่นเพื่ อ
แฟชั่นที่ให้ทั้งคุณค่าและราคา ผลงานของแต่
เป็นแหล่ง เรียนรู้ที่มีชีวิต และรักษา
สภาพแวดล้ อ ม และการอนุ ร ั ก ษ์ ละผืนผ้าที่มีความสวยและความลึกซึ้ ง ของ
ทรัพยากรธรรมชาติ รวมทั้งปลูกฝังให้ งานศิ ล ปะ ที ่ ใ ห้ ส ี สวยงามแตกต่ างกั น เมื่ อ
นำมาออกแบบร้อยเรียงบนผืนผ้าจะคงความ
ความรู้ความเข้าใจ เห็นคุณค่าของป่าไม้ ทรัพยากรธรรมชาติ และภูมิ เป็นเอกลักษณ์ของใบไม้และดอกไม้เหล่านั้น
ปัญญาท้องถิ่น สีของใบไม้มองด้ วยตาเปล่า จะเห็นสีเขี ย ว
ให้มีความสำคัญตลอดจนรู้จักการอบุรักษ์ใช้ทรัพยากรเหล่านี้ เป็นส่วนใหญ่
อย่างคุ้มค่า และมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ และพัฒนาทรัพยากรธรรมชาติ เมื่อนำมาผ่านกระบวนการพิมพ์สีธรรมชาติ ความมหัศจรรย์ของ
และสิ่งแวดล้อมให้อยู่ต่ออย่างยั่งยืน ทั้งยังเป็นการปลูกจิตสำนึก กระตุ้น ธรรมชาติจะฝากรอยสีธรรมชาติสวยงามบนผ้าผืนนั้น ทำให้ผู้ลงมือทำผ้า
ส่งเสริมให้ทุกคนในท้องถิ่นรักถิ่นเกิดของตนเอง แต่ละผืนมีความรู้สึกผูกพันกับธรรมชาติ เพิ่มจิตสำนึกรักษ์ธรรมชาติ รัก
เสื้อผ้าที่ใช้ ทะนุถนอม ประหยัด และที่สำคัญเกิดความสุ ขใจ มีสมาธิ
ความสงบภายในที่เกิดขึ้นจากกระบวนการธรรมชาติ สร้างในรูปแบบทำให้
เกิ ด แฟชั ่ นชั ้ นสู ง เป็ นการเพิ ่ มคุ ณค่ า ของผ้ า พร้ อมกั บ ผลงานของนั ก
ออกแบบที่สามารถนำไปต่อยอดสร้างรายได้ที่ยั่งยืนต่อไป

Page 4