PUBLI

KASIPENELI
TIAN

Publ
ika
sii
lmi
ahme
rupa
kans
ala
hsa
tukunc
iba
gipe
nel
it
i
unt
uk me
nye
bar
lua
ska
nse
bua
hte
mua
n ba
rud
ari ha
sil
pe
nel
it
ia
n.Publ
ika
sii
lmi
aha
dal
ahs
ist
em publ
ika
si ya
ng
di
la
kuka
n be
rda
sar
kan pe
rre
vie
w da
lam r
ang
ka unt
uk
me
nca
pait
ingka
tobj
ekt
ivi
ta
sse
ti
nggimungki
n.J
ikas
ebua
h
pe
nel
it
ia
nha
nyadij
il
idt
eba
lda
ndi
si
mpa
nda
lampe
rpus
taka
an
uni
ver
sit
asa
taus
ebua
hpus
ats
tudima
kaha
nyada
patdi
aks
es
ol
eh ka
langa
n ya
ng s
ang
att
erba
tas
.Se
bagi
an be
sarka
rya
a
kade
misdi
te
rbi
tka
nda
lamj
urna
lil
mia
hat
auda
lam be
ntuk
buku.Se
ment
ara
,adaj
uta
an or
ang diduni
aya
ngs
eda
ng
me
nca
rir
efe
rens
iunt
uk me
ndukung r
ise
tme
rek
a.Unt
uk
me
mba
ntume
mec
ahka
nma
sal
ahda
nme
nci
pta
kans
olus
iba
ru
ya
ngs
eda
ngdi
hada
pi.Pa
daha
keka
tnya
,publ
ika
sipe
nel
it
ia
n
me
rupa
kanpe
nye
raha
nka
ryape
nel
it
ikema
sya
raka
tme
lal
ui
pe
ner
bit
,ma
kapubl
ika
sii
lmi
ahme
rupa
kana
mala
kade
mik
ba
gipe
nel
it
i.
Publ
ika
sii
lmi
ah me
nja
dia
gendape
nti
ng ba
gipa
ra
a
kade
mis
i,buka
nha
nyas
eba
gaipr
asya
rats
ema
tat
et
apiha
l
t
ers
ebutj
ugadi
la
kuka
nunt
ukma
sade
panba
ngs
aIndone
sia
.
Sa
ati
ni,publ
ika
sii
lmi
ahs
eda
ngme
nga
lamipe
ruba
hanya
ng
be
sar
,ya
ngmunc
ula
kiba
ttr
ans
isida
rif
orma
tpe
ner
bit
anc
eta
k
kea
rahf
orma
tel
ekt
roni
k,ya
ngme
mil
ikimode
lbi
sni
sbe
rbe
da
de
nga
npol
ase
bel
umnya
.Tr
enumum ya
ngbe
rja
lans
eka
rang,
a
kse
ste
rha
dapj
urna
lil
mia
hse
car
ael
ekt
roni
kdi
sedi
aka
nse
car
a
t
erbuka
.Ha
linibe
rar
tis
ema
kinba
nya
kpubl
ika
sii
lmi
ahya
ng

1
da
pat di
aks
ess
eca
ra gr
ati
s me
lal
ui i
nte
rne
t,ba
ik ya
ng
di
sedi
aka
nol
ehpi
hakpe
ner
bitj
urna
l,ma
upunya
ngdi
sedi
aka
n
ol
ehpa
rape
nul
isa
rti
kelj
urna
lit
use
ndi
ri
.
Pe
nel
it
ia
nya
ngdi
publ
ika
sika
nha
rus
lahpe
nel
it
ia
nya
ng
or
igi
nal
.Sya
rator
igi
nali
nibe
rla
kuba
gis
ubs
tans
ida
nca
ra
pe
nya
mpa
iannya
. Subs
tans
i ya
ng or
igi
nal be
rar
ti pokok
ba
has
anda
lama
rti
kelya
nga
kandi
te
rbi
tka
nbe
lum pe
rna
h
di
publ
ika
sika
nse
bel
umnya
.Subs
tans
ipe
nel
it
ia
nya
ngor
igi
nal
ha
rusdi
per
iks
apa
das
aatme
mul
aipe
nel
it
ia
n.Ol
ehk
are
nai
tu,
pe
nti
ngs
eka
liba
hwaki
tame
lakuka
npe
nel
it
ia
nde
nga
nba
ik
da
nse
ger
ame
mpubl
ika
sika
nnya
.
Unt
uks
ebua
hpe
nel
it
ia
nya
ngme
ngha
sil
kani
nve
nsi
,
pe
nel
it
ime
mil
ikipe
lua
ngunt
ukme
mat
enka
nte
mua
n/i
nve
nsi
t
ers
ebut
.Da
lam ha
lini
,me
mat
enka
nha
silpe
nel
it
ia
nada
lah
unt
uk t
ujua
n kome
rsi
al
, a
rti
nya j
ika pa
ten t
ers
ebut
di
manf
aat
kan ol
ehi
ndus
trima
ka pe
nel
it
iaka
n me
ner
ima
r
oya
lt
yat
au me
ner
iape
ngha
sil
an da
ripe
njua
lan pa
ten ke
i
ndus
tri
,me
ski
pun s
ete
lah di
indus
tri
kanj
uga me
mbe
rika
n
ma
nfa
atba
gipe
nggunat
eknol
ogi
.(Se
ti
yo,Te
kni
kMe
nyus
un
Ma
nus
kri
p da
n Publ
ika
siI
mia
hInt
erna
siona
l,2017)J
ika
s
ebua
h t
emua
n be
rha
sil di
pat
enka
n da
n di
indus
tri
kan,
pe
nel
it
ia
nda
nins
ti
tus
inyaa
kanme
ngha
sil
kanma
nfa
atma
ter
ii
l
s
eca
ral
angs
ung,ya
ngbe
rbe
dade
nga
nte
mua
npe
nel
it
ia
nya
ng
di
publ
ika
sika
n.

2
A.Pe
nel
it
ian
DiI
ndone
sia
,is
ti
la
hre
smipe
nel
it
ia
nsa
lahs
atunya
t
erda
patda
lamUnda
ng-
Unda
ngNomor12Ta
hun2012t
ent
ang
Pe
ndi
dika
n Ti
nggi
. Pe
nel
it
ia
n me
rupa
kan ke
gia
tan ya
ng
di
la
kuka
nme
nur
utka
ida
hda
nme
todei
lmi
ahs
eca
ras
ist
ema
ti
s
unt
ukme
mpe
rol
ehi
nfor
mas
i,da
ta,da
nke
ter
anga
nbe
rka
it
an
de
nga
n pe
maha
man da
n/a
tau pe
nguj
ans
uat
uca
bang i
lmu
pe
nge
tahua
nda
nte
knol
ogi
.
Da
ris
eki
anba
nya
kde
fini
sipe
nel
it
ia
n,be
rda
sar
kana
rti
ka
tada
lamba
has
ainggr
is,pe
nel
it
ia
nada
lahr
ese
arc
h(ke
gia
tan
me
nca
rike
mba
li
).Ka
renake
gia
tanpe
nel
it
ia
nada
lahme
nca
ri
ke
mba
lima
kat
ujua
nda
ris
ebua
hpe
nca
ria
nada
lahme
nemuka
n
s
esua
tu de
nga
nca
raa
tau me
todet
ert
ent
u(Se
ti
yo,Te
kni
k
Me
nyus
un Ma
nus
kri
p da
n Publ
ika
siI
lmi
ahI
nte
rna
siona
l,
2017)
.
Pe
nel
it
ia
nbe
rda
sar
kanpr
ins
ipi
lmi
ah,ma
nfa
at,e
ti
kada
n
nor
maa
gama
,ke
beba
sana
kade
mik,t
anggungj
awa
b,ke
juj
ura
n,
ke
baj
ika
nda
ninova
ti
f.Pe
nel
it
ia
nbe
rtuj
uanme
nge
mba
ngka
n
i
lmua
gama
,me
nge
mba
ngka
nil
mupe
nge
tahua
nda
nte
knol
ogi
,
me
nge
mba
ngka
nbuda
yada
nse
ni,me
nge
mba
ngka
nbuda
ya
a
kade
mikda
nme
nga
tas
ipe
rsoa
lanke
hidupa
nda
nke
manus
iaa
n.
Ha
silp
ene
li
ti
andi
ara
hka
nda
lamr
angkame
nge
mba
ngka
nil
mu
pe
nge
tahua
nda
nte
knol
ogi
,se
rtame
ningka
tka
nke
sej
aht
era
an
ma
sya
raka
t da
n da
ya s
aing ba
ngs
a. Ha
sil pe
nel
it
ia
n
di
seba
rlua
ska
n me
lal
uis
emi
nar
,publ
ika
si,da
n pa
ten ya
ng
da
patdi
guna
kanunt
ukme
nya
mpa
ika
nha
silpe
nel
it
ia
nke
pada

3
ma
sya
raka
t(Wa
hyudi
n,2016)
.

B. Publ
ika
siPe
nel
it
ian
Me
nur
utKBBI
,publ
ika
sibe
rma
knape
ngumuma
nat
au
pe
ner
bit
an.Publ
iks
aii
al
ahha
silt
uli
sana
tauka
ryat
uli
sya
ng
di
te
rbi
tka
nat
audi
publ
ika
sika
n.Pe
ner
bit
anka
ryat
uli
sda
pat
be
rsi
fatpopu
ler
,popul
er-
il
mia
h,da
nil
mia
h(Na
shi
huddi
n,
2016)
.
Ke
maj
uan t
eknol
ogi komuni
kas
i t
el
ah me
nguba
h
s
ega
lanya
,te
rma
sukpubl
ika
sipe
nel
it
ia
n.Pa
dat
ahun90-
an,
publ
ika
sii
lmi
ahdi
te
bit
kans
eca
rac
eta
k.Se
dangka
ndima
sa
ki
nipubl
ika
sii
lmi
ah me
nunt
utpe
ner
bit
ans
eca
ras
eca
ra
e
lekt
roni
k(Wa
hyudi
n,2016)
.
Publ
ika
sii
lmi
ah me
rupa
kans
ist
em publ
ika
si ya
ng
di
la
kuka
nme
lal
uipr
ose
spe
nel
it
ia
nat
aupe
mer
iks
aant
erha
dap
s
uat
uka
ryai
lmi
ahol
ehpa
karl
ai
nda
lam bi
dangya
ngs
ama
.
Be
rda
sar
kan s
ura
teda
ran Ke
ment
ri
an Pe
ndi
dika
n da
n
Ke
buda
yaa
n Di
rekt
ora
tJe
ndr
alPe
ndi
dika
n Ti
nggiNomor
:
152/
E/T/
2012
,publ
ika
sii
lmi
ah me
nja
dis
yar
atwa
ji
b ba
gi
ma
has
iswa pr
ogr
am Sa
rja
na unt
uk me
mpe
rol
eh ke
lul
usa
n
(
Yos
uaP.
W Si
mar
ema
re,2013)
.
Pa
daa
walpe
ner
bit
ani
lmi
ah,i
lmua
nme
ngi
ri
m ka
rya
-
ka
rya
nyada
lambe
ntukna
ska
h.Sa
ati
nipe
ngguna
anpe
rangka
t
l
una
k unt
uk me
mpubl
ika
sika
n ka
rya i
lmi
aha
dal
ah wa
ji
b.
Pe
ngguna
anme
diaonl
inede
nga
nint
erne
tdi
guna
kanpe
ner
bit
da
nil
mua
n unt
uk me
mpos
ti
ng ka
rya
-ka
ryai
lmi
ahs
eba
gai
r
epos
it
ori
.De
nga
nbe
git
uka
ryai
lmi
ahda
patdi
te
muka
ndis
it
us

4
pe
ner
bit
,at
auhome
pagepa
rai
lmua
n.Ha
silpe
nel
it
ia
ndi
tul
is
da
lam be
ntukna
ska
hil
mia
hunt
ukdi
publ
ika
sika
ndij
urna
l
i
lmi
ahme
rupa
kanpr
ose
sya
ngumum di
guna
kanp
ene
li
tidi
s
emuai
lmu.Ar
ti
keli
lmi
ahde
nga
nkua
li
ta
sti
nggia
dal
aha
rti
kel
ya
ng di
tul
isde
nga
n ma
ter
iya
ng me
nar
ik,i
nfor
mat
if
,bi
sa
di
paka
iba
nya
kor
angt
erma
sukor
angde
nga
nbe
dadi
si
pli
n
i
lmut
ert
ari
kme
mba
ca.
Adabe
rba
gaima
camt
eksi
lmi
ahs
eba
gaipe
lap
ora
nha
sil
ya
ngdi
capa
ise
lamaj
angkapa
nja
ngda
lam pr
oye
kpe
nel
it
ia
n.
Te
tapipubl
ika
sidi
la
kuka
nse
car
a be
rka
la,s
eba
gaime
dia
komuni
kas
isi
ngka
tda
lam me
mba
has ha
silt
ert
ent
u ya
ng
di
te
rbi
tka
nda
lam be
ntukj
urna
l.Te
ksi
lmi
ahdi
tul
iss
eca
ra
s
ingka
tda
nje
lass
esua
ima
sing-
mas
ingdi
si
pli
nil
mu.Tuj
uan
da
lam me
nul
isa
dal
ahu
ntuk me
nca
paiobj
ekt
if
it
as,unt
uk
me
nghi
nda
ripe
ngguna
ana
rte
fak ba
has
a,ke
ranc
uani
st
il
ah,
ke
kel
ir
uanun
gka
panda
nke
angkuha
nka
li
matya
ngkur
ang
t
epa
t(Fa
tchi
yah,2016)
.
Publ
ika
sii
lmi
ahya
ngba
ikdi
mul
aida
rime
mil
ihj
urna
l
be
rkua
li
ta
s,j
urna
lbe
rkua
li
ta
sda
patdi
ci
ri
kande
nga
nada
nya
t
eri
nde
ks-
nyaj
urna
lte
rse
buts
epe
rtigoogl
esc
hol
ar,DOAJ
,
Ac
opus
,Tho
mspona
ndRe
ute
rs,j
urna
lte
rakr
edi
ta
sina
siona
l
a
taui
nte
rna
siona
lse
sua
iya
ngdi
per
sya
rat
kans
ert
ame
nghi
nda
ri
j
urna
lpr
eda
tor(
Sur
yana
,2018)
.
Ha
silpe
nel
it
ia
nha
rusdi
publ
ika
sika
nse
cepa
tny
a.Ka
rena
s
aati
niba
nya
kpe
nel
it
ime
miki
rka
nha
lya
ngs
amas
ehi
ngga
me
mungki
nka
npe
nel
it
ida
patme
nge
tahuis
uat
utop
ikt
erba
ru.
Se
car
aumum,t
ujua
npe
nul
is
ant
eksi
lmi
ah a
dal
ahunt
uk

5
me
ngga
mba
rka
n pr
ose
sat
au ha
sil ya
ng t
erj
adi ke
ti
ka
me
lakuka
npe
nel
it
ia
n(Fa
tchi
yah,2016)
.
Te
rda
patbe
ber
apas
ara
naya
ngda
patdi
guna
kanunt
uk
me
ngkomuni
kas
ika
nha
silpe
nel
it
ia
nke
padama
sya
raka
tlua
s
ya
it
usa
rana l
angs
ung da
nti
dakl
angs
ung.Sa
rana t
ida
k
l
angs
ung ya
it
u pe
nel
it
ime
mpubl
ika
sika
n ha
silpe
nel
it
ia
n
me
lal
uime
diac
eta
kma
upune
lekt
roni
k.Me
diac
eta
kbe
rupa
vi
deo,ma
jal
ah,kor
an,a
tauj
urna
lil
mia
h.Se
lai
nit
u,vi
deo,
ma
jal
ah,kor
an,da
njur
nali
lmi
ahme
mil
ikive
rsion
line
.Ve
rsi
onl
inei
nil
ahya
ngdi
sebuts
eba
gais
ara
nat
ida
kla
ngs
ungka
rena
ha
rusme
lal
uime
diae
lekt
roni
kse
per
tir
adi
oat
aut
el
evi
si
.
Se
dangk
anme
ngkomuni
kas
ika
nha
silpe
nel
it
ia
nde
nga
n
s
ara
na l
angs
ung ya
it
u pe
nel
it
i s
eca
ra l
angs
ung
me
mpubl
ika
sika
nha
silpe
nel
it
ia
nde
nga
npr
ese
nta
sike
pada
r
esponde
nda
lams
it
uas
ire
smis
epe
rtis
emi
narha
silpe
nel
it
ia
n
a
tauda
lams
it
uas
iti
dakr
esmis
spe
rtiuj
ia
nKa
ryaTul
isI
lmi
ah
(
KTI
)(Kr
ist
ant
o,2018)
.
1. Pe
rangk
atPe
nunj
angPubl
ika
siPe
nel
it
ia
n
Publ
ika
sipe
nel
it
ia
nse
car
ael
ekt
roni
kme
ngut
ama
kan
publ
ika
sipa
perpa
daj
urna
lil
mia
h,ba
iks
eca
rana
siona
l
ma
nupuni
nte
rna
siona
l.Adabe
ber
apape
ran
gka
tya
ng
me
nunj
angpubl
ika
sii
lmi
ah,ya
kni
:
a
. Googl
esc
hol
ar
Googl
e s
chool
ar me
rupa
kan s
ebua
h pe
rangka
t
l
aya
nandi
git
alya
ngdi
ranc
anga
garda
patme
nghi
mpun
be
rba
gaipubl
ika
sii
lmi
ahs
eca
rae
lekt
roni
kol
ehpe
ner
bit
di
git
al(
Wahyudi
nDa
rma
laks
ana
,2017)
.Googl
esc
hool
ar

6
 me
rupa
kanpe
rangka
tpe
ngi
nde
kpubl
ika
sii
lmi
ah.Pa
da
googl
esc
hol
art
erda
pats
tat
is
ti
kti
ngka
tpr
odukt
if
it
as
publ
ika
sii
lmi
ah da
n ba
nya
kte
rda
patme
sin pe
lac
ak
pr
odukt
if
it
aspubl
ika
sii
lmi
ah.Na
mun,googl
esc
hol
ar
di
panda
ng me
mil
ikit
ingka
tse
lekt
if
it
ast
ert
ent
uat
au
pa
li
ngt
ida
kdi
akuis
eba
gaime
sinpe
ngi
nde
kya
ngc
ukup
e
fekt
if
.Googl
esc
hol
ardi
guna
kanunt
uke
val
uas
iki
ner
ja
publ
ika
sii
lmi
ahba
giLe
ktorKe
pal
ada
nGur
uBe
sarol
eh
Ke
menr
ist
ekdi
ktiRI(
Keme
nte
ria
nRi
set
,Te
knol
ogi
,da
n
Pe
ndi
dika
nTi
nggiRe
publ
ikI
ndone
sia
)(Da
rma
laks
ana
,
2017)
.
Googl
e Sc
hol
ar a
kan me
mba
ntu s
ese
ora
ng
me
ngi
dent
if
ika
sipe
nel
it
ia
npa
li
ngr
ele
vanda
ris
elur
uh
pe
nel
it
ia
naka
demi
s.Googl
eSc
hol
ara
kanme
nampi
lka
n
kumpul
an publ
ika
siya
ng di
la
kuka
n pe
nel
it
ide
nga
n
me
mpe
rha
ti
kan ke
lengka
pan t
eks
,ar
ti
kel
, pe
nul
is
,
publ
ika
si yng me
nampi
lka
n a
rti
kel
, da
n f
rekue
nsi
pe
nggun
aankut
ipa
nar
ti
kel(
Lukma
n,2016)
.
b. Si
st
emI
nde
ksa
sida
nSi
ta
siI
ndone
sia(
SINTA)
Se
tel
ahgoogl
eme
nja
dia
kuns
anga
tpe
nti
ngya
ng
di
guna
kan unt
uk e
val
uas
i ki
ner
ja publ
ika
sii
lmi
ah,
Ke
menr
ist
ekdi
ktiRIme
mba
ngunpor
talSi
nta(
Sci
enc
e
a
ndTe
chnol
ogyI
nde
x).AkunSi
ntada
nGoogl
eSc
hol
ar
pa
dada
sar
nyabe
rsi
fatpe
rsona
l.Ar
ti
nyaa
kundi
mul
ai
da
ri pe
mbua
tan da
n pe
nge
lol
aan a
tau upda
te
me
mbut
uhka
nke
sedi
aanda
ris
eti
appe
rsona
laka
demi
si
.
Na
munc
arape
mbua
tanke
duaa
kunda
patme
nga
juka
n

7
 pe
rmohona
npe
nda
mpi
nga
nte
kni
ske
padal
aya
nant
ekni
s
t
erka
it(
Dar
mal
aks
ana
,2017)
.
SI
NTA me
rupa
kan pus
ati
nde
ks,s
it
asi
, da
n
ke
paka
rant
erbe
sardiI
ndone
sia be
rba
sis we
b ya
ng
me
nawa
rka
naks
esc
epa
t,muda
h,da
n kompr
ehe
nsi
f
unt
uk me
ngukur unj
uk ke
rja pe
nel
it
i da
nins
ti
tus
i
be
rda
sar
kanpubl
ika
siya
ngdi
has
il
kans
ert
aki
ner
jaj
urna
l
be
rda
sar
kanj
uml
aha
rti
kelda
nsi
ta
siya
ngd
iha
sil
kan.
SI
NTA me
nye
dia
kan be
nchma
rk a
nd a
nal
ysi
s,
i
dent
if
ika
si ke
kua
tan r
ise
t s
eti
ap i
nst
it
usi
,
me
mpe
rli
hat
kankol
abor
asipe
nel
it
ia
n,me
nga
nal
is
ist
ren
pe
nel
it
ia
n da
n di
rekt
ori pa
kar
. Si
st
em SI
NTA
di
kemba
ngka
n unt
uk me
ngi
nte
gra
sika
n publ
ika
sida
n
j
urna
lya
ngt
erb
itdiI
ndone
sias
ehi
nggada
patdi
pet
aka
n
ki
ner
jape
nul
is
,jur
nalda
nins
ti
tus
ibe
rda
sar
kanj
uml
ah
publ
ika
sida
nsi
ta
siya
ngdi
per
ole
hse
rtape
take
paka
ran
(
Lukma
n,2016)
.
c
. Sc
opus
Se
lai
nGoog
leSc
hol
ar,Si
ntame
nda
sar
kanpe
met
aan
r
eka
mje
jakpubl
ika
sipa
das
copusya
ngdi
kena
lse
baga
i
i
nst
it
usipe
ngi
nde
kspubl
ika
sii
lmi
ahs
kal
aint
erna
siona
l
ya
ng be
reput
asigl
oba
l.Sc
opusme
rupa
kan pe
rangka
t
l
una
kya
ngme
mil
ikike
mampua
nme
mbe
rika
ninf
orma
si
ya
ng l
uasda
n kompr
ehe
nsi
fte
nta
ng j
ej
ak publ
ika
si
i
lmi
ahi
nte
rna
siona
l(Da
rma
laks
ana
,2017)
.
Sc
opusme
rupa
kanl
ama
npr
odukda
riEl
si
vie
rya
ng
me
nye
dia
kanda
taba
sea
bst
rakda
nsi
ta
sipul
uha
njut
a

8
 l
it
era
turi
lmi
ah.De
nga
nsc
opus
,ki
ta da
patme
li
hat
pe
ringka
tpe
rgur
uant
inggia
taul
emba
gape
nel
it
ia
n,mut
u
pe
nel
it
ia
n,pe
err
evi
ew,a
rti
kelpe
rfa
kul
ta
sda
nsi
ta
sipe
r
a
rti
kel(
Lukma
n,2016)
.
Sc
opusme
ner
apka
nst
anda
rba
kuunt
uks
eti
apj
urna
l
ya
ngma
sukda
lamc
akupa
ninde
ks-
nya
.Apa
bil
ajur
nal
t
ida
kme
menuhis
tan
darda
lamr
e-e
val
uat
ionma
kaj
urna
l
t
ers
ebuta
kand
ike
lua
rka
n.Anggot
aCont
entSe
lec
ti
on
a
ndAd
vis
oryBoa
rd(
CSAB)s
copusme
mil
ikike
ahl
ia
n
t
erka
itma
ter
ida
n be
rkomi
tme
n unt
uk s
eca
raa
kti
f
me
nca
rida
n me
mil
ihl
it
era
tur ya
ng s
esua
ide
nga
n
ke
but
uha
n da
n s
tanda
r komuni
ta
s pe
nel
it
ia
n ya
ng
di
waki
li(
Set
iyo,Te
kni
k Me
nyus
un Ma
nus
kri
p da
n
Publ
ika
siI
lmi
ahI
nte
rna
siona
l,2017)
.
2.Ma
cam-
mac
amPubl
ika
si
Sua
tur
ese
arc
hbe
rtuj
uanunt
ukme
ngungka
psua
tu
i
lmupe
nge
tahua
n.De
nga
nada
nyapubl
ika
si,ma
kaha
sil
pe
nel
it
ia
naka
ndi
bac
aol
ehpa
rape
nel
it
ila
in.Ol
ehka
rena
i
tu,di
per
luka
n wa
dah ya
ng da
patme
namp
ung ha
sil
pe
nel
it
ia
naga
rda
patdi
pel
aj
arida
ndi
bac
aol
ehpe
nel
it
i
l
ai
n. Wa
dah ya
ng di
maks
ud a
dal
ah de
nga
n
t
erpubl
ika
sinyaha
silpe
nel
it
ia
n.Be
rikuta
dal
ahma
cam-
ma
campubl
ika
sii
lmi
ah,ya
kni
:
a
. Publ
ika
siMe
lal
uiTul
is
anI
lmi
ah
Tul
is
ani
lmi
ah,me
nca
kupt
uga
sakhi
r,bukua
tau
c
hapt
erbukui
lmi
ah,ma
nus
kri
pjur
nala
taua
rti
kel
,re
vie
w,
da
nne
wsl
et
te
r(La
ras
ati
,2015)
.

9
 1)Tuga
sakhi
rada
lahha
silr
ise
tpr
iba
dida
nbuka
n
ha
silr
ise
tor
angl
ai
n.Tuga
sakhi
rbe
rup
adi
ser
tas
i,
t
esi
s,da
nskr
ips
i(La
il
a,2016)
.Bi
asa
nyal
apor
an
t
uga
s a
khi
r ha
nya di
sus
un t
et
api t
idka
di
publ
ika
sika
n. La
por
an ha
sil pe
nel
it
ia
n i
ni
ha
nyadi
kons
ums
idil
ingkunga
nins
ti
tus
ite
rka
it
s
eba
gai ba
han unt
uk me
nge
mba
ngka
n i
lmu
pe
nge
tahua
nda
nba
hanpe
rumus
anke
bij
aka
nda
n
pe
nge
mba
nga
n pe
mer
int
ah da
lam ne
ger
i
(
Dwi
ast
uti
,2017)
.
2)Bukua
tauc
hapt
eri
lmi
ahme
rupa
kant
uli
sanya
ng
di
tul
isda
ndi
sus
unol
ehpe
nul
isya
ngdi
das
arka
n
pa
daka
ji
an ma
ter
ipe
laj
ara
nat
au pe
rkul
ia
han
ya
ng s
esua
ide
nga
n kur
ikul
um (
Lai
la
,2016)
.
Bukume
mua
tinf
orma
siya
ngs
pes
ifi
kda
nha
nya
me
mba
hass
atubi
dangkompe
tens
isa
jada
nda
pat
di
guna
kan s
eba
gair
efe
rens
i ba
gi pe
mba
ca
(
Dwi
ast
uti
,2017)
. Se
car
a ga
risbe
sar
,buku
di
kla
sif
ika
sika
n me
nja
di buku r
efe
rens
i
(
ref
ere
ncebook)
,monogr
af(
monogr
aph)
,buku
a
jar
/buku t
eks(
text
book)
,modul
,da
n bunga
r
ampa
i(bookc
hapt
er)(
Lukma
n,2016)
.
3)Ma
nus
kri
pjur
nala
taua
rti
kelme
rupa
kanha
sil
r
ise
tpr
iba
dida
n ha
rusor
igi
nal
it
asda
n da
pat
be
rupah
asi
lri
sete
kspl
ora
ti
fma
upunbe
rupaha
sil
r
ise
tpe
nemua
n/pe
mbukt
ia
n(La
ras
ati
,2015)
..
- Kl
ari
fi
kas
ida
nkr
it
eri
ajur
nal

1
0
 Ar
ti
kelj
urna
l ya
ng t
erpubl
ika
sis
eca
ra
na
siona
lte
lah me
mil
ikii
ji
n pub
lika
sida
n
di
kel
olaol
ehba
dani
lmi
aha
tauor
gani
sas
i
ke
prof
esi
an ya
ng di
sebutj
urna
lna
siona
l.
Se
dangka
napa
bil
ajur
nal na
siona
lte
lah
t
era
kre
dit
asiol
ehDi
rj
enDi
ktia
tauKe
pal
a
LI
PI ma
ka t
erma
suk j
urna
l na
siona
l
t
era
kre
dit
asi
.Se
lai
nit
u,j
urna
lint
erna
siona
l
me
rupa
kanj
urna
lya
ngdi
tul
isda
lam ba
has
a
r
esmiPBB ya
it
uInggr
is,Pe
ranc
is,Ar
ab,
Rus
ia da
n Ma
nda
rin. Ke
mudi
ana
pabi
la
j
urna
lint
erna
siona
lte
laht
eri
nde
kspa
ngka
lan
da
tai
nte
rna
siona
lse
per
tiSc
opus
,We
b of
Sc
ienc
eda
nte
lahme
mil
ikii
mpa
ctf
act
orda
ri
SCI
mago J
our
nal a
nd Count
ry Ra
nk
mi
nimum Q3ma
kaj
urna
lte
rse
butt
ergol
ong
s
eba
gai j
urna
l i
nte
rna
siona
l be
reput
asi
(
Dwi
ast
uti
,2017)
- Pe
nil
ai
anmut
ujur
nal
Pe
nil
ai
anmut
ujur
nals
anga
tpe
nti
ngunt
uk
me
nge
tahuibe
gai
manaj
urna
ldi
kel
olas
eca
ra
pr
ofe
sion
al s
esua
i de
nga
n ka
ida
h da
n
me
mba
ndi
ngka
nde
nga
njur
nall
ai
n.Sa
ati
ni
a
daya
ngdi
sebutj
our
nalme
tri
css
eba
gaia
lat
ukur unt
uk me
li
hatda
n me
mba
ndi
ngka
n
ki
ner
jas
uat
ujur
nal
.Se
lai
njour
nalme
tri
cs
a
da be
ber
apa ha
l ya
ng ya
ng da
pat

1
1
 di
per
ti
mba
ngka
nda
lam me
nil
aimut
usua
tu
j
urna
l,ya
kni
:de
wane
dit
or,pe
nel
aah,J
our
nal
I
mpa
ctFa
ctor(
JIF)
,Sc
ima
goJ
our
nalRa
nk
(
SJR)da
n Sour
ceNor
mal
iz
edI
mpa
ctpe
r
Pa
per(
SNI
P),Ci
te
scor
e,J
uml
ah publ
ika
si
da
npr
ese
nta
sipe
nol
aka
nar
ti
kel
,akr
edi
ta
si
j
urna
l,da
ninde
ksa
sij
urna
l.
- J
urna
l pr
eda
tor da
nle
mba
ga pe
ngi
nde
ks
pa
lsu.
J
urna
l pr
eda
tor di
bua
t unt
uk t
ujua
n
me
mpr
ole
h ke
unt
unga
n da
n me
nga
bai
kan
pr
ose
spe
nel
aaha
npa
kardibi
dangnyaya
ng
di
te
rimape
ner
bit(
Lukma
n,2016)
.
4)Re
vie
wada
lahpr
ose
sme
let
akka
n,me
nda
pat
kan,
me
mba
cada
nme
nge
val
uas
ili
te
rat
urpe
nel
it
ia
n
ya
ng t
erka
it de
nga
n ke
ter
tar
ika
n pe
nel
it
i
(
Manz
il
at
i,2
017)
.
5)Ne
wsl
et
te
r.Me
nur
utSmi
th,ne
wsl
et
te
rada
lah
publ
ika
si ya
ng di
cet
aks
eca
ra pe
riodi
k da
n
di
dis
tri
bus
ika
n ol
eh or
gani
sas
ike
pada publ
ik
ya
ngme
nca
rii
nfor
mas
ite
rte
ntu(
Sopi
an,2016)
.
b. Publ
ika
siMe
lal
uiFor
umI
lmi
ah
For
um i
lmi
ahda
patbe
rupas
ympos
ium,c
onf
ere
nce
,
da
nsc
ient
if
icme
eti
ng.Publ
ika
sif
orum i
lmi
ahdi
la
kuka
n
de
nga
nca
rame
mpr
ese
nta
sika
nha
silpe
nel
it
ia
nse
car
a
or
al(
li
san)a
taume
lal
uipos
terke
padape
ser
taf
orum
ya
ngpa
daumumnyaa
dal
aha
kade
mis
i,pr
akt
is
i,da
nada

1
2
 ka
lanyai
ndus
tride
nga
n bi
dang ke
il
mua
nya
ng s
ama
(
Set
iyo,Te
kni
k Me
nyus
un Ma
nus
kri
p da
n Publ
ika
si
I
lmi
ahI
nte
rna
sio
nal
,2017)
.De
nga
npr
ese
nta
sior
al,ha
sil
pe
nel
it
ia
nme
mil
ikipe
lua
ngunt
ukdi
publ
ika
sika
nda
lam
pr
osi
dingba
ikbe
rupana
ska
hle
ngka
pma
upune
xte
nde
d
a
bst
rac
t. Aka
n t
et
api ba
gi pe
nel
it
i ya
ng t
ida
k
di
per
kena
nka
n unt
uk me
mpubl
ika
sika
n ha
sil
pe
nel
it
ia
nnya
, ma
ka ha
sil pe
nel
it
ia
nnya ha
nya
di
sampa
ika
n s
eca
ra or
al (
li
san) t
anpa pr
osi
ding
(
Dwi
ast
uti
,2017)
.Pr
ese
nta
sior
aldi
la
kuka
n de
nga
n
ba
ntua
nsl
ai
d(s
li
de)de
nga
ndur
asi10-
12me
nit
.Se
car
a
s
ingka
t,pr
ese
nta
sida
patdi
si
mpul
kans
eba
gaik
omuni
kas
i
a
nta
rape
nya
ji(
pre
sent
er)de
nga
nse
kel
ompo
kha
dir
in
(
audi
enc
e)da
lams
it
uas
ite
kni
s,i
lmi
aha
taup
rof
esi
ona
l
de
nga
n t
ujua
n t
ert
ent
u da
n me
ngguna
kan me
dia
pe
nya
ji
an pr
ese
nta
si ya
ng t
ere
nca
na de
nga
n ba
ik
(
Lukma
n,2016)
.
Be
ber
apa pr
osi
ding i
nte
rna
siona
l ya
ng t
el
ah
t
eri
nde
ksol
ehSc
opusda
nThoms
onRe
ute
r(We
bof
Sc
ienc
e),ya
kni:I
EEExpl
ore(
IEEE)
,Pr
oce
dia(
Els
evi
er)
,
AI
P(Ame
ric
anI
nst
it
uteofPhys
ics
),CRCPr
ess(
Group
Ta
ylora
ndFr
anc
is)
,IOP Conf
ere
nceSe
rie
s,At
la
nti
s
Pr
ess
,da
n Tr
ans Te
ch Publ
ic
ati
on (
Set
iyo
,Te
kni
k
Me
nyus
unMa
nus
kri
pda
nPubl
ika
siI
lmi
ahI
nte
rna
siona
l,
2017)
.
Pr
ese
nta
sip
ost
erj
ugame
nja
dif
orma
tut
amaunt
uk
be
rkomuni
kas
ipa
dakonf
ere
nsii
lmi
ah.Pe
ngunj
ungs
eti
ap

1
3
 pos
terr
ela
ti
fke
cilj
uml
ahnyaka
rename
rekaa
dal
ahor
ang
ya
ngt
ert
ari
kpa
dabi
dangi
pte
k.Na
munba
gipe
nya
ji
pos
ter
,inia
dal
ahke
sempa
tanba
ikguname
mba
ngun
r
eput
asida
n me
nunj
ukka
nta
mpi
la
n kons
erv
ati
fya
ng
me
nar
ikunt
ukme
nge
nal
kanha
silpe
nel
it
ia
nse
hingga
me
mpe
rol
ehs
ambut
anda
ripe
ngunj
ung,ba
hka
nkr
it
ik
da
nsa
rans
ert
ama
suka
n.Pos
terme
rupa
kans
ara
naya
ng
e
fekt
ifda
nef
isi
enu
ntukbe
rkomuni
kas
iant
arape
nul
is
da
npe
ngunj
ungdi
bandi
ngka
nde
nga
nsl
ai
dpr
ese
nta
si.
Pe
nul
isda
npe
ngunj
ungl
ebi
hmuda
hbe
rint
era
ksida
n
me
nge
nali
dent
it
asda
nmi
natpe
nel
it
ia
nma
sin
g-ma
sing.
Be
rke
mba
ngnya t
eknol
ogi j
uga be
rda
mpa
k pa
da
pe
nya
ji
anpos
ter
.Pos
tere
lekt
roni
kat
auvi
sua
lme
nja
di
i
nova
siba
ruya
ngda
patme
nya
ji
kani
nfor
mas
ime
lal
ui
pe
rangka
tel
ekt
roni
k s
epe
rtil
aya
r pr
oye
ktor da
n
mul
ti
medi
a(Lukma
n,2016)
..

C. Ma
nfa
atPubl
ika
si
De
nga
nada
nyapubl
ika
si,ha
silpe
nel
it
ia
naka
ndi
kena
ng
s
epa
nja
ng ma
sa. Pa
ra pe
nel
it
iti
dak di
bol
ehka
n unt
uk
me
nyi
mpa
nat
aume
nye
mbunyi
kanha
silpe
nel
it
ia
nya
ngt
el
ah
di
la
kuka
nka
renaha
silpe
nel
it
ia
nha
rusdi
per
tanggungj
awa
bka
n
ke
padama
sya
raka
t,t
erut
amake
padama
sya
raka
tya
ngt
erka
it
i
lmi
ah. Publ
ika
si di
la
kuka
n s
ema
ta-
mat
a buka
n unt
uk
me
menuhike
ingi
nan pe
nel
it
iaga
r me
nja
dit
erk
ena
lda
n
mot
iva
sif
ina
nsi
al
.
Publ
ika
sida
patt
erb
ukada
nte
rtut
up.Publ
ika
sit
erbuka

1
4
di
la
kuka
nka
renat
ida
kadat
ida
kadas
esua
tuya
ngme
nja
di
r
aha
siaa
tauka
rena buka
nkons
ums
ima
sya
raka
tlu
as.Se
lai
n
i
tu,pu
bli
kas
ite
rbukame
rupa
kanwuj
udt
anggungj
awa
bpa
ra
pe
nel
it
iunt
ukme
lapor
kanke
padama
sya
raka
tte
nta
nga
pada
n
da
mpa
kya
ngmungki
nte
rja
dida
ripe
nel
it
ia
nya
ngdi
la
kuka
n.
Se
dangka
npubl
ika
sit
ert
utupha
nyadi
bua
tunt
ukke
per
lua
n
i
nte
rna
lda
nbuka
nunt
ukk
ons
ums
ima
sya
raka
tlua
s.(
Timot
ius
,
2017)
.
D.Publ
ika
siJ
urna
lInt
erna
siona
l
Publ
ika
si i
nte
rna
siona
l a
dal
ah s
alur
an unt
uk
me
nye
bar
kan ha
sil pe
nel
it
ia
n s
eba
gai upa
ya unt
uk
be
rpa
rti
si
pas
ikeda
lam komuni
ta
sil
mia
h gl
oba
l.Publ
ika
is
da
patbe
rupapos
terpa
dape
rte
mua
nte
kni
s,komuni
asis
ingka
t
(
shor
tcommuni
cat
ions
),c
ata
tankr
it
is(
cri
ti
calnot
es)
,bul
et
in
e
kst
ens
i(e
xte
nsi
onbu
lle
ti
ns)
,ar
ti
kelr
evi
ew(
revi
ewa
rti
cl
es)
,
da
nla
por
an pe
nel
it
ia
n(r
ese
arc
hre
por
t)
. Publ
kas
i ya
ng
be
rkua
li
ta
s(pe
err
evi
ewp
ubl
ic
ati
ons
)ada
lahs
uat
upr
ose
sdi
ma
nas
ebua
hpe
nel
it
ia
nil
mia
hme
nda
pat
kanl
egi
ti
mas
i,da
n
di
per
luka
nun
tukke
maj
uanka
rirdibi
dangpe
nel
it
ia
nil
mia
h.
J
uml
aha
rti
kelya
ng t
el
ah di
te
rbi
tka
n,da
njuml
ah kut
ipa
n
t
erha
dap pa
per t
ers
ebut umumnya di
guna
kan unt
uk
me
nge
val
uas
isua
tu pr
odukt
if
it
asi
lmi
ahs
eor
ang pe
nel
it
i
(
Soe
gia
nto,2017)
.
Me
nur
utpe
doma
n ope
ras
iona
lpe
nil
ai
ana
ngkakr
edi
t
ke
nai
kanpa
ngka
t/
ja
bat
ana
kade
mikdos
enya
ngdi
kel
uar
kan
ol
ehKe
ment
ri
anPe
ndi
dika
nda
nKe
buda
yaa
npa
dat
ahun2014,
j
urna
lil
mia
hdi
kel
ompokka
nme
nja
diduama
cam,ya
knij
urna
l

1
5
i
lmi
ahna
siona
lti
dakt
era
kre
dit
asida
nte
rakr
edi
ta
si.de
nga
n
a
danya pe
nge
lompokka
nte
rse
but
,ar
ti
keli
lmi
ah me
mil
iki
kua
li
ta
s ya
ng be
rbe
da.J
urna
lil
mia
h ya
ng t
era
kre
dit
asi
me
mil
ikini
la
iya
ngl
ebi
hti
nggidi
bandi
ngka
njur
nali
lmi
ah
ya
ng t
ida
kte
rakr
edi
ta
si.Be
git
upun de
nga
nar
ti
kelya
ng
di
publ
ika
sika
ndij
urna
lint
erna
siona
lme
mpunya
ikua
li
ta
sya
ng
l
ebi
hti
nggidi
bandi
ngka
nde
nga
npubl
ika
sij
urna
lna
siona
l.
Ada be
ber
apa pa
rame
terunt
uk me
nent
uka
n kua
li
ta
s
j
urna
lint
erna
siona
l, ya
kni
:te
rinde
ks ba
nya
k l
emba
ga
pe
ngi
nde
ksj
urna
lil
mia
hint
erna
siona
l.Be
ber
apadia
nta
ranya
i
al
ahSc
ienc
eSc
it
at
ionI
nde
x(SCI
)Thoms
onRe
ute
rs,Soc
ial
Sc
ienc
eSc
opus
,Sc
ima
go R,Cope
rni
cus
,Googl
eSc
hol
ar,
Di
rec
tor
yofOpe
nAc
ces
sJour
nal
s,As
trophys
icsDa
taSys
tem
(
ADS)
,Ma
ter
ialRe
sea
rchDa
taba
se,da
nla
in-
lai
n.
Adabe
ber
apaa
las
anpa
rape
nel
it
ipe
rlume
mubl
ika
sika
n
ha
silpe
nel
it
ia
nnya dij
urna
lint
erna
siona
lya
kni
:Pe
rta
ma,
publ
ika
sia
rti
keli
lmi
ah dij
urna
lint
erna
siona
lme
rupa
kan
t
anggung j
awa
b ya
ng di
emba
n ol
ehs
eor
ang i
lmua
n ba
ik
s
eba
gaipe
nel
it
i,dos
en,a
kade
mis
i,a
taupunpr
ofe
siona
lla
innya
.
Publ
ika
sii
lmi
ahbe
rtuj
uanunt
ukme
nya
mpa
ika
nda
tat
erba
ru
da
nor
isi
nalya
ngdi
per
ole
hda
lampe
nel
it
ia
nse
rtame
mbe
rika
n
kont
ri
bus
ike
manf
aat
anke
padama
sya
raka
tse
car
aumum da
n
khus
usnya ma
sya
raka
t di bi
dang ke
il
mua
nnya
. Ke
dua
,
publ
ika
sia
rti
keli
lmi
aha
kan me
li
ndungika
ryac
ipt
aha
sil
pe
nel
it
ia
nda
ripl
agi
asior
angya
ngt
ida
kbe
rta
nggungj
awa
b.
Ke
ti
ga,publ
ika
sia
rti
keli
lmi
ahme
rupa
kanba
gia
nda
ris
ala
h
s
atus
yar
atke
lul
usa
nba
gima
has
iswapa
sca
sar
jana
,khus
usnya

1
6
ma
has
iswa pr
ogr
am dokt
or. Ke
empa
t, publ
ika
sii
lmi
ah
me
mbe
rika
n ma
nfa
at unt
uk di
ri
, i
nst
it
usi p
enga
rang,
ma
sya
raka
tumum,s
ert
aba
ngs
ada
nne
gar
a(Khuma
eni
,2017)
.

E. Ha
mba
tanPubl
ika
sidiJ
urna
lInt
erna
siona
l
Me
nul
isj
urna
lint
erna
siona
lme
mang t
ida
kse
muda
h
me
nul
isj
urna
lde
nga
nska
lana
siona
l.Ba
nya
kha
l-ha
lde
tai
l
ya
ngpe
rludi
per
hat
ika
nda
njugat
ida
kbol
eht
erj
adike
sal
aha
n
da
lam pe
nul
is
annya
.DiI
ndone
siakur
angme
nja
li
nke
rjas
ama
pe
nel
it
ia
nkel
uarne
ger
i.Be
runt
ungnyas
aati
niba
nya
kdos
en
ya
ngs
uda
hme
nya
dar
iha
linida
nmul
aime
nja
li
nke
rjas
ama
pe
nel
it
ia
n.
Me
ngi
nga
t pe
nti
ngnya pe
ran uni
ver
sit
as da
lam
me
mba
ngunk
apa
sit
aspe
nel
it
ia
n,pe
rta
nya
anf
unda
ment
alya
ng
di
aj
uka
nada
lah:f
akt
or-
fakt
ors
trukt
ura
lapaya
ngme
ngha
mba
t
ke
maj
uanpe
nel
it
ia
ndiuni
ver
sit
asdiI
ndone
sia
?(Nughr
oho,
2016)Se
lamai
ni,uni
ver
sit
ast
el
ahba
nya
kme
ngka
jif
akt
or-
f
akt
ore
kst
erna
lya
ngme
ngha
langiki
ner
jape
nel
it
ia
n,s
epe
rti
ke
bij
aka
nda
nkur
angnyada
nar
ise
t.Na
munma
sihs
edi
kitya
ng
me
li
hatf
akt
ori
nte
rna
l,s
epe
rtii
nse
nti
fda
nke
ti
daks
eimba
nga
n
be
banke
rjaa
nta
rake
gia
tanpe
nga
jar
anda
npe
nel
it
ia
n.Ma
sal
ah
l
ai
nnya
,ke
nya
taa
n ba
hwape
nel
it
ia
nti
dak pe
rna
h me
nja
di
pi
li
hanka
rie
r.Ha
linit
erj
adibuka
nsa
jada
lam kont
ekss
osi
o-
kul
tur
alya
ngt
erc
ermi
npa
dape
simi
smet
erha
dapke
laya
kan
pe
nel
it
ia
nme
nja
dis
ebua
hpr
ofe
si,t
apij
ugat
erc
ermi
nda
ri
ba
gai
manake
gia
tanpe
nel
it
ia
ndi
angga
pkont
radi
kti
fde
nga
n

1
7
ke
gia
tan pe
nga
jar
an dil
ingkunga
n uni
ver
sit
asi
tus
endi
ri
.
Ta
mpa
kada ke
tega
nga
nant
ara ke
gia
tan pe
nga
jar
an da
n
pe
nel
it
ia
ndiuni
ver
sit
asya
ngbe
rda
mpa
kpa
dat
erha
mba
tnya
ki
ner
jape
nel
it
ia
n.
Pe
mer
int
ahpe
rlume
mbua
tde
fini
siya
ngj
el
asme
nge
nai
ke
but
uha
nme
rekada
nme
mbua
tpr
ose
durya
ngmuda
hba
gi
pe
nye
diape
nel
it
ia
nunt
ukme
menuhike
but
uha
nte
rse
but
.Pa
da
s
atus
isi
,se
ring ka
lit
ida
kadakol
abor
asia
nta
ral
emba
ga
pe
mer
int
ahunt
ukme
ngi
dent
if
ika
sida
nme
nde
sai
nke
but
uha
n
pe
nel
it
ia
n ya
ng da
pat me
ndukung pr
ose
s pe
nga
mbi
la
n
ke
bij
aka
npe
mba
nguna
n.Pa
das
isiya
ngl
ai
n,s
trukt
urki
ner
jadi
uni
ver
sit
ast
ida
kme
nye
dia
kani
nse
nti
funt
ukdi
la
ksa
naka
nnya
r
ise
tya
ng be
rma
nfa
atba
gipr
ose
spe
nga
mbi
la
n ke
bij
aka
n.
Te
rda
patj
ugama
sal
ah,ya
knir
egul
asime
mba
tas
ipr
oduks
i
pe
nge
tahua
n.

F. I
nse
nti
fPubl
ika
siI
nte
rna
siona
l
Ke
menr
ist
ekdi
ktime
mil
ikipr
ogr
am I
nse
nti
fPubl
ika
si
I
nte
rna
siona
l. pr
ogr
am i
ni be
rtuj
uan: (
1) me
ningka
tka
n
mot
iva
si pa
ra dos
en/
pen
eli
ti di pe
rgur
uant
ing
gi unt
uk
me
mubl
ika
sika
nha
silpe
nel
it
ia
nnyadij
urna
lil
mia
hbe
rmut
u
be
rta
rafi
nte
rna
siona
l;(
2)me
mbe
ripe
ngha
rga
andos
en/
pene
li
ti
dipe
rgur
uant
inggiya
ngt
el
ahbe
rha
silme
mubl
ika
sik
ana
rti
kel
i
lmi
ahnyapa
daj
urna
lil
mia
hint
erna
siona
lbe
reput
asi
.Sa
sar
an
da
ripr
ogr
ami
nia
dal
ahunt
ukme
ningka
tka
npubl
ika
sii
lmi
ah
i
nte
rna
siona
l dos
en/
pene
li
ti di pe
rgur
uan t
inggi s
ert
a

1
8
me
ningka
tnyamut
upe
nel
it
ia
ndiI
ndone
siada
nna
maI
ndone
sia
dika
nca
hpe
nel
it
iint
erna
siona
l(Lukma
n,2016)
.

G.Et
ikaPubl
ika
siI
lmi
ah
Tuj
uanut
amape
lak
sana
anpe
nel
it
ia
nada
lahpe
nca
ria
n
ke
bena
ran i
lmi
ah. Se
lai
n i
tu, t
ujua
n pa
ra pe
nel
it
i
me
mba
kti
kandi
ripa
dape
nca
ria
n ke
bena
rani
lmi
aha
dal
ah
unt
uk me
maj
uka
n i
pte
k, me
nemuka
n t
eknol
ogi
, da
n
me
ngha
sil
kani
nova
siya
ng be
rma
nfa
atba
gipe
ningka
tan
pe
rada
banda
nke
sej
aht
era
anma
nus
ia.De
nga
nde
miki
an,pa
ra
pe
nel
it
ise
baga
iil
muwa
n di
tunt
utunt
uk me
nge
mba
ngka
n
i
lmu pe
nege
tahua
n da
nte
knol
ogiya
ng be
rma
nfa
atba
gi
ma
sya
raka
t.
Da
lamme
laks
ana
kant
uga
ste
rse
but
,pa
rape
nel
it
idi
tunt
ut
unt
uk me
njunj
ung t
inggi da
n me
nja
ga pe
rbua
tans
ert
a
t
inda
kanya
gbe
rta
nggungj
awa
bda
lam pe
nel
it
ia
n.Pe
nel
it
i
s
eja
time
mil
ikic
irr
i-
cir
ise
baga
ibe
rikut:(
Lukma
n,2016)
- Ke
mamp
uanbe
rna
lar(
rea
soni
ngpowe
r)
- Or
igi
nal
it
as(
ori
gina
li
ty)
- Me i(
mor me
mor
y)
- Ta
ngga
pda
nsi
gap(
ale
rtne
ss)
- Ke
cer
mat
an(
acc
ura
cy)
- Pe
rsi
st
en(
per
sis
tent
)
- Ke
mamp
uanbe
ker
jas
ama(
coope
rat
ion)
- Si
kapmo
ral(
mor
ala
tt
it
ude
)
- Ke
seha
tan(
hea
lt
h)

1
9
 - Da
yakr
eas
iti
nggida
n pa
nta
ng me
nye
rah
(
zea
l)
Ti
nda
kankor
ekt
ifs
eca
rai
lmi
aht
erka
itde
nga
nla
yana
n
da
nca
pai
ant
ujua
nme
mba
nguni
lmupe
nge
tahua
n,me
nemuka
n,
da
nme
mba
hass
iapaya
ngbe
rta
nggungj
awa
bat
aske
kel
ir
uan
i
lmi
ah,a
rti
nyat
anggungj
awa
bda
lam pe
nega
kankodee
ti
ka
pe
nel
it
iada
lahs
isil
ai
nda
ria
mana
h,da
nse
bal
iknya
.

H.Pr
omos
iPubl
ika
siMe
lal
uiJ
ari
nga
nMe
diaSos
ial
Sa
ati
niba
nya
ksi
tusj
ej
ari
ngs
osi
alda
ringya
ngdi
tuj
uka
n
unt
uka
kade
mis
ida
npe
ris
etya
ngbe
rtuj
uanme
mpe
rke
nal
kan
pe
nel
it
ise
car
a gl
oba
l.Be
ber
apa j
ari
nga
nsos
iala
kade
mis
me
mfa
sil
it
asi pe
mbu
ata
n ke
lompok s
eca
ra da
ring unt
uk
be
rdi
skus
ibe
rda
sar
kanmi
natpe
nel
it
ia
nte
rte
ntu.Pr
ofi
lpe
nel
it
i
da
ring,j
ej
ari
ngs
osi
al
,me
lal
uif
orum da
ring,da
nkol
abor
asi
s
eja
watpe
ris
etdiAba
d ke
-21 s
anga
tpe
nti
ng un
tuk t
erus
di
kemba
ngka
n s
eba
gai me
dia pr
omos
i publ
ika
si ya
ng
di
has
il
kan.
Se
muapl
at
for
mje
jar
ings
osi
albe
rtuj
uanme
lengka
pi
pe
ngguna
ans
it
usj
ej
ari
ngs
osi
alkhus
usunt
ukpe
nel
it
ida
n
a
kade
mis
i,mi
sal
nyaRe
sea
rchGa
te.
netda
nAka
demi
a.
edu.J
adi
,
Andada
patb
erba
gii
nfor
mas
ite
nta
ngke
ter
sedi
aanpubl
ika
si
Anda me
lal
uij
ari
nga
nsos
ial
;da
mpa
knya i
al
ah ke
pas
ti
an
vi
si
bil
it
asgl
oba
l,pe
nggun
aan,unduha
n,kut
ipa
n,da
nba
ntua
n
ya
ngl
ebi
hti
nggida
lamme
ningka
tka
nskora
lt
met
ri
k.

20
 a
)Re
sea
rchGa
te.
net
Re
sea
rchGa
te.
net ya
ng di
dir
ika
n pa
da 200
8ada
lah
s
ebua
hja
ringa
n pr
ofe
ssi
ona
lya
ng pa
li
ng me
nonj
olba
gi
i
lmuwa
n da
n pe
nel
it
i.Re
sea
rchGa
te.
Netme
rupa
kanr
uang
me
dias
osi
alba
gipa
rape
nel
it
iaga
rpe
nel
it
ia
nme
rekat
erl
iha
t
ol
eh komuni
ta
spe
nel
it
ise
car
agl
oba
l.Se
ti
ap pe
nel
it
ida
ri
bi
dangs
tudima
napunda
patde
nga
nbe
basme
nci
pta
kanpr
ofi
l
pe
nel
it
ida
nme
ngungga
hma
kal
ahke
rjada
nda
tas
etpe
nel
it
ia
n
ya
ng di
te
rbi
tka
n ma
upun ya
ng t
ida
k di
te
rbi
tka
n, unt
uk
di
semi
nas
ikes
elur
uhduni
a.Pe
nel
it
idis
inime
mil
ikipi
li
han
unt
ukme
ngungga
his
ite
ksl
engka
p,a
tauha
nyame
mbe
rika
n
r
inc
ian bi
bli
ogr
afis
ert
a me
namba
hka
n r
inc
ian pr
oye
k
pe
nel
it
ia
nnya ya
ng s
ele
saida
nse
dang be
rla
ngs
ung unt
uk
di
baha
sle
bihl
anj
ut,be
rdi
al
og da
n be
rkol
abor
aside
nga
n
a
nggot
aja
ringa
n.

b)Ac
ade
mia
.edu
Ac
ade
mia
.edudi
dir
ika
npa
dat
ahun2008.Se
baga
isa
lah
s
atus
it
us j
ej
ari
ng s
oci
alt
erbe
sarunt
uk a
kade
mis
iya
ng
me
rupa
kanr
uangme
dias
osi
alba
gipa
raa
kade
mis
ida
npe
nel
it
i
unt
ukme
mbua
tka
ryaa
kade
misme
rekat
erl
iha
tol
ehkomuni
ta
s
a
kade
mis
ida
npe
nel
it
ise
car
agl
oba
l.Se
ti
apa
kade
mis
i,pe
nel
it
i,
a
taud
ose
n da
ribi
dang s
tudima
napun,be
raf
il
ia
side
nga
n
i
nst
it
usipe
ndi
dika
nti
nggi
,da
patde
nga
nbe
basme
mbua
tpr
ofi
l
da
n me
ngungga
h ma
kal
ah, pr
ese
nta
si konf
ere
nsi
, da
n
kumpul
an da
ta pe
nel
it
ia
n ya
ng di
publ
ika
sika
n unt
uk
di
seba
rlua
ska
n kes
elur
uh duni
a.Pe
nel
it
ime
mil
ikipi
li
han

21
unt
ukme
ngungga
his
ite
ksl
engka
p,a
tauha
nyame
mbe
rika
n
r
inc
ianbi
bli
ogr
afis
ert
ame
nca
rikol
abor
asia
kade
mis
,sa
ran
pr
ofe
siona
lda
nma
suka
nda
ris
esa
maa
nggot
aja
ringa
n.

c
)Soc
ialSc
ienc
eRe
sea
rchNe
twor
k
The Soc
ialSc
ienc
e Re
sea
rch Ne
twor
k(SSRN.
com)
di
lunc
urka
npa
dat
ahu
n1993ol
ehSoc
ialSc
ienc
eEl
ect
roni
c
Publ
is
hingI
nc.
,ya
ngbe
rba
sisdiAme
rikaSe
rika
t.I
nia
dal
ah
guda
ngdokume
nunt
ukpe
nye
bar
ani
nfor
mas
iil
mus
osi
aldi
s
elur
uh duni
a.J
ari
nga
ninit
erdi
ria
tass
eki
ta
r22 j
ari
nga
n
pe
nel
it
ia
nkhus
usdiba
nya
kdoma
inkhus
usnyai
lmus
osi
al
,
huma
nior
a,da
n hukum.I
ndi
vidu,i
nst
it
usi
,pe
ner
bit
,da
n
ma
sya
raka
til
mia
hda
patme
mba
gika
npubl
ika
sida
nkont
en
a
kade
misme
rekaunt
ukdi
semi
nas
igl
oba
lme
lal
ui1ge
rba
ng
t
ungga
l.
Si
tus
we we
b( bs
it
e) de
nga
nanggot
a pe
ror
anga
n da
n
i
nst
it
usi
ona
lya
ngt
ers
eba
rdis
elur
uhduni
ame
nja
dika
nsi
tusi
ni
s
eba
gais
ala
hsa
tur
epos
it
oridi
git
alpe
ringka
tte
rat
asde
nga
n
j
uml
aha
kse
ste
r ope
buka( nac
ces
s)ya
ngs
igni
fi
kan.SSRN
me
ngga
bungka
nar
ti
kelda
riba
nya
kins
ti
tus
ite
rke
muka
.Se
ti
ap
a
nggot
aindi
vidu ya
ngt
erda
fta
rbe
basme
ngungga
har
ti
kel
t
erbi
ta
nnya da
n kont
ena
kade
misl
ai
nnya s
ert
a me
nye
bar
l
uas
kannyakekomuni
ta
spe
ris
etgl
oba
l.Kont
ent
eksl
engka
p
ya
ngdi
sampa
ika
nol
ehs
eor
angpe
nul
isunt
ukdi
semi
nas
igl
oba
l
da
patbe
rupaa
kse
ste
rbukaa
taupe
mba
tas
anha
kci
pta
.

22
 d)Soc
ialNe
twor
ksPe
nti
ngLa
innya
Sa
ati
nit
ers
edi
apl
at
for
m me
dias
osi
alkonve
nsi
ona
l
ya
ngme
nda
patpe
rha
ti
ankhus
usda
ripe
nul
is
,pe
nel
it
i,da
n
a
kade
mis
i.Fa
cebooka
dal
ahj
ej
ari
ngs
oci
alt
erpopul
er.Pe
ner
bit
j
urna
lut
ama
,jur
nal
,ma
sya
raka
til
mia
h,i
nst
it
usi
,or
gani
sas
i
da
n pe
nye
dial
aya
nan da
ring s
emua
nyame
mil
ikiha
lama
n
komuni
ta
sma
sing-
mas
ing diFa
cebook unt
uk me
nja
ngka
u
a
kti
vit
asda
nla
yana
nme
rekakema
sya
raka
tgl
oba
l.Twi
tt
er
a
dal
ahpl
at
for
mje
jar
ings
osi
alya
ngba
nya
kdi
guna
kanunt
uk
“
mic
robl
oggi
ng”i
nfor
mas
i.Li
nke
dIna
dal
ahpl
at
for
msos
ial
unt
ukj
ari
nga
npr
ofe
siona
l.Sl
ide
sha
rea
dal
ahkomun
ita
sda
ring
t
erbe
sardiduni
aunt
ukbe
rba
gida
nme
ngungga
hpr
ese
nta
si
s
eca
rada
ring.
I
ndi
vidua
tauor
gan
isa
sida
patme
ngungga
hda
nbe
rba
gi
pr
ese
nta
siPowe
rPoi
nt,PDF,a
tauOpe
nOf
fi
ces
ert
apr
ese
nta
si
vi
deo.Se
lai
npr
ese
nta
si,Sl
ide
Sha
rej
ugame
ndukungdokume
n,
PDF,vi
deo,da
nwe
bina
r.Fi
gsha
rea
dal
ahpl
at
for
mso
cia
lunt
uk
be
rba
gikumpul
anda
ta,ga
mba
r,da
nta
belt
erbuka
.Fi
gsha
re
me
mungki
nka
n pe
nel
it
iunt
uk me
mubl
ika
sika
nse
mua da
ta
me
rekade
nga
nca
raya
ngmuda
h,da
patdi
te
lus
uri
,da
nda
pat
di
sama
kan.Se
muada
tat
ers
impa
nse
car
ada
ringdiFi
gsha
re
be
rda
sar
kanke
bij
aka
nli
se iCr
ns eat
iveCommonsya
ngpa
li
ng
l
ibe
ral
.

I
. Pl
agi
at
Pl
agi
ari
smeda
lam pe
nel
it
ia
nda
pats
ajat
erj
adika
rena

23
ke
ti
daks
enga
jaa
n a
taupun di
senga
ja. Pl
agi
ari
sme s
endi
ri
me
rupa
kans
ala
hsa
tut
inda
k ke
jaha
tana
kade
mik ka
rena
di
dal
amnyat
erda
patuns
urpe
ncur
ianbe
rupape
ncur
iani
de-
ide
da
n ga
gas
ant
anpa me
nca
ntumka
nsumbe
ras
li
nya
.Pe
rlu
di
ket
ahuij
ugaba
hwapl
agi
ari
smet
el
ahme
mbuda
yas
ehi
ngga
t
ent
usa
nga
tsul
itdi
hinda
ria
pal
agidi
hil
angka
n.Sul
it
nyaunt
uk
me
nge
tahuia
danyauns
urpl
agi
ari
smeda
lam s
ebu
ah ka
rya
i
lmi
ah,ha
silpubl
ika
sipe
nel
it
ia
nda
nma
kal
ah.Ma
kape
rlu
ke
jel
asa
napas
ajaya
ngt
erma
sukpl
agi
ari
smea
taut
ida
kda
lam
me
nent
uka
nsua
tuka
ryai
lmi
ah.
Se
baga
ibe
ntukpe
rli
ndunga
nhukum,pe
mer
int
aht
el
ah
me
nge
lua
rka
n be
rba
gaik
ebi
ja
kan ya
ng be
rsi
fata
nti
si
pat
if
.
Sa
lahs
atunya
,se
car
akhus
usme
ner
bit
kanpe
rat
ura
nme
nte
ri
pe
ndi
dika
nRINomor17t
ahun2010t
ent
angpe
nce
gaha
nda
n
pe
nanggul
anga
npl
agi
asi
,di
kat
aka
n:

“
Pla
gia
tada
lahpe
rbua
tans
enga
jaa
taut
ida
kse
nga
ja
da
lam me
mpe
rol
eha
taume
ncobame
mpe
rol
ehkr
edi
t
a
tauni
la
iunt
uks
uat
uka
ryai
lmi
ah,de
nga
nme
ngut
ip
s
eba
gia
nat
aus
elur
uhka
ryada
nat
auka
ryai
lmi
ahpi
hak
l
ai
n ya
ng di
akui s
eba
gai ka
rya i
lmi
ahnya
,ta
npa
me
nya
taka
nsumbe
rse
car
ate
patda
nme
mada
i.
”

Me
nur
ut(
Soe
li
st
yo,2011) pl
agi
ari
smed
iba
gia
tas
be
ber
apaj
eni
s:Pe
rta
ma,pl
agi
ari
smeka
tade
mika
ta(
wor
dfor
wor
dpl
agi
ari
sm)
.Ke
dua
,pl
agi
ari
smea
tass r(
umbe pl
agi
ari
sm
ofs
our
ce)
,pe
nul
isme
ngguna
kanga
gas
anor
angl
ai
nta
npa

24
me
nye
but
kans
umbe
rnya s
eca
raj
el
as.Ke
ti
ga,pl
agi
ari
sme
ke
penga
ra n(
nga pl
agi
ari
sm ofa
uthor
shi
p),pe
nul
isme
nga
kui
ka
rya or
ang l
ains
eba
gaika
rya
nya s
endi
r.Ke
i empa
t,s
elf
pl
agi
ari
sm,pe
nul
isme
mpubl
ika
sika
nsa
tua
rti
kela
tauka
rya
i
lmi
ah pa
da l
ebi
h da
ris
atu me
dia publ
ika
si.J
adi
,da
pat
di
paha
miba
hwa pl
agi
ari
sme me
rupa
kan be
ntuk ke
jaha
tan
i
nte
lekt
ual ka
rena s
ama ha
lnya de
nga
n me
ncur
iat
au
me
nga
mbi
lta
npas
eiz
inpe
mil
iknya
.Se
baga
ima
nus
iabi
asa
,
me
rupa
kan ha
lya
ng wa
jarme
lakuka
nse
bua
h ke
sal
aha
n.
Na
mun pl
agi
att
et
apl
ah pl
agi
at
.Da
n pe
laku pl
agi
atha
rus
me
mpe
rta
nggungj
awa
bka
npe
rbua
tannya
.

J
.Me
nce
gahPl
agi
ari
sme
Pl
agi
ari
smebuka
nla
hsua
tupe
rbua
tanya
ngs
uli
tunt
uk
di
cega
h.Be
ber
apaup
ayat
el
ahdi
la
kuka
nins
ti
tus
ipe
rgur
uan
t
inggiunt
uk me
nghi
nda
rka
n ma
sya
raka
taka
demi
snya da
ri
t
inda
kanpl
agi
ari
smes
enga
jama
upunt
ida
kse
nga
ja.Ti
nda
kan
pl
agi
ari
smes
eca
ras
enga
jama
upunt
ida
kse
nga
jamungki
nbi
sa
t
erj
adipa
dabe
rba
gaike
ada
an,mi
sal
nyat
ida
k me
mpunya
i
c
ukupwa
ktuunt
ukme
ngha
sil
kanka
ryat
uli
sse
ndi
ri
,ti
dak
me
mpunya
ike
mampua
nunt
ukme
ngha
sil
kanka
ryas
endi
ri
,
be
rpi
kir
anba
hwape
mba
cat
ida
kmungki
nme
nge
tah
uinya
,da
n
khus
usunt
ukma
has
iswabe
rpi
kir
anba
hwados
enpe
mbi
mbi
ng
t
ida
kaka
nme
nge
tahu
ipe
rbua
tanpl
agi
ari
smeba
hka
nmungki
n
t
ida
kpe
dul
i,s
ert
abe
rpur
a-pur
ati
dakt
ahuda
nti
dakpa
ham
a
kanpl
agi
ari
sme
.
Sa
lahs
atuupa
yaunt
ukme
nce
gahpl
agi
ari
smei
al
ah

25
de
nga
n me
reka
m ke
gia
tan pe
nel
it
ia
n da
lam l
ogbook,
me
nyi
mpas
emuaa
rsi
pruj
uka
nya
ngdi
guna
kanme
ngguna
kan
a
pli
kas
ire
fer
enc
e ma
nage
r,me
mbua
tkut
ipa
n da
n da
fta
r
pus
takade
nga
nba
ikda
nbe
nar
.(Lukma
n,2016)Ad
ala
ngka
h
ya
ngha
rusdi
per
hat
ika
nunt
ukme
nce
gaha
taume
nghi
nda
rka
n
ki
tada
ripl
agi
ari
sme
,ya
it
u:(
Soe
li
st
yo,2011)
1)Se
rta
kans
it
asi
Ke
ti
ka s
ese
ora
ng me
ngguna
an ga
gas
an,i
nfor
mas
i,
ma
upun opi
ni bua
h pi
kers
endi
ri
,si
ta
sia
dal
ahs
ebua
h
ke
har
usa
n.Ha
lte
rse
butj
ugabe
rla
kume
ski
punpe
nul
ist
ida
k
me
ngguna
kanka
ta-
kat
asa
mape
rsi
s.Pe
nye
rta
ans
it
asidi
si
ni
a
rti
nya pe
nul
is ha
rus me
mbe
rika
n ke
ter
anga
n da
rima
na
i
nfor
mas
iya
ngdi
tul
is
kandi
dapa
t.
Sumbe
rte
rse
butt
ida
kha
nyaunt
ukbuku,j
urn
al,s
kri
psi
,
a
taur
eka
mana
udi
o/vi
sua
l,na
munj
ugas
it
asiunt
ukga
gas
an
da
rii
nte
rne
tjugaha
rusdi
cant
umka
n.Pe
nul
is
ans
it
asij
uga
pe
nti
ngunt
ukdi
la
kuka
nke
ti
kape
nul
isme
ras
ara
gude
nga
n
ke
akur
ata
nsi
ta
sii
nfor
mas
iya
ngdi
saj
ika
n.Si
ta
sida
patbe
rupa
bodynot
eat
aupunf
oot
not
e.
2)Ca
tatbe
rba
gais
umbe
rda
fta
rpus
takas
eja
kawa
l.
Da
fta
rpus
takaa
dal
ahs
ala
hsa
tuke
waj
iba
nya
ngt
ida
k
bol
ehdi
lupa
kanke
ti
kame
nul
iska
ryat
uli
s.Sa
yangnya
,ma
sih
a
daya
ngba
rume
nda
taul
angda
fta
rpus
takas
ete
laht
uli
san
s
ele
sai
,ha
lse
per
tii
tut
ida
ksa
lah,na
muns
anga
tbe
rpot
ens
i
unt
ukme
lewa
tka
nsa
tu,dua
,ta
ube
ber
apas
umbe
rse
kal
igus
.
Da
lam a
rti
an,s
it
asi
nya t
el
aht
erc
ant
um dibodynot
eat
au
f
oot
not
ena
munl
uputda
lam da
fta
rpus
taka
.De
nga
nme
nda
ta

26
a
pas
ajas
umbe
rya
ng di
paka
ise
jaka
wal
,ke
sal
aha
n bi
sa
di
mini
mal
is
ir,puna
kans
anga
tme
mba
ntuda
lam pe
nyus
una
n
da
fta
rpus
taka
.

3)La
kuka
npa
raf
ase
Tul
is
an ya
ng ha
nyame
ngguna
kan kut
ipa
nla
ngs
ung
l
ebi
h be
rpot
ens
i di
angg
ap me
lakuka
n pl
agi
ari
sm. Ca
ra
me
nyi
kapi
nya a
dal
ah de
nga
n me
lakuka
n p
ara
phr
ase
me
ngguna
kans
usuna
nka
li
mats
endi
rida
ris
umbe
ras
lide
nga
n
t
et
apme
nca
ntumka
nsi
ta
si.Pa
raphr
asej
ugal
ebi
hmuda
hunt
uk
di
la
kuka
nse
babf
orma
tnyat
ida
kse
rumi
tji
kame
ngguna
kan
c
arape
ngut
ipa
nla
ngs
ung.
4)Guna
kana
pli
kas
iant
ipl
agi
ari
sme
Apa
bil
ape
nul
isma
sihkha
wat
irde
nga
nhs
ila
khi
rka
rya
t
uli
sny
a,a
pli
kas
iant
ipl
agi
ari
smeda
patdi
coba
.De
nga
napl
ika
si
a
nti
pla
gia
ris
me,t
uli
san ya
ng di
has
il
kan bi
sa di
bandi
ngka
n
de
nga
ntul
is
an-
tul
is
anya
ngs
uda
hte
rbi
tse
bel
umnya
.Apl
ika
si
a
kan me
nunj
ukka
n be
rap
a pe
rse
nti
ngka
tke
mir
ipa
n ya
ng
di
te
muka
n.

K
.Pr
ose
sPe
ner
bi
ta
nJu
rna
l
1
. Me
nyi
ap
kann
ask
ah
Se
tel
ahme
net
apk
ans
uat
uju
rna
lpe
nul
i
sha
rusme
mba
caAi
msa
nd

27
 Sc
ope(
rua
ngl
i
ngk
up)s
uat
uju
rna
lun
tukme
nge
tah
uis
ebe
rap
alu
as
c
aku
pan
nya
.Ar
ti
ny
ase
ber
apab
any
akt
opi
cya
ngd
apa
tdi
sa
ji
ka
nat
au
d
it
eri
mao
le
hju
rna
lte
rse
but
.
2. P
ene
la
aha
nna
ska
h
N
ask
ahy
angd
ik
ir
imk
ank
eed
it
ora
kanme
nja
la
nip
ene
la
aha
n
s
ebe
lu
mdi
ny
ata
kand
apa
tdi
t
erb
it
kan
.Ad
ati
gaf
akt
ory
angs
al
in
g
b
erk
ai
ta
nda
la
mpr
ose
spe
nel
ah
aanp
adaj
urn
ali
l
mia
h,y
akn
i:
a
.Pr
ose
spe
nel
aa
han.t
aha
ppe
nel
aa
hany
akn
i:(
1)n
ask
ahy
angl
ol
os
s
el
ek
sio
le
hed
it
or,t
el
aa
hol
ehmi
t
rab
est
ari(
rev
ie
w);(
2)mi
t
ra
b
est
arime
nga
nal
i
san
ask
ah(
men
gkr
it
i
k)d
anme
mbe
rsa
ran
);(
3)
e
di
to
rme
min
tap
enu
li
sun
tukme
la
kuk
anr
evi
sis
esu
aid
eng
ans
ara
n
mi
t
rab
est
ari
;(3)r
evi
sin
ask
ahd
it
el
aa
hul
an
g;(
4)me
nun
ggu
p
ros
esd
ari
cop
y/e
di
ti
ng
.
b
.Pr
ose
spe
nel
ah
aano
le
hmi
t
rab
est
ari
(pe
err
evi
ew)
- P
ene
la
haa
nol
ehmi
t
rab
est
ariu
ntu
kpu
bl
ik
asij
urn
al
p
adad
asa
ryame
rup
aka
nsu
atume
kan
is
mek
end
al
iat
as
mu
tus
uat
umu
tun
ask
ahi
l
mia
h.N
ask
ahy
anga
kan
d
ip
ubl
i
kas
ik
anp
adas
uat
uju
rna
ldi
ha
rap
kanb
ermu
tu
t
i
ngg
i.Mi
t
rab
ers
tar
ime
ryp
aka
nah
li
/p
aka
rpa
da
b
id
angt
ert
ent
uya
ngme
nge
val
ua
sih
asi
lke
rjap
enu
li
s
s
ehi
ng
gad
ih
ara
pka
nda
patd
ip
ubl
i
kas
ik
and
and
apa
t
d
ip
ert
ang
gun
gja
wak
ans
eca
rai
l
mia
h.Ak
ant
et
api
mi
t
rab
est
ari
ti
da
kme
nen
tuk
and
it
eri
maa
taut
i
dak
nya
s
uat
una
ska
hun
tukd
ip
ubl
i
kas
ik
anp
adas
uat
uju
rna
l.

28
 - E
dit
orj
urn
al
K
eti
kas
ebu
ahn
ask
ahd
ik
ir
imk
ank
esu
atuj
urn
al
,ed
it
or
a
kan me
la
kuk
anp
ena
pi
sa
nna
ska
hse
car
ase
car
a
s
in
gka
tda
nme
mut
usk
ana
pak
ahn
ask
aht
ers
ebu
tak
an
d
ik
emb
al
ik
ank
epa
dap
enu
li
sat
aud
ik
ir
imk
ank
epa
da
p
ene
la
haa
h.E
dit
ora
taud
ewa
ned
it
ora
kanme
nen
tuk
an
p
eno
la
kana
taup
ene
ri
maa
nsu
atun
ask
ahd
eng
an
me
mpe
rti
mba
ngk
ans
al
ahs
atu
nyaa
dal
ahma
suk
and
ari
k
it
rab
est
ari
.
- P
ena
pi
sa
nawa
l
P
ena
pi
sa
n a
wald
il
ak
uka
n o
le
h e
di
to
r a
kan
me
ngu
ntu
ngk
anp
enu
li
s.Ad
apu
nke
unt
ung
anme
la
kuk
an
p
ena
pi
sa
nawa
l,y
akn
i:(
1)r
api
dre
jec
ti
on
,me
ski
pu
n
me
nya
ki
tip
enu
li
s,t
et
apip
eno
la
kana
walj
uga
me
ngu
ntu
ngk
anp
enu
li
sun
tuks
ege
ra me
mpe
rba
ik
i
n
ask
ahn
yaa
tauj
ugau
ntu
kme
ngi
ri
mka
nkej
urn
al
l
ai
nn
ya;(
2)p
ena
pi
sa
nawa
lak
anme
mba
ntumi
t
ra
b
est
arid
al
amb
eke
rjak
are
nat
i
dakp
erl
ume
nel
aa
h
n
ask
ahy
angt
i
dakb
ermu
tu.
- P
ene
la
haa
n
P
adau
mumn
yaa
dat
i
gamo
delp
ene
la
haa
n,y
akn
i:(
1)
s
in
gl
ebl
i
nd,p
adamo
deli
nip
enu
li
sti
da
kme
nge
tah
ui
n
amap
ene
la
ah;(
2)d
oub
leb
li
nd
,pa
damo
deli
nib
aik
p
ene
la
ahma
upu
npe
nul
i
sti
da
ksa
li
ngme
nge
tah
ui
;(3)

29
 o
pwnp
eer
-r
evi
ew,p
adamo
deli
nip
ene
la
ahd
anp
enu
li
s
s
al
in
gme
nge
tah
ui
.
- K
epu
tus
ana
khi
r(f
i
nal
dec
is
io
n)
J
eni
ske
put
usa
nak
hi
rna
ska
had
ali
mab
uti
r
,ya
kni
:(1
)
a
cce
ptwi
t
hou
tan
ych
ang
e(a
cce
pta
nce
),p
adat
aha
p
i
nij
urn
ala
kanme
mub
li
ka
si
ka
nna
ska
hta
npap
eru
bah
an;
(
2)a
cce
ptwi
t
hmi
no
rre
vi
si
on
s(a
cce
pta
nce
),j
urn
al
a
kanme
mub
li
ka
si
ka
nna
ska
hda
nme
min
tap
enu
li
sun
tuk
me
la
kuk
anp
erb
aik
ank
eci
l
;(3)a
cce
pta
fte
rma
jor
r
evi
si
on
s(c
ond
it
io
nala
cce
pta
nce
),j
urn
ala
kan
me
mub
li
ka
si
ka
nna
ska
hap
abi
l
ape
nul
i
sme
mpe
rba
ik
i
n
ask
ahs
esu
aid
eng
ans
ara
nmi
t
rab
ert
ari
ata
ued
it
or;
(
4)r
evi
sea
ndr
esu
bmi
t(c
ond
it
io
nal
rej
ect
i
on)
,ju
rna
l
ma
si
hbe
rke
in
gi
na
nun
tukme
mpe
rti
mba
ngk
ank
emb
al
i
n
ask
ahs
ete
la
hpe
nul
i
sme
la
kuk
anr
evi
sib
esa
r(ma
jor
);
(
5)r
eje
ctt
hep
ape
r(o
utr
ig
htr
eje
cti
on
),j
urn
alt
i
dak
a
kanme
mub
li
ka
si
ka
nna
ska
hte
rse
butwa
la
upu
npe
nul
i
s
a
kanme
la
kuk
anr
evi
si
.
U
mumn
yak
epu
tus
anp
ert
ama(
acc
eptwi
t
hou
tan
ych
ang
es)j
ara
ng
t
erj
adi
.Pe
nul
i
sya
ngme
nda
pat
kan
nke
put
usa
nac
cep
twi
t
hmi
no
r
r
evi
si
on
sad
al
ahh
asi
lya
ngs
uda
hte
rba
ikb
agi
seo
ran
gpe
nul
i
s(L
ukma
n,
201
6).

30
 DAFTARPUSTAKA

Da
rma
laks
ana
,w.(
2017)
.Pa
ndua
nPubl
ika
siI
lmi
ah:
Pe
rangka
t Apl
ika
si, St
anda
r Pe
nul
is
an da
n Et
ika
Ke
peng
ara n.J
nga urna
lRi
setda
nInova
si.

31
 Dwi
ast
uti
, R. ( . Me
2017) tode Pe
nel
it
ia
n Sos
ial
EkonomiPe
rta
nia
n:Di
le
ngka
piPe
nge
nal
anMe
todePe
nel
it
ia
n
Kua
nti
ta
ti
f,Kua
li
ta
ti
f,da
n Kombi
nas
iKua
nti
ta
ti
f-
kua
li
ta
ti
f.
Ma
lang:Uni
ver
sit
asBr
awi
ja
yaPr
ess
.
Fa
tchi
yah.(
20 .St
16) rat
egiPe
nul
is
anAr
ti
kelI
lmi
ah.
Ma
lang:UBPr
ess
.
Khuma
eni
,E.A.( .Kunc
2017) iSUks
esMe
nembus
J
urna
lInt
erna
siona
lBe
reput
asi
.Yogya
kar
ta:Le
uti
kaPr
io.
Kr
ist
ant
o, V. H. ( . Me
2018) todol
ogi Pe
nel
it
ia
n
Pe
doma
nPe
nul
is
anKa
ryaTul
isI
lmi
ah(
KTI
).Yogya
kar
ta:
De
epub
lis
hPubl
is
her
.
La
il
a,M.&.( .Me
2016) mba
ngun Ka
rsa Me
nja
di
Pe
nul
isPopul
er.Yogya
kar
ta:De
epubl
is
h.
La
ras
ati
,A.E.( .Ca
2015) raGa
ulMe
nja
diPe
nel
it
iFor
Fa
rma
sis
:St
rat
egiPe
nca
ria
nIdeRi
set
,Ma
nage
men Ri
set
,
Pe
nul
is
anRi
set
,Pe
nel
usur
anPus
taka
,se
rtaPubl
ika
siI
lmi
ah.
Yogya
kar
ta:De
epubl
is
h.
Lukma
n,d.( .Pe
2016) doma
nPubl
ika
siI
lmi
ah.J
aka
rta
:
Ke
ment
ri
anRi
set
,Te
knol
ogi
,da
nPe
ndi
dika
nTi
nggi
.
Ma
nzi
la
ti
,A.( .Me
2017) todol
ogiPe
nel
it
ia
nKua
li
ta
ti
f:
Pa
radi
gma
, Me
tode
, da
n Apl
ika
si. Ma
lang: Uni
ver
sit
as
Br
awi
ja
yaPr
ess
.
Na
shi
huddi
n, W. (
2016)
. Pe
ningka
tan St
at
us da
n
Eks
ist
ens
iPr
ofe
siPs
taka
wanI
ndone
sia Me
lal
uiPubl
ika
si
Bi
dangKe
pus
taka
wana
n.
Nughr
oho,Y.(
2016)
.Me
nga
tas
iHa
mba
tanPe
nel
it
ia
n
diUni
ver
sit
as.Knowl
edgeSe
ctorI
nit
ia
ti
ve,3.

32
 Se
ti
yo,M.(
20 .Te
17) kni
kMe
nyus
unMa
nus
kri
pda
n
Publ
ika
siI
lmi
ahI
nte
rna
siona
l.Yogya
kar
ta:DEPUBLI
SH.
Se
ti
yo,M.(
20 .Te
17) kni
kMe
nyus
unMa
nus
kri
pda
n
Publ
ika
siI
mia
hInt
erna
siona
l.Yogya
kar
ta:CVBUDIUTAMA.
Soe
gia
nto,A.(
201
7).Pe
nul
is
anKa
ryaI
lmi
ahunt
uk
J
urna
l I
nte
rna
siona
l Be
reput
asi
. Sur
aba
ya: Ai
rl
angga
Uni
ver
sit
yPr
ess
.
Soe
li
st
yo,H.( .Pl
2011) agi
ari
sme
:pe
langga
ran ha
k
c
ipt
ada
net
ika
.Yogya
kar
ta:Pe
ner
bitKa
nis
ius
.
Sopi
an.( .Publ
2016) ic Re
lat
ions Wr
it
ing:Kons
ep,
Te
ori
,Pr
akt
ik.J
aka
rta
:Gr
ame
diaWi
dia
sar
ana
.
Sur
yana
,w.D.(
2018)
.Kor
esponde
nsiDa
lamPubl
ika
siI
lmi
ah.
Ti
mot
ius
,K.H.( .Pe
2017) nga
nta
rMe
todol
ogiPe
nel
it
ia
n:
Pe
nde
kat
an Ma
naj
eme
n Pe
nge
tahua
n unt
uk Pe
rke
mba
nga
n
Pe
nge
tahua
n.Yogya
kar
ta:ANDI
.
Wa
hyudi
nDa
rma
laks
ana
,d.(
2017)
.Ana
li
si
sRa
nki
ng
Pr
odukPubl
ika
siI
lmi
ahBe
rba
sish-
Inde
xGoogl
eSc
hol
ar.
Wa
hyudi
n,W.d.(
2016)
.Pe
nel
it
ia
nKompe
ti
ti
fBe
rba
sis
Ha
silPubl
ika
siAr
ti
kelJ
urna
l(Te
laa
hRe
nca
naKi
ner
jaPs
at
Pe
nel
it
ia
nda
nPe
ner
bit
a .J
n) ur
nalRi
setda
nInova
si.
Yos
uaP.
W Si
mar
ema
re,d.(
2013)
.Pe
ranc
anga
n da
n
Pe
mbua
tan Apl
ika
siMa
naj
eme
n Publ
ika
siI
lmi
ah Be
rba
sis
Onl
inepa
daJ
urna SFO.J
lSI urna
lTe
kni
kPOMI
TSVol
.2,No.
3.

33