B ia ły w y w ia d

Główna strategia rosyjskiej propagandy polega nie na tym, żeby spra-

wić, że społeczeństwo przesiąknie pewnymi ideami, ale na tym, by uczynić
Rosjan cynicznymi i biernymi zwolennikami teorii spiskowych i udowod-
nić, że nic nie jest prawdziwe. Aby usprawiedliwić zbrodnie, propaganda
tworzy wyobrażony, idealny świat, za który należy walczyć, niszcząc wy-
imaginowanych wrogów. Stosunkowo niewielka część rosyjskiego spo-
łeczeństwa, jak również tylko część audytoriów w państwach sąsiednich,
ma świadomość tego, kto i w jakim stopniu kreuje treści przekazu pro-
mującego określoną wizję Federacji Rosyjskiej i zachodnich demokracji.
Jakub Idzik, Rafał Klepka

H. Batorowska, O. Wasiuta, R. Klepka, Media jako instrument wpływu informacyj-

nego i manipulacji społeczeństwem, Wydawnictwo Libron, Kraków 2019; G. Jowett,
Propaganda, Visual Communication of, [w:] The International Encyclopedia of Com-
munication, W. Donsbach (ed.), Blackwell Publishing, Malden–Oxford–Carlton
2015; G.S. Jowett, V. O’Donnell, Propaganda and Persuasion, Sage Publications, Los
Angeles–London–New Delhi–Singapore–Washington, DC 2012; T.M. Steinfatt,
Propaganda Theory, [w:] Encyclopedia of Communication Theory, S.W. Little-
john, K.A. Foss (ed.), Sage Publications, Los Angeles–London–New Delhi–Sin-
gapore–Washington, DC 2009; O. Wasiuta, S. Wasiuta, Medialna manipulacja
informacją w wojnie hybrydowej Rosji przeciwko Ukrainie, [w:] Medialne obrazy
świata, R. Klepka (red.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogiczne-
go im. KEN, Kraków 2018; D. Welch, Propaganda, Definitions of, [w:] N. Cull,
D. Culbert, D. Welch, Propaganda and Mass Persuasion. Historical Encyclopedia
1500 to the Present, ABC-CLIO, Santa Barbara–Denver–Oxford 2003; tamże: Black
Propaganda; White Propaganda; Grey Propaganda; J. Wilke, Propaganda, [w:]
The International Encyclopedia of Communication, W. Donsbach (ed.), Blackwell
Publishing, Malden–Oxford–Carlton 2015.

Biały wywiad (wywiad ze źródeł otwartych, ang. open-source intel-

ligence, OSINT) – w wąskim rozumieniu forma pracy wywiadowczej
polegająca na pozyskiwaniu wszechstronnych → i n f o r m a c j i ze źródeł
otwartych lub ogólnodostępnych. Określany bywa także jako wywiad
jawny albo jawnoźródłowy. W szerszym rozumieniu pojęcie to oznaczać
może uporządkowany sposób pozyskiwania, gromadzenia, a następnie
przetwarzania i analizy wiadomości pochodzących z otwartych źródeł

124
 B ia ły w y w ia d

przez określone podmioty w celu wykorzystania ich w interesie tych pod-

miotów. Odnoszone jest często do legalnego wydobywania potrzebnych
informacji z przestrzeni publicznej i przetwarzania ich w określonych
celach. Najczęściej cechuje się brakiem konieczności naruszania prawa
do prywatności (→ b e z p i e c z e ń s t w o d a n y c h o s o b o w y c h ) oraz
łamania prawa chroniącego poufne bądź tajne informacje (→ b e z p i e -
c z e ń s t w o i n f o r m a c j i n i e j a w n y c h i inne tajemnice prawnie chro-
nione). Należy jednak zaznaczyć, że granice białego wywiadu nie zawsze
można określić precyzyjnie. W literaturze przedmiotu zwraca się w tym
kontekście uwagę przede wszystkim na trudności interpretacyjne aktów
prawnych, jeżeli chodzi o możliwość przetwarzania informacji publicznie
dostępnych, a także na różnice w przepisach prawa poszczególnych państw
w tym zakresie, co utrudnia jednoznaczną ocenę legalności oraz wiary-
godności źródeł i samej działalności w ramach białego wywiadu. Można
także wskazać na problemy wynikające z tego, że nie zawsze to, co jest
publicznie dostępne, zostało wprowadzone do publicznej → p r z e s t r z e n i
i n f o r m a c y j n e j [t. 2] w sposób legalny.
Jako tzw. rozpoznanie oficjalne (z ogólnodostępnych źródeł) bia-
ły wywiad stanowi jeden z podstawowych, obok wywiadu osobowego
(HUMINT) oraz technicznego (SIGINT), wymiarów działalności wy-
wiadowczej służb państwowych, w szczególności → w y w i a d u [t. 2]
i → k o n t r w y w i a d u. Polega on na pozyskiwaniu informacji drogą le-
galną ze wszystkich możliwych i oficjalnie dostępnych źródeł (m.in. me-
dia tradycyjne, internet, metadane dokumentów elektronicznych, usługi
komercyjne, literatura niszowa, raporty, wyniki kontroli i audytów, kon-
ferencje, sympozja, prace naukowe, wypowiedzi ekspertów lub uczest-
ników wydarzeń itp.). Pozyskiwane w ten sposób treści oceniane są na
ok. 80% ilości wszystkich danych uzyskiwanych przez działalność wywia-
dowczą, natomiast ich wartość oscyluje wokół 10–15% ogólnej wartości
gromadzonych informacji. Najczęściej informacje uzyskiwane w ten spo-
sób wymagają potwierdzenia przez rozpoznanie osobowe lub techniczne,
a także mogą stanowić podstawę do określania zadań dla osobowych źródeł
informacji. W miarę rozwoju → s p o ł e c z e ń s t w a i n f o r m a c y j n e g o
[t. 2] oraz coraz większej transparentności funkcjonowania różnych pod-
miotów (urzędów administracji publicznej, podmiotów gospodarczych

125
B ia ły w y w ia d

i pozarządowych) ten wymiar działalności informacyjnej nabiera coraz

większego znaczenia. Warto zaznaczyć, że w kontekście funkcjonowania
służb wywiadu i kontrwywiadu pozyskiwanie informacji stanowi tylko
jeden z etapów ich podstawowej działalności i biały wywiad powinien być
postrzegany w kontekście całego tzw. cyklu wywiadowczego (określenie
zapotrzebowania na informacje, ich zbieranie, gromadzenie, przetwarza-
nie, analiza i opracowanie oraz dystrybucja do właściwych odbiorców).
W nomenklaturze Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego
(NATO) stosowane są następujące pojęcia związane z otwartymi źró-
dłami informacji oraz korzystaniem z nich w sposób usystematyzowany
w kontekście działalności wywiadowczej, w których można zauważyć
zwiększający się stopień opracowania i weryfikacji informacji:
▶ open-source data (ODT) – dane jawne (otwarte, dostępne pu-
blicznie), które występują w postaci nieopracowanej, surowej
czy źródłowej; mogą to być dokumenty lub materiały źródłowe
w postaci np. notatek, korespondencji prywatnej lub służbowej,
nagrań radiowych lub telewizyjnych, zdjęć drukowanych lub udo-
stępnionych w internecie, informacji zamieszczonych na stronach
internetowych, aktów prawnych, komercyjnych zdjęć satelitarnych,
map itp. Wszystkie dane pochodzące ze źródeł pierwotnych;
▶ open-source information (OSINF) – informacje uzyskane ze źró-
deł otwartych, dostępnych publicznie, opracowane na podstawie
danych jawnych zestawienia, analizy, raporty, artykuły, książki itp.,
poddane procesom wstępnej oceny i wartościowania opracowania,
które są szeroko rozpowszechniane;
▶ open-source intelligence (OSINT) – wywiad ze źródeł otwartych
(jawnoźródłowy), czyli informacje, które zostały celowo wyszukane,
zebrane i wyselekcjonowane, połączone, opracowane i które mogą
zostać przekazane właściwym odbiorcom (jeśli wcześniej określili
zapotrzebowanie w tym zakresie); stanowi zaplanowany, uporząd-
kowany i usystematyzowany proces pracy z wykorzystaniem źródeł
otwartych, w którym informacje pozyskane w ten sposób zostają
przekształcone w informacje wywiadowcze;
▶ validated open-source intelligence (OSINT-V) – zweryfikowany wy-
wiad ze źródeł otwartych (jawnoźródłowy); obejmuje informacje

126
 B ia ły w y w ia d

wywiadowcze, które zostały w odpowiednim, wysokim stopniu

potwierdzone lub zweryfikowane przez inne źródła informacji
wywiadu (np. przez osobowe źródła informacji bądź wiedzę innych
funkcjonariuszy czy pracowników) lub które pochodzą z pewnego
źródła – takiego, że jego autentyczność i wiarygodność nie może
być w żaden sposób podważona (np. transmisji określonego wy-
darzenia w różnych mediach na żywo).
Poza państwowym wywiadem zagranicznym (zewnętrznym) oraz
wywiadem wewnętrznym (kontrwywiadem) biały wywiad odnosi się
również do działalności służb typu policyjnego i związany jest z wykry-
waniem określonych rodzajów przestępstw oraz ściganiem ich sprawców
(np. wywiad kryminalny, skarbowy). Jest także szeroko wykorzystywany
przez podmioty prywatne różnego rodzaju, przy czym może być w szcze-
gólności stosowany w różnych celach i zakresach m.in. przez:
▶ prywatne agencje wywiadowcze pozyskujące i analizujące informa-
cje o charakterze strategicznym oraz udostępniające swoje raporty
i analizy w sposób komercyjny;
▶ wywiadownie gospodarcze wyspecjalizowane podmioty odpłatnie
pozyskujące, analizujące i gromadzące informacje dotyczące sytua-
cji gospodarczej oraz kondycji poszczególnych przedsiębiorstw,
działające na zlecenie innych przedsiębiorstw w celu zabezpiecze-
nia ich interesów lub osiągnięcia przewagi konkurencyjnej;
▶ przedsiębiorstwa prywatne pozyskujące i analizujące informacje
na temat działalności konkurencji oraz sytuacji rynkowej, a także
w związku z poszukiwaniem klientów i analizą ich preferencji;
▶ organizacje pozarządowe działające w obronie interesów okreś-
lonych grup społecznych, ochrony praw człowieka, ochrony praw
zwierząt, ochrony środowiska itp. i w tym celu poszukujące in-
formacji na temat środowiska naturalnego oraz przetwarzające
je, funkcjonowania administracji publicznej, realizacji różnych
przedsięwzięć, występowania zagrożeń, współpracy międzyna-
rodowej itp.;
▶ brokerów informacji (infobrokerów) zajmujących się wyszukiwa-
niem, oceną, selekcją, analizą oraz udostępnianiem konkretnych
informacji na zlecenie;

127
B ia ły w y w ia d

▶ pracowników naukowych poszukujących, gromadzących i prze-

twarzających informacje ogólnodostępne w celu realizacji badań
naukowych;
▶ dziennikarzy śledczych szukających informacji na temat funk-
cjonowania różnych podmiotów publicznych i prywatnych oraz
powiązań między różnymi osobami i grupami w ramach prowa-
dzonych śledztw dziennikarskich;
▶ informatyków śledczych pozyskujących elektroniczne dowody
przestępstw, oszustw i nadużyć mogących szkodzić interesom osób
fizycznych lub prawnych;
▶ specjalistów w zakresie bezpieczeństwa systemów i sieci informa-
tycznych zajmujących się m.in. poszukiwaniem luk bezpieczeństwa
i wykonywaniem tzw. testów penetracyjnych.
Poza podmiotami państwowymi i prywatnymi oraz pozarządowymi
biały wywiad może być również wykorzystywany przez różne podmioty
działające nielegalnie, w tym przez organizacje terrorystyczne oraz grupy
przestępcze.
Zgodnie z typologią prezentowaną przez NATO można wyróżnić
następujące otwarte źródła informacji przynależne w większości do sek-
tora prywatnego:
▶ media tradycyjne obejmujące →a g e n c j e p r a s o w e, czasopis-
ma, gazety, stacje radiowe i telewizyjne oraz książki, zarówno
w odniesieniu do prezentowanych przez nie faktów czy przekazu
określonych wydarzeń (surowych danych), jak i autorskich ko-
mentarzy czy analiz, wywiadów z ekspertami, publicystyki bądź
przeprowadzonych śledztw dziennikarskich;
▶ media elektroniczne (internet) – do tej kategorii zaliczane są róż-
norodne podmioty prezentujące treści w internecie, w szczegól-
ności takie jak serwisy agencji informacyjnych, serwisy, portale
i wortale informacyjne, portale eksperckie, naukowe i akademic-
kie serwisy społecznościowe, blogi (również fotoblogi, videoblogi,
blogi korporacyjne i organizacyjne, blogi tematyczne, pamiętniki
internetowe), serwisy multimedialne, fora, listy dyskusyjne, cha-
ty, strony domowe prywatnych użytkowników, podmiotów go-
spodarczych, organizacji pozarządowych, think tanków, serwisy

128
 B ia ły w y w ia d

aukcyjne, sieci wymiany plików i udostępniania informacji, inter-

netowe bazy danych oraz → d e e p w e b itp.; w tym przedmiocie
zwraca się również uwagę na tzw. metadane dokumentów w for-
mie elektronicznej;
▶ internetowe usługi komercyjne – prywatne podmioty zajmujące
się zbieraniem, analizą, a następnie udostępnianiem na określo-
nych warunkach różnych informacji lub ich fachowych opraco-
wań w formie analiz, raportów, artykułów, książek, zestawień itp.
(najczęściej wiąże się to z opłatą za subskrypcję lub użytkowanie),
np. portale informacji prawnej, portale eksperckie, branżowe,
akademickie, biblioteki elektroniczne, specjalistyczne agencje
lub fundacje informacyjno-analityczne, programy dostarczające
informacje przestrzenne w postaci map itp.;
▶ literatura niszowa (ang. grey literature) – literatura, która nie jest
publikowana, rozpowszechniana, katalogowana ani nabywana za
pośrednictwem komercyjnych podmiotów, a która jest udostęp-
niana tylko przez specjalistyczne kanały lub przez bezpośredni
dostęp lokalny; zalicza się do niej wszelkiego rodzaju dokumenty
robocze, przedruki, raporty i dokumenty techniczne, dysertacje,
badania rynkowe, niepublikowane tłumaczenia, instrukcje, po-
radniki, biuletyny, newslettery itp.; materiały mogą pochodzić
z sektora akademickiego, organizacji non profit, przedsiębiorstw
handlowych tworzących dokumenty na użytek wewnętrzny oraz
dla klientów i dostawców, jak również ze stowarzyszeń, fundacji
oraz klubów itp.;
▶ eksperci i obserwatorzy – osoby mające odpowiednią wiedzę me-
rytoryczną zdobytą w wyniku nauki i prowadzenia badań bądź
bezpośredniego uczestnictwa w określonych wydarzeniach w da-
nym miejscu i czasie (np. uczestnicy ekspedycyjnych projektów
naukowych, badacze poszczególnych krajów i kultur, pracownicy
organizacji międzynarodowych, pracownicy i wolontariusze orga-
nizacji humanitarnych, świadkowie wydarzeń itp.);
▶ komercyjne bazy zdjęć i obrazów satelitarnych – zasoby podmio-
tów świadczących usługi w zakresie sporządzania i gromadze-
nia oraz udostępniania na określonych warunkach satelitarnych

129
B ia ły w y w ia d

obrazów różnych fragmentów powierzchni ziemi (np. mosty, drogi,

porty, fragmenty wybrzeża itp.).
W polskiej literaturze przedmiotu podkreśla się natomiast znaczenie
źródeł otwartych w ramach sektora publicznego, a także przypisuje się
informacje poszczególnym kanałom, które je generują i udostępniają
(zarówno w formie tradycyjnej, jak i elektronicznej). Można w tym zakre-
sie wskazać następujące rodzaje otwartych źródeł informacji w ramach
zaproponowanych przez B. Saramaka pięciu podstawowych kanałów in-
formacyjnych:
▶ środowisko naukowe i akademickie – informacje zawarte w ramach
prowadzonych wykładów, programów szkoleniowych, prac dy-
plomowych, publikacji, opracowań lub prezentowanych wyników
badań i analiz;
▶ administracja publiczna, organizacje międzynarodowe i poza-
rządowe – tworzone i udostępniane, często na podstawie przepi-
sów prawa lub w ramach działalności statutowej, różnego rodzaju
dokumenty, bazy danych, analizy i raporty oraz specjalistyczne
systemy informacji (np. przepisy prawa, procedury, regulaminy,
ogólnodostępne rejestry, ogłoszenia sądowe i urzędowe, rapor-
ty, dokumentacja udostępniana na podstawie przepisów prawa,
systemy informacji przestrzennej, systemy informacji publicz-
nej, systemy informacji gospodarczej itp.);
▶ środki masowego przekazu i podmioty komercyjne – transmisje
i relacje na temat aktualnych wydarzeń, zarówno w wymiarze
globalnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, jak również groma-
dzenie wytworzonych materiałów w postaci autonomicznych baz
danych, a także różnego rodzaju produkty marketingowe (biulety-
ny, prospekty, informatory, ulotki, reklamy) oraz przedsięwzięcia
związane z analizą różnego rodzaju produktów (w tym tzw. inży-
nieria odwrotna);
▶ biblioteki – różnego rodzaju zbiory w postaci książek, czasopism,
starodruków itp., a także stosowne bazy danych zasobów oraz
specjalne systemy pozwalające na ich wyszukiwanie;
▶ osoby fizyczne – w zakresie informacji o różnym charakterze, które
są dystrybuowane podczas posiedzeń, spotkań, dyskusji i stanowią

130
 B i g data

pewnego rodzaju obserwację określonego zjawiska, ale nie zo-

stały jeszcze ujęte w żadnych innych, bardziej sformalizowanych
źródłach.
Piotr Swoboda

J. Hughes-Wilson, Największe błędy wywiadów świata, tłum. J. Rosiński, Dom Wy-

dawniczy Bellona, Warszawa 2002; B. Jakubus, M. Ryszkowski, Ochrona informacji
niejawnych, Wydawnictwo Projekt, Warszawa 2001; K. Liedel, T. Serafin, Otwarte
źródła informacji w działalności wywiadowczej, Wydawnictwo Difin, Warszawa
2011; P. Maciołek, Internet a OSINT – szanse i praktyczne zastosowania, [w:] Biały
wywiad. Otwarte źródła informacji – wokół teorii i praktyki, W. Filipowski, W. Mą-
drzejowski (red.), Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2012; NATO Open Source
Intelligence Handbook, Norfolk 2001; NATO Open Source Intelligence Reader, Brus-
sels 2002; B. Saramak, Wykorzystanie otwartych źródeł informacji w działalności
wywiadowczej. Historia, Praktyka, Perspektywy, Wydział Dziennikarstwa i Nauk
Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015; B. Stromczyński,
P. Waszkiewicz, Biały wywiad w praktyce pracy organów ścigania na przykładzie
wykorzystania serwisów społecznościowych, „Prawo i Prokuratura” 2014, nr 5;
P. Swoboda, Wywiad i kontrwywiad w Polsce w procesie przemian systemowych
(1989–2007), Avalon, Kraków 2016; K. Wiciak, ESOM jako narzędzie „białego
wywiadu”, [w:] Biały wywiad. Otwarte źródła informacji – wokół teorii i praktyki,
W. Filipowski, W. Mądrzejowski (red.), Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2012;
A. Żebrowski, Wywiad i kontrwywiad w XXI wieku, Innovatio Press Wydawnictwo
Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji, Lublin 2010.

Big data – technologia służąca do gromadzenia i analizowania danych

o dużych objętościach, pochodzących ze źródeł tradycyjnych i nowo two-
rzonych, np. → m e d i ó w s p o ł e c z n o ś c i o w y c h, zarówno o określonej,
jak i nieokreślonej strukturze. Koncepcję Big Data z uwagi na jej złożoność
należy rozpatrywać w kategoriach inter-, a nawet multidyscyplinarnych, co
przyczynia się do wielu trudności definicyjnych. Gartner opiera jej defini-
cję na trzech filarach: objętości (ang. volume), różnorodności (ang. variety)
oraz szybkości przetwarzania (ang. velocity), a po dalszych badaniach także
zmienności (ang. variability) oraz złożoności (ang. complexity). Mówiąc
o objętości, analitycy zwracają uwagę w szczególności na przyrost danych.
Tempo przetwarzania zaś wiąże się głównie z szybkim napływem strumie-
niowym. Różnorodność dotyczy zarówno źródeł danych, jak i ich formy

131
VADEMECUM
BEZPIECZEŃSTWA
INFORMACYJNEGO
TOM 1
A–M

R E DA KC JA NAU KOWA
OL G A WASI U TA , R A FA Ł K L E P K A
© Copyright by Authors
Kraków 2019

ISBN 978-83-66445-07-9
ISBN 978-83-66269-24-8

Recenzenci:
prof. dr hab. inż. Włodzimierz Gogołek
dr hab. Mirosław Lakomy, prof. AIK

Redakcja:
Małgorzata Tarnowska
Korekta:
Anna Surendra, Sebastian Surendra, Joanna Kłos
Skład:
LIBRON
Projekt okładki:
Justyna Rokitowska

Źródło grafiki wykorzystanej na okładce:

https://pixabay.com/pl/illustrations/binarny-r%C4%99ce-klawiatura-dotk-
nij-2380422/

Publikacja sfinansowana przez Uniwersytet Pedagogiczny

im. Komisji Edukacji Narodowej

Wydawcy:
AT Wydawnictwo Wydawnictwo LIBRON – Filip Lohner
ul Zachodnia 9/49 al. Daszyńskiego 21/13
30-350 Kraków 31-537 Kraków
tel.: 504 799 323 tel. 12 628 05 12
e-mail: wydawnictwoat@atgroup.pl e-mail: office@libron.pl
www.atwydawnictwo.pl www.libron.pl