Tab.

1 Wskaźniki zapotrzebowania na wodę w miastach wg [1, 2, 6]

Wskaźnik
Współczynnik
Elementy zagospodarowania zużycia
Jednostka nierównomierności
przestrzennego terenu zurbanizowanego wody qj
dobowej, Nd
dm3/d
1. Mieszkalnictwo wg [2]
Ścieki bytowo gospodarcze

wielorodzinne kl. I MK 140÷160 1,5÷1,31)

i jednorodzinne wg kl. II MK 80÷100* 1,5÷1,31)
klasy wyposażenia kl. III MK 70÷90* 2÷1,5
instalacyjnego kl. IV MK 50÷60* 2÷1,5
mieszkań kl. V MK 30 2÷1,5
2. Usługi ogólnokomunalne [5] MK 60 1,3
3. Komunikacja zbiorowa MK 4 1,2
4. Mycie ulic i placów MK 10 1,75÷2,61)
5. Podlewanie zieleni miejskiej MK 10 6
6. Tereny przemysłowo składowe [5]
Przemysł

- Wskaźnik na mieszkańca MK 70 1,152)

- Przemysł nawodniony m3/d . ha 30÷100 1,152)
- Przemysł wodochłonny m3/d . ha 100÷500 1,152)

I klasa - pełne wyposażenie instalacyjne mieszkań z dostawą ciepłej wody użytkowej z zewnątrz;
II klasa - pełne wyposażenie instalacyjne mieszkań z lokalnym źródłem ciepłej wody użytkowej;
III klasa - niepełne wyposażenie instalacyjne mieszkań z lokalnym źródłem ciepłej wody użytkowej;
IV klasa - wodociąg, ubikacja bez łazienki;
V klasa - wodociąg bez ubikacji i łazienki, brak kanalizacji;
* niższe wartości dotyczą przypadku braku sieci kanalizacyjnej - zbiorniki bezodpływowe.
* zaniżone wartości (w II klasie) - niezgodne z badaniami zużycia wody w miastach.
1)
rośnie w miarę zmniejszania się wielkości miasta
2)
Wartości współczynników mogą być przyjmowane wg. uzgodnień

Wartości w Tab.1 dotyczą rozliczeń ryczałtowych zużycia wody w sytuacji braku pomiaru
zużycia wody przez odbiorców, na podstawie Ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o
zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. Nr 72
poz.747). [2].
Najczęściej, obliczamy średnie dobowe w (m3/d) zapotrzebowanie na wodę w
poszczególnych elementach zagospodarowania przestrzennego ( Tab.1) posługując się
liczbą mieszkańców (Mk) miasta/osiedla i wskaźnikiem średniego dobowego

zapotrzebowania na wodę (qj):

𝑄𝑑 ś𝑟 = 0,001 ∑𝑖=6
𝑖=1 𝑞𝑗 ∙ 𝑀𝑘 (12)
gdzie:
qj - wskaźnik dobowego zużycia wody przez mieszkańca, w dm3/d (Tab. A),
Następnie oblicza się maksymalny dobowy strumień odpływu ścieków (w m3/d):
𝑄𝑑𝑚𝑎𝑥 ść = ∑(𝑄𝑑ś𝑟 ∙ 𝑁𝑑 ∙ 𝜂) (13)
lub
𝑄𝑑𝑚𝑎𝑥 ść = 0,001 ∑ (𝑞𝑗 ∙ 𝑀𝑘 ∙ 𝑁𝑑 ∙ 𝜂) (14)
gdzie:
Nd – współczynnik nierównomierności dobowej (Tab. A),
η – współczynnik zmniejszający - określający strumień odpływu ścieków [6].

Przyjmuje się więc, że odpływ ścieków jest mniejszy od poboru wody wodociągowej o
wartość mnożnika [6]:
η = 0,95 dla mieszkalnictwa i usług ogólno miejskich (urzędów, szkół, szpitali, itd.),
η = 1,0 dla komunikacji zbiorowej,
η = 0,25÷0,50 dla mycia ulic i placów - w kanalizacji ogólnospławnej oraz
η = 0 – w kanalizacji rozdzielczej (kanały ściekowe) – niezgodne z rzeczywistością,
η = 0 dla podlewania zieleni miejskiej (woda nie trafia do kanalizacji),
η = 0,85 dla terenów przemysłowo-składowych.
Przyjmując za podstawę obliczony, maksymalny dobowy odpływ ścieków Qd max ść =
100% w poszczególnych elementach zagospodarowania przestrzennego (poz. 1÷4 i 6 -
tab. 1), sporządza się histogramy odpływów godzinowych ścieków - wykorzystując
dotychczasowe (z braku aktualnych) modele symulacyjne zapotrzebowania na wodę, tj. %
rozbiorów w poszczególnych godzinach doby - wg Tab. 2 [6].
Zsumowanie odpływów godzinowych ścieków z wszystkich elementów
zagospodarowania (w danej godzinie, w dobie maksymalnej), prowadzi do określenia
największej wartości Qh max śc (najczęściej występującej w godzinach rannych 600 ÷ 800 lub
wieczornych - 1900 ÷ 2200), która jest podstawą doboru średnic kanałów ściekowych.
Bilanse odpływu ścieków bytowo-gospodarczych i przemysłowych opracowuje się
najczęściej na perspektywę ≥ 50 lat. Należy uwzględnić planowane zagospodarowanie
przestrzenne terenów, w tym liczbę mieszkańców, rodzaj przemysłu oraz usług w danych
jednostkowych osadniczych.
Decydujący o wielkości odpływu ścieków jest udział mieszkalnictwa wielo- i
jednorodzinnego – zwykle 60÷80% Qd max śc.
 Tab. 2. Modele symulacyjne rozkładów godzinowych zapotrzebowania na wodę w dobie maksymalnej i wartości
współczynników ( ) określających dobowy odpływ ścieków [6]
a) W miejscowości o przewadze funkcji przemysłowej
b) Przy założeniu przeciętnej zmianowości w przemyśle korzystającym z wodociągów komunalnych: I zmiana -70%, II zmiana -
26%, III – zmiana - 4%.

Elementy zagospodarowania przestrzennego

Mieszkalnictwo Polewanie Tereny
Godziny Urządzenia Komunikacj Mycie ulic przemysłowo-
zieleni
od-do wielorodzinne jednorodzinne usługowe a zbiorowa i placów b)
miejskiej składowe
% % % % % % %
0-1 1,25 1,35 1,00 - 6,25 - 0,50
1-2 0,85 0,65 1,00 16,50 6,25 - 0,50
2-3 0,85 0,65 1,00 16,50 6,25 - 0,50
3-4 0,85 0,65 1,00 16,50 6,25 - 0,50
4-5 2,10 0,85 1,00 16,50 6,25 12,50 0,50
a
5-6 2,50 (3,00) ) 3,00 1,00 - 6,25 12,50 0,50
a)
6-7 5,45 (6,25) 5,15 1,00 - - 12,50 8,75
a)
7-8 6,25 (5,45) 4,75 2,00 - - 12,50 8,75
a)
8-9 4,95 (4,45) 4,45 3,00 - - - 8,75
9-10 4,40 4,20 7,00 8,50 - - 8,75
10-11 4,20 3,40 10,00 8,50 6,25 - 8,75
11-12 4,05 3,40 12,00 8,50 6,25 - 8,75
12-13 3,90 3,40 12,00 8,50 6,25 - 8,75
13-14 4,30 4,00 12,00 - 6,25 - 8,75
14-15 4,40 4,20 10,00 - - - 3,25
15-16 4,75 3,80 7,00 - - - 3,25
16-17 5,65 4,35 3,00 - - - 3,25
17-18 5,30 5,00 3,00 - - 12,50 3,25
18-19 5,65 6,85 3,00 - 6,25 12,50 3,25
19-20 6,30 9,15 3,00 - 6,25 12,50 3,25
20-21 6,30 9,00 2,00 - 6,25 12,50 3,25
21-22 6,80 7,74 2,00 - 6,25 - 3,25
22-23 5,45 5,50 1,00 - 6,25 - 0,50
23-24 3,20 4,80 1,00 - 6,25 - 0,50
Suma 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%
 95% 95% 95% 100% 0÷50% 0% 85%

Wypracowane w Niemczech zasady wymiarowania kanałów ściekowych są poprawne

[10,50], bowiem rezerwa bezpieczeństwa przepustowości kanałów ściekowych (na
przyszłościowy rozwój) jest uwzględniana dopiero po wyznaczeniu miarodajnego
odpływu ścieków Qść, tj. łącznie ścieków bytowo-gospodarczych i przemysłowych, wód
przypadkowych i nieuniknionego dopływu wód deszczowych.
Tak więc miarodajny strumień objętości ścieków wyznacza się dla 4 składowych
dopływu:
Qść = Qbg + Qp + Qinf + Qdwd , (6)
Gdzie:
Qbg – ścieki byt-gospodarcze ; Qp – ścieki przemysłowe ;Qinf – ścieki infiltracyjne; Qdwd – dopływ wód
deszczowych
- a kanały ściekowe dobiera się na wypełnienie h/D od 50% do 70%, co odpowiada
przepustowości całkowitej (Qo = 100%) przekroju kołowego od 50 do 83% czyli
pozostaje „czysta” rezerwa na przyszłościowy rozwój od 50 do 17% Qo – w zależności
od ważności kanału ściekowego w systemie.
Wg danych ATV-DVWK-A118:1999:2006 [10], średnie dobowe zużycie wody przez
mieszkańca, łącznie z usługami, kształtowało się w Niemczech na poziomie od 80 ÷ 200
dm3/d. Odpowiednio w Polsce, wg danych z tabeli 1, wynosiło od 90 dm3/d ÷ 220 dm3/d.
Przeciętne zużycie wody w miastach przez mieszkańca Niemiec wyniosło 1999 roku 127
dm3/d. W Polsce, w miastach szacowane jest obecnie na poziomie 130 dm3/d i ciągle
maleje wraz ze wzrostem liczby wodomierzy, co jest skutkiem oszczędnego
gospodarowania wodą - m.in. likwidacji przecieków z zaworów, spłuczek, większej liczby
zmywarek do naczyń, pralek, montażu kabin natryskowych zamiast wanien kąpielowych,
itd.
W przypadku terenów wiejskich nie przekracza na ogół 100 dm3/d.
Z braku danych w polskiej literaturze można posługiwać się wytycznymi niemieckimi
[10], które na perspektywę 2050 roku przewidują wskaźnik scalony:
- qbg = 0,005 dm3/s na mieszkańca - jako maksymalny godzinowy strumień ścieków
bytowo-gospodarczych (bez przemysłu) - miarodajny do wymiarowania osiedlowych
kanałów ściekowych (dla Nd = 1,25 oraz Nh = 1,5÷3,0 i qj = 150 dm3/d·Mk) oraz 0,004
dm3/s Mk – do wymiarowania oczyszczalni ścieków.
Na tej podstawie strumień Qbg dm3/s (ścieki bytowo-gospodarcze) wynosi:

𝑸𝒃𝒈 = 𝒒𝒃𝒈 ∙ 𝒁 ∙ 𝑭𝒃𝒈 (14)

Gdzie:
Z – gęstośc zaludnienia, Mk/ha;
𝐹𝑏𝑔 - powierzchnia zlewni ścieków bytowo-gospodarczych, ha;
Zaludnienie terenów (Z) kształtuje się najczęściej od 20 Mk/ha - tereny wiejskie o luźnej
zabudowie, do 300 Mk/ha - centra miast.

Odnośnie terenów przeznaczonych na przemysł można tutaj również posługiwać się

wskaźnikami scalonymi wg ATV A-118 [10], skąd Qp (w dm3/s):
𝑸𝒑 = 𝒒 𝒑 ∙ 𝑭 𝒑 (15)
Gdzie:
qp(n) = 0,2÷0,5 dm3/s ha - dla przemysłu niewodochłonnego (wg polskich wytycznych
(tab. 1): qp(n) = 0,3÷1,2 dm3/s ha),

qp(w) = 0,5÷1,0 dm3/s ha - dla przemysłu wodochłonnego (wg polskich wytycznych (tab.1):
qp(w) = 1,2÷5,8 dm3/s ha),
Fp – powierzchnia terenów przemysłowych, ha.
Wartość Qp zależny od branży, technologii produkcji, czasu pracy - zmianowości i liczby
pracowników, itp. Przemysł może mieć też istotny wpływ na nierównomierność
godzinową odpływu ścieków (rys 31.). Polskie dotychczasowe [6] wytyczne znacznie
przeszacowują racjonalnie uzasadnione potrzeby wodne zwłaszcza przemysłu
wodochłonnego, w porównaniu do państw unijnych.

UWAGA: Odpływ ścieków z terenów przemysłowych może być większy niż zarejestrowany pobór wody
wodociągowej. Zakłady posiadają często własne ujęcia wody. Wówczas ilość i nierównomierność
odpływu ścieków przemysłowych ustalać należy na podstawie pomiarów.
WODY PRZYPADKOWE
Szczegółowe ustalenie strumieni ścieków miarodajnych do wymiarowania kanałów powinno uwzględniać
dodatkowy dopływ - wód przypadkowych, w tym infiltracyjnych.
Głównie, wskutek niestarannego wykonania kanałów oraz starzenia się materiałów dochodzi do braku
szczelności kanałów, co powoduje:

- infiltrację wód podziemnych do wnętrza kanałów, bądź też

- eksfiltrację ścieków do gruntu i skażenie wód podziemnych.
Tabela 3. Możliwe składowe wód przypadkowych w zależności od rodzaju kanałów wg
ATV A-118:1999:2006 [10] [6]
Kanał ogólnospławny Kanał deszczowy
- infiltrujące wody podziemne - infiltrujące wody podziemne
(nieszczelności), (nieszczelności),
- dopływające wody drenażowe i - dopływające wody drenażowe,
źródlane. źródlane oraz powierzchniowe (ze
strumieni i potoków itp.),
- dopływające ścieki („sanitarne”)
poprzez błędne podłączenia.
Kanał sanitarny(„ściekowy”)
- infiltrujące wody podziemne
(nieszczelności),
- dopływające wody drenażowe i
źródlane,
- dopływające wody deszczowe
poprzez włazy studzienek i błędne
podłączenia.

Wg polskich wytycznych z 1965 roku [73,14, 54] w przypadku gdy dno kanału zagłębione jest pod
zwierciadłem wody podziemnej dla H ≤ 4 m (rys. 32):

Rys. 32. Zagłębienie kanału względem zwierciadła wody podziemnej 5.5.

- infiltrację należało przyjmować, dla:
 sieć osiedlowa: qinf = 10 m3/d km lub odpowiednio 0,5 ÷ 2,0 m3/d ha;
 sieć miejska:
qinf = 10 m3/d km lub 0,5÷2,0 m3/d ha - kanały murowane i tworzywowe,
qinf = 30 m3/d km lub 1,5÷6,0 m3/d ha - kamionkowe,
qinf = 40 m3/d km lub 2,0÷8,0 m3/d ha - betonowe.

Przy zagłębieniu kanałów H > 4 m należało zwiększyć qinf o 20% co 1 m, powyżej 4 m.

Dla przykładu: dla H = 6 m i kanału miejskiego z kamionki:
qinf = (1,0 +0,2+0,2) · 30 = 1,4 · 30 = 42 m3/d km.
UWAGA: Obecnie wykonuje się próby szczelności nowych kanałów - przy odbiorze
technicznym - mniejsza infiltracja w przyszłości.

Wody przypadkowe, (qprzyp) obok infiltracyjnych, to głównie wody deszczowe,

dopływające do kanałów ściekowych (podczas pogody deszczowej) przez:
 otwory wentylacyjne we włazach studzienek kanalizacyjnych,
 błędne podłączenia np. rynien dachowych, wpustów podwórzowych, itp.
Wielkość dopływu wód przypadkowych, w tym infiltracyjnych, zależy od charakterystyki
miasta/osiedla (rodzaju materiału kanałów, jakości wykonania i wieku kanałów oraz
zagłębienia pod zwierciadłem wody podziemnej, spadków powierzchni terenu, rodzaju
nawierzchni dróg, itp.)
Można ją oszacować przez pomiar strumienia przepływu ścieków bytowo-gospodarczych i
przemysłowych w godzinach nocnych (przy odciętym dopływie wody wodociągowej),
podczas pogody deszczowej i bezdeszczowej.
Wg [3] na podstawie wytycznych niemieckich (ATV A-118:1999:2006 [10] zaleca się
przyjmowanie następujących wartości wskaźników:
qinf  [0,05÷0,15] dm3/s∙ha - dla infiltracji (wg polskich wytycznych [73, 54],
dla H ≤4,0 m wskaźnik ten wynosił :
qinf = 0,006÷0,10 dm3/s ha !!!),
qdwd  [0,2÷0,7] dm3/s∙ha - dla dopływu wód deszczowych (nie uwzględniany w
dotychczasowych polskich wytycznych !!!).
czyli łącznie: qprzyp = qinf + qdwd
qprzyp [0,25÷0,85] dm3/s∙ha - do szczegółowego wymiarowania kanałów ściekowych.
Zalecane wypełnienia kanałów ściekowych
W Polsce dotychczas (wg WTP z 1965 r. [54] błędnie przyjmowano ryczałtowo strumień
wód przypadkowych, w tym infiltracyjnych z rezerwą na przyszłościowy rozwój, w
wysokości 100% Qhmaxść, tj. ścieków bytowo-gospodarczych i przemysłowych, a wymiar
kanału dobierano na 2·Qhmaxść - do całkowitego wypełnienia kanału [73, 14, 54]
Zmienione zasady projektowe z 1983 roku [55] zalecały przyjmowanie wypełnień
względnych kanałów ściekowych h/D ≤ 0,6 (tj. do 60% średnicy) dla kanałów o
średnicach D< 1,0 m, ale dla miarodajnego (maksymalnego godzinowego) strumienia
samych ścieków: Q = Qbg + Qp, czyli do 67% obliczeniowej przepustowości całkowitej
(Qo = 100%) kanału kołowego.
Tym samym ograniczono rezerwę przepustowości takich kanałów – łącznie na wody
przypadkowe i infiltracyjne oraz na przyszłościowy rozwój - z ok. 50% do ok. 33% (rys.
33) przepustowości całkowitej (Qo). Prowadzi to do niedowymiarowania
średnic kanałów.
Rys. 35. Wykres metodyczny do określania pośrednich średnic kanałów Uwaga: Spadek dna kanału o
średnicy Di musi być odpowiedni dla tej średnicy (ik min ≥ 1/Di).

np: Qo3 = Qo2+(F1 * q1ść + F2 * q2ść + F3 * q3ść + F4 * q4ść)

S5
Qo5
F4
S1
q4ść

F3 Qo4
Qo2 q3ść S4
Qo3

S2 S3
q2ść
q1ść
F2
F1

S2 studzienka na kanalizacji sanitarnej. Zaznaczony

Qo3 przekrój obliczeniowy danego odcinka
Obszar opracowania

Linia podziału na powierzchnie cząstkowe na danym

odcinku sieci

Schemat 1 Wyznaczenie przepływu obliczeniowego w kanalizacji sanitarnej (miasto, osiedle czy

dzielnica) – przepływ obliczeniowy w dolnym węźle danego odcinka.