PERKEMBANGANPENDI

DIKANI
NDONESI
APADA
ZAMANPENJAJAHANI
I

Makal
ah

Di
sus
unUnt
ukMa
taKul
iah:Se
jar
ahPe
ndi
dika
n
Dos
enPe
nga
mpu:H.Suka
wiHa
san,S.
Ag.
SH.
,M.
Pd.
I

Di
sus
unOl
eh:

1.MuhNa
syr
ulUl
um (
1119157)

2.Ni
laNur
ulAz
iza
h (
1119159)

SEKOLAHTI
NGGIAGAMAI
SLAM PATI
JURUSANTARBI
YAH
PRODIPENDI
DIKANAGAMAI
SLAM
2019/
2020
 KATAPENGANTAR

Puj
isyukurke
hadi
ratAl
lahSWT ya
ngt
ela
hme
mbe
rika
nra
hma
tda
n
hi
daya
h-Nya s
ehi
ngga ka
mi da
pat me
nye
les
aika
n t
uga
s ma
kal
ah ya
ng
be
rjudul
 Pe
rke
mba
nga
nPe
ndi
dika
nIndone
siaPa
da Za
manPe
nja
jaha
nII(
aba
d
20t
erma
sukma
sape
nduduka
nJe
pang)
 i
nit
epa
tpa
dawa
ktunya
.

Ada
punt
ujua
nda
ripe
nul
is
anda
rima
kal
ahi
nia
dal
ahunt
ukme
menuhi
t
uga
sBa
pak H.Suka
wiHa
san,S.
Ag.
,SH.
,M.
pd.
I 
pada
 ma
ta kul
iah Se
jar
ah
Pe
ndi
dika
n.Se
lai
nit
u,ma
kal
ahi
nij
ugabe
rtuj
uanunt
ukme
namba
hwa
was
an
t
ent
angPe
rke
mba
nga
nPe
ndi
dika
nIndone
siaPa
daZa
manPe
nja
jaha
nII(
aba
d20
t
erma
sukma
sape
nduduka
nJe
pang)ba
gipa
rape
mba
cada
njugaba
gipe
nul
is
.

Ka
mime
nguc
apka
nte
rima ka
sih ke
pada Ba
pak H.Suka
wiHa
san,
S.
Ag.
,SH.
,M.
pd.
I 
,se
laku 
dos
en ma
takul
iahs
eja
rah pe
ndi
dika
n ya
ng t
ela
h
me
mbe
rika
ntuga
sinis
ehi
nggada
patme
namba
hpe
nge
tahua
nda
nwa
was
an
s
esua
ide
nga
nbi
dangs
tudiya
ngs
ayat
ekuni
.ka
mij
ugame
nguc
apka
nte
rima
ka
sih ke
pada s
emua pi
hak ya
ng t
ela
h me
mba
gis
eba
gia
n pe
nge
tahua
nnya
s
ehi
nggas
ayada
patme
nye
les
aika
nma
kal
ahi
ni.Ka
mime
nya
dar
i,ma
kal
ahya
ng
ka
mit
uli
sinima
sihj
auhda
rika
tas
empur
na.Ol
ehka
renai
tu,kr
it
ikda
nsa
ran
ya
ngme
mba
nguna
kanka
mina
nti
kande
mike
sempur
naa
nma
kal
ahi
ni.

Re
mba
ng,9Apr
il2020

Pe
nul
is

1
 BABI

PENDAHULUAN

A.Lat
arBe
lakang

I
ndone
siape
rna
hme
nga
lamima
sape
nja
jaha
nba
ikol
ehba
ngs
a
ba
rat ma
upun pa
da ma
sa pe
nja
jaha
n J
epa
ng. Se
hingga t
ida
k
me
nghe
ranka
napa
bil
ape
nga
ruhnyas
anga
tkua
tda
lams
ega
labi
dang,ba
ik
da
lambi
dangpol
it
ik,e
knomi
,ma
upunmi
li
ter
.
Ma
sape
nja
jaha
njugabe
rpe
nga
ruht
erha
daps
eja
rahpe
ndi
dika
ndi
I
ndone
sia
.Se
car
aga
risbe
sar
,se
jar
ahpe
ndi
dika
ndiI
ndone
siat
erba
gia
tas
s
ist
em pe
ndi
dika
ndima
sake
raj
aan,s
ist
emp
endi
dika
npr
ake
mer
deka
an
da
nma
sake
mer
deka
an.Se
jar
ahI
ndone
siame
liput
isua
tur
ent
angwa
ktu
ya
ngs
anga
tpa
nja
ngya
ngdi
mul
ais
eja
kza
manpr
ase
jar
ahbe
rda
sar
kan
pe
nemua
n“Ma
nus
iaJ
awa
”ya
ngbe
rus
ia1,
7jut
ata
hunya
ngl
alu.Pe
riode
s
eja
rahI
ndone
sia da
patdi
bagime
nja
dil
ima e
ra:Er
a Pr
akol
oni
al,
munc
ulnya ke
raj
aan-
ker
aja
an Hi
ndu-
Budha s
ert
aIs
lam diJ
awa da
n
Suma
ter
a ya
ng t
erut
ama me
nga
nda
lka
n pe
rda
anga
n, Er
a Kol
oni
al
ma
suknyaor
ang-
ora
ngEr
opa(
ter
uta
maBe
landa
)ya
ngme
ngi
ngi
nka
n
r
empa
h-r
empa
hme
nga
kiba
tka
npe
nja
jaha
nol
ehBe
landas
ela
mas
eki
tar
3,
5aba
dant
araa
wala
badke
-27hi
nggape
rte
nga
hana
badke
-20,Er
a
Ke
mer
deka
anAwa
l,pa
scaPr
okl
ama
siKe
mer
deka
anI
ndone
sia(
1945)
s
ampa
ija
tuhnya Soe
kar
no (
1966)
,Er
a Or
de Ba
ru,32 t
ahun ma
sa
pe
mer
int
aha
n Soe
har
to(
1966 – 1998) s
ert
a Er
a Re
for
mas
iya
ng
be
rla
ngs
ungs
ampa
ise
kar
ang.

2
B.Rumus
anMas
alah

1.Ba
gai
mana Pe
rke
mba
nga
n Pe
ndi
dika
n I
ndone
sia pa
da Za
man
Pe
mer
int
aha
nHi
ndi
aBe
landa
?
2.Ba
gai
mana Pe
rke
mba
nga
n Pe
ndi
dika
n I
ndone
sia pa
da Za
man
Pe
rge
raka
nNa
siona
l?
3.Ba
gai
mana Pe
rke
mba
nga
n Pe
ndi
dika
n I
ndone
sia pa
da Za
man
Pe
mer
int
aha
nJe
pang?

3
 BABI
I

PEMBAHASAN

A.Pe
rke
mbanganPe
ndi
dikan I
ndone
siapadaZamanPe
mer
int
ahan
Hi
ndi
aBe
landa.
Pe
ndi
dika
nya
ngdi
laks
ana
kanol
ehpe
mer
int
ahHi
ndi
aBe
landa
pa
dada
sar
nyabe
rtuj
uanunt
ukme
nja
dika
nwa
rgaNe
gar
aya
ngme
nga
pdi
pa
dake
pent
inga
npe
nja
jah.De
nga
nka
tal
ain,pe
ndi
dika
ndi
maks
ud
unt
ukme
nce
takt
ena
ga-
tena
gaya
ngda
patdi
guna
kans
eba
gaia
latnt
uk
me
mpe
rkua
t ke
duduka
n pe
nja
jah, me
nga
bdi ke
pada ke
pent
inga
n
Be
landa
,ka
renai
tut
ujua
npe
ndi
dika
ndi
ara
hka
nke
padake
pent
iga
n
kol
oni
al,s
ehi
nggai
sipe
ndi
dika
nit
upunha
nyas
eke
darpe
nge
tahua
n
da
nke
caka
panya
ngda
patme
mba
ntume
mpe
rta
hanka
nke
kua
saa
npol
it
ik
da
nekonomi
.
Si
fatpe
ndi
dika
nse
mac
ami
tu,mul
aia
badke
-20be
rangs
ur-
angs
ur
be
ruba
h.Ha
linia
nta
ral
ains
eba
gaia
kiba
tla
hir
nyaPol
it
ikEt
is(
Eit
sche
Pol
it
iek
)ya
ngdi
kemuka
kanol
ehVa
nDe
vent
ers
eor
angpe
ndukungda
ri
Va
n De
m,Va
n Kol
,da
n Br
ros
choof
tda
rigol
onga
nsos
ial
isya
ng
me
lanc
arka
nkr
it
ikt
erha
dapke
ada
anya
ngs
erbame
ros
osdiI
ndone
sia
.
Ta
hun1899Va
nDe
nme
nul
iss
ebua
hka
ranga
nda
lam ma
jal
ahDeGi
ds
ya
ngbe
rjudul“HUt
angKe
hor
mat
an”
.Da
lamt
uli
sani
tua
nta
ral
ai
nVa
n
De
vent
erme
nya
taka
nba
hwada
riha
silp
ane
nya
ngs
anga
tbe
rha
rga
me
lal
uiTa
nam Pa
ksa
,Ne
ger
iBe
landame
mpe
rol
ehke
unt
unga
nbe
rjut
a-
j
utagul
den.Ant
arat
ahun1867s
ampa
i1878ke
unt
unga
nya
ngt
ela
h
di
per
ole
hti
dakkur
angda
ri187gul
den.Ha
linime
rupa
kanhut
ang
Be
landat
erha
dapr
akya
tIndone
siaya
ngpe
rludi
kemba
li
kan,s
eka
lipun
da
lam be
ntuk l
ai
n,ka
rena ha
lit
u me
rupa
kan hut
ang ke
hor
mat
an.
Anj
ura
n Va
n De
vent
eri
tu ke
mudi
an di
kena
lde
nga
n“Tr
il
ogiVa
n
De
vent
er”ya
it
upe
ndi
dika
n,i
ri
gas
i,da
nemi
gra
si.Akhi
rnyaPol
it
ike
tis

4
mul
aidi
ja
lanka
nde
nga
npe
mbe
ria
nba
ntua
nse
bes
ar40j
utagul
den.
Pol
it
ikEt
ist
ela
hme
nguba
hpa
nda
nga
nda
lam pol
it
ikc
oloni
als
ehi
ngga
pe
mer
int
ahBe
landabe
rangga
panba
hwaI
ndone
siat
ida
kla
gis
eba
gai
da
era
h ya
ng me
ngunt
ungka
n, t
eta
pi me
nja
di da
era
h ya
ng pe
rlu
di
kemba
ngka
n unt
uk da
patme
menuhike
per
lua
nnya s
ert
aada
nya
pe
ningka
tanbuda
yar
akya
t.
Ga
gas
an unt
uk me
nye
lengga
raka
n pe
ndi
dika
n mode
rn ba
gi
pe
nduduk bumiput
eraa
nta
ral
ain di
cet
uska
n ol
eh ka
um r
efor
mer
c
oloni
alBe
landaya
ngdi
waki
liol
ehs
nouc
kHur
gronj
e,s
eor
anga
hli
a
gamai
sl
am da
npe
nas
iha
tur
usa
nbumipu
ter
a.Khus
usnyaa
nak-
ana
k
l
api
sana
tas
,se
hingga pe
mer
int
ah Be
landa da
patme
mpe
rta
hanka
n
kol
oni
al
is
nya diHi
ndi
a Be
landa
.De
nga
n me
mbe
rika
n pe
ndi
dika
n
t
ers
ebuta
kant
erj
ali
nla
h hubunga
nakr
aba
nta
rape
mer
int
ahj
aja
han
di
bida
ngs
pir
it
ual
,int
ele
ktua
l,pol
it
ikde
nga
ngol
onga
nat
asma
sya
raka
t
Bumi
put
eraI
ndone
sia
.Pe
rti
mba
nga
nla
in,me
reka da
patdi
ber
ika
n
ke
duduka
nda
lam pe
mer
int
aha
nHi
ndi
aBe
landade
nga
nga
jiya
ngl
ebi
h
r
enda
hda
ripa
daor
ang-
ora
ngBe
landas
endi
ri
,me
ngi
nga
tta
rafhi
dupnya
ya
ngma
sihr
enda
h.
Pe
nda
patumum or
ang Er
opa me
nya
taka
n ba
hwa pe
mer
int
ah
c
oloni
als
eha
rus
nya me
nye
lengga
raka
n pe
ndi
dika
n ya
ng be
tul
-be
tul
di
per
luka
nol
ehbumi
put
erame
ngi
nga
tse
bagi
anbe
saror
angI
ndone
sia
ma
sih hi
dup be
rga
ntung pa
dape
rta
nia
n,ma
kadi
das
arka
n pe
rlunya
pe
ndi
dika
nya
ngha
nyabe
rsi
fats
ede
rha
naunt
ukor
angbumi
put
erat
anpa
me
mbe
rika
npe
laj
ara
nba
has
aBe
landa
,Il
mupe
nge
tahua
nmode
rnda
n
s
eja
rah. Da
lam bi
dang pe
ndi
dika
n, pe
mer
int
ah me
nda
sar
kan
ke
bij
aks
naa
npa
dapokok-
pokokpi
kir
ans
eba
gaibe
rikut
:
a
)Pe
ndi
dika
n da
n pe
nge
tahua
n ba
rat di
ter
apka
n s
eba
nya
k
mungki
nba
gigol
onga
nbumi
put
era
.Unt
uki
tuba
has
abe
landa
di
har
apka
nda
patme
nja
diba
hsape
nga
nta
rdis
ekol
ah-
sekol
ah.
b)Pe
mbe
ria
n pe
ndi
dika
nre
nda
h ba
gigol
onga
n bumi
put
era
di
ses
uai
kande
nga
nke
but
uha
nme
reka
.

5
 At
as da
sari
tu ma
ka c
ora
k da
n s
ist
em pe
ndi
dika
n s
ert
a
pe
rse
kol
aha
nla
handiHi
ndi
aBe
landapa
daa
badke
-20da
patdi
tempuh
me
lal
uiduaj
alur
.Di
sar
upi
hakdi
har
apka
nda
patt
erpe
nuhike
but
uha
n
a
kanuns
ur-
uns
urda
ril
api
sana
tass
ert
ate
nagat
erdi
dikbe
rmut
uti
nggi
ba
gike
per
lua
nindus
trida
nekonomi
,da
ndil
ainpi
hakt
erpe
nuhit
ena
ga
me
nenga
hda
nre
nda
hya
ngbe
rpe
ndi
dika
n.
Tuj
uan pe
ndi
dika
n s
ela
ma pe
riode kol
oni
alt
ida
k pe
rna
h
di
nya
taka
nse
car
ate
gas
.Tuj
uanpe
ndi
dika
nant
aral
aina
dal
ahme
menuhi
ke
per
luka
nte
naga bur
uh unt
uk ke
pent
inga
n ka
um moda
lbe
landa
.
De
nga
nde
miki
anpe
nduduks
ete
mpa
tdi
didi
kunt
ukme
nja
dibur
uh-
bur
uh
t
ingka
tre
nda
h(bur
uhka
sar
).Adaj
ugas
eba
gia
nya
ngdi
lat
ihda
ndi
didi
k
unt
ukme
nja
dit
ena
gaa
dmi
nis
tra
si,t
ena
gat
ekni
s,t
ena
gape
rta
nia
n,da
n
1
l
ai
n-l
ainya
ngdi
angka
tse
baga
ipe
ker
jake
lasduaa
tauke
last
iga
.
Se
tel
ahmunc
ulnyapol
it
ike
ti
sya
ngdi
mot
oriva
nDe
vent
erda
n
Ba
ronva
nHoe
vel
,ma
kat
erj
adipe
ruba
hanke
bij
aka
npe
ndi
dika
ndi
I
ndone
sia
. Si
st
em pe
rse
kol
ah da
n kur
ikul
um me
nga
lami ba
nya
k
pe
ruba
han.Se
mul
aje
nja
ngpe
ndi
dika
nte
rla
madiba
ngkus
ekol
ahda
sar
ha
nyat
igat
ahun,de
nga
nke
bij
aka
nba
rube
ruba
hme
nja
di5(
li
ma)t
ahun
da
n6(
ena
mta
hun)
.Mode
lpe
rse
kol
aha
ninidi
nama
kans
cha
kels
chool
da
nHI
S(Hol
landI
nla
nds
cheSc
hool
).Ma
ter
ipe
nga
jar
anme
nga
lami
pe
ruba
han ya
ng c
ukup ba
nya
k. Ti
ngka
t ke
sul
it
an me
nga
lami
pe
ningka
tanda
nti
daks
eti
apa
nakba
ngs
abi
same
nja
dis
iswadis
ekol
ah
i
ni.Ke
dua s
ekol
ahi
nit
eta
p me
mpe
rta
hanka
nsi
st
em l
ama da
lam
pe
ner
ima
ans
iswaba
ru.Me
rekaya
ngbe
ras
alda
rika
langa
nra
kya
tbi
asa
t
eta
pti
dakdi
per
bol
ehka
nme
mas
ukij
enj
angpe
ndi
dika
nHI
S.Me
reka
ya
ngbe
ras
alda
rika
langa
npr
iya
yir
enda
h,t
ent
usa
jaha
rusnge
nge
r
da
hul
uaga
rda
patdi
ter
imame
nja
dis
iswas
ekol
ahi
ni.Ba
has
aBe
landa
me
nja
diba
has
ape
nga
nta
rda
lamke
gia
tanbe
laj
ardis
ekol
ahi
ni.
Se
baga
ipe
mba
ndi
ng,pe
mer
int
ahKol
oni
alBe
landame
ndi
ri
kan

1
Dj
ohanMakmur,dkk
,Sej
arahPendi
di
kandi
Indones
iaZ
ama
nPenj
aj
aha
n,(
Jak
art
a:CV
Mangg
alaBa
kti
,1993)
.Hlm,73-
75

6
pul
aELS(
Erope
schLa
ger
eSc
hool
)se
baga
ise
kol
ahda
sarunt
uka
nak-
a
nake
ropada
nChi
naLa
ger
eSc
hoolba
gia
nak-
ana
kke
tur
una
nTi
onghoa
.
Se
kol
ahi
nij
ela
sbuka
nmi
li
kka
umpr
ibumiya
ngs
eca
ras
osi
albe
radadi
ba
wahpos
isior
angEr
opada
nChi
na.
Dit
ingka
tla
njut
,pe
mer
int
ahKol
oni
alBe
landame
ndi
ri
kanMULO
ya
ngs
eti
ngka
tSMP j
ama
nse
kar
ang.Kur
ikul
um ya
ngdi
per
guna
kan
s
ema
kinl
engka
p.Ba
has
aBe
landat
eta
p me
nja
diba
has
ape
nga
nta
r.
Se
lai
nit
udi
aja
rka
nba
has
aPe
ranc
isda
nInggr
is.Ti
daks
eti
apa
nak
ba
ngs
abi
same
mpe
rol
ehpe
ndi
dika
nti
ngka
tini
.Ba
nya
kke
nda
lar
asi
ali
s
da
n s
osi
al ya
ng me
ngha
langi a
nak ba
ngs
a unt
uk me
mpe
rol
eh
ke
sempa
tani
ni.J
ikadi
bandi
ngka
nja
mans
eka
rang l
ulus
an MULO
s
eba
ndi
ngkua
li
tas
nyade
nga
nlul
usa
nS-
1se
kar
ang.Ba
gil
ulus
anMULO
ma
kai
abe
rha
kme
nda
pat
kant
empa
tpe
ker
jaa
ndis
trukt
urke
pega
wai
an
ne
ger
ima
upunmi
li
terpe
mer
int
ahKol
oni
alBe
landa
.
Pe
nge
mba
nga
n a
spe
k ke
pega
wai
an da
n s
ist
em bi
rokr
asi
pe
mer
int
ahKol
oni
alBe
landaya
ngs
ema
kinl
engka
p,j
ela
sme
mbut
uhka
n
pe
gawa
iloka
lya
ngl
ebi
hce
rda
s.Ol
ehka
renai
tu,de
nga
njuml
ahl
ulus
an
MULOya
ngt
ida
kba
nya
kma
kake
but
uha
naka
njuml
ahke
pega
wai
ani
tu
da
patt
erpe
nuhi
. 
Pa
dal
eve
lya
ngt
ert
inggi
,ke
bij
aka
nKol
oni
alBe
landame
nje
lang
pe
rte
nga
hana
bad ke
-20 mul
aime
ndi
ri
kans
ekol
ahs
eti
ngka
tSLTA
s
eka
rangde
nga
nse
but
anAMS(
Alge
mensMi
ddl
eba
rsSc
hool
)da
nHBS
(
Hooge
reBour
ger
eSc
hool
).Mi
nima
lana
k ba
ngs
awa
nti
nggiya
ng
di
per
bol
ehka
nme
mas
ukij
enj
angs
ekol
ahi
ni.Unt
ukAMS di
tempuh
s
ela
ma3(
ti
ga)t
ahun,s
eda
ngka
nunt
ukHBSdi
tempuh5(
li
ma)t
ahun.
Si
swaya
ngbe
rse
kol
ahdiHBSs
eca
ras
osi
ali
aada
lahpr
ibumiya
ng
s
uda
h di
sama
kan de
raj
atnya de
nga
n ba
ngs
a Er
opa
/Be
landa
.Pa
da
pe
ndi
dika
nti
ngka
tini
,kua
li
tasme
nja
dis
ebua
hukur
anmut
lak.Ol
eh
ka
renapol
ape
ndi
dika
nnyaya
ngdi
si
pli
nde
nga
nkur
ikul
um ya
ngj
ela
s
ma
kade
nga
nse
ndi
ri
nyame
ngha
sil
kana
lumniya
ngdi
sega
niol
ehs
iapa
s
aja
.Pa
raa
lumni
nya a
nta
ral
ain:Soe
kar
no,Ha
tt
a,Sut
an Sya
hri
r,

7
Sya
fruddi
nPr
awi
rane
gar
a,Soe
tomo,Ci
ptoMa
ngunkus
uma
,A.Ri
vai
,
Suwa
rdiSur
yani
ngr
at,da
nse
baga
inya
. 
Sa
nga
tje
lasba
hwas
ist
em pe
ndi
dika
nma
saKol
oni
alBe
landa
s
anga
tdi
war
naiol
ehdua
lis
mepe
ndi
dika
n.Dis
atus
isi
,ada
nyapol
it
ik
e
tist
ers
ebutpe
mer
int
ahme
nye
tuj
uiunt
ukme
mbe
rika
nhpol
it
ikba
las
j
asa ba
gi pr
ibumi de
nga
n me
mbe
rika
n ke
sempa
tan me
mpe
rol
eh
pe
ndi
dika
n.Na
mundis
isil
ain,pr
ibumit
et
apdi
pel
iha
ras
epe
rtis
edi
aka
la.
Pe
ndi
dika
n ya
ng di
ber
ika
n pa
da pr
ibumij
ela
sti
daks
ama
denga
n
pe
ndi
dika
nya
ngdi
ber
ika
n pa
daa
nak-
ana
k Be
landa
,Ti
onghoa
,da
n
Er
opal
ainnya
.Ha
nyaa
nakka
um ba
ngs
awa
nti
nggiya
ngdi
per
bol
ehka
n
me
mas
uki s
ekol
ahs
epe
rti MULO, AMS, da
n HBS. Aki
bat
nya
pe
mer
int
aht
eta
pme
les
tar
ika
nrus
tenor
de,ya
itus
ebua
hke
sta
bil
an
pol
it
ikdiba
wahke
nda
lir
atuBe
landa
,se
hinggada
patme
neka
nbe
nih-
be
nihke
tida
kpua
sanda
rika
um i
nte
lekt
ualya
ngmungki
nte
rla
hirda
ri
s
ist
emda
nke
bij
aka
nBe
landas
endi
ri
. 
Be
tapas
uli
tnyaka
um pr
ibumiunt
ukme
nai
kit
anggamobi
li
tas
s
osi
al.Ha
mba
tans
osi
alya
ngbe
rupal
ata
rke
ningr
ata
nda
nke
bangs
awa
n
me
nja
diba
tus
andunga
n ya
ng be
ratba
gia
nak ba
ngs
aya
ng i
ngi
n
me
mpe
rba
ikina
sibdi
rida
nba
ngs
a.Ba
gime
rekaya
ngt
aks
empa
t
me
nge
nya
mba
ngkuAMSda
nHBS,t
ent
usa
jal
ebi
hme
mil
ihme
mas
uki
j
enj
angpe
ndi
dika
ngur
uya
ngs
eti
ngka
tde
nga
nMULOda
nAMSs
endi
ri
na
munde
nga
nkua
lit
aske
ilmua
nda
nge
ngs
idiba
wahnya
.Me
nja
digur
u
t
ohme
rupa
kanj
enj
angke
pri
yayi
anya
ngdi
cit
a-c
ita
kanme
skibe
rada
pa
dapos
isit
erba
wahmode
lbi
rokr
asiKol
oni
alBe
landa
. 
Pa
da a
spe
k ma
ter
i,j
ela
sse
kal
iada pe
rbe
daa
n ya
ng c
ukup
me
nda
sara
nta
raj
enj
angpe
ndi
dika
nHI
S,MULO,da
nAMS.Na
muna
da
ke
sama
an dia
nta
raj
enj
ang ya
ng be
rbe
da t
ers
ebutya
itu ma
ter
i
ke
bangs
aan Be
landa ya
ng t
erc
ermi
n da
lam pe
laj
ara
nse
jar
ah,i
lmu
buda
ya,c
ivi
ceduc
ati
on,da
nba
has
a.Se
muai
lmui
nime
rupa
kanba
gia
n
da
ripr
opa
ganda Be
landa a
gar ma
sya
raka
tme
mpe
rol
eh ke
sada
ran
be
rba
ngs
a da
nloya
lit
ast
erha
dape
ksi
st
ens
ira
tu Be
landa
.Ada
pun

8
 ke
lebi
hanpe
ndi
dika
nma
saKol
oni
alBe
landaa
dal
aha
spe
kkua
lit
asnya
ya
ngt
erj
ami
n.Ha
linit
erl
iha
tpa
das
tanda
rinput
,pr
ose
s,pe
mbi
aya
an,
s
ara
na-
pra
sar
ana
,da
nst
anda
rlul
usa
nse
tia
pta
hunnya
. 
Pa
das
tanda
rinputj
ela
sse
kal
ida
patt
erl
iha
tkua
lit
ass
iswaya
ng
ma
suk.Me
rekaya
ngt
erc
ata
tse
baga
isi
swat
ida
kha
nyabe
rla
tarbe
laka
ng
s
osi
alya
ngt
inggi
,na
munj
ugapr
ose
sse
leks
iint
ele
ktua
lme
nja
dis
ebua
h
ukur
anya
ngmut
la
k. 
Pa
das
tanda
rpr
ose
s,t
erl
iha
tba
hwake
lasde
nga
njuml
ahs
iswa
ya
ngke
cil
,ma
ksi
mal25s
iswame
nja
dir
uangya
ngpe
nuhme
kani
sme
pe
nga
was
an,pe
mbi
naa
n,da
npe
nga
jar
anya
ngs
anga
topt
ima
l.Apa
lagi
de
nga
n gur
u-gur
u ya
ng me
ngua
saii
lmu me
nga
jarya
ng mumpuni
,
t
anggungj
awa
bda
nde
dika
siya
ngs
epe
nuhnya
,se
rtapol
ape
nga
jar
an
s
ear
ahna
munke
rasda
npe
nuhdi
si
pli
n,t
ent
usa
jaa
kanme
lahi
rka
n
j
ala
nnyake
gia
tanbe
laj
arya
nge
fekt
ifba
gipe
laks
ana
anke
gia
tanbe
laj
ar-
me
nga
jar
.
Pa
da s
tanda
r pe
mbi
aya
an,j
ela
sba
hwa a
danya s
iswa ya
ng
ma
yor
it
asbe
ras
alda
rika
langa
nba
ngs
awa
nti
nggia
kanme
mbe
rika
n
s
okonga
nda
ndukunga
nda
naba
gipe
nge
mba
nga
nse
kol
ah.Me
rekaya
ng
ka
yaa
kanbe
rus
ahame
mbe
rika
npa
rti
si
pas
ida
naya
ngma
ksi
mala
gar
a
nak-
ana
knyabi
sas
uks
esdis
ekol
ah.
 
Ada
nyadukunga
n da
nada
rior
ang t
uada
nst
atus
nyas
eba
gai
s
ekol
ah ne
ger
isuda
h pa
stime
nja
dika
nsa
ranada
n pr
asa
ranal
ebi
h
l
engka
p.Pe
rpus
taka
ande
nga
nbuku-
bukube
rba
has
aBe
landada
nInggr
is
me
nja
dikol
eks
iut
amas
emuas
ekol
ahda
riHI
Ssa
mpa
ide
nga
nHBS.
Se
mua
nyaya
ngs
uda
hdi
je
las
kandia
taspa
daa
khi
rnyaa
kanbe
rmua
ra
pa
dakua
lit
asl
ulus
annyaya
nghe
batda
nmumpunidibi
dangnya
.Konon,
s
aki
nghe
bat
nyal
ulus
anAMSma
kaba
nya
kor
angya
ngme
nga
taka
n
2
ba
hwakua
lit
asnyas
amade
nga
nlul
usa
nS-
2ja
mans
eka
rang.
Se
lai
nit
upa
dama
sama
sai
tuj
ugaa
das
ekol
ahke
jur
uan.Se
kol
ah
l
anj
uta
nti
ngka
tat
aske
jur
uanpa
dawa
ktui
tume
-nga
lamipe
mbi
naa
n

2
J
ala
ludi
n,Ka
pit
aSe
lek
taPe
ndi
di
kan,
(Ja
kar
ta:
Kal
amMul
i
a,1990)
.Hl
m,10-
15

9
c
ukupba
ik,t
erbukt
ide
nga
nba
nya
knyas
e-kol
ahke
jur
uanya
ngt
erut
ama
diPul
auJ
awa
.Ha
linit
erj
adis
e-ba
gaia
kiba
tpe
laks
ana
anPol
it
ikEt
is
,di
ma
naPe
mer
int
ahHi
n-di
aBe
landaba
nya
kme
ncur
ahka
npe
rha
tia
npa
da
bi
dangpe
ndi
-di
kant
erut
amape
ndi
dika
nke
jur
uan.

Pa
dat
ahun1904di
ada
kanpe
rcoba
ande
nga
nme
mbukaSe
kol
ah
Ke
raj
ina
n Ruma
h, ya
ng me
mbe
rika
n pe
laj
ara
n me
ng-
uki
r da
n
me
nga
nya
m.Se
kol
ahi
tube
radadiba
wahpi
mpi
nanBupa
tiNga
wiRMT.
Ut
oyo .Ke
ti
kai
tus
uda
hadabe
ber
apas
e-kol
ah pe
rtuka
nga
n ya
ng
di
dir
ika
nol
ehz
endi
ng.Di
des
akol
ehma
junyape
rindus
tri
anba
ngs
aEr
pa
ya
ngba
nya
kme
mbut
uh-
kant
uka
ng-
tuka
ngya
ngbe
rpe
ndi
dika
n,ma
ka
pa
da t
ahun 1909 pe
mer
int
ah kol
oni
alHi
ndi
a Be
landa me
mbuka 3
s
ekol
ahpe
r-t
uka
nga
ndiJ
aka
rta
,Se
mar
angda
nSur
aba
ya.

Pe
nga
jar
anpe
rtuka
nga
nit
ume
mpunya
iduama
camt
ujua
n,ya
kni
me
mbe
ntukt
uka
ng-
tuka
ngbi
asada
nme
mbe
ntukt
uka
ng-
tuka
ngya
ng
da
pat me
ngi
sij
aba
tan-
jaba
tan r
enda
h ya
ng me
m-punya
ituga
s
me
nga
was
i,s
epe
rtima
sini
s,mont
ir
,da
nla
in-
lai
n.Unt
uk gol
onga
n
pe
rta
madi
ada
kanpe
ndi
dika
nduat
ahunl
ama
-nya
,da
nya
ngdi
ter
ima
s
eba
gaimur
id-
mur
idnyaa
dal
ahme
rekaya
ngt
ela
hta
matda
riSe
kol
ah
Kl
asDua
.Pa
das
ekol
ahi
tua
daduaba
gia
n,y
ait
uba
gia
nka
yuda
nba
gia
n
be
si.Pe
ndi
dika
nya
ngduat
ahuni
tudi
ikut
iol
ehkur
suss
ambungs
ela
ma
s
eta
hunun-
tukva
k-va
kkhus
uss
epe
rtimont
irmobi
l,t
uka
ngl
is
tri
k,
t
uka
ng ka
yu,da
ntuka
ng ba
tu,s
eda
ngka
n unt
uk gol
onga
n ke
-dua
di
ada
kans
ekol
ah-
sekol
ahpe
rtuka
nga
nya
ngl
ama
nya3t
a-hun.Se
kol
ah
i
nidi
per
unt
ukka
nba
gime
rekaya
ngt
ela
hme
ng-
ikut
ipe
nga
jar
anr
enda
h
Ba
rat(
Bel
anda
)sa
mpa
ita
mat
.

Ka
rena s
emua mur
id-
mur
idt
ida
k me
nda
patpe
ndi
dika
n un-
tuk
be
rdi
ris
endi
ri
,ma
kat
ama
tans
ekol
ahi
nit
ida
kadaya
ngs
anggupunt
uk
be
rdi
ris
endi
ri
, mi
sal
nya me
ndi
ri
kan pe
rus
aha
-an s
endi
ria
tau
me
mpe
rba
ikike
ada
an pe
rtuka
nga
n dide
sa-
des
a,me
lai
nka
nse
mua
me
nca
ripe
ker
jaa
n pa
da pe
rus
aha
an-
per
usa
haa
n or
ang Er
opa
.Ada

10
be
rapas
ekol
ahda
npe
nga
jar
anke
jur
uandi
ant
ara
nya
:

1.Se
kol
ahTe
kni
k.

Pe
nga
jar
ant
ekni
kdi
ada
kanka
renapa
dape
rmul
aana
badke
-
20pe
rus
aha
ant
ekni
kda
nindus
trima
kindi
per
lua
s,ka
-re
nai
tu
ma
kapa
dat
ahun1906diJ
aka
rtadi
dir
ika
nKoni
ngi
n.Wi
lhe
mina
Sc
hoola
tauKWSya
ngt
erdi
ria
tasduaba
gia
n,ya
-it
uba
gia
n
HBS3t
ahunda
nba
gia
nte
kni
k.Ke
mudi
anpa
dat
ahun1911
ba
gia
nHBSda
patbe
rdi
ris
endi
ri
,se
hinggaKWSi
tume
nja
di
s
ekol
aht
ekni
kya
ngpe
rta
madiI
ndo
nes
ia.Ke
mudi
anpa
dat
ahun
1912diSur
aba
yadi
dir
ika
nse
kol
ahs
ema
cami
tude
-nga
nna
ma
Koni
ngi
nEmmaSc
hool
.Ke
duas
ekol
ahi
tume
mpu-
nya
ikur
sus
5t
ahun da
nse
der
aja
tde
nga
n HBS 5 t
ahun.Se
kol
ahi
tu
me
mpunya
ibe
ber
apa j
urus
an ya
kni i
lmu ba
nguna
n,i
lmu
pe
sawa
tda
nte
kni
kli
st
ri
k.
2.Pe
nga
jar
anPe
mia
gaa
n

Pe
nga
jar
anpe
rni
aga
anha
nyat
erba
taspa
da3j
eni
sse
kol
ah
s
ajaya
ngt
ida
kte
rseba
rlua
s,ya
kni
:

a
)Se
kol
ah-
sekol
ahMa
lam.
Se
kol
ahi
ni di
dir
ika
n pa
da t
ahun 1914 di
Su
raba
yaba
gime
rekaya
ngme
nama
kanHBSt
ahun
a
tauya
ngs
ede
raj
at
.pa
dat
ahun1926di
tamba
hsa
tuf
agi
diJ
aka
rta
.

b)Se
kol
ah-
sekol
ahDa
gangRe
nda
h.
La
mabe
laj
ardis
ekol
ahi
ni3t
ahunda
nmur
id-
mur
idnyabe
ras
alda
riHI
Sat
auELS.J
uml
ahnyaha
nya
duabua
hdis
elur
uhI
ndone
siaya
knidiSe
mar
angya
ng
di
dir
ika
nta
hun1922da
ndiSur
aba
yaya
ngdi
dir
ika
n
t
ahun1928.

c
)Se
kol
ahDa
gangMe
nenga
h.

11
 Se
kol
ahi
nimul
aidi
bukadiJ
aka
rtapa
dat
ahun
1935.Ya
ng da
patdi
ter
imadis
ekol
ahi
niha
nya
lah
l
ulus
anMULO.

3.Pe
nga
jar
anPe
rta
nia
n.

Pa
dat
ahun1911diBogordi
dir
ika
nCul
tuur
school
.La
ma
be
laj
ardis
ekol
ahi
ni3t
ahun,da
nya
ngda
patdi
ter
imadis
e-
kol
ahi
nia
dal
ahme
rekaya
ngt
ela
hme
namat
kanpe
nga
jar
an
r
enda
hBa
rat
.Se
kol
ahi
nime
mpunya
iduaj
urus
an,ya
kni
jur
us-
a
npe
rta
nia
nda
njur
usa
nke
hut
ana
n.

4.Se
kol
ahHa
kimTi
nggi
.

Se
kol
ahHa
kim Ti
nggia
tauRe
cht
skundi
geHoa
geSc
hool
(
RHS)di
dir
ika
npa
dat
ahun1924diJ
aka
rta
.La
mabe
laj
arnya
.5
t
ahun.Se
bel
um RHSdi
dir
ika
nsuda
hadas
ebua
hse
kol
ahya
ng
me
ndi
dika
hli
-ahl
ihukum ba
ngs
aIndone
sia
.Se
kol
ahi
tudi
-
na
maka
nRe
cht
ssc
hool(
Sekol
ahHa
kim)ya
ngdi
dir
ika
npa
da
t
ahun1909diJ
aka
rta
.Re
cht
chooli
tut
erdi
ria
tasduaba
gia
n,
ya
ituba
gia
npe
rsi
apa
nda
nba
gia
npe
ndi
dika
nke
jur
usa
n,ya
ng
ma
sing-
mas
ingl
ama
na3t
ahun.Ba
has
ape
nga
nta
rnyaa
dal
ah
ba
has
aBe
landa
.Ta
mat
anda
ris
ekol
ahi
nidi
jadi
kna
nja
ksaa
tau
ha
kim pa
dape
nga
dil
an,na
munme
rekabe
lum be
rge
lars
arj
ana
3
hukum.Se
kol
ahi
nime
rupa
kanpe
rsi
apa
nunt
ukme
mbukaRH'
.

B.Pe
rke
mbangan Pe
ndi
dikan I
ndone
sia pada Zaman Pe
rge
rakan
Nas
ional

Ti
mbul
nyape
ras
aanna
siona
l,ba
hwama
sade
panunt
ukke
mer
deka
an
I
ndone
siat
ela
hbe
radadia
mba
ngpi
ntude
nga
nba
yanga
nya
ngde
miki
an
i
tuma
kat
imbulpe
ras
aanba
hwame
rekaya
ngt
ela
hsa
darha
rust
ampi
lke
de
pan.Ma
kal
ahi
rl
ahpe
rge
raka
n-pe
rge
raka
nke
bangs
aanda
nke
aga
maa
n

3
Dj
ohanMakmur,dkk
,Sej
ara
hPendidi
kandi
Indones
iaZ
ama
nPenj
aj
aha
n,(
Jak
art
a:CV
Mangg
alaBa
kti
,1993)
.Hlm,
81-83.

12
s
eba
gaia
latpe
rjua
nga
nme
nca
paike
mer
deka
an.Pe
ras
aanna
siona
lya
ngt
e-
l
aha
dapa
dada
dame
nja
dimi
li
k ba
ngs
aIndone
siabe
rkoba
rde
nga
n
he
bat
nya
.Be
ntuk s
ema
nga
tya
ng me
nya
la-
nya
lai
tut
erwuj
ud de
nga
n
be
rdi
ri
nyaor
gani
sas
i.BudiUt
omopa
dat
ahun1908.Ti
mbul
nyaor
gani
sas
i
ya
ngdi
ser
taide
nga
npe
ras
aanmumime
nimbul
kanpe
rke
mba
nga
nba
rudi
l
apa
nga
n pe
ndi
dika
n da
n pe
nga
jar
an. Mot
iva
si ya
ng me
nimbul
kan
pe
ndi
dika
npe
rge
raka
nna
siona
lada
lah:

1. Mot
iva
sina
siona
lya
itua
danyas
ist
em pe
ndi
dika
nkol
oni
alya
ng
t
ida
kdi
per
unt
ukka
nse
muaa
nakpr
ibumiI
ndone
sia
,te
tapit
erba
tas
pa
da a
nak pr
ibumigol
onga
nel
it da
nana
k pr
ibumiya
ng
di
cal
onka
n me
nja
di pe
gawa
i pe
mer
int
ah kol
oni
al.J
ust
ru
me
nimbul
kanr
asat
ida
kpua
sda
nbe
rus
ahame
nci
pta
kans
ist
em
pe
ndi
dika
n na
siona
lya
ng s
esua
ide
nga
n ke
pent
inga
n ba
ngs
a
I
ndone
sia
.

2. Ada
nya s
ist
em pe
ndi
dika
n kol
oni
alya
ng i
nte
lekt
ual
is
ti
s da
n
i
ndi
vidua
li
st
is
. Kur
ang me
mpe
rha
tika
n ke
ter
ampi
lan da
n
ke
pent
inga
n hi
dup be
rsa
ma,a
pa l
agiya
ng di
per
luka
n ol
eh
s
eba
gia
nbe
sarr
akya
tIndone
siaa
dal
ahpe
ndi
dika
nunt
uka
nak-
a
nak pe
tanida
n bur
uh ya
ng na
nti
nyada
patme
nga
bdiunt
uk
ke
pent
inga
nma
sya
raka
t.

3. Ada
nyadi
skr
imi
nas
ipe
ndi
dika
nya
ngme
mbe
daka
nse
kol
ahunt
uk
a
nak-
ana
kBe
landada
nkul
itpi
ti
hla
innyaya
ngs
erbac
ukup,
s
eda
ngka
nse
kol
ahunt
uka
nak-
ana
kpr
ibumikur
angme
mada
ida
n
t
erba
tasj
uml
ahnya,mi
sal
nyaELS,HI
Sda
nVol
ksc
hool
.

4. Pe
rla
wana
npol
it
ikya
ngkur
angbe
rha
silme
nimbul
kanpe
rla
wana
n
l
ewa
tpe
ndi
dika
nunt
ukme
nana
mka
nbe
nih-
beni
hna
siona
lke
pada
mur
id-
mur
idpr
ibumiya
ngna
nti
nyaa
kanme
ngga
nti
kanpe
mimpi
n
-
pemi
mpi
npol
it
ikya
ngs
uda
hada,mi
sal
nyadi
ri
kannyaTa
man
Si
swaol
ehKiHa
dja
rDe
want
ara
.

13
 Pa
rape
mimpi
npe
rge
raka
nna
siona
lde
nga
nsa
dari
ngi
nme
nguba
hke
ada
n
ya
ngkur
angt
epa
t.Me
rekame
nya
dar
iba
hwap
enye
lengga
raa
npe
ndi
dika
n
ya
ng be
rsi
fat na
siona
l ha
rus s
ege
ra di
mas
ukka
n ke da
lam pr
ogr
am
pe
rjua
nga
nnya
,ka
renai
tuke
mudi
anl
ahi
rse
kol
ah-
sekol
ahpa
ti
kel
ira
tasus
aha
pe
rint
is
-pe
rint
iske
mer
deka
an.

Ti
mbul
nyaor
gani
sas
iya
ngme
nimbul
kanpe
rke
mba
nga
nba
rudil
apa
nga
n
pe
ndi
dika
nda
npe
nga
jar
an.Adabe
ber
apake
lemba
gaa
nya
ngme
nja
dis
ara
na
unt
ukme
laks
ana
kanpe
ndi
dika
nya
itu:

1.Ta
manSi
swa
.

Ta
mans
iswaa
dal
ahs
uat
ul.
.e
mba
gaPe
rgur
uanKe
bangs
aan
ya
ngdi
dir
ika
nol
ehKiHa
dja
rDe
want
arapa
da3J
uli1922,Pa
da
mu
lanyabe
rna
maNat
ionalOnde
rwi
jsI
nst
it
uutTamanSi
swa.

Se
sua
ide
nga
nsi
fatpe
ndi
dika
nnya
,kul
tur
alna
siona
l,Ta
man
Si
swa be
rbe
ntu
k pe
rgur
uan;t
empa
tbe
rgur
u,t
empa
tmur
id-
mur
id
me
nda
patpe
ndi
dika
n da
n pul
ate
mpa
tke
dia
man gur
u.De
nga
n
de
miki
ange
dungpe
rgur
uant
ida
kha
nyadi
per
guna
kanunt
ukke
per
lua
n
me
nga
jar
,me
lai
nka
njuga t
empa
tana
k-a
nak be
rkumpulde
nga
n
gur
unyas
ete
lahbe
rgur
use
hinggat
erj
ali
nla
hhubunga
nba
tina
nta
ra
ya
ngme
ndi
dikde
nga
nya
ngdi
didi
k.Ra
sake
kel
uar
gaa
nme
res
ap.
De
nga
n pe
rga
ula
nit
u di
har
apka
naga
r ke
hidupa
n gur
use
lal
u
me
nunj
ukka
nsi
fatpe
rbua
tanya
ngda
patdi
tel
ada
niol
ehpa
ramur
id.

Se
baga
ipe
rgur
uan ya
ng l
ahi
rdia
lam pe
nja
jaha
n,s
uda
h
s
ela
yaknya da
lam pe
rjua
nga
nnya me
nemuir
int
anga
n ya
ng t
ida
k
s
edi
kit
.Na
munde
miki
anbe
rka
tke
ule
tand
ande
dika
siya
ngt
inggida
ri
4
pa
rapa
mongnya
.

2.Muha
mma
diya
h.

4
Dj
ohanMakmur,dkk
,Sej
ara
hPendidi
kandi
Indones
iaZ
ama
nPenj
aj
aha
n,(
Jak
art
a:CV
Mangg
alaBa
kti
,1993)
.Hlm,
85-86.

14
 Pe
rkumpul
anMuha
mma
diya
hdi
dir
ika
npa
da18No-
vembe
r
1912diYogya
kar
taol
ehKi
aiHa
jiAhma
dDa
hla
n.Pe
rkumpul
an
Muha
mma
diya
h da
pat di
angga
pse
baga
i pe
lopor pe
mba
har
uan
pe
nga
jar
ana
gamadiI
ndone
sia
,ka
renape
rkum-
pul
ani
tube
rus
aha
me
nge
mba
lika
naj
ara
naga
maI
sla
m ke
padas
umbe
rdnyai
ala
hAl
-
Qur
'anda
nSunna
hRa
sul
.lt
ula
hse
bab-
nya
,ma
kat
ujua
npe
rkumpul
an
i
nia
dal
ahme
lua
ska
nda
nme
m-pe
rti
nggipe
ndi
dika
naga
maI
sla
m
s
eca
ramode
m,s
ert
ame
mpe
r-t
eguhke
yaki
nant
ent
anga
gamaI
sla
m,
s
ehi
nggat
eruj
udl
ahma
sya
raka
tIs
lamya
ngs
ebe
nar
-be
namya
.

Unt
ukme
nca
pait
ujua
nit
uMuha
mma
diya
hme
ndi
ri
kans
ekol
ah-
s
ekol
ah ya
ng t
ers
eba
rda
riSa
bang s
ampa
iMe
rauke diba
wah
pi
mpi
nan Ma
jel
is Pe
nga
jar
an.Se
kol
ah-
sekol
ahi
tu di s
ampi
ng
me
nga
jar
kan pe
ndi
dika
naga
ma I
sla
m,j
uga me
mbe
ri-
kan ma
ta
pe
laj
ara
n-ma
tape
laj
ara
nse
per
tidis
ekol
ah-
sekol
ahpe
mer
int
ah.Us
aha
-
usa
hal
aina
dal
ahme
mpe
rlua
spe
nga
jia
n-pe
-nga
jia
n,me
nye
bar
kan
ba
caa
n a
gama
, me
ndi
ri
kan me
sji
d-me
sji
d, ma
dra
sah-
madr
asa
h,
pe
sant
ren-
pes
ant
renda
nla
in-
lai
n.

Muha
mma
diya
hse
baga
ior
gani
sas
ipe
ndi
dika
n da
nsos
ial
me
mpe
rlua
sge
raka
nnyada
lam l
apa
nga
n-l
apa
nga
nla
in,mi
sal
nya
me
ndi
ri
kanr
uma
h-r
uma
h ya
tim-
pia
tu(
diba
waha
suha
n PKU)
,
Ma
jel
isPe
mbi
naa
nKe
sej
aht
era
anUmma
t),r
uma
hsa
kit
-r
uma
hsa
kit
,
pol
ikl
ini
k-pol
ikl
ini
kunt
ukme
mel
iha
rake
seha
tanr
kya
t.Se
lai
nit
u
di
dir
ika
nba
gia
nwa
nit
a(Ai
syi
ah)
,ba
gia
nput
ri(
Nas
yia
tulAi
syi
ah)
,
ba
gia
npe
mud
a(pe
mudaMuha
mma
diya
h),da
nke
pandua
n(Hi
zbul
5
Wa
thon)
.

3.Pe
sant
renPe
rsa
tua
nIs
lam(
Per
sis
).

Pe
sant
renPe
rsa
tua
nIs
lam(
Per
sis
)di
dir
ika
ndiBa
ndungpa
da
t
ahun 1923. Mul
a-mul
a di
ket
uai ol
eh A. Ha
san, s
eda
ngka
n
5
Dj
ohanMakmur,dkk
,Sej
ara
hPendi
di
kandi
Indones
iaZ
ama
nPenj
aj
aha
n,(
Jak
art
a:CV
Mangg
alaBa
kti
,1993)
.Hlm,
89.

15
 pe
nas
iha
tnyai
ala
hM.Na
tsi
rya
ngj
ugabe
ker
jas
eba
gaigur
u.

Pe
rsi
sbe
rtuj
uanme
mpe
rsi
apka
nca
lon-
cal
onul
amaya
nga
gar
t
ida
kka
kume
ngha
dapima
sya
raka
t,me
ngha
sil
kanmuba
lig-
muba
lig
ya
ng me
mil
iki ke
mampua
n s
ert
a k
esa
nggupa
n me
-nyi
arka
n,
me
mbe
las
ert
ame
mpe
rta
hanka
naga
maI
sla
m.

De
nga
nme
nge
mba
lika
naj
ara
naga
maI
sla
m ke
padaQur
'a
n
·da
nSunna
h,Pe
rsi
ssa
nga
tgi
atme
mbua
tta
zki
ah,me
mbe
rsi
hka
il
I
sla
mda
ribi
d'
ahda
nkhur
afa
t,me
mbe
rika
npe
nge
rti
ant
ent
anghukum
-
hukum I
sla
m ya
ngs
ebe
nar
nya
.Unt
ukme
nca
pait
ujua
nte
rse
but,
di
dir
ika
nla
hpe
sant
renda
nma
dra
sahj
ugadi
sel
engga
raka
npe
ndi
dika
n
6
wa
ktus
oreunt
uka
nakl
aki
-l
akida
npe
rempua
n.

4.Na
hda
tulUl
ama
.

Or
gani
sas
ila
inya
ngj
ugat
urutgi
atme
nye
bar
kanbe
nih-
beni
h
a
gamaI
sla
mdiI
ndone
siai
ala
hNa
hda
tulUl
ama(
NU)ya
ngmul
a-mul
a
di
dir
ika
ndiSur
aba
yapa
da31J
anua
ri1926.Sa
lahs
eor
angya
ngt
urut
me
mba
ngunpe
rkumpul
anNU i
ala
hKi
aiHa
jiHa
syi
m As
y'a
riya
ng
pe
rna
hme
nja
diRa
isulAkba
rda
lam pe
rkumpul
ani
tu.Ka
renaus
aha
-
us
aha
nya
,ma
kaNU me
nja
dipe
rkumpu
lanul
amaya
ngt
erbe
sardi
I
ndone
sia
.

Se
bel
umme
nja
dipa
rta
ipol
it
ik,NUbe
rtuj
uanme
mega
ngt
eguh
s
ala
hsa
tuma
zha
bima
m ya
ngbe
rjuml
ahe
mpa
t,ya
it
uSya
fi'
i
,Ma
liki
,
Ha
naf
i,da
nHa
mba
lis
ert
ame
nge
rja
kana
pa-
apaya
ngme
nja
dika
n
ke
mas
laha
tan(
umum)unt
uka
gamaI
sla
m.

Unt
uk me
nca
pait
ujua
nte
rse
but
,di
ada
kan be
rba
gaius
aha
s
epe
rtime
maj
uka
n da
n me
mpe
rba
nya
k pe
sant
ren-
pes
ant
ren da
n
ma
dra
sah-
madr
asa
hse
rtame
nga
daka
nta
bli
q-t
abl
iqda
n pe
nga
jia
n-
pe
nga
ji
an,dis
ampi
ngus
ahas
osi
all
ainnya
.

6
Dj
ohanMakmur,dkk
,Sej
ara
hPendi
di
kandi
Indones
iaZ
ama
nPenj
aj
aha
n,(
Jak
art
a:CV
Mangg
alaBa
kti
,1993)
.Hlm,
95.

16
 5.I
ndone
sis
cheNe
der
lands
cheSc
hool(
INSKa
yuTa
nam)
.

Pa
dat
ahun1926Moh.Sya
feime
ndi
ri
kans
ebua
hPe
rgur
uan
ya
ngdi
nama
kanJ
ndone
sic
heNe
der
lands
cheSc
hooldiKa
yuTa
nam
l
ebi
hkur
ang50km da
riPa
dang,Suma
ter
aBa
rat
.Se
kol
ahi
nil
ebi
h
t
erke
nal de
nga
n na
ma "
Per
gur
uan Rua
ng Pe
ndi
dik I
NS"
.
Ke
ist
ime
waa
nda
ripe
rgur
uani
tui
ala
hre
nca
nape
laj
ara
nda
nme
tode
me
nga
jar
nyaya
ng t
ida
k di
ses
uai
kan de
nga
nre
nca
na·pe
laj
ara
n
s
ekol
ahkol
oni
al.I
abe
rpe
nda
pat
,ba
hwaa
nak-
ana
kki
tai
tupe
rlu
be
laj
arbe
ker
ja,s
ehi
nggame
rekapa
nda
ime
mpe
rguna
kant
anga
nnya
dis
ampi
ngme
maka
iot
ak-
nya
.He
nda
knyake
padaa
nak-
ana
kit
u
di
aja
rka
nse
sua
tupe
-ke
rja
anya
ngs
esu
aide
nga
npe
mba
waa
nda
n
ke
maua
nnyaba
gipe
nghi
dupa
nnyake
lak.J
ela
sla
h,ba
hwaha
lini
me
rupa
kanr
eaks
ite
rha
daps
ekol
ahkol
o'
ni
alya
n~me
mpe
rsi
apka
n
mur
idunt
ukme
nja
dibur
uhpa
daka
ntor~e
mer
int
ahat
aupe
rus
aha
an-
pe
rus
aha
anmi
li
kor
anga
sing(
Bel
anda
).De
nga
nse
kol
ahnyai
tuMoh.
Sya
feii
ngi
n me
mbe
ntuk pe
muda
-pe
muda I
ndone
siaya
ng be
rani
be
rta
nggungj
awa
b,be
ranibe
rdi
ris
endi
ri
,hi
dupbe
basda
nti
dak
7
be
rga
ntungke
padaor
angl
ain.
6.PondokMode
rnGont
or.

Pondok Mode
rn Gont
or Ponor
ogo me
rupa
kan s
ebua
h
Ma
dra
sahya
ngdi
sel
engga
raka
nse
car
aba
ruda
nme
mpe
rguna
-ka
n
c
ara
-ca
rame
ndi
dikda
nbe
laj
arme
nur
uts
ist
em mode
m.Pondoki
ni
di
dir
ika
npa
dat
ahun1926da
ndi
jadi
kanpondokmode
m pa
dat
ahun
1936ol
ehI
mamZa
rka
syi
.

Ba
has
aAr
ab di
jadi
kan ba
has
ape
nga
nta
rda
n ba
has
ape
r-
ga
ula
ndia
nta
rapa
rape
laj
ar.Ba
has
ainidi
aja
rka
nde
nga
nme
m-
pe
rguna
kanme
todel
angs
ung.Ba
has
aInggr
isdi
pent
ingka
npul
a.

Pa
rape
laj
arme
ngor
gani
sas
ise
ndi
ripe
rkumpul
anya
ngt
erdi
ri
7
Dj
ohanMakmur,dkk
,Sej
ara
hPendidi
kandi
Indones
iaZ
ama
nPenj
aj
aha
n,(
Jak
art
a:CV
Mangg
alaBa
kti
,1993)
.Hlm,
96-97.

17
 da
riba
gia
n-ba
gia
nOl
ahRa
ga,Ke
seni
an,Ke
seha
tan,Ke
aga
maa
n,
Ke
pandua
n,Pe
laj
ara
n,Pe
ner
anga
n da
nla
in-
lai
n.Se
gal
ase
sua
tu
muda
hdi
laks
ana
kannya,ka
renas
emuape
laj
art
ingga
lda
lama
sra
ma.
Ge
dung~e
dungs
ekol
ahdi
lengka
pide
nga
naul
abe
sarunt
uks
ega
la
ke
pent
inga
npe
rte
mua
npa
rape
laj
arda
nse
baga
ite
mpa
thi
bur
an·pa
ra
pe
laj
ars
endi
ri
,le
ngka
pde
nga
nal
at-
ala
tmus
iknya
.Pondokmode
mini
ba
nya
kme
ngha
sil
kanpe
laj
arya
ngbe
sarj
asa
nyake
padake
maj
uan
a
gama
,ma
sya
raka
tda
nta
naha
ir,ba
iks
eba
gaigur
u,muba
liq.
pe
mimpi
nda
nla
in-
lai
n&e
hinggapondoki
niba
nya
kdi
kunj
ungiol
eh
pe
mimpi
n-pe
mimpi
n, pe
mbe
sar
-pe
mbe
sar da
n t
okoh-
tokoh
8
pe
ndi
dika
nda
rida
lamda
nlua
rne
ger
i.

C. Pe
rke
mbanganPe
ndi
dikanI
ndone
siapada ZamanPe
mer
int
ahan
Je
pang.
Di
dor
ongs
ema
nga
tunt
ukme
nge
mba
ngka
npe
nga
ruhda
nwi
laya
h
s
eba
gaiba
gia
nda
rir
enc
aname
mbe
ntukAs
iaTi
murRa
yaya
ngme
liput
i
Ma
nchur
ia,Da
rat
anChi
na,Ke
pul
aua
nFi
li
phi
na,I
ndone
sia
,Ma
lays
ia,
Tha
il
and,I
ndoChi
nada
nRus
iadiba
wahke
pemi
mpi
nanJ
epa
ng,ne
ger
a
i
nimul
aime
lakuka
neks
pans
imi
li
terkebe
rba
gaine
gar
ase
kit
arnya
t
ers
ebut
.De
nga
nkons
ep“
HakkoI
chi
u”(
Kema
kmur
anBe
rsa
maAs
iaRa
ya)
da
nse
mboya
n“As
iaunt
ukBa
ngs
aAs
ia”
,ba
ngs
afa
sisi
nipunme
nar
get
kan
I
ndone
sias
eba
gaiwi
laya
hpot
ens
ialya
nga
kanme
nopa
nga
mbi
sibe
sar
nya
.
De
nga
nkont
ekss
eja
rahduni
aya
ngme
nunt
utdukunga
nmi
li
terkua
t,
J
epa
ngme
nge
lol
ape
ndi
dika
ndiI
ndone
siapunt
ida
kbi
sadi
lepa
ska
nda
ri
ke
pent
inga
nini
.Se
hinggada
patdi
kat
aka
nba
hwas
ist
em pe
ndi
dika
ndi
ma
sape
nduduka
nJe
pangs
anga
tdi
penga
ruhimot
ifunt
ukme
ndukung
ke
mena
nga
nmi
li
terda
lampe
per
anga
nPa
sif
ik.
Se
tel
ah Fe
brua
ri 1942 me
nye
rang Suma
ter
a Se
lat
an, J
epa
ng
s
ela
njut
nyame
nye
rangJ
awada
nakhi
rnyame
maks
aBe
landame
nye
rah
pa
daMa
ret1942.Se
jaki
tul
ahJ
epa
ngke
mudi
anme
ner
apka
nbe
ber
apa

8
Dj
ohanMakmur,dkk
,Sej
ara
hPendi
di
kandi
Indones
iaZ
ama
nPenj
aj
aha
n,(
Jak
art
a:CV
Mangg
alaBa
kti
,1993)
.Hlm,
99.

18
ke
bij
aka
nte
rka
itpe
ndi
dika
nya
ngme
mil
ikii
mpl
ika
sil
uast
erut
amaba
gi
s
ist
empe
ndi
dika
ndie
rake
mer
deka
an.Ha
l-ha
lte
rse
buta
nta
ral
ain:
1)Di
jadi
kannyaBa
has
aIndone
sias
eba
gaiba
has
are
smipe
nga
nta
r
pe
ndi
dika
nme
ngga
nti
kanBa
has
aBe
landa
;
2)Ada
nyai
nte
gra
sis
ist
em pe
ndi
dika
nde
nga
ndi
hapus
kannyas
ist
em
pe
ndi
dika
nbe
rda
sar
kanke
lass
osi
aldie
rape
nja
jaha
nBe
landa
.
Si
st
empe
ndi
dika
npa
dama
sape
nduduka
nJe
pangi
tuke
mudi
anda
pat
di
ikht
is
arka
nse
baga
ibe
rikut
:
1)Pe
ndi
dika
nDa
sar(
Kokumi
nGa
kko/Se
kol
ahRa
kya
t).La
ma
s
tudy 6 t
ahun.Te
rma
suk SR a
dal
ah Se
kol
ah Pe
rta
ma ya
ng
me
rupa
kankonve
rsina
mada
riSe
kol
ahda
sar3a
tau5t
ahunba
gi
pr
ibumidima
saHi
ndi
aBe
landa
.
2)Pe
ndi
dika
nLa
njut
an.Te
rdi
rida
riShot
oChuGa
kko(
Sekol
ah
Me
nenga
hPe
rta
ma)de
nga
nla
mas
tudi3t
ahunda
nKot
oChu
Ga
kko(
Sekol
ahMe
nenga
hTi
nggi
)jugade
nga
nla
mas
tudi3t
ahun.
3)Pe
ndi
dika
n Ke
jur
uan. Me
nca
kup s
ekol
ah l
anj
uta
n be
rsi
fat
voka
siona
lant
ara l
ain di bi
dang pe
rtuka
nga
n, pe
laya
ran,
pe
ndi
dika
n,t
ekni
k,da
npe
rta
nia
n.
4) Pe
ndi
dika
nTi
nggi
.
Guname
mpe
rol
ehdukunga
ntokohpr
ibumi
,Je
pangme
nga
wal
inya
de
nga
nme
nawa
rka
nkons
epPut
eraTe
nagaRa
kya
tdiba
wahpi
mpi
nan
Soe
kar
no,M.Ha
tta
,KiHa
jarDe
want
oro,da
nK.
H.Ma
sMa
nsurpa
da
Ma
ret1943.Kons
epi
nidi
rumus
kans
ete
lahke
gaga
lant
heTr
ipl
eMove
ment
ya
ng t
ida
k me
nye
rta
kan wa
kilt
okoh pr
ibu
mi.Te
tapiPTR a
khi
rnya
me
nga
lamina
sibs
erupas
eta
hunke
mudi
an.Pa
scai
ni,J
epa
ngt
et
apme
rekr
ut
KiHa
jarDe
want
oros
eba
gaipe
nas
eha
tbi
dangpe
ndi
dika
nme
reka
.Upa
ya
J
epa
ng me
nga
mbi
lte
naga pr
ibumi i
ni di
lat
arbe
laka
ngi pe
nga
lama
n
ke
gaga
lans
ist
em pe
ndi
dika
n me
reka diMa
nchur
ia da
n Chi
na ya
ng
me
ner
apka
nsi
st
em Ni
pponi
ze(
Jepa
ngi
sas
i).Ka
renai
tul
ah,diI
ndone
sia
me
rekame
ncoba
kanf
orma
tpe
ndi
dika
nya
ngme
nga
komoda
sikur
ikul
um
be
ror
ient
asil
oka
l.Se
kal
ipunpa
tutdi
cat
atba
hwapa
dame
nje
langa
khi
r

19
ma
sape
nduduka
nnya
,adai
ndi
kas
ikua
tJe
pan
gunt
ukme
ner
apka
nsi
st
em
Ni
pponi
zeke
mba
li,ya
knide
nga
ndi
ker
ahka
nnyaSe
nde
nbu(
propa
gat
or
J
epa
ng) unt
uk me
nana
mka
n i
deol
ogi ya
ng di
har
apka
n da
pat
me
ngha
ncur
kani
deol
ogiI
ndone
siaRa
ya.
J
epa
ng me
waj
ibka
n ba
gis
eti
ap mur
ids
ekol
ah unt
uk r
uti
n
me
lakuka
nbe
ber
apaa
kti
vit
asbe
rikuti
ni:
1)Me
nya
nyi
kanl
aguke
bangs
aanJ
epa
ng,Ki
miga
yos
eti
appa
gi.
2)Me
ngi
bar
kanbe
nde
raJ
epa
ng,Hi
nomur
ada
nme
nghor
matKa
isa
r
J
epa
ng,Te
nnoHe
ikas
eti
appa
gi.
3)Se
tia
ppa
gime
rekaj
ugaha
rusme
lakuka
nDa
iToa
,be
rsumpa
h
s
eti
ake
padac
ita
-ci
taAs
iaRa
ya.
4)Se
tia
p pa
gime
rekaj
ugadi
waj
ibka
n me
lakuka
n Ta
iso,s
ena
m
J
epa
ng.
5)Me
lakuka
nla
tiha
n-l
ati
hanf
isi
kda
nmi
li
ter
.
6)Me
nja
dika
nba
has
aIndone
sias
eba
gaipe
nga
nta
rda
lampe
ndi
dika
n.
Ba
has
aJe
pangme
nja
diba
has
aya
ngj
ugawa
ji
bdi
aja
rka
n.
Se
tel
ahme
ngua
saiI
ndone
sia
,Je
pangme
ngi
nst
ruks
ika
ndi
tut
upnya
s
ekol
ah-
sekol
ahbe
rba
has
aBe
landa
,pe
lar
anga
nma
ter
ite
nta
ngBe
landa
da
nba
has
a-ba
has
aEr
opal
ainnya
.Te
rma
sukya
ngha
rusdi
tut
upa
dal
ah
HCS,s
ehi
nggame
maks
ape
rana
kanChi
nake
mba
likes
ekol
ah-
sekol
ah
be
rba
has
aMa
nda
rindiba
wahkoor
dina
siHua
-Chi
noTs
ungHui
,ya
ng
be
rimpl
ika
si pa
da a
danya pr
ose
sre
sini
fi
cat
ion (
penya
dar
an da
n
pe
nega
sani
dent
it
ass
eba
gaike
tur
una
nba
ngs
aChi
na)
.Kondi
sii
nia
nta
ra
l
ainme
maks
apa
ragur
uunt
ukme
ntr
ans
las
ika
nbuku-
bukube
rba
has
a
a
singke
dal
amBa
has
aIndone
siaunt
ukke
pent
inga
npr
ose
spe
mbe
laj
ara
n.
Se
lanj
utnya s
ekol
ah-
sekol
ah ya
ng be
rti
pe a
kade
misdi
gant
ide
nga
n
s
ekol
ah-
sekol
ahya
ngbe
rti
pevoka
si.J
epa
ngj
ugame
lar
angpi
haks
was
ta
me
ndi
ri
kans
ekol
ahl
anj
uta
n da
n unt
uk ke
pent
inga
n kont
rol
,ma
ka
s
ekol
ahs
was
tah
arusme
nga
juka
niz
inul
angunt
ukda
patbe
rope
ras
i
ke
mba
li.Ta
man Si
swa mi
sal
nya t
erpa
ksa ha
rusme
nguba
h Ta
man
De
was
ame
nja
diTa
manTa
ni,s
eme
nta
raTa
manGur
uda
nTa
manMa
dya

20
 t
eta
ptut
up.Ke
bij
aka
ninime
nye
babka
nte
rja
dinyake
mundur
anya
ng
l
uarbi
asaba
giduni
ape
ndi
dika
ndi
li
hatda
ria
spe
kke
lemba
gaa
nda
n
ope
ras
ona
li
sas
ipe
ndi
dika
nla
innya
.
Se
ment
arai
tut
erha
dap pe
ndi
dika
nIs
lam,J
epa
ng me
nga
mbi
l
be
ber
apa ke
bij
aka
n a
nta
ra l
ain: (
1) Me
nguba
h Ka
ntoor Voor
I
sla
mis
ti
scheZa
kenpa
dama
saBe
landaya
ngdi
pimpi
nka
um or
ient
ali
s
me
nja
diSumubiya
ngdi
pimpi
ntokohI
sla
mse
ndi
ri
,ya
kniK.
H.Ha
syi
m
As
y’a
ri.Dida
era
h-da
era
h di
bent
uk Sumuka
.(2)Pondok pe
sant
ren
s
eri
ng me
nda
patkunj
unga
n da
n ba
ntua
n pe
mer
int
ahJ
epa
ng.(
3)
Me
ngi
zinka
npe
mbe
ntuka
nba
ris
anHi
zbul
la
hya
ngme
nga
jar
kanl
ati
han
da
sars
enike
mil
it
era
nba
gipe
mudaI
sla
m diba
wahpi
mpi
nanK.
H.
Za
ina
lAr
if
in;(
4)Me
ngi
zinka
nbe
rdi
ri
nyaSe
kol
ahTi
nggiI
sla
m di
J
aka
rtadiba
waha
suha
nK.
H.Wa
hidHa
syi
m,Ka
harMuz
akki
rda
nBung
Ha
tta
.(4)Di
izi
nka
nnyaul
amada
npe
mimpi
nna
siona
lisme
mbe
ntuk
ba
ris
anPe
mbe
laTa
nahAi
r(PETA)ya
ngbe
laka
nga
nme
nja
dic
ika
l-
ba
kalTNIdiz
ama
nke
mer
deka
an.da
n(5)Di
izi
nka
nnyaMa
jel
isI
sla
m
A’
laI
ndone
sia(
MIAI
)te
rusbe
rope
ras
i,s
eka
lipunke
mudi
andi
buba
rka
n
da
ndi
gant
ide
nga
nMa
jel
isSyur
oMus
li
minI
ndone
sia(
Mas
yumi
)ya
ng
me
nye
rta
kanduaor
masbe
sarI
sla
m,Muha
mma
diya
hda
nNU.Le
pas
da
rit
ujua
nse
mul
aJe
pang me
mfa
sil
it
asibe
rba
gaia
kti
vit
as ka
um
mus
li
minke
tikai
tu,nya
tanyaha
linime
mba
ntupe
rke
mba
nga
nIs
lam
9
da
nke
ada
anuma
tnyas
ete
laht
erc
apa
inyake
mer
deka
an.
Sua
tuha
lya
ngme
nar
ikda
lam ke
bij
aka
npe
ndi
dika
npa
daz
ama
n
pe
nduduka
n J
epa
ng di I
ndone
sia(
1942-
1945) a
dal
ah me
ski
pun
wa
ktunya s
ingka
t,t
erj
adipe
ruba
han ya
ng s
anga
t pe
nti
ng da
lam
ke
bij
aka
npe
ndi
dika
ndiI
ndone
sia
.Pe
rtama,na
ma-
namas
ekol
ahya
ng
be
rba
has
aBe
landadi
gant
ide
nga
nna
mas
ekol
ahI
ndone
siama
upun
J
epa
ng, wa
laupu
n di
li
hat da
ris
ist
em pe
nje
nja
nga
n da
n ma
ter
i
kur
ikul
umnyar
ela
tift
eta
p,ke
cua
liBa
has
aBe
landa
.Ke
dua,Ba
has
a

9
T
ial
aar,H.
A.R.
,50TahunPembang
una
nPendi
di
kanNa
siona
lIndones
ia,
(Ja
kar
ta:
Gra
medi
a
Widi
asa
rana,1995)
.Hl
m, 81-
83

21
 I
ndone
siame
nja
diba
has
awa
jiba
tau pe
nga
nta
rdis
ekol
ah-
sekol
ah.
Ke
tiga,Ke
pal
a Se
kol
ah ya
ng s
emul
a di
sanda
ng ol
eh or
ang-
ora
ng
Be
landaj
ugame
nja
didi
jaba
tol
ehgur
uBa
ngs
aIndone
siaya
ngdi
angga
p
s
eni
ordis
ekol
ahi
tu.Ke
empat
,me
ngi
nga
tsa
ati
tuda
lams
uas
anape
rang
me
lawa
nSe
kut
u,pa
ras
iswada
ngur
uha
mpi
rse
tia
pha
rime
nja
lani
l
ati
hanba
risbe
rba
rismode
lte
nta
raJ
epa
ng(
Supr
iadida
nHoge
nboom,
10
2003:15)
.

10
Da
dangSupa
rda
n,Meny
ika
piPer
kembang
a nPendi
dik
anSej
akMa
saKol
oni
alHi
ngg
aSe
kar
ang
,
GENERAS
IKAMPUSvol
ume1,Nomor2,S
eptember2008hl
m100

22
 BABI
II

PENUTUP

A.KESI
MPULAN
1.Sa
nga
tje
lasba
hwas
ist
em pe
ndi
dika
nma
saKol
oni
alBe
landas
anga
t
di
war
naiol
ehdua
lis
mepe
ndi
dika
n.Dis
atus
isi
,ada
nyapol
it
ike
tis
t
ers
ebutpe
mer
int
ahme
nye
tuj
uiunt
ukme
mbe
rika
npol
it
ikba
lasj
asa
ba
gipr
ibumide
nga
nme
mbe
rika
nke
sempa
tanme
mpe
rol
ehpe
ndi
dika
n.
Na
mun dis
isil
ain,pr
ibumit
et
ap di
pel
iha
ras
epe
rtis
edi
aka
la.
Pe
ndi
dika
n ya
ng di
ber
ika
n pa
dapr
ibumij
ela
sti
daks
ama
denga
n
pe
ndi
dika
nya
ngdi
ber
ika
npa
daa
nak-
ana
kBe
landa
,Ti
onghoa
,da
n
Er
opa l
ainnya
. Ha
nya a
nak ka
um ba
ngs
awa
n t
inggi ya
ng
di
per
bol
ehka
nme
mas
ukis
ekol
ahs
epe
rtiMULO,AMS,da
nHBS. 
2. La
hir
nyape
rge
raka
n-pe
rge
raka
nke
bangs
aanda
nke
aga
maa
nse
baga
i
a
latpe
rjua
nga
nme
nca
paike
mer
deka
an.Pe
ras
aanna
siona
lya
ngt
ela
h
a
dapa
dada
dame
nja
dimi
li
kBe
ntuks
ema
nga
tya
ngme
nya
la-
nya
lai
tu
t
erwuj
udde
nga
nbe
rdi
ri
nyaor
gani
sas
i.BudiUt
omopa
dat
ahun1908.
Ti
mbul
nya or
gani
sas
i ya
ng di
ser
tai de
nga
n pe
ras
aan mumi
me
nimbul
kan pe
rke
mba
nga
n ba
ru di l
apa
nga
n pe
ndi
dika
n da
n
pe
nga
jar
an.Se
lai
nit
uadabe
ber
apal
emba
gaya
ngl
ahi
rpa
dat
ahuni
tu
s
epe
rtiTa
mans
iswa
,Muha
mma
diya
h,Pe
rsi
s,NU,I
NSka
yut
ana
m
da
nPondokmor
ngont
or.
3. Pa
dama
saJ
epa
ng,pe
ndi
dika
nta
kle
pasda
ripr
opa
gandaJ
epa
ngya
ng
di
si
si
pka
n pa
dama
ter
ipe
laj
ara
n da
rit
ingka
tSD s
ampa
iSLTA.
Aki
bat
nya
,se
muar
akya
tme
nga
kuke
heb
ata
nda
nsupe
rior
it
asJ
epa
ng
s
eba
gai ba
ngs
a ma
ju di
semua ka
was
an As
ia Pa
sif
ik. Me
reka
me
laks
ana
kana
paya
ngdi
har
apka
nJe
pangya
itus
eba
gais
erda
duya
ng
s
iapma
judime
danpe
rangs
epe
rti
:Romus
ha,He
iho,da
nPe
ta.

23
 DAFTARPUSTAKA

Dj
oha
n,Makmurdkk.1993.Sej
arahPe
ndi
dik
andiI
ndone
siaZamanPe
njaj
ahan.
J
akar
ta:CVMa nggal
aBakti
.

J
ala
ludi
n.1990.Kapi
taSe
lek
taPe
ndi
dik
an.J
aka
rta
:Ka
lamMul
ia.

Ti
al
aar
,H.A.R..1995.50TahunPembangunanPe
ndi
dik
anNas
ionalI
ndone
sia.
J
akar
ta:GramediaWidi
asa
rana
.

Supa
rda
n Dadang.2008.Me nyi
kapiPer
kembanga
n Pendi
dikan Sej
ak Ma
sa
Kol
oni
alHinggaSeka
rang.GENERASIKAMPUS.1(2):(139-
174).

24