1

Tingkatan 3 Sejarah Date: 16/6 (Bumiko) & 17/6 (Boulevard)

Bab 5 Pentadbiran Barat Di Sarawak Dan Sabah 砂拉越和沙巴的西方行政
5.1 Latar belakang pemerintahan tempatan di Sarawak dan Sabah 砂拉越和沙
巴当地政府的背景
Sebelum kedatangan kuasa-kuasa luar, masyarakat tempatan di Sarawak dan Sabah
telah mempunyai sistem pemerintahan yang berkesan. Sistem pemerintahan yang
diamalkan ini membawa kestabilan dan menyumbang kepada keharmonian serta
kemakmuran di negeri-negeri ini. Sistem ini menjadi panduan dalam perkembangan
ekonomi, sosial dan politik masyarakat tempatan di kedua-dua buah negeri. Di
Sarawak, terdapat beberapa kerajaan Melayu seperti Sawaku, Kalaka, Samadong dan
Melano. 在外部势力出现之前，砂拉越和沙巴的当地社区已经建立了有效的政
府体系。这种政府体制带来了稳定，并为这些州的和谐与繁荣做出了贡献。该
系统可作为两个州地方社区经济，社会和政治发展的指南。在砂拉越，有几个
马来王国，如 Sawaki，Kalaka，Samadong 和 Melano。

Sistem pemerintahan tempatan 地方政府制度

Sistem pemerintahan di Sarawak dan Sabah mempunyai persamaan dan perbezaan.
Persamaan dan perbezaan yang wujud ini mempunyai kaitan langsung dengan
perkembangan sejarah sosiopolitik yang berlaku di kedua-dua buah negeri tersebut.
Setiap suku kaum di Sarawak dan Sabah mempunyai ketua rumah tetapi disebut
mengikut dialek masing-masing, namum semuanya mempunyai maksud yang sama.
砂拉越和沙巴的政府体制有些相同和有些不一样。存在的这些异同与两国发生
的社会政治历史的发展直接相关。砂拉越和沙巴的每个部落都有一家之主，但
根据各自的方言发音，但它们的含义相同。

1) Sistem Kesukuan 部落制度

Sistem ini dilaksanakan oleh masyarakat tempatan di Sarawak dan Sabah. Asas penting
ialah pegangan dan kepatuhan kepada adat masyarakat. 该系统由砂拉越和沙巴的当
地社区实施。坚持和遵守社会风俗是一个重要的基础。
Sarawak
Antara masyarakat yang mengamalkan sistem ini termasuklah Iban, Bidayuh, Kenyah,
Kelabit dan Kayan. 实行这一制度的社区包括伊班，比达尤，肯亚，克拉比特和
卡扬。
i) Penekanan terhadap kepatuhan kepada adat. 强调遵守风俗习惯。

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 2

ii) Pemimpin menjadi orang tengah menyelesaikan pertelingakahan dalam kalangan

penduduk dan memastikan keharmonian berkekalan. 领导人充当调解人，以解决人
民之间的争端并确保持久的和谐。
iii) Pemilihan pemimpin bukan sekadar faktor keturunan namun lebih kepada
kebolehan peribadi. 选拔领导者不仅是遗传因素，而且更关乎个人能力。
iv) Bagi masyarakat Iban pemimpin utama ialah Tuai Rumah. Beliau menjadi sumber
autoriti masyarakat. 对于伊班族来说，主要领导人是图艾·鲁玛（Tuai Rumah）。
他成为社区权威的来源。
v) Bagi masyarakat Melanau, ketua masyarakat dikenali sebagai Menteri. 对 于
Melanau 社区，社区负责人被称为部长。
vi) Dalam masyarakat Bidayuh, sumber autoriti ialah Tua Kapung. 在 比 达 尤
（Bidayuh）社区中，权力的来源是大亚蓬（Tua Kapung）。
vii) Ketua dalam masyarakat Kenyah dikenali sebagai Peran Lepo, sementara Kayan
sebagai Kelunan Maren. 肯尼亚社区的领导人被称为 Peran Lepo，而 Kayan 被称
为 Kelunan Maren。

Sabah
Antara masyarakat yang mengamalkan sistem ini termasuklah Kadazandusun, Murut
dan Bajau. 实践该系统的社区包括 Kadazandusun，Murut 和 Bajau。
i) Pegangan adat menjadi alat kawalan sosiopolitik yang berkesan. 习俗的守护成为
一种有效的社会政治控制工具。
ii) Masyarakat mempunyai pemimpin yang dikenali sebagai Orang Tua (Ketua
Kampung). Sebagai pemimpin utama yang menyelesaikan pertikaian. 社区有一位被
称为 Orang Tua（村长）的领导者。作为解决争端的主要领导人。
iii) Sistem pemerintahan mengandungi Majlis Kampung dan Tukang-tukang Adat. 政
府体制由村民委员会和习俗的专家组成。
iv) Majlis kampung membantu Orang Tua dalam pengurusan adat dan kehidupan
seharian. 村民委员会协助村长管理风俗习惯和日常生活。
v) Tukang-tukang adat pula memastikan setiap upacara adat dilakukan dengan betul
bagi mengelakkan bencana. 习俗的专家确保正确地完成每一个习惯仪式，以免造
成灾难。
vi) Masyarakat Bajau di pantai timur Sabah, pemimpin dikenali sebagai matto’a yang
menjadi pelindung adat dan kepentingan anak buah. 领导人在沙巴州东海岸的 Bajau
社区被称为马托阿（matto’a），他是习俗和人民利益的保护者。

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 3

Tahukah Anda? Page 110

Terdapat kira-kira 27 etnik di Sarawak dan kira-kira 34 etnik di Sabah. 砂拉越大约有
27 个种族，沙巴大约有 34 个种族。

2) Sistem Pentadbiran Tempatan 地方行政系统

Pengaruh Kesultanan Brunei ketara di Sarawak dan Sabah. Di Sabah, selain Kesultanan
Brunei wujud pengaruh Kesultanan Sulu di bahagian pantai timur Sabah. 文莱苏丹国
在沙捞越和沙巴州的影响很大。在沙巴，除了文莱苏丹国外，苏鲁苏丹国对沙
巴东海岸的影响也很大。
Sarawak
i) pengaruh Brunei menyebabkan pemerintahan di Sarawak dipengaruhi sistem
pentadbiran Kesultanan Brunei. Sistem pentadbiran dipecahkan kepada 3 bentuk iaitu
Sungai Kerajaan, Sungai Tulin, Sungai Kuripan. 文莱的影响力导致砂拉越政府受到
文莱苏丹国行政体制的影响。行政系统分为 3 种形式，即 Sungai Kerajaan，
Sungai Tulin，Sungai Kuripan。
ii) pentadbiran dijalankan oleh pembesar tempatan yang menjadi wakil sultan atau
pembesar yang memiliki wilayah tersebut. 行政工作由代表苏丹的地方首领或拥有
该领土的首领执行。
iii) kawasan di Sungai Sarawak ditadbir oleh Datu Patinggi, Datu Bandar dan Datu
Temenggung sebagai wakil Sultan Brunei. 沙捞越河地区由文莱苏丹代表达图·帕丁
吉 （ Datu Patinggi ） ， 达 图 班 达 （ Datu Bandar ） 和 达 图 · 特 蒙 贡 （ Datu
Temenggung）管理。
iv) kawasan pedalaman ditadbir oleh Orang Kaya (O.K) seperti O.K. Beti di Padeh,
O.K. Antau di Rimbas, O.K. Jugah di Lundu dan O.K Gasing di Skrang. 内陆地区由
Orang Kaya（O.K.）管辖。
v) kuasa Kesultanan Brunei di Sarawak adalah berasaskan kepada sistem penguasaan
tanah. 文莱苏丹国的权力在砂拉越是基于土地所有制的。

*达图 (乃是地方领袖、酋长或君主的称号) / 拿督
Sistem Kedatuan di Sarawak (砂拉越的 Kedatuan 系统)
Sistem pemerintahan tradisi masyarakat Melayu di Sarawak yang berpusat di
sekitar Sungai Sarawak. Sistem ini merupakan kesinambungan daripada sistem
kerajaan yang terdapat sebelum ini di Sarawak. 砂拉越马来人社区传统中的政
府体制以双溪砂拉越为中心。该制度是砂拉越以前的政府制度的延续。
i) diamalkan oleh kerajaan-kerajaan awal yang wujud di Sarawak. 由砂拉越的早期政
府实践。
Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center
 4

ii) sewaktu pengaruh Kesultanan Brunei, golongan pembesar ini menjadi wakil bagi
pihak Sultan Brunei. 在文莱苏丹国的影响下，这批大臣、高官代表文莱苏丹成为
代表。
iii) kerajaan Sawaku merupakan antara kerajaan awal yang terletak di sekitan Sungai
Sarawak ditadbir oleh Datu Merpati Jepang. Sawaku 王国是其中位于沙捞越河的早
期王国之一，由达图·梅尔帕蒂·日邦统治。
iv) mereka berkuasa mentadbir Sarawak tanpa campur tangan Kesultanan Brunei. 在
文莱苏丹国的干预下，他们有权统治砂拉越。
v) keturunan Datu Merpati Jepang secara turun-temurun menguasai pentadbiran di
wilayah ini dengan memakai gelaran Datu Patinggi, Datu Bendahara (Datu Bandar)
dan Datu Temenggung. 达图·梅尔帕蒂·日邦（Datu Merpati Jepang）的后代通过达
图·帕丁吉（Datu Patinggi），达图·本达哈拉（Datu Bendahara）（达图·班达
（Datu Bandar））和达图·特蒙贡（Datu Temenggung）的头衔来控制该地区的
行政管理。
vi) mereka bertanggungjawab menjalankan pentadbiran dan membangunkan Sarawak.
他们负责管理和发展砂拉越。

Tahukah Anda? Page 112

Gelaran Orang Kaya (O.K.) diberikan oleh Kesultanan Brunei terutamanya kepada
pemimpin Iban dan pemimpin tempatan untuk menonjolkan kedudukan mereka
sebagai pemimpin. 文莱苏丹国给 Orang Kaya（O.K.）头衔主要是给伊班族领导
人和地方领导人以突出他们的领导人地位。

Sabah
i) kawasan pantai barat dikuasai oleh Kesultanan Brunei, manakala kawasan pantai
timur dikuasai oleh Kesultanan Sulu. 西海岸地区由文莱苏丹国控制，而东海岸地
区由苏鲁苏丹国控制。
ii) kuasa Kesultanan Brunei di Sabah berasaskan sistem penguasaan tanah. 文莱苏丹
国在沙巴的权力是基于土地所有制的。
iii) pentadbiran dijalankan oleh pembesar tempatan yang menjadi wakil sultan atau
pembesar (pengiran) yang memiliki wilayah tersebut. 行政工作由当地首领执行，该
首领是拥有领土的苏丹或首领（彭吉兰）的代表。
iv) Sultan sulu memiliki semua tanah di bawah pengaruhnya. Pemerintahan diwakilkan
oleh Datu. 苏鲁苏丹拥有他的影响下的所有土地。达图代表政府。

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 5

v) Kuasa golongan Datu bergantung pada milikan bilangan hamba (pengikut) dan
kemampuan menghantar ufti secara tetap kepada sultan. 达图族的力量取决于拥有奴
隶（追随者）的人数以及定期向苏丹发贡的能力。
vi) Golongan Datu inilah yang sebenarnya menjalankan pentadbiran di pantai timur
Sabah dan sistem ini dikenali sebagai sistem Datu. 达图族是实际在沙巴东海岸管理
政府的族群，该系统被称为大图系统。

Sistem Ketua Bebas di Sabah 沙巴的独立酋长、独立领袖制度

Pada abad ke-17 dan 18, sistem pentadbiran Ketua Bebas dijalankan di kawasan-
kawasan yang kuasa Sultan Brunei dan Sulu agak lemah atau tidak berkesan. Sistem
ini bergantung pada kemampuan individu untuk memerintah kawasan yang
dikuasainya. 在 17 世纪和 18 世纪，独立酋长的行政体制是在文莱苏丹和苏禄苏
丹的权力相对薄弱或无效的地区实行的。该系统取决于个人统治其控制区域的
能力。
i) Ketua bebas muncul daripada sikap berani dan keperwiraan seseorang tokoh yang
mencabar kewibawaan Sultan di kawasannya. 独立酋长的勇气和英雄精神使他成为
一个独立的领袖，他向苏丹在其地区的权威发出了挑战。
ii) Antara Ketua bebas yang dikenali ialah Syarif Osman yang berkuasa di daerah
Marudu antara tahun 1830-1840 dan Datu Kerunding yang berkuasa di daerah Tungku
pada akhir abad 19. 著名的独立酋长中，有在 1830 年至 1840 年间在丸杜地区执
政 的 Syarif Osman 和 在 19 世 纪 末 在 东 古 区 执 政 的 达 图 · 克 伦 丁 （ Datu
Kerunding）。
iii) Mereka tergolong atau mempunyai pertalian keluarga dengan Sultan Brunei atau
Sultan Sulu. 他们属于文莱苏丹或苏禄苏丹或与之有家族关系。
iv) Mereka berkuasa dan bertanggungjawab menjalankan pentadbiran di kawasan
masing-masing. 他们有权力和责任在各自的地区进行行政管理。
v) Mereka mempunyai undang-undang tersendiri dan tidak mengiktiraf kuasa lain. 他
们有自己的法律，不承认其他权力。

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 F3 Bab 5.1 6

头衔 角色

Tuai Rumah Ketua Kampung Menyelesaikan pertikaian 纠分

Memastikan setiap upacara
Tua Kampung adat dilakukan dengan betul
Peran Lepo Membantu Orang Tua
Kelunan Maren dalam pengurusan adat dan
kehidupan harian
Menteri

pantai barat

Sungai Kuripan pantai timur

pembesar tempatan
pengiran

sultan sulu
Patinggi

pedalaman 内陆 / remote area / interior areas

Datu

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 7

Sabah Matto'a

Sarawak Peran Lepo

Sarawak Kelunan Maren

Sarawak Menteri

Sarawak Tuai Rumah

角色
在文莱苏丹国的影响下，这群政要成为代表文莱苏丹的代表。
Sewaktu pengaruh Kesultanan Brunei, golongan pembesar ini menjadi wakil bagi pihak Sultan Brunei.
在没有文莱苏丹国干预的情况下管理砂
Berkuasa mentadbir Sarawak tanpa campur tangan Kesultanan Brunei. 拉越的权力。

Bertanggungjawab menjalankan pentadbiran dan membangunkan Sarawak. 负责管理和发展砂拉越。

Sikap berani dan keperwiraan 一个挑战苏丹在他所在地区的权威的人

seseorang tokoh yang 物的勇敢态度和英雄主义。
mencabar kewibawaan Sultan
di kawasannya.

Mereka berkuasa dan mempunyai pertalian keluarga

bertanggungjawab dengan Sultan Brunei atau
menjalankan pentadbiran di Sultan Sulu.
kawasan masing-masing. 与文莱苏丹或苏禄苏丹有家庭关系。
他们有权力和责任管理各自领域的行政管理。
Mempunyai undang-undang
tersendiri dan tidak
mengiktiraf kuasa lain.
有自己的法律，不承认其他权力。

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 8
F3 Bab 1 revision

Yamtuan Besar atau Yang di-Pertuan Besar

Undang

Lembaga

Buapak

perundangan

kepercayaan 信仰
善用 pedagang

diplomatik

pemerintahan

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 9

Mempercepatkan urusan perdagangan. 加快贸易。

Menghubungkan Pelabuhan Said di Laut Mediterranean dan Suez di Laut Merah.
连接地中海的塞得港和美拉特海的苏伊士。
Perdagangan antara Alam Melayu dan benua Eropah semakin bertambah.
马来世界与欧洲大陆之间的贸易在增长。
传播 文明

Menggunakan pelbagai slogan. 使用各种口号。 Beban Orang Putih 白人的负担

Melalui hujah. 通过争论。

Menggunakan muslihat. 使用骗的技巧。

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 10

X
Selat Melaka
纠分、误解

Perak X

Belanda X

联合
达成协议

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 11
工业革命

Jerman 德国

Perancis 法国

Britain 英国

结果、后果

Barangan dikeluarkan secara besar-besaran. 货物是批量生产的。

Kepesatan pengeluaran barangan kilang. 快速生产工厂货物。

Keuntungan yang maksimum. 最大的利润。

达到 目的 国家工业化

Menjalin hubungan perdagangan dengan negara perindustrian. 与工业化国家建立贸易关系。

Mewujudkan peluang pekerjaan kepada masyarakat dalam pelbagai sektor.

在各个部门为社区创造就业机会。
Menyediakan pelbagai infrastruktur. 提供各种基础设施。

Menarik pelabur asing ke negara kita. 吸引外国投资者到我国。

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 12
F2 Bab 2 revision

Srivijaya

地区

中央

Kuasa kedua
Majapahit

Pradatuan

Srivijaya
魔法元素

政府财产

lambang - 像征

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Intelek

 13

Kerajaan Srivijaya

稻田 肉豆蔻

丁香 rempah ratus - 香料 龟皮

珍珠

Majlis Penasihat Raja Majapahit

Gangga Nagara

黑胡椒 树脂
象牙
檀香
/ Sumatera

buah pala
bunga cengkih

主食

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Intelek

 14
Sabah/Sarawak/Kalimantan

海藻

铁矿
锡矿

batu berharga

燕窝

香水材料

装饰品材料
陶器
丝绸
沉香木
香水

装饰品

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Intelek

 15

F1 Bab 4 revision

Firaun 法老

wazir, pegawai kanan,

golongan agama dan
bangsawan
大臣、高级官员、宗教团体和贵族
Golongan penyalin atau
penulis 作家
Karyawan dan artisan
员工和工匠

Petani dan buruh

农民和劳工

Pembantu rumah dan

hamba 佣人和仆人

Kemunculan institusi dan golongan pekerja

机构和工人阶级的出现

Kekayaan 财富
Pekerjaan 工作
Pengaruh 影响

Hamba perang 战争的奴隶

Hamba dijual 被卖的奴隶

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 16

结论 信仰

Masyarakat Mesir Purba mempercayai bahawa wujud kehidupan lain selepas kematian
古埃及社会认为死后还有另一个生命

崇拜的场所

金字形神塔 寺庙
文明的出现是宗教生活的一种表现。讨论此声明

早期文明中的社会基于公认的宗教和信仰生活。
Masyarakat dalam tamadun awal menjalani kehidupan berdasarkan agama dan kepercayaan yang diterima.
这可以通过宗教场所和文物等古迹遗迹来证明。
Hal ini dapat dibuktikan melalui tinggalan monumen seperti rumah-rumah ibadat serta artifak.
这些发现表明，他们对宗教生活有很高的评价。
Penemuan ini menunjukkan mereka mempunyai penghayatan yang tinggi terhadap kehidupan beragama.
Walau bagaimanapun, dalam sesetengah tamadun pada hari ini seperti tamadun Barat, nilai-nilai
keagamaan dipencilkan daripada kehidupan masyarakatnya.
然而，在今天的一些文明中，例如西方文明，宗教价值观与其社会生活是孤立的。

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center