BAB 10.

SARAWAK DAN SABAH

10.4. KEUNIKAN MASYARAKAT BUMIPUTERA SARAWAK DAN SABAH

MASYARAKAT BUMIPUTERA SARAWAK

Kaum Iban Kaum Bidayuh

 Berasal dari sungai Kapuas.
 Berasal dari Sungkung,
 Berhijrah dan menetap di kawasan
Kalimantan.
hulu Sungai Batang Lupar dan Sungai
 Berhijrah ke Selatan Sarawak.
Rajang hingga Sungai Baram.

Orang Ulu Kaum Melanau Kaum Melayu

 terdiri daripada pelbagai kaum
yang mendiami kawasan  Bermula dengan
pedalaman Sarawak.  Sejak dari dahulu kemunculan kerajaan
 Antaranya, kaum Kayan, Kenyah, kaum Melanau awal di Sarawak
Kelabit, Penan dan Punan. mendiami seawal abad ke-6.
 Kaum Kayan dan Kenyah berasal kawasan tengah  Menetap di kawasan
dari Sungai Kayan dan berhijrah ke Sarawak pesisir pantai
kawasan hulu Sungai Rajang, Balui, Sarawak.
Baram dan Hulu Kemena.

MASYARAKAT BUMIPUTERA SABAH

Kaum Kadazandusun Kaum Bajau

 Asal usul kaum Bajau/ Sama, iaitu dari
 Kaum Kadazandusun mendiami
Sambaungan (Zamboanga) dan Johor.
kawasan Penampang, Papar, Tuaran,
 Kaum Bajau/Sama menetap di kawasan
Tambunan dan Ranau.
pantai timur dan pantai barat Sabah.
 Menurut catatan sejarah, nama Dusun
 Keunikan kaum Bajau/Sama yang tinggal di
diberi oleh orang Brunei yang
kawasan pantai barat Sabah ialah budaya
bermaksud petani pedalaman.
menunggang kuda.

Kaum Murut Orang Sungai Kaum Suluk

 Kaum Murut tinggal di  Orang Sungai tinggal di

kawasan Tenom hingga
Kalabakan.
 Nama Murut diberikan oleh
orang Brunei yang
bermaksud orang bukit atau
orang dari pedalaman
pergunungan yang terpencil.
Sungai Kinabatangan,
 Kaum Suluk berasal
Sungai Sugut, Sungai
dari Kepulauan Sulu
Paitan dan Sungai Labuk.
dan ramai yang
 Dikenali dengan
menetap di kawasan
pelbagai nama mengikut
pantai timur Sabah.
tempat tinggal seperti
Dumpas dan Buludupi.
KEPENTINGAN SUNGAI

 Sungai menjadi sumber bekalan air untuk minum, mandi

Kegunaan Harian
dan membasuh pakaian serta pinggan mangkuk

 Sampan dan bot menjadi pengangkutan utama untuk

Pengangkutan
membawa penumpang dan barang melalui sungai.
 Sungai menjadi kawasan petempatan yang dikenali
Petempatan
sebagai kampung air.
 Sungai merupakan sumber rezeki kepada penduduk di
Sumber Rezeki
kawasan sekitar sungai.

 Masyarakat menjalankan kegiatan perdagangan dan

Perdagangan
jual beli di sungai sejak zaman-berzaman.

KESENIAN

 Penghasilan barang kesenian

merupakan salah satu keunikan
masyarakat di Sarawak dan Kesenian Masyarakat Sarawak
Sabah.
 Barangan yang dihasilkan Sarawak
mempunyai pelbagai kegunaan
dan dihiasi dengan pelbagai motif Tenuan Kain
yang menarik. Pua Kumbu Keringkam
 Pada peringkat awal, barangan  hasil kerja kaum  hasil kerja kaum
kesenian yang dihasilkan adalah Iban yang dibuat Melayu yang
untuk kegunaan sendiri dan dijual daripada kain dibuat
secara kecil-kecilan untuk sara diri. kapas. daripada kain
 Apabila terdapat lebihan dan  digunakan kapas dan kain
permintaan, barangan kesenian dalam pelbagai sutera.
ini dikomersialkan dan majlis seperti  kain tersebut
didagangkan. kelahiran, disulam dengan
 Secara tidak langsung, kegiatan perkahwinan benang emas,
ini menambahkan pendapatan dan kematian. perak dan
masyarakat. tembaga.

Kraf Tangan
Sintung Duduk
Orang Ulu
 dihasilkan oleh kaum Iban
 menghiasi bakul mereka dengan manik. Simbol-
untuk membawa benih padi.
simbol naga, manusia, burung kenyalang dan
Basong harimau yang dihiasi pada bakulnya digunakan
 untuk memburu. oleh golongan atasan.

Kaum Melanau
Lanji
 menghasilkan penutup kepala, iaitu terendak.
 untuk membawa hasil padi.
Terendak digunakan semasa kerja-kerja harian
dan adat tertentu, termasuk Pesta Kaul.
 Pertukangan
Patung Burung Kenyalang
Tiang Totem
 Patung Burung Kenyalang merupakan
 dihasilkan oleh Orang Ulu yang
lambang kepahlawanan kaum Iban.
melambangkan status
 Ukiran patung ini digunakan sebagai pemberi
masyarakat.
semangat kepada pahlawan Iban.
 Hanya mayat golongan
 Patung ini juga menjadi penjaga rumah
atasan boleh diletak tinggi di
panjang daripada semangat jahat dan
atas tiang ini.
penyakit.

Kesenian Masyarakat Sabah

Tenuan Kain

Inavol Dastar
 Kaum Rungus menggubah Inavol  Kaum Iranun menghasilkan kain
dan menghasilkan selendang dastar yang biasa digunakan
yang berwarna-warni. sebagai tanjak.

Kraf Tangan
Masyarakat kawasan pedalaman menghasilkan bakul untuk pelbagai kegunaan

Tayen Buan
Wakid
 tayen untuk membawa  sebagai tempat
 membawa barang
hasil dari kebun dan barang menyimpan barang.
yang besar
hantaran perkahwinan

Kaum Bajau/Sama menghasilkan pelbagai barangan yang berwarna-warni

daripada daun serdang seperti tikar pandan dan duang (tudung saji).

Pertukangan
Kaum Bajau/Sama masih mewarisi cara pembuatan barangan besi
 Guuk, Badi' untuk memotong
 Pida' untuk upacara perkahwinan.
rumput

Jaket kulit kayu merupakan hasil kesenian yang dihasilkan oleh penduduk di
pedalaman Sabah seperti kaum Murut.
PERAYAAN
Masyarakat Sarawak
Pesta Menuai/Gawai Dayak.
 Disambut oleh Kaum Iban, Bidayuh
dan Orang Ulu.
 Masyarakat Iban mengadakan
upacara Miring diadakan semasa
Gawai Dayak untuk menyatakan rasa
terima kasih kepada petara atau
tuhan.
 Keunikan Gawai Dayak ialah acara
Kumang dan Keling Gawai, iaitu
pemilihan ratu cantik dan jejaka
tampan.
Masyarakat Sabah
Pesta Kaamatan
 Perayaan ini merupakan simbol
kesyukuran untuk meraikan semangat
padi atau Bambaazon atau
Bambarayon.
 upacara kesyukuran kepada semangat
padi ini dijalankan oleh
Bobohizan/Bobolian.
 Dengan melakukan upacara
kesyukuran ini, penduduk berharap
agar tahun hadapan mereka akan
mendapat lebih banyak hasil tuaian
padi.
 Antara acara yang diadakan dalam
pesta ini termasuklah pertandingan ratu  Minamangun (pencipta) yang
cantik atau Unduk Ngadau. Acara ini
berkaitan dengan asal usul
pengorbanan Huminodun.
Pesta Babulang
Kaum bisaya mengadakan yang
merupakan pesta Menuai.
Kaum Kadayan
Majlis Makan Tahun sebagai tanda
kesyukuran atas hasil yang diperoleh oleh
petani
pesta Kaul
Kaum Melanau mengadakan yang
bertujuan untuk mengelak malapetaka
buruk oleh roh jahat yang dipanggil
sebagai Ipok
 Pesta Regata Lepa merupakan
perayaan memperingati peranan lepa
dalam kehidupan kaum Bajau/Sama di
pantai timur Sabah. Dalam perayaan ini,
kaum Bajau/Sama menghiasi lepa. Selain
itu, pelbagai acara lain diadakan seperti
perlumbaan perahu.’
 Menurut kepercayaan kaum
Kadazandusun, Huminodun merupakan
seorang puteri, iaitu anak Kinoingan atau
mengorbankan dirinya untuk membantu
manusia dalam kesusahan semasa
musim
 kemarau
TARIAN
Masyarakat Sarawak

Ngajat
 Tarian Ngajat ditarikan oleh
kaum Iban dan Orang Ulu.
 Terdapat beberapa jenis tarian
Ngajat Iban
 seperti Ngajat Indu dan Ngajat,
Lesung.
 Tarian Ngajat ditarikan sebagai  Tarian ini sebagai lambang kegembiraan dan
pemberi semangat kepada para
pejuang yang hendak pergi
berperang
Bermukam
 ini ialah gendangnya yang dipalu oleh wanita
dan penarinya hanya lelaki. Tarian ini biasa
ditarikan semasa majlis perkahwinan. Semasa
bermukun, para pemukul gendang akan berbalas
pantun.
Tarian Datun Julud
 Tarian ini berasal daripada kaum Orang Ulu.
terima kasih. Penarinya ialah wanita yang
memakai pakaian berwarna-warni dengan
perhiasan kepala.
 Bulu burung kenyalang digunakan semasa menari.
Tarian ini diiringi oleh alat muzik tradisional, iaitu
sape.

Masyarakat Sabah
Sumazau Magunatip

 Tarian kaum Kadazandusun.
Terdapat variasi tarian ini
mengikut kawasan seperti di
Penampang dan Papar.
 Tarian ini ditarikan semasa Pesta
Kaamatan dan majlis keramaian.
 Perkataan Sumazau diambil
daripada perkataan “sazau”
yang merujuk pergerakan
tangan penari seperti seekor
burung helang
 Tarian ini ditarikan oleh kaum Murut di kawasan
pedalaman. Tarian yang menggunakan dua
batang buluh ini ditarikan semasa majlis
keramaian
Limbai
 Tarian kaum Bajau/Sama dari pantai barat Sabah
ini ditarikan secara berpasangan.
 Pasangan wanita akan memakai sarimpak (hiasan
kepala).
 Tarian ini ditarikan semasa majlis perkahwinan dan
majlis keramaian.

SENI BINA
Masyarakat Sarawak
Rumah Panjang
 Rumah panjang  Selain menjadi tempat
merupakan seni bina
kaum Iban, Bidayuh dan
Orang Ulu.
Fungsi Bahan Buatan
 Kayu keras digunakan
terutama kayu belian.
tinggal, rumah panjang
Atapnya dibuat
ini merupakan tempat
daripada daun tebal
berinteraksi dan
seperti daun rumbia..
mengadakan acara-
acara perayaan.
 Rumah Tinggi Fungsi Bahan Buatan

 Rumah ini dibina tinggi,  Kayu keras dan bulat

 hasil binaan unik kaum
iaitu 10 meter dari aras seperti belian menjadi
Melanau.
tanah untuk mengelak bahan utama dalam
serangan musuh. pembuatan rumah ini.

Rumah Baruk Fungsi Bahan Buatan

 Seni bina tersendiri yang
dihasilkan oleh kaum
Bidayuh
 Berbentuk kon dan bulat
dengan puncaknya
dihiasi dengan lambang
burung kenyalang
 Rumah ini menjadi  Kayu keras, iaitu belian
tempat menyimpan digunakan untuk membina
tengkorak, baruk.
menyimpan senjata,  Atapnya akan ditutup
pusat ritual, mesyuarat dengan daun rumbia.
dan majlis sosial yang  dinding pula diperbuat
lain. daripada buluh.

Masyarakat Sabah
Rumah Panjang Rangus Fungsi Bahan Buatan

 Kaum Rungus juga

membina rumah panjang
yang dikenali sebagai
Vinatang.
 Keistimewaan rumah
panjang Rungus ini ialah
bilik tidurnya dibina
dengan kedudukan kepala
pada sudut tepat arah
Gunung Kinabalu.
serangan musuh..
 Rumah panjang ini
menjadi kediaman dan
kubu pertahanan
daripada Kaum Rungus  Bahan Pembuatan: Kayu bulat,
membina rumah ini buluh, kulit kayu dan daun
untuk mewujudkan nipah.
semangat bekerjasama
dan melindungi ahli-
ahlinya,.

Rumah Panjang Murut Fungsi Bahan Buatan

 Dibina atas faktor keselamatan dan
 Kaum Murut juga pertahanan.
membina rumah  Keunikan rumah panjang ini boleh dilihat
panjang. Terdapat dengan pintu rumahnya yang dibina di  Kayu bulat,
pelbagai nama tepi rumah dan terdapat ruang kulit kayu
yang merujuk memanjang yang memisahkan bilik-bilik dan daun
rumah panjang keluarga. tolidus.
Murut seperti Tulus  Di bahagian tengah pula, terdapat
dan Pahun tempat pertemuan dan lantai untuk tarian
atau lansaran.
 Lepa Fungsi Bahan Buatan

 Lepa merupakan perahu

yang dibuat oleh kaum
Bajau/Sama di pantai  Lepa diperbuat daripada
 Berfungsi bukan
timur Sabah. pelbagai jenis kayu seperti kayu
sahaja untuk
 Apabila lepa hendak obasuluk, seraya, mata-mata
mengangkut
dibuat beberapa perkara dan gagir.
barang tetapi
perlu diberi perhatian  Bahagian atapnya pula
dijadikan tempat
seperti hari dan bulan diperbuat daripada daun
kediaman.
untuk mengambil kayu nipah
dan bahan lain untuk
membuatnya