https://doi.org/10.26262/skene.v0i13.

8621

ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΛΑΚΑΣ και ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ

Αφιέρωμα στο αρχαίο δράμα

Αφιερωμένο αποκλειστικά στο αρχαίο δράμα, το παρόν τεύχος της Σκηνής

συγκεντρώνει έλληνες αρχαιοελληνιστές ερευνητές και ερευνήτριες, διαφορετικών
ηλικιών και ερμηνευτικών σχολών, παρουσιάζοντας μελέτες που αποκλίνουν σημαντικά
ως προς τις θεματικές και τις μεθοδολογίες τους.
Στο άρθρο που ανοίγει το αφιέρωμα του τεύχους, με τίτλο «Έφηβοι και τραγική
ἱκετεία. Η επί σκηνής βία», η Αριάδνη Γκάρτζιου-Τάττη συνεργάζεται με δύο νέες
ερευνήτριες, τη δρ. Ελένη Αλεξανδρή και την υποψ. διδ. Στεργιαννή Τζιρβίτση, σε μια
ανάλυση των Ευμενίδων και του Φιλοκτήτη, που εστιάζει από ανθρωπολογική και
φιλολογική σκοπιά στις δραματικές ικεσίες των ‘εφηβικών’ Ορέστη και Νεοπτόλεμου,
αντίστοιχα.
Στη συνέχεια, έχουμε τη χαρά να συστήσουμε στην ελληνόγλωσση
αριστοφανική βιβλιογραφία τον πρόωρα χαμένο Χαράλαμπο Όρφανο (1964–2016),
έναν σημαντικό μελετητή της γενιάς του: με τον τίτλο «Πίστευαν οι Έλληνες τους
κωμικούς ποιητές τους;» να παραπέμπει στο γνωστό βιβλίο του Paul Veyne, το άρθρο
του Όρφανου συζητά από μια ιστορική και φιλολογική οπτική τις διασυνδέσεις του
κωμικού θεάτρου με την ιδέα της ἀκράτου ἐλευθερίας και του δημοκρατικού δήμου
τυράννου, για να εντοπίσει τους όρους και τα όρια του «γελάω» και «πιστεύω» στην
αρχαία Αθήνα (το εκδομένο γαλλικό πρωτότυπο μεταφράστηκε εδώ από τον
αρχαιοελληνιστή Στέλιο Χρονόπουλο).
Η Πουλχερία Κυριάκου, με το επόμενο άρθρο «Eλάσσονες μορφές ως ομιλητές
στους τραγικούς προλόγους», συνεχίζει την πρόσφατη μελέτη της πάνω στα ελάσσονα
πρόσωπα στον Ευριπίδη, εστιάζοντας από τη φιλολογική πλευρά στον ρόλο των
ομιλητών στους προλόγους του Αγαμέμνονα, της ευριπίδειας Ηλέκτρας και της Μήδειας,
και δείχνοντας ότι συνιστούν δραματικά πρόσωπα με πλούσιο ήθος (το αγγλικό κείμενο
του άρθρου μεταφράστηκε από την Ε. Παπάζογλου, σε επιμέλεια Κ. Βαλάκα και της
συγγραφέα).
Στη συνέχεια η υπογράφουσα Ελένη Παπάζογλου, βασισμένη σε μια
προσέγγιση που συνδυάζει την ανθρωπολογία και την ψυχολογία, διαμορφώνει την
ιδέα μιας «δραματουργίας του εαυτού», συμμετέχοντας στη σύγχρονη «διαμάχη του

σκηνή τχ. 13 (2021) 1

χαρακτήρα» στην αρχαιοελληνική τραγωδία, από το στρατόπεδο των «ψυχολογιστών».
Η εστίαση του άρθρου είναι πάνω στη Δηιάνειρα των Τραχινίων.
Στο άρθρο με τίτλο «Από της Σφίγγας τα νύχια στα χέρια του Απόλλωνα: θεϊκή
παρουσία και ανθρώπινη φρόνηση στον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή», ο Σπύρος
Ράγκος μελετά το έργο από φιλοσοφική και φιλολογική οπτική ως «τραγωδία του
πεπρωμένου [ενός φρονίμου] εαυτού», εξετάζοντας καίρια και αδύναμα σημεία βασικών
προσεγγίσεων και αναλύοντας καθοριστικά για την ερμηνεία ζητήματα, όπως τον
αφανή ρόλο του Απόλλωνα, την έννοια της ηθικής τύχης, την ασυμφωνία ανθρώπινης
φρόνησης και ευδαιμονίας.
Έπειτα, ορίζοντας και αναλύοντας τις «Τοπολογίες του λοιμού στον Όμηρο,
στον Σοφοκλή και στον Θουκυδίδη», ο Παντελής Μιχελάκης υιοθετεί μια καινοτόμα για
τις κλασικές σπουδές θεωρητική προσέγγιση, αξιοποιώντας τις πολιτισμικές σπουδές,
την κοινωνική γεωγραφία και όρους από την τοπολογία, για να ερευνήσει την παρουσία
και την αποσταθεροποιητική λειτουργία της επιδημικής νόσου στην αφήγηση της
Ιλιάδας, στις αρχικές σκηνές του Οιδίποδα Τυράννου και στην περιγραφή του αθηναϊκού
λοιμού στον Θουκυδίδη (το αγγλικό κείμενο του άρθρου μεταφράστηκε από τον Κ.
Βαλάκα, σε επιμέλεια Ε. Παπάζογλου και του συγγραφέα) .
Στο επόμενο άρθρο, η Έφη Παπαδόδημα αναλύει τις «Όψεις της έννοιας της
ἐλευθερίας στον Ευριπίδη», με κείμενα αναφοράς τα έργα Άλκηστη, Ρήσος, Εκάβη,
Ηρακλείδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι. Η ερευνήτρια αναζητά από φιλολογική και
κοινωνιολογική οπτική τις ευρύτερες δραματουργικές διαστάσεις της θεματικής της
«ελευθερίας» στα οικεία πρωταγωνιστικά πρόσωπα, λαμβάνοντας υπ’ όψη τα ιστορικά
συμφραζόμενα.
Την ενότητα των «Εξ αποστάσεως» θεωρητικών κειμένων στο τεύχος, τέλος,
κλείνει ο άλλος υπογράφων Κώστας Βαλάκας, με το άρθρο «Ανθρώπινα σώματα και
ηρωικός οίκος σε κατάσταση απειλής στην Ανδρομάχη του Ευριπίδη», όπου αναπτύσσει
μια φιλολογική και θεατρολογική ερμηνευτική προσέγγιση σε βασικά στοιχεία της
θεματικής και της παράστασης μιας οικογενειακής ‘τραγωδίας ικεσίας’.
Στη ρουμπρίκα «Εξ επαφής», η Σκηνή φιλοξενεί κείμενα από την «κουζίνα» του
θεάτρου. Σε αυτό το τεύχος, η προσοχή μας στρέφεται σε έναν πολύ ενδιαφέροντα και
πολυβραβευμένο Ελβετό σκηνοθέτη, τον Milo Rau και την πρόσφατη δουλειά του πάνω
στην Ορέστεια, με μια παραγωγή που εστίασε την τραγική προβληματική πάνω στην
‘ιρακινή’ τραγωδία της πραγματικής ζωής. Το κείμενο «Γιατί ο Ορέστης στη Μοσούλη»
είναι μια συνομιλία του σκηνοθέτη με τον δραματουργό του Stefan Bläske και
παρουσιάζει αναλυτικά όψεις και ρόλους του θεάτρου στη σύγχρονη διεθνή

σκηνή τχ. 13 (2021) 2

πραγματικότητα του ύστερου καπιταλισμού (το αγγλικό κείμενο της συνέντευξης
μετέφρασε ο θεατρολόγος και ηθοποιός Αργύρης Ζαφείρης).
Στην ενότητα, τέλος, των βιβλιοπαρουσιάσεων, έχουμε τρία αγγλόφωνα βιβλία
από την πρόσφατη διεθνή παραγωγή σε σχέση με αρχαιοελληνικά κείμενα για
παράσταση. Ο ελληνιστής Ανδρέας Φουντουλάκης εξετάζει το βιβλίο του Αντώνη
Πετρίδη, Menander, New Comedy and the Visual (Cambridge University Press, Cambridge
2014), ανάλυση της πολυεπίπεδης θεατρικής πραγματικότητας των κωμικών
προσώπων του Μένανδρου και της Νέας Κωμωδίας, σε σχέση με την ιστορία και την
κοινωνία στην Αθήνα της πρώιμης Ελληνιστικής εποχής.
Επόμενη στην εκδοτική σειρά, η σλαβολόγος Αλεξάνδρα Ιωαννίδου αναδεικνύει
το βιβλίο της Katherine Lahti, The Russian Revival of the Dithyramb. A Modernist Use of
Antiquity (Northwestern University Press, Evanston Il 2018), το οποίο διερευνά με
ερμηνευτική και συγκριτική μεθοδολογία την πρόσληψη του διθυράμβου και του
νιτσεϊκού διονυσιακού στοιχείου ως ιδιαίτερη μοντερνιστική τάση των ρώσων
συμβολιστών από τη λογοτεχνία ως το θέατρο και τον χορό.
Το τεύχος ολοκληρώνεται με τη βιβλιοπαρουσίαση της αρχαιοελληνίστριας
Ζαχαρούλας Πετράκη για τον συλλογικό τόμο σε επιμέλεια του P. Woodruff, The Oedipus
Plays of Sophocles: Philosophical Perspectives (Oxford University Press, Oxford 2018),
όπου οι δύο τραγωδίες προσεγγίζονται από εντελώς διαφορετικές σύγχρονες
θεωρητικές οπτικές, συχνά με έμφαση στη σχέση λογοτεχνίας και φιλοσοφίας.
Ανάλογα πολυφωνικό βγαίνει και το τεύχος, με τις ετερόκλητες οπτικές των
επιμέρους αναλύσεων, και αυτό δείχνει ακριβώς τον στόχο μας να παρουσιαστούν
διαφορετικές όψεις και μεθοδολογίες της κριτικής έρευνας που γίνεται για το αρχαίο
δράμα από ελληνίδες και έλληνες ειδικούς. Με τις συνθήκες της πανδημίας του
κορωνοϊού ’19 (και τον παρεπόμενο περιορισμό της πρόσβασης σε νέο και παλιό
βιβλιογραφικό υλικό, πόσο μάλλον της ανθρώπινης επικοινωνίας) στάθηκε αδύνατο να
τηρήσουμε ένα χρονοδιάγραμμα, αλλά μέτρησε περισσότερο για μας η ανταπόκριση
όλων των συνεργατών και συνεργάτιδων.

σκηνή τχ. 13 (2021) 3