Bab 5: Pentadbiran Barat di Sarawak dan Sabah

5.1 Latar Belakang Pemerintahan Tempatan di Sarawak dan Sabah

Sarawak

1. Sistem Kesukuan 部落

*kepatuhan kepada adat 风俗

*pemilihan pemimpin ikut keturunan 血统 dan kebolehan 能力 peribadi
Kaum Ketua / Sumber Peranan
autoriti

● Iban ● Tuai Rumah ● orang tengah menyelesaikan

● Bidayuh ● Tua Kapung pertelingkahan 解决纠纷
● Kenyah ● Peran Lepo ● memastikan keharmonian berkekalan
● Kayan ● Kelunan Meran
● Melanau ● Menteri
● Kelabit

2. Sistem Pentadbiran

● dipengaruhi sistem pentadbiran Kesultanan Brunei 文莱王朝

● pembesar tempatan yang menjadi wakil sultan 代表苏丹 atau pembesar yang memiliki
wilayah
● Sungai Sarawak ditadbir oleh Datu Patinggi, Datu Bandar dan Datu Temenggung
sebagai wakil Sultan Brunei
● kawasan pedalaman 内陆 ditadbir oleh Orang Kaya (O.K.)
● kuasa Kesultanan Brunei di Sarawak adalah berasaskan kepada sistem penguasaan tanah
文莱苏丹国在砂拉越的权力是建立在土地所有权制度

3. Sistem Kedatuan

● sistem pemerintahan tradisi 传统体制 masyarakat Melayu di Sarawak yang berpusat di

sekitar Sungai Sarawak 以砂拉越河为中心
● Kerajaan Sawaku merupakan antara kerajaan awal yang terletak di sekitar Sungai Sarawak
ditadbir oleh Datu Merpati Jepang
● Keturunan Datu Merpati Jepang secara turun-temurun menguasai pentadbiran di wilayah
dengan gelaran Datu Patinggi, Datu Bendahara (Datu Bandar) dan Datu Temenggung
● Sewaktu pengaruh Kesultanan Brunei, golongan pembesar menjadi wakil bagi Sultan
Brunei, berkuasa mentadbir tanpa campur tangan Kesultanan Brunei
文莱苏丹国不干预的情况下进行执政

Sejarah: Tingkatan 3 | Bab 5 | Cikgu Khoo YJ | M/S 1

Sabah

1. Sistem Kesukuan

*pegangan adat menjadi alat kawalan sosiopolitik 控制社会政治的工具

*mengandungi Majlis Kampung dan Tukang-tukang adat

Kaum Ketua Peranan

● Kadazandusun ● Orang ● menyelesaikan pertikaian

● Murut Tua/Ketua ● Majlis Kampung bantu Orang Tua dalam
● Bajau Kampung pengurusan adat dan kehidupan seharian
● matto’a ● Tukang-tukang Adat memastikan setiap
upacara adat dilakukan dengan betul bagi
mengelakkan bencana
确保正确地执行每一个仪式，以免造成灾难

2. Sistem Pentadbiran

pantai barat dikuasai oleh Kesultanan Brunei pantai timur dikuasai oleh Kesultanan Sulu 苏禄
王朝

Kesultanan Brunei berasaskan sistem Sultan Sulu memiliki semua tanah 拥有所有土
penguasaan tanah 地, pemerintahan diwakilkan oleh Datu

pentadbiran dijalankan oleh pembesar tempatan kuasa Datu bergantung pada milikan bilangan
(wakil sultan) atau pembesar yang memiliki hamba 所拥有的仆人人数 (pengikut) dan
wilayah kemampunan menghantar ufti 贡品 secara tetap

3. Sistem Ketua Bebas

● berlaku di kawasan yang kuasa Sultan Brunei dan Sulu lemah 发生在文莱和苏禄势力较弱的地区
● Ketua Bebas yang berani dan keperwiraan
● mereka mempunyai pertalian keluarga 亲属关系 dengan Sultan Brunei atau Sulu
● ada undang-undang tersendiri 有自己的法律 dan tidak mengiktiraf kuasa lain
● Contoh: Syarif Osman (Marudu), Datu Kerunding (Tungku)

5.2 Peluasaan Kuasa Dinasti Brooke 布洛克 di Sarawak

Sarawak ketika kehadiran James Brooke

a) Sungai Sarawak kawasan ekonomi

b) Sultan Brunei menghantar Pengiran Indera Mahkota, pembesar Brunei untuk kuasai ekonomi
c) Masyarakat Melayu tertumpu 集中 di Lidah Tanah yang menjadi pusat perdagangan dan
pentadbiran disebabkan tempatnya yang strategik - kawal perdagangan sungai dan pedalaman
能控制河流和内陆贸易

Sejarah: Tingkatan 3 | Bab 5 | Cikgu Khoo YJ | M/S 2

Percaturan politik dan pemerintahan di Sarawak (1830-an hingga 1840-an)

1) Sultan Brunei - Sultan Omar Ali Saifuddin II

a) Mentadbir Sarawak 1827

b) Kuching 古晋 pusat pentadbiran
c) Cukai 税收 tinggi dan kerahan tenaga 强迫工作 membawa kepada perbalahan 争执
d) Datu Patinggi Ali menentang 反抗 dan mahu bebaskan 释放（获得自由）Sarawak daripada
cengkaman Pengiran Indera Mahkota

2) Pengiran Raja Muda Hashim

a) bapa saudara Sultan Brunei 文莱苏丹的叔叔

b) dihantar ke Sarawak selesaikan penentangan 被派往砂拉越解决抵抗
c) memujuk 说服 Datu Patinggi Ali tetapi gagal
d) minta bantuan James Brooke 向James Brooke寻求帮助

3) James Brooke

a) Seorang pengembara 探险家 (Kapal Royalist)

b) mencari peluang mendapatkan Sarawak 找机会得到砂拉越
c) disokong oleh British dengan bantuan angkatan tentera laut 海军的帮助
d) Terima pelawaan 邀请函 dan mengenakan syarat 施加条件 serahkan Sarawak kepadanya 把砂
拉越交给他

4) Datu Patinggi Ali

a) menentang pada 1836

b) bersetuju berunding 谈判 dengan James Brooke dan menamatkan penentangan 结束抵抗

Strategi 策略 James Brooke untuk mendapatkan kuasa pemerintahan

1) Rundingan 谈判

● dengan Pengiran Raja Muda Hashim

● diminta menyelesaikan pertelingkahan Sarawak 被要求解决砂拉越争端
● ditawarkan Sarawak sebanyak 2 kali
● menerima tawaran

2) Ugutan 威胁

● pertama, mengugut Pengiran Raja Muda Hashim serahkan Sarawak

● kerana berdolak-dalik 出尔反尔 untuk serahkan Sarawak
● Pengiran Raja Muda Hashim setuju serahkan
● kedua, mengugut Sultan Brunei
● hadir diiringi angkatan tentera laut British 伴随着英国海军
● Sultan Brunei mengesahkan 确认 penyerahan Sarawak

Sejarah: Tingkatan 3 | Bab 5 | Cikgu Khoo YJ | M/S 3

 3) Perjanjian

● membolehkan Brooke mendapat kuasa 让Brooke掌权

● Perjanjian 1841 antara James Brooke dengan Pengiran Raja Muda Hashim
○ memerintah Sarawak dan menguasai hasil
○ menghormati dan memelihara undang-undang serta adat Melayu
尊重和维护马来人的法律和习俗
● Perjanjian 1842 antara James Brooke dengan Sultan Brunei
○ Sultan Brunei serahkan kawasan Tanjung Datu ke Sungai Samarahan
○ serah semua hasil pendapatan 收益 Sarawak kepada James Brooke
○ James Brooke bayar ufti tahunan 2500 Dolar Sepanyol
○ tidak boleh campur tangan dalam agama dan adat tempatan 不得干预当地的宗教和习俗
○ tidak boleh pindah milik 转让 tanpa kebenaran Sultan 未经苏丹允许
○ James Brooke sebagai Raja Putih Sarawak

4) Ketenteraan

● bantuan tentera laut British dan kapal HMS Dido

● alasan perangi ancaman lanun yang ganggu perdagangan dan ketenteraman Sarawak
打击破坏砂拉越贸易与和平的海盗威胁为理由
● menguasai dan meluaskan wilayah Sarawak 掌握和扩大砂拉越的领土

Pengukuhan Kuasa 巩固权力 James Brooke

Kekuatan Tentera ● HMS Dido hancurkan kubu kuat Iban di Sungai Saribas dan Sungai
军力 Skrang

Menentang ● menganggap kebangkitan 复兴 orang tempatan sebagai lanun 海盗

Kebangkitan Orang ● peluasan kuasa kawasan orang Iban dianggap sah dan disokong British
Tempatan

Memperoleh ● dapat sokongan 支持 daripada sebahagian orang Melayu dan Iban

Sokongan

Mengambil ● di Mukah, berlaku pertelingkahan 冲突 antara Pengiran Matusin dengan

Kesempatan Pengiran Ersat (lebih dihormati oleh penduduk)
● menyokong Pengiran Matusin untuk memecahkan 离间kekuatan
masyarakat

Menghapuskan ● Sharif Masahor dituduh 被告 terlibat dalam pakatan menyingkirkan

Tokoh Tempatan Brooke dibuang ke Singapura
yang Menentangnya ● Datu Patinggi Abang Abdul Ghafur dibuang ke Melaka

Memperkukuh ● benteng dan kubu dilengkapi dengan meriam 大炮

Pertahanan ● kubu di Sungai Skrang untuk memerhati pergerakan 观察动向 kaum
Iban
● 1862, Renjer Sarawak ditubuhkan 设立 bagi mengawasi keamanan

Sokongan Kewangan ● sokongan kewangan pemodal Eropah 欧洲资本家 Baroness Angela

经济支持 Burdett-Coutts

Sejarah: Tingkatan 3 | Bab 5 | Cikgu Khoo YJ | M/S 4

Kronologi 年表 Peluasan Kuasa 扩张势力 Dinasti Brooke

1841, Kuching, kawasan dari Tanjung Datu ke Sungai Samarahan.

● James Brooke
1853, Sadong, Batang Lupar, Saribas dan Kalaka
● Penentangan orang Iban di Saribas dan Batang Lupar berjaya ditumpaskan dengan
menggunakan alasan menghapuskan lanun 伊班人抵抗，但Brooke以消灭海盗为借口成功解决
● Sebagai balasan, separuh daripada hasil pendapatan wilayah ini diberikan kepada Sultan Abdul
Mumin. 得到了许多领地后，作为回报，该省一半的收入给了Sultan Abdul Mumin
1861, Oya, Mukah, Tatau dan Bintulu
● Sultan Abdul Mumin menyerahkan Sungai Rajang dengan bayaran 4500 Dolar Sepanyol setahun
kerana membantu menghapuskan kebangkitan orang tempatan. 帮助平息了当地人民的起义
1883, Baram
● Orang Kayan yang tinggal di kawasan Sungai Baram bangun menentang Kesultanan Brunei.
反抗文莱苏丹国
● Charles berjaya mendapatkan kawasan itu daripada Sultan Brunei dengan bayaran ufti 进贡
sebanyak 4200 Dolar Sepanyol setahun.
1885, Sungai Trusan
● bayaran 4500 Dolar Sepanyol yang diserahkan kepada Temenggung kerana kawasan itu di
bawah penguasaan beliau 支付4500元给Temenggung，因为该地区是他的管辖区
● Tindakan ini diambil bagi membolehkan isu pembunuhan beberapa peniaga Sarawak oleh orang
Murut di kawasan itu dapat diselesaikan. 采取这一行动是为了解决Murut人在该地区杀害几名砂拉
越商人的问题。
1890, Limbang
● penduduk Limbang bersetuju untuk menyertai Sarawak. 村民同意加入砂拉越
● Bayaran sebanyak 6000 Dolar Sepanyol kepada Sultan Brunei.
12 Januari 1905, Lawas (sebelum itu dimiliki oleh SBUB 之前是SBUB的领地)

Sejarah: Tingkatan 3 | Bab 5 | Cikgu Khoo YJ | M/S 5

5.3 Peluasan Kuasa Syarikat Borneo Utara British (SBUB) di Sabah

Kemakmuran 繁荣 Sabah Menarik Pemodal Asing 吸引外资

Kedudukan Strategik Kekayaan Ekonomi

- di laluan perdagangan China dan - sarang burung 燕窝, sagu 西米/硕莪,

Singapura 在中国和新加坡的贸易路线上
- berhampiran Pulau Palawan yang
merupakan laluan maritim kapal dagang
ke China dan Jepun
- aktiviti perdagangan melibatkan kepulauan
Sulu hingga ke New Guinea dan Australia
- pelabuhan pantai barat dan timur Sabah
semula jadi 沙巴天然港口, selamat
daripada tiupan angin monsun 不受季风影
响 -
- pelabuhan utama: Teluk Gaya
rotan, getah perca, gamat dan sirip ikan yu
telah lama memasuki pasaran
antarabangsa
- sarang burung dapat permintaan tinggi di
China 燕窝在中国的需求很高
- pedagang Barat menjadikan sarang
burung sebagai barang dagangan dengan
China 西方商人将燕窝作为商品与中国贸
易
tanaman seperti indigo dan kapas 棉花
subur - tanaman komersial 经济作物

Sabah Sebelum Penguasaan Syarikat Borneo Utara British (SBUB)

- dua kawasan telah dimiliki oleh British sebelum pertapakan SBUB
在SBUB前，英国已经拥有两个地区

Pulau Balambangan Pulau Labuan 纳闽

- 1763, Alexander Dalrymple membuat - 1846, Sultan Brunei menyerahkan Labuan

perjanjian dengan Kesultanan Sulu kepada James Brooke melalui perjanjian
- bendera British dikibar menandakan milik 文莱苏丹通过条约将纳闽移交给 James
British 挂了英国国旗以表示英国拥有 Brooke
- 1805, British meninggalkan pulau ini - British bertanggungjawab menumpaskan
kerana serangan lanun lanun 反击海盗 dan melindungi
英国人因海盗袭击而离开该岛 perdagangan
- James Brooke sebagai Gabenor 总督
pertama

Pertapakan Syarikat Borneo Utara British (SBUB)

● strategi menyewa 租, memajak 租约 dan mengadakan perjanjian dengan Kesultanan Brunei dan
Kesultanan Sulu
● Charles Lee Moses menyewa Sabah daripada Sultan Brunei pada 1865 selama 10 tahun
● Moses menjual haknya kepada J.W. Torrey dan T.B. Harris serta menjadikan Kimanis sebagai
pusat perdagangan
● Alfred dan Edward Dent memajak pantai timur Sabah dengan Sultan Sulu pada 1878
● Torrey menjual haknya kepada Baron Gustavus von Overbeck
● 1881, Alfred Dent dan adiknya menubuhkan British North Borneo Provisional Association Ltd
dan dapat status piagam 特许权
● 1888, Borneo Utara menjadi naungan British 成为英国的庇护国, SBUB memerintah Borneo Utara
hingga 1942

Sejarah: Tingkatan 3 | Bab 5 | Cikgu Khoo YJ | M/S 6

Peluasan Kuasa SBUB
- Piagam Diraja memberikan kuasa kepada SBUB memiliki Sabah, mengiktiraf SBUB sebagai
wakil British

Syarat 条件 menerima Piagam Diraja Matlamat SBUB

- SBUB menerima Penasihat British - pembangunan ekonomi melalui eksploitasi

- perlu memelihara adat resam, agama dan
undang-undang tempatan 保护当地人民的
风俗和法律，不干涉宗教信仰
- memerintah dengan adil dan saksama 公
平行政
- lantik Pegawai Tadbir yang diakui British
- tidak benar serahkan Sabah kepada pihak
lain tanpa kebenaran British
sumber 开发资源
- melindungi serta mempertahankan hak
masyarakat tempatan
Dengan piagam, SBUB berkuasa mentadbir
Sabah
- Alfred Dent: pengarah urusan
- kuasa sebenar di tangan pemodal London
- William Hood Treacher: Gabenor pertama

5.4 Bentuk Pentadbiran Barat di Sarawak dan Sabah 西方的行政形式

Aspek Sarawak Sabah

pentadbiran

Pembahagian ● setiap bahagian dipecahkan ● dibahagikan kepada 5 residensi行

wilayah kepada daerah dan kampung 政区, contoh Tawau, Pantai Timur,
领土划分 ● sempadan ialah asas kekuasaan Kudat, Pantai Barat dan
Dinasti Brooke Pedalaman
● terdapat 5 bahagian ● diketuai oleh Residen
● 17 daerah, ketua: Pegawai Daerah

Pengekalan ● penglibatan atas nama dasar ● bagi menjamin kecekapan

Pembesar amanah 信任政策 pentadbiran, ketua peribumi
Tempatan ● mengisi kekurangan 填补空缺 dibahagikan kepada ketua diakui
保留大臣 pegawai Eropah 受承认 dan tidak diakui 非受承认
● penglibatan kalangan Datu, contoh ● institusi peribumi utama: Ketua
Datu Patinggi, Datu Bandar, Datu Anak Negeri, Ketua Kampung,
Amar … Mahkamah Anak Negeri
● diberi gaji dan tidak benar ● Ketua Anak Negeri yang diakui
mengutip cukai 给薪酬并不能收税 diberi gaji berperanan memelihara
● kekalkan undang-undang dan adat keamanan dan peraturan 维持治
yang tidak bercanggah 安, mengutip cukai kepala,
保留不冲突的法律和习俗 mentadbir keadilan, menjadi hakim
dan pembantu majistret 地方法官

Pentadbiran ● Raja mengetuai pentadbiran, ● diketuai oleh Gabenor yang

yang dibantu oleh Majlis Tertinggi dan bertanggungjawab kepada
Berhierarki Majlis Negeri lembaga pengarah syarikat di
● Residen mengetuai pentadbiran London
bahagian ● Majlis Penasihat menasihati
● Daerah diketuai oleh Pegawai Gabenor
Daerah

Sejarah: Tingkatan 3 | Bab 5 | Cikgu Khoo YJ | M/S 7

Pentadbiran ● Dinasti Brooke amalkan sistem
Berasaskan pecah dan perintah 分而治之
Kaum ● Orang Melayu dalam pentadbiran,
orang Cina ekonomi, Orang Iban
keselamatan dan ketenteraan
● Jawatan tertinggi Iban:
Temenggung
● Ketua orang Cina: Kapitan dan
Kangcu
Perundangan ● undang-undang lapan perkara
diperkenalkan
● mahkamah diadili 判断 oleh raja
dan dibantu Ketua Majistret
● Mahkamah Residen di setiap
bahagian.
● Mahkamah Adat mengadili
kesalahan masyarakat tempatan
● Mahkamah Cina di Kuching
Sejarah: Tingkatan 3 | Bab 5 | Cikgu Khoo YJ | M/S 8
● pentadbiran berasaskan peribumi
土著行政
● pentadbir dikenali sebagai
Penolong Pegawai Daerah
● ketua etnik dipilih berdasarkan
personaliti 个性 dan kepakaran 专
长
● menggunakan undang-undang
barat dan tempatan
● Mahkamah Majistret guna
undang-undang Barat, diadili oleh
Pegawai Daerah
● Mahkamah Anak Negeri diadili
oleh Ketua Anak Negeri