SEJARAH BAB 5: PENTADBIRAN BARAT DI SABAH DAN SARAWAK

5.1 Latar Belakang Pemerintahan Kawasan pedalaman

Tempatan di Sabah dan Sarawak ditadbir Orang Kaya
(OK). OK Beti di
Sistem pemerintahan tempatan terbahagi Padeh. OK Antau di
Rimbas
kepada dua iaitu Sistem Kesukuan dan
Kuasa Datu Kuasa kesultan Brunei
Sistem Pentadbiran Tempatan
bergantung kpd bil berdasarkan
hamba dan ufti penguasaan tanah
kepada sultan
Sistem Kesukuan
Sabah Sarawak
Diamalkan Kadazandu Iban, Bidayuh,
oleh sun, Kenyah, Kelabit
Murut, dan Kayan Sistem Ketua Bebas di Sabah
Bajau Dipimpin tokoh yang berani mencabar
Konsep Kepatuhan dan kepatuhan Sultan
kepada adat Tokoh ada pertalian dengan Sultan Brunei
Gelaran Orang Tua Ketua Iban- dan Sulu
ketua (ketua Tuai Rumah Mempunyai undang-undang sendiri
kampung) Antara ketua bebas-Syarif Osman (Marudu)
Ketua Bidayuh- Datu Kerunding (Tungku)
Matto’a- Tua Kapung
Bajau
Pantai Ketua Kenyah-
timur Peran Lepo Sistem Kedatuan di Sarawak
Diamalkan kerajaan-kerajaan asal. Contoh
Ketua Kayan- Sawaku ditadbir Datu Merpati Jepang (DMJ)
Kelunan Maren Keturunan DMJ menguasai wilayah ,
gelaran Datu Patinggi, Datu Bendahara dan
Ketua Melanau- Datu Temenggung
Menteri Mereka wakil Brunei semasa penguasaan
Pembantu Majlis -Tiada- Brunei untuk menjalankan pentadbiran dan
Ketua Kampung pembangunan
dan
Tukang 5.2 Perluasan Kuasa Dinasti Brooke di
Adat Sarawak

1. Sultan Brunei Omar Ali Saifuddin (SOAS)

Sistem Pentadbiran
menghantar Pengiran Indera Mahkota
Sabah Sarawak
(PIM) 1822 untuk mentadbir di Kuching
Pantai barat dikuasai Dipengaruhi Brunei
Brunei, pantai timur sepenuhnya
2. Ditentang penduduk tempatan kerana
dikuasai Sulu Sistem pentadbiran kerahan tenaga & cukai yang tinggi
terbahagi kepada: 3. Pemimpin penentang- Datu Patinggi Ali
Sg Kerajaan, Sg Tulin 4. Pengiran Raja Muda Hashim (PMH)
dan Sg Kuripan dihantar untuk selesaikan masalah ini
Kuasa kesultanan Pembesar adalah 5. PMH meminta bantuan James Brooke
Brunei berdasarkan wakil sultan atau (JB)
penguasaan tanah pemilik wilayah 6. JB meminta Sarawak diserahkan
Sultan Sulu Sg Sarawak ditadbir kepadanya sebagai syarat
mewakilkan Datu Datu Patinggi, Datu 7. JB seorag pedagang ke Sarawak dan
sebagai pemerintah Bandar & Datu
Singapura dengan kapal Royalist
Temenggung

1
 SEJARAH BAB 5: PENTADBIRAN BARAT DI SABAH DAN SARAWAK

8. JB sangat menantikan peluang

mendapatkan Sarawak
Cara-Cara JB Mendapat Kuasa Pengukuhan Kuasa James Brooke

Rundingan Rundingan dengan PMH Kekuatan Tenteras Sokongan kapal laut British
(HMS Dido) menghancurkan
sebanyak 2 kali membantu
kubu orang Iban di Sg Saribas &
atasi pertelingkahan Sg Skrang
Ugutan Ugutan 1: Menentang JB mendapat sokongan British
JB mengugut menyerang Kebangkitan Rakyat dengan alasan menghapuskan
kedudukan PMH di Kuching Tempatan lanun
kerana berdolak dalik Sokongan Sebahagian orang Melayu dan
menyerahkan Sarawak Sebahagian Takyat Iban
Kesan : PMH bersetuju Tempatan
serahkan Sarawak Memanipulasi Pengiran Ersat yang lebih
Pertelingkahan dihormati penduduk berkonflik
Masyarakat dengan Pengiran Matusin. JB
Ugutan 2:
berpihak kepada PM
JB mengugut SOAS dgn
Menghapuskan Shariff Masahor dibuang ke
membawa angkatan tentera Tokoh Penentang Singapura
British ke Brunei untuk Datu Patinggi AA Ghafur
pengesahan perjanjian asal dibuang ke Melaka
Kesan: SOAS bersetuju Mengukuhkan Kubu dengan meriam didirikan
serahkan Sarawak Pertahanan Kubu Sg Skrang diguna untuk
memantau orang Iban
1862 - Renjer Sarawak
Perjanjian 1841: (dengan PMH) ditubuhkan
JB memerintah & menguasai Sokongan Kewangan JB menerima sumber kewangan
daripada pelabur eropah
hasil Sarawak
JB hormati undang & adat
Kronologi Perluasan Kuasa Dinasti Brooke
Melayu
Tahu Peristiwa
1842: (dengan SOAS) n
JB mendapat Tg Datu hingga 1841 Mendapat Kuching, Tg Datu ke Sg
Sg Samarahan Samarahan
Sultan dapat 2500 dolar 1853 Mendapat Sadong, Kalaka, Saribas dan
Sepanyol setahun Batang Lupar selepas menghapuskan
Tiada campur tangan dalam penentangan Iban . Separuh hasil
adat Melayu dan Islam diberi kepada Sultan Abd Mumin
(SAM)
Tidak boleh pindah milik
1861 Membeli Sg Rajang daripada SAM
Sarawak tanpa kebenaran
dengan harga 4500 dolar Sepanyol (DS)
JB diiktiraf sebagai Raja 1883 Charles Brooke (CB) mendapat Baram
Putih Sarawak dengan bayaran 4200DS setahun
1885 CB membeli Trusan dengan bayaran
Ketenteraan British membantu JB dengan 4500DS
kapal HMS Dido (angkatan 1890 CB membeli Limbang dengan bayaran
laut British) 6000DS
untuk memerangi lanun 1905 Sarawak mendapatkan Lawas daripada
SBUB
Sempadan Sarawak kekal hingga kini

2
 SEJARAH BAB 5: PENTADBIRAN BARAT DI SABAH DAN SARAWAK

5.3 Perluasan Kuasa Syarikat Borneo Utara

British Pertapakan Syarikat Borneo Utara British
(SBUB)
Sabah menarik kehadiran pemodal asing
kerana:
1865- CL Moses menyewa Sabah daripada
Sultan Brunei untuk tempoh 10 tahun
Kedudukan Strategik Kekayaan Ekonomi
-Laluan dagangan -sarang burung, sagu,
antara China dan rotan, getah perca,
Singapura gamat, sirip ikan yu
Ada Pulau Palawan -barangan ini terkenal CL Moses menjual haknya kepada JW Torey
yang jadi laluan di pasaran dan TB Harris. Kimanis jadi pusat
maritim antarabangsa perdagangan

-Terdapat
pelabuhan-
pelabuhan
semulajadi yang 1878- timur Sabah daripada Sultan Sulu
strategik

Sebelum pertapakan SBUB, Pulau Balambangan

dan Labuan telah dikuasai British

Pulau Balambangan Pulau Labuan Baron Von Overbeck bekerjasama dengan

Alfred & E Dent
1763, Alexander 1846-Sultan Brunei
Dalrymple serahkan Labuan
memacakkan bendara kepada JB
British -lanun dihapuskan
-melindungi
Kebenaran diperolehi perdagangan Torrey jual haknya kepada Von Overbeck
daripad Sultan Sulu -JB gabenor pertama

Disebabkan masalah
lanun, British
meninggalkan pada
1881- Alfred & E Dent menubuhkan British
1805
North Borneo Associaton. Piagam diperoleh
kemudiannya

1888- Borneo Utara menjadi naungan British.

SBUB memerintah hingga 1942

3
 SEJARAH BAB 5: PENTADBIRAN BARAT DI SABAH DAN SARAWAK

-Ketua bergaji Datu Imam, Datu

menguti cukai , Hakim
Perluasan Kuasa Syarikat Borneo Utara British jaga keamanan CYB
(SBUB) -Ketua Anak mewujudkan
Negeri bergelar Datu Menteri,
1. Kerajaan British memberi piagam kepada OKK membantu Datu Pahlawan,
SBUB sebagai wakil kerajaan British Pegawai Daerah Datu Bentara
2. Syarat-syarat Piagam: -Ketua Anak dan Datu Amar
a) SBUB menerima penasihat Brtish Negeri juga -pembesar tidfak
b) SBUB memelihara adat resam, agama dilantik hakim mengutip cukai
penduduk tempatan -undang adat
c) SBUB memerintah dengan adil dan tempatan
d) SBUB melantik pegawai tadbir diakui asal dikekalkan
Brtish Pntdbirn Rujuk Carta Rujuk Carta
e) SBUB tidak boleh serahkan Sabah Brhirarki Organisasi- Buku Organisasi- Buku
kepada pihak lain Teks Ms (127) Teks Ms (127)
3. 2 matlamat SBUB- eklploitasi sumber Pntdbirn -Pentadbir ialah Sistem pecah
ekonomi & mempertahan halk masyarakat Brasas pegawai daerah dan perintah
tempatan Kaum -pntdbiran diamalkan
4. Presiden pertama SBUB: Sir Rutherdord berasaskan -Melayu,Iban
Alcock, Gabenor : William Hood Treacher peribumi dan Cina
Ketua-ketua Melayu-tadbiran
etnik dipilih Cina- ekonomi
berdasrkan Iban-tentera
5.0 Bentuk Pentadbiran Barat di Sabah & kpkrn/keblhan Jwatn untuk
Sarawak Iban-
Temenggung
Jwt utk Cina-
Kapitan dan
Sabah Sarawak Kangchu
Pmbhg 5 residensi JB-3 bhg
Wilayah Pantai Timur , CB-2 bhg Perun- Undng2 Barat & -undg2 8 perkara
Pantai Barat, Bhg=> dangan Tptn Mahkmh
Pedalaman , daerah & kg Mhakmaga Residen diadili
Tawau dan Anak Negeri oleh residen
Kudat diadili Ketua -ada mahkamah
Semua residensi Anak Negeri Cina utk Cina
membentuk 17 Mahkamah Mahkamah Adat
daerah Majistret diadil -untuk penduduk
Residensi Pegawai Daerah tmpatn
diketuai residen Mahkamah
Daerah diketuai Majistret- guna
Pegawai Daerah undang2 Barat

Pgekaln -Ketua pribumi Dinasti Brooke

Pembsr tbhg kepada melibatkan
Tmptn =Ketua diakui & pembesar
tidak diakui tempatan dalam
-Ketua anak pentadbiran
negeri “diakui” -menampung
kerja dengan kekurangan
SBUB diberi gaji pegawai eropah
3 institusi: -kalangan datu
Inst Ketua Anak terlibat- Datu
Negeri, Ketu Kg, Temenggung,
Mahkamah Anak Datu Patinggi,
Negeri Datu Bandar,

4
 SEJARAH BAB 5: PENTADBIRAN BARAT DI SABAH DAN SARAWAK

zyz@irm@z Julai , 2023