NOTA BAB 10

10
10.1 Hubungan Sarawak dan Sabah dalam Alam Melayu

 Sejak sebelum Masihi, penduduk di pesisir Sarawak dan Sabah

Mempunyai hubungan dengan Alam Melayu dan dunia luar.
 Seperti pembuatan tembikar Gua Niah ( Sarawak )
 dan di Bukit Tengkorak, Semporna, Sabah
 Peduduk di Bukit Tengkorak menjalankan kegiatan perdagangan dengan
kawasan di luar Sabah
 Pada abad ke 3 – muncul Chu-Po (Pelabuhan di utara Sabah)
 Pelabuhan ini menjadi tempat mengeksport besi ke Funan dan Champa

 Abad Ketujuh
 Kemunculan Santubong sebagai sebuah kerajaan awal
 Mempunyai pelabuhan di lembah Sungai.Sarawak
 Penemuan barangan tembikar Zaman Dinasti T’ang dan Sung
 Membekalkan kapur barus, kayu laka, lilin lebah dan kulit penyu

Kulit Penyu Lilin Lebah Kayu Laka

 Abad ke-13
 Muncul industri peleburan bijih besi di Santubong
 Pusat perdagangan lain di Sarawak seperti Gedong, Bukit Sandong dan Kalka
 Menjalankan kegiatan perdagangan dengan kerajaan Siam dan China

 Kemajuan pesat perdagangan di Sarawak dan Sabah menjadi

tarikan kepada kerajaan di Alam Melayu untuk meluaskan
pengaruhnya
 Beberapa kawasan di pesisir pantai barat laut yang merupakan merupakan
zon tamadun Melayu telah menerima pengaruh kerajaan Alam Melayu
 Srivijaya
 Telah meluaskan pengaruhnya ke selatan Sarawak
 Untuk mengawal perdagangan di Laut China Selatan
 Majapahit
 Mempunyai pengaruh di Sarawak dan utara Sabah
 Jumpaan gendang gangsa jenis Moko di Pulau Banggi, Sabah
menjadi bukti hubungan perdagangan kerajaan Majapahit dan
penduduk di Utara Sabah
 Kemerosotan Majapahit – membawa kepada perkembangan

pengaruh Kesultanan Melayu Brunei ( KMB ) & Kesultanan Sulu ( KS )
 Sarawak
 Pada abad ke-14 KMB menjalinkan hubungan persahabatan dengan
kerajaan Sambas
 Sambas serahkan wilayahnya di Sarawak kepada KMB
 KMB luaskan pengaruhnya ke utara Borneo
 Sabah
 Kesultanan Sulu muncul di Utara Borneo
 Sebarkan pengaruh ke pantai Timur laut Borneo

 Kebangkitan Kesultanan Melayu Brunei (KMB)

 Melemahkan Kerajaan Melayu Santubong, Kalka, Samadong dan Melano
 Kerana tumpuan perdagangan dialihkan ke Brunei
 Kebangkitan Kesultanan Sulu (KS)
 Muncul pada abad ke-15 telah meningkatkan kegiatan perdagangan di utara Sabah
 Kawasan ini kaya dengan hasil laut dan hutan- sarang burung yang menjadi tarikan
pedagang China

* Namun, KMB dan KS Merosot menjelang abad ke 19 apabila bersaing

dengan kuasa Barat

 Pengaruh agama Hindu, Buddha dan Islam di Sabah dan Sarawak

 Penyebaran Agama Buddha
 Semasa kegemilangan Kerajaan Srivijaya, terdapat tinggalan objek agama Buddha
di Santubong
 Penemuan patung Ganesha di Limbang
 Penyebaran Islam
 Pengaruh KMB di Sarawak dan Sabah membawa penyebaran agama Islam di
pesisiran pantai Sarawak dan Sabah
 Diterima oleh kebanyakan penduduk kaum Melayu dan Melanau di pesisiran pantai
Sarawak dan Sabah
 KS pula sebarkan Islam di Pantai Timur Sabah

Objek-objek emas berkaitan

agama Buddha dijumpai di
Santubong
  Wakil Raja
 Masyarakat sentiasa bergerak dan berhijrah
membentuk tamadun yang lebih tinggi
 Penduduk di Pesisir pantai Sarawak yang terdiri
dari orang Melayu dipengaruhi oleh Kerajaan
Srivijaya, Brunei dan Majapahit

Kerajaan Pusat Gelaran Raja

Sawaku Santubong
Samadong Lembah Datu
Sungai Datuk Abang
Samarahan Dayang
Kalka Kuala Sungai
Krian

 Kesultanan Melayu Brunei kemudiannya

mengekalkan sistem pemerintahan kerajaan
Melayu di Sarawak kecuali Kaum Dayak yang
diberi gelaran seperti Orang Kaya

10.2 Kemunculan Pemerintahan Tempatan (Sarawak)

 Kepimpinan Kesukuan
Kaum Ketua
Iban Tuai Rumah  Di kawasan pedalaman
Kayan Kelunan Maren  Berbeza dengan pemerintahan di
atau Hipun Uma muara sungai
Kenyah Peran Lepo  Setiap kaum mempunya ketua yang
Kelabit Laih Rayeh bebas daripada kawalan mana-mana
kuasa luar .
  Kepimpinan Lembah Sungai

 Kerajaan
 Terdapat kerajaan di Lembah Sungai iaitu
Sawaku, Samadong, Kalka, Saribas dan
Melano
 Ada interaksi dengan kerajaan luar
 Wujud sejak abad ketujuh

Batu Berhala ini dijumpai di

Samarahan yang dikaitkan
dengan kerajaan Samadong

Batu Gambar di Santubong

membuktikan kewujudan
kerajaan Sawaku
10.2 Kemunculan Pemerintahan Tempatan (Sabah)

 Kepimpinan Kesukuan
 Masyarakat pedalaman mempunyai kepimpinan
kesukuan yang tersusun
 dan bebas daripada kawalan kuasa luar .
 Contoh : Kaum Kadazandusun, Murut dan
Orang Sungai
 Mempunyai bentuk kepimpinan yang sama .
 Mempunyai seorang ketua iaitu Orang Tua
 Bobohizan/Bobolian (kaum Kadazandusun)
dan Babalian (kaum Murut) menguruskan adat
istiadat dan pantang larang

 Kepimpinan Lembah Sungai

 Wakil Raja
 Pengaruh dari Brunei dan Sulu adalah
menerusi wakil-wakil raja.
 Kuasa pemerintah wakil raja adalah dari aspek
Kehakiman, menjaga keamanan dan kebajikan
penduduk, mengutip cukai dari penduduk dan
aktiviti perdagangan

 Ketua Bebas
 Diketuai oleh seorang ketua Bebas
 Mentadbir wilayah di muara sungai
 seperti: Syarif Osman menguasai Marudu
 Datu Kurunding menguasai kawasan Tungku
 Mereka menegakkan kekuasaan dan jalankan
undang-undang sendiri.
 Mereka mempunyai pertalian dengan keluarga
diraja sama ada Brunei , Sulu atau keturunan Arab
Syarif .
10. Kegiatan Ekonomi Masyarakat Sarawak dan Sabah

Kegiatan Ekonomi Sarawak

Lokasi Kegiatan Kaum
Kegiatan ekonomi Pesisir ~Perdagangan ~Melayu
penduduk Sarawak dan Pantai ~Menangkap ikan ~Kedayan
Sabah dipengaruhi oleh ~Membuat perahu ~Melanau
kedudukan dan tempat ~Perusahaan sagu
tinggal mereka Lembah ~Menanam padi ~Melayu
Bentuk muka bumi di Sarawak Sungai ~Menanam buah- ~Iban
dan Sabah : buahan dan sayur- ~Bisaya
sayuran ~Melanau
i. Pesisir pantai ~Bidayuh
ii. Muara sungai Pedalaman ~Mengutip hasil ~Kenyah
iii. Lembah sungai dan hutan ~Iban
pedalaman ~Memburu haiwan ~Penan
liar ~Kayan
~Menanam padi ~Kelabit
*Kegiatan masyarakat ~Punan
Sabah dan Sarawak
berdasarkan lokasi Sabah
Lokasi Kegiatan Kaum
Pesisir ~Perdagangan ~Berunai
Pantai ~Menangkap ikan ~Bajau /
~Membuat perahu Sama
~Mengutip hasil laut ~Tranun
~Suluk
Lembah ~Menanam padi ~Kadazandus
Sungai ~Menanam buah- un
buahan dan sayur- ~Rungus
sayuran ~Orang
Sungai
Pedalam- ~Mengutip hasil hutan ~Murut
an ~Mengutip sarang
burung
~Menanam padi
10 Keunikan Masyarakat Bumiputera Sarawak dan Sabah
Masyarakat Sarawak Masyarakat Sabah
Iban *Berasal dari Sungai
Kapuas
*Mereka berhijrah dan
mula tinggal menetap di
kawasan hulu Sungai
Batang Lupar
Melayu *Kehadiran orang Melayu
bermula dengan
kemunculan kerajaan-
kerajaan awal di Sarawak
seawal abad ke 6.
*Mereka menetap di semua
bahagian Sarawak termasuk
di pedalaman seperti
Belaga,Baram,Skrang
Bidayuh *Berasal dari Sungkung,
Kalimantan
*Berhijrah ke selatan
Sarawak
Melanau *Mendiami kawasan
tengah Sarawak
Orang *Terdiri daripada pelbagai
Ulu kaum yang mendiami
kawasan pedalaman
Sarawak.
Terdiri daripada Kaum
Kayan, Kaum Kenyah,
Kaum Kelabit, Kaum
Penan, Kaum Punan
*Kaum Kayan dan Kenyah
– berasal dari Sungai Kayan
dan berhijrah ke kawasan
Hulu Sungai Rajang, Balui,
Baram, Hulu Kemena
Kadazan *Mendiami kawasan seperti
dusun di Penampang, Papar,
Tuaran, Tambunan dan
Ranau
*Nama DUSUN (petani
pedalaman) diberi oleh
orang Brunei
Bajau/ *2 pendapat tentang asal
Sama usul orang Bajau :
Dari Sambaungan
(Zamboanga) dan dari
Johor
*Mereka menetap di
kawasan pantai timur dan
pantai Barat Sabah Keunikan
: Budaya
menunggang kuda
Murut *Tinggal di kawasan Tenom
hingga Kalabakan .
*Nama MURUT (Bukit /
orang dari pedalaman
pergunungan yang
terpencil) diberikan oleh
orang Brunei
Suluk *Berasal dari Kepulauan
Sulu
*Menetap di pantai Timur
Sabah
Orang Tinggal di Sg.
Sungai Kinabatangan, Sg.Sugut,
Sg.Paitan dan Sg.Labuk
6.4.4 Keunikan Masyarakat Bumiputera Sarawak dan Sabah

Kepentingan Sungai
Kegunaan Harian Bekalan air untuk minum, mandi dan
membasuh pakaian / pinggan mangkuk
Pengangkutan Sampan dan bot – pengangkutan utama
untuk bawa penumpang dan barang melalui
sungai
Petempatan Dikenali sebagai Kampung Sungai
Sumber rezeki Menjadi sumber rezeki kepada penduduk di
kawasan sekitar seperti sumber protein
Perdagangan Menjalankan kegiatan perdagangan dan jual beli
di sungai
Kegiatan rekreasi Menjadi tempat kegiatan rekreasi seperti
pesta regatta dan perahu berhias

6.4.4 Keunikan Masyarakat Bumiputera Sarawak dan Sabah

Kesenian Sarawak KesenianSabah

Tenunan PUA KUMBU Tenunan MENGGUBAH INAVOL

Kain -Hasil tangan kaum IBAN Kain -Kaum Rungus
-Diperbuat dari kain kapas
-Digunakan dalam majlis MENENUN DASTAR
kelahiran , perkahwinan dan -Kaum Iranun
kematian -Digunakan untuk buat
tanjak
KERINGKAM Kraftang TAYEN
-Kerja tangan kaum Melayu -an -Untuk membawa hasil dari
-Diperbuat daripada kebun dan barang hantaran
pelbagai jenis kain seperti perkahwinan
kain kapas , dan kain sutera .
-Disulam dengan benang WAKID
emas , perak dan tembaga -Bakul untuk membawa
barang yang besar

Kraftang SINTUNG DUDUK BUAN

-an -Dihasilkan kaum Iban -Tempat menyimpan
Untuk bawa padi barang
Pertuka -Kaum Bajau / sama
LANJI n-gan -Guuk & Badi’ - Untuk
-Kegunaan iaitu bawa hasil memotong rumput
padi -Pida’ – untuk upacara
perkahwinan
BASONG
-Untuk memburu

TERENDAK
-Dihasilkan oleh orang
 Melanau
-Diguna ketika melakukan
kerja harian dan adat tertentu
, termasuk Pesta Kaul

BAKUL PEMBAWA BAYI

-Dihasilkan oleh Orang Ulu.
-Dihiasi manik
-Dihiasi simbol naga,
manusia , burung kenyalang
dan harimau
-Digunakan orang atasan

Pertuka- TIANG TOTEM

ngan -Dihasilkan oleh Orang ulu
yang melambangkan
status masyarakat
-Hanya mayat golongan
atasan boleh diletak tinggi di
atas tiang ini

PATUNG BURUNG
KENYALANG
-Merupakan lambang
kepahlawanan kaum Iban .
-Ukiran ini digunakan sebagai
pemberi semangat kepada
pahlawan Iban.
-Ia juga menjadi penjaga
rumah panjang daripada
semangat jahat dan
penyakit .