1

Tingkatan 3 Sejarah Date: 23/6 (Bumiko) & 24/6 (Boulevard)

Bab 5 Pentadbiran Barat Di Sarawak Dan Sabah 砂拉越和沙巴的西
方行政
Extra information 5.1 Sistem Pentadbiran Tempatan Di Sarawak
1. Sungai Kerajaan
• Wilayah yang berada di bawah kekuasaan Sultan Brunei. 文莱苏丹管辖
的领土。
• Tidak boleh diwarisi oleh kerabat sultan. 不能由苏丹的亲属继承。
• Merupakan pegangan bakal sultan, jika sultan yang memerintah meninggal
dunia. 如果执政的苏丹去世，是未来苏丹的财产。
• Contoh: Sungai Baram

2. Sungai Kuripan
• Wilayah anugerah oleh sultan kepada pembesar. 苏丹授予治安法官的领
土。
• Terdiri daripada wazir, menteri dan pembesar daerah. 由大臣、部长和区
长组成。
• Wilayah ini masih boleh menjadi pegangan sultan dan baginda berhak
memperoleh cukai. 该领土仍可由苏丹持有，他有权征税。
• Wilayah ini tidak boleh diwarisi oleh pemegang anugerah tersebut. 该领
土不能由拥有此地者透过赐给来继承。
• Wakil sultan atau pembesar akan mentadbir kawasan. 苏丹或酋长/大臣
的代表将管理该地区。
• Contoh: Sungai Sarawak

3. Sungai Tulin
• Wilayah pegangan bersifat pusaka dan boleh diwarisi 控股领土是遗传的，
可以继承
• Ia hanya akan diambil alih oleh sultan jika pemegangnya tidak lagi
mempunyai keturunan 只有当它的持有者不再有后代时，它才会被苏丹
接管

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 2

• Contoh: Sungai Limbang dan Sungai Lawas di bawah pegangan Pangeran

Temenggung Brunei dan Datu Pengeran Abu Bakar.

5.2 Peluasan Kuasa Dinasti Brooke di Sarawak

Peluasan kuasa Barat di Sarawak dilakukan oleh pihak persendirian, iaitu
James Brooke. Kekayaan Sarawak terutamanya sagu, antimoni dan emas
menarik perhatian James Brooke untuk menguasai Sarawak. Beliau
menggunakan pelbagai strategi untuk meluaskan kuasanya. Selain itu,
perpecahan politik di Sarawak dan alasan kegiatan pelanunan digunakan
sepenuhnya oleh James Brooke hingga akhirnya beliau berjaya memperoleh
Sarawak daripada Kesultanan Brunei. Seterusnya, James Brooke dan
keluarganya berusaha meluaskan kuasa mereka ke seluruh Sarawak. 在砂
拉越扩张西部权力是由一个私人政党，即詹姆斯· 布鲁克（James
Brooke）完成的。砂拉越的财富，特别是西米，锑和黄金吸引了詹姆
斯·布鲁克（James Brooke）的注意，以统治砂拉越。他运用各种策略
来扩大自己的力量。除此之外，James Brooke 充分利用了砂拉越的政
治分歧和海盗借口，直到他最终设法从文莱苏丹国手中收购了砂拉越。
接下来，詹姆斯·布鲁克（James Brooke）和他的家人寻求在沙捞越各
地扩展权力。
1) Sarawak Ketika Kehadiran James Brooke 詹姆斯·布鲁克（James
Brooke）在场期间的砂拉越
– kawasan Sungai Sarawak merupakan kawasan ekonomi yang penting. 砂
拉越河地区是重要的经济区。
– Sultan Brunei menghantar Pengiran Indera Mahkota ke kawasan ini
sebagai pembesar Brunei untuk menguasai ekonomi. 文莱苏丹派出彭尼兰
（Pengiran Indera Mahkota）作为文莱的统治者到该地区控制经济。
– Pada tahun 1820-an, kalangan masyarakat Melayu bertumpu di Lidah
Tanah yang terletak di sekitar Sungai Sarawak. Kawasan ini menjadi pusat
perdagangan dan pentadbiran. Kawasan ini sangat strategik kerana mampu
mengawal kegiatan perdagangan sungai dan kawasan pedalaman. 1820 年
代，马来人社区集中在砂拉越河附近的 Lidah Tanah 土地上。该地区

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 3

成为贸易和行政中心。该地区非常具有战略意义，因为它能够控制河
流和内陆地区的贸易活动。
a) Sultan Omar Ali – Sultan Brunei yang mentadbir wilayah Sarawak pada
Saifuddin II, Sultan tahun 1827 berhasrat mengawal kegiatan perdagangan di
Brunei Sarawak. 1827 年统治沙捞越省的文莱苏丹打算控制砂
拉越的贸易活动。
– Pengiran Indera Mahkota mendirikan pusat pentadbiran
di Kuching. Pengiran Indera Mahkota 在古晋设立了行政
中心。
– menimbulkan perbalahan dengan pembesar tempatan
kerana mengenakan cukai yang tinggi dan kerahan tenaga.
因征收高额税款和征兵而与当地治安官/大臣/高官起争
议。
– penentangan dipimpin oleh Datu Patinggi Ali yang ingin
membebaskan Sarawak daripada cengkaman Pengiran
Indera Mahkota. 抵抗运动是由达图·帕丁吉·阿里（Datu
Patinggi Ali）领导的，他希望将砂拉越从彭吉兰·德
拉·德·马赫科塔（Pengiran Indera Mahkota）的手中解放
出来。
b) Pengiran Raja – Dihantar oleh Sultan Brunei untuk menyelesaikan
Muda Hashim masalah di Sarawak. 由文莱苏丹派遣，以解决砂拉越的
问题。
– merupakan bapa saudara Sultan Brunei. 是文莱苏丹的叔
叔。
– berusaha memujuk Datu Patinggi Ali dan pembesar
Melayu, namun gagal. 试图说服达图·帕丁吉·阿里和马来
酋长/大臣/高官，但失败了。
– beliau meminta bantuan James Brooke. 他要求詹姆斯·布
鲁克（James Brooke）的帮助。
c) James Brooke – mencari peluang untuk mendapatkan Sarawak. 寻找机会
得到砂拉越。
– pada peringkat awal, menjalankan aktiviti pengembaraan
di antara Sarawak dan Singapura dengan kapalnya Royalist.

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 4

在早期阶段，他的皇家船将在砂拉越和新加坡之间进
行航行活动。
– mendapat sokongan pihak British melalui angkatan
tentera laut. 通过海军获得了英国政府的支持。
– menerima pelawaan Pengiran Raja Muda Hashim untuk
menyelesaikan masalah di Sarawak. 接受 Pengiran Raja
Muda Hashim 的邀请解决砂拉越的问题。
– James Brooke mengenakan syarat iaitu Pengiran Raja
Muda Hashim perlu menyerahkan Sarawak kepada beliau.
姆斯·布鲁克（James Brooke）施加了一个条件，即蓬
吉兰·拉贾·穆达·哈辛（Pengiran Raja Muda Hashim）必
须将砂拉越交给他。
d) Datu Patinggi Ali – pembesar tempatan di Sarawak. 砂拉越的当地大臣/高
官。
– melakukan penentangan terhadap pentadbiran Brunei
pada tahun 1836. 1836 年反对文莱政府。
– menentang tindakan-tindakan wakil Sultan Brunei yang
menjejaskan kehidupan masyarakat tempatan. 反对文莱苏
丹代表影响当地社区生活的行动。
– bersetuju berunding dengan James Brooke dan
menamatkan penentangan terhadap Brunei. 同意与詹姆
斯·布鲁克（James Brooke）进行谈判，并结束对文莱
的抵抗。

2) James Brooke mendapatkan kuasa pemerintahan 詹姆斯·布鲁克

（James Brooke）获得了政府的权力
James Brooke menggunakan kesempatan terhadap masalah yang berlaku di
Sarawak sehingga berjaya menyelesaikannya. James Brooke menggunakan
empat strategi dalam usaha mencapai matlamatnya. 詹 姆 斯 · 布 鲁 克
（James Brooke）充分利用了砂拉越发生的问题，成功地解决了这些
问题。詹姆斯·布鲁克（James Brooke）使用四种策略来实现自己的目
标。

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 5

a) – James Brooke berunding dengan Pengiran Raja Muda Hashim

Rundingan apabila diminta untuk menyelesaikan pertelingkahan yang berlaku di
谈判 Sarawak. 詹姆斯·布鲁克（James Brooke）在被要求解决砂拉越
（ Sarawak ） 的 争 端 时 ， 与 蓬 吉 拉 （ Pengiran Raja Muda
Hashim）谈判。
– Dalam rundingan inilah Pengiran Raja Muda Hashim menawarkan
Sarawak kepada James Brooke dan tawaran ini dilakukan sebanyak
2 kali sebelum James Brooke menerimanya. 在 这 次 谈 判 中 ，
Pengiran Raja Muda Hashim 将砂拉越提供给 James Brooke，并且
在 James Brooke 接受之前两次提出了这提供。
b) Ugutan – 2 kali ugutan dilakukan oleh James Brooke. Pertama terhadap
威胁 Pengiran Raja Muda Hashim yang cuba berdolak-dalik dan tidak
bersetuju dengan rundingan yang dilakukan sebelumnya iaitu
menyerahkan Sarawak kepadanya. Bagi menyelesaikan masalah ini
James Brooke mengugut Pengiran Raja Muda Hashim dengan
bersedia menyerang kedudukan Pengiran Raja Muda Hashim di
Kuching. 詹姆斯·布鲁克（James Brooke）带出了 2 个威胁。第
一次是反对 Pengiran Raja Muda Hashim 的，后者试图翻来复去
不同意先前的谈判，即将砂拉越移交给他。为了解决这个问
题，詹姆斯·布鲁克（James Brooke）准备攻击彭吉兰·拉贾·穆
达·哈辛（Pengiran Raja Muda Hashim）在古晋的阵地，威胁彭
吉兰·拉贾·穆达·哈辛。
– disebabkan ini Pengiran Raja Muda Hashim bersetuju
menyerahkan pemerintahan Sarawak kepada James Brooke. 因此，
Pengiran Raja Muda Hashim 同意将砂拉越的统治移交给 James
Brooke。
– ugutan kedua ialah dilakukan secara tidak langsung kepada
pemerintah Brunei, Sultan Omar Ali Saifuddin apabila James Brooke
hadir ke Brunei diiringi oleh angkatan tentera laut British. 第二次是
在詹姆斯·布鲁克（James Brooke）在英国海军的陪同下来到文
莱时，间接对文莱的统治者苏丹·奥马尔·阿里·萨伊夫丁（Sultan
Omar Ali Saifuddin）进行第二次威胁的。
– kehadiran James Brooke adalah untuk mengesahkan penyerahan
Sarawak seperti yang dilakukan oleh Pengiran Raja Mudah Hashim.

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 6

詹姆士·布鲁克（James Brooke）的在场是为了确认砂拉越的提
交 ， 就 像 彭 吉 兰 · 拉 贾 · 穆 达 · 哈 辛 （ Pengiran Raja Mudah
Hashim）所做的那样。
– Tindakan James Brooke menyebabkan Sultan bersetuju
mengesahkan penyerahan Sarawak tersebut. 詹姆斯·布鲁克（James
Brooke）的举动导致苏丹同意确认提交砂拉越。
c) i) Perjanjian 1841 James Brooke dengan Pengiran Raja Muda
Perjanjian Hashim
协议 • James Brooke memerintah Sarawak dan menguasai hasilnya. 詹姆
斯·布鲁克（James Brooke）统治着砂拉越（Sarawak），并控
制了结果。
• James Brooke harus menghormati dan memelihara undang-
undang dan adat Melayu. 詹姆斯·布鲁克（James Brooke）必须
尊重和维护法律和马来风俗。

ii) Perjanjian 1842 James Brooke dengan Sultan Brunei Sultan

Omar Ali Saifuddin
• Sultan Brunei menyerahkan Sarawak dari kawasan Tanjung Datu
ke Sungai Samarahan. 文莱苏丹将砂拉越从丹戎达地区到萨马
拉汉河移交给 James Brooke。
• semua hasil pendapatan kawasan ini diserahkan kepada James
Brooke. 该领域的所有收益都移交给了詹姆斯·布鲁克。
• James Brooke mestilah memberikan ufti tahunan sebanyak 2,500
Dolar Sepanyol kepada Sultan Brunei. 詹姆斯•布鲁克（James
Brooke）必须向文莱苏丹每年缴纳 2500 欧元的贡品。
• tidak boleh campur tangan dalam hal adat dan agama penduduk
tempatan. 不可干预当地人民的习俗和宗教。
• tidak bole dipindah milik tanpa kebenaran Sultan Brunei. 未经文
莱苏丹允许，不得转让。
• Sultan Brunei mengiktiraf James Brooke sebagai Raja Putih
Sarawak. 文莱苏丹承认詹姆斯·布鲁克为砂拉越的白国王。

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 7

d) – James Brooke turut menggunakan kekuatan ketenteraan dalam

Ketenteraan usahanya untuk mendapatkan kuasa di Sarawak. 詹姆斯·布鲁克
军队 （ James Brooke ） 还 动 用 了 军 事 力 量 来 争 取 在 砂 拉 越
（Sarawak）的权力。
– Bantuan ketenteraan diperoleh melalui sokongan kapal HMS Dido
yang dimiliki oleh angkatan tentera laut British. 通过英国海军拥有
的 HMS Dido 舰的支持获得了军事援助。
– Kapal ini digunakan bagi memerangi ancaman lanun ynag
mengganggu perdagangan dan ketenteraman Sarawak. 该船用于抵
抗破坏砂拉越贸易与和平的海盗威胁。
Tahukah Anda? Teks book page 116
Fort Margherita dibina pada tahun 1878 dan siap sepenuhnya pada tahun
1879 serta mengambil nama isteri Raja Charles Brooke. Kos pembinaannya
ialah 8100 Dolar Sepanyol. 玛格丽特堡始建于 1878 年，并于 1879 年全
面竣工，并以国王查尔斯·布鲁克（Charles Brooke）的妻子的名字命
名。它的建造费用是 8100 西班牙美元。
3) Pengukuhan Kuasa James Brooke 加强詹姆斯·布鲁克的力量
i) Kekuatan – James Brooke memperoleh bantuan dan sokongan daripada
tentera 军力 tentera laut British. 詹姆斯·布鲁克（James Brooke）获得了
英国海军的帮助和支持。
– Kapal perang HMS Dido berjaya menghancurkan kubu kuat
orang Iban di Sungai Saribas dan Sungai Skrang. 战舰 HMS
Dido 成功摧毁了在 Sungai Saribas 和 Sungai Skrang 的伊
班族群的防御保垒。
ii) Menentang – James Brooke menganggap kebangkitan orang tempatan
kebangkitan sebagai lanun. 詹姆斯·布鲁克（James Brooke）认为当地
orang tempatan 人的崛起是海盗。
反对当地人民 – isu ini menjadi alasan tindakan meluaskan kuasa di kawasan
的起义 orang Iban sebagai tindakan yang sah dan mendapat sokongan
British. 这个问题成为采取行动扩大权力在伊班族群地区
的理由，这是一项合法行动，并得到了英国的支持。
iii) – James Brooke berjaya memperoleh sokongan daripada
Memperoleh sebahagian orang tempatan termasuklah sebahagian orang

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 8

sokongan Melayu dan Iban. 詹姆斯·布鲁克（James Brooke）成功获

sebahagian 得了一些当地人的支持，包括一些马来人和伊班人。
masyarakat
tempatan
获得部分当地
社区的支持
iv) Mengambil – Di Mukah, James Brooke menyokong Pengiran Matusin
kesempatan yang berkonflik dengan Pengiran Ersat. Pengiran Ersat dan
daripada anaknya Pengiran Nipa lebih dihormati oleh penduduk
pertelingkahan tempatan. Brooke menyokong Pengiran Matusin hingga
yang wujud membolehkan Brooke memecahkan kekuatan masyarakat
dalam tempatan di Mukah. 在 沐 胶 ， 詹 姆 斯 · 布 鲁 克 （ James
masyarakat Brooke）支持与 Pengiran Ersat 发生冲突的蓬吉拉·马图辛
tempatan 利 用 （ Pengiran Matusin ） 。 Pengiran Ersat 和 他 的 儿 子
当地社区中存 Pengiran Nipa 受到当地人的尊重。布鲁克支持 Pengiran
在的冲突 Matusin，使布鲁克能够打破沐胶当地社区的力量。
v) – James Brooke berjaya menyingkirkan tokoh tempatan yang
Menghapuskan menentangnya. 詹姆斯·布鲁克（James Brooke）成功摆脱
tokoh tempatan 了反对他的当地人士。
yang – Sharif Masahor yang dituduh terlibat dalam pakatan
menentang menyingkirkan Brooke dibuang ke Singapura. 谢里夫·马萨
kedudukannya
豪尔（Sharif Masahor）被指控参与一项旨在摆脱布鲁克
消除反对他立
的协定，被驱逐到新加坡。
场的当地人物
– Datu Patinggi Abang Abdul Ghafur bin Abang Qahar pula
dibuang ke Melaka (被流放到马六甲).
vi) – Benteng dan kubu yang dilengkapi dengan meriam didirikan
Memperkukuh di kawasan yang strategik bagi mengawal kawasan tersebut.
pertahanan 在战略地区竖立了装备有加农炮的堡垒和防御工事，以
Sarawak 控制该地区。
加强砂拉越的 – kubu di Sungai Skrang dibina pada tahun 1849 selepas
防御 Perang Beting Maru tamat bagi memerhati pergerakan kaum
Iban Skrang daripada menentang pentadbiran Brooke di
kawasan tersebut. Tahun 1849, kubu ini dinamakan Fort
James. Perang Beting 战争结束后，于 1849 年在 Skrang 河上

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 9

建了一座堡垒，以观察 Skrang 伊班人民的运动，反对该

地区的 Brooke 政府。 1849 年，堡垒更名为詹姆斯堡。
– pada tahun 1862, Renjer Sarawak ditubuhkan bagi
mengawasi keamanan dan pertahanan. 1862 年，砂拉越游骑
兵成立，负责监督安全和防御。
vii) Sokongan – Dalam usaha meluaskan kuasa di Sarawak, James Brooke
Kewangan 经 memperoleh sokongan kewangan daripada pemodal Eropah
济支持 terutama Baroness Angela Burdett-Counts. 为了扩大在砂拉
越的势力，詹姆斯·布鲁克获得了欧洲资本家，特别是安
吉拉·伯迪特·伯爵男爵夫人的财政支持。

4) Kronologi Peluasan Kuasa Dinasti Brooke 布鲁克王朝权力扩张年表

i) Tahun • James Brooke memperoleh kawasan Kuching, kemudiannya
1841 merangkumi kawasan dari Tanjung Datu ke Sungai
Samarahan. 詹姆斯·布鲁克（James Brooke）收购了古晋
（ Kuching ） 地 区 ， 然 后 覆 盖 了 从 丹 戎 达 tu （ Tanjung
Datu）到三马拉汉河的地区。
• Sejak tahun 1840-an, James Brooke berjaya menguasai Batang
Lupar dan Sungai Saribas. 自 1840 年代以来，詹姆斯·布鲁
克 （ James Brooke ） 设 法 控 制 了 巴 当 · 卢 帕 （ Batang
Lupar）和双溪 Saribas。
ii) Tahun • Penentangan orang Iban di Saribas dan Batang Lupar berjaya
1853 ditumpaskan dengan menggunakan alasan menghapuskan
lanun. 以消灭海盗为借口，成功击败了在萨里巴斯和巴塘
鲁帕的伊班人的抵抗。
• Sadong, Batang, Lupar, Saribas dan Kalaka berjaya diperoleh
oleh James Brooke. Sebagai balasan, separuh daripada hasil
pendapatan wilayah ini diberikan kepada Sultan Abdul
Mumin. James Brooke 成 功 收 购 了 Sadong ， Batang ，
Lupar，Saribas 和 Kalaka。作为回报，该省一半的收入都
给了苏丹阿卜杜勒·穆敏（Sultan Abdul Mumin）。
iii) Tahun • Sultan Abdul Mumin menyerahkan Sungai Rajang kepada
1861 James Brookes dengan bayaran 4500 dolar Sepanyol setahun

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 10

kerana membantu menghapuskan kebangkitan orang

tempatan. 苏丹阿卜杜勒·穆敏（Sultan Abdul Mumin）每年
以 4500 欧元的价格将拉让河（Rajaang River）移交给詹
姆斯·布鲁克斯（James Brookes），以帮助抵制当地的起
义。
• kawasan yang terlibat termasuklah Oya, Mukah, Tatau dan
Bintulu. 涉及的地区包括 Oya，沐胶，达岛和民都鲁。
iv) Tahun • Orang Kayan yang mendiami kawasan Sungai Baram bangun
1883 menentang Kesultanan Brunei. 居 住 在 巴 拉 姆 河 地 区 的
Kayan 人民与文莱苏丹国抗衡。
• Charles berjaya mendapatkan Baram dan seluruh lembangan
Sungai Baram daripada Sultan Brunei dengan bayaran ufti
sebanyak 4200 Dolar Sepanyol setahun. 查尔斯成功从文莱
苏丹获得了巴拉姆和整个巴拉姆河流域，每年的贡费为
4200 西班牙美元。
v) Tahun • kawasan di Sungai Trusan diperoleh oleh Charles Brooke
1885 dengan bayaran 4500 Dolar Sepanyol yang diserahkan kepada
Temenggung kerana kawasan itu di bawah penguasaan beliau.
查鲁斯·布鲁克收购了 Trusan River 上的该地区，并支付了
4500 西班牙语的费用，并在该地区的控制下将其移交给
了 Temenggung。
• tindakan ini diambil bagi membolehkan isu pembunuhan
beberapa peniaga Sarawak oleh orang Murut di kawasan itu
dapat diselesaikan. 采取这一行动是为了解决该地区的穆鲁
特人谋杀砂拉越商人的问题。
vi) Tahun • Limbang diperoleh Charles Brooke pada tahun 1890. 林梦在
1890 1890 年被查尔斯·布鲁克（Charles Brooke）收购。
• tindakan ini dilakukan apabila penduduk Limbang bersetuju
untuk menyertai Sarawak. 当林梦人民同意加入砂拉越时，
便采取了这一行动。
• bayaran sebanyak 600 Dolar Sepanyol kepada Sultan Brunei.
向文莱苏丹支付 600 西班牙美元。

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 11

vii) Tahun • Pada 12 Januari 1905, kerajaan Sarawak memperoleh hak

1905 terhadap Lawas yang sebelum itu dimiliki oleh SBUB. 1905
年 1 月 12 日，砂拉越政府获得了 SBUB 先前拥有的 Lawas
的权利。
• sempadan Sarawak masih dikekalkan hingga kini. 砂拉越的
边界一直维持到今天。
Jelaslah bahawa kelicikan dan kemampuan James Brooke menggunakan
pelbagai strategi membolehkannya berjaya mendapatkan Sarawak daripada
Sultan Brunei. Perpecahan dan konflik masyarakat tempatan memudahkan
usaha James Brooke ini. Dalam hal ini, sejarah membuktikan bahawa
tanpa sifat bersatu padu dan berwaspada, orang asing akan lebih mudah
untuk mengambil alih kuasa dan seterusnya menguasai negara kita. 显
然，詹姆斯·布鲁克的狡猾和运用各种策略的能力使他成功地从文莱
苏丹手中夺走了砂拉越。当地社区的分裂和冲突为詹姆斯·布鲁克的
努力提供了便利。在这方面，历史证明，如果没有团结和警惕的性
质，外国人将发现更容易接管权力并反过来统治我们的国家。

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 12

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 13

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 14

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 15

F2 BAB 2 REVISION

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center

 16

Copyrighted @ Pusat Tuisyen Center