BAB 5 : PENTADBIRAN BARAT DI SARAWAK DAN SABAH

5.1 ; LATAR BELAKANG PEMERINTAHAN TEMPATAN

5.2 ; PELUASAN KUASA DINASTI BROOKE DI SARAWAK

5.3 ; PELUASAN KUASA SYARIKAT BORNEO UTARA

BRITISH DI SABAH

5.4 BENTUK PENTADBIRAN BARAT DI SARAWAK

NOTA RINGKAS ;
Dapat mengetahui latar belakang pemerintahan tempatan sebelum kedatangan kuasa-
kuasa luar ke Sarawak dan Sabah.

Memahami kronologi Sarawak sebelum dan semasa kurun ke-19.

Menghuraikan keistimewaan Sabah yang menarik perhatian SBUB untuk menguasainya.

Menerangkan bentuk pentadbiran Barat yang diperkenalkan di Sarawak dan Sabah.

 5.1; Latar belakang pemerintahan tempatan di Sarawak dan Sabah

1. Senaraikan sistem pemerintahan tempatan yang wujud di Sarawak dan Sabah

SISTEM PEMERINTAHAN TEMPATAN DI SARAWAK SISTEM PEMERINTAHAN TEMPATAN DI SABAH

1. Sistem kesukuan 1. Sistem Kesukuan
2. Sistem pentadbiran tempatan 2. Sistem pentadbiran tempatan
3. Sistem Kedatuan 3. Sistem Ketua bebas

2. Nyatakan sistem pemerintahan tempatan sebelum kedatangan Barat

1. Dipengaruhi oleh sistem pentadbiran

Kesultanan Brunei
(kata singkatan; KB)

2. Terbahagi kepada Sungai Kerajaan,

6. Orang kaya mentadbir kawasan Sungai Tulin dan Sungai Kuripan
pendalaman (kata singkatan; ST dan SK)
Sistem pentadbiran

di

Sarawak
3. Kawasan Sungai Sarawak diperintah
5. Kuasa Kesultanan Brunei adalah ber-
oleh
asaskan kepada sistem penguasaan
Datu Patinggi ,Datu Bandar dan Datu
tanah
Temenggung

4. Pentadbiran sultan diwakili pembesar

tempatan

3. Terangkan Sistem Kedatuan di Sarawak dengan Sistem Ketua Bebas di Sabah.

Sistem Kedatuan Sistem ketua Bebas

Merupakan sistem pemerintahan tradisi masyarakat Pada abad ke-17 dan 18,dijalankankan di kawasan yang
Melayu Sarawak yang berpusat di sekitar Sungai kuasa Sultan Brunei dan Sulu agak lemah dan tidak
Sarawak berkesan. Sistem ini bergantung pada kemampuan
individu untuk memerintah kawasan yang dikuasainya.

Kerajaan Sawaku antara kerajaan awal yang yanng
terletak di sekitar Sungai Sarawak yang ditadbir oleh
Datu Merpati Jepang
Keturunan Datu Merpati Jepang memakai gelaran
Datu Patinggi, Datu Bendahara(Datu Bandar) dan Datu
Temenggung
Sewaktu pengaruh Kesultanan Brunei, golongan
pembesar menjadi wakil pihak Sultan Brunei
Berkuasa mentadbir Sarawak tanpa campur tangan
Kesultanan Brunei
Mempunyai sikap berani dan keperwiraan seorang
tokoh yang mencabar kewibawaan Sultan di
kawasannya.
Mempunyai pertalian keluarga dengan Sultan Brunei
atau Sultan Sulu
Mempunyai undang-undang tersendiri dan tidak
mengiktiraf kuasa lain
Ketua Bebas yang terkenal ialah Syarif Osman yang
berkuasa di Daerah Marudu dan Datu Kerunding yang
berkuasa di daerah Tungku.
 5.2 ; Peluasan Kuasa Dinasti Brooke di Sarawak

1. Galurkan pemerintahan di Sarawak pada 1830 hingga 1840-an

Sultan Omar Ali Saifuddin II
Mentadbir wilayah Sarawak
pada tahun 1827.
Berhasrat mengawal
kegiatan perdagangan di
Sarawak.
Melantik Pengiran Indera
Mahkota untuk mendirikan
pusat pentadbiran di
Kuching.
Pengiran Raja Muda Hashim
Merupakan bapa saudara
.kepada Sultan Brunei.
Dihantar oleh Sultan Brunei
untuk menyelesaikan
masalah di Sarawak.
Berusaha memujuk Datu
Patinggi Ali dan pembesar
Melayu, namun gagal.
Beliau meminta bantuan
James Brooke.
Datu Patinggi Ali James Brooke
Merupakan pembesar
tempatan di Sarawak. Mencari peluang untuk
Melakukan penentangan mendapatkan Sarawak.
di Sarawak pada tahun Menjalankan aktiviti
1836. pengembaraan diantara
Menentang wakil Sultan Sarawak dan Singapura dengan
Brunei yang menjejaskan kapal Royalist.
kehidupan masyarakat
tempatan. Mendapat sokongan pihak
Bersetuju berunding British melalui angkatan tentera
dengan James Brooke dan laut.
menamatkan
penentangan terhadap Menerima pelawaan Pengiran
Brunei Raja Muda Hashim untuk

2. James Brooke mendapatkan kuasa pemerintahan Sarawak dengan menggunakan empat strategi dalam usaha
mencapai matlamatnya.
Sila isi tempat kosong tersebut.

EMPAT STRATEGI

STRATEGI CARA DILAKSANAKAN

1. RUNDINGAN  James Brooke berunding dengan Pengiran Raja Muda Hashim

untuk menyelesaikan pertelingkahan yang berlaku di Sarawak.
 Semasa rundingan, Pengiran Raja Muda Hashim menawarkan
Sarawak kepada James Brooke.
 Tawaran sebanyak dua kali sebelum James Brooke
menerimanya.

2. UGUTAN  Ugutan Pertama; Pengiran Raja Muda Hashim cuba berdolak –

dalik untuk menyerahkan Sarawak kepada James Brooke.
 James Brooke mengugut akan menyerang Pengiran Raja Muda
Hashim di Kuching.
 Ugutan Kedua; dilakukan oleh James Brooke terhadap Sultan
Omar Ali Saifuddin semasa hadir ke Brunei diiringi oleh
angkatan tentera laut British
 Lawatan ke Brunei adalah untuk mengesahkan penyerahan
Sarawak yang dilakukan oleh Pengiran Raja Muda Hashim.
3. Perjanjian Berlaku dua perjanjian pada tahun 1841 dan 1842
i. PERJANJIAN 1841
Antara James Brooke dengan Pengiran Raja Muda
Hashim.
 James Brooke memerintah Sarawak dan menguasai
hasilnya.
 James Brooke harus menghormati dan memelihara
undang- undang dan adat Melayu.
ii. PERJANJIAN 1842 Antara
James Brooke dengan Sultan Brunei, Sultan Omar Ali
Saifuddin.
 Sultan Brunei menyerahkan Sarawak dari kawasan
Tanjung Datu ke Sungai Samarahan

 Semua hasil pendapatan diserahkan kepada James

Brooke.
 James Brooke perlu memberikan ufti tahunan
sebanyak 2,500 Dolar Sepanyol kepada Sultan Brunei.
 Tidak boleh campur tangan dalam hal adat dan agama
penduduk tempatan.
 Sultan Brunei mengiktiraf James Brooke sebagai Raja
Putih Sarawak.

4. KETENTERAAN  Menggunakan kekuatan ketenteraan dalam usaha untuk

mendapatkan kuasa di Sarawak.
 Bantuan Ketenteraan melalui sokongan Kapal HMS Dido
yang dimiliki oleh angkatan tentera laut British.
 Kapal ini digunakan untuk mengatasi ancaman lanun yang
menganggu perdagangan dan ketenteraman Sarawak.
5.3 PELUASAN KUASA SYARIKAT BORNEO UTARA BRITISH DI SABAH
1. Faktor –faktor Sabah menjadi tarikan pemodal Asing ; isikan jawapan yang bersesuaian.

Berada ditengah- tengah laluan perdagangan

antara China dan Singapura
Sabah berhampiran dengan Pulau Palawan
Merupaka laluan maritim bagi kapal- kapal
dagang untuk belayar ke China dan Jepun.
1. Kedudukan Aktiviti perdagangan penting yang melibatkan
Strategik Kepuluauan Sulu hingga New Guinea dan
Australia.
Mempunyai pelabuhan semula jadi yang strategik
Terlindung daripada tiupan angin monsun
Merupakan pelabuhan utama di Teluk Gaya

Hasil ekonomi yang terkenal seperti sarang burung,

sagu,rotan,gamat,getah perca dan sirip ikan yu
sudah lama memasuki pasaran antarabangsa.
Didagangkan oleh masyarakat tempatan dengan
pedagang-pedagang asing yang datang ke Sabah
Permintaan yang tinggi oleh pasaran China
2. Kekayaan terhadap sarang burung
Ekonomi Pedagang Barat yang ingin ke China akan
membawa sarang burung sebagai barang dagangan
yang penting.
Mempunyai kawasan dataran dan lembah yang
subur untuk tanaman seperti indigo dan kapas .
Pertanian komersial berkembang dengan luas.

Info murid:

Indigo: merupakan tanaman yang mampu

Menghasilkan warna semulajadi yang
Digunakan dalam industri mewarna tekstil.
2. PERTAPAKAN SYARIKAT BORNEO UTARA BRITISH (SBUB).
Tuliskan jawapan yang bersesuaian.

Charles Lee
Moses menyewa Moses menjual haknya kepada J.W Torrey dan T.B
Sultan Brunei Sabah daripada Harris dan menjadikan Kimanis sebagai pusat
Sultan Brunei kegiatan perdagangan mereka.
pada tahun 1865
selama 10 tahun.

Alfred dan Edward Dent

Baron Gustavus Von Overbeck bekerjasama dengan memajak Pantai Timur Sabah
Alfred dan Edward Dent memajukan Sabah daripada Sultan Sulu pada tahun
1878.

Pada bulan Julai 1881, Alfred Dent dan adiknya

Torrey menjual haknya menubuhkan British North Borneo Provisional
kepada Baron Gustavus Association Ltd. dan mendapat status piagam
Von Overbeck (Charter) pada 1 November 1881

Pada tahun 1888, Borneo Utara menjadi negeri

naungan British. Pihak SBUB berupaya
memerintah Borneo Utara hingga tahun 1942
5.4 BENTUK PENTADBIRAN BARAT DI SARAWAK DAN SABAH
1. Isikan tempat kosong tersebut.
Pembahagian
wilayah
Pemantapan
Pentadbiran di
Sarawak dan
Sabah
Perundangan
2 Sila jawab soalan tersebut.
Pengekalan Pembesar Tempatan Di Sarawak
1. Dinasti Brooke melibatkan kalangan pembesar
tempatan dalam sistem pentadbiran atas nama
dasar amanah.
2. Dasar ini digunakan bagi mengisi kekurangan
pegawai-pegawai Eropah yang jumlahnya kecil.
3. Penglibatan orang tempatan seperti kalangan Datu,
iaitu Datu Patinggi., Datu Bandar, Datu Temenggong
serta dua jawatan baharu, iaitu Datu Imam dan Datu
Hakim.
4. Ketika zaman Charles Vyner Brooke, beberapa
gelaran diwujudkan iaitu,Datu Menteri,Datu
Pahlwan,Datu Temenggong serta Datu Bentara dan
Datu Amar.
5. Para pembesar tidak lagi dibenarkan mengutip
cukai,sebaliknya diberikan gaji dan peranan
membantu pentadbiran.
Pengekalan
golongan elit
tempatan
Pentadbiran
berasaskan
kaum
Pentadbiran
berhierarki
Pengekalan Institusi Peribumi di Sabah
1. Bagi menjamin kecekapan dan pentadbiran yang
baik, .membahagikan ketua-ketua peribumi kepada
kategori ketua yang diakui dan yang tidak diakui.
2.Ketua Anak Negeri yang diakui diserapkan ke dalam
sistem pentadbiran SBUB dan dibayar gaji,
Sementara Ketua Anak Negeri yang tidak diakui tidak
dibayar gaji.
3.Institusi peribumi yang utama ialah Institusi
Ketua Anak Negeri,Ketua Kampung(Orang Tua) dan
Mahkamah Anak Negeri.
4.Ketua bergaji akan memelihara keamanan dan
peraturan serta mengutip cukai kepala dan mentadbir
keadilan.
5.Ketua Anak Negeri yang juga digelar Orang Kaya-Kaya
( O.K.K) membantu Pegawai daerah menjalankan
pentadbiran pada peringkat daerah
PRAKTIS PINTAR

Pilih jawapan yang tepat. B Membanteras ancaman lanun yang berleluasa

Bahagian A di Sarawak
C Membantu menghapuskan kebangkitan orang
1. Apakah asas pembentukan sistem kesukuan tempatan
di Sarawak dan Sabah?(M/S 111) D Mengekalkan kedudukannya sebagai Raja
Sarawak
A Kepatuhan kepada adat
B Kesatuan mengikut kaum 7. Apakah syarat yang perlu dipatuhi oleh SBUB
C Kesetiaan pada pemimpin untuk menerima Piagam Diraja?(M/S 123)
D Ketaatan pada undang-undang
A SBUB mesti melantik Pegawai Tadbir
2. Peranan Tukang-tukang Adat di Sabah ialah dalam kalangan penduduk tempatan
memastikan setiap upacara adat dilakukan B SBUB hendaklah memerintah Sabah
dengan betul. mengikut cara sendiri
Apakah tujuan upacara adat tersebut C SBUB dibenarkan menyerahkan Sabah
dilakukan dengan betul?(M/S 111) kepada pihak lain
D SBUB menerima Penasihat British
A Mendapat kerjasama kesukuan
B Menggelakkan kejadian bencana Maklumat berikut merujuk sistem pentadbiran
C Melancarkan pentadbiran wilayah moden di Sarawak dan Sabah.(M/S 126)
D Meningkatkan ketaatan masyarakat
Negeri Pemerintahan
Tempatan
3. Bagaimanakah kuasa golongan Datu di
Sabah ditentukan?(M/S 112) Sarawak  Datu Patinggi
 Datu Bandar
(James Brooke)
A Kemampuan menghantar emas  Datu Temenggung
B Penguasaan wilayah jajahan
C Pemilikan bilangan hamba Sabah Ketua Anak Negeri
D Kekuatan ketenteraan (SBUB)

4. Mengapakah Pengiran Raja Muda Hashim

bersetuju menyerahkan pemerintahan 8. Apakah kesan mengekalkan pemerintahah
Sarawak kepada James Brooke?(M/S 115) tempatan dalam pentadbiran moden tersebut?

A Ugutan James Brooke A Pentadbiran lebih sistematik

B Serangan James Brooke B Sumber hasil bumi dieksploitasi
C Tidak mampu memerintah Sarawak C Ekonomi tempatan berkembang
D Menyelesaikan pertelingkahan di Sarawak D Pemberontakan penduduk diatasi

5. Susunan Dinasti Brooke yang betul di Sarawak Rajah berikut berkaitan dengan kuasa
Ialah(M/S 118) pentadbiran SBUB di Sabah.(M/S 127)
A James Brooke – Anthony Brooke - Charles
Brooke
B James Brooke-Charles Brooke-Charles Vyner
Brooke Presiden X Gabenor
C Charles Brooke-James Brooke-Charles Vyner
Brooke 9. Apakah X ?
D Charles Vyner Brooke- James Brooke-Anthony
Brooke A Yang Dipertuan Besar
B Pesuruhjaya Tinggi
6. Sultan Abdul Mumin telah menyerahkan C Gabenor Jeneral
Sungai Rajang kepada James Brooke dengan D Pengarah Urusan
bayaran 4500 Dolar Sepanyol setahun.
Mengapakah baginda bertindak sedemikian? 10. Apakah jawatan tertinggi masyarakat Iban yang
(M/S 118) diwujudkan oleh Charles Brooke dalam
pentadbiran berasaskan kaum di Sarawak?(M/S
A Mengelakkan penguasaan Barat di kawasan 128)
pemerintahannya
 A Penolong Pegawai Daerah
B Ketua Anak Negeri
C Pegawai Daerah
D Temenggong

PRAKTIS PINTAR

BAHAGIAN B
1. Sebelum kedatangan kuasa-kuasa luar, telah wujud beberapa bentuk pemerintahan tempatan yang
tersususn dan tersendiri di Sarawak dan Sabah.

(a) Jelaskan persamaan sistem kesukuan yang diamalkan di Sarawak dan Sabah. (3 markah)

F1 Setiap kaum mempunyai gelaran ketua tersendiri

F2 Pegangan dan kepatuhan kepada adat masyarakat yang kuat

F3 Diamalkan di kawasan pendalaman

F4 Bebas daripada kawalan kuasa-kuasa luar

(b) Jelaskan Sistem Ketua Bebas yang diamalkan di Sabah. (3 markah)

F1 Mempunyai sikap berani dan keperwiraan seseorang tokoh yang mencabar kewibawaan sultan di
kawasannya

F2 Mempunyai pertalian keluarga dengan Sultan Brunei atau Sultan Sulu

F3 Mempunyai undang-undang tersendiri dan tidak mengiktiraf kuasa lain

(c) Nyatakan ciri-ciri yang perlu ada pada seorang pemimpin yang dianggap baik dan berwibawa. (4 markah)

F1 Bijak dalam membuat keputusan

F2 Mempunyai strategi yang efisien dalam pentadbiran

F3 Menjaga kebajikan dan keselamatan rakyat

F4 Adil dalam tindakan

F5 Teguh dalam pendirian

(mana-mana jawapan munasabah)

2. Syarikat Borneo Utara British (SBUB) bertapak secara rasmi di Sabah pada tahun 1882 sehingga tahun
1941.

(a) Apakah keistimewaan Sabah yang menarik perhatian SBUB untuk menguasainya. (3 markah)

F1 Kaya dengan hasil-hasil tradisional

F2 Contoh ;sagu ,rotan

F3 Mempunyai banyak hasil laut

F4 Contoh; mutiara,trepang,sirip ikan yu

F5 Mempunyai tanah yang luas dan sesuai

F6 Contoh; getah

F7 Kedudukan strategik
F8 Berada di laluan maritim antarabangsa

(b) Jelaskan syarat-syarat yang perlu dipatuhi oleh SBUB untuk menerima Piagam Diraja daripada kerajaan
British. (3 markah)

F1 SBUB menerima Penasihat British

F2 SBUB perlu memelihara adat resam, agama dan undang-undang penduduk tempatan.

F3 SBUB mesti melantik Pegawai Tadbir daripada pegawai yang diakui British

F4 SBUB tidak dibenarkan menyerahkan Sabah kepada pihak lain tanpa kebenaran British.

(c) Pada pandangan anda, mengapakah SBUB melaksanakan pembahagian Residensi atau pembahagian
wilayah di Sabah? (4 markah)

i. Tiada berlaku penyelewengan pentadbiran

ii. Melicinkan pentadbiran
iii. Tiada perebutan kuasa dalam kalangan pegawai-pegawai SBUB
iv. Mudah untuk mengawasi sumber bahan mentah
v. Dapat menghalang pemberontakan oleh penduduk tempatan
 BAHAGIAN C

Soalan 1

JAMES BROOKE

Tokoh perluasan kuasa British di Sarawak

a. Jelaskan strategi yang digunakan oleh James Brooke untuk menguasai Sarawak. (6 markah)

F1 Rundingan
F2 Digunakan untuk berunding dengan Pengiran Raja Muda Hashim
F3 Pengiran Raja Muda Hashim menawarkan Sarawak kepada James Brooke
F4 Ugutan
F5 Dilakukan oleh James Brooke sebanyak 2 kali
F6 Pertama kepada Pengiran Raja Muda Hashim yang cuba berdolak -dalik
F7 Mengugut Pengiran Raja Muda Hashim untuk menyerang di Kuching
F8 Akhirnya, Pengiran Raja muda Hashim bersetuju menyerahkan Sarawak kepada James Brooke
F9 Kedua; kepada Sultan Brunei , apabila James Brooke hadir ke Brunei diiringi angkatan tentera laut British
F10 Tindakan James Brooke menyebabkan Sultan Brunei mengesahkan penyerahan Sarawak
F11 Perjanjian
F12 Perjanjian 1841; James Brooke dengan Pengiran Raja Muda Hashim
F13 Perjanjian 1842; James Brooke dengan Sultan Brunei
F14 Ketenteraan
F15 Bantuan ketenteraan melalui kapal HMS Dido yang dimilik oleh angkatan tentera laut British

b. Terangkan kepentingan perjanjian yang dimeterai oleh James Brooke dalam peluasan kuasa di Sarawak.
(6 markah)

F1 James Brooke memerintah Sarawak

F2 Menguasai hasil bumi
F3 James Brooke harus menghormati dan memelihara Undang-undang dan adat Melayu
F4 Penguasaan Sarawak dari kawasan Tanjung Datu ke Sungai Samarahan
F5 Semua hasil pendapatan kawasan ini diserahkan kepada James Brooke
F6 Sultan Brunei mengiktiraf James Brooke sebagai Raja Putih Sarawak
F7 Menamatkan kekuasaan Kesultanan Brunei di Sarawak

c. Pada pandangan anda, mengapakah James Brooke berjaya mencapai matlamatnya menjadi Raja Putih
Sarawak.?. Beri penjelasan. (8 markah)

F1 Pemimpin mudah percaya dengan janji Barat

F2 Masyarakat tidak berilmu pengetahuan

F3 Pemimpin tempatan tidak berpandangan jauh

F4 Tidak mempunyai pemimpin yang berkaliber

F5 Mudah takut dengan ugutan kuasa Barat

F6 Kekuatan pertahanan dan ketenteraan Barat

F7 Barat menggunakan strategi yang terancang dan pelbagai

F8 Pemimpin tempatan lebih mementingkan pengaruh dan kedudukan masing-masing

F9 Masyarakat tidak mempunyai semangat cinta akan negara

(mana-mana jawapan munasabah)