BAB 5 - PENTADBIRAN BARAT DI SARAWAK DAN SABAH 5-1



5.1 Latar belakang Pemerintahan Tempatan Di Sarawak dan Sabah

- SISTEM PEMERINTAHAN TEMPATAN -

1 2

SISTEM KESUKUAN SISTEM PENTADBIRAN TEMPATAN

Pentadbiran di Sarawak & Sabah dipengaruhi oleh Kesultanan Brunei
tapi bahagian pantai timur Sabah juga ada pengaruh Kesultanan Sulu

Sarawak Sabah Sarawak Sabah

๏ Pelibatan : Iban, Bidayuh,

๏ Pelibatan : Kadazandusun, Murut
๏ Pentadbiran dibahagikan ๏ Kawasan pantai barat dikuasai
Keyah, Kelabit & Kayan & Bajau kepada 3 bentuk : oleh Kesultanan Brunei

๏ Pemilihan pemimpin : atas ๏ Kepentingan : adat menjadi alat ➡ Sungai Kerajaan

๏ Kawasn pantai timur dikuasai
kebolehan peribadi bukan kawalansosiopolitik yang ➡ Sungai Tulin
oleh Kesultanan Sulu

faktor keturunan berkesan ➡ Sungai Kuripan

๏ Kuasa Kesulatanan Brunei

๏ Peranan pemimpin : selesaikan ๏ Panggilan / gelaran pemimpin : ๏ Pembesar tempatan berasaskan sistem penguasaan
pertelingkahan dalam kalangan Orang Tua ( Ketua Kampung ) menjalankan pentadbiran tanah

penduduk & pastikan sebagaii wakil sultan atau

keharmonian berkekalan pembesar yang memiliki ๏ Wakil sultan / pembesar
wilayah tersebut
(pengiran) mentadbir wilayah
๏ Menekankan kepatuhan ๏ Orang Tua dibantu oleh

kepada adat
Majlis Kampung
(milik sultan /pembesar)

( bantu dalam pengurusan adat

๏ Datu Patinggi, Datu Bandar &
dan kehidupan seharian )
datu Temenggung menjadi ๏ Sultan Sulu memiliki semua tanah
wakil Sultan Brunei mentadbir yang di bawah pengaruhnya dan
๏ Panggilan / gelaran ketua
kawasan Sungai Sarawak
ditadbir oleh wakilnya iaitu Datu

setiap suku kaum :

๏ Tukang-Tukang Adat

(bantu memastikan setiap

‣ Masyarakat Iban - Tuai

upacara adat dilakukan dengan
๏ Orang Kaya (O.K) seperti O.K ๏ Datu yang menjalankan
Rumah
Beti di Padeh, O.K Antau di pentadbiran di pantai timur
betul untuk elak berlaku

‣ Masyarakat Bidayu - Tua

bencana Rimbas, O.K Jugah di Lundu & Sabah (Sistem Datu)

Kapung
O.K Gasing di Skrang
‣ Masyarakat kenyah - Peran ๏ Matto’a - gelaran bagi pemimpin mentadbir kawasan pedalaman
๏ Kuasa Datu bergantung kepada :

Lepo
masyarakat Bajau
( gelaran Orang Kaya diberikan oleh
✓ Bilangan pemilikan hamba /
‣ Masyarakat Kayan - Kelunan Kesultanan Brunei terutamanya
pemimpin Iban untuk tonjolkan pengikutnya

Maren
๏ Peranan matto’a - pelindung
‣ Masyarakat Malanau - Adat dan kepentingan anak buah
kedudukan mereka sebagai pemimpin)
✓ Kemampuan hantar ufti secara
Menteri

๏ Kuasa Kesulatanan Brunei di tetap kepada sultan

Sarawak berasaskan sistem

penguasaan tanah.
 BAB 5 - PENTADBIRAN BARAT DI SARAWAK DAN SABAH 5-2


5.2 Perluasan kuasa Dinasti Brooke di Sarawak
James Brooke terima pelawaan Pangiran Raja Muda Hashim
Lokasi : sekitar Sungai Sarawak terutama di LIdah Tanah
dengan bersyarat
( masyarakat Melayu ) ( Seorang pedagang persendirian - ada kapal beranma Royalist - dapat
sokongan daripada angkatan tentera laut British)
Kepentingan lokasi :
➡ Pusat perdagangan & pentadbiran

syaratnya ?
➡ Strategik kawal kegiatan perdagang sungai & kawasan
pedalaman
Serahkan Sarawak kepada beliau

➡ Kaya dengan sagu, antimoni & emas

tindakan ?
Latar belakang peristiwa :
Berunding dengan Datu Patinggi Ali dan tamatkan penentangan

Sultan Brunei, Sultan Omar Ali Saifuddin II mentadbir wilayah

Sarawak (1827)
Strategi James Brooke dapatkan kuasa pemerintahan di Sarawak

➡ Rundingan - runding dengan Pangiran Raja Muda Hashim & terima

Hendak kawal kegiatan perdagangan di Sarawak hantar tawaran Sarawak sebagai habuan

Pangiran Indera Mahkota tubuhkan pusat pentadbiran di Kuching

Isu ? ➡ Ugutan - ugutan pertama ialah menyerang Pangiran Raja Muda

Hashim apabia tidak tunai janji serahkan Sarawak - ugutan kedua -
Timbul perbalahan dengan pembesar tempatan sebab dikenakan secara Tidak langsung apabila James Brooke pergi ke Brunei
cukai yang tinggi & kerahan tenaga
bersama angkatan tentera laut British agar dapat pengesahan
penyerahan Sarawak kepada beliau.

Kesannya ?

➡ Perjanjian -

Penentangan ke atas Pangiran Indera Mahkota yang dipimpin oleh

Datu Patinggi Ali untuk bebaskan Sarawak daripada cengkaman ‣
Perjanjian 1841 dengan Pangiran Raja Muda Hashim

Pangiran Indera Mahkota

‣
Perjanjian 1842 dengan Sultan Omar Ali Saifuddin

Tindakan ? kesannya ?

Sultan Brunei hantar Pangiran Raja Muda Hashim selesai masalah Tamatkan kekuasaan Kesultanan Brunei ke atas Sarawak

tersebut tetapi GAGAL minta bantuan James Broke ! ➡ Ketenteraan - gunakan ketenteraan untuk dapatkan Sarawak
denga sokongan angkatan tentera laut British ( kapal HMS Dido
 BAB 5 - PENTADBIRAN BARAT DI SARAWAK DAN SABAH
Pengukuhan Kuasa James Brooke
Kekuatan Tentera
1
➡ Dapat bantuan & sokongan daripada tentera laut British
➡ Cth : kapal perang HMS Dido berjaya hancurkan kubu
kuat orang Iban di Sg. Saribas & Sg. Skrang
2 ๏ Datu Patinggi Abang Abdul Ghafur bin Awang Qahar
Menentang Kebangkitan Tempatan
➡ James Brooke anggap kebangkitan orang tempatan
sebagai lanun oleh itu tindakannya meluaskan kuasa
mendapat sokongan British
3 untuk kawal di kawasan yang strategik.
Dapat Sokongan Sebahagian Masyarakat Tempatan
➡ Sebahagian sokongan daripada sebahagian orang
Melayu & Orang Iban
4 Ambil Kesempatan Daripada Pertelingkahan Yang Berlaku
Dalam Masyarakat Tempatan
➡ Di Mukah James Brooke menyokong Pangiran Matusin
yang berkonflik dengan Pangiran Ersat & anaknya
Pangiran Nipa w/pun mereka lebih dihormati kesannya
perpecahan kekuatan masyarakat tempatan
5-3
5 Hapus Tokoh Tempatan Yang Menentangnya Kdudukannya
➡ James Brooke berjaya singkir tokoh tempatan yang
menentangnya
➡ Cth :
๏ Sharif Masahor dibuang ke Singapura kerana dituduh
terlibat dalam pakatan singkir James Brooke
dibuang ke Melaka
6
Perkukuh Pertahanan Sarawak
➡ Dirikan benteng & kubu yang lengkap dengan meriam
➡ 1849 - kubu yang dinamakan Fort James dibina di Sungai
Skrang bagi memerhatikan pergerakan kaum Iban Skrang
daripada menentang pentadbiran Brooke
➡ 1862 - tubuh Ranger Sarawak bertujuan awasi keamanan
dan pertahanan.
7 Sokongan Kewangan
➡ James Brooke dapat sokongan kewangan daripada
pemodal Eropah terutamanya Baroness Angela Burdet-
Counts dalam usahanya meluaskan kuasa di Sarawak
 BAB 5 - PENTADBIRAN BARAT DI SARAWAK DAN SABAH 5-4



Dinasti Brooke

1861 ➡ Sultan Abdul Mumin serah Sungai Rajang

termasuk Oya, Mukah, Tatau & Bintulu diserahkan
kepada James Brooke dengan bayaran 4500 Dolar
1 2 3 Sepanyol setahun kerana bantu hapus
kebangkitan orang tempatan
James Brooke Charles Brooke Charles Vyner Brooke

1883 ➡ Orang kayan yang tinggal di kawasan Sungai

Raja Putih Raja Putih Raja Putih Baram bangun menentang Kesultanan Brunei

Sarawak Pertama Sarawak Kedua Sarawak Ketiga

➡ Charles Brooke berjaya mendapat Baram &
1842 - 1868 1868 - 1917 1917 - 1946 seluruh lembangan Sungai Baram daripada Sultan
Brunei dengan bayaran ufti 4200 Dolar Sepanyol
setahun
Kronologi Perluasan Kuasa Dinasti Brooke
1885 ➡ Charles Brooke mendapat kawasan di Sungai
Trusan dengan bayaran 4500 Dolar Sepanyol yang
1841 ➡ James Brooke menguasai kawasan Kuching & diberikan kepada Temenggung kerana kawasan
kawasan dari Tanjung Datu ke Sungai Samarahan
tersebut di bawah kekuasaan beliau

➡ Sejak 1840-an kuasai Batang Lupar & Sungai Saribas

1890 ➡ Charles Brooke mendapat Limbang apabila
penduduk di situ bersetuju menyertai Sarawak dan
bayaran sebayak 6000 Dolar Sepanyol diberikan
1853 ➡ Penentangan orang Iban di Saribas & Batang Lupar
kepada Sultan Brunei
ditumpaskan dengan alasan menghapuskan lanun

➡ James Brooke berjaya kuasai Sadong, Batang Lupar, ➡ Charles Brooke berjaya mendapat hak terhadap
saribas dan Kalaka dan sebahagian hasil pendapatan 1905
Lawas
wilayah itu diberikan kepada Sultan Abdul Mumin
sebagai balasan
 BAB 5 - PENTADBIRAN BARAT DI SARAWAK DAN SABAH 5-5

5.3 Perluasan Kuasa Syarikat Borneo Utara British (SBUB) di Sabah

Pentadbiran Sabah Sebelum kehadiran kuasa-kuasa barat dikuasai
oleh
1 2
Kesultanan Brunei Kesultanan Sulu
~ Faktor Sabah jadi tarikan & perhatian pemodal asing ~
Kedudukan Strategik
➡ Berada di tengah-tengah laluan
perdagangan antara China &
Singapura
➡ Kedudukannya berhampiran
laluan Pulau Palawan ( laluan
maritim kpal-kapal dagang
belayar ke China & Jepun
➡ Penting dalam aktiviti
perdagangan yang libatkan
Kepulauan Sulu hingga ke New
Guinea & Australia
➡ Pelabuhan-pelabuhan semula
jadi yang strategik di sepanjang
pantai barat & timur - selamat
daripada tiupan angin monsun
seperti pelabuhan di Teluk Gaya
~Sabah Sebelum Penguasaan Syarikat Borneo Utara British (SBUB) ~
Sebelum SBBU bertpak di Sabah kawasan Pulau Balambangan & Pulau
Labuan telah dimiliki olrh British
3
Pulau Balambangan Pulau Labuan
Ketua-Ketua Bebas ➡ 1763 - Alexander Dalrymple telah ➡ James Brooke berusaha
kibarkan bendera British di Pulau luaskan daerah
Balambangan selepas berlaku kekuasannya & membuat
perjanjian antara beliau & perjanjian dengan Sultan
Kesultanan Sulu Brunei berkaitan dengan
Kekayaan Ekonomi
Pulau Labuan
➡ Sarang burung, sagu, rotan,
getah perca, gamat & sirip
ikan yu adalah hasil ekonomi
Sabah yang memasuki
pasaran antara bangsa ➡ Penempatan British di situ ➡ 18 Disember 1846 -
pelbagai masalah termasuk perjanjian antara Sultan
➡ Sarang burung dapat serangan lanun Brunei & British membawa
permintaan yang tinggi di penyerahan Labuan kepada
China oleh itu pedagang Kesannya ? British menyebabkan British
Barat berminat untuk bertanggungjawab
dapatkan sarang burung tumpaskan lanun dan
untuk di bawa ke China melindungi perdagangan di
kawasan tersebut
➡ Indigo & kapas hidup subur
di dataran & lembah
menyebabkan pertanian
komersial giat dijalankan ➡ November 1805 - British ➡ James Brooke dilantik
meninggalkan Pulau sebagai Gabenor yang
Pemodal asing berusaha
! Balambangan pertama
luaskan kuasa di Sabah
kerana kekayaannya.
 BAB 5 - PENTADBIRAN BARAT DI SARAWAK DAN SABAH 5-6

Pertapakan Syarikat Borneo Utara British (SBUB) Perluasan Kuasa Syarikat Borneo Utara British (SBUB)

Strategi / Cara SBUB bertapak di Sabah Syarat untuk SBUB terima Piagam Diraja
➡ Terima Penasihat British

!
➡ Perlu pelihara adat resam, agama & undang-undang penduduk
1 2 3 tempatan serta perintah Sabah dengan adil & saksama

➡ Mesti lantik Pegawai Tadbir daripada pegawai yang diakui British

Menyewa Memajak Adakan perjanjan ➡ Tidak dibenarkan serah Sabah kepada phak lain tanpa kebenaran
British

Kepentingan SBUB sebagai sebuah syarikat berpiagam

Kesultanan Brunei
Kesultanan Sulu !
➡ Asas penting untuk luaskan pengaruh & kedudukan di Sabah

1 2 3 ➡ Beri kuasa kepada SBUB mentadbir & memiliki Sabah

‣ 1865 - ‣ Moses jual Sultan Sulu pajak ➡ Pengiktirafan kerajaan British ke atas SBUB sebagai wakil kerajaan
Menyewakan haknya kepada pantai timur
British
Sabah kepada J.W Torrey & T.B Sabah kepada
Menunjukkan perluasan
Charles Lee Harris
Alfred & Edward

kuasa British ke atas

Moses selama
‣ Kimanis jadi pusat Dent
Sabah
10 tahun perdagangan

4 5 Matlamat Utama SBUB di Sabah

Baron Gustavuv von Torrey jual haknya
Overbeck bekerjasama kepada Baron Gustavuv
dengan Alfred & Edward von Overbeck 2
Dent majukan Sabah
1 Membangunkan ekonomi Melindungi & pertahankan
dengan mengeksploitasi hak-hak masyarakat
sumber-sumber yang tempatan
terdapat di Sabah
6 7
‣ Julai1881 - Alfred Dent & adiknya ‣ 1888 - Borneo Utara jadi

tubuh British North Borneo Negeri naungan British

➡ Sir Rutherford Alcock menjadi Presiden pertama
Provisional Association Ltd.
‣ SBUB memerintah Borneo
➡ Alfred Dent sebagi pengarah urusan
Utara hingga tahun 1942
‣ 1 November 1881 dapat status ➡ William Hood Treacher Gabenor pertama Sabah
PIAGAM (charter)