‫حي‬ ‫ّ حم ّ‬ ‫بس‬

‫م اهلل الر ن الر م‬

‫يل‬ ‫كم‬ ‫ت‬

‫ي‬ ‫رياضيات‬
‫وژيۀ مدا رس استعدا داهي ردخشان‬
‫هف‬
‫پاهي تم دورۀ اول متوسطه‬

‫‪3131‬‬
 ‫مرکز ملی رپورش استعدا داهی ردخشان‬

‫و دانش ژپواهن جوان‬

‫اين كتاب‪ ،‬به منظور فراهم كردن مواد آموزشي تكميلي‬

‫مورد نياز مدارس استعدادهاي درخشان‪ ،‬توسط‬
‫مركز ملي پرورش استعدادهاي درخشان و دانش‌پژوهان جوان‬
‫و دفتر تأليف كتاب‌هاي درسي ابتدايي و متوسطۀ نظري‬
‫طراحي و تأليف شده است‪.‬‬

‫شوراي راهبري‪ :‬محمود امـاني طهراني‪ ،‬محمد نستوه‪ ،‬كـورش اميري‌نيا‪ ،‬سيده‌طـاهره آقاميري‪،‬‬
‫رضا گلشن مهرجردي‪ ،‬عباسعلي مظفري و ناصر جعفري‬
‫نام كتاب‪ :‬رياضيات تكميلي ويژۀ مدارس استعدادهاي درخشان‬
‫پايۀ هفتم دورۀ اول متوسطه ـ ‪103/1‬‬
‫مؤلفان‪ :‬محمد حسين احمدي‪ ،‬نرگس اخالقي‌نيا‪ ،‬عبدالرضا زارع شحنه‪ ،‬علي قصاب و‬
‫سعيد صدري‬
‫نظارت‪ :‬گروه تحقيق‪ ،‬توسعه و آموزش رياضي دفتر تأليف كتاب‌هاي درسي ابتدايي و‬
‫متوسطۀ نظري‬
‫ويراستار علمي‪ :‬عاطفه كشاورزي زفرقندي‬
‫ويراستار ادبي‪ :‬سيدعلي‌اكبر ميرجعفري‬
‫نظارت بر چاپ و توزيع‪ :‬ادارۀ كل نظارت بر نشر و توزيع مواد آموزشي‬
‫طراح گرافيك‪ ،‬طراح جلد و صفحه‌آرا‪ :‬حامد مشفق آراني‬
‫ناشر‪ :‬ادارۀ کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی‬
‫تهران‪ :‬خیابان ایرانشهر شمالی ـ ساختمان شماره​ی‪٤‬آموزش و  پرورش(شهید موسوی)‬
‫تلفن‪٩ :‬ـ  ‪ ،٨٨٨٣١١٦١‬دورنگار‪ ،٨٨٣٠٩٢٦٦ :‬کد پستی‪،١٥٨٤٧٤٧٣٥٩ :‬‬
‫وب​سایت‪www.chap.sch.ir :‬‬
‫چاپخانه‪ :‬شركت افست (سهامي عام)‬
‫سال انتشار و نوبت چاپ‪ :‬چاپ اول‪1393 ،‬‬

‫حقّ چاپ محفوظ است‪.‬‬

‫‪ISBN‬‬ ‫‪978 -964 - 05 - 2404 - 6‬‬ ‫شابک ‪9٧٨-964-05 - 2404-6‬‬

 ‫خميني(ره)‬
‫امام خميني‬
‫(رحمةاهلل عليه)‬
‫حضرت امام‬
‫اسالمي‪،‬حضرت‬‫اسالمي‪،‬‬‫بنيانگذار كبير جمهوري‬
‫بنيان‌گذار كبير جمهوري‬
‫كشتار آن همه هنرآفرینی و اختراعات و پیشرفت‌ها داشته باشیم‪.‬‬
‫)‬ ‫‪3131‬‬ ‫تير‬ ‫‪93‬‬ ‫(‬ ‫‪835‬‬ ‫قطعنامۀ‬ ‫قبول‬ ‫و‬ ‫مكه‬ ‫خونين‬ ‫محاصره سالگرد‬
‫توانسته‏ایم‬ ‫پيام به مناسبت‬
‫ما در شرایط جنگ و‬
‫‏سازیم‪.‬‬ ‫فراهم می‬
‫باشيم‪.‬‬ ‫امور‬
‫ها داشته‬ ‫اختراعاتدرو همۀ‬
‫پيشرفت‬ ‫تحقیقات را‬ ‫استعداد و‬
‫هنرآفريني و‬ ‫رشدهمه‬ ‫برای‬
‫ايم آن‬ ‫محاصرهکافی‬
‫توانسته‬ ‫بهتر‪ ،‬زمینۀ‬
‫جنگ و‬ ‫شرایط‬
‫ان‏شاءاماهلل‏دردرشرايط‬
‫‌هاست‪.‬‬
‫سازيم‪.‬‬‫فراهمتمي‬
‫امورحقیق‬
‫همۀ‌ها و‬
‫واقعیت‬
‫کشف را در‬
‫جستجو وتحقيقات‬
‫روح استعداد و‬ ‫كافيکردن‬
‫براي رشد‬ ‫زمينۀزنده‬
‫جوانان‬
‫برایبهتر‪،‬‬
‫علمیشرايط‬
‫مبارزۀلّه در‬
‫انشاءال‬
‫مبارزۀ علمي براي جوانان زنده كردن روح جستجو و كشف واقعيتها و حقيقتهاست‪.‬‬
‫(مد ظله العالي)‬
‫رهبر معظم انقالب اسالمي‪ ،‬حضرت آيت‌اهلل خامنه‌اي‬
‫العالي)‬
‫برخورد کنیم‪.‬‬ ‫اي(مدظله‬
‫شیـوه‬ ‫خامنه یک‬ ‫حضرت آيتاهلل‬
‫استعـدادها با‬ ‫اسالمي‪ ،‬با همۀ‬ ‫معظماینانقالب‬
‫نیست که ما‬ ‫عدالت به رهبر‬
‫معنـای‬
‫‪)31‬ضـایع بشـود‬ ‫ارديبهشت ‪58‬‬
‫استعـدادی‬ ‫نبـایدكشور (‪39‬‬
‫بگـذاریم‬ ‫است‪.‬سراسر‬
‫متفـاوتبرگزيدۀ‬
‫ديدار معلمان‬ ‫نه؛ استعـدادهابيانات در‬
‫باألخـره‬
‫نیست‪.‬‬ ‫شيـوهتردیدی‬
‫برخورد كنيم‪.‬‬ ‫در این‬
‫بینـدیشیم‪.‬يك‬ ‫تدبیـری‬
‫استعـدادها با‬ ‫بایدما با همۀ‬
‫استعـدادهاكه‬ ‫برای بهپرورش‬
‫معنـاي اين نيست‬ ‫وعدالت‬
‫اما مالک باید استعدادها باشد‪ ،‬الغیر‪ .‬عدالت این است‪.‬‬
‫نه؛ استعـدادها باألخـره متفـاوت است‪ .‬نبـايد بگـذاريم استعـدادي ضـايع بشـود‬
‫و براي پرورش استعـدادها بايد تدبيـري بينـديشيم‪ .‬در اين ترديدي نيست‪.‬‬
‫اما مالک بايد استعدادها باشد‪ ،‬الغير‪ .‬عدالت اين است‪.‬‬
‫این صفحه خالی است!‬
 ‫�����ا ����������ﻦ‬

‫������ﺎر‬

‫رﯾﺎ�ﯿﺎت �ﮐﻪ در زﺑﺎن ﭘﺎرﺳ� �ﺪﯾ� �ا�ﻧﮕﺎر��� �ﻮاﻧﺪه ﻣ� ﺷﺪ� را ﺑﯿ�ﺘﺮ داﻧﺶ ﺑﺮرﺳ� ﮐﻤ�ﯿﺖﻫﺎ�‬
‫ﺳﺎ�ﺘﺎرﻫﺎ� ﻓ�ﺎ و د�ﺮ�ﻮﻧ� ﺗﻌﺮﯾ� ﻣ�ﮐ��ﺪ‪.‬‬
‫دﯾﺪ�ﺎه دﯾ�ﺮی رﯾﺎ�� را داﻧ�� ﻣ�داﻧﺪ ﮐﻪ در �ن ﺑﺎ اﺳﺘﺪ�� ﻣ���� از اﺻﻮ� و ﺗﻌﺮﯾ�ﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾ� د�ﯿ� و �ﺪﯾﺪی ﻣ�رﺳﯿ�‪ .‬ﺑﺎ اﯾ��ﻪ رﯾﺎ�ﯿﺎت از ��ﻮ� ﻃﺒﯿﻌ� ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤ�رود و��‬
‫ﺳﺎ�ﺘﺎرﻫﺎی وﯾ�های ﮐﻪ رﯾﺎ��داﻧﺎن ﻣ�ﭘ�وﻫ�ﺪ� ﺑﯿ�ﺘﺮ از داﻧﺶﻫﺎی ﻃﺒﯿﻌ� ﺑﻪوﯾ�ه ﻓﯿ�ﯾ� ﺳﺮ��ﻤﻪ‬
‫ﻣ��ﯿﺮﻧﺪ و در ﻓ�ﺎﯾ� �ﺪا از ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣ���ﻮﻧﻪ ��ﺘﺮ� ﭘﯿﺪا ﻣ�ﮐ��ﺪ ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ ��ﻮ� ﻃﺒﯿﻌ�‬
‫ﺑﺮای �� ﻣ�ﺎ�� �ﻮد ﺑﻪ رﯾﺎ�� ﺑﺎز ﻣ��ﺮدﻧﺪ ﺗﺎ �ﻮابﻫﺎﯾ�ﺎن را ﺑﺎ �ن ﻣ�ﺎﯾ�ﻪ و ﺑﺮرﺳ� ﮐ��ﺪ‪.‬‬
‫��ﻮ� ﻃﺒﯿﻌ�� ﻣﻬ�ﺪﺳ�� ا�ﺘ�ﺎد و ﭘ�ﺷ�� ﺑ�ﯿﺎر ﺑﻪ رﯾﺎ�ﯿﺎت ﺗ�ﯿﻪ دارد و�� رﯾﺎ��داﻧﺎن �ﺎه‬
‫ﺑﻪ د�ﯾ� ﺻﺮﻓﺎ� رﯾﺎ�� �و ﻧﻪ ﮐﺎرﺑﺮدی� ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾ� و ﺑﺮرﺳ� ﺑﺮ�� ﺳﺎ�ﺘﺎرﻫﺎ ﻣ�ﭘﺮدازﻧﺪ‪١ .‬‬

‫⋆⋆⋆⋆⋆‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ در �ﻬﺖ ا�ﺮای ﺑﺨ�� از ﺳ�ﺪ ﺗ�ﻮ� ﺑ�ﯿﺎدﯾﻦ �ﻣﻮز� و ﭘﺮور� و وﯾ��‬
‫داﻧﺶ�ﻣﻮزان ﻣ�ﺘﻌﺪ و ﺗﯿ�ﻫﻮ� اﯾﺮاﻧ� ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ� ﺑﻪ ﺗﻌﻤﯿ� ﺑﺨﺶ ﻫﺎﯾ� از ﮐﺘﺎب درﺳ�‬
‫رﯾﺎ�� ﭘﺎﯾ� ﻫ�ﺘ� ﻣ�ﭘﺮدازد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب �ﺎﺻ� ﻓﺮاﯾ�ﺪی ﻣ�ﺎ�ﻌﺎﺗ� ﺑﺎ ﺑﯿﺶ از ﭘ�� ﺳﺎ� اﺳﺖ� ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﯿ�ﺑﯿ�� ﺻﺎ��ﻧ�ﺮان ﻫ�ﮕﺎ� ﺗﺪرﯾ� در ﻧ�ﺪ ﻣ���ﺎﻧ� اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑ�ﯿﺎر �ﺮوری اﺳﺖ�‬
‫زﯾﺮا ﺑ�ﻧ��� اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻫﯿ��ﺎه در ﺗ�ﻮر ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓ��ﻫﺎی ﮐﺘﺎب ﻣﺘ�ﺎ�ﺮ ﻓ��ﻫﺎی ﮐﺘﺎب درﺳ� رﯾﺎ�� اﺳﺖ و ﻣ�ﺨ�ﺎ� دﺑﯿﺮ رﯾﺎ�� ﻣ�ﺮب‬
‫در�ﻮاﻫﺪﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺗﺪرﯾ� ﻫﺮ ﺑﺨﺶ را �ﻪ زﻣﺎﻧ� ��ﺎز ﮐ�ﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﮐ�ﯿﺪ وا�هﻫﺎی ﺑﺨﺶﻫﺎی‬
‫ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻬﺮﺳﺖوار ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎ‪ :‬ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺎ ﭘﯿﺶﻓﺮض اﺳﺘﻌﺪاد ﺑﺮﺗﺮ و ﻧﯿﺎز ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾ� ﻣﻌ�� ��� ﻣ� ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن �ﻮد را ﻫ�ﮕﺎ� ﺗﺪرﯾ� ﺑﺎ ﺑﺨ�� از ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎ ﺑﻪ �ﺎ�ﺶ ﻣ�ﻬﻮﻣ�‬
‫ﺑ��ﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗ��ﺮ درﺑﺎر� ﻫﻤ� ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎ در ﺳﺎ� �ﻣﻮزﺷ� �ز� ﺗ��� ﻣ� ﺷﻮد� و اﯾﻦ ﻣﻮ�ﻮ� ﺷﺎﯾﺪ در‬
‫ﺗ�ﺎد ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓ� ﮐﺘﺎبﻫﺎی دﯾ�ﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪��� .‬ﯿﺖ �ﻮد را ﺑﺎ ﺗﺪرﯾ� �اﯾﻦ ﮐﺘﺎب� ﺑﻪ ﺗ�ﻮﯾﺮ ﺑ��ﯿﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﮔﺎه ﺑﺎزی‪ :‬دﯾﺮ زﻣﺎﻧ� اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣ�ﻮ�� ﮐﺎر�ﺎه ﺑﺎزی در ﻓﺮاﯾ�ﺪ ﺗﺪرﯾ� ﻧ�ﺶ �ﻓﺮﯾ�� ﻣ�ﮐ�ﺪ و‬

‫‪١‬ﺑﺮ�ﺮﻓﺘﻪ از وﯾ��ﭘﺪﯾﺎ� داﻧﺶﻧﺎﻣ� �زاد‬

‫ﮐﺘﺎب ﭘﯿﺶ رو ﻧﯿ� ﻣﺘﻨﺎﺳ� ﺑﺎ ﻣﻮ�ﻮ�‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺎر�ﺎهﻫﺎی آﻣﻮزﺷ� �ﻨ� ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣ�ﺷﻮد‬
‫ﺑﻪاﻧﺪاز� ﯾ� ﯾﺎ دو �ﻠﺴﻪ زﻣﺎن ﺑﺮای ا�ﺮای ﻫﺮﯾ� از آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺮ ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ� و ﻣ�ﺎﻧ� را ﮐﻪ ﻣ�ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫��ﺎﯾﯽ ﺑﻪ �� ��ﺎی ﻣﺮﺳﻮم ﮐﻼﺳ� ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر اﺧﺘ�ﺎ� دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖوﮔﻮﻫﺎ‪ :‬ﺗ�ﯿﯿﺮا� �ﺮﻫﻨ� آﻣﻮزﺷ� ﻧﯿ� ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار �ﺮ�ﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺗ�ﯿﯿﺮ ﻧﺴﻞ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫دﯾﺪ�ﺎه ﺧﻮد را ﺗ�ﯿﯿﺮ ﻣﻨﺎﺳ� داد‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺑﺨﺸ� ﺑﻪ ﻧﺎم �ﻔﺖو�ﻮ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب �ﺸﻮده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻋﯿﺎری ﺑﺮای ﺳﻨﺠﺶ ﻧﻈﺎم ﺗﻔﮑﺮ ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻤﺎن در اﺧﺘﯿﺎر ﻗﺮار داده ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫�ﻔﺖو�ﻮﻫﺎ آﯾﯿﻨﻪای اﺳﺖ ﺑﺮای ﻧﻤﻮد ﺳﺎﺧﺖ ارزشﻫﺎی رو ﺑﻪ رﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﯾ� ﻣﻌﻠﻢ اﯾﺴﺘﺎﯾﯽ و‬
‫ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﺧﻮد را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎد ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی وﯾﮋه‪ :‬ﮐﻨﺎر ﺑﺮﺧ� از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﺘﺎب ﻧﻤﺎد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫داﻧﺶآﻣﻮز ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻬﺎﯾﺖ دﻗﺖ و ﺗﻤﺮﮐ� ﺧﻮد را ﺑﻪﮐﺎر ﺑ�ﯿﺮد ﺗﺎ د�ﺎر اﺷﺘ�ﺎه ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧ� دﯾ�ﺮ از‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻤﺎد ﺑﺮای اﻋﻼم ﻧﯿﺎز زﻣﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮای ﺗﻔﮑﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻠﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ زﻣﺎن ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای ﺑﺮای ﺗﻔﻬﯿﻢ روش ﺣﻞ و ﺗﻮﺻﯿﻒ اﯾﺪهﻫﺎ‬
‫و راﻫ�ﺎرﻫﺎی آن اراﺋﻪ دﻫﺪ� ﺗﺎ در �ﻮ� ﯾ� ﺳﺎ� آﻣﻮزﺷ� داﻧﺶ آﻣﻮزان ﻣﻨﻔﻌﻞ‪ ،‬در ﮐﻨﺎر ﺻﺪﻫﺎ‬
‫ﻣﺴ�ﻠ� ﻣﻬﺎرﺗ�‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻞ �ﻨﺪ ﻣﺴ�ﻠ� �ﺎ�ﺶ ﺑﺮاﻧﮕﯿ� ﻫﻢ آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻨﺮ ﺗﺪرﯾﺲ‪ ،‬ﻫﻨﺮ ﻫﻤﯿﺎری در ﮐﺸﻒ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎرک ون دورن‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪١‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺻﻔﺮ‐ﺳﺮآﻏﺎز‬

‫‪٢‬‬ ‫ﺗﺮﺗﯿ� �ﻬﺎر ﻋﻤﻞ اﺻﻠ� در ﻣﺤﺎ�ﺒﺎت‬
‫‪۴‬‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه ﺑﺎزی‐ﻣﺜﻠﺚ ﻫﻤﺮﻧﮓ‬

‫‪۵‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪‐١‬راﻫﺒﺮدﻫﺎی ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬

‫‪۶‬‬ ‫ﮔﻔﺖوﮔﻮ‬
‫‪٩‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪﻫﺎ‬

‫‪١٩‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪‐٢‬ﻋﺪدﻫﺎی ﺻﺤﯿﺢ‬

‫‪٢٠‬‬ ‫ﻣﻌﺮ�� ﻋﺪدﻫﺎی ﻋ�ﻣﺖدار‬
‫‪٢٢‬‬ ‫ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺮﯾﻖ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ‬
‫‪٢۶‬‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه ﺑﺎزی‐دوز ﺑﺎ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ‬
‫‪٢٧‬‬ ‫ﺿﺮب و ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ‬
‫‪٢٩‬‬ ‫ﮔﻔﺖوﮔﻮ‬

‫‪٣١‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ ‐٣‬ﺟﺒﺮ و ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬

‫‪٣٢‬‬ ‫اﻟ�ﻮﻫﺎی ﻋﺪدی‬
‫‪٣٣‬‬ ‫ﺟﺎﻧﮕﻬﺪار‬
‫‪٣۴‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی‬
‫‪٣٧‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ﻋﺪدی ﯾ� ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی‬
‫‪٣٨‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪٣٨‬‬ ‫ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪۴٠‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﺟﻮابﻫﺎی ﯾ� ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪۴١‬‬ ‫روش ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪۴٣‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾ�ﻫﺎی ﺗ�ﻤﯿﻠ�‬
‫‪۴٧‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪‐۴‬ﻫﻨﺪﺳﻪ و اﺳﺘﺪﻻل‬
‫‪۴٨‬‬ ‫ﮔﻔﺖوﮔﻮ‬
‫‪۴٩‬‬ ‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﭘﺎرهﺧﻂﻫﺎ‬
‫‪۵١‬‬ ‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ زاوﯾﻪﻫﺎ‬
‫‪۵۵‬‬ ‫ﺗﺒﺪﯾﻞﻫﺎی ﻫﻨﺪﺳ� و ﻫﻢﻧﻬﺸﺘ�‬

‫‪۵٩‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪‐۵‬ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ و اﻋﺪاد اول‬

‫‪۶٠‬‬ ‫ﮔﻔﺖوﮔﻮ‬
‫‪۶١‬‬ ‫ﻋﺪد اول‬
‫‪۶٣‬‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه ﺑﺎزی�ﺷﻤﺎرﻧﺪه و ﻫ��‬
‫‪۶۴‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬
‫‪۶۶‬‬ ‫ﻣﺴﺎﺑﻘﮥ ﺗﯿﺮاﻧﺪازی‬
‫‪۶٧‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪۀ اول‬
‫‪۶٩‬‬ ‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎرﻧﺪۀ ﻣﺸﺘﺮک‬
‫‪٧٠‬‬ ‫ﮐﻮ��ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻀﺮب ﻣﺸﺘﺮک‬
‫‪٧٣‬‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه ﺑﺎزی�ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺬار�ﺷ�ﯿ� ﮐﻦ�‬
‫‪٧۶‬‬ ‫ارﺗﺒﺎط ب‪.‬م‪.‬م و ک‪.‬م‪.‬م‬
‫‪٧٧‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺗ�ﻤﯿ��‬

‫‪٨١‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪‐۶‬ﺳﻄﺢ و ﺣﺠﻢ‬

‫‪٨٢‬‬ ‫رﯾﺎ�ﯿﺎت ﺳﯿ�زﻣﯿﻨ��‬
‫‪٨٣‬‬ ‫ﻣ�ﻌ�‬
‫‪٨۶‬‬ ‫�ﻬﺎر وﺟﻬ� ﻣﻨﺘ�ﻢ‬
‫‪٨٧‬‬ ‫ﺷﻬﻮد ﻓﻀﺎﯾﯽ‬
‫‪٨٩‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﺣﺠﻢﻫﺎی ﻣﻨﺸﻮری‬
‫‪٩١‬‬ ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺟﺎﻧﺒﯽ و ﮐﻞ‬
‫‪٩٢‬‬ ‫ﺣﺠﻢ و ﺳﻄﺢ‬
‫‪٩۶‬‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ ﺣﺠﻢ�دوازده وﺟﻬ� ﻣﻨﺘ�ﻢ‬

‫‪٩٧‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪‐٧‬ﺗﻮان و ﺟﺬر‬

‫‪٩٨‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﻮان‬
‫‪١٠٠‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﯾ� ﻋﺒﺎرت ﺗﻮاندار‬
‫‪١٠١‬‬ ‫ﺳﺎده ﮐﺮدن ﻋﺒﺎرتﻫﺎی ﺗﻮاندار‬
‫‪١٠٢‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺗ�ﻤﯿ��‬
‫‪١٠۵‬‬ ‫ﺟﺬر و رﯾﺸﻪ‬
‫‪١٠٧‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪‐٨‬ﺑﺮدار و ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫‪١٠٨‬‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه ﺑﺎزی‐ﻧﺒﺮد درﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪١١١‬‬ ‫درﯾﭽﻪای ﺑﻪ روﺑﻮﮐﺎپ‬
‫‪١١۴‬‬ ‫��ﺘ�ﺎ� و ﺗﺒﺪﯾ�ﻫﺎی ﻫ�ﺪ��‬

‫‪١١٧‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪‐٩‬آﻣﺎر و اﺣﺘﻤﺎل‬

‫‪١١٨‬‬ ‫ﺟﻤﻊآوری و ﻧﻤﺎﯾﺶ دادهﻫﺎ‬
‫‪١١٩‬‬ ‫ﻧﻤﻮدارﻫﺎ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪﻫﺎ‬
‫‪١٢٣‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل ﯾﺎ اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﺷﺎﻧﺲ‬
‫‪١٢۶‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل و ﺗﺠﺮﺑﻪ‬

‫‪١٢٩‬‬ ‫ﮐﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ‬
‫این صفحه خالی است!‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ūŤŨƉŤźƼ ƃſ ͬƹƑţ Ʒƽơ ƃŤDžǶ ŦɔŭƄŭ‬‬

‫ﯾ� ﻋﺒﺎرت رﯾﺎﺿ�� �ﺎ�ﻞ اﻋﺪاد و ﻧﻤﺎدﻫﺎﯾ� از ﺟﻤ�ﻪ ﭘﺮاﻧﺘﺰ و ��ﺎر ﻋﻤﻞ اﺻ�� اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای‬
‫��ﺎﺳﺒ� ﻋﺒﺎرتﻫﺎی رﯾﺎﺿ�� ﻧﻤﺎدﻫﺎ را ﺑﻪﺗﺮﺗﯿ� زﯾﺮ ﺑﻪ�ﺎر ��ﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﺟﻤﻊ ﯾﺎ ﺗﻔﺮﯾﻖ‬ ‫‪ .٢‬ﺿﺮب ﯾﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬ ‫‪ .١‬ﭘﺮاﻧﺘﺰ‬
‫ا�ﺮ در ﯾ� ﻋﺒﺎرت� دو ﻧﻤﺎد دارای ﺗﺮﺗﯿ� �ﺴﺎوی ﺑ�دﻧﺪ )���� ﺿﺮب ﯾﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ�� اﺑﺘﺪا ﻧﻤﺎدی‬
‫را ﺑﻪ�ﺎر ��ﺑﺮﯾﻢ �ﻪ در ﺳﻤﺖ �� �ﺮار دارد‪ .‬ﺑﻪ ��ﺎلﻫﺎی زﯾﺮ ﺗ�ﺟﻪ ��ﯿﺪ‪.‬‬
‫‪٣‬‬
‫  ‬
‫‪• ١٢ − ۶ ÷ ٢ = ١٢ − ٣ = ٩‬‬

‫ ‪• ٧ − ١‬‬
‫‪× ٢ + ٣ − ۵ = ٧‬‬ ‫ ‪− ٢ + ٣ − ۵ = ۵‬‬
‫  ‬
‫‪+ ٣ − ۵ = ٨ − ۵ = ٣‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٨‬‬

‫‪• ٣ × (١٣ + ٧) ÷ (٨ − ٢) = ٣ × ٢٠ ÷ ۶ = ۶٠ ÷ ۶ = ١٠‬‬

‫‪ .١‬ﻋﺒﺎرتﻫﺎی ﺑﺮاﺑﺮ دو ﺳﺘ�� را ﺑﻪﻫﻢ وﺻﻞ ��ﯿﺪ )ﯾ� ��رد اﺿﺎ�� اﺳﺖ�‪.‬‬
‫•‬ ‫)‪۶ ÷ ٢(١ + ٢‬‬ ‫•‬ ‫‪١٩‬‬
‫•‬ ‫‪٣(۴ + ٨) ÷ ٣‬‬ ‫•‬ ‫‪۶‬‬
‫•‬ ‫)‪١٢ ÷ ۴ + ٢(٣ + ۵‬‬ ‫•‬ ‫‪٩‬‬
‫•‬ ‫‪۴+٢×٣−٨÷۴×٢‬‬ ‫•‬ ‫‪١‬‬
‫•‬ ‫‪١٢‬‬
‫‪ .٢‬ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺒﺎرتﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ‬ ‫‪٣۴ − ١٨ + ٢‬‬ ‫)ب‬ ‫‪٨÷۴÷٢‬‬
‫)ج‬ ‫‪١٢ − ٨ ÷ ٢ + ١‬‬ ‫)د‬ ‫‪١٠ − ۴ × ٢ + ٣‬‬
‫)ھ‬ ‫)‪٧ + ٩ × (٣ + ٨‬‬ ‫)و‬ ‫‪۶٣ ÷ (١٠ − ٣) × ٣‬‬
‫)ز‬ ‫‪١٢ × ۶ ÷ ٣ − ٢ × ۴‬‬ ‫)ح‬ ‫‪٢١ ÷ (٣ + ۴) × ٣ − ٨‬‬
‫)ط‬ ‫)‪۵۵ ÷ ١١ + ٧ × (٢ + ١۴‬‬ ‫)ی‬ ‫‪٢٧ ÷ (٣ + ۶) × ۵ − ١٢‬‬
‫)ک‬ ‫)‪١٢ + ۶ ÷ ٣ × (١٨ + ٣ × ٢‬‬ ‫)ل‬ ‫)‪٢٨٠ − ۴٠ × (١٢ − ١٠ ÷ ٢‬‬

‫‪2‬‬
 ‫تکمیلی هفتم‬
‫ریاضیسرآغاز‬

‫‪ .٣‬در ﺷ�ﻞ روﺑﻪرو‪ ،‬از ﻋﺪد ‪ ٢‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدهاﯾﻢ و‬

‫‪٢‬‬
‫در ﻫﺮ ﮔﺎم ﺑﻪ ﯾ�� از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ر�ﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫‪٧‬‬ ‫×‬
‫=‬ ‫ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ ورود ﺑﻪ ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺪدﻫﺎ و ﻋﻤﻞﻫﺎ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻫﻢ‬
‫‪١‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪ ،‬ﯾ� راﺑﻄ� ﺗﺴﺎوی ﺑﻪدﺳﺖ ﻣ�آﯾﺪ‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪٢ × ٣ + ١ = ٧.‬‬

‫اﻟﻒ( در ﻫﺮﯾ� از ﺷ�ﻞﻫﺎی زﯾﺮ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺮی ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﺗﺎ ﯾ� راﺑﻄ� ﺗﺴﺎوی ﺑﻪدﺳﺖ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪٨‬‬ ‫‪+‬‬ ‫÷‬

‫=‬ ‫×‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪١٠‬‬
‫‪٣‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪۴‬‬ ‫‪٢۴‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪−‬‬ ‫÷‬ ‫×‬ ‫‪٢‬‬
‫ب( در ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺮ آﺑﯽرﻧﮓ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻋﺠﯿﺒﯽ دارد!‬
‫روی ﻣﺴﯿﺮ آﺑﯽرﻧﮓ اﻋﺪاد و ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ »‪ «=» ،«١» ،«+» ،«٣» ،«×» ،«٢‬و‬
‫»‪ «٧‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﺟﻬﺖ ﻋﮑﺲ ﻣﺴﯿﺮ آﺑﯽرﻧﮓ اﻋﺪاد و ﻧﻤﺎدﻫﺎ را ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‬
‫)»‪ «×» ،«٣» ،«+» ،«١» ،«=» ،«٧‬و »‪ ،(«٢‬دوﺑﺎره ﯾ� راﺑﻄ� ﺗﺴﺎوی ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‬
‫)‪.(٧ = ١ + ٣ × ٢‬‬
‫آﯾﺎ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺷ�ﻞﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻋﺠﯿﺐ را دارﻧﺪ�‬
‫‪ .۴‬در زﯾﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ‪ ٢ × ٣ + ١‬را ﻃﻮری ﭘﺮاﻧﺘﺰﮔ�اری ﮐﺮدهاﯾﻢ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ� ﻋﺒﺎرت ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٨‬ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪٢ × (٣ + ١) = ٨‬‬
‫ﻫﺮﯾ� از ﻋﺒﺎرتﻫﺎی زﯾﺮ را ﻃﻮری ﭘﺮاﻧﺘﺰﮔ�اری ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺴﺎوی ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪) ٢٨ ÷ ٢ × ٣ + ١ = ۴‬اﻟﻒ‬ ‫‪) ٢۴ + ۶ ÷ ٣ + ٢ = ۶‬ب‬
‫‪) ١٨ + ٣ × ٢۵ ÷ ١۵ − ٣ = ٢٠‬ج‬ ‫‪) ٣ × ۴٠ ÷ ٨ + ١٢ ÷ ۶ = ١‬د‬
‫‪۵ × ٢ − ۶ = ۴‬‬ ‫‪ .۵‬ﺟﺪول روﺑﻪرو را ﺑﺎ اﻋﺪاد ﻗﺮﻣﺰرﻧﮓ ﻃﻮری ﭘﺮ ﮐﺮدهاﯾﻢ‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫×‬ ‫‪+‬‬ ‫ﮐﻪ در ﻫﺮ ﺳﻄﺮ و ﺳﺘﻮن ﺗﺴﺎویﻫﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٢ × ٨ ÷ ۴ = ۴‬‬ ‫ﻣﻌﻨﺎی ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی ﺧﺎﮐﺴﺘﺮیرﻧﮓ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺪاد و‬
‫‪−‬‬ ‫÷‬ ‫÷‬ ‫÷‬ ‫ﻧﻤﺎدﻫﺎی داﺧﻞ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ در ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای‬
‫‪٣ + ۵ − ۶ = ٢‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺳﺘﻮن ﺳﻮم )از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ(‪ ،‬راﺑﻄﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪۴ × ٢ − ۴ = ۴‬‬ ‫‪(٢ + ٨) ÷ ۵ = ٢.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﮐ�ﯿﺪ‪١ .‬‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮ� ﮔ��ﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺮ�� از �ﺪ��ﻫﺎ� ز�ﺮ را ﺑﺎ ا�ﺪا� �� رﻗﻤ� �ﺮ‬
‫÷‬ ‫×‬ ‫‪= ۶‬‬ ‫×‬ ‫‪−‬‬ ‫‪= ٩‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬ ‫×‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪+‬‬ ‫= ‪− ۴‬‬ ‫‪−‬‬ ‫= ‪× ۴‬‬
‫÷‬ ‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬ ‫÷‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫×‬ ‫×‬
‫‪× ٣ −‬‬ ‫=‬ ‫‪− ۵ +‬‬ ‫=‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫÷‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫× ‪١‬‬ ‫÷‬ ‫=‬

‫ﮐﺎرﮔﺎه ﺑﺎزی ‐ ﻣﺜﻠﺚ ﻫﻤﺮﻧﮓ‬

‫ﺷ� ﻧ�ﻄﻪ ر�� �� ���ﻪ ﻗﺮار �ا�ه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ �� .‬ﻧ�ﺮ ﺑﺎ �� �ﻮ�ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﺎ رﻧ�ﻫﺎ� �ﺑ� � ﻗﺮﻣﺰ‬
‫ﺑﺎز� را ﺷﺮ�� ﻣ�ﮐ��ﺪ‪ .‬ﻧ�ﺮ ا�� �� ﻧ�ﻄﻪ را اﻧ��ﺎ� ﻣ�ﮐ�ﺪ � ﺑﺎ �� �ﺎره�� ا�� �� ﻧ�ﻄﻪ را‬
‫ﺑﻪﻫ� ��� ﻣ�ﮐ�ﺪ‪ .‬ﻧ�ﺮ ��� ﻧﯿﺰ‪ �� ،‬ﻧ�ﻄﻪ را اﻧ��ﺎ� � ﺑﻪﻫ� ��� ﻣ�ﮐ�ﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐ� ﮐﻪ ا��ﯿ�‬
‫ﻣ��� ﻫﻤﺮﻧ� را ﺑ�ﺎز� ﺑﺎ��ﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣ��� ﻫﻤﺮﻧ� ﻣ���� اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻪ ���� �� رﻧ� �ار�‬
‫� ر��ﻫﺎ� �� ��� از ﺷ� ﻧ�ﻄ� �ا�ه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮا� ﻣ�ﺎ�‪� ،‬ر ﺷ�� ز�ﺮ ﻫ�ﻮز ﻫﯿ� ﻣ��� ﻫﻤﺮﻧ�� ﺳﺎ��ﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪�� .‬ﺎ اﮔﺮ ﻧﻮﺑﺖ �ﺑ�‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻧﺪه اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﻧﻮﺑﺖ ﻗﺮﻣﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻄﻮر؟‬

‫ﺑﺎ ��� از ��ﺳ�ﺎ� �ﺎ ا��ﺎ� �ﺎﻧﻮا�ه ا�� ﺑﺎز� را اﻧ�ﺎ� �ﻫﯿﺪ � ﺳ�� ﮐ�ﯿﺪ ر�ﺷ� �ﯿﺪا ﮐ�ﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮﻧﺪه ﺑﺎﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫‪P.J. Carter, Advanced IQ tests, Kogan page, London, 2008, page 8.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫مسئله‬
‫تکمیلی هفتم‬
‫راهبردهای حل‬
‫ریاضی‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪﻫﺎ‬

‫‪ ����� .١‬و �اه��� ��ﺮ ا� �ﺘﺎب ����ﯿﺖ ��ﺎ����� ‪ ١‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ :‬دﻫﻘﺎ‪ ‬ﭼﻨﺪ ﻣﺮغ و ﭼﻨﺪ ﺧﺮﮔﻮش ﺧﺎﻧﮕﯽ دارد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮغﻫﺎ و ﺧﺮﮔﻮشﻫﺎ روی‬
‫ﻫﻢ‪ ۵٠ ،‬ﺳﺮ و ‪ ١۴٠‬ﭘﺎ دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﻫﻘﺎن ﭼﻨﺪ ﻣﺮغ و ﭼﻨﺪ ﺧﺮﮔﻮش دارد؟‬

‫راهﺣﻞ‪ :‬دﻫﻘﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻧﻮران ﺧﻮد را ‪‬ﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬در وﺿﻊ ﻏﺮﯾ‪ ‬ﻗﺮار ﺑﮕ‪‬ﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﻣﺮغ‬
‫روی ﯾﮏ ﭘﺎ اﯾﺴﺘﺎده اﺳﺖ و ﻫﺮ ﺧﺮﮔﻮش روی دوﭘﺎی ﻋﻘ‪ ‬ﺧﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﻏﺮﯾﺐ‪ ،‬درﺳﺖ‬
‫ﻧﺼﻒ ‪‬ﮥ ﭘﺎﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻌ‪ ٧٠ ‬ﻋﺪد‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻋﺪد ‪ ٧٠‬را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﺮﻫﺎ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺷﺮﻃﯽﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺮغ ﯾﮏﺑﺎر و ﻫﺮ ﺧﺮﮔﻮش را دوﺑﺎر ﺑﻪﺣﺴﺎب ﺑﯿﺎور ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫ا ﮔﺮ از ﻋﺪد ‪ ٧٠‬ﺗﻌﺪاد ﮐﻞ ﻣﺮغﻫﺎ و ﺧﺮﮔﻮشﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻌ‪ ۵٠ ‬را ﮐﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺧﺮﮔﻮشﻫﺎ‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ؛ ﯾﻌ‪ ‬ﺗﻌﺪاد ﺧﺮﮔﻮشﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪٧٠ − ۵٠ = ٢٠‬‬
‫و اﻟﺒﺘﻪ‪ ٣٠ ،‬ﻣﺮغ‪.‬‬

‫��ﺪ ا� �ﻮاﻧﺪ� �اه��� �ﺎ�‪ ،‬ﺳ�� ��ﯿﺪ �اه��� ���ﺮ� �ﺮا� ا�� ����� ا�ا�� ��ﯿﺪ‪.‬‬
‫‪�� �� .٢‬ﺎ� �و� ����ﻮا� �ﺪ� ‪� ۴‬ا ����ﻮ�� ���ﻮ� ا�ﺪا� ��ﯿ�� �ﻮ����ﺮ ا� �� ﻧﻮﺷﺖ�‬
‫‪۴ = ١ + ١ + ١ + ١,‬‬
‫‪۴ = ١ + ١ + ٢,‬‬
‫‪۴ = ١ + ٣,‬‬
‫‪۴ = ٢ + ٢.‬‬
‫�ﺮ�� ا� ا�ﺪا� ‪ ۵ ،٣‬و ‪� ۶‬ا �� ��ﺪ �و� ����ﻮا� ����ﻮ�� ���ﻮ� ا�ﺪا� ��ﯿ�� �ﻮ����ﺮ‬
‫ا� �ﻮ�ﺷﺎ� ﻧﻮﺷﺖ� ��� �ﺎﻟﺖ��ﺎ� ���� �ا ��ﻮ��ﯿﺪ‪.‬‬
‫‪١‬ﺟﺮج ﭘﻮﻟﯿﺎ‪� ،ͬƕŤɓƃ ŬɔưʭŽ ،‬ﺮﺟ�� ﭘﺮو�� ﺷ�ﺮ�ﺎ��‪ ،‬اﻧﺘ�ﺎ�ا� �ﺎ���‪.۶٠ ���� ،‬‬

‫‪9‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪� .٣‬ﺎﻧﻮن ا��ﻮی زﯾﺮ را ﮐﺸ� ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١, ١١, ٢١, ١٢١١, ١١١٢٢١, ٣١٢٢١١, ١٣١١٢٢٢١, . . . .‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻮﻓ� ﺑﻪ ﮐﺸ� اﯾﻦ �ﺎﻧﻮن ﻧﺸﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻧ�ﺮان ﻧﺸﻮﯾﺪ! رﯾﺎ��دان‬
‫ﻣﻌﺮو� اﻧ�ﻠﯿﺴ� ﻣﻌﺎ�ﺮ �ﺗ�ﻮﯾﺮ روﺑﻪرو�‪ ،‬ﺑﻪﻧﺎ� �ﺎن ﮐﺎﻧﻮی‬
‫)‪ ،(John Conway‬و�ﺘ� ﺑﺮای او�ﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﺎ اﯾﻦ ا��ﻮ ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﻋﺖﻫﺎ ﺗﻔﮑﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ آن را ﺣﻞ ﮐﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬
‫از اﯾﻨﮑﻪ ﯾ�� از دوﺳﺘﺎﻧﺶ �ﺎﻧﻮن ا��ﻮ را ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻧﻮی ��‬
‫ﺑﺮد ا��ﻋﺎت �ز� ﺑﺮای ﮐﺸ� �ﺎﻧﻮن ا��ﻮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ� �ﯾ�‬
‫ﻧﻔﺮ ﻓﻘﻂ ﺑﻠﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻋﺪد ‪ ٣‬ﺑﺸﻤﺎرد!«‬
‫‪ .۴‬ﺑﺎ ‪ ٢‬ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ ‪ ٣‬ﻣﺮﺑﻊ ﻣ�ﺗﻮان ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺷ�ﻞ زﯾﺮ را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ‪ ٣‬ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺑﻊ ﻣ�ﺗﻮان ﺳﺎﺧﺖ� ﺷ�ﻞ ﻣﺮﺑﻮ�ﻪ را رﺳ� ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .۵‬ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ از ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺷﻨﺎ‪ ،‬دوﭼﺮﺧﻪﺳﻮاری‬
‫و دو ﺗﺸ�ﯿﻞ ﺷﺪ� اﺳﺖ‪ .‬در ا�ﻤ�ﯿ� ورزﺷ�ﺎران‬
‫‪ ١٠٣‬ﻣﺴﯿﺮ را ﺷﻨﺎ ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳ��‬ ‫‪٣‬‬
‫اﯾﻦ رﺷﺘﻪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا‬
‫‪ ۴۵‬ﺑﺎ��ﻣﺎﻧﺪ� را� را رﮐﺎ� ﻣ�زﻧﻨﺪ و ﺑﻌﺪ ‪ ١٠‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ‬
‫ﻣ�دوﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻂ �ﺎﯾﺎن ﺑﺮﺳﻨﺪ‪� .‬ﻮ� ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت‬
‫ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ در ا�ﻤ�ﯿ� ﭼﻨﺪ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ�‬
‫‪ .۶‬ﮔ�ﻠ� ﺷﻨﺒﻪ ﺷﺐ ‪ ١٢‬ﮐﺘﺎ� ��ﻪ را ﺑﺮای ﻋﺮوﺳ�ﻫﺎﯾﺶ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﯾ�ﺸﻨﺒﻪ ﺷﺐ ﻧﯿ� ‪ ١٣‬از ﺑﺎ��ﻣﺎﻧﺪ� ﮐﺘﺎ� را‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و دوﺷﻨﺒﻪ ﺷﺐ ‪ ١۴‬از ﺑﺎ��ﻣﺎﻧﺪ� ﮐﺘﺎ� را‬
‫ﺑﺮای ﻋﺮوﺳ�ﻫﺎ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ ﺷﺐ ‪ ١۵‬ﺑﺎ��ﻣﺎﻧﺪ�‬
‫را ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﮔﻠ� ﭼﻪ ﮐﺴﺮی از ﮐﺘﺎ� را ﺑﺮای‬
‫ﻋﺮوﺳ�ﻫﺎﯾﺶ ﻧﺨﻮاﻧﺪ� اﺳﺖ�‬

‫‪10‬‬
 ‫مسئله‬
‫تکمیلی هفتم‬
‫راهبردهای حل‬
‫ریاضی‬

‫‪ .٧‬ﺑﻪ اﻟ�ﻮی �ﯾﺮ �ﻮ�ﻪ ﮐﻨ�ﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ��ﻞ �ﻨﺠ� اﯾﻦ اﻟ�ﻮ را رﺳ� ﮐﻨ�ﺪ‪.‬‬

‫ب( در ��ﻞ ﺑ�ﺴ�� اﯾﻦ اﻟ�ﻮ‪ ،‬ﭼﻨﺪ داﯾﺮ� �ﻮ�ﺮ و�ﻮد دارد؟‬
‫‪ .٨‬ﺑﻪ اﻟ�ﻮی �ﯾﺮ �ﻮ�ﻪ ﮐﻨ�ﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ��ﻞ �ﻨﺠ� اﯾﻦ اﻟ�ﻮ را رﺳ� ﮐﻨ�ﺪ‪.‬‬

‫ب( در ��ﻞ ﺑ�ﺴ�� اﯾﻦ اﻟ�ﻮ‪ ،‬ﭼﻨﺪ داﯾﺮ� �ﻮ�ﺮ و�ﻮد دارد؟ اﯾﻦ ��ﺪاد ﺑﺎ ﻋﺪدی ﮐﻪ در‬
‫ﻗﺴﻤﺖ »ب« ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻗﺒﻞ ﺑﻪدﺳﺖ آوردﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻪ راﺑﻄﻪای دارد؟‬
‫ج( ﺑﺎ �ﻮ�ﻪ ﺑﻪ ��ﻞ�ﺎی ﺑﺎ� و ��ﻞ�ﺎی ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﺒﻞ‪� ،‬ﺎ�ﻞ ﻋﺒﺎر� �ﯾﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫آورﯾﺪ‪.‬‬
‫‪١ + ٢ + ٣ + · · · + ۵١‬‬

‫‪ .٩‬ﻣ�دا��� ﮐﻪ ﺳﻦ ﻣﻮ�ﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ��ﺪاد �ﻤ��ﺎﯾ� اﺳﺖ ﮐﻪ در آ�ﺮﯾﻦ ��ﻦ �ﻮﻟﺪ� روی ﮐ��‬
‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ او ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ﺑﻪ ‪� ۶۶‬ﻤ� روی ﮐ���ﺎی �ﻮﻟﺪ� �ﻮ� ﮐﺮده ﺑﺎ�ﺪ‪،‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺳﻦ دارد؟‬

‫‪11‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .١٠‬در ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬راﻧﻨﺪﮔﺎن ﻋﺎﺷﻖ ﺑﻮق زدن ﻫﺴﺘﻨﺪ! ﻓﺮض‬

‫ﮐﻨﯿﺪ ﭘﺸﺖ ﭼﺮاغ ﻗﺮﻣﺰ‪ ،‬رﺳﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻔﺮ اول ‪١‬‬
‫ﺑﺎر ﺑﻮق ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻧﻔﺮ دوم ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻮق‬
‫ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﻧﻔﺮ ﺳﻮم ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻮقﻫﺎی ﻧﻔﺮ اول و دوم‬
‫ﺑﻮق ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﻧﻔﺮ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻮقﻫﺎی ﻧﻔﺮ اول و‬
‫دوم و ﺳﻮم ﺑﻮق ﺑﺰﻧﺪ و ﻧﻔﺮ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻮقﻫﺎی‬
‫ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﻗﺒﻠ� ﺑﻮق ﺑﺰﻧﺪ و · · ·‪.‬‬
‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ﭘﺸﺖ ﯾ� ﭼﺮاغ‪ ،‬ﻧﻔﺮ دوم ‪ ٢‬ﺑﺎر ﺑﻮق ﺑﺰﻧﺪ و ‪ ۵‬ﻧﻔﺮ ﺑﻌﺪی ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻻ ﺑﻮق ﺑﺰﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻔﺮ آﺧﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻮق زده اﺳﺖ؟‬
‫ب( اﮔﺮ ﭘﺸﺖ ﯾ� ﭼﺮاغ‪ ،‬ﻧﻔﺮ دوم ‪ ۶‬ﺑﺎر ﺑﻮق زده ﺑﺎﺷﺪ و ‪ ۵۶‬ﺑﺎر ﺻﺪای ﺑﻮق ﺷﻨﯿﺪه ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ راﻧﻨﺪه ﺑﻮق زدهاﻧﺪ؟‬
‫ج( ‪ ۶‬ﻧﻔﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ‪ ١۶‬ﺑﺎر ﺑﻮق زدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻔﺮ دوم ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻮق زده اﺳﺖ؟‬
‫‪ .١١‬اﻟﻒ( در ﺟﺎم ﺟﻬﺎﻧ� ‪ ٣٢ ،٢٠١۴‬ﺗﯿﻢ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﯿﻢﻫﺎ در ﻣﺮﺣﻠﮥ اول ﺑﻪ ‪ ٨‬ﮔﺮوه ‪۴‬‬
‫ﺗﯿﻢ ﺗ�ﺴﯿﻢ ﺷﺪﻧﺪ و در ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻫﺮ ﺗﯿﻢ ﯾ�ﺑﺎزی ﺑﺎ ﺳﻪﺗﯿﻢ دﯾ�ﺮ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﮥ‬
‫اول ﺟﺎمﺟﻬﺎﻧ� ‪ ،٢٠١۴‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎزی اﻧﺠﺎم ﺷﺪ؟‬
‫ب( در ﺳﺎل ‪ ١۶ ،١٣٩٣‬ﺗﯿﻢ در ﻟﯿ� ﺑﺮﺗﺮ ﻓﻮﺗﺒﺎل اﯾﺮان �ﺟﺎم ﺧﻠﯿ� ﻓﺎر�( ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﺗﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ دو ﺑﺎزی ﺑﺎ ﺗﯿﻢﻫﺎی دﯾ�ﺮ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻟﯿ� ﭼﻨﺪ ﺑﺎزی اﻧﺠﺎم ﻣ�ﺷﻮد؟‬
‫ج( ﮐﺸﻮری ‪ ٢٠‬ﺷﻬﺮ دارد ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻫﺮ دو ﺷﻬﺮ ﯾ� ﺧ� ﻫﻮاﯾﯽ داﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺧ�‬
‫ﻫﻮاﯾﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر وﺟﻮد دارد؟‬
‫د( ﭼﻪ ارﺗﺒﺎ�� ﺑﯿﻦ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎی »اﻟﻒ«‪» ،‬ب« و »ج« وﺟﻮد دارد؟‬

‫‪ .١٢‬در ﺑﺎزی »ﻣﺜﻠﺚ ﻫﻤﺮﻧﮓ« ﮐﻪ در ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﺪ‪،‬‬

‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ﻫﺮ ﻧ��ﻪ را ﺑﻪ ﭘﻨ� ﻧ��ﮥ دﯾ�ﺮ وﺻﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﭘﺎره ﺧ� رﺳﻢ ﮐﺮده اﯾﻢ؟‬
‫�دﯾ�ﺮ ﭼﺮا اﯾﻦ ﺑﺎزی ﻧﻤ�ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﯿﺠﮥ‬
‫ب( ﭼﺮا ﻫﻤﯿﺸﻪ ﯾ� ﻧﻔﺮ ﺑﺎزﻧﺪه اﺳﺖ؟ ﺑﻪﻋﺒﺎر �‬
‫ﻣﺴﺎوی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫‪12‬‬
 ‫مسئله‬
‫تکمیلی هفتم‬
‫راهبردهای حل‬
‫ریاضی‬

‫‪ .١٣‬ﺗﻌﺪادی ﮐﺒﻮﺗﺮ و ﻫﺸﺖﭘﺎ روی ﻫﻢ ‪ ۶٠‬ﺳﺮ و ‪ ٢١٠‬ﭘﺎ دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻫﺸﺖﭘﺎ دارﯾﻢ؟‬

‫‪ .١۴‬روﺑﺎﺗ� دارﯾﻢ ﮐﻪ �ﻘ� ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟ�ﻮ �ﺮﮐﺖ ��ﮐﻨﺪ و ﻫﻨ�ﺎ�� ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾ� ﮐﺎﺷ� ﺗ�ﺮ� ��رﺳﺪ�‬
‫‪ ٩٠‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼ� ﺧﻮد� ��ﭼﺮﺧﺪ‪ .‬ﺑﺮای ��ﺎل� ا�ﺮ روﺑﺎت را در ���ﻨ� ﺑﻪﺷ�� �ﯾﺮ در‬
‫ﻧﻘﻄﮥ ‪ A‬رو ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﺮق ﺑ��ارﯾﻢ� ﺑﻪ ﻧﻘﻄﮥ ‪�� B‬رﺳﺪ‪ .‬ﭼﻮ� در ﻧﻘﻄﮥ ‪ B‬ﺑﻪ دﯾﻮار ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﮐﺮد� اﺳﺖ� دﯾ�ﺮ ﻧﻤ�ﺗﻮاﻧﺪ ﺟ�ﻮ ﺑﺮود و ��ﻮ�� ��ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪B‬‬
‫ﺷﻤﺎل‬

‫ﻏﺮب‬ ‫ﺷﺮق‬

‫ﺟﻨﻮب‬
‫‪A‬‬

‫در ���ﻨ� ﺑﻪﺷ�� �ﯾﺮ روﺑﺎت را در ﻧﻘﻄﮥ ‪ C‬رو ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﺮق ��اﺷ�ﻪاﯾﻢ‪�� .‬ﺧﻮاﻫ�ﻢ‬
‫روﺑﺎت ﺑﻪ ﻧﻘﻄﮥ ‪ D‬ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﮐﺪا�ﯾ� ا� ﮐﺎﺷ�ﻫﺎ را ﺑﺎﯾﺪ ﺗ�ﺮ� ﮐﻨ�ﻢ؟‬

‫ﺷﻤﺎل‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬

‫ﻏﺮب‬ ‫ﺷﺮق‬

‫ﺟﻨﻮب‬

‫‪13‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ ٢۴ .١۵‬ﭘﺮﻧﺪه روی دو ﮐﺎﺑﻞ ﺑﺮ� ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘ�‬

‫‪ ۶‬ﭘﺮﻧﺪه از ﮐﺎﺑﻞ دوم ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻞ اول و ‪ ٩‬ﭘﺮﻧﺪه از‬
‫ﮐﺎﺑﻞ اول ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻞ دوم ﭘﺮﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﭘﺮﻧﺪهﻫﺎی‬
‫ﮐﺎﺑﻞ اول ﻧﺼﻒ ﭘﺮﻧﺪهﻫﺎی ﮐﺎﺑﻞ دوم ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫اﺑﺘﺪا ﭼﻨﺪ ﭘﺮﻧﺪه روی ﮐﺎﺑﻞ دوم ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ؟‬
‫‪ .١۶‬دﻫ�ﺪهای ‪ ١٠٠‬ﺧﺎﻧﻪ دارد‪ .‬روی ﻫﺮ ‪ ٣‬ﺧﺎﻧﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ ٢‬آﻧﺘﻦ وﺟﻮد دارد و روی ﻫﺮ ‪ ٢‬آﻧﺘﻦ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ‪ ٣‬ﮐ�� ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دﻫ�ﺪه ﺣﺪاﻗﻞ ﭼﻨﺪ ﮐ�� آﻧﺘﻦﻧﺸﯿﻦ دارد؟‬

‫‪ .١٧‬در ﯾ� ﻣﻬﺪ ﮐﻮد� ﺗﻌﺪادی ﻧﯿ��ﺖ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫وﻗﺘ� روی ﻫﺮ ﻧﯿ��ﺖ ﯾ� ﻧﻔﺮ ﻣ�ﻧﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬ﯾ� ﻧﻔﺮ‬
‫ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ روی زﻣﯿﻦ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ! اﻣﺎ اﮔﺮ روی ﻫﺮ‬
‫ﻧﯿ��ﺖ ‪ ٢‬ﻧﻔﺮ ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ‪ ١ ،‬ﻧﯿ��ﺖ ﺧﺎ�� ﻣ�ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻬﺪ ﮐﻮد� ﭼﻨﺪ ﻧﯿ��ﺖ دارد؟‬
‫‪ .١٨‬ﻗﯿ�ﺖ ﯾ� ﮔ�ﺑ� ‪ ٢٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن‪ ،‬ﻗﯿ�ﺖ ﯾ� ﭘﺮﺗﻘﺎل ‪ ٣٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن‪ ،‬و ﻗﯿ�ﺖ ﯾ� ﺗﻮ� �ﺮﻧ��‬
‫‪ ۴٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ٨‬ﻋﺪد از اﯾﻦ ﻣﯿﻮهﻫﺎ را ‪ ٢٣٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن ﺧﺮﯾﺪه ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﺗﻮ� �ﺮﻧ�� ﮐﻪ ﻣ��ﻦ اﺳﺖ ﺧﺮﯾﺪه ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺪﺗﺎﺳﺖ؟‬

‫‪ .١٩‬ﻋﺎﻃﻔﻪ ﺗﻌﺪادی ﭘﺴﺘﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬

‫ﻃﻮر ﻣﺴﺎوی ﺑﯿﻦ ‪ ۶‬ﻧﻔﺮ از دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫او ﺳﺮا� ﺑﻬ�ﻦ آﻗﺎ ﭘﺴﺘﻪﭼ� ر�ﺖ و ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮای‬
‫او ﺗﻮ�ﯿ� داد‪ .‬ﺑﻬ�ﻦ آﻗﺎ ﭘﺴﺘﻪﭼ� ﮔﻔﺖ� �اﮔﻪ‬
‫‪ ٨‬ﺗﺎ ﭘﺴﺘﻪ از ﻣﻦ ﺑ�ﺮی ﻣﺸ��ﺖ ﺣﻞ ﻣ�ﺷﻪ‪ �.‬ﻫﺮ‬
‫ﭘﺴﺘﻪ ‪ ١٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و�� ﻋﺎﻃﻔﻪ �ﻘ� ‪ ٣٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن‬
‫ﭘﻮل داﺷﺖ‪ .‬آﯾﺎ ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﻪ ﻋﺎﻃﻔﻪ ﮐ�� ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫‪14‬‬
 ‫مسئله‬
‫تکمیلی هفتم‬
‫راهبردهای حل‬
‫ریاضی‬

‫‪ .٢٠‬ﻣ��ﻮاﻫﯿﻢ ﭼﻨﺪ داﯾﺮه ﺑ�ﺸﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﺪﯾ�ﺮ را ﻗﻄ� ﻧ�ﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣ�ﺎ�‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻤ� دو داﯾﺮه‬
‫�ﻘ� ﺑﻪ دو ﺷﯿﻮه ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﻢ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧ�ﺎ� دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺪا� از اﯾﻦ دو راه‪ ،‬در ﺷ�ﻞﻫﺎی‬
‫زﯾﺮ رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ دو ﺣﺎ�ﺖ زﯾﺮ ﺑﺎ آﻧ�ﻪ �ﺎﻫﺮا� ﻣﺘ�ﺎو�اﻧﺪ‪ ،‬و�� آﻧﻬﺎ را ﯾ�� در ﻧ�ﺮ ﻣ�ﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﭼﻬﺎر داﯾﺮه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺷﯿﻮۀ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﻢ آﻧﻬﺎ را رﺳﻢ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪایﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﺪﯾ�ﺮ را ﻗﻄ� ﻧ�ﻨﻨﺪ؟ ﻫﻤ� ﺣﺎ�ﺖﻫﺎ را رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢١‬ﻣ��ﻮاﻫﯿﻢ ﺑﺮ�� از �ﺎﻧﻪﻫﺎی ﺟﺪو� زﯾﺮ را رﻧﮓ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ�ﻮریﮐﻪ ﻫﺮ �ﺎﻧﻪ ﯾﺎ �ﻮد� رﻧﮓ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪا� رﻧ�� ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺪاﻗﻞ ﭼﻨﺪ �ﺎﻧﻪ رﻧ�� ﻣ�ﺷﻮﻧﺪ؟ آﻧﻬﺎ را رﻧﮓ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫�دو �ﺎﻧﻪ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪاﻧﺪ ﻫﺮﮔﺎه ﯾ� ��� ﻣﺸﺘﺮ� داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪�.‬‬

‫‪ .٢٢‬در ﺟﻌﺒﻪای ‪ ١٠٠‬ﻣﻬﺮه ﺑﻪ رﻧﮓﻫﺎی ﺳ�ﯿﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻣ� و آﺑﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﺗﺎرﯾ��‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﻬﺮه‬
‫از ﺟﻌﺒﻪ ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎورﯾﻢ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ ١٠‬ﻣﻬﺮۀ ﻫﻤﺮﻧﮓ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ .٢٣‬ﻧﺮﮔ� ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدی ﻣ�ﻌ�ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ‪ ١ × ٢ × ٣‬دارد‪ .‬او ﻣ��ﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن‬
‫ﺗﻌﺪادی از اﯾﻦ ﻣ�ﻌ�ﻣﺴﺘﻄﯿﻞﻫﺎ ﺑﻪﻫﻢ‪ ،‬ﯾ� ﻣ�ﻌ�� ﺗﻮ��ﺮ ﺑﺴﺎزد‪ .‬ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣ�ﻌ�‬
‫ﻣﺴﺘﻄﯿﻞﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز دارد‪ ،‬ﭼﻨﺪﺗﺎﺳﺖ؟‬
‫‪ .٢۴‬در ﮐﻨﺎر ﺟﺎدهای‪ ،‬ﺗﯿﺮﻫﺎی ﺳﯿﻤﺎﻧ� ﺑﻪ �ﺎ��ﻪﻫﺎی ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻣﺪ از ﺗﯿﺮ او� آ�ﺎز ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد و ﺑﻌﺪ از ‪ ۶‬دﻗﯿﻘﻪ از ﮐﻨﺎر ﺗﯿﺮ ﺷﺸﻢ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺣﺎﻣﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺮﻋﺖ اداﻣﻪ‬
‫دﻫﺪ‪ �� ،‬از ﭼﻨﺪ دﻗﯿﻘﻪ از ﮐﻨﺎر ﺗﯿﺮ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ ﻣ�ﮔﺬرد؟‬

‫‪15‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .٢۵‬ﻣﺠﻠﮥ ‪ Notices‬ﮐﻪ ا�ﺠ�� رﯾﺎ�� آﻣﺮﯾ�ﺎ آ� را �ﺎ� ﻣ�ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﯾ�� از ��ﺎر�ﻫﺎﯾﺶ‪ ،‬ﯾ�‬
‫اﻟ�ﻮی ﻋﺪدی ﻣ�ﺮو� را ﺑﻪﻋﻨﻮا� ��ﻮﯾﺮ روی ﺟﻠﺪ ا���ﺎب ﮐﺮد� اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( اﺑ�ﺪا اﻟ�ﻮی ﻋﺪدی ﺑﺎ� را ﺑﻪدﻗﺖ ﻣ�ﺎﻫﺪ� و ﻗﺎ�ﻮ�ِ آ� را ﮐ�ﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺳ�� ﺑﺎ�ﻮﺟﻪﺑﻪ‬
‫ﻗﺎ�ﻮ� اﻟ�ﻮ‪ ،‬ﺳﻪ ﺳ�ﻮ� ﺑﻪ ﺳ�ﺖ �� آ� ا�ﺎ�ﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( �ﺎ� �ﻪ رﯾﺎ��دا�ﻫﺎﯾ� را روی اﯾ� اﻟ�ﻮی ﻋﺪدی ﮔ�ا��ﻪا�ﺪ� ﺑﺮای ﯾﺎ��� ﭘﺎﺳ� اﯾ�‬
‫ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﻋﺒﺎرتِ »ﻣﺜﻠﺚ ﻋﺪدی« را در ﮔﻮﮔﻞ ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢۶‬در اﻟ�ﻮﻫﺎی ﻋﺪدی زﯾﺮ ﺑﻪﺟﺎی ﻋ�ﻣﺖ ? ﻋﺪدﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫‪) ١٩, ٢٠, ٢١, ?, ?, ٢۶, ٢٨, ٣٢, ٣٣, ۴٠‬اﻟﻒ‬ ‫? ‪) ١٠, ۵٠, ١٣, ۴۵, ١٨, ٣٨, ?,‬ب‬
‫‪ .٢٧‬ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺒﺎرت زﯾﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪١−‬‬ ‫‪× ١−‬‬ ‫‪× ١−‬‬ ‫‪× ··· × ١ −‬‬ ‫‪× ١−‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪٩٩‬‬ ‫‪١٠٠‬‬

‫‪16‬‬
 ‫مسئله‬
‫تکمیلی هفتم‬
‫راهبردهای حل‬
‫ریاضی‬

‫‪ .٢٨‬ﺷ�ﻞﻫﺎ را ﻃﻮری در �ﺪول� ‪ ۴ × ۴‬زﯾﺮ ﺑﭽﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﺳﻄﺮ و ﻫﺮ ﺳﺘﻮن‪ ،‬ﻫﺮ رﻧﮓ و ﻫﺮ‬
‫ﺷ�ﻞ ﯾ�ﺑﺎر دﯾﺪه ﺷﻮد‪.‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻋﺒﺎرت »‪ «Orthagonal latin squares‬را ﮔﻮﮔﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٢٩‬در ﮐﺎدر زﯾﺮ‪ ،‬اﻋﺪاد ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻋﻼﻣﺖ ≡ را ﻃﻮری داﺧﻞ داﯾﺮهﻫﺎ ﻗﺮار دادهاﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﻋﺪدﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ داﯾﺮه ﻣﺘﺼﻞاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺪد ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻋﻼﻣﺖ ≡ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪١‬‬ ‫‪١ ≡ ١۴‬‬ ‫ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻋﺪد ‪ ١‬ﺑﻪ ﻋﺪدﻫﺎی ‪ ٧ ،۴‬و ‪٣‬‬
‫ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ )‪ ١ ≡ (۴ + ٧ + ٣‬ﯾﺎ‬
‫‪٣≡١‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪ .١ ≡ ١۴‬ﻋﺪد ‪ ٣‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ‪ ١‬وﺻﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪۴≡٨‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ .٣ ≡ ١‬ﻋﺪد ‪ ۴‬ﺑﻪ ‪ ١‬و ‪ ٧‬وﺻﻞ‬
‫‪٧‬‬ ‫‪٧≡۵‬‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺲ )‪ ۴ ≡ (١ + ٧‬ﯾﺎ ‪ ۴ ≡ ٨‬و ‪.. . .‬‬

‫ﺑﺎﺗﻮ�ﻪﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﮔ�ﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬داﯾﺮهﻫﺎی ﺧﺎﻟ� را ﺑﺎ اﻋﺪاد ﻣﻨﺎﺳ� ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١≡٩‬‬ ‫‪١ ≡ ١۴‬‬

‫‪٢ ≡ ١١‬‬ ‫‪٢≡۶‬‬
‫‪٣ ≡ ١۶‬‬ ‫‪٣≡١‬‬
‫‪۴≡٣‬‬ ‫‪۴≡۵‬‬
‫‪۵≡۵‬‬ ‫‪۵≡۵‬‬
‫‪۶≡۶‬‬ ‫‪۶≡٣‬‬
‫‪۴‬‬

‫‪ .٣٠‬دﺳﺘﻤﺰد ﺳﺎﻻﻧﮥ ﯾ� ﺑﺎزﯾ�ﻦ ﻓﻮﺗﺒﺎل در ﺳﺎل‬

‫‪ ١٣۶٨‬ﺣﺪود ﺳﯿﺼﺪ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫ﺳﺎل ‪ ١٣٩٢‬ﻫﺮ ﻓﻮﺗﺒﺎﻟﯿﺴﺖ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ� ﯾ� ﻣﯿ�ﯿﺎرد‬
‫ﺗﻮﻣﺎن درآﻣﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺪت دﺳﺘﻤﺰد ﺳﺎﻻﻧﮥ ﻓﻮﺗﺒﺎﻟﯿﺴﺖﻫﺎ ﭼﻨﺪ‬
‫درﺻﺪ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟‬

‫‪17‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ͬǀƀǀţLJŽ‬‬
‫اﻟﻒ‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬د‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ از ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ را دﯾﺪهاﯾﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﭘﺮﺳﯿﺪهاﯾﺪ‪:‬‬
‫اﯾﻦ دﯾ�ﺮ �ﻪ ﺗﺮﺗﯿﺒ� اﺳﺖ�‬
‫در ﻣﯿﺎن ﺷﺎﻋﺮان اﯾﺮا�� �ﻮﻋ� ﻋﺪد �ﻮﯾﺴ� ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﺮفﻫﺎی اﻟﻔﺒﺎ ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن‬
‫»ﺣﺴﺎب ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ« ﯾﺎ »ﻣﺎده ﺗﺎرﯾﺦ« ﻣ�ﮔﻮﯾ�ﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﯿﻮه‪ ،‬ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ ﺑﻪ ﺷ�ﻞ‬
‫زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﮐﻠ�ﻤ�ﻦ‪ ،‬ﺳ�ﻌﻔ��‪ ،‬ﻗ�ﺮِﺷ�ﺖ‪�� ،����� ،‬ﻈ��‪.‬‬
‫ا�ﺑﺠ�ﺪ‪ ،‬ﻫ�ﻮ�ز‪ ،‬ﺣ���‪� ،‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﯿ� ﯾ� از اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﻌ�ﺎی �ﺎ�� �ﺪار�ﺪ� راﺑ�� ﺣﺮفﻫﺎ ﺑﺎ اﻋﺪاد ﺑﻪ ﺷ�ﻞ زﯾﺮ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ع‬ ‫س‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ک‬ ‫ی‬ ‫ط‬ ‫ح‬ ‫ز‬ ‫و‬ ‫ﻫـ‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫ب‬ ‫اﻟﻒ‬
‫‪٧٠‬‬ ‫‪۶٠‬‬ ‫‪۵٠‬‬ ‫‪۴٠‬‬ ‫‪٣٠‬‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪١‬‬

‫ﻫﺮ ﻋﺪد ﺑﻪ ﺣﺮﻓ� ﮐﻪ در ﺑﺎﻻی آن �ﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﯾ� از ﺣﺮوف دﯾ�ﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺷ�ﻞ زﯾﺮ ﺑﻪ ﯾ� ﻋﺪد ﻣﺮﺑﻮطا�ﺪ‪:‬‬
‫غ‬ ‫ظ‬ ‫ض‬ ‫ذ‬ ‫خ‬ ‫ث‬ ‫ت‬ ‫ش‬ ‫ر‬ ‫ق‬ ‫س‬ ‫ف‬
‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪٩٠٠‬‬ ‫‪٨٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠‬‬ ‫‪۶٠٠‬‬ ‫‪۵٠٠‬‬ ‫‪۴٠٠‬‬ ‫‪٣٠٠‬‬ ‫‪٢٠٠‬‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫‪٩٠‬‬ ‫‪٨٠‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻋﺪاد و ﺣﺮوف ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣ�ﺗﻮان ﯾ� ﻋﺪد را ﺑﺎ ﯾ� ﺟﻤﻠﻪ ﯾﺎ ﯾ� ﻋﺒﺎرت ﺑﯿﺎن‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺷﺎه ﺷﯿﺦ اﺑﻮاﺳﺤﺎق ﺷﯿﺮازی را در ﺑﯿﺖِ‪:‬‬
‫ﻫﺴﺖ ﺗﺎرﯾﺦ وﻓﺎت ﺷﻪ ﻣ�ﺸ�ﯿﻦ ﮐﺎﮐ�ﻞ‬ ‫ﺑﻠﺒﻞ و ﺳﺮو و ﺳﻤﻦ و ﯾﺎﺳﻤﻦ و ﻻﻟﻪ و ﮔﻞ‬
‫آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺣﺴﺎب ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ دارﯾﻢ‪:‬‬
‫ﺳﻤﻦ = ‪١۵٠‬‬ ‫ﺳﺮو = ‪٢۶۶‬‬ ‫ﺑﻠﺒﻞ = ‪۶۴‬‬
‫ﮔﻞ = ‪۵٠‬‬ ‫ﻻﻟﻪ = ‪۶۶‬‬ ‫ﯾﺎﺳﻤﻦ = ‪١۶١‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮع اﯾﻦ اﻋﺪاد ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ ٧۵٧‬ﮐﻪ ﺳﺎل ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺑﻮاﺳﺤﺎق اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر )ﺗﺼﻮﯾﺮ زﯾﺮ( در ﺳﺎل ‪ ١٣٢۴‬ﻫﺠﺮی ﻗﻤﺮی ﺑﺎ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ »ﻋﺪل ﻣﻈﻔﺮ« ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺣﺴﺎب ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ »ﻋﺪل ﻣﻈﻔﺮ« ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻋﺪد‬
‫‪ ١٣٢۴‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﯾ� ﻋﺒﺎرت ﺑﺮای ﺳﺎل ﺗﻮﻟﺪ �ﻮد ﺑﺴﺎزﯾﺪ‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ƃţſŬƼʭơ ɑŤDŽſƀơ ͬƬƄƢƼ‬‬

‫‪ .١‬ﺑﺮگ� وﺳﻂ ﯾ� روزﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮداﺷﺘﻪاﯾ�‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮگ ﭼﻬﺎر ﺻﻔﺤﻪ دارد ﮐﻪ ﺷﻤﺎرۀ �ﻧﻬﺎ ‪،٢۴ ،٢٣‬‬
‫‪ ٢۵‬و ‪ ٢۶‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ روزﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﻔﺤﻪ دارد؟‬
‫‪ .٢‬از ﯾ� روزﻧﺎﻣﻪ ��ﻂ ﯾ� ﺑﺮگ �� در دﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎرۀ ﺻﻔﺤﻪﻫﺎی ‪ ٢٩ ،١٢ ،١١‬و ‪٣٠‬‬
‫روی �� دﯾﺪه ﻣ�ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﻒ( اﯾﻦ روزﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﻔﺤﻪ دارد؟‬
‫ب( ﺻﻔﺤﻪﻫﺎی ﺑﺮگ وﺳﻂ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﻤﺎرهﻫﺎﯾﯽ دارﻧﺪ؟‬
‫‪ .٣‬ﻧ�ﺮت��ﺎ ﻧ�ﺎ� روی ﭘ�� وﺳﻂ ﻧﺮدﺑﺎﻧ� اﯾ�ﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬او ﺳﻪ ﭘ�ﻪ ﺑﺎ� ﻣ�رود و ﺳ��‬
‫ﻫ�ﺖ ﭘ�ﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣ��ﯾﺪ‪ .‬ﺑ�ﺪ ﭼﻬﺎر ﭘ�ﻪ ﺑﺎ� ﻣ�رود‪ .‬اﮐﻨﻮ� اﮔﺮ ﻧ�ﺮت��ﺎ ﻫﻔﺖ ﭘ�ﻪ ﺑﺎ�‬
‫ﺑﺮود‪ ،‬روی ��ﺮﯾﻦ ﭘ�� ﻧﺮدﺑﺎﻧ� ﻣ�اﯾ�ﺘﺪ‪ .‬ﻧﺮدﺑﺎ� ﻧ�ﺮت��ﺎ ﭼﻨﺪ ﭘ�ﻪ دارد؟‬
‫‪ .۴‬اﮔﺮ روی ﺳﺎﻋﺖ وﯾﻨﺪوز ﮐ�ﯿ� ﮐﻨﯿﺪ و »‪ «Change date and time settings...‬را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺮۀ »‪� «Date and Time‬ﺎﻫﺮ ﻣ�ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﮔ�ﯾﻨﻪ »‪Additional‬‬
‫‪ «Clocks‬ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﺪ ا�ﺘ�� ﺳﺎﻋﺖ ﺷﻬﺮﻫﺎی ﻣﻬ� �ﻬﺎ� را ﺑﺎ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺒﺪ� �ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ(‬
‫ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮای ﭘﺎﺳ� داد� ﺑﻪ ﭘﺮﺳ�ﻫﺎی زﯾﺮ از راﯾﺎﻧ� �ﻮد ﮐﻤ� ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﺗﻔﺎوت ﺳﺎﻋﺖ ﭼﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ ‪ ٣:٣٠′‬اﺳﺖ؟‬
‫ب( در �ﻣﺮﯾ�ﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ رﺳﻤ� و�ﻮد دارد؟‬

‫‪20‬‬
 ‫عددهای صحیح‬

‫ج( ا�ﺮ ﯾ� ﺗﺎﺟﺮ �ﺮ� اﯾﺮاﻧ� ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﻋﺖ ‪ ١٠‬ﺻﺒﺢ� ﭘﺎرﯾ�‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮﯾ� ﺗﺠﺎریا�‬
‫ﺑﺎ ﺗ�ﻔﻦ �ﻔﺖو�ﻮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺳﺎﻋﺘ� در اﯾﺮان ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ او ﺗ�ﻔﻦ ﺑﺰﻧﺪ؟‬
‫‪ .۵‬اﻟﻒ( ﮐﺪا�ﯾ� از اﻋﺪاد� ‪ −۴٨‬ﯾﺎ ‪ ،−۵۵‬ﺑﻪ ‪ −۵١‬ﻧﺰدﯾ�ﺗﺮ اﺳﺖ؟‬
‫ب( ﮐﺪا�ﯾ� از اﻋﺪاد� ‪ ٣‬ﯾﺎ ‪ ،−٣‬از ﻗﺮﯾﻨﮥ ‪ −١٠‬ﮐﻮﭼ�ﺗﺮ اﺳﺖ؟‬
‫ج( درﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ؟‬
‫ﭘﻨﺞ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺰرگﺗﺮ از ‪ −۵‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ .۶‬اﻟﻒ( روی ﻣﺤﻮر اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ‪ −١٫ ٢‬و ‪ −١١٫ ۶‬ﭼﻨﺪ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ وﺟﻮد دارد؟‬
‫ب( روی ﻣﺤﻮر اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ‪ ١٢٫ ٩‬و ‪ −٣۴١٫ ٨‬ﭼﻨﺪ ﻋﺪد ﺣﺴﺎﺑﯽ و ﭼﻨﺪ ﻋﺪد‬
‫ﺻﺤﯿﺢ وﺟﻮد دارد؟‬
‫‪ .٧‬ﻣﺘﻦ زﯾﺮ را از ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ رﯾﺎﺿﯿﺎت ‪ ١‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدهاﯾﻢ‪.‬‬
‫رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻗ‪ ‬ار‪‬ﯿﺪس )‪ ٢١٢-٢٨٧‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد( ﺑﻪ رﯾﺎﺿﯿﺎت ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ‪،‬‬
‫ﺣ‪ ‬ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ را از ﯾﺎد ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﯿﺸﻪ ﻣﺴﺘﺨﺪم ﺑﻪ او ﯾﺎدآوری ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮای‬
‫‪‬ﻮﻧﻪ‪ ،‬ﯾﮏﺑﺎر در وان ‪‬ﺎم ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ‪‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﺑﺎ رﺳﻢ ﺷﮑﻞﻫﺎی ﻫﻨﺪﺳﯽ‬
‫ﺑﻪ ﮐﻤﮏ آب ﺻﺎﺑﻮن‪ ،‬روی ﻣﺴﺌﻠﻪای ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﯿﺪ‪ .‬ﻧﺎ ﮔﻬﺎن ﻣﺴﺘﺨﺪم آﻣﺪ و ‪‬ﮥ ﺷﮑﻞﻫﺎی‬
‫ﻫﻨﺪﺳﯽ را از ﺑ‪ ‬ﺑﺮد‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ�‪ ،‬ﺳﺎل ﺗﻮﻟﺪ ارﺷ�ﯿﺪ� ﭼﻪ ﺳﺎﻟ� اﺳﺖ؟‬

‫ب( ﻣﺮﯾﻢ ﻣﯿﺮزا�ﺎﻧ� �ﺗ�ﻮﯾﺮ زﯾﺮ(‪ ،‬رﯾﺎﺿ�دان اﯾﺮاﻧ� و ﺑﺮﻧﺪ� ﻣﺪال� �ﯿ�ﺪز� ‪ ٢‬ﺳﺎل ‪٢٠١۴‬‬
‫ﻣﯿﻼدی اﺳﺖ‪ .‬او در ﺳﯿﺰدﻫﻢ اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ ١٣۵۶‬ﻫﺠﺮی ﺷ�ﺴ� در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ دﻧﯿﺎ‬
‫�ﻣﺪ‪ .‬ﻣﺮﯾﻢ ﻣﯿﺮزا�ﺎﻧ� ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑ�ﺪ از �ﻮت ارﺷ�ﯿﺪ� ﺑﻪ دﻧﯿﺎ �ﻣﺪه اﺳﺖ؟‬

‫‪١‬ﭘﺮوﯾﺰ ﺷﻬﺮﯾﺎری‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ رﯾﺎﺿﯿﺎت‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺪرﺳﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،١٣٨٧ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.٧٢‬‬
‫‪�٢‬ﯿ�ﺪز ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﯾﺰ� ﺑﯿﻦاﻟ���� رﯾﺎﺿﯿﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﯾ�ﺑﺎر ﺑﻪ رﯾﺎﺿ�داﻧﺎن زﯾﺮ ‪ ۴٠‬ﺳﺎل اﻫﺪا‬
‫ﻣ�ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺮﯾﻖ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ‬

‫‪ .١‬ﯾ� ﻣﺤﻮر اﻋﺪاد ﺻﺤﯿ� رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ و ﯾ� ﭘﺮﮔﺎر در دﺳﺖ ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ�‬

‫اﻟﻒ( ﺳﻮزن ﭘﺮﮔﺎر را روی ﻧﻘﻄﮥ ‪ ٢‬ﺑ��ارﯾﺪ و داﯾﺮهای ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ ۵‬رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ داﯾﺮه در‬
‫ﭼﻪ ﻧﻘﺎﻃ�‪ ،‬ﻣﺤﻮر اﻋﺪاد را ﻗﻄﻊ ﻣ�ﮐﻨﺪ؟‬
‫ب( اﺑﺘﺪا ﺳﻮزن ﭘﺮﮔﺎر را روی ﻧﻘﻄﮥ ‪ −٣‬ﻗﺮار دﻫﯿﺪ و داﯾﺮهای ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ ٢‬رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬داﯾﺮه‬
‫در دو ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺤﻮر را ﻗﻄﻊ ﻣ�ﮐﻨﺪ؛ ﻧﻘﻄﮥ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ را ‪ A‬و ﻧﻘﻄﮥ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ را‬
‫‪ B‬ﺑﻨﺎﻣﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺳﻮزن ﭘﺮﮔﺎر را روی ﻧﻘﻄﮥ ‪ A‬ﻗﺮار دﻫﯿﺪ و ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ ۴‬داﯾﺮهای رﺳﻢ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ؛ ﻧﻘﻄﮥ ﺳﻤﺖ راﺳﺖِ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ داﯾﺮه ﺑﺎ ﻣﺤﻮر را ‪ C‬ﺑﻨﺎﻣﯿﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺳﻮزن‬
‫ﭘﺮﮔﺎر را روی ﻧﻘﻄﮥ ‪ C‬ﺑ��ارﯾﺪ و دﻫﺎﻧﮥ ﭘﺮﮔﺎر را ﺑﻪاﻧﺪاز� ﻓﺎﺻﻠﮥ ‪ A‬ﺗﺎ ‪ ،B‬ﺑﺎز ﮐﺮده‪،‬‬
‫داﯾﺮهای رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻧﻘﻄﮥ ﺳﻤﺖ ﭼﭗِ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ اﯾﻦ داﯾﺮه ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ﭼﻪ ﻋﺪدی‬
‫اﺳﺖ؟‬
‫‪ .٢‬ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺒﺎرتﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ‬ ‫‪٢−٣+۴−۵+٣−۴‬‬ ‫‪) −١٢ + ١٨ − ١۵ − ١٧ + ١١‬ب‬
‫)ج‬ ‫‪−٢٣ + ١٠ − ١۴ + ٧ − ٩٢ + ٢٣‬‬ ‫‪) ١١ − ١٢ + ٣۵ − ٩ − ٢۵‬د‬
‫)ھ‬ ‫‪١٢٣۴ − ۵۶٧٨ + ٩١٣٢ − ۴۵٩١ + ١٢٠٣ − ٩٧۴‬‬
‫)و‬ ‫‪٣٧٨٢۴ − ۵١٢۴۵ + ١۵٣ − ٩٨۴۶١ + ٧۵٣۴١ − ٢٧۵۴٩ + ۴٩٠٨‬‬
‫‪ .٣‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﯾ� از ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎی زﯾﺮ‪ ،‬ﯾ� اﻟ�ﻮی ﻋﺪدی ﺑ�ﺎزﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( از ‪ −١١‬ﺷﺮوع ﮐﻨﯿﺪ و ﻫﺮ ﻋﺪد را ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﻋﺪد ‪ ۴‬ﺑﻪ ﻋﺪد ﻗﺒﻠ� ﺑ�ﺎزﯾﺪ‪.‬‬
‫ب( از ‪ ۵‬ﺷﺮوع ﮐﻨﯿﺪ و در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ ٢‬را از ﻋﺪد ﻗﺒﻠ� ﮐﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ج( از ‪ −٢‬و ‪ −۴‬ﺷﺮوع ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﺪد ﻣﺠﻤﻮع دو ﻋﺪد ﻗﺒﻞ از آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪� .۴‬ﺎﻫﺎی �ﺎﻟ� را ﺑﺎ ﻋ�ﻣﺖﻫﺎی »‪ «+‬و »‪ «−‬ﻃﻮری ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫)‪١۵٨ ⃝ (−١۴١٨) ⃝ ١٢٧ ⃝ (−٩٨٣‬‬
‫اﻟﻒ( ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻤ�ﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺣﺎﺻﻞ ﺑﯿ�ﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻤ�ﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫عددهای صحیح‬

‫‪ .۵‬ﻋﺒﺎرت زﯾﺮ را ﻃﻮری ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﮔﺬاری ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺗﺴﺎوی ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١٨ + (−١٣) − (−٣) − ٧ + ۴ = ١١‬‬

‫‪ .۶‬اﻟﻒ( آﯾﺎ ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﺪ �ﺎﻧﻪﻫﺎی �ﺎﻟ� �ﺪو� زﯾﺮ را ﺑﺎ ﻋﺪدﻫﺎی ﻃﺒﯿ�� ﻃﻮری ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺮ ﺳﻄﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﺷﻮد؟ ﺑﺎ ﻋﺪدﻫﺎی ﺻﺤﯿﺢ ﭼﻄﻮر؟‬

‫‪−٣‬‬

‫‪۵‬‬

‫ب( آﯾﺎ ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﺪ �ﺪو� زﯾﺮ را ﺑﺎ ﭼ�ﺎر ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺘﻔﺎوت ﻃﻮری ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﻫﺮ ﺳﻄﺮ و ﻫﺮ ﺳﺘﻮن ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﺷﻮد؟‬

‫ج( آﯾﺎ ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﺪ �ﺪو� زﯾﺮ را ﺑﺎ اﻋﺪاد }‪ {−۴, −٣, −٢, −١, ٠, ١, ٢, ٣, ۴‬ﻃﻮری ﭘﺮ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﺳﻄﺮﻫﺎ و ﺳﺘﻮنﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ )ﺗﮑﺮار اﻋﺪاد ﻣﺠﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪(.‬‬

‫د( آﯾﺎ ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﺪ �ﺪو� ﺑﺎ� را ﺑﺎ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﻃﻮری ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺮ ﺳﻄﺮ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪ ١‬و ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺮ ﺳﺘﻮن ﺑﺮاﺑﺮ ‪ −١‬ﺷﻮد؟‬
‫‪� .٧‬ﺮ� ﮐﻨﯿﺪ در آﺳﺎﻧﺴﻮر ﺳﺎ�ﺘﻤﺎﻧ� ﮐﻪ ‪ ۵٠‬ﻃﺒﻘﻪ دارد‪ ،‬اﯾﺴﺘﺎدهاﯾﺪ‪ .‬روی ﮐﻠﯿﺪﻫﺎی اﯾﻦ‬
‫آﺳﺎﻧﺴﻮر اﻋﺪاد ‪ ١‬ﺗﺎ ‪ ،۴٠‬ﺻﻔﺮ و ‪ −١‬ﺗﺎ ‪ −٩‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﯿ�ﺘﺮﯾﻦ ﻣﺴﺎ�ﺘ� ﮐﻪ اﯾﻦ آﺳﺎﻧﺴﻮر ﻃ� ﻣ� ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ب( اﮔﺮ در ﻃﺒﻘﮥ ‪ −٣‬ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﮐﻠﯿﺪ ﻃﺒﻘﮥ ‪ ٣۴‬را ��ﺎر دﻫﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎ� ﻣ�روﯾﺪ؟‬
‫ج( اﮔﺮ در ﻃﺒﻘﮥ ‪ ٢٣‬ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﮐﻠﯿﺪ ﻃﺒﻘﮥ ‪ −٩‬را ��ﺎر دﻫﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣ�آﯾﯿﺪ؟‬
‫د( اﮔﺮ در ﻃﺒﻘﮥ ‪ −۵‬ﺑﺎﺷﯿﺪ و ‪ ١٨‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎ� ﺑﺮوﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺒﻘﮥ ﭼﻨﺪم ﻣ�رﺳﯿﺪ؟‬
‫ھ( اﮔﺮ ‪ ٣٩‬ﻃﺒﻘﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﯿﺪ و در ﻃﺒﻘﮥ ‪ −٧‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا در ﻃﺒﻘﮥ ﭼﻨﺪم‬
‫ﺑﻮدهاﯾﺪ؟‬

‫‪23‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪� .٨‬ﺪول زﯾﺮ� ردهﺑﻨﺪی ﺗﯿﻢﻫﺎی ﻟﯿ� ﺑﺮﺗﺮ ﻓﻮﺗﺒﺎل اﯾﺮان ��ﺎم ﺧﻠﯿ� ﻓﺎر�( در ﭘﺎﯾﺎن ﻧﯿﻢﻓ�ﻞ‬
‫ﺳﺎل ‪ ١٣٩١‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺘﯿﺎز‬ ‫ﺗﻔﺎﺿﻞ ﮔﻞ‬ ‫ﮔﻞ ﺧﻮرده‬ ‫ﮔﻞ زده‬ ‫ﺗﯿﻢﻫﺎ‬ ‫رﺗﺒﻪ‬
‫‪٣١‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫‪٢٨‬‬ ‫ﺳﭙﺎﻫﺎن‬ ‫‪١‬‬
‫‪٣١‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل‬ ‫‪٢‬‬
‫‪٢٩‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١٩‬‬ ‫‪٢٩‬‬ ‫ﻓﻮﻻد‬ ‫‪٣‬‬
‫‪٢٩‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫ﻣﻠﻮان‬ ‫‪۴‬‬
‫‪٢٩‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪١۴‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫راه آﻫﻦ‬ ‫‪۵‬‬
‫‪٢٨‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫ﺗﺮاﮐﺘﻮرﺳﺎزی‬ ‫‪۶‬‬
‫‪٢۶‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪١۴‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫ﺳﺎﯾﭙﺎ‬ ‫‪٧‬‬
‫‪٢۴‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫‪٢١‬‬ ‫ﻓﺠﺮﺳﭙﺎﺳ�‬ ‫‪٨‬‬
‫‪٢۴‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ﻣﺲ‬ ‫‪٩‬‬
‫‪٢٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺗﻬﺮان‬ ‫‪١٠‬‬
‫‪٢٢‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫داﻣﺎش ﮔﯿﻼن‬ ‫‪١١‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫ﭘﺮﺳﭙﻮﻟﯿﺲ‬ ‫‪١٢‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١۶‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫ﺻﺒﺎی ﻗﻢ‬ ‫‪١٣‬‬
‫‪٢٠‬‬ ‫‪−١۶‬‬ ‫‪١۶‬‬ ‫ﭘﯿ�ﺎن‬ ‫‪١۴‬‬
‫‪١٧‬‬ ‫‪−٣‬‬ ‫‪١۵‬‬ ‫آﻟﻮﻣﻨﯿﻮم‬ ‫‪١۵‬‬
‫‪١٣‬‬ ‫‪−١١‬‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫‪١۶‬‬ ‫ذوب آﻫﻦ‬ ‫‪١۶‬‬
‫‪١١‬‬ ‫‪٢٨‬‬ ‫‪١۶‬‬ ‫ﻧﻔﺖ آﺑﺎدان‬ ‫‪١٧‬‬
‫‪٩‬‬ ‫‪−١۵‬‬ ‫‪٢۶‬‬ ‫ﮔﻬﺮ دورود‬ ‫‪١٨‬‬

‫اﻟﻒ( ﺑﺎ ﺗﻮ�ﻪ ﺑﻪ ﮔﻞ زده� ﮔﻞ ﺧﻮرده و ﺗﻔﺎﺿﻞ ﮔﻞ ﻫﺮ ﺗﯿﻢ� ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی ﺧﺎﻟ� �ﺪول ﺑﺎﻻ را‬
‫ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻔﺎﺿﻞ ﮔﻞ ﻫﻤﮥ ﺗﯿﻢﻫﺎ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .٩‬اﻟﻒ( �ﺎﻫﺎی ﺧﺎﻟ� را ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎی »‪ «+‬و »‪ «−‬ﻃﻮری ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺒﺎرت زﯾﺮ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ١‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪١ ⃝ ٢ ⃝ ٣ ⃝ ۴ ⃝ ۵ ⃝ ۶ ⃝ ٧ ⃝ ٨ ⃝ ٩ ⃝ ١٠‬‬

‫ب( �ﺮا ﻧﻤ�ﺗﻮان �ﺎﻫﺎی ﺧﺎﻟ� را ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎی »‪ «+‬و »‪ «−‬ﻃﻮری ﭘﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﻻ ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ .١٠‬در ﻓ�ﻞ اول ﺑﺎ ﯾ� ﻣ�ﻠ� ﻋﺪدی ﻣ�ﻬﻮر آﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻋﺪاد ﻫﺮ ﺳ�ﺮ اﯾﻦ ﻣ�ﻠ� را‬
‫ﯾ�� در ﻣﯿﺎن ﻗﺮﯾﻨﻪ ﮐﻨﯿﻢ� اﻟ�ﻮی زﯾﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣ�ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪24‬‬
 ‫عددهای صحیح‬

‫‪−١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺳﻄﺮ ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ ﻣﺜﻠﺚ روﺑﻪرو را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ب( ﻣﺠﻤﻮع اﻋﺪاد ﺳﻄﺮ ﺷﺸﻢ و ﻫﻔﺘﻢ اﯾﻦ ﻣﺜﻠﺚ‬
‫‪−١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪−١‬‬
‫را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫‪−١‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪−٣‬‬ ‫‪١‬‬ ‫ج( آﯾﺎ ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻣﺠﻤﻮع اﻋﺪاد ﺳﻄﺮ ﻫ�ار� اﯾﻦ‬
‫ﻣﺜﻠﺚ را �ﺪ� ﺑ�ﻧﯿﺪ؟ ﺳﻄﺮ ﻫ�ار و ﯾ�ﻢ را‬
‫‪−١‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪−۶‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪−١‬‬ ‫ﭼﻄﻮر؟‬
‫‪ .١١‬ﺟﺎی ﺧﺎﻟ� را �ﻮری ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﻋﺪاد دو ﺳﻄﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪٩٧٠‬‬

‫‪−١‬‬ ‫‪−٢‬‬ ‫‪−٣‬‬ ‫‪−۴‬‬ ‫‪−۵‬‬ ‫‪−۶‬‬

‫‪ .١٢‬اﻟﻒ( در ﺟﺪول زﯾﺮ‪ ،‬در ﺳﻄﺮ اول ﻋﺪد ﺻﻔﺮ را در ﺧﺎﻧﮥ وﺳﻂ ﻗﺮار دادهاﯾﻢ و اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ‬
‫دﯾ�ﺮ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از آن ﻧﻮﺷﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬در ﺳﻄﺮ دو� ﻋﺪد ‪ ٢‬را در ﺧﺎﻧﮥ وﺳﻂ‬
‫ﻗﺮار دادهاﯾﻢ‪ .‬اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ‪ ٢‬ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪ .‬ﻋﺪدی ﮐﻪ در‬
‫ﺧﺎﻧﮥ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻋﺪد ‪ −٣‬ﻧﻮﺷﺘﻪاﯾﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫‪−٣ −٢ −١‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬

‫‪٢‬‬

‫ب( اﮔﺮ ﺟﺪول ﺑﺎﻻ را از ﭼﭗ و راﺳﺖ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اداﻣﻪ دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻋﺪدی ﮐﻪ در‬
‫ﺧﺎﻧﮥ ﭘﺎﯾﯿﻦ ‪ ١٠٠‬ﻗﺮار ﻣ�ﮔﯿﺮد ﭼﯿﺴﺖ؟ ﭼﻪ ﻋﺪدی در ﺧﺎﻧﮥ ﺑﺎﻻی ‪ −٨٨‬ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ؟‬
‫ج( ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی ﺧﺎﻟ� ﺟﺪول زﯾﺮ را ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺴﻤﺖ �اﻟﻒ� ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫···‬ ‫‪−٢ −١‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫···‬ ‫‪٩١‬‬

‫‪−٢٣٧‬‬ ‫···‬ ‫···‬ ‫‪−٩‬‬

‫د( در ﺟﺪول ﺑﺎﻻ در ﻫﺮ ﺳﺘﻮن دو ﻋﺪد وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻫﺮ دو ﻋﺪد را در زﯾﺮ آن‬
‫دو ﻋﺪد ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬اﻋﺪادی ﮐﻪ در ردﯾﻒ ﺳﻮ� ﻧﻮﺷﺘﻪ اﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻪ راﺑﻄﻪ ای ﺑﺎ ﯾ�ﺪﯾ�ﺮ‬
‫دارﻧﺪ؟‬
‫‪ .١٣‬در زﯾﺮ‪ ،‬ﺷ� ﭘﺎرهﺧﻂ �ﺑﺎ رﻧ�ﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎو�( رﺳﻢ ﮐﺮدهاﯾﻢ و ﺳ�� روی ﻫﺮﯾ� ﺳﻪ داﯾﺮه‬
‫ﻗﺮار دادهاﯾﻢ‪ .‬آﯾﺎ ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﺪ داﯾﺮهﻫﺎی ﺧﺎﻟ� را ﺑﺎ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ �ﻮری ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع‬

‫‪25‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﺳﻪ ﻋﺪدِ روی ﻫﺮ ﭘﺎرهﺧﻂ ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﺷﻮد؟‬

‫‪٩‬‬

‫ﮐﺎرﮔﺎه ﺑﺎزی ‐ دوز ﺑﺎ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ‬

‫در ﺟﺪول �ﯾﺮ‪ ،‬دﺳ�ﻪﻫﺎی ﺳﻪﺗﺎﯾﯽ ﻋﺪدﻫﺎ را ﺑﻪﺻﻮر� ا���‪ ،‬ﻋ�ﻮدی ﯾﺎ ﻣﻮر�� در ��ﺮ ﺑ��ﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣ�ﺗﻮا� ﺑ�� ﺑﺮﺧ� ا� اﯾ� دﺳ�ﻪﻫﺎی ﺳﻪﺗﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﺳ�ﻔﺎده ا� ﻋ�ﻣ�ﻫﺎی »‪ «+‬ﯾﺎ »‪ ،«−‬ﯾ� راﺑ��‬
‫ﺗﺴﺎوی ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪−٣‬‬ ‫‪−١‬‬ ‫‪−٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪−۴‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪−٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪−۴‬‬ ‫‪−١‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪−٣‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪−١‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪−٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪−۴‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪−۵‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪۴‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪−١‬‬ ‫‪−٢‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪−٣‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪−۴‬‬ ‫‪−٢‬‬
‫‪−١‬‬ ‫‪−٣‬‬ ‫‪−۵‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪−١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪−٢‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪−۵‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪−۴‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪−٢‬‬ ‫‪−٣‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪−٣‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪−۶‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٧‬‬
‫‪−٧‬‬ ‫‪−١‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪−٨‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪−۶‬‬ ‫‪−۵‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۶‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪−۵‬‬ ‫‪−۶‬‬ ‫‪−٣‬‬ ‫‪−١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪−۵‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪−١‬‬ ‫‪−۴‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪−٣‬‬ ‫‪−١‬‬ ‫‪−٢‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪−٢‬‬ ‫‪−٣‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺜﺎل در ﺟﺪول ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺳﻪﺗﺎﯾﯽ ‪ ١ ،٣‬و ‪ −٢‬ﺑﺎﻫ� اﯾ� ﺗﺴﺎوی را ﻣ�ﺳﺎ��ﺪ�‬
‫‪١ − ٣ = −٢‬‬

‫‪26‬‬
 ‫عددهای صحیح‬

‫و ﺳﻪﺗﺎﯾﯽ ‪ ٧ ، ٢ ،−۵‬اﯾﻦ ﺗﺴﺎوی را‪:‬‬

‫‪٧ + (−۵) = ٢.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﮥ اول‪ .‬ﺑﺎ ﯾ�� از دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﺑﺎزی ﮐﻨﯿﺪ و در ﻫﺮ ﻧﻮﺑ� ﯾ� ﺗﺴﺎوی ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ‬
‫در ﮐﻤﺘﺮ از ‪� ٣٠‬ﺎﻧﯿﻪ ﯾ� ﺗﺴﺎوی ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺑﺘﺶ را از دﺳ� ﻣ�دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺘﯿﺎز ﻫﺮ ﺑﺎزﯾ�ﻦ ﺗ�ﺪاد ﺗﺴﺎویﻫﺎی درﺳﺘ� اﺳ� ﮐﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳ�‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﮥ دوم‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺎزﯾ�ﻦ ﺟﺪول �ﯾ� را ﺑﺎ ﻋﺪدﻫﺎی ‪ ۴ ،٣ ،٢ ،١ ،−١ ،−٢ ،−٣ ،−۴ ،−۵‬و ‪ ۵‬در‬
‫ﻣﺪت ﭼﻬﺎر دﻗﯿﻘﻪ ﭘﺮ ﮐﻨﺪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪایﮐﻪ ﻋﺪدﻫﺎی ﻫﻤﺴﺎﯾﻪﻫﺎی ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫در ﺟﺪول زﯾﺮ‪ ،‬ﻋﺪدﻫﺎی ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ ﺧﺎﻧﮥ ‪ ١‬ﻣﺘﻔﺎوتاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪−٣‬‬ ‫‪−١‬‬ ‫‪−٢‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪−۵‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬

‫ﻫﺮ ﺑﺎزﯾ�ﻦ ﺟﺪول زﯾﺮ را ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ� ﭘﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﭙﺲ آن را ﺑﻪ ﺣﺮﯾﻔﺶ ﺑﺪﻫﺪ ﺗﺎ او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﮥ اول ﺗﺴﺎویﻫﺎ را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﺪول ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﯾ�ﻨ� ﮐﻪ در ﺟﺪول ﺣﺮﯾﻔﺶ ﺗﺴﺎویﻫﺎی ﺑﯿ�ﺘﺮی ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪ� اﺳ�‪.‬‬

‫ﺿﺮب و ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ‬

‫‪ .١‬اﻟﻒ( ﺟﺎﻫﺎی ﺧﺎﻟ� را ﺑﺎ دو ﻋﺪد ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ�ﻮریﮐﻪ ﺗﺴﺎوی ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪⃝ ×٣ − ⃝ ×(−٢) = ٨‬‬

‫ب( ﺑﺮای �اﻟﻒ� ﺟﻮاﺑﯽ دﯾ�ﺮ ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .٢‬ﺗﻤﺎ� ﺟ�ﺖ ﻋﺪدﻫﺎی ��ﯿ�� را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ �ﺎ�ﻞﺿﺮب آﻧ�ﺎ ‪ ١٨‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪� .٣‬ﺎ�ﻞ ﻫﺮﯾ� از ﻋﺒﺎر�ﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫)اﻟﻒ‬ ‫‪(−٢١ ÷ ٣) × (−۴٢ ÷ ۶) × − ۶٣ ÷ (−٩) + ٧‬‬
‫)ب‬ ‫)‪(−٨ + ۴) × (−٨) × ۴ × (−٨ ÷ ۴) + (−٨ − ۴‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫)ج‬ ‫)‪۵ − ٢ + ۵ × (−٢) − ۵ − (−٢) ÷ ٢ − (−۵‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫)د‬ ‫)‪−(١۶ × ٣) ÷ (−٢۴ × ٢) − ١٢ × (−۵) ÷ ١۵ − (−١٨‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫)ھ‬ ‫)‪−١۶ ÷ ٣ × (٣ ÷ ١۶) × (−١۶ × ٣) − ١۶ − (−٣) ÷ (−٣ − ١۶‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫)و‬ ‫)‪١٨ × ٧ × ٢١ ÷ (−٣) ÷ ۴٢ + (−٩١) ÷ ١٣ − ٣ × (−١٧‬‬
‫)ز‬ ‫)‪۵١٢ ÷ (−٢) ÷ (−٢) ÷ (−٢) ÷ (−٢) ÷ (−٢‬‬
‫)ح‬ ‫‪٨ × (−٣) ÷ (−۶) × (−٢) ÷ (−۴) + ١١‬‬
‫‪ .۴‬ﻫﺮﯾ� از ﻋﺒﺎر�ﻫﺎی زﯾﺮ را �ﻮری ﭘﺮاﻧﺘﺰﮔ�اری ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺴﺎوی ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪) ۶ − ۵ × ١ − ٢ × ٣ − ۴ = −٩‬اﻟﻒ‬
‫‪) ٢٠٠ ÷ ٢ × ۵ − (−١٠) ÷ (−٣) × ١٧ = −١٠‬ب‬
‫‪) ١٨ ÷ (−٩) × (−٢٠) × ٢٠ ÷ (−١٠) − (−٣٠) ÷ ۵ = −٢٨‬ج‬
‫‪ .۵‬در ﯾ� آزﻣﻮن ﺗﺴﺘ�‪ ،‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﭘﺎﺳﺦ درﺳﺖ ‪ ۴‬ﻧﻤﺮۀ ﻣﺜﺒﺖ و ﺑﺮای ﻫﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺎدرﺳﺖ‪٢ ،‬‬
‫ﻧﻤﺮۀ ﻣﻨ�� در ﻧ�ﺮ ﻣ�ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬داﻧﺶآﻣﻮزی از ‪ ٧٠‬ﭘﺮﺳﺶ آزﻣﻮن‪ ،‬ﺑﻪ ‪ ۵۶‬ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺎﺳﺦ درﺳﺖ‬
‫داده و ﺑﻪ ‪ ۵‬ﭘﺮﺳﺶ ﺟﻮاب ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﺮۀ ﻧ�ﺎﯾ� اﯾﻦ داﻧﺶآﻣﻮز ﭼﻨﺪ ﻣ�ﺷﻮد؟ اﯾﻦ ﻧﻤﺮه‬
‫ﭼﻘﺪر از ﻧﻤﺮۀ ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ؟‬
‫‪ .۶‬اﺧﺘﻼف دﻣﺎی دو ﺟﺴﻢ ‪ ٨‬درﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺠﻤﻮع دﻣﺎی اﯾﻦ دو ﺟﺴﻢ ‪ −٢٠‬درﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫دﻣﺎی ﻫﺮﯾ� ﭼﻨﺪ درﺟﻪ اﺳﺖ؟‬
‫‪ .٧‬اﺑﺘﺪا ﺟﺪولﺿﺮب زﯾﺮ را ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻋﺪاد روی ﻣﺴﯿﺮِ ﻗﺮﻣﺰرﻧﮓ را ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ ﺟﻤﻊ‬
‫ﻞﺟﻤﻊ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬ ‫ﺑﺰﻧﯿﺪ‪� .‬ﺎ� �‬

‫‪× −٣ −٢ −١ ٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬

‫‪−٣‬‬
‫‪−٢‬‬
‫‪−١‬‬
‫‪٠‬‬
‫‪١‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪٣‬‬

‫‪28‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ɑſƀơ ɑŤDŽLJͽƸţ‬‬

‫‪�� .١‬ﻞﻫﺎی �ﯾﺮ‪ ،‬دو اﻟ�ﻮی ﭼﻮبﮐﺒﺮﯾ�� را ��ﺎ� ��دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻟ�ﻮی او� را ��ﻌﺒﯽ و اﻟ�ﻮی‬
‫دو� را �ﺮﺑﻌ� ���ﺎ�ﯿﻢ‪.‬‬

‫(‪)1‬‬ ‫(‪)2‬‬ ‫(‪)3‬‬

‫(‪)1‬‬ ‫(‪)2‬‬ ‫(‪)3‬‬

‫اﻟﻒ( ﺑﺮای ﻫﺮﯾ� ا� دو اﻟ�ﻮی ﺑﺎ�‪ ،‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪﺑﻪ ﭼﻮبﮐﺒﺮﯾﺖﻫﺎی ��ﻞﻫﺎی )‪ (٢) ،(١‬و‬
‫)‪�� ،(٣‬ﻞ )‪ (۴‬و ��ﻞ )‪ (۵‬را رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺗﻌﺪاد ﭼﻮبﮐﺒﺮﯾﺖﻫﺎی ��ﻞ ‪n‬ا�� ﻫﺮ اﻟ�ﻮ را ﺑﺮ�ﺴ� ‪ n‬ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫ج( ﺑﺎﺗﻮﺟﻪﺑﻪ راﺑﻄﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺒﻞ ﺑﻪدﺳﺖ آوردﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﭼﻮبﮐﺒﺮﯾﺖﻫﺎی‬
‫��ﻞ )‪ (٢٠‬ﻫﺮﯾ� ا� اﻟ�ﻮﻫﺎ را �ﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫د( آﯾﺎ ��ﺗﻮا�ﯿﺪ ���� ا� اﻟ�ﻮی ��ﻌﺒﯽ ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﭼﻮبﮐﺒﺮﯾﺖﻫﺎی آ� ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﭼﻮبﮐﺒﺮﯾﺖﻫﺎی ﯾ� ��ﻞ ا� اﻟ�ﻮی �ﺮﺑﻌ� ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ�ﺪ�‬
‫‪ .٢‬در �ﯾﺮ‪ ،‬ﭼ�ﺎر ��ﻞ ا� ﯾ� اﻟ�ﻮ را ��ﺎﻫﺪ� ��ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ��ﻞ �ﻨ�ﻢ و ��ﻢ اﯾ� اﻟ�ﻮ را رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب( در ��ﻞ ‪n‬ا�� اﯾ� اﻟ�ﻮ ﭼﻨﺪ داﯾﺮ� ﺗﻮ�ﺮ ﻗﺮ�� وﺟﻮد دارد�‬

‫‪32‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫‪ .٣‬ﺟﻤﻠﮥ ﻫ�ار� ﻫﺮﯾ� از اﻟ�ﻮﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬

‫)اﻟﻒ‬ ‫‪١ ١ ١ ١ ١ ١‬‬
‫‪, , , , , ,...‬‬
‫‪٢ ۶ ١٢ ٢٠ ٣٠ ۴٢‬‬
‫‪) ١, ٣, ۵, ٧, ٩, ١١, . . .‬ب‬
‫‪) ١, ۴, ٧, ١٠, ١٣, ١۶ . . .‬ج‬ ‫‪) ٣, ٨, ١٣, ١٨, ٢٣, ٢٨ . . .‬د‬
‫‪) −٧, −٣, ١, ۵, ٩, ١٣, . . .‬ھ‬ ‫‪) ٧, ٨, ١٣, ١۴, ١٩, ٢٠, ٢۵, ٢۶, . . .‬و‬
‫‪ .۴‬ﺟﺪولﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪدﻗﺖ ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ .‬ﻫﻤﮥ ﻋﺪدﻫﺎی ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺟﺪول ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻧﺘﯿﺠﮥ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧ� اﺳﺖ ﮐﻪ روی ﻋﺪدﻫﺎی ﺟﺪول ﺳﻤﺖ �� اﻋﻤﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪−۵ −٨‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪٣٠‬‬ ‫‪٢۴ −٢٨ ٢٨‬‬ ‫‪٠‬‬

‫‪۶‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪−٧‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪−٣ −١١ −٩‬‬

‫ﺑﺎ ﮐ�ﻒ و اﻋﻤﺎل اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن روی ﻋﺪدﻫﺎی ﺟﺪول� ﺳﻤﺖ �� زﯾﺮ� ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی ﺧﺎﻟ� را �ﺮ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪−٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪−٨‬‬

‫‪٢‬‬ ‫‪−٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪−١‬‬

‫ﺟﺎﻧﮕﻬﺪار‬

‫ﻣ�ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻣ�ﻬﻮﻣ� را ��ﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺎ� �ﺟﺎﻧ�ﻬﺪار�‪.‬‬

‫ﺟﺎﻧ�ﻬﺪار ﻣﻮﺟﻮدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎ ﻧ�ﻪ ﻣ�دارد�� اﯾﻦ ��ﺮﯾﻒ ﺳﺎده�ﺮ از �ن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑ�ﻮاﻫﯿﻢ‬
‫�ن را ﺷﺮ� دﻫﯿﻢ‪ .‬در اداﻣﻪ ﯾ� ﻣ�ﺎل از ﺟﺎﻧ�ﻬﺪار ﻣ��ورﯾﻢ‪.‬‬
‫دارﯾﻮش ﮐﺎ�ﯿﺘﺎن �ﯿﻢ ﻓﻮ�ﺴﺎل ﮐ��� ﺑﺎﯾﺪ ﯾ� �ﯿﻢ ﺑﺮای ﺷﺮﮐﺖ در ﻣﺴﺎﺑ�ﺎ� ﻓﻮ�ﺴﺎل ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴ�ﻮ�ن ﻣﺪرﺳﻪ ﻣ�ﺮﻓ� ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟ� او در اﻧﺘ�ﺎب دروازهﺑﺎن د�ﺎر ﻣ��� ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دارﯾﻮش‬
‫ﺑﺮای �ﺴﺖ دروازهﺑﺎﻧ� ﺑﺎﯾﺪ ﯾ� ﻧ�ﺮ را ﻣ�ﺮﻓ� ﮐﻨﺪ� وﻟ� ��ﺪاد ﮐﺴﺎﻧ� ﮐﻪ ﻣ��ﻮاﻧﻨﺪ دروازهﺑﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫زﯾﺎد اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﺎﯾﺪ از ﺑﯿﻦ ﺳﻬﻨﺪ� ﻫﻮﻣﻦ� ﺳﺮوش و ﻣﺤﻤﺪ ﯾ�� را اﻧﺘ�ﺎب ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴ�ﻮ�ن ﻣﺪرﺳﻪ‬
‫ﻫﻢ ��ﺘﻪاﻧﺪ دارﯾﻮش ﺳﺮﯾﻊ�ﺮ �ﯿﻢ ﺧﻮد را ﻣ�ﺮﻓ� ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دارﯾﻮش �ﯿﻢ را ﺑﺪون دروازهﺑﺎن‬
‫ﻣ�ﺮﻓ� ﮐﺮد و از ﻣﺴ�ﻮ�ن ﻣﺪرﺳﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑ�ﺪا� دروازهﺑﺎن را ﻣ�ﺮﻓ� ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ذﺧﯿﺮه‬ ‫ذﺧﯿﺮه‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﻢ‬ ‫ﻫﺎﻓﺒ�‬ ‫ﻫﺎﻓﺒ�‬ ‫ﻣﺪاﻓﻊ‬ ‫دروازهﺑﺎن‬
‫ﻣﺤﺴﻦ‬ ‫ﻓﺮﺷﺎد‬ ‫ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ‬ ‫اﺣﺴﺎن‬ ‫ﺑﺮدﯾﺎ‬ ‫دارﯾﻮش‬ ‫‪X‬‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ ‪ X‬ﺟﺎﻧ�ﻬﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧ� ﮐﻪ ﻣ��ﻮاﻧﻨﺪ در ﺟﺎی ‪ X‬ﻗﺮار ﺑ�ﯿﺮﻧﺪ� ﻋﺒﺎر�اﻧﺪ از ﺳﻬﻨﺪ�‬
‫‪33‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﻫﻮﻣﻦ‪ ،‬ﺳﺮوش و ﻣﺤﻤﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ X‬ﯾ� ﺟﺎ���ﺪار اﺳﻤ� اﺳ�؛ ﯾ�ﻨ� ﻣﻮﺟﻮدا�� ﮐﻪ ﻣ��ﻮا�ﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎی ‪� X‬ﺮار ﺑ�ﯿﺮ�ﺪ اﺳﺎﻣ� دا���ﻣﻮزا� ﻫ��ﻨﺪ‪.‬‬

‫در رﯾﺎ�ﯿﺎت ﻣ�ﻤﻮ�� ﺟﺎ���ﺪارﻫﺎ ﺑﺎ �ﺮو� ا���ﯿ�� ��ﺎ� داده ﻣ��ﻮ�ﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﺎ���ﺪارﻫﺎ‬
‫�ﻣ��ﯿﺮ� ﻣ��ﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی‬

‫‪ .١‬ﮐﺪا�ﯾ� از ﺟﻤ�ت زﯾﺮ ﻣ��ﺎﺑﻪا�ﺪ�‬

‫‪۶x, ۶x.y, ٨x, ٣, ۴x.y.y, −٢xy, −١٠٠, ١۵y.x.y, ٣x.x.y, ١٩x, −x.y, ٩y,‬‬
‫‪٢y, ١۶x.y, ٠.‬‬

‫‪ .٢‬ﻋﺒﺎرتﻫﺎی ﺟﺒﺮی زﯾﺮ را ﺳﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫)اﻟﻒ‬ ‫‪١٨x + ١٠y − ٨x + y − ٣x‬‬ ‫‪) ٣٧ x − ٣٧ y − ٢۵ x + ٢۵ y‬ب‬
‫)ج‬ ‫‪٩۴x + ١٣x.y − ۴۴x − ٩x.y + ٨y‬‬ ‫)‪) ٨(a − ٢y) + ۴(۴y − ٢a‬د‬
‫)ھ‬ ‫)‪٣(x − ٢z) − (٨x − ۴z) − ٣(x − ٢z‬‬
‫)و‬ ‫‪٩(x − x.x + ١) + ۶x(٢x − ۴) + ١۶‬‬
‫‪ .٣‬ﺟﺎﻫﺎی �ﺎﻟ� را ﺑﺎ ﻋﺒﺎرتﻫﺎی ﺟﺒﺮی ﻣﻨﺎﺳ� �ﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪) ١٢m + · · · − ٣k + · · · = ٣m + ٣k‬اﻟﻒ‬
‫‪) ۶(٢x + · · · ) − ٢(· · · + ٣y) = ۶x + ۶y‬ب‬
‫‪ .۴‬ﻣ��ﻮاﻫﯿ� ﺑﺎ اﺳ��ﺎده از �ﺎ�ﯿ� ���� ﺑﺮرﺳ� ﮐﻨﯿ� ﮐﻪ �ﺮا �ﺎ���ﺮب ﻫﺮ دو ﻋﺪد‬
‫ﻣﻨ��‪ ،‬ﻋﺪدی ﻣ�ﺒ� اﺳ�‪ .‬اﺑ�ﺪا ﺑﺎ ﯾ� ﻣ�ﺎ�‪� ،‬ﺎ���ﺮب ﯾ� ﻋﺪد ﻣ�ﺒ� در ﻋﺪدی ﻣﻨ��‬
‫را ﺑﺮرﺳ� ﻣ�ﮐﻨﯿ�‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫اﻟﻒ( ﺑﺎ ﭘﺮ ﮐﺮدن ﺟﺎﻫﺎی ﺧﺎﻟ� ﺑﺎ ﻋﺪدﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳ� ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ� ‪.٢ × (−۶) = −١٢‬‬
‫‪‬‬
‫‪٢ × (−۶ + ۶) = ٢ × · · · + ٢ × · · ·‬‬
‫· · · = · · · × ‪=⇒ ٢ × · · · + ٢‬‬
‫· · · = · · · × ‪٢ × (−۶ + ۶) = ٢‬‬ ‫‪‬‬

‫‪=⇒ ٢ × (−۶) = −١٢.‬‬

‫ب( ﺑﺎ ﭘﺮ ﮐﺮدن ﺟﺎﻫﺎی ﺧﺎﻟ� ﺑﺎ ﻋﺪدﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳ� ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ� ‪.−٢ × (−۶) = ١٢‬‬
‫‪‬‬
‫‪−٢ × (−۶ + ۶) = −٢ × · · · + (−٢) × · · ·‬‬
‫· · · = · · · × )‪=⇒ −٢ × · · · + (−٢‬‬
‫· · · = · · · × ‪−٢ × (−۶ + ۶) = −٢‬‬ ‫‪‬‬

‫‪=⇒ −٢ × (−۶) = ١٢.‬‬

‫ج( اﮔﺮ ‪ a‬و ‪ b‬دو ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪.(−a)(−b) = ab‬‬
‫‪ .۵‬ﯾ� ﻋﺪد در ﻧﻈﺮ ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ‪ ١١ .‬واﺣﺪ ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮع را در ‪ ٢‬ﺿﺮب ﮐﻨﯿﺪ و‬
‫از ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ‪ ٢٠‬واﺣﺪ ﮐﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه در ‪ ۵‬ﺿﺮب ﮐﻨﯿﺪ و از‬
‫ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب‪ ١٠ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺪدی ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪ ١٠‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪﻫﺎی ﺟﺒﺮی ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﻋﺪد ‪ ١٠‬ﻣ�رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .۶‬ﺳﻪ ر�ﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ�ﻮریﮐﻪ ﻫﻤ�� ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﻪ ر�ﻢ ﺷﺶ ﻋﺪد‬
‫دو ر�ﻤ� ﻣﺨﺘ�ﻒ درﺳﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮع اﯾﻦ ﻋﺪدﻫﺎی دو ر�ﻤ� را ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮع ﺳﻪ ر�ﻢ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٢٢‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪﻫﺎی ﺟﺒﺮی ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﻋﺪد ‪ ٢٢‬ﻣ�رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .٧‬از ﻣﺪرﺳﮥ ﺣ�� ﺗﺎ ﺷﻬﺮک ﺑﻬﺎر ‪ ١٢٠٠‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬از ﻣﺪرﺳﮥ ﻋﻼﻣﻪ ﺗﺎ ﺷﻬﺮک ﺑﻬﺎر ‪ ٩٠٠‬ﻣﺘﺮ و از‬
‫ﻣﺪرﺳﮥ ﺣ�� ﺗﺎ ﻣﺪرﺳﮥ ﻋﻼﻣﻪ ‪ ۶٠٠‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ﺻﺒﺢﻫﺎ ‪ a‬داﻧﺶآﻣﻮز از ﺷﻬﺮک ﺑﻬﺎر ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﮥ ﺣ�� و ‪ b‬داﻧﺶآﻣﻮز از ﺷﻬﺮک‬
‫ﺑﻬﺎر ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﮥ ﻋﻼﻣﻪ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺠﻤﻮع در ﯾ� ﺻﺒﺢ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﺮ ﭘﯿﺎدهروی ﺗﻮﺳ� ﻫﻤﮥ‬
‫داﻧﺶآﻣﻮزان ﺻﻮر� ﻣ�ﮔﯿﺮد�‬
‫ب( اﮔﺮ در ﻋﺼﺮ ‪ ١٢‬داﻧﺶآﻣﻮزان ﺣ�� ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻋﻼﻣﻪ ﺑﺮوﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮک ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‬
‫و ﺑﻘﯿﮥ داﻧﺶآﻣﻮزان ﺣ�� ﺑﻪ ﺷﻬﺮک ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻤﺎ� داﻧﺶآﻣﻮزان ﻋﻼﻣﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻬﺮک ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺠﻤﻮع ﻫﻤﮥ داﻧﺶآﻣﻮزان در ﯾ� ﺑﻌﺪاز�ﻬﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﺮ ﭘﯿﺎدهروی‬
‫اﻧﺠﺎ� ﻣ�دﻫﻨﺪ�‬
‫‪ .٨‬در ﭘﺎرﮔﯿﻨﮓ ﻻﻟﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد دوﭼﺮﺧﻪﻫﺎ را ‪ ،x‬ﺗﻌﺪاد ﺳﻪﭼﺮﺧﻪﻫﺎ را ‪ y‬و ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﺷﯿﻦﻫﺎ را ‪z‬‬
‫در ﻧﻈﺮ ﻣ�ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬
‫اﻟﻒ( ﺗﻌﺪاد وﺳﺎ�ﻞ ﻧﻘﻠﯿﻪای ﮐﻪ در ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ ﻻﻟﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ را ﺑﺎ ﯾ� ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺒﺮی ﻧﺸﺎن‬
‫ﭼﺮﺧﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرتﻻﻟﻪ ﺳﻪ‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮﯾ�‬
‫ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ‬ ‫اﺳﺖ‪ ٢‬را ﺑﺎ‬ ‫ﻻﻟﻪﻣﻮﺟﻮد‬
‫دوﭼﺮﺧﻪ‪،‬‬ ‫ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓﻻﻟﻪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ‬
‫ﮐﻪ در‬ ‫ﻧﻘﻠﯿﻪای‬
‫ﻻدن ‪٣‬‬ ‫ﺗﻌﺪاددروﺳﺎ�ﻞ‬
‫ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ‬ ‫اﻟﻒ(‬
‫ب( اﮔﺮ‬
‫و ﻧﺼﻒ ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ ﻻﻟﻪ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد وﺳﺎﯾﻞ ﻧﻘﻠﯿﻪای را ﮐﻪ در ﻫﺮ دو‬ ‫دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ ﻻﻟﻪ ﺳﻪﭼﺮﺧﻪ‬ ‫دﻫﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺒﺮی ﻧﺸﺎن‬
‫دوﭼﺮﺧﻪ‪٢ ،‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﻻﻟﻪ‬
‫ﯾ�ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدﻻدن ‪٣‬‬
‫ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ‬
‫ب( اﮔﺮ در‬
‫اﺳﺖ؟ ﺗﻌﺪاد وﺳﺎﯾﻞ ﻧﻘﻠﯿﻪای را ﮐﻪ در ﻫﺮ دو‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﺷﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﭼﻨﺪ ﭼﺮخ‬ ‫ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓﻻﻟﻪ‬
‫دوﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ‬‫ﻧﺼﻒ‬
‫ج( ودر ﻫﺮ‬
‫ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾ� ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫ج( در ﻫﺮ دو ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ ﭼﻨﺪ ﭼﺮخ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ؟‬

‫‪ .٩‬در ﺷﻬﺮ ﻋﺠﺎﯾﺐ ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺮ ﻣﯿﻮه ‪ ،x‬ﻫﺮ ﻏﺬا ‪ y‬و ﻫﺮ ﻧﻮﺷﯿﺪﻧ� ‪ z‬اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪول زﯾﺮ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣ�دﻫﺪ ﮐﻪ آﻗﺎی ﺷ�ﻤﻮ در ﺳﻪ روز ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻪ ﺧﻮراﮐ�ﻫﺎﯾﯽ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺟﺪول‬
‫ﺧﺮج‬
‫ﺷ�� ﻧﺸﺎن‬ ‫ﭘﻮل ﺑﺎﺑﺖ‬
‫ﺟﺪول زﯾﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻘﺪر‬ ‫اﯾﻦ ‪ ٣‬روز‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪﻧ� ‪z‬‬ ‫در ﻫﺮ‬
‫ﺷ�ﻤﻮ‪ y‬و‬ ‫آﻗﺎی‬
‫ﻫﺮ ﻏﺬا‬ ‫ﮐﻪ‪،x‬‬ ‫ﺑ�ﻮﯾﯿﺪ‬
‫ﻣﯿﻮه‬ ‫ﻋﺠﺎﯾﺐﺳ��‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺮ‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻨﯿﺪ و‬ ‫‪ .٩‬را‬
‫در ﺷﻬﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣ�دﻫﺪ ﮐﻪ آﻗﺎی ﺷ�ﻤﻮ در ﺳﻪ روز ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻪ ﺧﻮراﮐ�ﻫﺎﯾﯽ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺟﺪول‬ ‫ﮐﺮده‬ ‫ﺧﻮد‬
‫ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﺧﺮج‬ ‫ﻣﺼﺮفﺷ��‬ ‫دﻓﻌﺎت‬
‫ﭘﻮل ﺑﺎﺑﺖ‬ ‫ﺗﻌﺪادﭼﻘﺪر‬ ‫ﺧﻮراﮐ�‬
‫اﯾﻦ ‪ ٣‬روز‬ ‫ﺷ�ﻤﻮ در‬‫را ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻨﯿﺪ و ﺳ�� ﺑ�ﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ آﻗﺎی ﻧﻮ�‬
‫‪ ۴‬ﺑﺎر‬ ‫ﺳﯿﺐ‬ ‫ﺧﻮد ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻓﻌﺎت ﻣﺼﺮف ﻗﯿﻤﺖ‬ ‫ﺧﻮراﮐ� ﺗﻌﺪاد ‪ ٢‬ﺑﺎر‬‫ﭼﻠﻮﮐﺒﺎب‬ ‫ﻧﻮ�‬
‫ﺑﺎر‬
‫‪ ۴‬ﺑﺎر‬‫‪۶‬‬ ‫ﺷﺮﺑﺖ‬
‫ﺳﯿﺐ‬
‫ﺑﺎر‬
‫‪ ٢‬ﺑﺎر‬‫‪٩‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ‬
‫ﭼﻠﻮﮐﺒﺎب‬
‫ﺑﺎر‬
‫‪١٣‬ﺑﺎر‬‫‪۶‬‬ ‫ﭘﯿﺘﺰا‬
‫ﺷﺮﺑﺖ‬
‫‪ ١٩‬ﺑﺎر‬
‫ﺑﺎر‬ ‫ﮔﻼﺑﯽ‬
‫ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ‬
‫ﺑﺎر‬ ‫‪١٨‬‬
‫‪ ١٣‬ﺑﺎر‬ ‫ﺧﯿﺎر‬
‫ﭘﯿﺘﺰا‬
‫ﺑﺎر‬
‫‪ ١‬ﺑﺎر‬‫‪٣‬‬ ‫ﭘﺮﺗﻘﺎل‬
‫آبﮔﻼﺑﯽ‬
‫‪١٨‬ﺑﺎر‬
‫ﺑﺎر‬ ‫‪۵‬‬ ‫ﻣﻮز‬
‫ﺧﯿﺎر‬
‫ﺑﺎر‬
‫‪١۵‬ﺑﺎر‬‫‪٣‬‬ ‫آبُﻣﻠﺖ‬
‫ﭘﺮﺗﻘﺎل‬ ‫ا‬
‫‪ ۵‬ﺑﺎر‬ ‫ﻣﻮز‬
‫‪ ١۵‬ﺑﺎر‬ ‫اُﻣﻠﺖ‬

‫‪36‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫‪ɑƄŨŵ ūƃŤŨơ ͷɓ ɑſƀơ ƃţƀƱƼ‬‬

‫‪ .١‬در ﻫﺮﯾ� از ﻗﺴﻤﺖﻫﺎی زﯾﺮ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻮ�ﻪﺑﻪ ﺳﺘﻮن اول‪� ،‬ﺎﻫﺎی ﺧﺎﻟ� را ﺑﺎ اﻋﺪاد ﻣﻨﺎﺳ� �ﺮ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ(‬
‫‪x‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۴ . . . ١٢ ١٣‬‬
‫‪٢x − ١‬‬

‫ب(‬
‫‪x‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪٧ . . . ٢٣ ٢۴‬‬
‫)‪x(x − ١‬‬

‫ج(‬
‫‪x‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۵ ...‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪١٠‬‬
‫‪۴x.x + ٢‬‬

‫د(‬
‫‪x‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۶ . . . ١٢ ١٣‬‬
‫‪x.x + x‬‬

‫‪ .٢‬در ﻫﺮﯾ� از ﻗﺴﻤﺖﻫﺎی زﯾﺮ ﻣﺸ�� ﮐﻨﯿﺪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻫﺮ ﺷ�ﻞ ﺑﺮﺣﺴ�� ﭼﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯾ�‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪۀ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫‪: xy‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ )اﻟﻒ‬ ‫‪: ah‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺘﻮازیاﻻﺿﻼع )ب‬
‫‪: ab‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻟﻮزی )ج‬
‫‪٢‬‬ ‫‪: ١٢ (a + b)h‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ذوزﻧﻘﻪ )د‬
‫‪ .٣‬ﺑﺮای ﻣﻘﺎدﯾﺮ داده ﺷﺪه در ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺴﺘﻄﯿ�� ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ۵‬و ﻋﺮض ‪.٣‬‬
‫ب( ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺘﻮازیاﻻﺿﻼﻋ� ﺑﺎ ﻃﻮل ﻗﺎﻋﺪه ‪ ٢‬و ارﺗﻔﺎع ‪.۵‬‬
‫و ‪. ۵۴‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪٣‬‬ ‫ج( ﻣﺴﺎﺣﺖ ﯾ� ﻟﻮزی ﺑﺎ ﻃﻮل ﻗﻄﺮﻫﺎی‬
‫د( ﻣﺴﺎﺣﺖ ذوزﻧﻘﻪای ﺑﺎ ﻃﻮل ﻗﺎﻋﺪهﻫﺎی ‪ ١٢‬و ‪ ،۴‬و ارﺗﻔﺎع ‪.٣‬‬

‫‪37‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬

‫ﻫﺮ�ﺎه ﯾ� ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی ﻣﺴﺎوی ﯾ� ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی دﯾ�ﺮ ﯾﺎ ﯾ� ﻋﺪد ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗ��ﯿ� ﻣ�ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮﯾ� از ﺗﺴﺎویﻫﺎی زﯾﺮ ﯾ� ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪) ١۵x − ۴ = ۵‬اﻟﻒ‬ ‫‪) ١٨x.x − ٣x.y = ١٢x − ۴y.x‬ب‬
‫‪) z = ١٨x.x.x.x − ۴t‬ج‬ ‫‪) v = ٢k + t‬د‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﯾﻌﻨ� »ﻣﻌﺎدل ﺷﺪن« ﯾ� ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی ﺑﺎ ﯾ� ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی دﯾ�ﺮ )و ﯾﺎ ﯾ� ﻋﺪد�‬
‫در ﻗﺴﻤﺖ »اﻟﻒ«‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی ‪ ١۵x − ۴‬ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ .۵‬اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دارای ﯾ� ﻣﺘﻐﯿﺮ ‪x‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ »ب«‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی ‪ ١٨x.x−٣x.y‬ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی ‪.١٢x−۴y.x‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دارای دو ﻣﺘﻐﯿﺮ ‪ x‬و ‪ y‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ .‬در ﮐﺪا�ﯾ� از ﻣﻮارد زﯾﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﻤ�ﺑﯿﻨﯿﺪ؟ در ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ ﭼﻪ‬
‫ﭼﯿﺰی ﻣﻌﺎدلِ ﭼﻪ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ ﻫﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮ دارد‪.‬‬
‫)اﻟﻒ‬ ‫‪١١x.x + x = ٨x − ٣x.x.x‬‬ ‫‪) ١٢x − ٩y = ٠‬ب‬
‫)ج‬ ‫‪١٣x − ۴x.x‬‬ ‫‪) ٨x − ۴ = ٢x + ۶‬د‬
‫)ھ‬ ‫‪۴x − ٢ = ٢x + ۴z = ۵x + ٢y‬‬ ‫‪) ١٣٩٣ = ١٣٩٣‬و‬
‫)ز‬ ‫‪۵x + ۴y − z = ٢٠m − ٢x + ۴y = ٢t − ۵k = x‬‬

‫ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬

‫از اﯾﻨ�ﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ درﺑﺎر� ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎﯾ� ﺳ�ﻦ ﻣ��ﻮﯾﯿ� ﮐﻪ �ﻘ� ﯾ� ﻣﺘﻐﯿﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺴﺎوی زﯾﺮ را در ﻧ�ﺮ ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫‪٢x.x + ۵x = x.x.x − ١٢‬‬
‫ﻣ�داﻧﯿ� اﯾﻦ ﺗﺴﺎوی ﯾ� ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی ‪ ٢x.x + ۵x‬ﻣﻌﺎدل ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی ‪ .x.x.x − ١٢‬در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ x‬ﯾ� ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻋﺪدی اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨ� ﺑﻪ ﺟﺎی ‪x‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﯾ� ﻋﺪد ﻗﺮار ﺑ�ﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧ�ﺮ ﺷﻤﺎ �ﯾﺎ در ﺗﺴﺎوی ﯾﺎ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺟﺎی ‪ x‬ﻣ�ﺗﻮان ﻫﺮ ﻋﺪدی را‬
‫ن ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺑﺎﻻ ﻣﻘﺪار ‪ x‬را ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٢‬ﻗﺮار ﻣ�دﻫﯿ�‪ .‬دراﯾﻦ�ﻮرت �ﯾﺎ ﺗﺴﺎوی‬
‫ﻗﺮار داد؟ ﺑﻪﻋﻨﻮا ِ‬
‫‪38‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫ﺑﯿﻦ دو ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی ‪ ٢x.x + ۵x‬و ‪ x.x.x − ١٢‬ﺑﺮﻗﺮار ﻣ�ﻣﺎﻧﺪ؟‬

‫?‬
‫‪٢x.x + ۵x = x.x.x − ١٢ ==⇒ ٢ × ٢ × ٢ + ۵ × ٢ = ٢ × ٢ × ٢ − ١٢‬‬
‫‪x=٢‬‬

‫?‬
‫‪=⇒ ٨ + ۵ × ٢ = ٨ − ١٢‬‬
‫?‬
‫‪=⇒ ١٨ = −۴.‬‬
‫آﯾﺎ ﺗﺴﺎوی ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺮﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟!‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ �١٨ ̸= −۴‬ﯾﻌﻨ� ‪ ١٨‬ﻣﺴﺎوی ‪ −۴‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﻣﺠﺎز ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ ﺑﻪ ﺟﺎی ‪ x‬ﻣﻘﺪار‬
‫‪ ٢‬را ﻗﺮار دﻫﯿﻢ� ﯾﻌﻨ� ﻋﺪد ‪ ٢‬ﻧﻤ�ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﺟﺎی ‪ x‬ﻗﺮار ﺑ�ﯿﺮد‪ .‬ﺣﺎل اﯾﻦ ﭘﺮﺳ� ﻣ�ﺮ� ﻣ�ﺷﻮد�‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎی ‪� x‬ﻪ ﻋﺪد )ﯾﺎ اﻋﺪادی( را ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ؟‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺣﻞ ﺷﺪۀ ﺑﺎﻻ )‪ ،(x = ٢‬ﺑﻪ ﺟﺎی ‪ x‬در ﻣﻌﺎدﻟﮥ‬
‫‪٢x.x + ۵x = x.x.x − ١٢‬‬
‫ﻫﺮﯾ� از ﻣﻘﺪارﻫﺎی زﯾﺮ را ﻗﺮار دﻫﯿﺪ و ﺑﺮرﺳ� ﮐﻨﯿﺪ� آﯾﺎ ﺗﺴﺎوی ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه درﺳﺖ اﺳﺖ ﯾﺎ‬
‫ﻧﻪ؟‬
‫‪) x = ٠‬اﻟﻒ‬ ‫‪) x = ١‬ب‬ ‫‪) x = ٣‬ج‬
‫‪) x = ١٢‬د‬ ‫‪) x = −٢‬ھ‬ ‫‪) x = ۴‬و‬
‫اﮔﺮ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻗﺒﻞ را ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم دﻫﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺴﺎوی‬
‫‪٢x.x + ۵x = x.x.x − ١٢‬‬
‫ﺑﺮای ‪ x = ۴‬ﺑﺮﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨ� اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎی ‪ x‬ﻋﺪد ‪ ۴‬را ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﯾﻢ ﺑﯿﻦ دو‬
‫ﻋﺒﺎرت ‪ ٢x.x + ۵x‬و ‪ x.x.x − ١٢‬اﯾﺠﺎد ﺗﻌﺎدل ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﯾﻌﻨ� �اﯾﺠﺎد ﺗﻌﺎدل�‪ .‬اﯾﺠﺎد ﺗﻌﺎدل ﺑﯿﻦ ﺳﻤﺖ �� و ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺴﺎوی‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ .‬ﻣ�ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ x.x.x−۶x.x = ۶−١١x‬را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﻢ� ﯾﻌﻨ� ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺪدﻫﺎﯾ� را ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ آن ﻋﺪدﻫﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎی ‪ x‬ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺴﺎوی ﺑﯿﻦ دو ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی )‪(x.x.x − ۶x.x‬‬
‫و )‪ (۶ − ١١x‬ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺟﺎی ‪ x‬ﻣﻘﺪار ‪ −١‬ﻗﺮار ﻣ�دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫?‬
‫‪x = −١ =⇒ (−١)(−١)(−١) − ۶ × (−١)(−١) = ۶ − ١١ × (−١) =⇒ −٧ ̸= ١٧‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ x = −١‬ﺑﯿﻦ دو ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی ‪ x.x.x − ۶x.x‬و ‪ ۶ − ١١x‬اﯾﺠﺎد ﺗﻌﺎدل ﻧﻤ�ﮐﻨﺪ� ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪ x = −١‬ﻧﻤ�ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻮاب ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ x.x.x − ۶x.x = ۶ − ١١x‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﺟﺎی ‪ x‬ﻣﻘﺪار ‪ ٠‬را ﻗﺮار ﻣ�دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫?‬
‫‪x = ٠ =⇒ ٠ × ٠ × ٠ − ۶ × ٠ × ٠ = ۶ − ١١ × ٠ =⇒ ٠ ̸= ۶‬‬

‫‪39‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪��� �� x = ٠‬ﺗﻮا�ﺪ ﺟﻮاب ﻣﻌﺎد�ﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪﺟﺎی ‪ ،x‬ﻣﻘﺪار ‪� ١‬ﺮار ﻣ�د�ﯿ�‪.‬‬
‫?‬
‫‪x = ١ =⇒ ١ × ١ × ١ − ۶ × ١ × ١ = ۶ − ١١ × ١ =⇒ −۵ = −۵‬‬
‫اﮔﺮ ‪ x = ١‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻦ دو ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی ‪ x.x.x − ۶x.x‬و ‪ ۶ − ١١x‬ﺗﻌﺎدل اﯾﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ‪ x = ١‬ﯾ� ﺟﻮاب ﺑﺮای ﻣﻌﺎد�� ‪ x.x.x − ۶x.x = ۶ − ١١x‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪﺟﺎی ‪ x‬ﻣﻘﺪار ‪� ٢‬ﺮار ﻣ�د�ﯿ�‪.‬‬
‫?‬
‫‪x = ٢ =⇒ ٢ × ٢ × ٢ − ۶ × ٢ × ٢ = ۶ − ١١ × ٢ =⇒ −١۶ = −١۶‬‬
‫‪ �� x = ٢‬ﯾ� ﺟﻮاب ﺑﺮای ﻣﻌﺎد�� ‪ x.x.x − ۶x.x = ۶ − ١١x‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫�ﯾﺎ ﻣ�ﺗﻮا�ﯿﺪ ﺑﺎ� �� ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻌﺎد�ﻪ ﺟﻮاب ﭘﯿﺪا �ﻨﯿﺪ؟ ﺑﻪ ��ﺮ ﺷ�ﺎ ﻣﻌﺎد�� ‪x.x.x−۶x.x = ۶−١١x‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﺟﻮاب دارد؟‬

‫‪ǃƸſŤƢƼ ͷɓ ɑŤDŽťţLJŵ ſţƀƢŭ‬‬

‫ﺑﺮای ﺑﻌ�� ا� ﻣﻌﺎد�ﻪ�ﺎ ���ﺗﻮا� ﺟﻮاب ﭘﯿﺪا �ﺮد‪ .‬ﺑﺮای ﻣ�ﺎل ﻣﻌﺎد�� �ﯾﺮ ا� اﯾﻦ �ﻮ� اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪x+۴=x−٢‬‬
‫ﺑﻌ�� ا� ﻣﻌﺎد�ﻪ�ﺎ �ﻘ� ﯾ� ﺟﻮاب دار�ﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎد�ﻪ�ﺎی �ﯾﺮ ا� اﯾﻦ �ﻮ�ا�ﺪ‪.‬‬
‫‪• −٢x − ۴ = x + ۶‬‬ ‫‪• ٣x − ٢ = ٧‬‬
‫‪• x.x + ۶x − ۴ = x.x + ۵x + ۶‬‬ ‫‪• (x − ١)(x − ١) = ٠‬‬
‫ﺑﻌ�� ا� ﻣﻌﺎد�ﻪ�ﺎ �ﻘ� دو ﺟﻮاب دار�ﺪ�‬
‫‪(x − ١)(x − ٢) = ٠‬‬

‫ﺑﻌ�� ا� ﻣﻌﺎد�ﻪ�ﺎ �ﻘ� ﺳﻪ ﺟﻮاب دار�ﺪ‪ .‬ﺑﻌ�� ا� ﻣﻌﺎد�ﻪ�ﺎ �ﻘ� ﭼ�ﺎر ﺟﻮاب دار�ﺪ و ‪.. . .‬‬
‫ﺑﻌ�� ا� ﻣﻌﺎد�ﻪ�ﺎ ﺑ���ﺎﯾﺖ ﺟﻮاب دار�ﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎد�ﻪ�ﺎی �ﯾﺮ ا� اﯾﻦ �ﻮ�ا�ﺪ�‬
‫‪• x(x − ١) + x = x.x‬‬ ‫‪• ٣x + ۴ − x = ۵x − ٢ − ٣x + ۶‬‬

‫ﭘﺲ ﺗ��ﯿ� ﻣﺎ ﭼﯿ�ﺖ؟ ا� �ﺠﺎ ﺑ���ﯿ� �ﻪ ﯾ� ﻣﻌﺎد�ﻪ ﭼﻨﺪ ﺟﻮاب دارد؟ ﺟﻮاب�ﺎی ﯾ�‬
‫ﻣﻌﺎد�ﻪ را ﭼ�ﻮ�ﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﯿﺪا �ﻨﯿ�؟ اﯾﻨ�ﺎ ﺳ�ا�ﺗ� اﺳﺖ �ﻪ ﺑﻪ ��� ���ﺎ ���ﺗﻮا� اﻣ�ﺎل ﭘﺎﺳ� داد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﺮای ﺟﻮاب داد� ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳ��ﺎ و�ﺖ ��� اﺳﺖ‪� ��� .‬ﺒﻮر ﺑﺎﺷﯿﺪ�‬
‫‪40‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﺴﺎل ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎ ﺷﻮﯾﺪ و راهﺣﻞ آﻧﻬﺎ را ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎﯾﯽاﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫��� ﯾ� ﻣﺘﻐﯿﺮ دارﻧﺪ‪ .‬در زﯾﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ را ﻣ�ﺎﻫﺪه ﻣ�ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪• ٣x = ١٨‬‬ ‫‪• ۶x + ۵x = ١١‬‬
‫‪• ٢x − ۶ = ۵‬‬ ‫‪• ١٢y − ٩ = ٣y − ۶‬‬
‫آﯾﺎ ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ را �ﻮدﺗﺎن ﺑﺴﺎزﯾﺪ�‬

‫روش ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬

‫ﺑﺮای ﺣﻞ ﯾ� ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺒﺎرتﻫﺎی ﺟﺒﺮی ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺴﺎوی را ﺳﺎده‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﺳ�ﺲ از �ﻮا� ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪای اﺳﺘ�ﺎده ﺷﻮد ﺗﺎ ﭘﺲ از ﺑﻪﮐﺎر ﺑﺮدن آن‪ ،‬در ﯾ� ﻃﺮف‬
‫ﺗﺴﺎوی ��� ﻋﺪد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و در ﺳﻤﺖ دﯾ�ﺮ ﯾ� ﺟﻤ�ﻪ ﮐﻪ دارای ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎز‬
‫ﻫﻢ ﺑﺎ اﺳﺘ�ﺎده از �ﺎ�ﯿﺖ ﺗﺴﺎوی ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺟﻮا� ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮﺳﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ در اﯾﻦ ﺑ��‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ رو� ﺣﻞ ﻣﻌﺎد�ﺗ� ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺳﺎده ﺷﺪن در آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﯾ� ﻧﻤﺎد ﻣﺘﻐﯿﺮ �ﺎﻫﺮ ﻣ�ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻮ�ﯿ� داده ﻣ�ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤ�ﻨﯿﻦ �ﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎد�ت ﺗﻨﻬﺎ ﯾ� ﺟﻮا� دارﻧﺪ‪.‬‬
‫در زﯾﺮ ‪ ٢‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺣﻞ ﻣ�ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪.١‬‬
‫‪۵x + ٢ = ٣x + ١۴ − x.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﺪدی ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ آن ﻋﺪد را ﺑﻪﺟﺎی ﻣﺘﻐﯿﺮ ‪ x‬ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﯿﻦ ﺳﻤﺖ و ﭼﭗ‬
‫و ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺴﺎوی ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬اوﻟﯿﻦ ﮐﺎری ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﯿﻢ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرات‬
‫ﺟﺒﺮی ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺴﺎوی را ﺳﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪۵x + ٢ = ٢x + ١۴.‬‬

‫در ﺗﺴﺎوی ﺑﺎ� ﻣ��ﻮاﻫﯿﻢ ﻋﺪد ‪ ٢‬را از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺣﺬف ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ دو ﻃﺮف ﺗﺴﺎوی را‬
‫ﻣﻨﻬﺎی ‪ ٢‬ﻣ�ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪۵x + ٢ = ٢x + ١۴ =⇒ ۵x + ٢ − ٢ = ٢x + ١۴ − ٢‬‬
‫‪=⇒ ۵x = ٢x + ١٢.‬‬
‫ﺣﺎل ﻣ��ﻮاﻫﯿﻢ ﺟﻤ�� ‪ ٢x‬را از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺣﺬف ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر دو ﻃﺮف ﺗﺴﺎوی را‬
‫ﻣﻨﻬﺎی ‪ ٢x‬ﻣ�ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪۵x = ٢x + ١٢ =⇒ ۵x − ٢x = ٢x + ١٢ − ٢x‬‬
‫‪=⇒ ٣x = ١٢.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫�ﺎ� ﺑﻪ ﯾ� ﺗﺴﺎوی رﺳﯿﺪ�اﯾﻢ ﮐﻪ در ﯾ� ﻃﺮف آن �ﻘ� ﻋﺪد دارﯾﻢ و در ﻃﺮف دﯾ�ﺮ ﯾ� ﺟﻤ�ﻪ‬
‫ﮐﻪ دارای ﯾ� ﻣﺘ�ﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن اﮔﺮ دو ﻃﺮف ﺗﺴﺎوی را ﺑﻪ ﻋﺪد ‪ ٣‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺟﻮاب ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣ�آﯾﺪ‪ .‬ﺟﻮاب ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨ� ﻋﺪدی ﮐﻪ ﻣ�ﺎزﯾﻢ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪﺟﺎی ﻣﺘ�ﯿﺮ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫‪٣x‬‬ ‫‪١٢‬‬
‫⇒= ‪٣x = ١٢‬‬ ‫=‬
‫‪٣‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪=⇒ x = ۴.‬‬
‫ﭘﺲ در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ ۵x + ٢ = ٣x + ١۴ − x‬اﮔﺮ ﺑﻪﺟﺎی ‪ x‬ﻋﺪد ‪ ۴‬را ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺴﺎوی ﺑﺮﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫?‬ ‫?‬
‫‪۵ × ۴ + ٢ = ٣ × ۴ + ١۴ − ۴ =⇒ ٢٠ + ٢ = ١٢ + ١۴ − ۴‬‬
‫‪=⇒ ٢٢ = ٢٢.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪.٢‬‬
‫‪٣x + ۵‬‬
‫‪+ ٢ = x − ٣.‬‬
‫‪۴‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﺗﺴﺎوی را در ﻋﺪد ‪� ۴‬ﺮب ﻣ�ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﻣ�ﺮ� ﮐﺴﺮ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود و ﺳﭙﺲ دو‬
‫ﻃﺮف ﺗﺴﺎوی را ﺳﺎد� ﻣ�ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪٣x + ۵‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪+ ٢ = ۴(x − ٣) =⇒ ٣x + ۵ + ٨ = ۴x − ١٢‬‬
‫‪۴‬‬
‫‪=⇒ ٣x + ١٣ = ۴x − ١٢.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﻋﺪد ‪ ١٢‬را از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺴﺎوی از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﺗﺴﺎوی را ﺑﺎ ﻋﺪد‬
‫‪ ١٢‬ﺟﻤ� ﻣ�ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪٣x + ١٣ = ۴x − ١٢ =⇒ ٣x + ١٣ + ١٢ = ۴x − ١٢ + ١٢‬‬
‫‪=⇒ ٣x + ٢۵ = ۴x.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬از دو ﻃﺮف ﺗﺴﺎوی ‪ ٣x‬را ﮐﻢ ﻣ�ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ در ﺳﻤﺖ �� ﺗﺴﺎوی ‪ ٣x‬از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪.‬‬
‫‪٣x + ٢۵ = ۴x =⇒ ٣x + ٢۵ − ٣x = ۴x − ٣x‬‬
‫‪=⇒ ٢۵ = x.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣ�ﺑﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ x‬ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪﺟﺎی ‪ x‬ﻣﻘﺪار ‪ ٢۵‬را ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪،‬‬
‫ﺗﺴﺎوی ﺑﺮﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪٣ × ٢۵ + ۵‬‬ ‫?‬ ‫‪٨٠‬‬ ‫?‬
‫⇒= ‪+ ٢ = ٢۵ − ٣‬‬ ‫‪+ ٢ = ٢٢‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪۴‬‬
‫‪=⇒ ٢٢ = ٢٢.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫‪ͬƹɔƽȕŭ ɑŤDŽƿɓƄƽŭ‬‬

‫‪ .١‬ﻫﺮﯾ� از ﻣ�ﺎدﻟﻪ�ﻫﺎی زﯾﺮ را �ﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫)اﻟﻒ‬ ‫‪۵t − ۴ = ١۶‬‬ ‫‪) −٣m − ٢ = ١٣‬ب‬
‫)ج‬ ‫‪−١٢x + ١٣ = ١‬‬ ‫‪) ١٢ = ۶ − ٢x‬د‬
‫)ھ‬ ‫‪٢b = ٨b − ١٨‬‬ ‫‪) ۵z + ٢ = ٣z − ۵‬و‬
‫)ز‬ ‫‪٣g + ۴ − g + ١ = ٣ − ۴g‬‬ ‫‪) ٢k−٢‬ح‬
‫‪۶ =k−٣‬‬
‫)ط‬ ‫‪٨y−٣‬‬
‫‪۵‬‬ ‫=‬ ‫‪۶y+١٠‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪) ٢ + ٣a = ١١ − ٢a‬ی‬
‫‪۴a−۶‬‬

‫)ک‬ ‫‪x + ٢x + ٣x + · · · + ١٠x + ١١ = ۶۶‬‬

‫‪ .٢‬ﺳ�� ﺑﻪ دﻧ�ﺎ� ﺧﺮﮔﻮﺷ� ﮐﻪ ﺑﺎ آن ‪ ١۵٠‬ﻣﺘﺮ ﻓﺎ��ﻪ دارد‪ ،‬ﺷﺮو� ﺑﻪ دوﯾﺪن ﻣ��ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﺮﮔﻮ�‬
‫در ﻫﺮ ﺛﺎﻧﯿﻪ ‪ ٢‬ﻣﺘﺮ و ﺳ� در ﻫﺮ ﺛﺎﻧﯿﻪ ‪ ۴‬ﻣﺘﺮ ﻣ��دود‪ .‬ﺑ�ﺪ از ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﯿﻪ ﺳ� ﺑﻪ ﺧﺮﮔﻮ�‬
‫ﻣ��رﺳﺪ؟‬
‫‪ .٣‬اﮔﺮ ﻋﺪد ‪ ٧٢‬ﺑﻪ ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻋﺪدﻫﺎی ‪ ۴ ،٢‬و ‪ ۶‬ﺗﻘﺴﯿ� ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻮﭼ��ﺗﺮﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻪ ﻋﺪدی ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬
‫‪ .۴‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ x = yz − ۴‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ z = ٨‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ x = ٢٠‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ‪z = ١٠‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ x‬ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻪ ﻋﺪدی ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬
‫‪ .۵‬در ﯾ� ﺑﺎزی‪ ،‬ﺟﺮﯾﻤﮥ ﻫﺮ ﺧﻄﺎ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮﯾﻤﮥ ﺧﻄﺎی ﻗ��� اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﯾ� ﺑﺎزﯾ�ﻦ ﭼ�ﺎر‬
‫ﺑﺎر ﺧﻄﺎ ﮐﻨﺪ و در ﮐﻞ ‪ ۴٠٠٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن ﺟﺮﯾﻤﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺮﯾﻤﮥ اوﻟﯿﻦ ﺧﻄﺎ ﭼﻘﺪر ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬
‫‪ .۶‬ﻧﯿﻨﺎ‪ ،‬ﻣﯿﻨﺎ و ﻣﯿﻨﻮ ﺳﻪ ﺧﻮاﻫﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﯾ� ﺑﺴﺘﻪ ﺷ��� را ﺗﺎ آﺧﺮ ﺧﻮرده�اﻧﺪ‪ .‬ﺗ�ﺪاد ﺷ����ﻫﺎﯾ�‬
‫ﮐﻪ ﻧﯿﻨﺎ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ ،‬ﯾ�� ﺑﯿ�ﺘﺮ از دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺗ�ﺪاد ﺷ����ﻫﺎﯾ� اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﻨﺎ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗ�ﺪاد ﺷ����ﻫﺎﯾ� ﮐﻪ ﻣﯿﻨﻮ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪� ،‬ﻨ� ﻋﺪد ﮐﻤﺘﺮ از ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺗ�ﺪاد ﺷ����ﻫﺎﯾ�‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﻨﺎ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﯿﻨﻮ و ﻧﯿﻨﺎ ﺑﻪ ﺗ�ﺪاد ﻣﺴﺎوی ﺷ��� ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯿﻨﺎ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺷ��� ﺧﻮرده اﺳﺖ؟ ﻣﯿﻨﻮ و ﻧﯿﻨﺎ ﭼﻨﺪ ﺷ��� ﺧﻮرده�اﻧﺪ؟‬

‫‪43‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .٧‬دو ﺧﻮدرو ﻫﻢزﻣﺎن از ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﺳﻤﺖ زاﻫﺪان ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻮدرو اول ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫‪ ١٠٠‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺖ و ﺧﻮدرو دوم ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ ١١۵‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﻓﺎﺻﻠﮥ اﯾﻦ دو ﺧﻮدرو از ﻫﻢ ‪ ١٣۵‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬

‫‪ .٨‬ﻋﻠ� و رﺿﺎ در ﻣ�ﺎزۀ ﭘﺪرﺷﺎن ﺳﺒﺪﻫﺎی ﺣ�ﯿﺮی درﺳﺖ ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠ� ﭘﺴﺮ ﺑﺰر�ﺗﺮ‪ ،‬روزی‬
‫‪ ۵‬ﺳﺒﺪ ﺑﯿ�ﺘﺮ از رﺿﺎ ﻣ� ﺳﺎزد‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻠ� ‪ ٣‬روز و رﺿﺎ ‪ ۶‬روز ﮐﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬روی ﻫﻢ ‪ ۶٠‬ﻋﺪد‬
‫ﺳﺒﺪ ﺗﻮ�ﯿﺪ ﻣ�ﺑﺎﻓﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ ﻫﺮ ﮐﺪام روزی ﭼﻨﺪ ﺳﺒﺪ ﻣ�ﺑﺎﻓﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .٩‬ﯾ� ﻧﻔﺮ ﺗﻌﺪادی ﺟﻌﺒﻪ دارد و در آن ﺟﻌﺒﻪﻫﺎ ﻣ�ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾ� را ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ در‬
‫ﻫﺮ ﺟﻌﺒﻪ ‪ ۴٠‬ﮐﺘﺎب ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ١٨٠ ،‬ﮐﺘﺎب روی زﻣﯿﻦ ﻣ�ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﻫﺮ ﺟﻌﺒﻪ ‪ ۶٠‬ﮐﺘﺎب‬
‫ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ٣ ،‬ﺟﻌﺒﻪ ﺧﺎ�� ﺑﺮاﯾ� ﺑﺎﻗ� ﻣ�ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ او ﭼﻨﺪ ﺟﻌﺒﻪ و ﭼﻨﺪ ﮐﺘﺎب دارد‪.‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪١ .‬‬ ‫‪ .١٠‬ﻋﺪد ‪ ١٠‬را ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﭼﻨﺎن ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ‪۵‬‬
‫‪ .١١‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻗ�ﺪ دارد ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن ﭘﻮل ﺧﻮد ﯾ� ﭼﺎدر ﻣﻠ� ﮐﻪ آن را ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻠ� ﻣ�ﺪ و �ﺒﺎ�‬
‫اﺳﻼﻣ��اﯾﺮاﻧ� ﻣﻌﺮﻓ� ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪاری ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﯿﻤﺖ اﯾﻦ ﭼﺎدر ‪ ۵d + s‬اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در آن ‪ d‬ﻗﯿﻤﺖ ﯾ� ﻣﺘﺮ ﭼﺎدر و ‪ s‬ﻫﺰﯾﻨﮥ دوﺧﺖ ﭼﺎدر اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ )ﭘﺎرﭼﮥ( ﭼﺎدر را ﻣﺘﺮی‬
‫‪ ١٠ ٠٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن ﺧﺮﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺰﯾﻨﮥ دوﺧﺖ آن ‪ ٢٠ ٠٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻮل ﭼﺎدر ﻓﺎﻃﻤﻪ‬
‫ﭼﻘﺪر ﻣ�ﺷﻮد؟‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﭼﺎدر اﯾﻦﻃﻮر ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣ�ﺷﻮد� ﭘﻨ� ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﯿﻤﺖ ﯾ� ﻣﺘﺮ ﭘﺎرﭼﻪ‬
‫ﺑﻪﻋﻼوۀ ﻫﺰﯾﻨﮥ دوﺧﺖ ﭼﺎدر‪.‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣ�ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﺮ ﺟﻨ� ﭘﺎرﭼﻪای را ﮐﻪ دوﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻔﺎر� دﻫﺪ‪ .‬دراﯾﻦﺻﻮرت‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﻤ�ﻦ ﺑﻮد ﮔﺮانﺗﺮ ﯾﺎ ارزانﺗﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﮥ دوﺧﺖ را ﻫﻢ ﺧﯿﺎ� ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣ�ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺧﯿﺎ� ﻣ�ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﺮ ﻣﻘﺪار �ﺎﺑﺘ� ﮐﻪ ﻣ�ﺧﻮاﺳﺖ اﻋﻼم ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪١‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ﺷﯿﺦ ﺑﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺰار او در ﮐﻨﺎر ﺻﺤﻦ آزادی ِ ﺣﺮم اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( واﻗﻊ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪44‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫اﻟﻒ( ﻋﺪد ‪ ۵‬در اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪۀ ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ب( دﺳﺘﻤﺰد ﺧﯿﺎط ﺑﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ‪ d‬زﯾﺎد ﻣ�ﺷﻮد ﯾﺎ ﺑﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ‪s‬؟‬
‫ج( اﮔﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ دوﺧﺖ ﺧﯿﺎط ﻣﺘﻨﻮ� ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼ�ﻮﻧﻪ ﻣ�ﺗﻮان اﯾﻦ ﺗﻨﻮ� را در راﺑﻄ� ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﭼﺎدر وارد ﮐﺮد؟‬
‫د( اﮔﺮ ﻗﯿﻤﺖ ﭼﺎدر در ﯾ� ﺧﯿﺎ�� ﺑﻪﺻﻮر� ‪ ۵d + sr‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ‪r‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ھ( اﮔﺮ ﻗﯿﻤﺖ ﭼﺎدر در ﯾ� ﺧﯿﺎ�� ﺑﻪﺻﻮر� ‪ cd + s‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ‪c‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫‪ (۵d + s)t − ١٠‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣ�ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫و( ﻗﯿﻤﺖ ﯾ� ﭼﺎدر در ﯾ� ﺗﻮﻟﯿﺪی ﭼﺎدر ﺑﻪﺻﻮر� ‪t‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ‪ t‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻋﻼﻣﺖ »‪ �−‬ﻧﺸﺎن از ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗ� در‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒ� ﻗﯿﻤﺖ ﭼﺎدر ﻣ�دﻫﺪ؟‬
‫ز( ﺑﻪﻋﻨﻮان� ﯾ� ﺧﯿﺎط ﺧﻼ�‪ ،‬راﺑﻄﻪای ﺑﺮای ﻗﯿﻤﺖ ﭼﺎدر ارا�ﻪ دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻢ ﺷﻤﺎ و ﻫﻢ‬
‫ﻣﺸﺘﺮیﻫﺎﯾﺘﺎن را�� ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .١٢‬دﺧﺘﺮ داﻧﺸﺠﻮی ‪ ١٨‬ﺳﺎﻟﻪای از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬دﯾﺮوز‪ ،‬در ﺟﺸﻦ ﺗﻮﻟﺪ ﭼﻬﻠﻤﯿﻦ ﺳﺎل ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺳﻪ‬
‫دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺷﻤﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧ� ﺑﻮدﻧﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻧﺎن دﺧﺘﺮان ﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﺎن ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪاﻧﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑ��ار آن را ﺑﻪﺻﻮر� ﯾ� ﻣﺴﺌﻠﻪ درﺑﯿﺎور�‪ :‬ﺣﺎﺻ��ﺮب ﺳﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﺻ��ﺮب‬
‫ﺳﻦ ﻣﻦ و ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺠﻤﻮ� ﻋﻤﺮﺷﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺗﻔﺎو� ﺳﻦ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺳﻦ ﺧﻮاﻫﺮ ﮐﻮﭼ�‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫دﺧﺘﺮ داﻧﺸﺠﻮ‪ ،‬در ﺣﺎﻟ� ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣ�اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ‪ ،‬رﻓﺖ و ﭘﺮﺳ�ﮐﻨﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آرا� ﺑﺎ�‪ ،‬ﻣﻦ ﻣ�داﻧﻢ ﺷﻤﺎ ﻣﯿﺎن دو ﭘﺎﺳ� ﺳﺮﮔﺮدان و ﺣﯿﺮان ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬وﻟ� ﺑﺪان در‬
‫ﻣﯿﺎن دﺧﺘﺮاﻧﻢ دوﻗﻠﻮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن دﺧﺘﺮان ﺷﻤﺎ ﮐﺴ� ﻫﻤﺴﻦ و ﺳﺎل ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺧ�‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﺑ�ﻮﯾﯿﺪ ﺳﻦ دﺧﺘﺮان ﻣﻦ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟ و ﺳﻦ ﺧﻮاﻫﺮ ﮐﻮﭼ� دﺧﺘﺮ داﻧﺸﺠﻮ‬
‫ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟ ‪١‬‬

‫‪١‬اﺣﻤﺪ ﺳﻠﯿﻢ ﺳﻌﺪان‪ ،ͬƕŤɓƃ ȺƎɓƀǀţ ūƂƸ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﺘﺎر ﻋﻮدی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرا� ﻋﻠﻤ� و ﻓﺮﻫﻨﮕ�‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،١�٨� ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪.۶٠‬‬

‫‪45‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﺟﺎﯾﺰه ﻧﻮﺑﻞ و ﺟﺎﯾﺰه ﻓﯿﻠﺪز‬

‫ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ ﯾ�� از �ﺒﺮﻫﺎی ﻣﻬﻢ �ﻠﻤ� ﻣﺮﺑﻮ� ﺑﻪ اﻫﺪای ﺟﺎﯾﺰهﻫﺎی ﻧﻮﺑﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺶ ﺟﺎﯾﺰه ﮐﻪ �ﻬﺎر‬
‫ﺟﺎﯾﺰۀ آن ﻣﺮﺑﻮ� ﺑﻪ �ﻠﻮم ﻓﯿﺰﯾ�‪ ،‬ﺷﯿﻤ�‪ ،‬ﭘﺰﺷ�� و اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ و دو ﺟﺎﯾﺰۀ دﯾ�ﺮ ﺑﺮای ﺻﻠﺢ‬
‫و ادﺑﯿﺎت‪ .‬آﻟﻔﺮد ﻧﻮﺑﻞ )‪ ،(Alfred Nobel‬ﺷﯿﻤ�دان ﺳﻮ�ﺪی‪ ،‬ﺑﺎ ا�ﺘﺮاع دﯾﻨﺎﻣﯿﺖ ﺛﺮوت زﯾﺎدی‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ آورد ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از راه ﻓﺮوش اﺳﻠﺤﻪ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻮﺑﻞ وﺻﯿﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺛﺮوﺗﺶ‬
‫وﻗﻒ ﺟﺎﯾﺰهﻫﺎﯾﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ وﻗﻒ ﺻﻠﺢ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﺮوع ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻫﺪای ﺟﺎﯾﺰۀ ﻧﻮﺑﻞ ﺷﺮوع ﺷﺪ؛‬
‫وﻟ� ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫ� ﺑﻪ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ و ﺟﻨ�ﻫﺎی ﺟﻬﺎﻧ� ﻣ�ﺗﻮان ﻧﺘﯿ�ﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﻠ�� ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻮﺑﻞ �ﺮج‬
‫ﺻﻠﺢ ﮐﺮد �ﯿﻠ� ﮐﻤﺘﺮ از ﻣﺨﺎرج ﺟﻨ� اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺳ�ال ﮐﻨﯿﺪ� �ﺮا ﺟﺎﯾﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺑﻪ رﯾﺎﺿﯿﺎت ا�ﺘﺼﺎ� ﻧﻤ�ﯾﺎﺑﺪ� اﯾﻦ ﺳﻮال ﭘﺎﯾﮥ داﺳﺘﺎنﻫﺎ و‬
‫رواﯾﺖﻫﺎی ﻓﺮاواﻧ� ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣ�ﺮو�ﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ رواﯾﺘ� �ﺎﺷ�ﺎﻧﻪ اﺳﺖ� ﻣ�ﮔﻮﯾﻨﺪ آﻟﻔﺮد ﻧﻮﺑﻞ‬
‫�ﺎﺷ� د�ﺘﺮی ﻣ�ﺷﻮد‪ ،‬وﻟ� ازدواج آن د�ﺘﺮ ﺑﺎ ﯾ� رﯾﺎﺿ�دان‪ ،‬ﮐﯿﻨﻪای ﺑﺰر� ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﯾﺎﺿﯿﺎت‬
‫در دل ﻧﻮﺑﻞ ﭘﺪﯾﺪ ﻣ�آورد� اﻟﺒﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮ�ر�ﺎن اﯾﻦ داﺳﺘﺎن را ﯾ� ﺷﺎﯾ�ﮥ ﺑﯽاﺳﺎ� ﻣ�داﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ دﻟﯿﻠ� ﮐﻪ ﻧﻮﺑﻞ ﺟﺎﯾﺰهای ﺑﻪ رﯾﺎﺿﯿﺎت ا�ﺘﺼﺎ� ﻧﺪاده‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻣﺎن او رﯾﺎﺿﯿﺎت‬
‫ﻧ�ﺶ ﻣﺴﺘ�ﯿﻤ� در �ﻠﻢ ﺷﯿﻤ� ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺷﯿﻤ� �ﻠﻤ� ﺑﻮده ﮐﺎﻣﻼ ﺗ�ﺮﺑﯽ و ﺑﯿ�ﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎی‬
‫رﯾﺎﺿﯿﺎت‪.‬‬
‫اوا�ﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﯿﻼدی ﻓﻠﯿ�ﺲ ﮐﻼﯾﻦ )‪ (Felix Klein‬و ﺟﺮج ﮐﺎﻧﺘﻮر )‪(Georg Cantor‬‬
‫رﯾﺎﺿ�داﻧﺎن ﺑﺰر� آﻟﻤﺎﻧ� ﻃﺮ�� رﯾﺨﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ �ﻨﺪ وﻗﺖ ﯾ�ﺑﺎر رﯾﺎﺿ�داﻧﺎن ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﮔﺮد‬
‫ﻫﻢ آﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اوﻟﯿﻦ اﯾﻦ ﮔﺮدﻫﻤﺎﯾﯽ در ﺳﺎل ‪ ١٩٨٧‬ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ و ﭘﺲ از آن در‬
‫ﺳﺎل ‪ ١٩٠٠‬ﻫﺮ �ﻬﺎر ﺳﺎل ﯾ�ﺑﺎر )ﺑﻪﺟﺰ در زﻣﺎن ﺟﻨ�ﻫﺎی ﺟﻬﺎﻧ�( اﯾﻦ ﮔﺮدﻫﻤﺎﯾﯽ ﮐﻪ �ﮐﻨﮕﺮۀ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠ� رﯾﺎﺿ�� ﻧﺎم دارد ﺑﺮﮔﺰار ﻣ�ﺷﻮد و ﺑﺰر�ﺗﺮﯾﻦ و ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﮔﺮدﻫﻤﺎﯾﯽ رﯾﺎﺿ�داﻧﺎن ﺳﺮاﺳﺮ‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ ١٩٢۴‬ﮐﻨﮕﺮه ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠ� رﯾﺎﺿ� در ﺗﻮرﻧﺘﻮ ﮐﺎﻧﺎدا ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﮐﻨﮕﺮه رﯾﺎﺿ�داﻧﺎن‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎی ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ رﯾﺎﺿﯿﺎت دو ﻣﺪال ﻃﻼ اﻫﺪا ﺷﻮد‪ .‬دﺑﯿﺮ اﯾﻦ ﮐﻨﮕﺮه ﺟﺎن‬
‫ﻓﯿﻠﺪز )‪ ،(John Fields‬ﺑﻮدﺟﮥ ﻻزم را ﺑﺮای ﺑﻨﯿﺎن ﻧﻬﺎدن اﯾﻦ ﺟﺎﯾﺰه اﻫﺪا ﮐﺮد و ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦﺑﺎر‬
‫در ﺳﺎل ‪ ١٩٣۶‬اﯾﻦ ﺟﺎﯾﺰه ﺑﻪ دو رﯾﺎﺿ�دان داده ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻓﯿﻠﺪز ﺑﺎ آﻧ�ﻪ از ﻧﻈﺮ ﻫﻤﻪ رﯾﺎﺿ�داﻧﺎن ﻣ�ﺘﺒﺮﺗﺮﯾﻦ ﻧﺸﺎن رﯾﺎﺿ� ﺑﻪ �ﺴﺎ� ﻣ�آﯾﺪ‪ ،‬ﻫﯿ�ﮔﺎه ﺷﻬﺮت‬
‫ﺟﺎﯾﺰه ﻧﻮﺑﻞ را ﮐﺴ� ﻧ�ﺮد‪ .‬ﺑﺮای ﻫﻤﯿﻦ و ﺑﺮای اﯾﻨ�ﻪ اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﺟﺎﯾﺰه را در رﯾﺎﺿ� ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫از آن ﺑﺎ �ﻨﻮان �ﻧﻮﺑﻞ رﯾﺎﺿﯿﺎت� ﻧﯿﺰ ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣ�ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ دو ﺟﺎﯾﺰه ﺗﻔﺎوتﻫﺎی زﯾﺎدی ﺑﺎﻫﻢ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺒﻠ� ﻣﺎدی ﺟﺎﯾﺰۀ ﻓﯿﻠﺪز اﺻﻼ ﻗﺎﺑﻞ ﻣ�ﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﯾﺰۀ ﺑﯿﺶ از ﯾ� ﻣﯿﻠﯿﻮن دﻻری ﻧﻮﺑﻞ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫و ﺷﺮ� ﺳﻨ� زﯾﺮ �ﻬﻞ ﺳﺎل‪ ،‬رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺟﺎﯾﺰۀ ﻓﯿﻠﺪز را �ﯿﻠ� دﺷﻮار ﻣ�ﺳﺎزد‪.‬‬
‫��ﯾ� �ﯿ�زا�ﺎﻧ�� �ﯾﺎ����ا� ���و� اﯾ�اﻧ�� او�ﯿ� زﻧ� اﺳﺖ �� �ﻮﻓ� ﺑ� ��ﯾﺎﻓﺖ ﺟﺎﯾﺰ� ﻓﯿﻠﺪز‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﮔﻔﺖوﮔﻮ‬

‫�ﺎ ا���ﻪ ﻫ��ز �ﺮا� �ﻣ�ز� �و� ﺗﺪ��� ﮐﺘﺎ� ﺟﺪ�ﺪ ﮐﺎ� �ا���� و�� �ﺮا�‬ ‫ﻣﻌﻠ �ﻢﻣﻌﻠﻢ��‪:‬‬
‫اﻣﺮوز ﺗﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﮐﺎﻓﯿﻪ‪ .‬ﺧﺴﺘﻪ ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣ�ﺗ�ﻧ� �ﻪ ��ا� ﺟﺎﻧﺒ� ﻣ�ﺮ� ﮐ���‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ‪:‬‬
‫��ﺮﻣﺎ�ﯿﺪ‪ .‬اﻣﯿﺪوا�� ﺧﯿ�� �ﺎﺷﯿﻪا� ﻧﺒﺎﺷﻪ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠ �ﻢﻣﻌﻠﻢ��‪:‬‬
‫ﻣ�ﺧ�ا�ﺘ� �ﺪوﻧ� �ﺮا ﺗ� ﻫ�ﺪ�ﻪ ا�ﺒﺎ� ﻣ�ﮐ�ﻦ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ‪:‬‬
‫او�� ز�� ﺗ� ﺧﺎ�� ا�ﻦ �ﻪ ��ا� وا��ﺎ� ﻣ�ﻤﻪ‪ .‬ﻓ�ﺮ ﻣ�ﮐ�� �ﺮا�‬ ‫ﻣﻌﻠ �ﻢﻣﻌﻠﻢ��‪:‬‬

‫ا�ﻦ ��ا�ﯿﻪ ﮐﻪ �اﻧ��ﻣ�زا� از� ﻣ��ﺮ�ﻦ‪ .‬ﻣ�� �ﻪ ﺟ�ا�ﻫﺎ�� �ﻪ اوﻧ�ﺎ ﻣ���‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ‪:‬‬
‫ﻣ��� �� ﻣ����‬ ‫ﻣﻌﻠ �ﻢﻣﻌﻠﻢ��‪:‬‬

‫ﻣ��� ا�ﺒﺎ� ﻣ�ﮐ�ﯿ� ﺗﺎ ﻣ�ﻤ�ﻦ ��ﯿ�‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ‪:‬‬

‫ا�ﻪ ﻣﻦ �اﻧ��ﻣ�ز ﺷﻤﺎ �ﺎﺷ� ﻣ���� �ﻣ�ﻪ �ﺎ ﺧ�ﮐ� ﻧﻤ�ﺷﻪ ﻣ�ﻤ�ﻦ ﺷﺪ��‬ ‫ﻣﻌﻠ �ﻢﻣﻌﻠﻢ��‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎ �� ﺟ�ا� ﻣ���ﺪ�‬
‫ﻣ��� اﻧﺪاز� �ﯿﺮ� �ﺎ ﺧ�ﮐ� ��ﺎ� ﺧ�ﺎ ﻣ�ﺷﯿ�‪ .‬ﺗﺎز� ﻫﺮ ﺧ�ﮐ�� �ﻪ ��ﺟﻪ��ﺪ�‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ‪:‬‬
‫�ا��‪ .‬ﻣ��� �ﺎ ﺧ�ﮐ�� ﮐﻪ �ﺮ�ﺴ�� ﻣﯿ��ﻣﺘﺮ ��ﺟﻪ��ﺪ� ﺷﺪ� ﻧﻤ�ﺷﻪ ‪۴٫ ۵٢‬‬
‫ﻣﯿ��ﻣﺘﺮ �و اﻧﺪاز� �ﺮﻓ�‪.‬‬
‫ﻣﻦ �� ﻧ�� ﻫﻤ�� �اﻧ��ﻣ�ز ﻣ���� �از �ﺮ�ﺎ� ا�ﺘ�ﺎ�� ﻣ�ﮐ�ﯿ�‪�� .‬ز� �ﺮ�ﺎ� و‬ ‫ﻣﻌﻠ �ﻢﻣﻌﻠﻢ��‪:‬‬
‫ﻧ�� �ﺮ�ﺎ� �و ﻣ��ا��� �و �ﺮ �ﺎ��ﺧ� و �ﺎ �ﺮ�ﺎ� �وﺗﺎ �ﺎ��ﺧ� �و �ﺎﻫ� ﻣ�ﺎ�ﺴﻪ‬
‫ﻣ�ﮐ�ﯿ�‪ .‬ﻧﯿﺎز� ﻫ� �ﻪ ا�ﺒﺎ� ﻧﺪا�����‬
‫ا�ﻪ �ﺎ��ﺧ� ﺧﯿ�� ���� ��� ��� ﻣ��� اﻧﺪاز� زﻣﯿﻦ وا�ﯿﺒﺎ� ��� ���‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ‪:‬‬
‫از ��ﺎ� ا�ﺘ�ﺎ�� ﻣ�ﮐ�ﯿ�‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ� ﻣﻌﻠﻢ��‬

‫ا�ﻪ اﻧﺪاز� زﻣﯿﻦ ﻓ�ﺗﺒﺎ� ��� ��� �ﺎ ﺧﯿ�� ����ﺗﺮ�‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ‪:‬‬

‫از ‪ GPS‬ﮐﻤ� ﻣ��ﯿﺮ��‪� .‬ﺎ�ﺧﺮ� �ﺘ� ا�ﻪ �ﻪ اﻧﺪاز� ﻓﺎ��� �وﺗﺎ ﺷ�ﺮ ﻫ� �ﺎﺷﻪ�‬ ‫ﻣﻌﻠ �ﻢﻣﻌﻠﻢ��‪:‬‬
‫‪ GPS‬ﺟ�ا� ﻣ�����‬
‫‪48‬‬
 ‫هندسه و استدالل‬

‫ا�ﻪ ﯾﻪ �ﺮ �ﺎر��ﻂ اﯾﻨ�ﺎ ﺑﻮد و ﯾﻪ �ﺮ� ﺗﻮی� ﯾﻪ ﮐ���ﺎ� دﯾ�ﻪ ﭼ�؟‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ‪:‬‬
‫��ﺮﯾ�� اﯾ� دﯾ�ﻪ ﺟﻮا� ﻧﺪار�� �ﯿ� رو� اﻧﺪاز��ﯿﺮی ﻣﺴ�ﻘﯿ� و در�ﺖ و‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ�ﻣﻌﻠﻢﻫﺎ‪:‬‬
‫�ﺴﺎﺑ� وﺟﻮد ﻧﺪار� ﺗﺎ ﺗﻮ او� �ﺎ�ﻠﻪ ﺑ�ﻮﻧﯿ� از� ﮐ�� ﺑ�ﯿﺮﯾ�‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ از ا��ﺎ�‬
‫�ﻘﻠ� ﮐ�� ﺑ�ﯿﺮﯾ� ﺗﺎ �ﻮا� ا��ﺎ�� �ﻨﺪ�� رو ﻧ�ﻮ� ﺑﺪﯾ�‪ .‬ﺑﻪ�ﺮ�ﺎ� ﺟﺎﯾ�‬
‫�ﺴﺖ ﮐﻪ �ﯿ� اﺑ�اری ﮐﺎر ﻧ��ﮐﻨﻪ و �ﻘﻂ �ﻘ� ﮐﺎر ﻣ�ﮐﻨﻪ�‬
‫ا��ﺎد وا�ﻌﺎ� ﻧﯿﺎز� ﺗﺎ ﺗﻮ ﮐ���ﺎ� ﺑﺎﻻ ﺑﺮﯾ�؟ ا�ﻪ اﯾ�ﻃﻮر ﺑﺎ�ﻪ‪ ،‬ﺗﻮ اﺑﻌﺎد زﻣﯿﻨ�‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ‪:‬‬
‫ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ا��ﺎ� �ﻨﺪ�� ﻧﯿﺴﺖ��‬
‫��ﯿ� �ﻨ�ﺎم �ﺪاﯾ� از ﺗﻪ ﮐ�� �ﻨﯿﺪ� �ﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻠ�� ﻣ���ﺖ� ا��ﺎد �ﺴ�ﻪ ﻧ�ﺎ�ﯿﺪ‪� .‬ﺪای‬
‫دﯾ�ﺮی ��ﺖ� ا��ﺎد ا�ﻪ داﻧ��ﻣﻮزی ازم ﺑ�ﺮ�ﻪ ﭼﺮا ﺗﻮ �ﻨﺪ�ﻪ ا��ﺎ� ﻣ�ﮐﻨﯿ� و اﯾ��ﺪر �ﺮ�وﺟﻮ‬
‫ﮐﻨﻪ از ﮐ�� ﻣ�ﻧﺪازﻣ� ﺑﯿﺮو�� �ﺪای دﯾ�ﺮی ��ﺖ� ا��ﺎد ﻣﺎ ا��ﺎ� ﻣﻌ�ﺎ� ﻧﺪارﯾ�‪ .‬ا�ﻪ‬
‫ﮐﺴ� اﯾ� ��ا� رو ﺑ�ﺮ�ﻪ‪�� ،‬ﻮ� او� ﻣ�ﻧﺪازﯾ�� ﺑﯿﺮو��‬
‫�ﯿﻠ��ﺎ �ﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫]در �ﺎ�� ﮐﻪ ﻧ�ﺎ�� در ﭼ��ﺎ� ﻣﻌﻠ� ﺑﻮد و از ﮐ�� ﺑﯿﺮو� ﻣ�ر�ﺖ[ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ اﺑﻌﺎد‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ�ﻣﻌﻠﻢﻫﺎ ‪:‬‬
‫ﮐ���ﺎ� ﺑﺎﻻ ﺑﺮﯾ�� ا�� �ﺪم �ﻄﻌﯿﺖ �ﺎﯾ�ﻧ�ﺮ� رو ﯾﻪ ﻧ�ﺎ� ﺑﻨﺪاز‪ .‬او� ﻣﻮ��‬
‫ﻣ����� ﮐﻪ �ﯿ�و�ﺖ ﺑ�ﺮ ﻧ��ﺗﻮﻧﻪ �ﯿ� اﻧﺪاز��ﯿﺮی د�ﯿﻘ� اﻧ�ﺎم ﺑﺪ���‬

‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﭘﺎرهﺧﻂﻫﺎ‬

‫‪�� .١‬ﻪ �ﺎر��ﻂ�ﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ��� زﯾﺮ را ﻧﺎم ﺑ�ﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪ .٢‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﻠﺚ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ‪ ٧‬وا�ﺪ ﻣ�ﺗﻮا� ر�� ﮐﺮد ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ ﻃﻮ� �ﻠ��ﺎی �ﻧ�ﺎ �ﺪد�ﺎی‬
‫�ﺤﯿ� ﺑﺎ�ﻨﺪ؟ �ﺮﯾ� از ﻣﺜﻠﺚ�ﺎ را ر�� ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬روی ﻣﺤﻮر زﯾﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،D‬وﺟﻮد دارد ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ ‪AB = CD‬؟‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪−۵‬‬ ‫‪−۴‬‬ ‫‪−٣‬‬ ‫‪−٢‬‬ ‫‪−١‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۶‬‬

‫‪49‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .۴‬ﺑﺎ �ﻮ�ﻪ ﺑﻪ ا�ﺪاد و ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﺑﻪ ﮐﺎر ر�ﺘﻪ در ﺷ��ﻫﺎی �ﯾﺮ‪� ،‬ﺮا در ﻫﺮ ﺷ�� ‪P R = QS‬؟‬
‫آﯾﺎ اﺳﺘﺪ�ﻟ� و�ﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﺳﻪ ﺷ�� درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪١٫ ۵‬‬ ‫‪١٫ ۵‬‬
‫|‬ ‫|‬
‫‪P‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪R S‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪ .۵‬ﻧﻘﺎط ‪ R ،Q ،P‬و ‪ S‬روی ﯾ� ﺧﻂ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺑﻪ�ﻮریﮐﻪ ‪ S‬ﺑﯿﻦ ‪ R‬و ‪ ،Q‬و ‪ Q‬ﺑﯿﻦ ‪ P‬و‬
‫‪ S‬ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺎ �ﻮ�ﻪ ﺑﻪ �ﻮ�ﯿ�ﺎ� ﺑﺎ�‪ ،‬ﺷ�� ﻣﻨﺎﺳ�� رﺳ� ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( اﮔﺮ ‪ ،P S = RQ‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪.RS = P Q‬‬
‫در ﻣﺴ��ﮥ ﻗ��‪ ،‬ﺷ��� رﺳ� ﻧ�ﺪه اﺳﺖ� ﺑﻪ ﻧ�ﺮ ﺷﻤﺎ �ﻨﺪ ﺷ�� ﺑﺮای ﺷﺮاﯾﻂ ﮔ�ﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﻣ��ﻮا� رﺳ� ﮐﺮد؟‬
‫وا�� اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺑ�ار اﻧﺪا�هﮔﯿﺮی ﻧﻤ��ﻮاﻧﯿ� ﻫﻤﮥ ﭘﺎرهﺧﻂﻫﺎﯾ� ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﮔ�ﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳ� ﮐﻨﯿ�� اﻣﺎ راهﺣ�� و�ﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﺎ را ا� ﺑﺮاﺑﺮی ‪ P Q‬و ‪) RS‬در ﻫﻤﮥ‬
‫ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی ﻣﻤ�ﻦ( ﻣﻄﻤ�ﻦ ﻣ�ﮐﻨﺪ� ﺑﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ راهﺣ�ﻫﺎ اﺛ�ﺎ�ﻫﺎی ﻫﻨﺪﺳ� ﻣ�ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎراﯾ� ﯾ� اﺛ�ﺎ� ﻫﻨﺪﺳ� ﻟ�وﻣﺎ� ﺑﺮای ﯾ� ﺷ�� ﻧﯿﺴﺖ� ﺑ��ﻪ ﺑﺮای �ﻤﺎﻣ� ﺷ��ﻫﺎﯾ�‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ وﯾ�ﮔ�ﻫﺎی ﺷ�� داده ﺷﺪه را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در واﻗ� در اﺛ�ﺎ�ﻫﺎی ﻫﻨﺪﺳ�‬
‫ا� ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ اﺳﺘ�ﺎده ﻣ�ﺷﻮد �ﺎ اﺛ�ﺎ� )ﻟ�وﻣﺎ�( ﺑﺮای ﯾ� ﺷ�� ﺧﺎ� ﻧ�ﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .۶‬ﻧﻘﺎط ‪ C ،B ،A‬و ‪ D‬روی ﯾ� ﺧﻂ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺑﻪ�ﻮریﮐﻪ ‪ AB = x‬و ‪.AC = BD = y‬‬
‫در ﻫﺮﯾ� ا� ﻗﺴﻤﺖﻫﺎی �ﯾﺮ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺷ�� ﻣﻨﺎﺳ�� رﺳ� ﮐﻨﯿﺪ و ﺳ�� ��ﺎر� ��ﺮی ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ C‬ﺑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﮥ ‪ A‬و ‪ ،D‬و ﻧﻘﻄﮥ ‪ D‬ﺑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﮥ ‪ B‬و ‪ C‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪CD‬‬
‫را ﺑﺮﺣﺴﺐِ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ‪ x‬و ‪ y‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( اﮔﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ A‬ﺑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﮥ ‪ C‬و ‪ ،D‬و ﻧﻘﻄﮥ ‪ D‬ﺑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﮥ ‪ A‬و ‪ B‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪CD‬‬
‫را ﺑﻪ�ﻮر� ﯾ� ��ﺎر� ��ﺮی ﺑﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ‪ x‬و ‪ y‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫ج( اﮔﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ A‬ﺑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﮥ ‪ C‬و ‪ ،D‬و ﻧﻘﻄﮥ ‪ B‬ﺑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﮥ ‪ A‬و ‪ D‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪CD‬‬
‫را ﺑﺮﺣﺴﺐِ ‪ x‬و ‪ y‬ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .٧‬دو ﭘﺎرهﺧﻂ ‪ AB‬و ‪ CD‬روی ﯾ� ﺧﻂ راﺳﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻧﻘﻄﮥ ‪ O‬وﺳﻂ ﻫﺮ دو ﭘﺎرهﺧﻂ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺷ�� )ﺷ��ﻫﺎی( ﻣﻨﺎﺳ�� رﺳ� ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺳ��‪،‬‬
‫اﻟﻒ( ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪.AC = BD‬‬
‫ب( ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪.AD = BC‬‬

‫‪50‬‬
 ‫هندسه و استدالل‬

‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ زاوﯾﻪﻫﺎ‬

‫‪ .١‬ﻫﻤﮥ زاوﯾﻪﻫﺎی ﺣﺎده ﻣﻮﺟﻮد در ��� زﯾﺮ را ﻧﺎ� ﺑ�ﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫‪t‬‬
‫‪k‬‬
‫‪v‬‬
‫‪r‬‬

‫‪O‬‬ ‫‪w‬‬

‫‪ .٢‬در ��� زﯾﺮ‪ .T P R = S P Q = ٩٠ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪.T P S = RP Q‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪R‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪Q‬‬

‫‪ .٣‬اﻟﻒ( ﻣﺘﻤﻢ زاوﯾﮥ ‪ ٢٨‬درﺟﻪ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫ب( اﺧﺘ�� ﻣ�ﻤ� و ﻣﺘﻤﻢ زاوﯾﮥ ‪ ٢٨‬درﺟﻪ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫ج( اﺧﺘ�� ﻣ�ﻤ� و ﻣﺘﻤﻢ زاوﯾﮥ ‪ ٧٧‬درﺟﻪ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫د( آﯾﺎ اﺧﺘ�� ﻣ�ﻤ� و ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺮ زاوﯾﻪ �ﺪدی ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا؟‬
‫‪.AOC‬‬
‫‪ .۴‬اﻟﻒ( دو ﭘﺎرهﺧﻂ ‪ AB‬و ‪ CD‬ﯾ�ﺪﯾ�ﺮ را در ﻧﻘﻄﮥ ‪ O‬ﻗﻄﻊ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ ‪ = ٧٠‬‬
‫‪ B OD‬ﭼﻨﺪ درﺟﻪ اﺳﺖ؟‬‫‪ B OC‬و ‬ ‫‪ ،AOD‬‬ ‫ﻫﺮﯾ� از زاوﯾﻪﻫﺎی ‬

‫‪.AOC‬‬
‫ب( دو ﭘﺎرهﺧﻂ ‪ AB‬و ‪ CD‬ﯾ�ﺪﯾ�ﺮ را در ﻧﻘﻄﮥ ‪ O‬ﻗﻄﻊ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ ‪ = x‬‬
‫‪ B OD‬را ﺑﺮﺣﺴﺐِ ‪ x‬ﺑﻪدﺳﺖ آوردﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ B OC‬و ‬‫‪ ،AOD‬‬ ‫ﻫﺮﯾ� از زاوﯾﻪﻫﺎی ‬

‫‪ .۵‬اﻟﻒ( اﮔﺮ زاوﯾﻪای ‪ ۴۵‬درﺟﻪ ﺑﺎ�ﺪ‪ ،‬زاوﯾﮥ ﻣ�ﻤ� آ� ﭼﻨﺪ درﺟﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ب( اﮔﺮ زاوﯾﻪای ‪ x‬درﺟﻪ ﺑﺎ�ﺪ‪ ،‬زاوﯾﮥ ﻣ�ﻤ� آ� ﺑﺮﺣﺴﺐ ‪ x‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫ج( ﻣﺠﻤﻮع دو زاوﯾﻪ )ﺑﻪ اﻧﺪازهﻫﺎی ‪ a‬و ‪ ٧۵ (b‬درﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮع ﻣ�ﻤ�ﻫﺎی اﯾ� دو‬
‫زاوﯾﻪ ﭼﻨﺪ درﺟﻪ اﺳﺖ؟‬
‫‪51‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .۶‬در ﻃﻮل ﺷﺒﺎﻧﻪروز‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر زاوﯾﮥ ﺑﯿﻦ ﻋﻘﺮﺑﻪﻫﺎی ﺳﺎﻋﺖﺷﻤﺎر و دﻗﯿﻘﻪﺷﻤﺎر ‪ ٩٠‬درﺟﻪ‬
‫��ﺷﻮد؟‬
‫‪ .٧‬در ﺷ�� زﯾﺮ‪ ،‬ﻧﻘﻄﮥ ‪ D‬را ﭼﻨﺎن ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ‪ AB = ED‬و دو زاوﯾﮥ ‪ ABC‬و ‪�� DEF‬ﻤ�‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪A‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪ .٨‬در ﻫﺮﯾ� از ﺷ��ﻫﺎی زﯾﺮ‪ x + y ،‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪١٣۵‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪y x‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪٣x ٣y y‬‬

‫‪ .C BD‬آﯾﺎ‬ ‫‪ .DAB‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‬

‫‪ = C AD‬‬ ‫‪ = D BA‬‬ ‫‪ C AB‬و ‬
‫‪ = C BA‬‬ ‫‪ .٩‬در ﺷ�� زﯾﺮ‪ ،‬‬
‫��ﺗﻮان از اﯾﻦ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻧﺘﯿ�ﻪ �ﺮ�ﺖ ‪ AD‬و ‪ BD‬ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﯿﻢﺳﺎز زاوﯾﻪﻫﺎی ‪ A‬و ‪ B‬ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫‪C‬‬

‫‪D‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪ .١٠‬دو زاوﯾﮥ ‪ AOB‬و ‪�� BOC‬ﻤ�اﻧﺪ‪ .‬ا�ﺮ ‪ Ox‬ﻧﯿﻢﺳﺎز زاوﯾﮥ ‪ AOB‬و ‪ Oy‬ﻧﯿﻢﺳﺎز زاوﯾﮥ‬
‫‪ xOy‬ﻗﺎﺋﻤﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ BOC‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‬

‫‪ Z OY‬و‬
‫‪ .١١‬ﺳﻪ ﭘﺎرهﺧﻂ ‪ ZW ،LK‬و ‪ XY‬در ﻧﻘﻄﮥ ‪ O‬ﻫﻤﺮساﻧﺪ‪ .‬ﻧﯿﻢﺧﻂ ‪ OK‬ﻧﯿﻢﺳﺎز ‬
‫‪ LOW‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‬ ‫‪= ۴٠‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺎﺗﻮﺟﻪﺑﻪ اﻃ�ﻋﺎ� داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺷ�� �ﻨﺎﺳﺒ� رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( در ﺷ��� ﮐﻪ رﺳﻢ ﮐﺮدهاﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ زاوﯾﮥ �ﺘﻘﺎﺑ� ﺑﻪ ر�س وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﺮﯾ� از آﻧ�ﺎ را‬

‫‪52‬‬
 ‫هندسه و استدالل‬

‫ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ج( اﻧﺪازۀ زاوﯾﻪﻫﺎی ‪ ZOX ،XOL‬و ‪ ZOY‬را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .١٢‬اﻧﺪازۀ ﯾ� زاوﯾﻪ ﻣﺜﻠﺜ� از زاوﯾﮥ دوم ‪ ٢۵‬درﺟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ و اﻧﺪازۀ زاوﯾﮥ ﺳﻮم ‪ ٩‬واﺣﺪ ﮐﻤﺘﺮ از‬
‫دو ﺑﺮاﺑﺮ زاوﯾﮥ دوم اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺪازۀ ﻫﺮﯾ� از ﺳﻪ زاوﯾﮥ اﯾ� ﻣﺜﻠﺚ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬

‫‪C‬‬
‫‪ .١٣‬در ﺷ�� روﺑﻪرو‪ AP ،C = ٧٠ ،‬ﻧﯿﻢﺳﺎز‬
‫زاوﯾﮥ ‪ A‬و ‪ BP‬ﻧﯿﻢﺳﺎز زاوﯾﮥ ‪ B‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪٧٠‬‬
‫‪ P AB‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫‪ + P BA‬‬‫اﻟﻒ( ﻣﻘﺪار ‬
‫‪P‬‬
‫ب( زاوﯾﮥ ‪ AP B‬ﭼﻨﺪ درﺟﻪ اﺳﺖ؟‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪ B AD‬و ‪ = ١٠٨‬‬
‫‪DAF‬‬ ‫‪ .١۴‬ﺳﻪ ﭘﺎرهﺧﻂ ‪ CF ،BE‬و ‪ DJ‬در ﻧﻘﻄﮥ ‪ A‬ﻫﻤﺮساﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ = ١٢۴‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪ E AF‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺪازۀ زاوﯾﮥ ‬

‫‪E‬‬
‫‪C‬‬
‫‪A‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪J‬‬

‫‪ .١۵‬در ﺷ�� زﯾﺮ‪ QN ،‬ﺑﺮ ‪ P S‬و ‪ QM‬ﺑﺮ ‪ P T‬ﻋﻤﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ زاوﯾﻪﻫﺎی ‪ P‬و ‪Q‬‬
‫ﻫﻢاﻧﺪازهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪Q‬‬
‫‪S‬‬
‫‪N‬‬
‫‪X‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪M‬‬

‫‪ .١۶‬اﮔﺮ زاوﯾﻪﻫﺎی ﻣﺜﻠﺜ� ﺑﻪ�ﻮر� زﯾﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺪازه زاوﯾﮥ ﺳﻮم ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫ب( ‪ ٩٠‬و ‪.n‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪ ١٣۴‬و ‪.٢۶‬‬
‫د( ‪ u‬و ‪.v‬‬ ‫ج( ‪ ۶٠ + a‬و ‪.۶٠ − a‬‬
‫‪ .١٧‬در ﻣﺜﻠﺚ ‪ ،ABC‬اﻧﺪازۀ زاوﯾﮥ ‪ A‬ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺪازۀ زاوﯾﮥ ‪ B‬و ﻧﺼﻒ اﻧﺪازۀ زاوﯾﮥ ‪ C‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺪازۀ زاوﯾﮥ ‪ A‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫‪53‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ ،B AC‬آﻧﮕﺎه اﻧﺪازۀ زاوﯾﮥ ‪CAD‬‬

‫‪ E AD‬و ‪ = ٢x + ۵‬‬
‫‪ .١٨‬در ﺷ�� زﯾﺮ‪ ،‬ا�ﺮ ‪ = ٣x − ١۵‬‬
‫ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪A‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪ RW‬ﭼﻨﺪ درﺟﻪ اﺳﺖ؟‬

‫‪ .١٩‬در ﺷ�� زﯾﺮ‪ T ،‬‬

‫‪۴۶‬‬

‫‪W‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪T‬‬

‫‪ .٢٠‬در ﺷ��‪ ،‬ﻣ�ﯿﺮ ﺗﻮپ ﺑﯿ�ﯿﺎرد� را ﻧ�ﺎن�داده�اﯾ� ﮐﻪ ﺑﺎ زاوﯾﮥ ‪ ٣۵‬ﺑﻪ ﯾ�� از دﯾﻮاره��ﺎ� ﻣﯿﺰ‬
‫ﺑﯿ�ﯿﺎرد ﻣ���ﻮرد و ﻣ�ﯿﺮ� را اداﻣﻪ ﻣ��د�ﺪ‪ .‬ا�ﺮ زاوﯾﮥ ﺑﺮ�ﻮرد ﺗﻮپ ﺑﻪ ﻣﯿﺰ ﺑﺎ زاوﯾﮥ دور‬
‫‪N‬‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺷﺪن ﺗﻮپ از ﻣﯿﺰ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ x ،‬را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫‪٧۵‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪x‬‬ ‫≺‬
‫≺‬

‫‪H‬‬

‫≻‬ ‫≻‬
‫‪K‬‬ ‫‪٣۵‬‬ ‫‪T‬‬

‫‪A‬‬
‫‪x‬‬
‫‪ .٢١‬در ﺷ�� روﺑﻪ�رو‪.A = ١١٠ ،‬‬
‫‪y‬‬
‫‪z‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻣﻘﺪار ‪ x + y‬را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫‪B‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪C‬‬ ‫ب( ﻣﻘﺪار ‪ z‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫‪D‬‬

‫‪.ACB‬‬ ‫‪ .B‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‬

‫‪ = E DC‬‬ ‫‪ = B CD‬‬ ‫‪ .٢٢‬در ﺷ�� زﯾﺮ‪ = ٩٠ ،‬‬
‫‪ = DEC‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬

‫‪E‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬

‫‪54‬‬
 ‫هندسه و استدالل‬

‫‪ .٢٣‬در �ﺮﯾ� ا� ����ﺎی �ﯾﺮ‪�� ،‬ﺪار ‪ x‬و ‪ y‬را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬ ‫‪۴٧ y‬‬
‫‪x‬‬
‫‪٣x‬‬

‫‪٨٢‬‬ ‫‪۴۵‬‬
‫‪٢x‬‬

‫‪۴٠‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪٣٢‬‬
‫‪x + ١۵‬‬ ‫‪٣x − ١۵‬‬ ‫‪x + ١۴‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫‪٢x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪٣٠‬‬

‫‪y‬‬

‫‪۵٠‬‬
‫‪۶٠‬‬ ‫‪x‬‬

‫��������� ����� � ���ﻧ��ﺘ�‬

‫ﻧﮑﺘﻪ‪ .‬دو ﻧﺎمﮔﺬاری ‪ ABCD‬و ‪���� CADB‬ﺎی ﯾ��ﺎﻧ� را ﻧ�ﺎ� ﻧ��د��ﺪ� در‬
‫��ﺎر���� ‪ ،ABCD‬دو رأس ‪ A‬و ‪ C‬روی ﯾ� ��� ﻧﯿ���ﺪ در�ﺎﻟ�ﮐ� در ��ﺎر����‬
‫‪ CADB‬دو رأس ‪ A‬و ‪ C‬روی ﯾ� ��� �ﺮار دارﻧﺪ‪���� .‬ﺎی �ﯾﺮ اﯾ� ���� را رو�� ��ﮐ��ﺪ‪.‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪D‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪A‬‬

‫در ﻧﺎم� ��ﺪ�����ﺎ �ﺮ دو �ﺮ� ﮐ�ﺎر�� ﻧ�ﺎ�د��ﺪ� دو رأس روی ﯾ� ���اﻧﺪ‪.‬‬
‫���� ﮐ�ﯿﺪ ﮐ� ��� ��� را�� ﺑﺎ� را ����ا� ﺑ���ر��ﺎی ‪ DBCA ،ADBC‬ﯾﺎ ‪CBDA‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﻧﺎمﮔﺬاری ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ .١‬در ﮐﺪام �����ﺎ‪ ،‬دو ��ﺎر���� داد� �ﺪ� ﯾ��ﺎ� ﻧﯿ���ﺪ�‬
‫ب( ‪ BCDA‬و ‪.BADC‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪ ABCD‬و ‪.CDAB‬‬

‫‪55‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .٢‬در ﮐﺪا� ���ﺖ‪ ،‬دو �ﻨ��ﻠ�� داده �ﺪه ﯾ��ﺎ� ﻧﯿ��ﻨﺪ�‬

‫ب( ‪ CDEAB‬و ‪.DEABC‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪ ABCDE‬و ‪.ABCED‬‬
‫د( ‪ CADBE‬و ‪.ECDBA‬‬ ‫ج( ‪ CAEDB‬و ‪.DBCAE‬‬
‫‪ .٣‬در ﭼﻬﺎر�ﻠ�� ‪ ABCD‬دو ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABD‬و ‪ BCD‬ﻫﻢﻧﻬﺸﺖاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺎ �ﮐﺮ دﻟﯿﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﺪا�ﯾ� ا� راﺑ�ﻪﻫﺎی �ﯾﺮ ﻫ��اره درﺳﺖ اﺳﺖ�‬
‫‪• B AD‬‬
‫‪ = B CD‬‬
‫‬ ‫‪• ABD‬‬
‫‪ = C DB‬‬
‫‬ ‫‪• AB = CD‬‬
‫‪ ،ABD‬آﻧﮕﺎه ﮐﺪا�ﯾ� ا� راﺑ�ﻪﻫﺎی �ﯾﺮ ﻫ��اره درﺳﺖ اﺳﺖ�‬ ‫ب( اﮔﺮ ‬
‫‪ = C BD‬‬

‫‪• AB = CD‬‬ ‫‪• AB = BC‬‬ ‫‪• AD = BC‬‬

‫ج( اﮔﺮ ‪ ،AB = CD‬آﻧﮕﺎه ﮐﺪا�ﯾ� ا� راﺑ�ﻪﻫﺎی �ﯾﺮ ﻫ��اره درﺳﺖ اﺳﺖ�‬
‫‪• ADB‬‬
‫‪ = C BD‬‬
‫‬ ‫‪• ABD‬‬
‫‪ = C BD‬‬
‫‬

‫‪ .۴‬در ﭼﻬﺎر�ﻠ�� ‪ IRAN‬دو ﻣﺜﻠﺚ ‪ IRA‬و ‪ IN A‬ﻫﻢﻧﻬﺸﺖاﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ‪ ،IR = AN‬آﻧﮕﺎه ﭼﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞﻫﺎﯾﯽ ﻣﺜﻠﺚ ‪ IRA‬را ﺑﻪ ﻣﺜﻠﺚ ‪ IN A‬ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﻣ�ﮐﻨﺪ�‬
‫ب( اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ‪ ،IR = IN‬آﻧﮕﺎه ﭼﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞﻫﺎﯾﯽ ﻣﺜﻠﺚ ‪ IRA‬را ﺑﻪ ﻣﺜﻠﺚ ‪ IN A‬ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﻣ�ﮐﻨﺪ�‬
‫‪ .۵‬در ﻫﺮﯾ� ا� ��ﻞﻫﺎی �ﯾﺮ‪ ،‬دو ﺟ�ﺖ ﻣﺜﻠﺚ ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ وﺟ�د دارد‪ .‬آ� ﻣﺜﻠﺚﻫﺎ را ﻧﺎ� ﺑﺒﺮﯾﺪ‬
‫و ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﯾ�ﺪﯾ�ﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ���ﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺟﺰای ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪F‬‬
‫‪A E‬‬ ‫‪D C‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪D‬‬

‫‪ .۶‬در ��ﻞ �ﯾﺮ ﮐﺪا� ﻣﺜﻠﺚﻫﺎ ﻫﻢﻧﻬﺸﺖاﻧﺪ� ﺗﺒﺪﯾﻞﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﯾ�ﺪﯾ�ﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ�ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺟﺰای ﺑﺮاﺑﺮ دو ﻣﺜﻠﺚ ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪A‬‬
‫‪D‬‬
‫‪I‬‬
‫‪F‬‬
‫‪B‬‬
‫‪G‬‬
‫‪C‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪56‬‬
 ‫هندسه و استدالل‬

‫‪ .٧‬در ﺷ�ﻞ روﺑﻪرو� دو ﻧ��� ‪ P‬و ‪ Q‬را روی اﺿﻼع‬

‫زاوﯾﻪ ‪ S‬ﻃﻮری ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ دو ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬و ‪P QS‬‬
‫ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺒﺪﯾﻞﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دو ﻣﺜﻠﺚ را ﺑﻪ‬
‫‪C‬‬

‫ﯾ�ﺪﯾ�ﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ�ﮐﻨﺪ� ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ و ��� اﺟﺰای ﺑﺮاﺑﺮ را‬

‫‪A‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪B‬‬

‫‪S‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪ .٨‬در ﺷ�ﻞ روﺑﻪرو� ﻧ��� ‪ N‬را ﻃﻮری ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ دو‬

‫ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬و ‪ GM N‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺒﺪﯾﻞﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫‪A‬‬ ‫دو ﻣﺜﻠﺚ را ﺑﻪ ﯾ�ﺪﯾ�ﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ�ﮐﻨﺪ� ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ و ���‬
‫‪C‬‬ ‫اﺟﺰای ﺑﺮاﺑﺮ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪G‬‬

‫‪M‬‬

‫‪ .٩‬در ﺷ�ﻞ روﺑﻪرو� �ﻨﺪ ﻧ��ﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ D‬ﻣ�ﺗﻮا� ﯾﺎ�ﺖ‬

‫ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ دو ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬و ‪ ABD‬ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞﻫﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ و‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫اﺟﺰای ﺑﺮاﺑﺮ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬

‫‪C‬‬

‫‪ .١٠‬در ﯾ� �زﻣﻮ� ﻣ��ﻠ� زﯾﺮ ﻣ�ﺮ� ﺷﺪ� ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺷ�ﻞ زﯾﺮ را ﺑﻪ �ﻬﺎر ﺷ�ﻞ ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ ﺗ��ﯿﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺷ�ﻞﻫﺎی زﯾﺮ� �ﺎ�� �ﻬﺎر ﻧ�ﺮ از داﻧ��ﻣﻮزا� را ﻧﺸﺎ� ﻣ�دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪57‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﮐﺪام ﭘﺎﺳﺦ درﺳﺖ و ﮐﺪام ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟ درﺑﺎرۀ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎی درﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﭼﻪ‬
‫��ﺪ�ﻞﻫﺎ�� ��ﻞﻫﺎی ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ را ﺑﻪ ��ﺪ��ﺮ ��ﺪ�ﻞ ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .١١‬ﺑﻪ ��ﻞﻫﺎ�� ﮐﻪ ا� ﺑﻪﻫﻢ ﭼ��ﺎﻧﺪ� �� ��ﺎ ﭼﻨﺪ( ��� ﻣﺮﺑ�ﻫﺎی واﺣﺪ ﺑﻪ ��ﺪ��ﺮ ﺳﺎﺧ�ﻪ‬
‫ﻣ��ﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﺧﻮﻧﻪای ﻣ��ﻮ�ﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣ�ﺎ�‪�� ،‬ﻞﻫﺎی ��ﺮ ﭼﻨﺪﺧﻮﻧﻪای �‪‐۴‬ﺧﻮﻧﻪای(‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﭼﻨﺪ ‪‐۴‬ﺧﻮﻧﻪای ﻏﯿﺮ ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ وﺟﻮد دارد؟‬

‫ب( ﭼﻨﺪ ‪‐۵‬ﺧﻮﻧﻪای ﻏﯿﺮ ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ وﺟﻮد دارد؟‬
‫ج( ﺳ� و ﭘﻨ� ‪‐۶‬ﺧﻮﻧﻪای ﻏﯿﺮ ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺣﺪاﻗﻞ ده ‪‐۶‬ﺧﻮﻧﻪای ﻏﯿﺮ‬
‫ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ و �ﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﭘﻨ� ﻧ�ﺮ ا� ﻫ���ﺳ� ﻫﺎ��ﺎ� ﺑﻪ ا��ﺮا� ﺑ��ار�ﺪ‪.‬‬
‫��ﺎ ا� ا�� ﺟﻮاب ﻫﺎ‪ ،‬ﺳ� و ﭘﻨ� ‪‐۶‬ﺧﻮﻧﻪای ﻏﯿﺮ ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ ﺣﺎ�ﻞ ﻣ� �ﻮد؟‬
‫‪ .١٢‬ﻫﺮ�� ا� ��ﻞﻫﺎی ��ﺮ را ﺑﻪ ﺳﻪ ﭼﻨﺪ���� ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ ���ﯿﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪� .‬ﺧ�ﻮ� ﺧﺎﮐ��ﺮی‬
‫داﺧﻞ ��ﻞ ﻣ��ﻮاﻧﻨﺪ ا�� ﮐﺎر را �ﺳﺎ��ﺮ ﮐﻨﻨﺪ�( در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﭼﻪ ��ﺪ�ﻞﻫﺎ��‬
‫ﭼﻨﺪ����ﻫﺎی ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ را ﺑﻪ ��ﺪ��ﺮ ��ﺪ�ﻞ ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .١٣‬ﺑﺎ �� ﺑﺮ�‪ ،‬ﻫﺮ�� ا� ﭼﻨﺪ����ﻫﺎی ��ﺮ را ﺑﻪ دو ﭼﻨﺪ���� ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ ���ﯿﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫�ﺧ�ﻮ� ﺧﺎﮐ��ﺮی داﺧﻞ ��ﻞ ﻣ��ﻮاﻧﻨﺪ ا�� ﮐﺎر را �ﺳﺎ��ﺮ ﮐﻨﻨﺪ�( در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﭼﻪ ��ﺪ�ﻞﻫﺎ�� ﭼﻨﺪ����ﻫﺎی ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ را ﺑﻪ ��ﺪ��ﺮ ��ﺪ�ﻞ ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ‪١ .‬‬

‫‪١‬‬
‫‪P.J. Carter, Advanced IQ tests, Kogan page, London, 2008, page 70.‬‬

‫‪58‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﮔﻔﺖوﮔﻮ‬

‫ﻫﻪﻫﻪﻫﻪ!‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ر����‪:‬‬

‫ﭼ� �ﺪه؟ ﺟ� ﻣ�ﺧﻮﻧ�؟ ﻣﺎ رو ﻫﻢ ﺑ�ﻧ�ﯿﺐ ﻧ�ار‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ورزش‪:‬‬
‫ﻧﻪ! ﻣ�ﻠ�� درﺑﺎرۀ �اﻟ�ﺴﺎﻧﺪر ﮔﺮوﺗﻨﺪﯾ�« ﻣ�ﺧﻮﻧﻢ‪ .‬اﯾﻨ�ﺎ ﻧﻮ�ﺘﻪ �ﻪ ﯾﻪ روز در‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ر����‪:‬‬
‫ﺣﺎل ﺳﺨﻨﺮاﻧ� ﮔ�ﺘﻪ‪� :‬ﯾﻪ ﻋﺪد اول در ﻧ�ﺮ ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻣ�ﻞ ‪«!۵١‬‬
‫اﻟ�ﺴﺎﻧﺪر ﭼ�؟‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ورزش‪:‬‬
‫ﮔﺮوﺗﻨﺪﯾ�‪ .‬ﯾﻪ رﯾﺎ��دان ﺑﺰرﮔﻪ!‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ر����‪:‬‬
‫ﺣﺎﻻ ﭼﺮا ﺧﻨﺪﯾﺪی؟‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ورزش‪:‬‬
‫ﭼﻮن ‪ ۵١‬ﻋﺪد اول ﻧﯿﺴﺖ!‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ر����‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﺧﯿﻠ� ﺳﺨﺘﻪ �ﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﺪن ‪ ۵١‬ﻋﺪد اوﻟﻪ ﯾﺎ ﻧﻪ؟‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ورزش‪:‬‬
‫ﻧﻪ!! ﺧﯿﻠ� ﻫﻢ آﺳﻮﻧﻪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻪ �ﻪ ﺧﻨﺪهداره!‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ر����‪:‬‬
‫ﺧﺐ ﺑ�ﺨﺸﯿﺪ؛ اﯾﻨ�ﻪ ا��� ﺧﻨﺪه ﻧﺪاره‪ .‬ﯾﻪ ﻧ�ﺮ �ﻪ ادﻋﺎ ﻣ��ﻨﻪ رﯾﺎ��داﻧﻪ ﯾﻪ‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ورزش‪:‬‬
‫ﭼﯿﺰ آﺳﻮن رو ﻧﺘﻮﻧﺴﺘﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﺪه؛ ﺣﺘﻤﺎً ﯾﺎرو ﻣﺘﻘﻠﺐ ﺑﻮده!‬
‫ﻧﻪ! ﻫﻤ� رﯾﺎ��دانﻫﺎ ﻣ�دوﻧﻦ �ﻪ ﮔﺮوﺗﻨﺪﯾ� ﯾﻪ رﯾﺎ��دان ﺗﺮاز� اوﻟﻪ‪ .‬وﺳ�‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ر����‪:‬‬
‫ﯾﻪ ﺑ��� ﺧﯿﻠ� ﺳﻨ�ﯿﻦ‪ ،‬ﯾﻪ دﻓ�ﻪ ﺣﻮاﺳ� ﭘﺮ� ﻣ��ﻪ و اﯾﻦ ا�ﺘ�ﺎه از� ﺳﺮ‬
‫ﻣ�زﻧﻪ‪ .‬رﯾﺎ��دانﻫﺎی ﺑﺰرگ ﻫﻢ ﮔﺎﻫ� ا�ﺘ�ﺎهﻫﺎی �ﻮﭼﯿ� ﻣ��ﻨﻦ‪.‬‬
‫اﺗ�ﺎ�ﺎً ﻣﻦ ﯾﻪ اﻟ�ﺴﺎﻧﺪر ﻣ��ﻨﺎﺳﻢ �ﻪ از اﻟ�ﺴﺎﻧﺪر �ﻤﺎ ﻣﺸ�ﻮرﺗﺮه‪ .‬اﻟ�ﺴﺎﻧﺪر‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ﻋﻠﻮم‪:‬‬
‫ﻓﻠﻤﯿﻨ�‪ .‬ﻫﻤﻮن �ﻪ ﭘﻨ�ﺳﻠﯿﻦ رو �ﺸ� �ﺮده‪.‬‬
‫آره؛ اﺳﻤ� رو �ﻨﯿﺪ�‪ .‬از ﭘﻨ�ﺳﻠﯿﻦ ﻫﻢ اﺳﺘ�ﺎده �ﺮد�‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ورزش‪:‬‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﯾﺰۀ ﺑﺸﺮی رو ﻫﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ :‬ﻣﺪال ﻧﻮﺑﻞ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ﻋﻠﻮم‪:‬‬
‫اﻟ�ﺘﻪ ﻓﻠﻤﯿﻨ� ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺰرﮔ� ﺑﻪ ﺟﺎﻣ�� ﺑﺸﺮی �ﺮده؛ اﻣﺎ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﯾﺰۀ ﺑﺸﺮی‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ر����‪:‬‬
‫ﻧﻮﺑﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﮔﻪ ﻧﻮﺑﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﯿﻪ؟‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ﻋﻠﻮم‪:‬‬
‫ﻣﺪال ﻓﯿﻠﺪزه‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ر����‪:‬‬
‫‪60‬‬
 ‫شمارنده‌ها و اعداد اول‬

‫ﭼﺮا؟‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ﻋﻠﻮم‪:‬‬

‫��� �ﯿ�ﺪز رو ﻫﺮ ﭼ�ﺎر ﺳﺎل ﯾﻪ ﺑﺎر ��د�� ا�ﺎ ��ﺑ� رو ﻫﺮ ﺳﺎل‪� .‬ﯿ�ﺪز �ﺮ�‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ �����‪:‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺘﺶ ﻫﻢ اﯾﻨﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ زﯾﺮ ‪ ۴٠‬ﺳﺎل دا�ﺘﻪ ﺑﺎ��� ا�ﺎ ��ﺑ� ���ﻨﻪ �� ﻫﺮ‬
‫ﺳﻨ� داد� ﺑ�ﻪ‪.‬‬
‫ﻋ��� اﯾ� ﻫ��� �ﺎﯾ��ا� �ﯿﺴﺖ ﮐﻪ �ﺎزﮔ�ﻫﺎ ﯾﻪ اﯾﺮا�� ﮔﺮ�ﺘﻪ؟‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ﻋﻠﻮم‪:‬‬
‫�ر�� �ﺮﯾﻢ �ﯿﺮزا�ﺎ��‪� .‬ﺮزا��ﺎ� ��ﺮا� در� ���ﺪ� ﺑ�د�‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ �����‪:‬‬
‫ﯾ�ﻨ� ﺑﺎور ﮐﻨﻢ ﮐﻪ �ﺎﯾ��ا� ﮐﻪ ﯾﻪ اﯾﺮا�� ﮔﺮ�ﺘﻪ از �ﺎﯾ�� ��ﺑ� ﺑﺎ��ﺮ�؟�‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ؟‪:‬‬
‫ﺑﺮا��� �ﺘ�ﺳﻔﻢ‪ .‬ز�ﺪﮔ� و دﯾﺪﮔﺎ� ﮐ�ﭼ�� دارﯾﺪ�‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ �����‪:‬‬

‫ﻋﺪد اول‬

‫‪ .١‬ﺑﺎ���ﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺖوﮔ�� ﺑﺎ�� ﺑﻪ ��ﺮ ��ﺎ ﭼﺮا رﯾﺎ��دا� ﺑ�رﮔ� �ﺎ�ﻨﺪ ﮔﺮو�ﻨﺪﯾ� ����ﯾﺮ‬
‫زﯾﺮ( ﮔﻔﺘﻪ ‪ ۵١‬ﻋﺪد اول اﺳﺖ؟‬

‫‪61‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪١ ٢٢ ١۵‬‬ ‫‪٢١‬‬ ‫‪ .٢‬ﻋﺪدﻫﺎی ‪ ١‬ﺗﺎ ‪) ٢۵‬و ﻫﺮﮐﺪا� ﯾ�ﺑﺎر( را در ‪ ٢۵‬ﺧﺎﻧﮥ ﺟﺪول‬
‫‪١٨‬‬ ‫روﺑﻪرو ﻃﻮری ﻗﺮار دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺮ دو ﻋﺪد ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ‪،‬‬
‫‪١٢ ٧‬‬ ‫ﻋﺪد اول ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪۵‬‬ ‫ﺑﻪ دو ﻋﺪد ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﻣ��ﻮﯾﯿ� ﻫﺮ�ﺎ� ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی آﻧ�ﺎ در ﯾ�‬
‫‪٢٣ ١۴‬‬ ‫‪۶ ٢۵‬‬ ‫ﺿﻠﻊ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .٣‬اﻟ�ﻮی ﻋﺪدی �ﯾﺮ‪ ٣ ،‬ﻋﻀﻮ دارد‪.‬‬

‫‪٣, ۵, ٧.‬‬

‫ﻫﻤﮥ اﻋﻀﺎی اﯾ� دﻧ�ﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻋﺪد اولاﻧﺪ و اﺧﺘﻼف ﻫﺮ دو ﻋﻀﻮ ﻣﺘﻮاﻟ� آن ﯾ�ﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﯾ� اﻟ�ﻮی ﻋﺪدی ﺑﺎ ‪ ۵‬ﻋﻀﻮ ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ اﻋﻀﺎی آن ﻋﺪد اول ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺧﺘﻼف‬
‫ﻫﺮ دو ﻋﻀﻮ ﻣﺘﻮاﻟ� آن ﯾ�ﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب( ﯾ� اﻟ�ﻮی ﻋﺪدی ﺑﺎ ‪ ۶‬ﻋﻀﻮ ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ اﻋﻀﺎی آن ﻋﺪد اول ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺧﺘﻼف‬
‫ﻫﺮ دو ﻋﻀﻮ ﻣﺘﻮاﻟ� آن ﯾ�ﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ج( آﯾﺎ ﯾ� اﻟ�ﻮی ﻋﺪدی ﺑﺎ ‪ ١٠‬ﻋﻀﻮ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻫﻤﮥ اﻋﻀﺎی آن ﻋﺪد اول ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫اﺧﺘﻼف ﻫﺮ دو ﻋﻀﻮ ﻣﺘﻮاﻟ� آن ﯾ�ﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ�‬
‫ﯾ�� ا� ﻣﺸ�ﻮرﺗﺮﯾ� رﯾﺎﺿ� داﻧﺎن ﻣﻌﺎ�ﺮ )ﺗ�ﻮﯾﺮ �ﯾﺮ(‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎ� ﺗﺮﻧ� ﺗﺎ�ﻮ‬
‫)‪ ،(Trence Tao‬در ﺳﺎل ‪ ٢٠٠۴‬ﻣﯿﻼدی ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ n‬داد� ﺷﺪ� ﻣ�ﺗﻮان‬
‫ﯾ� اﻟ�ﻮی ﻋﺪدی ﺑﺎ ‪ n‬ﻋﻀﻮ ﯾﺎﻓﺖ ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ ﻫﻤﮥ اﻋﻀﺎی آن ﻋﺪد اول و اﺧﺘﻼف ﻫﺮ‬
‫دو ﻋﻀﻮ ﻣﺘﻮاﻟ� ﻣ�ﺪاری ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .۴‬ﻗﺎﻧﻮن اﻟ�ﻮی ﻋﺪدی �ﯾﺮ را ﮐﺸﻒ ﮐﻨﯿﺪ و ‪ ١٠‬ﻋﺪد ﺑﻌﺪی آن را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٠, ١, ٢, ٢, ٣, ٣, ۴, ۴, ۴, ۴, ۵, ۵, ۶, ۶, ۶, ۶, ٧, ٧, . . . .‬‬
‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺗﻌﺪاد اﻋﺪاد اول ﮐﻮ��ﺗﺮ ﯾﺎ ﻣﺴﺎوی ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃ�ﯿﻌ� را ﺑﺸﻤﺎرﯾﺪ‪.‬‬

‫‪62‬‬
 ‫شمارنده‌ها و اعداد اول‬

‫�ﺎر�ﺎه ﺑﺎزی�ﺷﻤﺎرﻧﺪه � ﻫ��‬

‫‪ .١‬ﺑﺎزی ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ‬

‫ا�ﻦ ﺑﺎ��� �� ﺑﺎ�� دو ��ﺮ� ا��‪�� .‬ﺮ او� ا� �ﺪو� ��ﺮ �� �ﺪد ا���ﺎ� ��ﮐ�ﺪ و ﻫ��‬
‫ﺷ�ﺎ��ﺪ�ﻫﺎ� �� �ﺪد �ا ﺧ� ����ﺪ و ﺑ� ﺗ�ﺪاد ا�ﺪاد� ﮐ� ﺧ� �د� ا��� ا��ﯿﺎ� ﮐ�� ��ﮐ�ﺪ‪.‬‬
‫��ﺮ دو� �ﺪد� ﺧ� ��ﻮ�د� �ا ا���ﺎ� ��ﮐ�ﺪ و ﻫ�� ﺷ�ﺎ��ﺪ�ﻫﺎ� ﺧ� ��ﻮ�د� �� �ا ﺧ� ����ﺪ‬
‫و ﺑ� ﺗ�ﺪاد ا�ﺪاد� ﮐ� ﺧ� �د� ا��� ا��ﯿﺎ� ���ﯿﺮد‪ .‬ا�ﻦ ﮐﺎ� ﺑ� �ﻮﺑ� ادا�� �ﯿﺪا ��ﮐ�ﺪ ﺗﺎ ﻫ��‬
‫�ﺪدﻫﺎ� �ﺪو� ﺧ� ﺑ�ﻮ��ﺪ‪ .‬د� �ﺎ�ﺎ� ﮐ�� ﮐ� ا��ﯿﺎ� ﺑﯿ��ﺮ� دا�د� ﺑﺮ�ﺪ� ا��‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ‪ .‬ا�ﺮ ﺑﺎ����� �ﺪد� ا���ﺎ� ﮐ�ﺪ و ﺷ�ﺎ��ﺪ�ﻫﺎ� �� �ﺪد �ا ﺑ� اﺷ��ﺎ� ﺧ� ﺑ��ﺪ� ��ﯿ� او‬
‫��ﺗﻮا�ﺪ د� �ﻮﺑ� ﺧﻮد دو �ﺪد ا���ﺎ� ﮐ�ﺪ�‬
‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪١٠‬‬
‫‪١١‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫‪١۴‬‬ ‫‪١۵‬‬ ‫‪١۶‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫‪١٩‬‬ ‫‪٢٠‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫‪٢۴‬‬ ‫‪٢۵‬‬ ‫‪٢۶‬‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫‪٢٨‬‬ ‫‪٢٩‬‬ ‫‪٣٠‬‬
‫‪٣١‬‬ ‫‪٣٢‬‬ ‫‪٣٣‬‬ ‫‪٣۴‬‬ ‫‪٣۵‬‬ ‫‪٣۶‬‬ ‫‪٣٧‬‬ ‫‪٣٨‬‬ ‫‪٣٩‬‬ ‫‪۴٠‬‬
‫‪۴١‬‬ ‫‪۴٢‬‬ ‫‪۴٣‬‬ ‫‪۴۴‬‬ ‫‪۴۵‬‬ ‫‪۴۶‬‬ ‫‪۴٧‬‬ ‫‪۴٨‬‬ ‫‪۴٩‬‬ ‫‪۵٠‬‬
‫‪۵١‬‬ ‫‪۵٢‬‬ ‫‪۵٣‬‬ ‫‪۵۴‬‬ ‫‪۵۵‬‬ ‫‪۵۶‬‬ ‫‪۵٧‬‬ ‫‪۵٨‬‬ ‫‪۵٩‬‬ ‫‪۶٠‬‬
‫‪۶١‬‬ ‫‪۶٢‬‬ ‫‪۶٣‬‬ ‫‪۶۴‬‬ ‫‪۶۵‬‬ ‫‪۶۶‬‬ ‫‪۶٧‬‬ ‫‪۶٨‬‬ ‫‪۶٩‬‬ ‫‪٧٠‬‬
‫‪٧١‬‬ ‫‪٧٢‬‬ ‫‪٧٣‬‬ ‫‪٧۴‬‬ ‫‪٧۵‬‬ ‫‪٧۶‬‬ ‫‪٧٧‬‬ ‫‪٧٨‬‬ ‫‪٧٩‬‬ ‫‪٨٠‬‬
‫‪٨١‬‬ ‫‪٨٢‬‬ ‫‪٨٣‬‬ ‫‪٨۴‬‬ ‫‪٨۵‬‬ ‫‪٨۶‬‬ ‫‪٨٧‬‬ ‫‪٨٨‬‬ ‫‪٨٩‬‬ ‫‪٩٠‬‬
‫‪٩١‬‬ ‫‪٩٢‬‬ ‫‪٩٣‬‬ ‫‪٩۴‬‬ ‫‪٩۵‬‬ ‫‪٩۶‬‬ ‫‪٩٧‬‬ ‫‪٩٨‬‬ ‫‪٩٩‬‬ ‫‪١٠٠‬‬

‫�‪ .‬ﻫ�� �ﺪ� ���‬

‫�� ��ﺮ ا� دا����ﻮ�ا� ��ﻮ� ﮐ�� ��ا����ﺪ‪� ���� .‬ﺪد� ��ﯿ�� ﺑﯿﻦ ‪ ١‬ﺗﺎ ‪ ١٠٠‬ا���ﺎ� ��ﮐ�ﺪ‬
‫و ﺑﺎ�� ﻫ�� ا� ا�ﻦ �ﺪد ﺷﺮوع ��ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ دا����ﻮ� د� �ﻮﺑ�� �ﺑﺪو� ���� �ﺪد ��ﯿ�� ﺑ�ﺪ�‬
‫�ا ���ﻮ�ﺪ ا�ﺎ ﺑﺎ�ﺪ ﺑ��ﺎ� ا�ﺪاد او� ﺑ�ﻮ�ﺪ� �ﻫ���� ا�ﺮ ﮐ�� �ﺪد� او� �ا ﺑ� �ﺑﺎ� �و�د� ﺑﺎ��ﺪ�‬
‫ا�� و ���� دا����ﻮ� د��ﺮ� �ا �ﺎ����ﻦ او ��ﮐ�ﺪ‪ ���� ��� .‬دوﺑﺎ�� ﺑﺎ�� �ا ﺑﺎ �� �ﺪد‬
‫ﺑﯿﻦ ‪ ١‬ﺗﺎ ‪ ١٠٠‬ﺷﺮوع ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪63‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬

‫‪ .١‬در ﺑﺎزی ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ‪،‬‬

‫اﻟﻒ( ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮای ﮐﺴ� ﮐﻪ ﺑﺎزی را ﺷﺮوع ﻣ�ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻋﺪدی اﺳﺖ؟‬
‫ب( اﮔﺮ ﻧﻔﺮ اول ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺎزی را ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮای ﻧﻔﺮ دوم‬
‫ﭼﻪ ﻋﺪدی اﺳﺖ؟‬
‫‪ .٢‬در ﺷ�ﻞ زﯾﺮ دو ﻓﻠﺶ ﻣ�ﺑﯿﻨﯿﺪ‪ .‬از ﻓﻠﺶ ﺑﺎﻻﯾﯽ وارد �ﺪول ﻣ�ﺷﻮﯾﻢ و از ﻓﻠﺶ ﭘﺎﯾﯿﻨ�‬
‫ﺧﺎر�‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﺮ�ﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﻣ�روﯾﻢ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺮ� ﮐﻪ ﻋﺪد ﺧﺎﻧﮥ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﺷﻤﺎرﻧﺪۀ‬
‫ﻋﺪد ﺧﺎﻧﻪای ﮐﻪ داﺧﻞ آن ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ .‬ﻣﺴﯿﺮی ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ از ﻓﻠﺶ ﺑﺎﻻﯾﯽ‬
‫وارد ﺷﻮﯾﻢ و از ﻓﻠﺶ ﭘﺎﯾﯿﻨ� ﺧﺎر�‪ .‬دو ﺧﺎﻧﻪ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪاﻧﺪ ﻫﺮﮔﺎه در ﯾ� �ﻠ� ﻣ�ﺘﺮ� ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪−→ ١٨‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪٢٠ ١٠٠‬‬
‫‪٩‬‬ ‫‪٣٩‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢١ ۴٠‬‬ ‫‪٨‬‬
‫‪۶٣‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٢٨ ۵۶ ٣٠ ١٢‬‬
‫‪۴۵ ٩١ ١٣ ١۶ ١٠‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪١۵‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪٧٨ ۶٨‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۴۶‬‬
‫→‪٣ ١٠٢ ۵١ ١٧ ٩٢ ٢٣ −‬‬

‫‪ .٣‬ﺗﻌﺪادی ﻋﺪد ��ﯿﻌ� ﻣﺘﻔﺎو� روی ﮐﺎ�� ﻣ�ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬دو ﻋﺪد ‪ a‬و ‪ b‬از آﻧﻬﺎ را در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣ�ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ a‬ﺷﻤﺎرﻧﺪۀ ‪ b‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿ�ﺎﻧ� از ‪ a‬ﺑﻪ ‪ b‬رﺳﻢ ﻣ�ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﭘﯿ�ﺎنﻫﺎی‬
‫ﻣﻮ�ﻮد ﺑﯿﻦ اﻋﺪاد روی ﮐﺎ�� را رﺳﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان �ﻧﻤﻮدار ﮐ�ﯿﺪن� ﯾﺎد ﻣ�ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺮای ﻋﺪدﻫﺎی زﯾﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮدار ﺑ��ﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٣۴‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪٣۵‬‬

‫‪۵‬‬
‫‪٧٧‬‬
‫‪٢‬‬

‫‪١٨‬‬ ‫‪۶۵‬‬

‫ب( ﺑﯿﮋن ﻧﻤﻮدار ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ را رﺳﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻼش ﮐﺮد ﺳﻪ ﻋﺪد ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻤﻮدار ﺑﺮای آن ﺳﻪ ﻋﺪد درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﺗﻼش ﺑﯿﮋن ﺑﯽﻓﺎﯾﺪه‬
‫ﺑﻮد؟‬
‫‪64‬‬
 ‫شمارنده‌ها و اعداد اول‬

‫ج( ﻫﺮﯾ� ا� ﻧﻤﻮدارﻫﺎی �ﯾﺮ را ﺑﺎ ﻋﺪدﻫﺎی ��ﯿ�� ﻣﻨﺎﺳﺐ ﭘﺮ �ﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .۴‬ﭘﺴﺮﺧﺎﻟﻪ‪ ١ ،‬ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮ� �ﻤﺮﯾﻦ ﻗ��‪ ،‬ﻧﺎم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷ�� �ﯾﺮ ﻧﻮﺷ� و ﺳ�� روی ﻫﺮ ﻧ��ﻪ‬
‫ﻋﺪدی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫‪٧٩‬‬ ‫‪۶٧‬‬

‫‪٩٧ × ١٠١‬‬ ‫‪٧١‬‬

‫‪١٠١ × ٨٩‬‬ ‫‪۵٩ × ۶١‬‬ ‫‪٢٩‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪٨٣ × ٨٩ × ٩٧‬‬
‫‪۶١‬‬ ‫‪٢ × ١١‬‬
‫‪٧٣ × ٨٣‬‬
‫‪٧٣ × ٧٩‬‬ ‫‪۵٩ × ۵٣‬‬ ‫‪٧ × ١٧ × ٢٣ ٣ × ٢٣‬‬
‫‪۶٧ × ۵٣‬‬

‫‪٢ × ٢٩ × ۵‬‬

‫‪۵ × ٧ × ١٣‬‬

‫‪٣١‬‬ ‫‪٣٧‬‬
‫‪۴١‬‬
‫‪١١‬‬

‫اﻟﻒ( �ﯾﺎ ﭘﺴﺮﺧﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻫﻤ� ﻋﺪدﻫﺎی او� دورﻗﻤ� را ﺑﺮای ﻧﻮﺷ�ﻦ �ﭘﺴﺮﺧﺎﻟﻪ� ﺑﻪ�ﺎر ﺑﺮد� اﺳ��‬
‫ب( ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻧﺎم ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ روش ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١‬ﺑﺮ�ﺮ��ﻪ ا� ﻣ�ﻤﻮﻋ� ��ﻮﯾ�ﯾﻮﻧ� ���ﻗﺮﻣ�ی ﺑﻪ �ﺎر�ﺮداﻧ� اﯾﺮج ��ﻤﺎﺳﺐ‪.‬‬

‫‪65‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .۵‬اﮔﺮ ‪ p‬ﻋﺪدی اول ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮی ‪ ١ × ٢ × ٣ × · · · (p − ١) + ١‬ﺑﺮ ﻋﺪد ‪p‬‬
‫ﺑﺨﺶﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ‪ p = ۵‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ �١ × ٢ × ٣ × ۴ + ١‬ﯾ�ﻨ� ‪ ٢۵‬ﺑﺮ ‪ ۵‬ﺑﺨﺶﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮﯾ� از اﻋﺪاد زﯾﺮ ﻧﯿﺰ درﺳﺘ� ﻋﺒﺎرت ﻓﻮ� را ﺑﺮرﺳ� ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪) p = ٧‬اﻟﻒ‬ ‫‪) p = ١١‬ب‬ ‫‪) p = ١٣‬ج‬
‫‪ .۶‬ﺑﻪ ﻋﺪدی ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻫﻤﮥ ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎی آن‪ ،‬ﺑﻪﺟﺰ ﺧﻮد ﻋﺪد‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻋﺪد ﺷﻮد‪» ،‬ﻋﺪد‬
‫ﮐﺎﻣﻞ� ﻣ�ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻋﺪاد ‪ ۶‬و ‪ ٢٨‬ﮐﺎﻣﻞاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪• ۶=١+٢+٣‬‬ ‫‪• ٢٨ = ١ + ٢ + ۴ + ٧ + ١۴‬‬
‫آﯾﺎ ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻋﺪد ﮐﺎﻣ�� ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣ�ﺮب ‪ ١۶‬ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ﻣﺴﺎﺑﻘﮥ ﺗﯿﺮاﻧﺪازی‬

‫ﺳﺘﺎره و ﺳ�ﯿﺪه ﯾ� ﺳﯿﺒﻞ و ﺗ�ﺪادی دارت دارﻧﺪ‪ .‬داﺧﻞ ﺳﯿﺒﻞ‪ ،‬ﻋﺪدﻫﺎی ‪ ۵ ،٣ ،٢‬و ‪ ٧‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺘﺎره و ﺳ�ﯿﺪه ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎی زﯾﺮ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﺎزی ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫• ﻫﺮ ﻧﻔﺮ ‪ ۵‬دارت ﭘﺮﺗﺎب ﻣ�ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫• اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﺮ ﻧﻔﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻣﺘﯿﺎز ‪ ۵‬ﭘﺮﺗﺎﺑﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫• اﻣﺘﯿﺎز دارﺗ� ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺪدﻫﺎی ‪ ۵ ،٣ ،٢‬و ‪ ٧‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﮑﻨﺪ‪ ١ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫• اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ‪ ۶٩‬ﺷﻮد! اﮔﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ‪ ۶٩‬ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ!‬

‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی زﯾﺮ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪:‬‬

‫‪ .١‬اﮔﺮ دارتﻫﺎی ﺳﺘﺎره اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎی ‪ ١ ،٢ ،٣ ،٢‬و ‪ ۵‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺳﺘﺎره ﭼﻘﺪر‬
‫اﺳﺖ؟‬
‫‪66‬‬
 ‫شمارنده‌ها و اعداد اول‬

‫‪ .٢‬اﮔﺮ اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺳﭙﯿﺪه ‪ ۵٠‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎز ﻫﺮ ﭘﺮﺗﺎب ﺳﭙﯿﺪه را از ﮐﻮﭼ� ﺑﻪ ﺑﺰر� ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﮐﺪا�ﯾ� از ﻋﺪدﻫﺎی زﯾﺮ ﻣ�ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﺑﺮای ﻫﺮ ﮐﺪا� دﻟﯿﻞ ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪.‬‬
‫‪) ١۶‬اﻟﻒ‬ ‫‪) ٢٧‬ب‬ ‫‪) ٢٩‬ج‬ ‫‪) ٣٢‬د‬
‫‪) ۵۴‬ھ‬ ‫‪) ۴٨‬و‬ ‫‪) ۶۴‬ز‬ ‫‪) ٧٢‬ح‬
‫‪ .۴‬ﭘﺮﺗﺎب اول ﺳﺘﺎره ﺑﻪ ﺳﯿﺒﻞ ﻧﺨﻮرد! ﺣﺎل اﮔﺮ ﺳﺘﺎره ﺑﺨﻮاﻫﺪ )و ﺑﺘﻮاﻧﺪ!( ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﺪد داﺧﻞ‬
‫ﺳﺒﯿﻞ‪ ،‬ﺣﺪاﮐ�ﺮ ﯾ� دارت ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ او ﺣﺪاﮐ�ﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫‪ .۵‬ﺳﭙﯿﺪه ﺑﻌﺪ از ‪ ۴‬ﭘﺮﺗﺎب‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎزی ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ۴٠‬ﺑﻪدﺳﺖ آورد و ﻓﻬﻤﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ دارت ﺑﻌﺪیاش‬
‫را ﺧﺎرج از ﺳﯿﺒﻞ ﻧﺰﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽاش ��ﺮ ﻣ�ﺷﻮد‪ ۴ .‬دارت ﺳﭙﯿﺪه را روی ﺳﯿﺒﻞ ﻧ�ﺎﺷ�‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .۶‬ﺳﭙﯿﺪه ﺑﻌﺪ از ‪ ۵‬ﭘﺮﺗﺎب‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎزش ‪ ۶٣‬ﺷﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﺳﺘﺎره ﻣ�ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻣﺘﯿﺎز ﺑﯿ�ﺘﺮی ﺑ�ﯿﺮد؟‬
‫‪ .٧‬اﮔﺮ ﺳﺘﺎره از ﭘﺮﺗﺎب اول اﻣﺘﯿﺎز ‪ ٢‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﻤ�� اﺳﺖ اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽاش ﻋﺪدی ﻓﺮد‬
‫ﺷﻮد؟ ﭼﺮا؟‬
‫‪ .٨‬ﮐﺪا� ﻋﺪدﻫﺎی ﻓﺮد ﻧﻤ�ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ� ﭼﺮا؟‬
‫‪ .٩‬ﮐﺪا� ﻋﺪدﻫﺎی زوج ﻧﻤ�ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ� ﭼﺮا؟‬

‫ﺷﻤﺎرﻧﺪۀ اول‬

‫‪ .١‬در زﯾﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎی ﺗﺠﺰﯾﻪ اﻋﺪاد ‪ ١١٢ ،١٢۶‬و ‪ ۴٩٠‬رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺟﺎی ﻫﺮ‬
‫ﻣﺘ�ﯿﺮ اﻋﺪاد ﻣﻨﺎﺳ� �ﺮار دﻫﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙ� ﻫﺮﯾ� از اﯾ� ﻋﺪدﻫﺎ را ﺑﻪ�ﻮرت ﺣﺎ�ﻞ�ﺮب‬
‫ﻋﺪدﻫﺎی اول ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫‪١٢۶‬‬ ‫‪١١٢‬‬ ‫‪۴٩٠‬‬

‫‪٢‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪h‬‬ ‫‪p‬‬ ‫‪q‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪ℓ‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪u‬‬

‫‪e‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪n‬‬

‫‪ .٢‬ﻋ�� ﺑﺎ ﻣ�ﻌ�ﻫﺎی ﮐﻮﭼ� ﻫﻢاﻧﺪازه ﯾ� ﻣ�ﻌ�ﻣﺴﺘ�ﯿﻞ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺧﻮاﻫﺮش ﯾ� ردﯾﻒ از‬

‫وﺟﻪ ﺑﺎ�ی ﻣ�ﻌ�ﻣﺴﺘ�ﯿﻞ ﺑﺮداﺷﺖ ﮐﻪ از ‪ ٧٧‬ﻣ�ﻌ� ﺗ��ﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮادر ﺑﺰر�ﺗﺮش‬
‫ﯾ� ردﯾﻒ از وﺟﻪ ﺟ�ﻮی ﻣ�ﻌ�ﻣﺴﺘ�ﯿﻞ ﺑﺎ��ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺮداﺷﺖ ﮐﻪ از ‪ ۵۵‬ﻣ�ﻌ� ﺗ��ﯿﻞ‬
‫‪67‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮادر ﮐﻮﭼ��ﺮ� ﯾ� ردﯾﻒ از وﺟﻪ ﺳﻤﺖ� راﺳﺖ� ﺷ�ﻞ� ﺑﺎﻗ�ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺮداﺷﺖ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﯾﺎن ﭼﻨﺪ ﻣ�ﻌﺐ ﺑﺎﻗ� ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد؟‬
‫‪ .٣‬ﻫﺮ ﻋﺪد ﻣﺮﮐﺐ‪ ،‬از ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ﻋﺪدﻫﺎی اول ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫ﻣ�آﯾﺪ‪ .‬اﻋﺪاد اوﻟ� را ﮐﻪ از ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب آﻧ�ﺎ ﯾ�‬
‫ﻋﺪد ﻣﺮﮐﺐ ﺳﺎ��ﻪ ﻣ�ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﭽﻪﻫﺎی آن ﻋﺪد ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ﻣ�ﻧﺎﻣﯿ�‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻋﺪد ‪ ١٢‬ﺳﻪ ﺑﭽﻪ دارد‪ ٢ ،٢ .‬و ‪ �٣‬ﯾﻌﻨ�‬
‫ﯾ� ﺑﭽﮥ ﺑ�ر� �‪ (٣‬و ﯾ� دوﻗﻠﻮ �‪ ٢‬و ‪ .(٢‬ﭼﻮن‬
‫‪.١٢ = ٢ × ٢ × ٣‬‬
‫اﻟﻒ( �ﻌﺪاد ﺑﭽﻪﻫﺎی ﻫﺮﯾ� از اﻋﺪاد زﯾﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫‪• ١٨‬‬ ‫‪• ٣٢‬‬ ‫‪• ۴۴‬‬ ‫‪• ۵١‬‬
‫‪• ۵۶‬‬ ‫‪• ۶٨‬‬ ‫‪• ٨۴‬‬ ‫‪• ٨٧‬‬
‫‪• ٩١‬‬ ‫‪• ٩۵‬‬ ‫‪• ١١۵‬‬ ‫‪• ١۴۴‬‬
‫ب( ﭼﻨﺪ ﻋﺪد دو رﻗﻤ� ﺑﺎ ﭼ�ﺎر ﺑﭽﻪ وﺟﻮد دارد ﺑﻪ�ﻮریﮐﻪ اﯾﻦ ﭼ�ﺎر ﺑﭽﻪ‪ ،‬دو ﺟ�ﺖ‬
‫دوﻗﻠﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬
‫ج( ﻫﻤﮥ ﻋﺪدﻫﺎی دو رﻗﻤ� را ﺑﻨﻮﯾ�ﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﭼ�ﺎر ﺑﭽﮥ ﭼ�ﺎرﻗﻠﻮ داﺷ�ﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫د( ﻣﻦ ﮐﻮﭼ��ﺮﯾﻦ ﻋﺪد �ﺮدی ﻫ��� ﮐﻪ ‪� ۵‬ﺮزﻧﺪ دارم‪ .‬ﯾ� دوﻗﻠﻮ و ﯾ� ﺳﻪﻗﻠﻮ� ﻣﻦ‬
‫ﮐ�ام؟‬
‫ھ( ﻫﻤﮥ ﻋﺪدﻫﺎی �ﺮد دو رﻗﻤ� را ﺑﻨﻮﯾ�ﯿﺪ ﮐﻪ ﯾ�� از ﺑﭽﻪﻫﺎﯾ�ﺎن ‪ ١٣‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .۴‬اﻟﻒ( ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب دو ﻋﺪد �ﺒﯿﻌ� ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ۵٠٠‬ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﯿﭻﮐﺪام از اﯾﻦ دو ﻋﺪد ﺑﺮ‬
‫‪ ١٠‬ﺑﺨﺶﭘﺬﯾﺮ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دو ﻋﺪد را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( اﮔﺮ ‪ x‬و ‪ y‬ﻋﺪدﻫﺎﯾ� �ﺒﯿﻌ� ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﯿﭻﯾ� ﺑﺮ ‪ ١٠ ،۶‬و ‪ ١۵‬ﺑﺨﺶﭘﺬﯾﺮ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻫﻤﮥ ﺟﻮابﻫﺎی ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ x.y = ۶٠٠‬را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫ج( اﮔﺮ ‪ n ،m‬و ‪ p‬اﻋﺪادی �ﺒﯿﻌ� ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﯿﭻﯾ� ﺑﺮ ‪ ١٠ ،٩‬و ‪ ١۵‬ﺑﺨﺶﭘﺬﯾﺮ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻫﻤﮥ ﺟﻮابﻫﺎی ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ m.n.p = ٩٠٠‬را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫‪� .۵‬ﺎﻧﻪﻫﺎی �ﺎﻟ� ﺟﺪول روﺑﻪرو را �ﻮری ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ�‬
‫‪١۵ ٣٩ ۴٩ ۵١‬‬
‫او�� ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻋﺪدﻫﺎی دو ﺳ�ﺮ ﯾ��ﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ�‬
‫‪٣۶ ۶۶ ٩١‬‬
‫�ﺎﻧﯿﺎ� ﻋﺪدﻫﺎ از ﮐﻮﭼ� ﺑﻪ ﺑ�ر� ﻣﺮ�ﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪68‬‬
 ‫شمارنده‌ها و اعداد اول‬

‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎرﻧﺪۀ ﻣﺸﺘﺮک‬

‫‪ .١‬ﺣﺎﺻﻞ ب‪.‬م‪.‬مﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫)اﻟﻒ‬ ‫)‪(٢ × ١۵, ٢ × ۶‬‬ ‫)ب‬ ‫)‪(٢ × ۵, ٣ × ٧‬‬
‫)ج‬ ‫)‪(۴ × ۶, ١٢ × ٨‬‬ ‫)د‬ ‫)‪(٣ × ١۵, ۵ × ٩‬‬
‫)ھ‬ ‫)‪(٩١ × ٣١, ٣٩ × ٩٣‬‬ ‫)و‬ ‫)‪(١٨ × ١٢, ٢۴ × ۵١‬‬
‫)ز‬ ‫)‪(٢٠٢, ٧٨‬‬ ‫)ح‬ ‫)‪(١٠۵, ٧٧‬‬
‫‪ .٢‬ﻣﻨﻈﻮر از )‪ (٢, ۴, ۶‬ب‪.‬م‪.‬م ﺳﻪ ﻋﺪد ‪ ۴ ،٢‬و ‪ ۶‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ )‪ (٢, ۴, ۶‬و )‪ (۴۵, ۶٣, ٩٠‬را‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫دو ﻋﺪد ‪ a‬و ‪ b‬را �ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪﻫﻢ اول� ﻣ�ﻧﺎﻣﻨﺪ ﻫﺮ�ﺎ� ‪ .(a, b) = ١‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ‪ ٩١‬و ‪۵١‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪﻫﻢ اولاﻧﺪ وﻟ� ‪ ٣٩‬و ‪ ۶۵‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪﻫﻢ اول ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬درﺳﺘ� ﯾﺎ ﻧﺎدرﺳﺘ� ﻫﺮﯾ� از ﻋﺒﺎر�ﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﺎ ��ﺮ دﻟﯿﻞ ﺑﯿﺎ� �ﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ب‪.‬م‪.‬م دو ﻋﺪد زوج‪ ،‬ﻋﺪدی زوج اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب( ب‪.‬م‪.‬م دو ﻋﺪد ﻓﺮد‪ ،‬ﻋﺪدی ﻓﺮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج( ب‪.‬م‪.‬م ﯾ� ﻋﺪد زوج و ﯾ� ﻋﺪد ﻓﺮد‪ ،‬ﻋﺪدی زوج اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪�� .۴‬ﻞ زﯾﺮ ﻣﺴﺘ�ﯿﻠ� ﺑﻪ اﺑ�ﺎد ‪ ٣٣‬و ‪ ١١١‬را ﻧ�ﺎ� ﻣ�دﻫﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺑ�ر��ﺮﯾ� ﻣﺮﺑ�‬
‫ﻣ��� را از آ� �ﺪا ﻣ��ﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﮥ اول ﻣﺮﺑ�� ﺑﻪ �ﻮل �ﻠ� ‪ ٣٣‬از آ� �ﺪا ﻣ��ﻨﯿﻢ و ﯾ� ﻣﺴﺘ�ﯿﻞ ﺑﻪ اﺑ�ﺎد ‪ ٧٨‬و‬
‫‪ ٣٣‬ﺑﺎ�� ﻣ�ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﮥ دوم و ﺳﻮم ﻧﯿ� ﻣﺮﺑ�� ﺑﻪ �ﻮل �ﻠ� ‪ ٣٣‬از ﺑﺎ��ﻣﺎﻧﺪ� ��ﻞ‬
‫ﺑﺮﻣ�دارﯾﻢ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﮥ ��ﺎرم �ﻮل �ﻠ� ﺑ�ر��ﺮﯾ� ﻣﺮﺑ� ﻣ��� ‪ ١٢‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾ� �ﺎر را اداﻣﻪ ﻣ�دﻫﯿﻢ �ﺎ ��ﺎم ﻣﺴﺘ�ﯿﻞ ﺑﺎ ﻣﺮﺑ�ﻫﺎی ﻣ�ﺘﻠﻒ �ﻮ�ﯿﺪ� �ﻮد‪.‬‬
‫‪٣٣‬‬ ‫‪٣٣‬‬ ‫‪٣٣‬‬ ‫‪١٢‬‬

‫‪١٢‬‬

‫‪٣٣‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﮥ اول‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﮥ دوم‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺳﻮم‬ ‫‪١٢‬‬

‫‪x‬‬
‫‪y‬‬

‫اﻟﻒ( ﻣﻘﺪار ‪ x‬و ‪ y‬را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬

‫ب( �ﻮل �ﻠ� ﻣﺮﺑ�� آ�ﺮﯾ� ﻣﺮﺣﻠﻪ �ﻪ ﻧﺴﺒﺘ� ﺑﺎ ب‪.‬م‪.‬م دو ﻋﺪد ‪ ١١١‬و ‪ ٣٣‬دارد؟‬

‫‪69‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .۵‬در ﺷ�ﻞ روﺑﻪرو‪ ،‬ﻣﺴﺘﻄﯿ�� ﺑﻪ اﺑ�ﺎد ‪ ۶۶‬و‬

‫‪ ۴٨‬را ﺑﺎ ﻧﻘﻄﻪﭼﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺮﺑﻊﻫﺎی ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎ روﺷ� ﮐﻪ در ﻣﺴ��� ﻗﺒﻞ ��ﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﺑﺎر ﺑ�ر�ﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮﺑﻊ ﻣ��ﻦ را از‬
‫ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﺷﺒ�ﻪﺑﻨﺪی ﺷﺪ� ﺑﺎﻻ ﺟﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪� .‬ﻮل‬
‫��ﻊ ﻣﺮﺑﻊ� ��ﺮﯾﻦ ﻣﺮ��ﻪ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫‪ .۶‬ﺳﻪ �ﻮ� دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻣ��ﻮاﻫﯿﻢ در ﯾ�� ‪ ٨٧٠‬ﻟﯿﺘﺮ‪ ،‬در دوﻣ� ‪ ٨٩٩‬ﻟﯿﺘﺮ و در ﺳﻮﻣ� ‪٩٢٨‬‬
‫ﻟﯿﺘﺮ �ب ﺑﺮﯾ�ﯾﻢ‪ .‬ﻣ��ﻮاﻫﯿﻢ �ﻘ� ﺑﺎ ﯾ� ﻧﻮ� ﺳﻄﻞ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﯿﻢ ﺑﻪﺷﺮ��ﮐﻪ ﻫ��‬
‫ﻣﺤﺘﻮای ﺳﻄﻞ را ﻫﺮ ﺑﺎر در �ﻮ�ﻫﺎ �ﺎﻟ� ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑ�ر�ﺘﺮﯾﻦ ﺳﻄ�� ﮐﻪ ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ �ن اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﯿﻢ ﭼﻨﺪ ﻟﯿﺘﺮی اﺳﺖ؟‬
‫‪ .٧‬ﺟﺪول روﺑﻪرو را ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ .‬در ﺳﻄﺮ اول ﻋﺪدﻫﺎی ‪ ١٠‬و ‪،١٢‬‬
‫‪١٢ ١٠‬‬
‫و در ﺳﺘﻮن اول ﻋﺪدﻫﺎی ‪ ١۵‬و ‪ ۴‬را ﻗﺮار دادهاﯾﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﻣﺤﻞ‬
‫‪١۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬
‫ﺗﻘﺎ�ﻊ� ﻫﺮ ﻋﺪد از ﺳﻄﺮ اول ﺑﺎ ﻋﺪدی از ﺳﺘﻮن اول‪ ،‬ب‪.‬م‪.‬م �ن دو‬
‫‪۴‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫ﻋﺪد را ﻧﻮﺷﺘﻪاﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺟﺪول زﯾﺮ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( �ﺎﻧﻪﻫﺎی �ﺎﻟ� ﺟﺪول ﺳ�ﺖ راﺳﺖ را ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻻ ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( در ﺟﺪول ﻣﯿﺎﻧ�‪ ،‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن� ��ﺘﻪ ﺷﺪه و ب‪.‬م‪.‬مﻫﺎی دا�ﻞ ﺟﺪول‪ ،‬ﺑﺮای ﻫﺮﯾ�‬
‫از ﻣﺘ�ﯿﺮﻫﺎ ﮐﻮﭼ�ﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد �ﺒﯿ�� ﻣ��ﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ج( �ﯾﺎ ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺟﺪول ﺳ�ﺖ ﭼ� را ﺑﺎ ﮐﻮﭼ�ﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪدﻫﺎی �ﺒﯿ�� ﻣ��ﻦ �ﻮری ﭘﺮ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪۶۶‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪۵١ ١٠۵ ٣٩‬‬
‫‪۵٢‬‬ ‫‪٨۴‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٧٧‬‬ ‫‪٨۵‬‬
‫‪۴٨‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٩١‬‬
‫‪٩٨‬‬ ‫‪٧٢‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٩١‬‬ ‫‪۶۵‬‬

‫�������� ���� �����‬

‫‪ .١‬ﭼﻨﺪ ﻋﺪد �ﺒﯿ�� دورﻗ�� وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﺮ ‪ ۶‬ﺑﺨﺶﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﺮ ‪٩‬؟‬

‫‪70‬‬
 ‫شمارنده‌ها و اعداد اول‬

‫‪ .٢‬ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺒﺎرتﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ‬ ‫]‪[٢١, ۵۵‬‬ ‫)ب‬ ‫]‪[۵۴, ٣۶‬‬ ‫)ج‬ ‫]‪[٢۴, ٣٩‬‬
‫)د‬ ‫]‪[٣٩, ۶۵‬‬ ‫)ھ‬ ‫]‪[٩١, ١۴‬‬ ‫)و‬ ‫]‪[۵١, ١٧‬‬
‫)ز‬ ‫]‪[١۶, ٢٠‬‬ ‫)ح‬ ‫]‪[٣٣, ٢٢‬‬ ‫)ط‬ ‫]‪[۴٠, ۶٠‬‬
‫)ی‬ ‫]‪[٢٧, ١٢, ۴۵‬‬ ‫)ک‬ ‫]‪[١۵, ٢۵, ٧۵‬‬ ‫)ل‬ ‫]‪[٩, ١٢, ١۵‬‬
‫‪ .٣‬در ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ ‪ x‬را �ﻮری ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﻮ��ﺗﺮﯾ� ﻋﺪد �ﺒﯿ�� ﻣﻤ�� ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪) [۶, x] = ٢۴‬اﻟﻒ‬ ‫‪) [٣۶, x] = ٧٢‬ب‬ ‫‪) [۶, x] = ١٢‬ج‬
‫‪) [١۵, x] = ٢۵‬د‬ ‫‪) [١٨, x] = ۵۴‬ھ‬ ‫‪) [٩, x] = ۵۴‬و‬
‫‪) [۵١, x] = ١۵٣‬ز‬ ‫‪) [٣۵, x] = ١٠۵‬ح‬ ‫‪) [٨, x] = ١۶‬ط‬
‫‪ .۴‬در ﺷ�ﻞ روﺑﻪرو‪ ،‬ﺷ� �ﺎرهﺧ� )ﺑﺎ رﻧ�ﻫﺎی‬
‫‪١٨‬‬
‫ﻣﺘ�ﺎوت� رﺳﻢ ﮐﺮدهاﯾﻢ و ﺳ�� روی ﻫﺮﯾ� ﺳﻪ داﯾﺮه‬
‫ﻗﺮار دادهاﯾﻢ‪.‬‬
‫ک‪.‬م‪.‬م ﻋﺪدﻫﺎی داﺧﻞ داﯾﺮهﻫﺎی اﺑﺘﺪا و اﻧﺘﻬﺎی ﻫﺮ‬
‫‪١٨٠‬‬ ‫ﺧ� را در داﯾﺮ� ﻣﯿﺎﻧ� ﻣ�ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻫﺮﯾ� از داﯾﺮهﻫﺎی ﺧﺎﻟ� را ﺑﺎ ﮐﻮ��ﺗﺮﯾ� ﻋﺪد‬
‫‪۵‬‬ ‫�ﺒﯿ�� ﻣﻤ�� �ﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .۵‬ﻣﺎدرﺑﺰرﮔﻪ دو ﺧﺮوس ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎی »ﺣﻨﺎﯾﯽ« و »ﻧﻮکﺳﯿﺎه« دارد‪ .‬آﻧﻬﺎ از ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۴‬ﺗﺎ ‪ ۶‬ﺻﺒﺢ‬
‫ﻗﻮﻗﻮﻟ�ﻗﻮﻗﻮ ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﻨﺎﯾﯽ ﻫﺮ ‪ ٨‬دﻗﯿ�ﻪ ﯾ�ﺑﺎر ﻗﻮﻗﻮﻟ�ﻗﻮﻗﻮ ﻣ�ﮐﻨﺪ و ﻧﻮکﺳﯿﺎه ﻫﺮ ‪١۴‬‬
‫دﻗﯿ�ﻪ ﯾ�ﺑﺎر‪ .‬وﻗﺘ�ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﻣ�ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣ��ﻤﻞ‪ ،‬ﮔﺮﺑ� ﻣﺎدرﺑﺰرﮔﻪ‪ ،‬از ﺧﻮاب ﻣ��ﺮد�‬
‫ﮐﻤ� ��ﺮ��ﺮ ﻣ�ﮐﻨﺪ و دوﺑﺎره ﻣ�ﺧﻮاﺑﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺮوسﻫﺎ از ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۴‬ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎﻫﻢ‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۶‬ﺻﺒﺢ ﻣ�ﻤﻞ �ﻨﺪ ﺑﺎر از ﺧﻮاب� ﻧﺎز ﻣ��ﺮد؟ در �ﻪ‬
‫ﺳﺎﻋﺖﻫﺎﯾﯽ؟ ‪١‬‬

‫‪١‬ﺑﺮﮔﺮ�ﺘﻪ از ﻣ�ﻤﻮﻋ� ﺗ�ﻮﯾﺰﯾﻮﻧ� »ﺧﻮﻧ� ﻣﺎدرﺑﺰرﮔﻪ«‪ ،‬ا�ﺮ ﻣﺮ�ﯿﻪ ﺑﺮوﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫‪71‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .۶‬ﭼﻨﺪ ﻋﺪد ﻃ�ﯿﻌ� ﺳﻪر�ﻤ� و�ﻮد دارد ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﺮ ‪ ١٨‬ﺑﺨﺶﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﺮ ‪٨١‬؟‬

‫‪ .٧‬راﻫﺰﻧﺎن »ﮔﺮگدره« ﺗﻌﺪادی ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ دزدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬دزدﻫﺎ ‪ ١٨‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮدﺳﺘﮥ آﻧﻬﺎ »ﺣﺴﺎم‬
‫ﺑِﯿ�«‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﻫﺎ را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺎوی ﺑﯿﻦ ﻫﻤﮥ اﻋ�ﺎی ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد و ‪ ۵‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺎ��‬
‫ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ ﺑﺮای ﺧﻮدش ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از دزدﻫﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ روش ﺗﻘﺴﯿﻢ او اﻋﺘﺮاض‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﺎمﺑﯿ� ﻋ��ﺎﻧ� ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻌﻨ� ﻣ�دِه دزد اﻋﺘﺮاض ﮐﻨﻪ� اﺻ�� ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺳﻪﺗﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻧﻤ�دم«‪ .‬ﺣﺴﺎم ﺑﯿ� اﯾﻦﺑﺎر ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﻫﺎ را ﺑﯿﻦ ‪ ١۵‬ﻧﻔﺮ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻣﺴﺎوی ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد و ﺑﺎزﻫﻢ ‪ ۵‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺎ�� ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ ﺑﺮای ﺧﻮدش ﺑﺮداﺷﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﻫﺎ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ١٠٠‬رأس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬راﻫﺰﻧﺎن ﭼﻨﺪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ دزدﯾﺪهاﻧﺪ؟ ‪١‬‬

‫ﻟﻘﻤﺎن را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ادب از ﮐﻪ آﻣﻮﺧﺘ�؟«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺑﯽادﺑﺎن‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ از اﯾﺸﺎن در ﻧﻈﺮم ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ آﻣﺪ‪ ،‬از آن ﭘﺮﻫﯿﺰ ﮐﺮدم‪«.‬‬
‫ﮐﺰ آن ﭘﻨﺪی ﻧﮕﯿﺮد ﺻﺎﺣﺐِ ﻫﻮش‬ ‫ﻧﮕﻮﯾ�ﻨ�ﺪ از ﺳ��ﺮ ﺑ�ﺎزﯾ�ﭽﻪ ﺣ�ﺮ���‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬آﯾﺪش ﺑﺎزﯾﭽﻪ در ﮔﻮش‬ ‫وﮔﺮ ﺻﺪ ﺑﺎب ﺣ�ﻤﺖ ﭘﯿﺶ� ﻧﺎدان‬
‫ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻌﺪی‬
‫‪ .٨‬ﻣﺤﻤﻮد ﺗﻌﺪادی ﺗﯿﻠﻪ دارد‪ .‬ﻣ�داﻧﯿﻢ ﺗﻌﺪاد ﺗﯿﻠﻪﻫﺎ ﺑﺮ ﻋﺪدﻫﺎی ‪ ۵ ،۴ ،٣ ،٢‬و ‪ ۶‬ﺑﺨﺶﭘﺬﯾﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﯿﻠﻪﻫﺎی ﻣﺤﻤﻮد ﮐﻤﺘﺮ از ﺻﺪﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﭼﻨﺪ ﺗﯿﻠﻪ دارد؟‬
‫‪ .٩‬اﻟﻒ( ﻣ�داﻧﯿﻢ ‪ x‬ﻋﺪدی دور�ﻤ� و ‪ x − ٧‬و ‪ x − ٨‬ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮ ‪ ٧‬و ‪ ٨‬ﺑﺨﺶﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ x .‬ﭼﻪ‬
‫ﻋﺪدی اﺳﺖ؟‬
‫ب( ﻣ�داﻧﯿﻢ ‪ y‬ﻋﺪدی دور�ﻤ� و ‪ y − ١٢‬و ‪ y − ١۶‬ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮ ‪ ١٢‬و ‪ ١۶‬ﺑﺨﺶﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ y‬ﭼﻪ ﻋﺪدی اﺳﺖ؟‬
‫ج( ﮐﻮﭼ�ﺗﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﻃ�ﯿﻌ� را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ��ﻣﺎﻧﺪ� ﺗﻘﺴﯿﻢ آن ﺑﺮ ﻫﺮ دو ﻋﺪد ‪ ٢۴‬و‬
‫‪ ١٨‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٧‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١‬ﺑﺮﮔﺮ�ﺘﻪ از ﻣ�ﻤﻮﻋﮥ ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧ� »روزی روزﮔﺎری« ا�ﺮ اﻣﺮا‪ ..‬اﺣﻤﺪ�ﻮ‪.‬‬

‫‪72‬‬
 ‫شمارنده‌ها و اعداد اول‬

‫�ﺎر�ﺎه ﺑﺎز� � ﻧ��� ﺑ��ار���ﯿ� ���‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻧﻔﺮات ﻫﺮ ﺗﯿﻢ و وﺳﺎﯾﻞ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‪ :‬اﯾ� ﺑﺎزی ﮐﻪ ﺑﯿ� دو ﺗﯿﻢ دو ﻧﻔﺮ� اﻧ�ﺎ� ﻣ�ﺷﻮد�‬
‫ﺑﻪ دو ﺑﺮ�� �ﺟﺪول� ﻧ��ﻪ ﺑ�ار�ﺷ�ﯿ� ﮐ�� و دو �داﯾﺮۀ اﻣﺘﯿﺎز� ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬
‫�ﺎر� ﻫﺮ ﺑﺎزﯾ��‪ :‬ﻫﺮ ﺑﺎزﯾ��� ﻧ��ﻪای در زﯾﺮ ﺧ��ﯿ� ﺑﺮ�� ﺟﺪول �ﻧ��ﻪ ﺑ�ار�ﺷ�ﯿ�‬
‫ﮐ�� ﻣ���ارد� ﺑﺮ�ﻪ را د�ﯿ�ﺎ� از وﺳ�� �ﻮل �� �ﻧ��ﻪ�ﯿ��� ﺗﺎ ﻣ�ﮐﻨﺪ و ��ﺖ اﺛﺮ ﻧ��ﻪ�‬
‫ﻧ��ﻪای �ﺮرﻧﮓ ﻣ�ﮐ�ﺪ ﺗﺎ اﺛﺮ �� ﻧ��ﻪ روی ﻋﺪدی از ﺟﺪول ﺑﯿ�ﻔﺘﺪ‪ .‬ﻋﺪدی ﮐﻪ ﺑﺎزﯾ�� ﺑﻪ‬
‫�� ﺷ�ﯿ� ﮐﺮد�� ﺑﺎﯾﺪ در داﯾﺮۀ اﻣﺘﯿﺎز� در ﻧﺎ�ﯿ� ﻫ�ﺎ� ﻋﺪد ﺑﺎ �ﺮﺑﺪر ﻋ�ﻣﺖ زد� ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﺑﺎزﯾ�� ‪ ۵‬ﺷ�ﯿ� ﻧ��ﻪای ﻣ�ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣ�ﯿﺎز ﻫﺮ ﺗﯿﻢ و ��ﻮﻧ�� ﻣ�ﺎﺳ�� ��‪ :‬اﻣﺘﯿﺎز ﻫﺮ ﺑﺎزﯾ�� �ﺎ���ﺮ� ﻋﺪدﻫﺎی ﻧﺎ�ﯿ�‬
‫ﻋ�ﻣﺖدارﺷﺪ� در داﯾﺮۀ اﻣﺘﯿﺎز اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺘﯿﺎز ﻧ�ﺎﯾ� ﻫﺮ ﺗﯿﻢ� �‪ �.�.‬اﻣﺘﯿﺎز ﺑﺎزﯾ��ﻫﺎی ��‬
‫ﺗﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺪه‪ :‬ﻫﺮ ﺗﯿ�� ﮐﻪ اﻣﺘﯿﺎز ﻧ�ﺎﯾ�اش ﺑﯿ�ﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ� ﺑﺮﻧﺪ� اﺳﺖ‪.‬‬
‫در زﯾﺮ� ﺗ�ﻮﯾﺮ ﯾ� داﯾﺮۀ اﻣﺘﯿﺎز �ﻣﺪ� اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎی زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫• اﺑﺘﺪا ﻧﻔﺮ اول ﻫﺮ ﺗﯿﻢ ‪ ۵‬ﺷ�ﯿ� ﺧﻮد را اﻧ�ﺎ� ﻣ�دﻫﺪ و ﺳ�� ﻫﻢﺗﯿ�� او وارد ﻋ�� ﻣ�ﺷﻮد‪.‬‬
‫• در ﻫﺮ ﺗﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ رﻧﮓ ﺧﻮدﮐﺎر اﻋﻀﺎی ﺗﯿﻢ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ و اﻣﺘﯿﺎز ﻫﺮ ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﺧﻮدﮐﺎر ﺧﻮدش‬
‫در داﯾﺮۀ اﻣﺘﯿﺎز ﺛﺒﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫• ﺑ�ﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺎر ﯾ� ﺗﯿﻢ ﺗ�ﺎ� ﺷﺪ و اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎی دو ﻧﻔﺮ �ﺑﺎ دو رﻧﮓ ﻣﺘﻔﺎوت� در داﯾﺮۀ‬
‫اﻣﺘﯿﺎز ﺛﺒﺖ ﺷﺪ� داﯾﺮۀ اﻣﺘﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﯿﻢ �ﺮﯾ� داد� ﻣ�ﺷﻮد ﺗﺎ �ﻧ�ﺎ �‪ �.�.‬را ﻣ�ﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ا�ﺮ ﺗﯿﻢ �ﺮﯾ� �‪ �.�.‬را اﺷﺘﺒﺎ� ��ﺎ� ﮐﻨﺪ� ﻫﺮ ﺑﺎزﯾ�� ﺗﯿﻢ ﻣ�ﺎﺑ� ﯾ� ﺷ�ﯿ� ﺟﺎﯾ��‬
‫ﻣ��ﯿﺮد و ﺑ�ﺪ از ﺷ�ﯿ� و ﺛﺒﺖ اﻣﺘﯿﺎز� دوﺑﺎر� داﯾﺮۀ اﻣﺘﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﯿﻢ �ﺮﯾ� داد� ﻣ�ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪73‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫• ا�ﺮ ﺷ�ﯿ� ﻧ��ﻪای ﺑﻪ �ﺎﻧﻪﻫﺎی �ﺎ�� ﯾﺎ ا�ﺮا� ﺟﺪول ﺑﺮ�ﻮرد ﮐﻨﺪ� اﻣ�ﯿﺎز ‪ ١‬ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣ�ﺷﻮد‪� .‬ﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در داﯾﺮ� اﻣ�ﯿﺎز� �ﺪد ‪ ١‬وﺟﻮد ﻧﺪارد و واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ‬
‫ﺛﺒﺖ ﺷﺪن آن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫• ا�ﺮ اﺛﺮ ﻧ��ﻪ د�ﯿ�ﺎ� روی �� ﺟﺪول ا��ﺎد� ﺷ�ﯿ� ��ﺮار ﻣ�ﺷﻮد‪.‬‬
‫• �ﺎﻧﻪای ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺷ�ﯿ� ﻣ�ﺷﻮد و ﻫﻤﮥ �ﺎﻧﻪﻫﺎی ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ آن ﻣﻨ��ﺮ ﻣ�ﺷﻮﻧﺪ‪� .‬ﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻨ��ﺮ ﻣ�ﺷﻮﻧﺪ� ﻫﯿ� ��ﺎو�� ﺑﺎ �ﺎﻧﻪﻫﺎی �ﺎ�� �ﺟﺪول ﻧ��ﻪ ﺑ�ار�ﺷ�ﯿ� ﮐ��‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﺪول زﯾﺮ� �ﺎﻧﻪﻫﺎی ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ ﯾ� �ﺎﻧﮥ �ﺎ�� ﻣ��� ﺷﺪ�اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ‬

‫ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﯽ‬ ‫ﺷﻤﺎ��‬ ‫ﺷﻤﺎل ﺷﺮ��‬

‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ‬
‫ﻏﺮﺑﯽ‬ ‫ﺷﺮ��‬

‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ‬

‫ﺟﻨﻮب ﺷﺮ�� ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ‬

‫‪74‬‬
 ‫شمارنده‌ها و اعداد اول‬

‫‪۵‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٧‬‬
‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬
‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪٣‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٧‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٧‬‬
‫‪٧‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۵‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٧‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪۵‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬

‫‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‬

‫‪75‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ارﺗﺒﺎط ب‪.‬م‪.‬م و ک‪.‬م‪.‬م‬

‫‪ .١‬در ﺑﺎزی �ﻧ��ﻪ ﺑﺬار�ﺷ�ﯿ� ﮐ��‪ ،‬ﻧﻔﺮ اول ‪ ٩٨‬اﻣﺘﯿﺎز ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﻧ�ﺎ�� را ﮐﻪ ﻧﻔﺮ اول ﺑﻪ آﻧ�ﺎ ﺷ�ﯿ� ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در داﯾﺮ� اﻣﺘﯿﺎز ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﻫ�ﺗﯿﻤ� او ﺑ�ﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﺷ�ﯿ� ﮐﻨﺪ؟ ﭼﺮا؟‬
‫‪ .٢‬در ﺑﺎزی �ﻧ��ﻪ ﺑﺬار�ﺷ�ﯿ� ﮐ��‪ ،‬ﻧﻔﺮ اول ‪ ۶٣‬اﻣﺘﯿﺎز ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﻧ�ﺎ�� را ﮐﻪ ﻧﻔﺮ اول ﺑﻪ آﻧ�ﺎ ﺷ�ﯿ� ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در داﯾﺮ� اﻣﺘﯿﺎز ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﻫ�ﺗﯿﻤ� او ﺑ�ﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﺷ��ﯿ� ﮐﻨﺪ؟ ﭼﺮا؟‬
‫ج( اﮔﺮ ﺷ�ﯿ� اول ﻧﻔﺮ دوم ﺑﻪ ﻋﺪد ‪ ٧‬ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﺪ‪ ،‬او ﺗﯿﺮﻫﺎی ﺑﻌﺪیاش را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﭼﻪ ﻋﺪدی ﻧﺸﺎﻧﻪ رود؟ ﭼﺮا؟‬
‫‪ .٣‬در ﻣﺴﺎﺑ�ﻪﻫﺎی ��ﺎﻧ� �ﻧ��ﻪ ﺑﺬار�ﺷ�ﯿ� ﮐ��‪ ،‬ﺳﺘﺎره ‪ ٢۵٢‬اﻣﺘﯿﺎز و ﺳﭙﯿﺪه‪ ،‬ﻫ�ﺗﯿﻤ�‬
‫ﺳﺘﺎره‪ ٧۵ ،‬اﻣﺘﯿﺎز ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( در داﯾﺮ� اﻣﺘﯿﺎز‪ ،‬ﻧ�ﺎ�� را ﮐﻪ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ آﻧ�ﺎ ﺷ�ﯿ� ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮدﮐﺎر آﺑﯽ و ﻧ�ﺎ�‬
‫ﺳﭙﯿﺪه را ﺑﺎ ﺧﻮدﮐﺎر ﻗﺮﻣﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ب‪.‬م‪.‬م دو ﻋﺪد ‪ ٢۵٢‬و ‪ ٧۵‬را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻼﻣﺖﻫﺎی آﺑﯽ و ﻗﺮﻣﺰی ﮐﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﯾﺪ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ج( ک‪.‬م‪.‬م دو ﻋﺪد ‪ ٢۵٢‬و ‪ ٧۵‬را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻼﻣﺖﻫﺎی آﺑﯽ و ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻪﺻﻮرت‬
‫ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ﻋﺪدﻫﺎی اول ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬ﮐﺪام ﻋﺪد ﯾﺎ ﻋﺪدﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﻋﻼﻣﺖ زده‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻨﻮﺷﺘﻪاﯾﺪ؟ ﭼﻪ ﻧﺘﯿ�ﻪای ﻣ�ﮔﯿﺮﯾﺪ؟‬
‫‪ .۴‬ﻫﺮ �ﻔﺖ از ﻋﺪدﻫﺎی زﯾﺮ‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎز دو ﻫ�ﺗﯿﻤ� را در ﺑﺎزی �ﻧ��ﻪ ﺑﺬار�ﺷ�ﯿ� ﮐ�� ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣ�دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪• ۶٠, ٩٠‬‬ ‫‪• ۵٧, ٩٨‬‬ ‫‪• ١۴٠, ٢٧٠‬‬ ‫‪• ٨٠, ۵۴٠‬‬
‫‪• ١٠٨, ١٧۵‬‬ ‫‪• ٨۴, ١٠۵‬‬ ‫‪• ٣۴٣, ٢۴٣‬‬ ‫‪• ١٠٨, ١١٢‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺮای ﻫﺮ �ﻔﺖ از ﻋﺪدﻫﺎی ﺑﺎ�‪ ،‬ﯾ� داﯾﺮ� اﻣﺘﯿﺎز رﺳ� ﮐﻨﯿﺪ و ﺷ�ﯿ�ﻫﺎی دو ﻧﻔﺮ را‬
‫ﺑﺎ رﻧﮓﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوت روی آن ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪76‬‬
 ‫شمارنده‌ها و اعداد اول‬

‫ب( ب‪.‬م‪.‬م و ک‪.‬م‪.‬م ﻫﺮ دو ﻋﺪد را )ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از داﯾﺮۀ اﻣﺘﯿﺎز( ﺑﻪﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻞﺿﺮﺑﯽ‬
‫از اﻋﺪاد اول ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .۵‬ﺣﺎﺻﻞ ﻫﺮﯾ� از ﻋ�ﺎرتﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻞﺿﺮﺑﯽ از اﻋﺪاد اول ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫‪٢٨ × ٣٩‬‬ ‫‪١٠۵ × ٣۵‬‬ ‫‪٨۴ × ١٠٢‬‬
‫)اﻟﻒ‬ ‫)ب‬ ‫)ج‬
‫)‪(٢٨, ٣٩‬‬ ‫)‪(١٠۵, ٣۵‬‬ ‫]‪[٨۴, ١٠٢‬‬
‫‪١۵۵ × ٩٣‬‬ ‫‪١٠۶ × ٨۵‬‬ ‫‪١٨٢ × ۵۴‬‬
‫)د‬ ‫)ھ‬ ‫)و‬
‫)‪(١۵۵, ٩٣‬‬ ‫]‪[١٠۶, ٨۵‬‬ ‫]‪[١٨٢, ۵۴‬‬
‫)‪) [٨۵, ۵١] × (٨۵, ۵١‬ز‬ ‫]‪) (٣٩, ٩١) × [٣٩, ٩١‬ح‬
‫‪ x .۶‬و ‪ y‬ﭼﻪ اﻋﺪادی ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺴﺎویﻫﺎی زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮﻧﺪ؟‬
‫‪) (۵۴, x) × [۵۴, x] = ١٨٣۶‬اﻟﻒ‬ ‫‪) (۴۵, y) × [۴۵, y] = ٨١٠‬ب‬

‫‪ͬƹɔƽȕŭ ɑŤDŽƿɓƄƽŭ‬‬

‫‪ .١‬در ﻫﺮﯾ� از ﻗﺴ��ﻫﺎی زﯾﺮ‪ ،‬ﺑﻪ�ﺎی ﻫﺮ ﻣﺘ�ﯿﺮ‪ ،‬ﻋﺪدی ﯾ� رﻗ�� ﺑ��ارﯾﺪ ﺑﻪ�ﻮریﮐﻪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻫﺮ ﻋ�ﺎرت ﺑﯿ�ﺘﺮﯾ� ﻣ�ﺪار ﻣ��� ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪) (x, y, z‬اﻟﻒ‬ ‫]‪) [t, k, v‬ب‬ ‫]‪) [a, b, c, d‬ج‬
‫‪ .٢‬ﺑﻪ ﮐﺴﺮی ﮐﻪ ب‪.‬م‪.‬م ﺻﻮرت و ﻣﺨﺮج آن ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ١‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺮ ﺳﺎدهﻧ�ﺪﻧ� ﻣ��ﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺪامﯾ� از ﮐﺴﺮﻫﺎی زﯾﺮ ﺳﺎدهﻧ�ﺪﻧ�اﻧﺪ؟‬
‫‪٣٩‬‬ ‫‪٢۶‬‬ ‫‪٩٨‬‬ ‫‪۵١‬‬
‫)اﻟﻒ‬ ‫)ب‬ ‫)ج‬ ‫)د‬
‫‪٨٩‬‬ ‫‪۵٧‬‬ ‫‪٣۵‬‬ ‫‪٩١‬‬
‫‪٩۵‬‬ ‫‪١٢١‬‬ ‫‪٣۴٣‬‬ ‫‪٢٢١‬‬
‫)ھ‬ ‫)و‬ ‫)ز‬ ‫)ح‬
‫‪٣۴‬‬ ‫‪١٠٠١‬‬ ‫‪٢۴٣‬‬ ‫‪٢٨٩‬‬
‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪ ٢۶‬را در ﻧ�ﺮ ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪ ٣٩‬و‬ ‫‪ .٣‬ﮐﺴﺮﻫﺎی‬
‫اﻟﻒ( ﮐﻮﭼ�ﺗﺮﯾ� ﮐﺴﺮ ﺳﺎدهﻧ�ﺪﻧ� را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ا�ﺮ آن را ﺑﺮ ﻫﺮﯾ� از اﯾ� دو ﮐﺴﺮ ﺗ�ﺴﯿ�‬
‫ﮐﻨﯿ�‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺪدی ��ﯿ�� ﺷﻮد‪.‬‬
‫ب( ﺑ�ر�ﺗﺮﯾ� ﮐﺴﺮ ﺳﺎدهﻧ�ﺪﻧ� را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ا�ﺮ ﻫﺮﯾ� از اﯾ� دو ﮐﺴﺮ را ﺑﺮ آن ﺗ�ﺴﯿ�‬
‫ﮐﻨﯿ�‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺪدی ��ﯿ�� ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .۴‬ﻫ�� ﻋﺪدﻫﺎی ﺳﻪ رﻗ�� را ﮐﻪ ﺑﺎﻗ�ﻣﺎﻧﺪۀ ﺗ�ﺴﯿ� آﻧ�ﺎ ﺑﺮ ‪ ٧ ،۴ ،٣ ،٢‬و ‪ ٨‬ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮاﺑﺮ ‪،١‬‬
‫‪ ۶ ،٣ ،٢‬و ‪ ٧‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫‪77‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .۵‬ﺑﯿﻦ ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب و ﺣﺎﺻﻞﺟﻤﻊ ‪ ۵٢‬و ‪ ۵٣‬ﺗﻔﺎوﺗ� ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪۵ ۵‬‬ ‫‪٢۵‬‬ ‫‪۵ ۵‬‬ ‫‪١۵ ١٠‬‬ ‫‪٢۵‬‬
‫= ×‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪.‬‬
‫‪٢ ٣‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪٢ ٣‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۶‬‬
‫ﭘﻨﺞ ﺟﻔﺖ ﮐﺴﺮ دﯾ�ﺮ ﺑﺎ اﯾﻦ �ﺎﺻﯿﺖ ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪ .۶‬در ﺟﺪول روﺑﻪرو‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع دو ﮐﺴﺮ ﮐﻨﺎر ﻫﻢ را ﺑﺎﻻی‬

‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫آن دو ﻧﻮﺷﺘﻪاﯾﻢ‪.‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬
‫اﻟﻒ( �ﺎﻧﻪﻫﺎی �ﺎﻟ� را ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪٣‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫ب( اﮔﺮ ﺗﺎ ﺳﻄﺮ ﺑﯿﺴﺘﻢ اﯾﻦ ﺟﺪول را اداﻣﻪ دﻫﯿﻢ و‬
‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫ﻫﺮ ﮐﺴﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾ� ﮐﺴﺮ ﺳﺎدهﻧﺸﺪﻧ�‬
‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺻﻮرت ﻫﻤﮥ ﮐﺴﺮﻫﺎ ‪ ١‬ﻣ�ﺷﻮد؟‬
‫‪۵‬‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫‪٣٠‬‬ ‫‪۵‬‬
‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪٣٠‬‬ ‫‪۶٠‬‬ ‫‪۶‬‬
‫‪١‬‬
‫‪٧‬‬

‫‪ .٧‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻗﺒﻞ‪،‬‬

‫اﻟﻒ( ﻋﺪد ‪ ١٣‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮع دو ﮐﺴﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺻﻮرت ‪ ١‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﻋﺪد ‪ ١۶‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮع ﺳﻪ ﮐﺴﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺻﻮرت ‪ ١‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫ج( ﻋﺪد ‪ ١۶‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮع ﭘﻨﺞ ﮐﺴﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺻﻮرت ‪ ١‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫‪ ٣٠‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻔﺮﯾﻖ دو ﮐﺴﺮ ﺑﺎ ﺻﻮرت ‪ ١‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬ ‫د( ﻋﺪد‬
‫‪ .٨‬در ﻫﺮﯾ� از ﻗﺴﻤﺖﻫﺎی زﯾﺮ ‪ x‬و ‪ y‬اﻋﺪاد ﻃﺒﯿ��اﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ ‪ x‬و ‪ y‬ﺟﺎﻧﮕﻬﺪارِ ﭼﻪ‬
‫ﻋﺪدﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫‪۵‬‬ ‫‪١ ١‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪١ ١‬‬
‫)اﻟﻒ‬ ‫‪= +‬‬ ‫)ب‬ ‫‪= +‬‬
‫‪۶‬‬ ‫‪x y‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪x y‬‬
‫‪۵‬‬ ‫‪٧ ۵‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪١٣٩٣ ٢٠١۴‬‬
‫‪) = +‬ج‬ ‫)د‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬
‫‪۶‬‬ ‫‪x y‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪ .٩‬دو ﺷﻨﺎﮔﺮ در دو ﻃﺮ� ﯾ� اﺳﺘﺨﺮ ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ۵٠‬ﻣﺘﺮ ﻫﻢزﻣﺎن در آب ﺷﯿﺮﺟﻪ ﻣ�زﻧﻨﺪ‪ .‬اوﻟ�‬
‫در ﻫﺮ ‪ ١٠‬ﺛﺎﻧﯿﻪ ‪ ١۴‬ﻣﺘﺮ ﺷﻨﺎ ﻣ�ﮐﻨﺪ و دوﻣ� در ﻫﺮ ‪ ١٠‬ﺛﺎﻧﯿﻪ ‪ ١۶‬ﻣﺘﺮ‪ .‬اﮔﺮ دو ﺷﻨﺎﮔﺮ اﺳﺘﺨﺮ‬
‫را ﺑﻪﻃﻮر رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺷﻨﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻟﻒ( ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﯿﻪ ﻃﻮل ﻣ�ﮐﺸﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ دو ﺷﻨﺎﮔﺮ ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر از ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﺑ�ﺬرﻧﺪ؟‬
‫ب( ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﯿﻪ ﻃﻮل ﻣ�ﮐﺸﺪ ﺗﺎ ﺷﻨﺎﮔﺮ ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ‪ ،‬از دﯾ�ﺮی ﺟﻠﻮ ﺑ�ﻧﺪ؟ در اﯾﻦ ﻣﺪت ﭼﻨﺪ‬
‫ﺑﺎر دو ﺷﻨﺎﮔﺮ از ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ؟‬

‫‪78‬‬
 ‫شمارنده‌ها و اعداد اول‬

‫‪ .١٠‬ﺻﺪ ﻻﻣﭗ دارﯾﻢ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را از ‪ ١‬ﺗﺎ ‪ ١٠٠‬ﺷﻤﺎرهﮔ�اری ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﻻﻣﭗ ﯾ� ﮐﻠﯿﺪ‬
‫دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓ�ﺎر داد� آ� ﻻﻣﭗ روﺷﻦ ﯾﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﻣ�ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮ� ﮐﻨﯿﺪ ﻫﻤﮥ ﻻﻣﭗﻫﺎ‬
‫ﺧﺎﻣﻮشاﻧﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﮐﻠﯿﺪ ﻫﻤﮥ ﻻﻣﭗﻫﺎی ﻣﻀﺮب ‪ ١‬را ﻓ�ﺎر ﻣ�دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮐﻠﯿﺪ ﻫﻤﮥ‬
‫ﻻﻣﭗﻫﺎی ﻣﻀﺮب ‪ ٢‬را ﻓ�ﺎر ﻣ�دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﮐﻠﯿﺪ ﻫﻤﮥ ﻻﻣﭗﻫﺎی ﻣﻀﺮب ‪ ،٣‬ﺳﭙﺲ ﮐﻠﯿﺪ‬
‫ﻫﻤﮥ ﻻﻣﭗﻫﺎی ﻣﻀﺮب ‪ ۴‬و ‪ ،. . .‬ﺑﻌﺪ ﮐﻠﯿﺪ ﻻﻣﭗ ‪ ١٠٠‬ﻓ�ﺎر ﻣ�دﻫﯿﻢ‪ .‬در ﭘﺎﯾﺎ� ﮐﺪام‬
‫ﻻﻣﭗﻫﺎ روﺷﻦاﻧﺪ؟‬
‫‪ .١١‬ﻣ�داﻧﯿﻢ ‪ a‬ﻋﺪدی زوج و ‪ b‬ﻣﻀﺮب ‪ ۶٣‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ (a, b) = ١۵‬و ‪ ،ab = ١٨٩٠٠‬آﻧﮕﺎه ‪a‬‬
‫و ‪ b‬ﭼﻪ اﻋﺪادی ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫‪ .١٢‬دو دوﻧﺪه ﺗ�ﻤﯿﻢ دارﻧﺪ ﺑﺎ ﯾ�ﺪﯾ�ﺮ در ﭘﯿﺎدهروی ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬دوﻧﺪۀ او� دور� ﻣﯿﺪا�� دو‬
‫را در ‪ ٧‬دﻗﯿﻘﻪ و دوﻧﺪۀ دوم اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻓﺖ را در ‪ ۵‬دﻗﯿﻘﻪ �� ﻣ�ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ دو دوﻧﺪه در‬
‫ﯾ� زﻣﺎ� و ﯾ� ﻣ�ﺎ� ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ را آ�ﺎز ﮐﻨﻨﺪ و ﻫﺮﯾ� ﻫ�ﺖﺑﺎر ﻣﯿﺪا� را دور ﺑ�ﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﭼﻨﺪ دﻗﯿﻘﻪ ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﻌﺪ از ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬ﮐﻨﺎر ﯾ�ﺪﯾ�ﺮ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ؟‬
‫‪ .١٣‬ﺷﻨﮕﻮ� و ﻣﻨﮕﻮ� و ﺣ�ﮥ اﻧﮕﻮر ﻫﺮ روز ﮐﻨﺎر �ﺎدهای دوﭼﺮﺧﻪﺳﻮاری ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮐﻨﺎر اﯾﻦ‬
‫�ﺎده دﮐ�ﻫﺎی ﺑﺮ� ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎی ﯾ�ﺴﺎ� ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾ� روز‪ ،‬ﺷﻨﮕﻮ� ﮐﻨﺎر دﮐ� او�‪ ،‬ﻣﻨﮕﻮ� ﮐﻨﺎر دﮐ� ﻫ�ﺪﻫﻢ و ﺣ�ﮥ اﻧﮕﻮر ﮐﻨﺎر دﮐ� ﺳ� و‬
‫ﺷ�ﻢ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﻢزﻣﺎ� ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘ� ﺷﻨﮕﻮ� ﺑﻪ دﮐ� ﺷ�ﻢ‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻨﮕﻮ� ﺑﻪ دﮐ� ﻧﻮزدﻫﻢ و ﺣ�ﮥ اﻧﮕﻮر ﺑﻪ دﮐ� ﺳ� و ﭼﻬﺎرم رﺳﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﺮﯾ� از آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد را اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی زﯾﺮ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﻣﻨﮕﻮ� و ﺣ�ﮥ اﻧﮕﻮر ﮐ�ﺎ ﺑﻪﻫﻢ ﻣ�رﺳﻨﺪ؟‬
‫ب( ﺷﻨﮕﻮ� و ﺣ�ﮥ اﻧﮕﻮر ﮐ�ﺎ ﺑﻪﻫﻢ ﻣ�رﺳﻨﺪ؟‬
‫ج( ﮐ�ﺎ ﺷﻨﮕﻮ� از ﻣﻨﮕﻮ� �ﻠﻮ ﻣ�زﻧﺪ؟‬
‫‪ .١۴‬روﺑﺎ�ﻫﺎی �ﻬﻨﺪه ﺧﺮﮔﻮﺷ� و ﻣﻠ�� �ﻮری ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾ�ی ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺮﮔﻮﺷ� ‪ ١۵‬ﻣﺘﺮ و‬
‫ﻣﻠ�� ‪ ١٢‬ﻣﺘﺮ ﻣ��ﻬﺪ‪ .‬اﮔﺮ �ﻬﻨﺪۀ ﺧﺮﮔﻮﺷ� از ﻧﻘﻄﮥ ‪ ۴‬و �ﻬﻨﺪۀ ﻣﻠ�� از ﻧﻘﻄﮥ ‪ ١‬ﺷﺮوع‬
‫ﺑﻪ �ﻬﺶ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اوﻟﯿﻦﺑﺎر روی ﭼﻪ ﻋﺪدی �ﺎی ﭘﺎی ﻫﺮ دو ﺣ� ﻣ�ﺷﻮد؟ دوﻣﯿﻦﺑﺎر ﭼﻄﻮر؟‬
‫ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦﺑﺎر ﭼﻄﻮر؟‬

‫‪79‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .١۵‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﺪد �ﺒﯿ�� ﮐﻪ ﺑﺘﻮان آن را ﺑﻪﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ﯾ� ﻋﺪد �ﺒﯿ�� در ﺧﻮد�‬

‫ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻋﺪد ﻣﺮﺑ�� ﻣ��ﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣ�ﺎل ‪ ١٢١‬ﯾ� ﻋﺪد ﻣﺮﺑ�� اﺳﺖ� زﯾﺮا ‪.١٢١ = ١١×١١‬‬
‫اﻟﻒ( ﻫﻤ� ﻋﺪدﻫﺎی ﻣﺮﺑ�� ﯾ�رﻗﻤ�‪ ،‬دورﻗﻤ� و ﺳﻪرﻗﻤ� را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫ب( �ﻨﺪ ﻋﺪد ﻣﺮﺑ�� ﭘﻨ�رﻗﻤ� وﺟﻮد دارد؟‬
‫‪ .١۶‬در ﺟﺪولﻫﺎی روﺑﻪرو‪ ،‬ﺑﻪ دو ﻋﺪد ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ‬
‫‪١٢‬‬ ‫‪۶٣‬‬
‫ﻣ��ﻮﯾﯿ� ﻫﺮ�ﺎه ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی آﻧ�ﺎ در ﯾ� ﺿﻠ�‬
‫‪٣۴‬‬ ‫ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪﺑﻪ ﺟﺪولﻫﺎی روﺑﻪرو ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی‬
‫‪۴۵‬‬ ‫‪٧۵‬‬ ‫‪٧٨‬‬ ‫زﯾﺮ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی ﺧﺎﻟ� ﺟﺪول ﺳﻤﺖ راﺳﺖ را ﺑﺎ ﮐﻮ��ﺗﺮﯾ� ﻋﺪدﻫﺎی �ﺒﯿ�� ﻣﻤ�� �ﻮری‬
‫ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ک‪.‬م‪.‬م ﻫﺮ دو ﻋﺪد ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﻧﺼﻒ ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب آن دو ﻋﺪد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ﺗﮑﺮار ﻣﺠﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪(.‬‬
‫ب( ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی ﺧﺎﻟ� ﺟﺪول ﺳﻤﺖ �� را ﺑﺎ ﻋﺪدﻫﺎی ﻣﺮﺑ�� دو رﻗﻤ� ﻣﺘ�ﺎوت �ﻮری‬
‫ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ک‪.‬م‪.‬م ﻫﺮ دو ﻋﺪد ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب آن دو ﻋﺪد ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .١٧‬اﻟﻒ( ﻫ�ﺖ ﻋﺪد دو رﻗﻤ� ﻣﺘﻮاﻟ� ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﯿ�ﮐﺪام اول ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ب( ده ﻋﺪد �ﺒﯿ�� ﻣﺘﻮاﻟ� ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﯿ�ﮐﺪام اول ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ج( ﻫﺰار ﻋﺪد �ﺒﯿ�� ﻣﺘﻮاﻟ� ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﯿ�ﮐﺪام اول ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ زﯾﺮ‪ ،‬اﯾﺪهای ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﺪ ﻗﺴﻤﺖ »ج« ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﺒﻞ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ!‬
‫‪ .١٨‬ﺑﺮای ﻫﺮﯾ� از ﻋﺪدﻫﺎی زﯾﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻧﺪهای ﺑﻪ �ﯿﺮ از ‪ ١‬و ﺧﻮد ﻋﺪد ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪) ٢ × ٣ × ۴ × ۵ + ٢‬اﻟﻒ‬ ‫‪) ٢ × ٣ × ۴ × · · · × ٢٧ + ١١‬ب‬
‫‪) ٢ × ٣ × ۴ × · · · × ١٠٠ + ۶١‬ج‬ ‫‪) ٢ × ٣ × ۴ × · · · × ١٠٠ + ٨٩‬د‬

‫‪ͬǀƀǀţLJŽ‬‬
‫ﯾ� ﻋﺪد زوج ﺑﺰرگﺗﺮ از ‪ ٢‬در ﻧ�ﺮ ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﺪ اﯾ� ﻋﺪد را ﺑﻪﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻞﺟﻤ� دو‬
‫ﻋﺪد اول ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ؟‬
‫ﺑﺮای ﻣ�ﺎل‪ ،‬ﻣ�ﺗﻮان ﻋﺪد ‪ ١٢‬را ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮع دو ﻋﺪد اول ﻧﻮﺷﺖ‪.١٢ = ۵ + ٧ :‬‬
‫ﯾ�� از ﻣﺸ�ﻮرﺗﺮﯾ� ﻣﺴﺌﻠﻪﻫﺎی رﯾﺎﺿ� ﮐﻪ )از ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫ� ﻣﯿ�دی ﺗﺎﮐﻨﻮن( ﺣﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫»ﺣﺪ� ��ﻠﺪﺑﺎ�« ﻣ�ﺮو� اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻫﺮ ﻋﺪد زوج ﺑﺰرگﺗﺮ از ‪ ٢‬را ﻣ�ﺗﻮان ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮع دو ﻋﺪد اول ﻧﻮﺷﺖ‪«.‬‬

‫‪80‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ͬǁɔƼƅŦɔƉ ūŤɔƕŤɓƃ‬‬

‫ﺑ�ا� ��� ﺑﻪ �ﺎ�ﺘ� �ﺎ�� ��ا��� ﻫ� ﺟﺎ ��� ﺑﻮد ا� �ﯿ���ﯿ�� و �ﺎ�ﻮ د� ��ﺎ� ﺧ��� و‬
‫���ﺎ� ��� ﺑ�ﯿ��ﺪ‪ .‬ﺷﺎ�ﺪ ﺑ�ﺪ ا� �� ��ﺎ��� د��� ��د� �ﯿ�� ﺑ�ا� ��� ﺧ�ﺘ�� ﺧﯿ��‬
‫ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ!‬

‫‪ .١‬اﻟﻒ( ��ﻮ� ﺑﺎ �� �ﯿ���ﯿ��� �� ���� ���ﻮا� �ﺎﺧ�� �و� �ﺎﺧ� ﺧﻮد �ا ﺷ��‬
‫دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺑ�ا� �ﺎﺧﺘ� �� ���� �ﯿ���ﯿ�� �ﺪا�� ﺑﻪ ��ﺪ ﺑ�� ﻧﯿﺎ� ا���‬
‫‪�� .٢‬ﺎ� ���� �ﯿ���ﯿ�� ﺑ�ﺎ��ﺪ!‬
‫اﻟﻒ( ��� ا� �ﯿ���ﯿ��ﻫﺎ �ا �ﻮ�� ﺑ�� دﻫﯿﺪ �ﻪ ���� �� ���� ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب( �و� �ﯿ���ﯿ�� دو� �� ���� ��ﺎ����� ﺑ�ﺎ��ﺪ‪.‬‬
‫ج( �ﯿ���ﯿ�� د��� �ا �ﻮ�� ﺑ�� دﻫﯿﺪ �ﻪ ���� �� ������� ﺷﻮد‪.‬‬
‫د( �و� �ﯿ���ﯿ�� ��ﺎ�� �� ﺑ�� ﺑ�ﻧﯿﺪ ﺑﻪ�ﻮ�� �ﻪ ���� �� ﺷ����� ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﻟﻒ( ﺑﺎ �ﯿ���ﯿ�� �� ��� ���ﻮ�� ﺑ�ﺎ��ﺪ �ﻪ ﺑﯿ� ا� ‪ ۴‬وﺟﻪ ﺟﺎﻧﺒﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺑﺎ �� �ﯿ���ﯿ�� �� ��� ﻫ��� ﺑ�ﺎ��ﺪ‪.‬‬
‫‪ .۴‬اﻟﻒ( ا� �� �ﯿ���ﯿ�� �� ��� ﻫ�ﺪ�� ﺑ�ﺎ��ﺪ �ﻪ ��� ��ﺎ� وﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫ�‬
‫وﺟﻪ �� ����� ﺷ�� ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺑﺎ ا��� ��� ﻫ�ﺪ�� ﺧﻮا�ﺘﻪ ﺷﺪ� د� ���� �اﻟﻒ�� ��� ��ﯿﺪ �ﺎ ��ﺎ�‬
‫وﺟﻪ� ���� �ﺘ�ﺎو�ا���� ﺷﻮﻧﺪ �ﺑﻪ ا�� ﻧﻮ� ��� ﻫ�ﺪ��� ��ﺎ�وﺟ�� ��ﺘ��‬
‫���ﻮ��ﺪ(‪.‬‬
‫ج( ��ﺎ ���ﻮاﻧﯿﺪ ���ﺎ ﺑﺎ ��ﺎ� ﺑ�� �ﯿ���ﯿ�� �� ��ﺎ�وﺟ�� ��ﺘ�� ﺑ�ﺎ��ﺪ�‬

‫‪82‬‬
 ‫سطح و حجم‬

‫‪ .۵‬ﺷ�� ��� �� ��ﺎر و��� ﻣ�ﺘ�� را �ﺸﺎ� ﻣ�د�ﺪ ��ﺎ�� ﮐ� د�ﺪه ���ﺷﻮد ﺑﺎ ���ﯿ�‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪��� ۶‬د�ﺪا� ��ﺎ �ﻮ�ﮐﺒﺮ�ﺖ( �� ��ﺎر و���‬
‫ﻣ�ﺘ�� ﺑ�ﺎز�ﺪ‪ .‬ﺑﺮا� �ﺮ�� از ��ﺎر ر�� ﻣ�ﺗﻮا�ﯿﺪ از �ﻮ���ﺒ� اﺳﺘﻔﺎده ﮐ�ﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣ���‬

‫�� ﻣ��� در ��ﺮ ﺑ�ﯿﺮ�ﺪ‪ .‬دﺳﺘﻮر�ﺎ� ‪ c ،b ،a‬و ‪ d‬ﺑ�ﺗﺮﺗﯿ� ا�� ﻣ��� را ﺑ� ﺳ�ﺖ راﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺳ�ﺖ ��‪�� ،‬ﻮ و �ﺸﺖ ﻣ���ﺘﺎ��ﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل‬

‫• دﺳﺘﻮر ‪ ،a‬ﻣ��� ﺳ�ﺖ �� �ﺷ�� ز�ﺮ( را ﺑ� ﻣ��� ﺳ�ﺖ راﺳﺖ ﺗﺒﺪ�� ﻣ�ﮐ�ﺪ‪.‬‬

‫‪a‬‬
‫• دﺳﺘﻮر ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ‪ bc‬ﻣ��� ﺳ�ﺖ �� �ﺷ�� ز�ﺮ( را در دو ﻣﺮ��� ﺑ� ﻣ��� ﺳ�ﺖ راﺳﺖ‬
‫ﺗﺒﺪ�� ﻣ�ﮐ�ﺪ‪ .‬ﺗﻮ�� ﮐ�ﯿﺪ ﮐ� دﺳﺘﻮر�ﺎ� ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺑ�ﺗﺮﺗﯿ� از �� ﺑ� راﺳﺖ ��� ﻣ�ﮐ��ﺪ‪.‬‬

‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪83‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫• ���� �ﯾﺮ را در ��ﺮ ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮر ‪ ���� addb‬ﺑﺎ� را ��ﺎر ﺑﺎر �ﺮﮐﺖ ��د�ﺪ�‬

‫‪a‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪b‬‬

‫‪ .١‬در ���� �ﯾﺮ‪ ،‬دﺳﺘﻮرا� ‪ abcadb‬را ا�ﺮا و ���� �ﺮ �ﺮ��� را رﺳ� ﮐ�ﯿﺪ‪.‬‬

‫‪� ���� .٢‬ﯾﺮ را در ��ﺮ ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮا� ﺗﺒﺪﯾﻞ اﯾ� ���� ﺑ� �ﺮﯾ� ا� �����ﺎ� �ﯾﺮ‪ ،‬ﯾ� دﺳﺘﻮر ﺑﺮ��� ‪ c ،b ،a‬و ‪d‬‬
‫ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬

‫�ﯾﺎ �ﺎﺳ�� ﮐ� ﺑﺮا� �ﺮ ��ﻤﺖ ﯾﺎ�ﺘ�اﯾﺪ‪� ،‬ﺪا�ﻞ دﺳﺘﻮر�ﺎ� �ﻤ�� اﺳﺖ؟‬

‫‪ .٣‬در ��ﻞ �ﯾﺮ‪ ،‬ﺳ�� ﮐ�ﯿﺪ ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾ� دﺳﺘﻮرا� �ﻤ��‪ ���� ،‬ﺳﻤﺖ �� را ﺑ� ����‬
‫ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد؟‬

‫‪84‬‬
 ‫سطح و حجم‬

‫دو ﻣ��� دارﯾﻢ �ﻪ در ﻫ�ﯾ� ﺗ�ﺪاد� ﯾﺎ�ِ ��ﻣ� و�ﻮد دارد‪ .‬ا�� ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ دﺳﺘﻮرﻫﺎ�‬
‫‪ c ،b ،a‬و ‪ d‬ﯾﺎ ﺗ��ﯿﺒ� ا� آﻧﻬﺎ ﻣ��� او�� را ﺑﻪ ﻣ��� دوﻣ� ﺗﺒﺪﯾﻞ ��ﯿﻢ‪ ،‬آﻧ�ﺎ� ﻣ��ﻮﯾﯿﻢ‬
‫�ﯾﺎ�ﻫﺎ� ��ﻣ� ﻣ��� او�� ﺑﺎ �ﯾﺎ�ﻫﺎ� ��ﻣ� ﻣ��� دو�� ﻣﺸﺎﺑﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑ�ا� ﻣ�ﺎ�‪ ،‬در ��ﻞﻫﺎ� �ﯾ�‪ ،‬ﯾﺎ�ﻫﺎ� ��ﻣ� ﻣ��� �‪ (١‬ﺑﺎ ﯾﺎ�ﻫﺎ� ��ﻣ� ﻣ��� �‪(٢‬‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ� اﻣﺎ ﯾﺎ�ﻫﺎ� ��ﻣ� ﻣ��� �‪ (٣‬ﺑﺎ ﯾﺎ�ﻫﺎ� ��ﻣ� ﻣ��� �‪ (۴‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ad‬‬
‫(‪)1‬‬ ‫(‪)2‬‬ ‫(‪)3‬‬ ‫(‪)4‬‬
‫ﺗﻮ�ﻪ ��ﯿﺪ �ﻪ ﯾﺎ�ﻫﺎ� دو ﻣ��� �ﯾ� ﻧﯿ� �ﺑﺪو� ا��ا� ﻫﯿ� دﺳﺘﻮر�(‪ ،‬ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .۴‬در ��ﻞ �ﯾ�‪�� ،‬ﺖ ﻣ���ﻫﺎﯾ� را �ﻪ ﯾﺎ�ﻫﺎ� ��ﻣ� آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﯾ�ﺪﯾ��ﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸ�� ��ﯿﺪ‬
‫و دﺳﺘﻮرِ ﺗﺒﺪﯾﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻫﻢ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .۵‬در ��ﻞ �ﯾ� ﺳﻪ ﻧ��� ��ﻣ� رو� ﻣ���‪ ،‬ﯾ� ﺳ�� ﻣ��� را ﻣﺸ�� ��د�اﻧﺪ‪ .‬در ﻫ�ﯾ�‬

‫ا� ��ﻞﻫﺎ� �ﯾ� ﺳﻪ ﻧ��ﻪ ا� ﯾ� ﺳ�� ﻣ��� داد� �ﺪ� اﺳﺖ‪ .‬آ� ﺳ�� ﻣ��� را ﻣﺸ��‬
‫��ﯿﺪ‪ .‬آﯾﺎ ���� و�ﻮد دارد �ﻪ ﺑﯿ� ا� ﯾ� �ﻮا� دا�ﺘﻪ ﺑﺎ�ﺪ�‬

‫‪ .۶‬ﺳ�� ﻣ��� ﯾ� ﻣ��� ﻣ�ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻪ����‪� ،‬ﻬﺎر����‪ ������� ،‬ﯾﺎ ������ ﺑﺎ�ﺪ‪.‬‬
‫ﺑ�ا� ﻫ�ﯾ� ا� ﺳ�� ﻣ���ﻫﺎ� ﻣ��ﻮر‪ ،‬ﯾ� ��ﻞ رﺳﻢ ��ﯿﺪ‪.‬‬

‫‪85‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ ��� .٧‬ﻣ��� ﯾ� ﻣ��� �����ا�ﺪ ﻫ������ ﯾﺎ ﻫ������ ﺑﺎﺷﺪ� ﭼﺮا�‬

‫‪ .٨‬ﺑ� �� ﺷ�� �ﯾﺮ دﻗ� �ﻨﯿﺪ‪ .‬در ﻫﺮ �� ﺷ��� ��� ﻣ���� ﺑ� ﺷ�� ﭼﻬﺎر���� دﯾﺪ�‬
‫ﻣ�ﺷ�د‪ .‬ر��ﻫﺎی اﯾ� ��� ﻣ���ﻫﺎ روی ﯾﺎلﻫﺎی ﻗﺮﻣﺰ ﻫﺮ ﻣ��� ﻗﺮار دار�ﺪ‪ .‬آﯾﺎ‬
‫ﯾﺎلﻫﺎی ﻗﺮﻣﺰ ﻣ��� ��� ﭼ� ﺑﺎ ﯾﺎلﻫﺎی ﻗﺮﻣﺰ دو ﻣ��� دﯾ�ﺮ ﻣ�ﺎﺑ�ا�ﺪ�‬

‫‪ .٩‬دو ��� ﻣ��� ا� دو ﻣ��� را در ��ﺮ ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ �� ر��� اﯾ� دو ��� ﻣ��� روی ر���‬
‫ﻣ��� ��ﺎﺷﺪ‪ .‬ا�ﺮ ر��� اﯾ� دو ��� ﻣ��� روی ﯾﺎلﻫﺎی ﻣ�ﺎﺑ� دو ﻣ��� ﺑﺎﺷﻨﺪ� اﯾ�‬
‫دو ��� ﻣ��� را ﻣ�ﺎﺑ� ﻣ��ﺎﻣﯿ�‪.‬‬
‫اﻟﻒ( روی ﻣ��� �ﯾﺮ� ��� ﻣ���� ﻣ�ﺎﺑ� �� ��� ﻣ��� ﺑﺎ� ﻣ�ﺮ�� �ﻨﯿﺪ �� ر���‬
‫آن روی ﭼﻬﺎر ﯾﺎل ﻗﺮﻣﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ب( آﯾﺎ اﻣ�ﺎن دارد ��� ﻣ��� ﯾ� ﻣ��� ��� ا� ﻫﯿ� ر�� ﻣ��� �����رد�(‬
‫ﭼﻬﺎر���� ﺑﺎﺷﺪ وﻟ� ﻣ�ﺎﺑ� �اﻟﻒ� ��ﺎﺷﺪ�‬
‫ج( ﯾ� ﻣ��� ﭼﻨﺪ ��� ��� ﻣ��� �ﯿﺮﻣ�ﺎﺑ� دارد�‬

‫‪ƻƞŮǁƼ ͬDžŵdžƃŤDžǶ‬‬

‫‪ .١‬ﭼﺮا ��� ﻣ��� ﯾ� ﭼﻬﺎرو�ﻬ� ﻣﻨ��� �����ا�ﺪ ﯾ� ﻫ������ ﺑﺎﺷﺪ�‬

‫‪ .٢‬آﯾﺎ ��� ﻣ��� ﯾ� ﭼﻬﺎر و�ﻬ� ﻣﻨ��� ﻣ���ا�ﺪ ﻣﺮﺑ� ﺷ�� ﺷ�د� ا�ﺮ �ﺎ���ﺎن �ﺑ���‬
‫ا��� ﺑﺎ ﯾ� ﺷ�� آن را ��ﺎن دﻫﯿﺪ و ا�ﺮ �ﺎ���ﺎن ��ﯿﺮ� ا��� دﻟﯿ� ��د را ���ﯿ�‬
‫دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪86‬‬
 ‫سطح و حجم‬

‫‪��� �� .٣‬ر و��� ﻣﻨ��� دار��‪ .‬ﻣ��ﺑ� ��� ���� ���� ﻣﺸﺨﺺ �ﺪ� رو� ������ ���‬
‫ﺑﯿ���� ر��� �� ���ر و��� د��� �ﺪ�ا�ﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( �� ���ر و��� ﻣﻨ��� دار��‪ ����� .‬را رو� ������ �� ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ��������(‬
‫ﺑﯿ���� ر��� �� ﻣ��� ﺑ��ﻨﺪ‪.‬‬
‫ب( �� ﻣ��� دار��‪ ����� .‬رو� ������ �� ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ��������( ﺑﯿ���� ر���‬
‫�� ���ر و��� ﻣﻨ��� ﺑ��ﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻬﻮد ﻓﻀﺎﯾﯽ‬

‫‪ ���� .١‬ا� ������ ���� ����د� �� ﻣ��� را �ﺸ�� ﻣ�د�ﻨﺪ‪ .‬در �� ��� و�ﻪ���‬
‫روﺑﻪرو را دوﺑﻪدو ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ا�� ﺑ� ���� ا� ������ ��� �� ﻣ��� ﺑ������ ﺑ�ر����� ﻣ���� ��ﺪاد ���ﻪ���‬
‫�ﻪ و�ﻪ ﺑ� ر�� ﻣﺸ��� ��ﺪر ﻣ���د�‬

‫‪87‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪��������� .٣‬ﯿ� ر����ر� �� ���ر ���� ���ﯿ� �ﺪ� ﮐ�‬

‫�� ���� �� ���ر ���� ﮐ��� ﺳ���� �ﺪ � �ﺳ�‪.‬‬
‫ﺳ���� �� ��� ������� ر� �� ��ر ﮐ��� �ر ��� ����‬
‫�������ﻢ‪��� .‬ﮐ� ﮐ� �� �������� ﺳ�ﯿﺪ ﺳ���� �ﺪ� ر�‬
‫رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪��������� �� .۴‬ﯿ� �� ﺳ� ���� �� ر������ ����� ��� � ﺳ�� ﺳ���� �ﺪ� �ﺳ�‪ �� .‬ﮐﺪ��‬
‫�� ������� �� ���ر ���� ����� ���ﯿ� �ﺪ����ﺪ‪������ ���� ������� .‬ﯿ� ��� ر�ﺳ� ��‬
‫��� ر����ر�� ��� � ﺳ�� ر�ﺳ� ��� ���������ﯿ� ر� ���� �����ﻨﺪ‪�� ���� ��� .‬‬
‫���ﯿ� ����� ��ﺪ� �������‬

‫‪ ���� �� .۵‬ﮐ���� ر� ��� �������ﻢ‪ ���� ��� ������ ��� ��� .‬ر� ���� �����ﺪ‪��� .‬‬
‫����ﯿ���� �������ﻨﺪ� ��� ��� ���ﻨﺪ� ����� ����� ���� �� ��� ��� ر� رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ ���� ������� �� ��� .۶‬ر����ر� ر� �ر ���ﺪ�� ������� ���ﺪ����ﻢ‪.‬‬

‫ﮐﺪ����� �� �����ر��� ��� ��������ﺪ ����� ������ ��� ���� ���ﺪ�‬

‫‪88‬‬
 ‫سطح و حجم‬

‫‪ .٧‬ﻣ�ﻌﺒ� ﭼﻮﺑ� ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ ۵ × ۵ × ۵‬را ﺑﺎ ﺑﻪﻫﻢ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن ‪ ١٢۵‬ﻣ�ﻌ� واﺣﺪ درﺳﺖ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪.‬‬
‫ا� اﯾ� ﻣ�ﻌ� ﻃﻮر� ﻋ�ﺲ �ﺮﻓﺘﻪاﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾ� ﻣ�ﻌ�ﻫﺎ� واﺣﺪ دﯾﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ‬
‫ﻣ�ﻌ� واﺣﺪ در ﻋ�ﺲ دﯾﺪه ﻣ�ﺷﻮد�‬
‫‪ .٨‬ﺳﻌﯿﺪ ﺗﻌﺪاد �ﯾﺎد� ﻣ�ﻌ� رﻧ�� ‪ ١ × ١ × ١‬دارد‪ .‬او ﻣ�ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ا� ‪ ٢٧‬ﻣ�ﻌ�‬
‫ﮐﻮﭼ�‪ ،‬ﯾ� ﻣ�ﻌ� ‪ ٣ × ٣ × ٣‬ﺑﺴﺎ�د ﺑﻪﻃﻮر�ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﻣ�ﻌﺒ� ﮐﻪ ﺣﺪاﻗ� در ﯾ� ر��‬
‫ﻣﺸﺘﺮ�اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮﻧ� ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺳﻌﯿﺪ ﺣﺪاﻗ� ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﺪ رﻧ� ﻣ�ﻌ� داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ�‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﺣﺠﻢﻫﺎی ﻣﻨﺸﻮری‬

‫‪ .١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﺣﺠﻢ ﯾ� ﻣ�ﻌ� ﻣﺴﺘﻄﯿ� ﺑﺮاﺑﺮ ‪ V‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﺮﯾ� ا� ﺗ�ﯿﯿﺮا� �ﯾﺮ‪ ،‬ﺣﺠﻢ‬
‫ﻣ�ﻌ�ﻣﺴﺘﻄﯿ� ﺣﺎ�� را ﺑﺮﺣﺴ� ‪ V‬ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﻃﻮل ‪ ٣‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ب( ﻋﺮض ‪ ٢‬ﺑﺮاﺑﺮ و ارﺗﻔﺎع‪ ،‬ﺧُﻤﺲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪٨‬‬ ‫ج( ﻋﺮض ‪ ٣‬ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ‪ ۴‬ﺑﺮاﺑﺮ و ﻃﻮل‬
‫‪ .٢‬ﻃﻮل‪ ،‬ﻋﺮض و ارﺗﻔﺎع ﯾ� ﻣ�ﻌ�ﻣﺴﺘﻄﯿ� ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿ� ‪ ١٨ ،١۵‬و ‪ ٢١‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺠﻢ ﯾ� ﻣﻨﺸﻮر‬
‫ﺑﺎ ﺣﺠﻢ اﯾ� ﻣ�ﻌ�ﻣﺴﺘﻄﯿ� ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ا�ﺮ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻗﺎﻋﺪ� اﯾ� ﻣﻨﺸﻮر ‪ ٢١٠‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ارﺗﻔﺎع‬
‫ﻣﻨﺸﻮر را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﯾ� ﻗﻄﻌﻪ ﻓﻠﺰ را در ﻇﺮف آﺑ� ﺑﻪ ﺷ�� ﻣ�ﻌ�ﻣﺴﺘﻄﯿ� ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪ� ‪ ٣۶ × ۵٠‬اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻧﺪ و‬
‫ﮐﺎﻣ�� ﺑﻪ �ﯾﺮ آب رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ارﺗﻔﺎع آب ‪ ٠٫ ٨‬ﺑﺎﻻ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺠﻢ ﻗﻄﻌﻪ ﻓﻠﺰ را‬
‫ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .۴‬دو ﻇﺮف اﺳﺘﻮاﻧﻪا� ﻣﺮﺑﺎ� ﺗﻮ�ﻓﺮﻧ�� ﺳﺎﺧﺖ ﯾ� ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ در ﻗﻔﺴﻪﻫﺎ� ﯾ� ﻣ�ﺎ�ه ﻗﺮار‬
‫دارد‪ .‬ارﺗﻔﺎع ﻇﺮف ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ دو ﺑﺮاﺑﺮ ارﺗﻔﺎع ﻇﺮف ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ ﺷﻌﺎع ﻇﺮف ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻧﺼﻒ ﺷﻌﺎع‬
‫ﻇﺮف ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﯿﻤﺖ ﻇﺮف ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ‪ ٢٣‬ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن و ﻗﯿﻤﺖ ﻇﺮف ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ ‪ ۴٣‬ﻫﺰار‬
‫ﺗﻮﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺪا� را ﻣ�ﺧﺮﯾﺪ�‬

‫‪89‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .۵‬ﮐﺎﻇﻢآﻗﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﺗ�ش ﮐﺮد ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮای ﮐ�ﻨﺪن ﭼﺎه ﻣﺠﻮز ﺑ�ﯿﺮد‪ .‬او ﺑﻪد�ﯿﻞ وﺳﻮاس‬
‫روﺣ�اش‪ ،‬در ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی آب ﻗﻨﺎ� ﻣﺤﻞ‪� ،‬ﺒﺖ ﻧﺎ� ﻧﮑﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﮐﺎﻇﻢآﻗﺎ ﮐﻪ ﻧﻤ�ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫درﺧﺘﺎن ﺑﺎ�� ﺧ�� ﺷﻮد‪ ،‬ﺗ�ﻤﯿﻢ ﮔﺮ�ﺖ ﺑﺪون ﻣﺠﻮز ﭼﺎﻫ� در ﺑﺎ�� ﺣﻔﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬او‬
‫درﺑﺎر� ﻗﯿﻤﺖ ﮐﻨﺪن ﭼﺎه ﭼﯿﺰی ﻧﻤ�داﻧﺴﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﭼﻨﺪ �ﻣﻘ�ﻨ�� ‪ ١‬ﻫﺰﯾﻨﮥ ﺣﻔﺮ ﭼﺎه را‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻗﯿﻤﺘ� ﮐﻪ ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪ ١٠‬ﻣﺘﺮ اول‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﺘﺮ ‪ ١٠٠ ٠٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن‪ ١٠ ،‬ﻣﺘﺮ ﺑﻌﺪی ﻫﺮ ﻣﺘﺮ ‪ ١۵٠ ٠٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن‪ ١٠ ،‬ﻣﺘﺮ‬
‫ﺑﻌﺪی ﻫﺮ ﻣﺘﺮ ‪ ٢٠٠ ٠٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ١٠‬ﻣﺘﺮ ‪ ۵٠ ٠٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻪ دﺳﺘﻤﺰد‬
‫ا�ﺎ�ﻪ ﻣ�ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮐﺎﻇﻢآﻗﺎ ﺣﺪس زد ﮐﻪ اﯾﻦ ﭼﺎه در ﺣﺪود ﻋﻤﻖ ‪ ۶٠‬ﻣﺘﺮی ﺑﻪ آب ﻣ�رﺳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ‬
‫دﺳﺘﻤﺰد ﮐﻨﺪن ﭼﺎه را ﺑﺎ ﺧﻮدش ﺣﺴﺎب ﮐﺮد‪ ،‬ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪ و از ﻗﻨﺒﺮآﻗﺎ ﭼﺎهﮐﻦ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎغ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﮐﺎر را ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﮥ ‪ :١‬ﮐﺎﻇﻢآﻗﺎ �ﮑﺮ ﻣ�ﮐﺮد ﻗﯿﻤﺖ ﮐﻨﺪن ﭼﺎه ﭼﻘﺪر ﻣ�ﺷﻮد؟‬
‫ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﻗﻨﺒﺮآﻗﺎ ﭼﺎهﮐﻦ ﮐﺎرش را ﺷﺮوع ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﺎﻇﻢآﻗﺎ ﻫﺰﯾﻨﮥ ﺣﻤﻞ ﺧﺎکِ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‬
‫از ﭼﺎه را‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺷﻬﺮ ﺣﺴﺎب ﮐﺮد‪ .‬او ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﻄﺮ دﻫﺎﻧﮥ ﭼﺎه ‪ ٩٠‬ﺳﺎﻧﺘ�ﻣﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ و ارﺗﻔﺎع آن ﺣﺪاﮐﺜﺮ ‪ ۶٠‬ﻣﺘﺮ‪ .‬ﻋﺪد ﭘﯽ ﻫﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٣‬اﺳﺖ؛ ﻫﺮ ﮐﺎﻣﯿﻮن در ﻫﺮﺑﺎر‬
‫ﻣ�ﺗﻮاﻧﺪ ‪ ٣٫ ۵‬ﻣﺘﺮ ﻣ�ﻌ� ﺧﺎک �ﺎﺑﻪ�ﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬ا��ﺮ� راﻧﻨﺪه ﺑﺮای ﻫﺮﺑﺎر ﺣﻤﻞ ﺑﺎر ‪٧٠ ٠٠٠‬‬
‫ﺗﻮﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ‪.. . .‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﮥ ‪ :٢‬ﮐﺎﻇﻢآﻗﺎ �ﮑﺮ ﻣ�ﮐﺮد ﻫﺰﯾﻨﮥ ﺣﻤﻞ ﺧﺎکِ ﭼﺎه ﭼﻘﺪر ﻣ�ﺷﻮد؟‬
‫ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ روز ﮐﺎﻇﻢآﻗﺎ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﺧﺎک ﺑﯿﺮون آﻣﺪه از ﭼﺎه از آن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ او ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﮐﺮده ﺧﯿ�� ﺑﯿ�ﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻨﺒﺮ ﻣﻘﻨ� ﺑﺮای ﮐﺎﻇﻢآﻗﺎ ﺗﻮ�ﯿﺢ داد ﮐﻪ وﻗﺘ� ﺧﺎک از زﻣﯿﻦ‬
‫ﺑﯿﺮون ﻣ�آﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺠﻤ� ‪ ١٫ ٣‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣ�ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ�ﺧﺮه ﻗﻨﺒﺮ �ﻣﻘ�ﻨ�� در ﻋﻤﻖ ‪ ۶٠‬ﻣﺘﺮی ﺑﻪ آب رﺳﯿﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﮐﺎﻇﻢآﻗﺎ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ‪٢٠‬‬
‫ﻣﺘﺮ ﺑﯿ�ﺘﺮ ﺑ�ﻨﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﭼﺎه ﺧﯿ�� زود ﺧ�� ﻣ�ﺷﻮد‪ .‬و�� ﮐﺎﻇﻢآﻗﺎ ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﻨ� ﻣﺘﺮ دﯾ�ﻪ ﺑ�ﻦ و ﺗﻤﻮ���‪ .‬ﻗﻨﺒﺮآﻗﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ اﻧﺒﺎرش ﭼ�؟ ﭼﺎﻫ� ﮐﻪ اﻧﺒﺎر ﻧﺪاره‬
‫ﺧﯿ�� ﮐﻢ آﺑﻪ�� ﺳﺮاﻧﺠﺎ� ﺑﻌﺪ از ﮔﻔﺖوﮔﻮی ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬ﮐﺎﻇﻢآﻗﺎ ﻗﺒﻮل ﮐﺮد ﮐﻪ ﭼﺎﻫ� ﯾ�‬
‫اﻧﺒﺎر ﻣ�ﻌ�ﻣﺴﺘﻄﯿ�� ﺑﻪ ﻋﺮ�� ﻗﻄﺮ دﻫﺎﻧﮥ ﭼﺎه‪ ،‬ﻃﻮل ‪ ١٠‬ﻣﺘﺮ )ﻣﻮازی ﺑﺎ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ( و‬
‫ارﺗﻔﺎع ‪ ١٫ ۵‬ﻣﺘﺮ )ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ( داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﻨﺪن ﻫﺮ ﻣﺘﺮ ﻣ�ﻌ� اﻧﺒﺎر ﭼﺎه‬
‫‪ ٧۵٠ ٠٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﮥ ‪ :٣‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﺎﻇﻢآﻗﺎ ﺑﺮای ﺣﻔﺮ اﯾﻦ ﭼﺎه‪ ،‬ﭼﻘﺪر ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﺮد؟‬
‫ﺑﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ داﺳﺘﺎن واﻗﻌ� ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ از دو ﺳﺎل ﭼﺎه ﮐﺎﻇﻢآﻗﺎ ﺧ�� ﺷﺪ��‬

‫‪١‬ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧ� ﮐﻪ ﭼﺎه و ﻗﻨﺎ� ﻣ�ﮐ�ﻨﻨﺪ‪� ،‬ﻣﻘ�ﻨ�� ﻣ�ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪90‬‬
 ‫سطح و حجم‬

‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺟﺎﻧﺒﯽ و ﮐﻞ‬

‫‪ .١‬در ﯾ� ﺟ�ﺒ� ﻣ��ﺒﯽ ﺑ�ر�‪ ٨ ،‬ﻣ��� ﮐﻮ�� ﻗﺮار داد�اﯾ� ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ ﺟ�ﺒ� ﺑ�ر� �ﺮ ﺷﺪ�‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻒ ﺟ�ﺒ� ﺑ�ر� �ﻨﺪ ﻣ��� ﮐﻮ�� ﻗﺮار داد� ﺷﺪ� اﺳﺖ�‬
‫‪ .٢‬ﯾ� ﻣ��� ﺑﻪ ﻃﻮل ��� ‪ ١‬ﺳﺎﻧ��ﻣ�ﺮ را روی ﯾ� ﻣ��� دﯾ�ﺮ ﺑﻪ ﻃﻮل ��� ‪ ٣‬ﺳﺎﻧ��ﻣ�ﺮ‬
‫�ﺴﺒﺎﻧﺪ�اﯾ�‪ .‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﮐ� ﺷ�� ﺣﺎ��‪� ،‬ﻘﺪر اﺳﺖ�‬
‫‪ .٣‬ﯾ� ﻣ���ﻣﺴ��ﯿ�‪ ،‬از ﻫﺸﺖ ﻣ��� ﻫ�اﻧﺪاز� ﺗﺸ�ﯿ� ﺷﺪ� اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﻫ�� ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی ﻣ��ﻦ ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣ��� ﻣﺴ��ﯿ� را رﺳ� ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( اﮔﺮ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺟﺎﻧﺒﯽ ﻫﺮ ﻣ��� ‪ ٢۴‬ﺳﺎﻧ��ﻣ�ﺮ ﻣﺮﺑ� ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧ�ﺎ� ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺟﺎﻧﺒﯽ‬
‫ﻫﺮﯾ� از ﻣ���ﻣﺴ��ﯿ�ﻫﺎی رﺳ� ﺷﺪ� در ﻗﺴ�ﺖ �اﻟﻒ� را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .۴‬ﺷ�� زﯾﺮ ﯾ� ﻣﻨﺸﻮر را ﻧﺸﺎن ﻣ�دﻫﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻋﺪ�ﻫﺎی آن ذوزﻧﻘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻃﻮل ﻗﺎﻋﺪ�ﻫﺎی اﯾﻦ‬
‫ذوزﻧﻘﻪ ‪ ۴‬و ‪ ،٩‬و ﻃﻮل ﺳﺎقﻫﺎی آن ‪ ۵‬و ‪ ۶‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ BF = ١٢‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺟﺎﻧﺒﯽ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﺸﻮر را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪G‬‬

‫‪E‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪ .۵‬ﺷ�� زﯾﺮ ﯾ� ﻣﻨﺸﻮر ﺑﺎ ﻗﺎﻋﺪۀ �ﻨ����� اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﻮل ا��ع ﻗﺎﻋﺪۀ آن ‪ ٧ ،٧ ۵ ،٢‬و ‪٨ ١٢‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ارﺗﻔﺎع اﯾﻦ ﻣﻨﺸﻮر ‪ ٨‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺟﺎﻧﺒﯽ آن را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶‬ارﺗﻔﺎع ﻣﻨﺸﻮری را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺟﺎﻧﺒﯽ آن ‪ ١۴٣‬و ﻣﺤﯿﻂ ﻗﺎﻋﺪۀ آن ‪ ١٣‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪91‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .٧‬دو ﻏﻠﺘﮏ‪ ،‬اوﻟ� ﺑﺎ ﻣ�ﯿﻂ ‪ ٢۴‬و دوﻣ� ﺑﺎ ﻣ�ﯿﻂ ‪ ٣۶‬را در ﻧ�ﺮ ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬از اﯾﻦ دو ﻏﻠﺘﮏ‬
‫ﺑﺮای رﻧﮓ ﮐﺮدن اﺳﺘ�ﺎده ﻣ�ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ دو ﻏﻠﺘﮏ در ﻫﺮ دور ﯾ� ﺧﻂ ﺑﺎرﯾ� را رﻧﮓ ﻧ�ﺪه‬
‫ﺑﺎ�� ﻣ�ﮔ�ارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ در ﻏﻠﺘﮏ اول‪ ،‬رﻧﮓ آﺑﯽ‪ ،‬و در ﻏﻠﺘﮏ دوم رﻧﮓ زرد رﯾﺨﺘﻪاﻧﺪ؛ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻏﻠﺘﮏ‬
‫اول ﻣﺴﯿﺮی ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ١٨٠٠‬و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻏﻠﺘﮏ دوم روی ﻫﻤﺎن ﻣﺴﯿﺮ را رﻧﮓ زدهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻫﺮﺑﺎر‪ ،‬ﻫﻨ�ﺎم ﺷﺮو� ﺑﻪ رﻧﮓ ﮐﺮدن‪� ،‬ﺴﻤﺘ� از ﻏﻠﺘﮏ ﮐﻪ رﻧﮓ ﻧﻤ�ﮐﻨﺪ‪ ،‬روی زﻣﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫آﻧ�ﺎه ﺑﻪ �ﺮﺳ�ﻫﺎی زﯾﺮ �ﺎﺳ� دﻫﯿﺪ �ﻣ�داﻧﯿ� �ﺮﮐﯿ� رﻧﮓﻫﺎی آﺑﯽ و زرد‪ ،‬رﻧﮓ ﺳﺒﺰ‬
‫اﺳﺖ(‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﭼﻨﺪ ﺧﻂ در ﻣﺴﯿﺮ رﻧﮓ ﻧ�ﺪه ﺑﺎ�� ﻣ�ﻣﺎﻧﺪ؟‬
‫ب( ﭼﻨﺪ ﺧﻂ در ﻣﺴﯿﺮ ﺳﺒﺰ رﻧﮓ ﻧﯿﺴﺖ؟‬

‫ﺣﺠﻢ و ﺳﻄﺢ‬

‫‪ .١‬ﺣﺴﯿﻦ ‪ ۴٢‬ﻣ��� ﯾ�ﺴﺎن ﺑﻪ ﻃﻮل �ﻠ� ‪ ١‬ﺳﺎﻧﺘ�ﻣﺘﺮ دارد‪ .‬او ﺑﺎ اﺳﺘ�ﺎده از ﻫﻤ� اﯾﻦ‬
‫ﻣ���ﻫﺎ ﯾ� ﻣ���ﻣﺴﺘ�ﯿ� ﻣ�ﺳﺎزد ﮐﻪ ﻣ�ﯿﻂ �ﺎ�ﺪها� ‪ ١٨‬ﺳﺎﻧﺘ�ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ار��ﺎ�‬
‫ﻣ���ﻣﺴﺘ�ﯿﻠ� ﮐﻪ �ﻠ� ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫‪ .٢‬ﺷ�� زﯾﺮ از ﻣ���ﻫﺎی ﺑﻪ �ﻠ� ‪ ١‬درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪا�� ﭼﻨﺪ ﻣ��� دﯾ�ﺮ ﺑﻪ ﺷ��‬
‫ا�ﺎﻓﻪ ﮐﻨﯿ� �ﺎ ﯾ� ﻣ��� �ﻮ�ﺮ ﺑﺰر� ﺑﻪدﺳﺖ آﯾﺪ؟ �ﻣ���ﻫﺎی ﺷ�� را ﻧﻤ��ﻮاﻧﯿﺪ �ﺎﺑﻪ�ﺎ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬

‫‪ .٣‬ﯾ� ﻇﺮف ﻣ��� ﺷ�� ﺑﻪ �ﻠ� ‪ ٣٠‬ﺳﺎﻧﺘ�ﻣﺘﺮ �ﺮ از آب اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ وزن ﯾ� ﻟﯿﺘﺮ آب ﯾ�‬
‫ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وزن آب درون ﻇﺮف ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫‪92‬‬
 ‫سطح و حجم‬

‫‪ .۴‬ﯾ� ﺟﺴﻢ ﺳﻪﺑﻌﺪی ا� ��ﻌﺐ��ی واﺣﺪ ﺳ���ﻪ �ﺪ� اﺳﺖ‪�� .‬ﻞ��ی �ﯾﺮ‪ ،‬ﺑﻪ�ﺮ�ﯿﺐ ا�‬
‫راﺳﺖ ﺑﻪ ﭼ�‪��� ،‬ی ﺟﻠ�‪��� ،‬ی ﺑ�� و ���ی ﭼ� ‪ ،‬ا� اﯾﻦ ﺟﺴﻢ ﺳﻪﺑﻌﺪی را ���� ��د��ﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺠﻢ اﯾﻦ ﺟﺴﻢ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫‪ .۵‬در اﻟ��ی �ﯾﺮ‪� ،‬ﺮﯾ� ا� ��ﻞ��‪��� ،‬ی ﺟﻠ�‪ ،‬ﺑ�� و ﺳ�ﺖ راﺳﺖ ﯾ� ﺟﺴﻢ ﺳﻪﺑﻌﺪی‬
‫اﺳﺖ �ﻪ ا� ��ﻌﺐ��ی ﺑﻪ �ﻠ� واﺣﺪ درﺳﺖ �ﺪ� اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺴﻢ ﺳﻪﺑﻌﺪی )‪ (١‬را ‪‐١‬ﭘﻠﻪ‪،‬‬
‫ﺟﺴﻢ ﺳﻪﺑﻌﺪی )‪ (٢‬را ‪‐٢‬ﭘﻠﻪ‪ ،‬ﺟﺴﻢ ﺳﻪﺑﻌﺪی )‪ (٣‬را ‪‐٣‬ﭘﻠﻪ‪ . . . ،‬و ﺟﺴﻢ ﺳﻪﺑﻌﺪی )‪(n‬‬
‫را ‪‐n‬ﭘﻠﻪ �����ﯿﻢ‪.‬‬

‫��ﻞ ‪١‬‬ ‫��ﻞ ‪٢‬‬ ‫��ﻞ ‪٣‬‬

‫اﻟﻒ( ﺣﺠﻢ ‪‐۴‬ﭘﻠﻪ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫ب( ﺑﻪ ‪‐۵‬ﭘﻠﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﭼ�ﺪ ��ﻌﺐ واﺣﺪ ﺑ�ﺴ���ﯿﻢ �� ��ﻞ ﺣ��ﻞ ﯾ� ��ﻌﺐ ��د؟‬
‫ج( ﺣﺠﻢ ��ﻞ ﭼ�ﺪ� ‪���� ۵۶‬د؟‬
‫د( ﺣﺠﻢ ‪‐١٠‬ﭘﻠﻪ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫ھ( ﺣﺠﻢ ‪‐n‬ﭘﻠﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ‪ n‬ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫‪ .۶‬دو ﺟﺴﻢ ﺳﻪﺑﻌﺪی ﺑ� ر����ی ﺳﻔﯿﺪ و ��ر�� دارﯾﻢ �ﻪ �ﺮﯾ� ا� ��ﻌﺐ��ی ﺑﻪ ���‬
‫واﺣﺪ ���ﯿﻞ �ﺪ�ا�ﺪ‪ .‬در �ﯾﺮ‪�� ،‬ﻞ ﺳ�ﺖ ﭼ� ���ی ﺑ�� و روﺑﻪروی ﺟﺴﻢ ��ر�� و‬
‫��ﻞ ﺳ�ﺖ راﺳﺖ ���ی ﺑ�� و روﺑﻪروی ﺟﺴﻢ ﺳﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﺣﺠﻢ ﺟﺴﻢ ﺳﻔﯿﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫ب( ﺣﺠﻢ ﺟﺴﻢ ��ر�� ﺣﺪا��ﺮ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫‪93‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .٧‬در ��ﻞ ���� ﻫ� ﻣ�ﺑ� �ﻮﭼ�� �� واﺣﺪ ﻣﺴﺎﺣﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬

‫ﺣ�� ��ﻞ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه ا� دوران ﭼ�ﺪ���� ﺑﺎﻻ�‬

‫اﻟﻒ( ﺣﻮل ﺧﻂ ‪ AB‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫ب( ﺣﻮل ﺧﻂ ‪ CD‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫‪ .٨‬در ��ﻞ ���� ﻫ� ﻣ�ﺑ� �ﻮﭼ�� �� واﺣﺪ ﻣﺴﺎﺣﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺣ�� ��ﻞ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه ا�‬
‫دوران ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ‪:ABCD‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪G‬‬ ‫ﺣﻮل ‪ AB‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫ﺣﻮل ‪ EF‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬ ‫ب(‬
‫ﺣﻮل ‪ GH‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬ ‫ج(‬
‫اﻋﺪاد ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎی ﺑﺎﻻ‬ ‫د(‬
‫را ﺑﺎ ��ﺪ��� ﻣﻘﺎ�ﺴﻪ ��ﯿﺪ‪ .‬ﭼﻪ �ﺘﯿ�ﻪای‬
‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪H‬‬
‫ﻣ��ﯿ��ﺪ؟‬
‫‪�� .٩‬ﻞ ��� �� ﻣ��� روﺑﯿ� ‪ ٣ × ٣ × ٣ ١‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١‬ا�� ﻣ��� را �ار�ﻮ روﺑﯿ�� �‪ (Erno Rubik‬در ﺳﺎل ‪ ١٩٧۴‬ﻣﯿ�دی ��اﺣ� ��ده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪94‬‬
 ‫سطح و حجم‬

‫اﻟﻒ( ﭼﻨﺪ ﻣ��� ‪ ١ × ١ × ١‬در ﻣ��� روﺑ�� ‪ ٣ × ٣ × ٣‬وﺟﻮد دارد؟‬

‫ب( در اﯾ� روﺑ�� ﭼﻨﺪ ﻣ��� ‪ ١ × ١ × ١‬ﺳ� وﺟ� �� ر��� اﺳﺖ؟ ﭼﻨﺪ ﻣ��� از ���ﺎ‬
‫دو وﺟ� �� ر��� �ﺪ� اﺳﺖ؟ ﭼﻨﺪ ﻣ��� از ���ﺎ �ﻨ�ﺎ ﯾ� وﺟ� �� ر��� �ﺪ� اﺳﺖ؟‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣ��� از ���ﺎ ا��� ر��� ��ﺪ�ا�ﺪ؟‬
‫ج( �ﯾﺎ در روﺑ�� ﺑﺎﻻ ﻣ���� ﻫﺴﺖ �� ﺑ�� از ﺳ� ���� ر��� ﺑﺎ�ﺪ؟‬
‫د( ﻣ���ﻫﺎﯾ� �� ر��� ����ﻮ�ﺪ‪ ،‬ﻣ���ﻫﺎ� ﭘﻨ�ﺎ��ا�ﺪ �� رو� ﺳ�� �ﺎﻫﺮ ����ﻮ�ﺪ‪.‬‬
‫��ﺪاد اﯾ� ﻣ���ﻫﺎ� ﭘﻨ�ﺎ�� در ﯾ� ﻣ��� روﺑ�� ﺑ� اﺑ�ﺎد ‪ ۴ × ۴ × ۴‬ﭼﻨﺪ ﻋﺪد‬
‫اﺳﺖ؟‬
‫ھ( ��ﺪاد ﻣ���ﻫﺎ� ﭘﻨ�ﺎ�� در ﯾ� ﻣ��� )ﻣ��� ﻣﺴ����( روﺑ�� ﺑ� اﺑ�ﺎد ‪d×e×f‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﻋﺪد اﺳﺖ؟‬
‫و( در ﯾ� ﻣ��� روﺑ�� ﺑ� اﺑ�ﺎد ‪�� ،a × b × c‬ﻒ ﻣ���ﻫﺎ ﭘﻨ�ﺎ�� ﻫﺴ�ﻨﺪ‪ b ،a .‬و‬
‫‪ c‬ﭼ� اﻋﺪاد� ﻣ��ﻮا�ﻨﺪ ﺑﺎ�ﻨﺪ؟‬

‫‪ .١٠‬ﭘﻨﺞ ﻣﻮﺟﻮد ‪��۴‬ﻮ��ا� دارﯾ� )���ﻫﺎ� زﯾﺮ( �� ﻫﺮﯾ� از ‪ ۴‬ﻣﺮﺑ� وا�ﺪ ����� �ﺪ�ا�ﺪ‪.‬‬

‫�ﯾﺎ ﻣ��ﻮ��ﺪ ﺑﺎ ﭼﺴ�ﺎ�ﺪ� اﯾ� ‪��۴‬ﻮ��ا�ﻫﺎ ﺑ� ﯾ�ﺪﯾ�ﺮ ﻣﺴ����� ‪ ۴ × ۵‬ﺑﺴﺎزﯾﺪ؟ )اﮔﺮ ﻻزم‬
‫�ﺪ ﻣ��ﻮا��ﺪ ‪��۴‬ﻮ��ا�ﻫﺎ را دورا� ﯾﺎ ﺑﺎز�ﺎب دﻫ�ﺪ‪ ،‬وﻟ� ﻣ�ﺎز ﺑ� ﺑﺮﯾﺪ� ���ﺎ ��ﺴ��ﺪ(‪.‬‬
‫‪ .١١‬ﻫﻔﺖ ﻣﻮﺟﻮد ‪�۴‬ﻣ���� دارﯾ��‬

‫�ﯾﺎ ﻣ��ﻮا��ﺪ ﺑﺎ ﭼﺴ�ﺎ�ﺪ� اﯾ� ﻣﻮﺟﻮدا� ﺑ�ﯾ�ﺪﯾ�ﺮ ﯾ� ﻣ���ﻣﺴ���� ‪ ٢×٢×٧‬ﺑﺴﺎزﯾﺪ؟ ‪١‬‬

‫‪١‬‬
‫‪M. Erickson, Aha! Solutions, MathematicalAssociationofAmerica, 2008, Page 102.‬‬

‫‪95‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ƻƞŮǁƼ ͬDžŵdž ǂſƅţdžſĹƻŶŹ ŬŽŤƉ ǂŤȡƃŤȔ‬‬

‫��ﻞ ��� ﮔﺴ��د� �� دو��د� وﺟ�� �ﻨ��� ر� ���� ��د�ﺪ‪ ��� .‬ﮔﺴ��د� ر� �� ����د ��ر���‬
‫رو� �� ��ﻮ�� ‪ A٣‬ر�� ﮐﻨﯿﺪ ���ﻮر�ﮐ� و��� ����� �� ر� �����ﺪ� ��ﺪ�ﻞ �� �� دو��د� وﺟ��‬
‫�ﻨ��� �� �ﯿ����� ��� ���� �ﻮد‪��� .‬ﻮ��ﯿﺪ رو� �� وﺟ� ��� ���� ��ﻮ�� �� ��� �� ���‬
‫ر� �ﻨﻮ�ﺴﯿﺪ و ����� �� �� �����د� ﮐﻨﯿﺪ� ‪١‬‬

‫‪١‬دو��د� وﺟ�� �ﻨ��� ��� �� ����� ����ﻮ�� ��ﺖ‪�� ���� .‬ﻨ��� �ﯿ��� �� ��� �ﺟﺴ��� ������ ����ﻮ��� ر�‬
‫در ﮔﻮﮔﻞ ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪96‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﻮان‬

‫‪ .١‬در ﯾ� ﻣﺪرﺳﻪ‪ ٣ ،‬ﭘﺎﯾﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﺮ ﭘﺎﯾﻪ ‪ ٣‬ﮐﻼس دارد‪ .‬در ﻫﺮ ﮐﻼس ‪ ٣‬ردﯾﻒ ﻧﯿ��ﺖ‬
‫ﭼﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ردﯾﻒ‪ ٣ ،‬ﻧﯿ��ﺖ �ﺮار دارد‪ .‬روی ﻫﺮ ﻧﯿ��ﺖ ‪ ٣‬داﻧﺶآﻣﻮز‬
‫ﻣ�ﻧ�ﯿﻨﺪ‪ .‬ا�ﺮ ﻫﺮ داﻧﺶآﻣﻮز‪٣ ،‬ﺑﺎر در روز آب ﺑﻨﻮﺷﺪ و ﻫﺮﺑﺎر ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ‪ ٣‬ﻓﻨﺠﺎن‪ ،‬آب ﻫﺪر‬
‫ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬داﻧﺶآﻣﻮزان اﯾﻦ ﻣﺪرﺳﻪ در ‪ ٣‬روز‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻓﻨﺠﺎن آب اﺳﺮا� ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ؟ در ‪ ٢٧‬روز‬
‫ﭼﻄﻮر؟‬
‫‪ .٢‬ﺑﻪ ﺷ��ﻫﺎی زﯾﺮ �ﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻫ�ﺎن�ﻮر ﮐﻪ ﻣ�ﺑﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬در �ﺷ�� ‪ «١‬ﯾ�‬
‫ﻣﺜﻠﺚ ﮐﻮﭼ�‪ ،‬در �ﺷ�� ‪ «٢‬ﭼﻬﺎر ﻣﺜﻠﺚ‬
‫ﮐﻮﭼ� و در �ﺷ�� ‪ «٣‬ﻧ�ﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﮐﻮﭼ�‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫�ﺎﻧﻮن اﯾﻦ اﻟ�ﻮ را ﮐ�ﻒ ﮐﻨﯿﺪ و ﺳ�� ﺑﻪ‬
‫ﺷ�� ‪١‬‬ ‫ﺷ�� ‪٢‬‬ ‫ﺷ�� ‪٣‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی زﯾﺮ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( �ﺷ�� ‪ «۴‬و �ﺷ�� ‪ «۵‬را رﺳ� ﮐﻨﯿﺪ و ��ﺪاد ﻣﺜﻠﺚﻫﺎی ﮐﻮﭼ� ﻫﺮ ﺷ�� را ﺑ��ﺎرﯾﺪ‪.‬‬
‫ب( در ﺷ�� دﻫ� ﭼﻨﺪ ﻣﺜﻠﺚ ﮐﻮﭼ� وﺟﻮد دارد؟‬

‫‪ .٣‬اﻟ�ﻮی روﺑﻪرو را ﺑﻪ د�ﺖ ﺑ�ﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( در �ﺷ�� ‪ ،«١‬ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺑﻊ ﺳﯿﺎه ﻫﺴﺖ؟‬
‫ب( در �ﺷ�� ‪ ،«٢‬ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺑﻊ ﺳﯿﺎه ﻫﺴﺖ؟‬
‫ج( در �ﺷ�� ‪ ،«٣‬ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺑﻊ ﺳﯿﺎه ﻫﺴﺖ؟‬
‫ﺷ�� ‪١‬‬ ‫ﺷ�� ‪٢‬‬ ‫ﺷ�� ‪٣‬‬
‫د( در �ﺷ�� ‪ ،«٢٠‬ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺑﻊ ﺳﯿﺎه ﻫﺴﺖ؟‬

‫‪ .۴‬ﺷ��ﻫﺎی زﯾﺮ‪ ،‬ﯾ� اﻟ�ﻮی ﭼﻮبﮐ�ﺮﯾ�� را ﻧ�ﺎن ﻣ�دﻫﺪ‪.‬‬

‫(‪)1‬‬ ‫(‪)2‬‬ ‫(‪)3‬‬

‫‪98‬‬
 ‫توان و جذر‬

‫اﻟﻒ( ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ�ﺑﻪ �ﻮب�ﮐﺒﺮﯾﺖ�ﻫﺎ� ﺷ���ﻫﺎ� )‪ (٢) ،(١‬و )‪ ،(٣‬ﺷ�� )‪ (۴‬و ﺷ�� )‪ (۵‬را‬
‫رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺗﻌﺪاد �ﻮب�ﮐﺒﺮﯾﺖ�ﻫﺎ� ﺷ�� ‪n‬ا�� اﯾﻦ اﻟ�ﻮ را ﺑﺮﺣ�� ‪ n‬ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫ج( ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ�ﺑﻪ راﺑ�ﻪ�ا� ﮐﻪ در ��ﻤﺖ �ﺒ� ﺑﻪ�دﺳﺖ آوردﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد �ﻮب�ﮐﺒﺮﯾﺖ�ﻫﺎ� ﺷ��‬
‫)‪ (٢٠‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .۵‬در اﻟ�ﻮ� زﯾﺮ‪ ،‬ﻫﺮﯾ� از ﺷ���ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﺎ� ﺟﻠﻮ‪ ،‬ﺑﺎ� و �� ﯾ� ﺟ�ﻢ ﺳﻪ�ﺑﻌﺪ� اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﻣ�ﻌ��ﻫﺎ� �ﻮرﺗ��رﻧ�� ﺑﻪ�ﺿﻠ� واﺣﺪ ﺳﺎ�ﺘﻪ ﺷﺪ� اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷ�� ‪١‬‬ ‫ﺷ�� ‪٢‬‬ ‫ﺷ�� ‪٣‬‬

‫اﻟﻒ( ﺷ�� ��ﺎر� ﺣﺪا�� از �ﻨﺪ ﻣ�ﻌ� �ﻮرﺗ� ﺗﺸ�ﯿ� ﺷﺪ� اﺳﺖ؟‬
‫ب( ﺷ�� �ﻨ�ﻢ ﺣﺪاﮐ�ﺮ از �ﻨﺪ ﻣ�ﻌ� �ﻮرﺗ� ﺗﺸ�ﯿ� ﺷﺪ� اﺳﺖ؟‬
‫ج( ﺣﺪاﮐ�ﺮ ﺣ�ﻢ ﺷ�� ‪n‬ا�� را ﺑﻪ��ﻮر� ﯾ� �ﺒﺎر� ﺟﺒﺮ� ﺑﻨﻮﯾ�ﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .۶‬ﮐﺎ��� را ﻫﺮﺑﺎر از وﺳﻂ ﺗﺎ ﻣ��زﻧﯿﻢ‪ .‬ا�ﺮ ﻣ�ﺎﺣﺖ ﮐﺎ�� ا�ﻠ� ﯾ� ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑ� ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣ�ﺎﺣﺖ ﺷ�� ﺑﻪ�دﺳﺖ آﻣﺪ� ﺑﻌﺪ از ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺗﺎ‪�� ،‬ﺪر اﺳﺖ؟‬
‫‪ .٧‬اﻟﻒ( ا�ﺮ ﯾ� ﮐﺎ�� ﻣﺮﺑﻌ� ﺷ�� ﺑﻪ ﻃﻮل ﺿﻠ� ﯾ� ﻣﺘﺮ و ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪ ٠٫ ١‬ﻣﯿﻠ��ﻣﺘﺮ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ و آن را در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از وﺳﻂ ﺗﺎ ﺑﺰﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻫﺸﺘﻤﯿﻦ ﺗﺎ‪ ،‬ﻃﻮل و ﺿﺨﺎﻣﺖ‬
‫آن ��ﺪر ﻣ��ﺷﻮد؟‬
‫ب( ﯾ� ﮐﺎ�� ﺑﺮدارﯾﺪ و آن را در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از وﺳﻂ ﺗﺎ ﺑﺰﻧﯿﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﻣ��ﺗﻮاﻧﯿﺪ از ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﻫﻔﺘﻢ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺑﺮوﯾﺪ؟‬

‫‪99‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ƃţſƾţLJŭ ūƃŤŨơ ͷɓ ȺŨƉŤźƼ‬‬

‫‪ .١‬در ﻫﺮ ﯾ� از ﻗ��ﺖﻫﺎی زﯾﺮ‪ ،‬اﺑ�ﺪا �ﺎﯾ� ﻫﺮ ��ان را ���� ��ﯿﺪ‪ .‬ﺳ�� ﺣﺎﺻﻞ ﻫﺮ‬
‫ﻋﺒﺎرت را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪:‬‬
‫)اﻟﻒ‬ ‫‪٢۶ × ٣۵ × ٧۴‬‬ ‫)ب‬ ‫‪۵ × ٣۴‬‬
‫)ج‬ ‫‪−٣۴‬‬ ‫)د‬ ‫‪٨ − ٣۴ − (۴ × ۵)٢‬‬
‫)ھ‬ ‫‪٣ × ١٠١٢‬‬ ‫)و‬ ‫‪٠٧ × ٧٠ − ۴٠‬‬
‫)ز‬ ‫‪−۴۵‬‬ ‫×‬ ‫‪(−۵)۴‬‬ ‫)ح‬ ‫‪١١ − ١٠٣ × ٣۴ + (٢۵ + ٣)٢‬‬
‫‪ .٢‬ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺒﺎرتﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪:‬‬
‫)اﻟﻒ‬ ‫‪٣٢ × ٢٣ ÷ ۶ − ١٧‬‬ ‫)ب‬ ‫‪۴٢ − ٣ × ٢٢‬‬
‫)ج‬ ‫‪١٩ − (٣٢ + ۴) + ۶‬‬ ‫)د‬ ‫‪٣ × ۶٢ + ۴‬‬
‫)ھ‬ ‫‪١٢ −‬‬ ‫‪(۴٣‬‬ ‫‪÷ ٨) + ١‬‬ ‫)و‬ ‫‪١۵ − ٢٣ ÷ ۴‬‬
‫)ز‬ ‫‪۵٣ + ۵٣ + ۵٣‬‬ ‫)ح‬ ‫‪٧٢ + ٧٢‬‬
‫)ط‬ ‫) ‪٣ × (١٣ + ٧) ÷ (١٠ − ۴٢‬‬ ‫)ی‬ ‫‪(−۵ × ۴)٢ ÷ ۴٢ × (−٣)٢‬‬
‫)ک‬ ‫‪۵٢ − (٣٢ − ١٣ ) × ٢۴ ÷ ۴٢‬‬ ‫)ل‬ ‫‪(٧٢ − ۵٢ )(۶ × ٣٢ + ۴) × ٢٠‬‬
‫)م‬ ‫‪(۵٣‬‬ ‫× )‪÷ ٢۵‬‬ ‫‪(٢٣‬‬ ‫‪+‬‬ ‫) ‪٢٣‬‬ ‫÷‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫)ن‬ ‫‪۵٢ − (٣٢ − ١٣ ) × ٢٢ ÷ ۴٢‬‬
‫)س‬ ‫‪(−٧ × ٢۴ ) ÷ ٢۴ × (−۴)٢‬‬ ‫)ع‬ ‫‪(٣۵ − ۵٣ )(٢٣ − ٣٢ ) ÷ ٢٢‬‬
‫‪ .٣‬دا�ﻞ ﻫﺮﯾ� از داﯾﺮ�ﻫﺎی زﯾﺮ‪ ،‬ﻋ��ﺖ »<«‪ «=» ،‬ﯾﺎ »>« ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪:‬‬
‫‪) ٣۵ ⃝ ۵٣‬اﻟﻒ‬ ‫‪) ٢ × ١٠ ⃝ ٢١٠‬ب‬
‫‪) ٢ × ٢ ⃝ ٢٢‬ج‬ ‫‪) ۴٣ + ۴٢ ⃝ ۴۵‬د‬
‫‪( )٢‬‬ ‫‪( )٧‬‬ ‫‪( )٣‬‬
‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١٣‬‬
‫)ھ‬ ‫⃝‬ ‫)و‬ ‫⃝‬
‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٣‬‬
‫)ز‬ ‫‪٢١٠ + ٢١٠ ⃝ ٢١١‬‬ ‫‪) (−١)٢٠ ⃝ −١١٠٠‬ل‬
‫)ح‬ ‫‪٠١٠٠‬‬ ‫⃝‬ ‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪) ١ × ٢۵ ⃝ ١٢۵‬ط‬
‫)ی‬ ‫‪−٣۴‬‬ ‫‪⃝ (−٣)۴‬‬ ‫‪) −٣۵ ⃝ (−٣)۵‬ک‬
‫)م‬ ‫‪١ ÷ ٢ × ٢ × ٢ ⃝ ١ ÷ ٢٣‬‬

‫‪100‬‬
 ‫توان و جذر‬

‫ﺳﺎده ﮐﺮدن ﻋﺒﺎرتﻫﺎی ﺗﻮاندار‬

‫‪ .١‬ﮐﺪام ﺷﯿﻮۀ ﻧﻤﺎﯾﺶ را ﺑﺮای ﻋﺪد ‪ ١, ٠٠٠, ٠٠٠, ٠٠٠, ٠٠٠, ٠٠٠, ٠٠٠, ٠٠٠‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣ�ﭘﺴﻨﺪﯾﺪ؟‬
‫‪) ١٠‬اﻟﻒ‬
‫‬
‫× ‪× ١٠‬‬
‫‬
‫‪· · · × ١٠‬‬ ‫‪) ١٠٢١‬ب‬
‫‪ ٢١‬ﺑﺎر‬
‫‪) ١, ٠٠٠, ٠٠٠, ٠٠٠, ٠٠٠, ٠٠٠, ٠٠٠, ٠٠٠‬ج‬
‫‪ .٢‬ﮐﺪام ﻧﻤﺎﯾﺶ را ﺑﺮای ﺗﺠﺰﯾﮥ ﻋﺪد ‪ ١٩١۴۴٢٢٣۴٣٧۵‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣ�ﭘﺴﻨﺪﯾﺪ؟‬
‫‪) ۵ × ۵ × ۵ × ۵ × ۵ × ۵ × ٣ × ٣ × ٣ × ٣ × ٣ × ٣ × ٧ × ٧ × ٧ × ٧ × ٧‬اﻟﻒ‬
‫‪) ۵٣ × ٣١ × ٧٣ × ٧٢ × ٣۵ × ۵٣‬ب‬ ‫‪) ۵۶ × ١ × ٣۶ × ١ × ٧۵‬ج‬
‫‪) ۵ × ٣ × ٧‬د‬
‫‪۶‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪) ١۵۶ × ٧۵‬ھ‬
‫‪ .٣‬اﻟﻒ( در راﯾﺎﻧﻪ‪ ١ ،‬ﺑﺎﯾﺖ ‪ ٨‬ﺑﯿﺖ اﺳﺖ‪ ٢١٠ .‬ﺑﺎﯾﺖ‪ ١ ،‬ﮐﯿﻠﻮﺑﺎﯾﺖ‪ ٢١٠ ،‬ﮐﯿﻠﻮﺑﺎﯾﺖ ‪ ١‬ﻣ�ﺎﺑﺎﯾﺖ‪،‬‬
‫‪ ٢١٠‬ﻣ�ﺎﺑﺎﯾﺖ ‪� ١‬ﯿ�ﺎﺑﺎﯾﺖ و ‪� ٢١٠‬ﯿ�ﺎﺑﺎﯾﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ١‬ﺗﺮاﺑﺎﯾﺖ اﺳﺖ‪ .‬ا�ﺮ ﺑ�ﺮﺳﻨﺪ ﯾ�‬
‫ﺗﺮاﺑﺎﯾﺖ ﭼﻨﺪ ﺑﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﮐﺪام ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ اﺳﺖ؟‬
‫‪• ٨٧٩۶٠٩٣٠٢٢٢٠٨‬‬ ‫‪• ١ × ٢١٠ × ٢١٠ × ٢١٠ × ٢١٠ × ٨‬‬
‫‪ ۴٣‬ﺑﺎر‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫•‬ ‫‪٢۴٣‬‬ ‫‪• ٢ × ··· × ٢‬‬
‫ب( ﺳﻪ �ﺰار ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺑﺰر�ﺗﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺗ�ﺪاد ﺑﯿﺖ�ﺎی ﯾ� ﺗﺮاﺑﺎﯾﺖ؟‬
‫‪� .۴‬ﺮوﺷﻨﺪ�ای ﻣ�ﺧﻮا�ﺪ ﻋﺪد ‪ ١٢٣۶٠١٩٢١٧٨٩٧۵۴٩٢١۶٣۶۵٢۶۴٩‬را ﺑﻔﺮوﺷﺪ! ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﮐﺪام ﻧﻤﺎﯾﺶ زﯾﺮ‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪار ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد؟!‬
‫‪• ٣٢٣١٠‬‬ ‫‪• ١٧١٠ × ١٩١٠‬‬
‫‪ .۵‬ﺣﺎﺻﻞ ﻋ�ﺎرت�ﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪﺻﻮرت ﯾ� ﻋﺪد ﺗﻮاندار ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ�‬
‫)اﻟﻒ‬ ‫‪١٠٠٠٠ × ١٠٠‬‬ ‫)ب‬ ‫‪( ١۵ )٧ × (٠٫ ٢)۴‬‬
‫)ج‬ ‫‪٧ ۵‬‬
‫‪( ٢٠‬‬ ‫‪) × (٠٫ ٣۵)١١‬‬ ‫)د‬ ‫× ‪( ٣۵ )١٠ × (٠٫ ۶)٣‬‬ ‫‪١٢‬‬
‫‪٢٠‬‬
‫)ھ‬ ‫‪٢ × ٢٢ × ٢٣ × · · · × ٢١٠‬‬ ‫)و‬ ‫‪٣۵ × ٣۶ × ٣٧ × · · · × ٣٢٠‬‬
‫)ز‬ ‫‪٢۵‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪٢۵‬‬ ‫)ح‬ ‫‪٣٢ + ٣٢ + ٣٢‬‬
‫‪ .۶‬ﻋﺪد ‪ ۵١٨‬را ﺑﻪﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻞﺿﺮبِ‬
‫اﻟﻒ( دو ﻋﺪد ﺗﻮاندار ﻣﺴﺎوی ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺳﻪ ﻋﺪد ﺗﻮاندار ﻣﺴﺎوی ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .٧‬ﻋﺪد ‪ ٧٧٧‬را ﺑﻪﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ‪ ٧‬ﻋﺪد ﺗﻮاندار ﻣﺴﺎوی ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫‪101‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .٨‬ﻫﺮ دﺳ�ﻪ از ﻋﺪدﻫﺎی زﯾﺮ را از �ﻮﭼ� ﺑﻪ ﺑ�ر� �ﺮﺗ� �ﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪) ٢۴ , ٣۴ , ۴٢ , ۵٣ , ٩٢‬اﻟﻒ‬ ‫‪) ٢٣ , ٣٣ , ۴٢ , ۵٢ , ۶٢‬ب‬
‫‪) ٢٢ × ٣۵ , ۵ × ٣۵ , ۵٢ × ٣۴‬ج‬ ‫‪) ٢۵ × ١٧, ٣۵ × ١٧, ۵٣ × ١٧‬د‬
‫‪( )٨‬‬ ‫‪( )١٠‬‬ ‫‪( )١٠‬‬ ‫‪( )١٠‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪٢٨ ٢‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬
‫)ھ‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)و‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪٣‬‬ ‫‪٣ ٣٨‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۵‬‬
‫‪( )٧ ( )۵ ( )٨ ( )۴‬‬
‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬
‫)ز‬ ‫×‬ ‫‪,‬‬ ‫×‬ ‫‪) ٣٢٠ , ٢٣ × ٣١٨ , ۵٣ × ٣١۶‬ح‬
‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪( )٧ ( )۵ ( )٨ ( )۵‬‬
‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬
‫)ط‬ ‫×‬ ‫‪,‬‬ ‫×‬ ‫‪) ٢١٠ , ٣ × ٢٩ , ۴٢ × ٢٨‬ی‬
‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪( )٢٣‬‬ ‫‪( )٣‬‬
‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬
‫)ک‬ ‫× ‪۵٢١ , ۵٢٣‬‬ ‫× ‪, ۵٢٣‬‬
‫‪۵‬‬ ‫‪۵‬‬

‫‪ͬƹɔƽȕŭ ɑŤDŽƿɓƄƽŭ‬‬

‫‪ .١‬ﻫﺮﯾ� از ﻋﺪدﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻞﺿﺮﺑﯽ از اﻋﺪاد اول ﺗﻮاندار ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ‬ ‫‪۵۴‬‬ ‫)ب‬ ‫‪٧٢‬‬ ‫)ج‬ ‫‪٩۶‬‬ ‫‪) ٩٨‬د‬
‫)ھ‬ ‫‪١٢٨‬‬ ‫)و‬ ‫‪٨٠٨‬‬ ‫)ز‬ ‫‪٢۵٠٠‬‬ ‫‪) ١٠۵٠٠٠‬ح‬
‫)ط‬ ‫‪١٠٠١‬‬ ‫)ی‬ ‫‪٧٢ × ۵٧‬‬ ‫)ک‬ ‫‪٣۵ × ۴٩‬‬ ‫‪) ٣۶ × ٨٨‬ل‬
‫)م‬ ‫‪۵١ × ٣۴‬‬ ‫)ن‬ ‫‪٣٩ × ٩١‬‬ ‫)س‬ ‫‪۶۶ × ١٢١‬‬
‫)ع‬ ‫‪٢٣۴ × ٣۴٣‬‬ ‫)ف‬ ‫‪٧٨ × ٨١‬‬ ‫)ص‬ ‫‪٢۵۶ × ٢٢۵ × ٢۵٠‬‬
‫‪ .٢‬در ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ ‪ x‬ﭼﻪ ﻋﺪدی اﺳﺖ؟‬
‫‪) ٢٢ × (x) × ١١ = ۶۶٠‬اﻟﻒ‬ ‫‪) ٣ × ٢۴ × (x) = ١٢٠٠‬ب‬
‫‪) ٢٢ × (x) × ٣ = ١۵٠٠‬ج‬ ‫‪) ٢ × (x) × ۵٢ = ۴۵٠‬د‬
‫‪ .٣‬ب‪.‬م‪.‬م و ک‪.‬م‪.‬م ﻫﺮ ﺟﻔﺖ از اﻋﺪاد زﯾﺮ را ﺑﻪﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻞﺿﺮﺑﯽ از اﻋﺪاد اول ﺗﻮاندار‬
‫ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪:‬‬
‫‪) ۵٧ × ٧۵ , ۵٣ × ٣۵‬اﻟﻒ‬ ‫‪) ٣٢ × ٧ × ١١, ٢۵ × ٣ × ٧٢‬ب‬
‫‪) ٣۵ × ٧٧, ١٢ × ١٨‬ج‬ ‫‪) ١٠٠ × ٧۴ × ٣۵ , ۵٧ × ٢۵ × ١٨‬د‬
‫‪) ١۴ × ١٨ × ٢١, ١۵ × ۵١ × ٧٢‬ھ‬ ‫‪) ٩١ × ٣٩ × ۴۵, ۶۵ × ۴٩ × ٨۵‬و‬
‫‪ .۴‬ﻫﺮ دﺳ�ﻪ از ﻋﺪدﻫﺎی زﯾﺮ را از �ﻮﭼ� ﺑﻪ ﺑ�ر� �ﺮﺗ� �ﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫‪) ٢٣ × ٣۵ × ۵٢ × ۴ × ١١, ٢۴ × ٣٧ × ۵٣ , ٢٢ × ٣۶ × ۵۴‬اﻟﻒ‬
‫‪102‬‬
 ‫توان و جذر‬

‫‪) ٢۶ × ٣٢ × ۵۵ , ٢٢ × ٣٧ × ۵۴‬ب‬
‫‪) ٢۶ × ۵۵ × ١٣٧ , ٢٣ × ٣ × ۵۴ × ١٣٨‬ج‬
‫(‬ ‫‪)۴‬‬ ‫(‬ ‫‪)۴‬‬
‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬
‫× ‪) ١٣١٨ , ١٣٢١‬د‬ ‫× ‪, ١٣٢١‬‬
‫‪١٣‬‬ ‫‪١٣‬‬
‫‪ .۵‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﯾ� ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ‪ ۵١٣٩٣‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻃﻮل ﺿﻠﻊ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ‪ ۵‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺮض ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﻟﻒ( ﻃﻮل و ﻋﺮض اﯾﻦ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ را ﺑﻪﺻﻮر� ﯾ� ﻋﺪد �ﻮاندار ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﻣﺤﯿﻂ اﯾﻦ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺮﺿﺶ اﺳﺖ؟‬
‫‪ .۶‬اﻟﻒ( ﻣ�داﻧﯿ� ‪ x‬و ‪ y‬دو ﻋﺪد ﻃﺒﯿ�� ﻫﺴﺘﻨﺪ و ‪ .x.y = ١٠٠٠‬اﮔﺮ ‪ ١٠‬ﺷﻤﺎرﻧﺪۀ ‪ x‬و ‪y‬‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ x ،‬و ‪ y‬ﭼﻪ اﻋﺪادی ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫ب( �ﺎﻧﻪﻫﺎی �ﺎﻟ� �ﺪول �ﯾﺮ را ﺑﺎ ﻋﺪدﻫﺎی ﻃﺒﯿ�� ﻣﺘﻔﺎو� ﻃﻮری �ﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب‬
‫ﻋﺪدﻫﺎی ﻫﺮ ﺳﻄﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ١٠۴‬ﺷﻮد‪.‬‬

‫ج( آﯾﺎ ﻣ��ﻮاﻧﯿﺪ �ﺎﻧﻪﻫﺎی �ﺎﻟ� �ﺪول ﺑﺎ� را ﺑﺎ ﻋﺪدﻫﺎی ﻃﺒﯿ�� ﻣﺘﻔﺎو� ﻃﻮری �ﺮ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ﻋﺪدﻫﺎی ﻫﺮ ﺳﻄﺮ و ﻫﺮ ﺳﺘﻮن ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ١٠٠٠‬ﺷﻮد؟‬
‫‪� .٧‬ﺎﻧﻪﻫﺎی �ﺎﻟ� �ﺪول �ﯾﺮ را ﺑﺎ ﻋﺪدﻫﺎی ﻃﺒﯿ�� ﻣﺘﻔﺎو� ﻃﻮری �ﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب‬
‫ﻋﺪدﻫﺎی ﻫﺮ ﺳﻄﺮ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﺘﻮن و ﻫﺮ ﻗﻄﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ١٠۶‬ﺷﻮد‪.‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻣ��ﻮاﻧﯿﺪ ا� ﻣﺮﺑﻊﻫﺎی ��ﯿﻦ ﻣﺘ�ﺎﻣﺪ ﮐﻪ در ��ﻞ ﯾ� درﺑﺎرۀ آﻧ�ﺎ �ﺤ�ﯿ� ﮐﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪(Orthagonal latin squares) .‬‬
‫‪ .٨‬آﯾﺎ ‪ ۶‬ﺷﻤﺎرﻧﺪۀ ‪ ٢٧ × ٣‬اﺳﺖ؟ ﭼﺮا؟‬
‫‪ .٩‬اﻟﻒ( ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺒﺎر� �ﯾﺮ را ﺑﻪﺻﻮر� ﯾ� ﻋﺪد �ﻮاندار ﺑﺎ �ﺎﯾﻪ ‪ ٧٢‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫‪١ × ٢ × ٣ × ۴ × ۶ × ٨ × ٩ × ١٢ × ١٨ × ٢۴ × ٣۶ × ٧٢‬‬

‫ب( ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺒﺎر� �ﯾﺮ را ﺑﻪﺻﻮر� ﯾ� ﻋﺪد �ﻮاندار ﺑﺎ �ﻮان ﺑ�ر��ﺮ ا� ‪ ١٠‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫‪٢٣ × ٣٣ × ۶٣ × ٩٣ × ١٨٣ × ٢٧٣ × ۵۴٣‬‬

‫‪103‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .١٠‬ﻋﺪد ‪ A = ١ × ٢ × ٣ × · · · × ١٨‬را در ﻧ�ﺮ ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﻋﺪد ‪ A‬را ﺑﻪﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻞﺿﺮﺑﯽ از اﻋﺪاد اول ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( اﺑﺘﺪا ﻫﺮ ﯾ� از ﻋﺪدﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻞﺿﺮﺑﯽ از اﻋﺪاد اول ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﺎ �ﮐﺮ دﻟﯿﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﺪا�ﯾ� ﺷﻤﺎرﻧﺪ� ﻋﺪد ‪ A‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪• ١٢٨‬‬ ‫‪• ۴٩ × ٢٨‬‬ ‫‪• ٢٢١‬‬ ‫‪• ١٠٠٠٠‬‬
‫‪• ٢٩٠‬‬ ‫‪• ٣٢٠ × ٢٣٠‬‬ ‫‪• ١٢٨ × ١٢٨‬‬ ‫‪• ۵١ × ٩١‬‬
‫ج( ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎی ﻋﺪد ‪ A‬را ﺑﻪ�ﺮ�ﯿ� از ﮐﻮﭼ� ﺑﻪ ﺑ�ر� ﻧﻮﺷﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬ﻧﻮزدﻫﻤﯿ� ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫د( اﮔﺮ ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎی ﻋﺪد ‪ A‬را ﺑﻪ�ﺮ�ﯿ� از ﺑ�ر� ﺑﻪ ﮐﻮﭼ� ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻮﻣﯿ�‬
‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫‪�� .١١‬ﺪادی ﺑﺎﮐﺘﺮی در �ﺮ�� ﺷﯿﺸﻪای ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﯾ� �ﺎﻧﯿﻪ‬
‫ﺑ�ﺪ ﻫﺮ ﺑﺎﮐﺘﺮی ﺑﻪ دو ﺑﺎﮐﺘﺮی ��ﺴﯿﻢ ﻣ�ﺷﻮد؛ ﯾ� �ﺎﻧﯿﻪ ﺑ�ﺪ‬
‫از �� ﻫﺮﯾ� از ﺑﺎﮐﺘﺮیﻫﺎی ﺣﺎﺻﻞ ﻫﻢ ﺑﻪ دو ﺑﺎﮐﺘﺮی ��ﺴﯿﻢ‬
‫ﻣ�ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻤﯿ�ﻃﻮر �ﺎ ��ﺮ‪ .‬ﺑ�ﺪ از ﯾ� د�ﯿ�ﻪ �ﺮ� ﭘﺮ‬
‫ﻣ�ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪ �ﺎﻧﯿﻪ ﻃﻮل ﮐﺸﯿﺪه �ﺎ ﻧ�ﻒ �ﺮ� ﭘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬

‫‪ .١٢‬ﻫﺮﯾ� از ﺷ�ﻞﻫﺎی زﯾﺮ ﮔﺴﺘﺮد� ﯾ� ﻣ��� را ﻧﺸﺎ� ﻣ�دﻫﻨﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا در ﻫﺮ ﺷ�ﻞ و�ﻪﻫﺎی‬
‫روﺑﻪرو را دوﺑﻪدو ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬

‫‪٣٠‬‬ ‫‪١٢‬‬

‫اﻟﻒ( �ﺎﻧﻪﻫﺎی �ﺎﻟ� ﻣ��� ﺳﻤﺖ راﺳﺖ را ﺑﺎ اﻋﺪاد ﻃ�ﯿ�� ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ۴٠‬ﻃﻮری ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ﻫﺮ دو ﻋﺪد روﺑﻪروی ﻫﻢ ﻣ�ﺪاری ﯾ�ﺴﺎ� ﺷﻮد ���ﺮار اﻋﺪاد ﻣ�ﺎز‬
‫ﻧﯿﺴﺖ(‪.‬‬
‫ب( �ﯾﺎ ﻣ��ﻮاﻧﯿﺪ �ﺎﻧﻪﻫﺎی �ﺎﻟ� ﻣ��� ﺳﻤﺖ ﭼ� را ﺑﺎ اﻋﺪاد ﻃ�ﯿ�� ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ۴٠‬ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ ‪ ۵‬ﺑﺨﺶﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻃﻮری ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ﻫﺮ دو ﻋﺪد روﺑﻪروی ﻫﻢ‬
‫ﻣ�ﺪاری ﯾ�ﺴﺎ� ﺷﻮد؟ ���ﺮار اﻋﺪاد ﻣ�ﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪(.‬‬

‫‪104‬‬
 ‫توان و جذر‬

‫‪ .١٣‬ﻋﺪدی را �ﻪ �ﻘ� ﺳﻪ ﺷﻤﺎرﻧﺪه دارد‪ ،‬ﻋﺪد دوم ﻣ�ﻧﺎﻣﯿ�‪ .‬ﺑﺮای ﻣ�ﺎل ‪ ۴‬ﯾ� ﻋﺪد دوم اﺳﺖ�‬
‫زﯾﺮا ﺳﻪ ﺷﻤﺎرﻧﺪه دارد‪ ٢ ،١ :‬و ‪.۴‬‬
‫اﻟﻒ( �ﺪامﯾ� از ﻋﺪدﻫﺎی زﯾﺮ‪ ،‬ﻋﺪد دوم ﻫ���ﺪ؟‬
‫‪• ۶‬‬ ‫‪• ۴٩‬‬ ‫‪• ٨١‬‬ ‫‪• ١۶٩‬‬
‫‪• ۵١٢‬‬ ‫‪• ٣۶‬‬ ‫‪• ١٢١‬‬ ‫‪• ١۴٢‬‬
‫ب( �ﺪامﯾ� از ﻋﺪدﻫﺎی زﯾﺮ را ﻣ���ان ﺑﻪ��رت �ﺎ���ﺮﺑ� از ﻋﺪدﻫﺎی دوم ﻧ�ﺷﺖ؟‬

‫‪• ۵٠‬‬ ‫‪• ۶۴‬‬ ‫‪• ١٠٠‬‬ ‫‪• ٣٩ × ٢۶‬‬

‫ج( درﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ؟‬
‫�ﻫﺮ ﻋﺪد دوم‪�� ،‬ان دوم ﯾ� ﻋﺪد اول اﺳﺖ�‪.‬‬
‫‪ .١۴‬ﺟﻤﻠﮥ ‪n‬ا�م ﻫﺮﯾ� از دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫‪) −١, ١, −١, ١, −١, ١, . . .‬اﻟﻒ‬ ‫‪) ١, −۴, ٩, −١۶, ٢۵, −٣۶, . . .‬ب‬

‫ﺟﺬر و رﯾﺸﻪ‬

‫‪ .١‬ﻣﻘﺪار دﻗﯿﻖ ﻋﺒﺎرتﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪:‬‬

‫√‬ ‫√√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫)اﻟﻒ‬ ‫‪۵٢٠‬‬ ‫)ب‬ ‫‪۴٠٠ +‬‬ ‫‪١۶ −‬‬ ‫‪۶۴‬‬

‫√‬ ‫√‬ ‫√‬

‫)ج‬ ‫‪١۵ × ٣۵ × ٢١‬‬ ‫)د‬ ‫‪۴٠ −‬‬ ‫‪١۶‬‬
‫√‬ ‫√‬
‫‪۶۴‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪٢ ٣ ۴‬‬ ‫‪٧١‬‬
‫)ھ‬ ‫×‬ ‫)و‬ ‫× ··· × × ×‬
‫‪۴٩ ٨١‬‬ ‫‪٣ ۴ ۵‬‬ ‫‪٧٢‬‬
‫√‬ ‫√‬
‫‪٣٢٢ + ٣٠٢ + ١۶٢ + ١۵٢ + ۵٢‬‬ ‫‪٩ + ١۶‬‬
‫)ز‬ ‫)ح‬
‫‪٣٠‬‬ ‫‪٣۶ + ۶۴‬‬
‫√‬
‫√‬ ‫‪۶۴‬‬
‫)ط‬ ‫)‪(−٢۵) × (−۴‬‬ ‫)ی‬ ‫‪× ٠٫ ٣۶‬‬
‫‪١٠٠‬‬
‫√‬ ‫√‬
‫)ک‬ ‫‪٠٫ ٠۴ × ٨١‬‬ ‫)ل‬ ‫‪۴ × ٢۵ × ٩‬‬
‫√√‬ ‫√‬
‫)م‬ ‫‪۶٢۵‬‬ ‫)ن‬ ‫‪٣٣ × ٢۴ × ١٢‬‬

‫‪105‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫√√‬ ‫√‬
‫√‬ ‫‪۵١٫ ٢‬‬ ‫‪۴٨۶‬‬
‫)س‬ ‫‪٠٫ ٧ × ۶٫ ٣‬‬ ‫)ع‬ ‫√‬ ‫√ ‪+‬‬
‫‪٠٫ ٢‬‬ ‫‪۶‬‬
‫�‬ ‫�‬
‫�‬ ‫�‬ ‫√‬
‫�‬ ‫�‬ ‫√‬ ‫√‬
‫�‬
‫)ف‬ ‫‪�١ + ٢ × ١ + ٣ × ١ + ۴ × ١ + ۵ × (١ + ۶)٢‬‬
‫�‬

‫‪ .٢‬در ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ‪ x ،‬ﭼﻪ ﻋﺪدی ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﺴﺎوی ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد؟‬

‫√‬
‫√‬ ‫‪٢٨‬‬
‫‪) ٣ × x = ٢١‬اﻟﻒ‬ ‫)ب‬ ‫‪√ =٢‬‬
‫‪x‬‬
‫√‬ ‫‪١٢٠‬‬ ‫√‬ ‫√‬
‫= ‪) ٣ × ۴ × x‬ج‬ ‫)د‬ ‫×‪١+٢‬‬ ‫‪x=٣‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪ .٣‬ﺑﺮای ﻫﺮﯾ� از ﻣﻮارد زﯾﺮ‪ ،‬ﯾ� ﻣ�ﺎ� ﺑﺰﻧ�ﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺟﺬر ﻋﺪدی ﺑﺎ ﺧﻮد ﻋﺪد ﻣﺴﺎوی ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺟﺬر ﻋﺪدی از ﺧﻮد ﻋﺪد �ﻮﭼ�ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ج( ﺟﺬر ﻋﺪدی از ﺧﻮد ﻋﺪد ﺑﺰرگﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .۴‬ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﺟﺬرﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫‪) ٠٫ ٢٧‬اﻟﻒ‬ ‫‪) ٧٨‬ب‬ ‫‪) ۴٧٫ ٣‬ج‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫‪) ٣۵٫ ۵‬د‬ ‫‪) ٧۴٠‬ھ‬ ‫‪) ٠٫ ٠٧۴‬و‬
‫‪ .۵‬ﺷ�� روﺑﻪرو از ‪ ۶‬ﻣﺮﺑ� ﺑﺎ ﻣﺴﺎ�ﺖﻫﺎی ﺑﺮاﺑﺮ ﺗ����‬
‫ﺷﺪ� اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺎ�ﺖ �� ﺷ�� ‪ ٢١۶٠٠‬ﺳﺎﻧ��ﻣ�ﺮ ﻣﺮﺑ�‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﻣﺴﺎ�ﺖ ﯾ� ﻣﺮﺑ� را ��ﺪا ���ﺪ‪.‬‬
‫ب( �ﻮ� ��� ﯾ� ﻣﺮﺑ� را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫ج( ﻣ��� ﺗﻤﺎ� ﺷ�� را ﺑﺮ�ﺴ� ﺳﺎﻧ��ﻣ�ﺮ ﺑ�ﺎﺑ�ﺪ‪.‬‬
‫√‬ ‫√‬
‫‪ ٢ ٣ .۶‬ﯾ��� ‪ .٢ × ٣‬ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﻫﺮﯾ� از ﻋﺒﺎر�ﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫‪) ۶ × ٣‬اﻟﻒ‬ ‫‪) ٣ ٢‬ب‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫‪) ٢ ۵ × ٩٩‬ج‬ ‫‪) ٨٨ × ٨ × ٨‬د‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬ ‫√‬ ‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫‪) ١ × ٢ × ٣ × ۴ × ۵ × ۶ × ٧‬ھ‬
‫‪ .٧‬ا�ﺮ ﻫﺮﯾ� از �ﺮوف ﻧ�ﺎ�دﻫ�ﺪ� ﯾ� رﻗ� ﻧﺎ��ﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪� ،‬ﺪا�ﯾ� از ﻋﺒﺎر�ﻫﺎی زﯾﺮ ��ﻤﺎ�‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫‪ab = c‬‬ ‫د(‬ ‫‪٠ ab = ٠ c‬‬ ‫ج(‬ ‫ب( ‪abc = def‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪abcd = ef‬‬

‫‪106‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﮐﺎرﮔﺎه ﺑﺎزی‐ﻧﺒﺮد درﯾﺎﯾﯽ‬

‫ﺑﺎزی »ﻧﺒﺮد درﯾﺎﯾ�«‪ ،‬ﯾ� ﺟﻨ� درﯾﺎﯾ� اﺳ�� ﺑﺎﯾﺪ ��� �ﻨﯿﺪ در اﯾﻦ ﺟﻨ� ﺷ��� ﻧ�ﻮرﯾﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎزی‪ ،‬دو ﻧﻔﺮ� اﺳ�‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺑﺎزی ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺎوﮔﺎن ﺧﻮد را ����ﺮ �ﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ �ﺎر ���ﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺎ ��ﺮ و �ﺮا�� ﺧﺎﺻ� اﻧ�ﺎ� ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻮ�اﻗﺒﺎ� ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺎوﮔﺎن ﺷﻤﺎ از ﺷ�ﯿ�ﻫﺎی �ﺮﯾﻒ‬
‫ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻧﻔﺮ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺑﺎزی ﺑﺎﯾﺪ در ﺻﻔﺤﮥ »ﻧﺎوﮔﺎن ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺧﻮدی«‪،‬‬
‫ﻧﺎوﻫﺎ‪���� ،‬ﻫﺎ و زﯾﺮدرﯾﺎﯾ� ﺧﻮد را ﺑﻪﺻﻮر� �ﻤﻮدی ﯾﺎ ا��� ﺑ�ﯿﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ�� در ﻧﺎوﮔﺎن ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﯾ� ﻧﺎو ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﺑﺮ ﺑﻪ �ﻮ� ‪ ۵‬ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﯾ� ���� ﺟﻨ�� ﺑﻪ �ﻮ� ‪ ۴‬ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﯾ� رز�ﻧﺎو ﺑﻪ �ﻮ� ‪ ٣‬ﺧﺎﻧﻪ‪،‬‬
‫ﯾ� زﯾﺮدرﯾﺎﯾ� ﺑﻪ �ﻮ� ‪ ٣‬ﺧﺎﻧﻪ و ﯾ� ﻧﺎوﺷ�ﻦ ﺑﻪ �ﻮ� ‪ ٢‬ﺧﺎﻧﻪ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺎو ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﺑﺮ را ﺑﺎ‬
‫ﭘﻨ� »ﻫـ«‪ ���� ،‬ﺟﻨ�� را ﺑﺎ ��ﺎر »ج«‪ ،‬رز�ﻧﺎو را ﺑﻪ ﺳﻪ »ر«‪ ،‬زﯾﺮدرﯾﺎﯾ� را ﺑﺎ ﺳﻪ »ز« و ﻧﺎوﺷ�ﻦ‬
‫را ﺑﺎ دو »ن« ﻧ�ﺎن ��دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫در زﯾﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪای از اﯾﻦ �ﯿﺪ�ﺎن را ���ﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪١ ٢ ٣ ۴ ۵ ۶ ٧ ٨ ٩ ١٠‬‬ ‫‪١ ٢ ٣ ۴ ۵ ۶ ٧ ٨ ٩ ١٠‬‬
‫اﻟﻒ‬ ‫اﻟﻒ‬
‫ب‬ ‫ب‬
‫ج‬ ‫ﻫـ ﻫـ ﻫـ ﻫـ ﻫـ‬ ‫ج‬
‫د‬ ‫ز‬ ‫د‬
‫ﻫـ‬ ‫ز‬ ‫ج‬ ‫ﻫـ‬
‫و‬ ‫ز‬ ‫ج‬ ‫و‬
‫ز‬ ‫ج‬ ‫ز‬
‫ح‬ ‫ج‬ ‫ح‬
‫ط‬ ‫ن ن‬ ‫ط‬
‫ر ر ر ی‬ ‫ی‬
‫ﻧﺎوﮔﺎن ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺧﻮدی‬ ‫�ﺒ� ﺷ�ﯿ�ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤ� ﻧﺎوﮔﺎن �ﺮﯾﻒ‬

‫وا�� اﺳ� �ﺮﯾﻒ ﺷﻤﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﺷﯿﻮ� �ﯿﺪ�ﺎن ﻧﺎوﮔﺎن ﺷﻤﺎ ���� ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺎزﯾ�ﻦ در دﺳ�‬
‫ﺧﻮد دو ﺻﻔﺤﻪ دارد‪ .‬ﯾ� ﺻﻔﺤﻪ �ﺮﺑﻮط ﺑﻪ »ﻧﺎوﮔﺎن ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺧﻮدی« و ﯾ� ﺻﻔﺤﻪ �ﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫»�ﺒ� ﺷ�ﯿ�ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤ� ﻧﺎوﮔﺎن �ﺮﯾﻒ« اﺳ�‪ .‬ﺑ�ﺪ از اﯾﻨ�ﻪ ﺷﻤﺎ و �ﺮﯾﻔ�ﺎن ﻧﺎوﮔﺎنﻫﺎﯾ�ﺎن را‬
‫����ﺮ �ﺮدﯾﺪ‪��� ،‬ﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺎزی را ﺷﺮوع �ﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ�� در ﻧﻮﺑ� ﺧﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﯾ� ﺷ�ﯿ� ﺑﻪ ﺳﻤ� ﻧﺎوﮔﺎن �ﺮﯾﻒ اﻧ�ﺎ� دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ �ﻨ�ﻮر‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ����ﺎ� ﯾ� ﺧﺎﻧﻪ را اﻧ��ﺎب و ﺑﻪ �ﺮﯾﻒ ا��� �ﻨﯿﺪ� ���� ﺑﻪ او ﺑ�ﻮﯾﯿﺪ »�ﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ‬
‫اﻟﻒ‐‪ ۴‬ﺷ�ﯿ� ���ﻨﻢ«‪ .‬ﺳ�� �ﺮﯾﻒ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ا��� �ﻨﺪ �ﻪ �ﯾﺎ ﺷ�ﯿ� ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﯾ�� از اﻫﺪا�‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد �ﺮد� اﺳ� ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ .‬اﮔﺮ ﺷ�ﯿ� ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﯾ�� از اﻫﺪا� ﺑﺮﺧﻮرد �ﺮد� ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ در‬
‫‪108‬‬
 ‫بردار و مختصات‬

‫ﺧﺎﻧﮥ »اﻟﻒ‐‪ «۴‬در ﺻ��ﮥ »��ﺖ ��ﯿ�ﻫﺎ ﺑﻪ ��ﺖ ﻧﺎوﮔﺎن �ﺮﯾﻒ« ﻋﻼﻣﺖ »✓« ﺑﺰﻧﯿﺪ‪ .‬در ﻏﯿﺮ‬
‫اﯾﻦﺻﻮرت ﻋﻼﻣﺖ »×« ﺑﺰﻧﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺪ� �ﺴ� ا�ﺖ �ﻪ زودﺗﺮ ﺑ�ﻮاﻧﺪ ﻧﺎوﮔﺎن �ﺮﯾﻒ را از ﺑﯿﻦ ﺑ�ﺮد‪.‬‬
‫ﯾ��� ﺑ�ﻮاﻧﺪ ﺗ�ﺎ� ﻧﺎوﻫﺎ� ����ﻫﺎ و زﯾﺮدرﯾﺎﯾ�ﻫﺎی �ﺮﯾﻒ را ﻏﺮ� ��ﺪ‪.‬‬
‫‪١ ٢ ٣ ۴ ۵ ۶ ٧ ٨ ٩ ١٠‬‬ ‫‪١ ٢ ٣ ۴ ۵ ۶ ٧ ٨ ٩ ١٠‬‬
‫اﻟﻒ‬ ‫اﻟﻒ‬ ‫✓‬
‫ب‬ ‫ب‬ ‫✓‬ ‫×‬
‫ج‬ ‫ﻫـ ﻫـ ﻫـ ﻫـ ﻫـ‬ ‫ج‬ ‫✓‬
‫د‬ ‫ز‬ ‫د‬
‫ﻫـ‬ ‫ز‬ ‫ج‬ ‫ﻫـ‬ ‫×‬
‫و‬ ‫ز‬ ‫ج‬ ‫و‬
‫ز‬ ‫ج‬ ‫ز‬ ‫×‬
‫ح‬ ‫ج‬ ‫ح‬
‫ط‬ ‫ن ن‬ ‫ط‬ ‫× ✓‬
‫ر ر ر ی‬ ‫ی‬
‫ﻧﺎوﮔﺎن ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺧﻮدی‬ ‫��ﺖ ��ﯿ�ﻫﺎ ﺑﻪ ��ﺖ ﻧﺎوﮔﺎن �ﺮﯾﻒ‬
‫اﻣﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺑﺮای ﻏﺮ� �ﺮدن ﯾ� ���� ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺗ�ﺎ� ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی ا��ﺎ� �ﺪ� ﺗﻮ�� �ن ����� ��ﯿ�‬
‫�ﻮد‪ .‬ﺑﺮای ﻣ�ﺎ� اﮔﺮ ﻣ�ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﻧﺎو ﻫﻮا�ﯿ�ﺎﺑﺮ را ﻏﺮ� ��ﯿﺪ� ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺗ�ﺎ� ��� ﺧﺎﻧﮥ �ن‬
‫��ﯿ� ��ﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬زﻣﺎﻧ� �ﻪ ﯾ� ��ﯿ� ﺑﻪ ﯾ� ﻫﺪ� ﺑﺮﺧﻮرد �ﺮد� ﻣ�ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﯾ� ��ﯿ� دﯾ�ﺮ �ﺎﯾﺰ� ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ͬǀƀɓſ‬‬
‫در ﺗﺼﻮﯾﺮ زﯾﺮ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی ‪ A‬و ‪ B‬ﻫ� رﻧ�اﻧﺪ� اﮔﺮ ﺑﺎور ﻧ����ﯿﺪ از اﯾﻦ ﺻ��ﻪ ���‬
‫ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی ‪ A‬و ‪ B‬را ﺑﺎ ﻗﯿ�� ﺑ�ﺮﯾﺪ و ��ﺎر ﯾ�ﺪﯾ�ﺮ ﺑ��ارﯾﺪ‪.‬‬

‫‪109‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪١ ٢ ٣ ۴ ۵ ۶ ٧ ٨ ٩ ١٠‬‬ ‫‪١ ٢ ٣ ۴ ۵ ۶ ٧ ٨ ٩ ١٠‬‬

‫اﻟﻒ‬ ‫اﻟﻒ‬
‫ب‬ ‫ب‬
‫ج‬ ‫ج‬
‫د‬ ‫د‬
‫ﻫـ‬ ‫ﻫـ‬
‫و‬ ‫و‬
‫ز‬ ‫ز‬
‫ح‬ ‫ح‬
‫ط‬ ‫ط‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫ﻧﺎوﮔﺎن ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺧﻮدی‬ ‫��� ��ﯿ�ﻫﺎ �� ��� ﻧﺎوﮔﺎن �ﺮ�ﻒ‬

‫‪١ ٢ ٣ ۴ ۵ ۶ ٧ ٨ ٩ ١٠‬‬ ‫‪١ ٢ ٣ ۴ ۵ ۶ ٧ ٨ ٩ ١٠‬‬

‫اﻟﻒ‬ ‫اﻟﻒ‬
‫ب‬ ‫ب‬
‫ج‬ ‫ج‬
‫د‬ ‫د‬
‫ﻫـ‬ ‫ﻫـ‬
‫و‬ ‫و‬
‫ز‬ ‫ز‬
‫ح‬ ‫ح‬
‫ط‬ ‫ط‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫ﻧﺎوﮔﺎن ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺧﻮدی‬ ‫��� ��ﯿ�ﻫﺎ �� ��� ﻧﺎوﮔﺎن �ﺮ�ﻒ‬

‫‪١ ٢ ٣ ۴ ۵ ۶ ٧ ٨ ٩ ١٠‬‬ ‫‪١ ٢ ٣ ۴ ۵ ۶ ٧ ٨ ٩ ١٠‬‬

‫اﻟﻒ‬ ‫اﻟﻒ‬
‫ب‬ ‫ب‬
‫ج‬ ‫ج‬
‫د‬ ‫د‬
‫ﻫـ‬ ‫ﻫـ‬
‫و‬ ‫و‬
‫ز‬ ‫ز‬
‫ح‬ ‫ح‬
‫ط‬ ‫ط‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫ﻧﺎوﮔﺎن ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺧﻮدی‬ ‫��� ��ﯿ�ﻫﺎ �� ��� ﻧﺎوﮔﺎن �ﺮ�ﻒ‬

‫‪110‬‬
 ‫بردار و مختصات‬

‫درﯾﭽﻪای ﺑﻪ روﺑﻮﮐﺎپ‬

‫روﺑﻮﮐﺎپ »‪ «RoboCup‬ﯾ� رﻗﺎﺑﺖ روﺑﺎﺗ� ﺳﺎ�ﻧﻪ‬

‫ﺑﯿﻦا�ﻤ��� اﺳﺖ‪ .‬روﺑﻮﮐﺎپ از ﺳﺎ� ‪ ١٣٧۶‬ﺑﺮﮔ�ار ﻣ�ﺷﻮد‪،‬‬
‫و از ﻫﻤﺎن ﺳﺎ� اﯾﺮان ﺣ�ﻮر ��ﺮرﻧ� و اﻓﺘ�ﺎرآﻣﯿ�ی در‬
‫اﯾﻦ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻬﯿﺞ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ‪ ،‬ارﺗﻘﺎی‬
‫داﻧ� »روﺑﺎﺗﯿ�« و ��وﻫ� در زﻣﯿﻨﮥ »ﻫﻮ� ﻣ�ﻨﻮ��«‪،‬‬
‫در ﻗﺎ�� رﻗﺎﺑﺘ� �ﺎ�� ﺑﺮاﻧ�ﯿ� اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎ� روﺑﻮﮐﺎپ‬
‫»‪ «RoboCup‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از »‪ «Robot Soccer‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی‬
‫ﻓﻮﺗ�ﺎ� روﺑﺎﺗ� و »‪ «World Cup‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی �ﺎ� �ﻬﺎﻧ�‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت‪ ،‬ﺑﺮﮔ�اری ﻣﺴﺎﺑﻘﮥ ﻓﻮﺗ�ﺎ�� در‬
‫ﻧﯿﻤﮥ ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺗﯿﻢ روﺑﺎتﻫﺎی اﻧﺴﺎنﻧﻤﺎ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺗﯿﻢ ﻓﻮﺗ�ﺎ� �ﻬﺎن را ﺷ�ﺴﺖ دﻫﺪ�‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١‬در روﺑﻮﮐﺎپ �ﯿ�ﻫﺎی ﻣﺘﻨﻮ�� ﺑﺮﮔ�ار ﻣ� ﺷﻮد و ﻫﺮ ﺳﺎ�ﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺘ��� از داﻧ�‬
‫آﻣﻮزان ﻣﺪار� اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎی در��ﺎن در آن ﺷﺮﮐﺖ ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺮ�ﻤﮥ �ﯿ�ﻫﺎی اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ‪،‬‬
‫ﺣﺪ� ﻣ�زﻧﯿﺪ اﯾﻦ داﻧ� آﻣﻮزان در ﮐﺪا� �ﯿ��ﻫﺎ( ﺷﺮﮐﺖ ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ�‬
‫‪• RoboCup Soccer‬‬ ‫‪• RoboCup Rescue‬‬
‫‪• RoboCup@Home‬‬ ‫‪• RoboCup Logistics League‬‬
‫‪• RoboCupJunior‬‬
‫ﺑﺮای ﺳﺎ�ﺖ ﯾ� روﺑﺎت �ﻨﺪﯾﻦ ﻓﻦ و داﻧ� از �ﻤ�ﻪ ﻣ�ﺎﻧﯿ� و ا��ﺘﺮوﻧﯿ� ﺑﻪﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣ�ﺷﻮد و در ﺷﯿﻮ� ﻫﺪاﯾﺖ ﯾ� روﺑﺎت �ﻨﺪﯾﻦ داﻧ� از �ﻤ�ﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﯾﺴ� راﯾﺎﻧﻪای و رﯾﺎﺿﯿﺎت‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬در �� �ﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎ� ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮﻫﺎﯾ� از رﯾﺎﺿﯿﺎت در روﺑﻮﮐﺎپ آﺷﻨﺎ �ﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در او�ﯿﻦ ﻗﺪ�‪ ،‬ﺳﻪ ﻧ�ﺮ از داﻧ� آﻣﻮزان ﺳﺎ� او� دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن ﺗ�ﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﯾ� روﺑﺎت‬
‫ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ �� .‬از ﮔ�راﻧﺪن �ﻨﺪﯾﻦ ﻣﺎ� ﮐ�� روﺑﺎﺗﯿ� در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎی ﻣ�ﺎﻧﯿ� و ا��ﺘﺮوﻧﯿ�‪ ،‬روﺑﺎت‬
‫دﺳﺖﺳﺎزی ﺳﺎ�ﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷ�ﯿﻪ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﮐﻨﺘﺮ�� ﺑﻪ ��ﻮ��ﻘ� و ���راﺳﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻣ�ﮐﺮد‪ .‬آﻧﻬﺎ‬
‫در ﮔﺎ� ﺑﻌﺪی ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻧ�� ﯾ� ﻗ�� ﻧﻤﺎی ا��ﺘﺮوﻧﯿ��‪ ،‬روﺑﺎﺗ� ﺑﺴﺎزﻧﺪ ﮐﻪ ﻣ�ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ���ﻨﻮ� و ﺷﺮ���ﺮ� ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾ�� رﺳﯿﺪ� ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ رﯾﺎﺿﯿﺎﺗ� را ﮐﻪ‬
‫�ﻮاﻧﺪ� ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪﮐﺎر ﺑﺮﻧﺪ� اﻣﺎ ��ﻮﻧﻪ� آﻧﻬﺎ روﺑﺎت را �ﻮری ارﺗﻘﺎ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ �ﺎی ﮐﻨﺘﺮ�‬
‫دﺳﺘ� ﺑﺎ ﯾ� ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ راﯾﺎﻧﻪای ﮐﻨﺘﺮ� ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪای ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣ�ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ درﯾﺎﻓﺖ‬
‫ﺣﺮوف �ﺎ��‪ ،‬در ﯾ� �ﻬﺖ �ﺎ� روﺑﺎت را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﯾ� واﺣﺪ �ﮐﻪ ﺑﺮای آﻧﻬﺎ د� ﺳﺎﻧﺘ� ﻣﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ (،‬ﺣﺮﮐﺖ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪111‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ : S‬ﺣﺮﮐﺖ رو ﺑﻪﺳﻮی ﺟﻨﻮب‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ رو ﺑﻪﺳﻮی ﺷﻤﺎل‬ ‫‪:N‬‬

‫‪ : W‬ﺣﺮﮐﺖ رو ﺑﻪﺳﻮی ﻏﺮب‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ رو ﺑﻪﺳﻮی ﺷﺮق‬ ‫‪:E‬‬
‫اﮐﻨﻮن روﺑﺎﺗ� ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﯾ�ﺮ ﯾ� اﺳﺒﺎب ﺑﺎزی ﺑ��ﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﯾﺎدﺷﺎن‬
‫ﻧﺮود ﻫﺪﻓﺸﺎن ﭼﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒ� ﻧﺎﻣ�ﺬاری روﺑﻮﮐﺎ�‪ ،‬از ﺗﺮﮐﯿﺐ دو اﺳﻢ روﺑﺎت و ﺳﻤﭙﺎد‪ ،‬ﻧﺎ�‬
‫ﺟﺪﯾﺪی ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪» :‬روﭘﺎد«‪.‬‬
‫ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ روﭘﺎد دﻗﯿﻘﺎً ﮐﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬از دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ روی‬
‫ﻫﺮﯾ� از ﻣ�ﻮرﻫﺎی آن ﺑﺮ اﺳﺎ� دﺳ�ﻣﺘﺮ �ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ده ﺳﺎﻧﺘ� ﻣﺘﺮ اﺳﺖ� ﻣﺪر� ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺑﺮای آﻧﻬﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻟﺬت ﺑﺨﺶ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﺑﻬﺘﺮ ﻣﺨﺘﺼﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ روﭘﺎد ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﺴ�� ﻣ� ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ وارد ﮐﺮدن ﺗ� ﺗ�� ﺣﺮو� از ﺳﺮ�ﺖ ﺣﺮﮐﺖ روﭘﺎد ﻣ�ﮐﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﻤﯿﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪای راﯾﺎﻧﻪای ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﯾ� رﺷﺘﻪ ﺣﺮو� را ﻣ�ﮔﺮﻓﺖ و آن را ﺗﺒﺪﯾ� ﺑﻪ ﺣﺮوﻓ� ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﻣ�ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ اﯾﻦ دو ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣ� ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ دﺳﺘﻮراﺗ� ﭘﯿ�ﯿﺪهﺗﺮ ﺑﻪ روﭘﺎد ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ روﭘﺎد در ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ دﺳﺘﻮر‬
‫‪N N N N N EEEEN EESSSSSSW N W‬‬
‫را ﺑﻪ روﭘﺎد ﺑﺪﻫﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه روﭘﺎد‪،‬‬
‫در ﭼﻪ ﻧﻘ�ﻪ ای ﻣﺘﻮﻗ� ﻣ�ﺷﻮد؟‬ ‫ب�‬ ‫اﻟ�� ﭼﻪ ﻣﺴﯿﺮی را ﻃ� ﻣ�ﮐﻨﺪ؟‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ دﺳﺘﻮرات از ﭼ� ﺑﻪ راﺳﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣ�ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای دﻗﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﺮﮐﺖ روﺑﺎت‪ ،‬ﺗﯿﻢ ﺳﺎزﻧﺪه ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ دﻗﺖ ﻫﺮ ﺣﺮﮐﺖ را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ؛‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻧ�ﺮ اﻟ�ﺘﺮوﻧﯿ�� ﻣﺪارﻫﺎ را ﺗﻐﯿﯿﺮ داد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺣﺘ� ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎی ﺧﺎ�� ﺑﺨﺮﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ دﻗﺖ ﺣﺮﮐﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﮐﻨﻮن ﺑﺎ درﯾﺎﻓﺖ ﻫﺮ ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬روﺑﺎت ﺑﻪﺟﺎی ‪١٠‬‬
‫ﺳﺎﻧﺘ�ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﯾ� ﻣﯿ��ﻣﺘﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻣ� ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻣﺸ��� دﯾ�ﺮی ﭘﯿﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ روﭘﺎد ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات‬
‫ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی ﻧﯿﺎز ﺑﻮد‪.‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﺑﺎ ‪ ٢٠‬ﺑﺎر ﻧﻮﺷﺘﻦ ‪ ،S‬روﭘﺎد ﺗﻨﻬﺎ دو ﺳﺎﻧﺘ�ﻣﺘﺮ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣ�ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﯾ�� از داﻧﺶآﻣﻮزان از ﺟﺒﺮی ﮐﻪ اﻣﺴﺎل آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬او از راﻫ�‬
‫ﺷﺒﯿﻪ رو� �ﺮاﯾﺐ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﺑﺮای ﺳﺎده ﮐﺮدن ﮐﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد؛ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ ﺑﻪﺟﺎی ﻣﺜ��‬
‫‪ EEEEEEEEEEEE‬از )‪ (١٢E‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ راﯾﺎﻧﻪای را ﻃﻮری ﺗﻐﯿﯿﺮ داد ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻤﺎدﮔﺬاری را ﺑﻔﻬﻤﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮐﻨﻮن ﻣ� ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ دﺳﺘﻮری ﻣﺜ�� ﺑﻪ�ﻮرت‬
‫) ‪(۵E)W (۴E)N (٣٠S)N (٨W‬‬
‫را ﺑﻪ روﭘﺎد ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣‬دﺳﺘﻮر ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ؟‬

‫‪112‬‬
 ‫بردار و مختصات‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴‬دﺳﺘﻮر ‪ (۵E)W W W (۴E)(۵E)N (٣N )N (٢S)N SSS‬را ﺑﻪ ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫ﻣﻤ�ﻦ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵‬ﭼﺮا ﺳﺎدهﺳﺎزی دﺳﺘﻮر )‪ (۵E)S(۴E‬ﺑﻪﺻﻮرت ‪ (٩E)S‬درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ؟‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶‬دﺳﺘﻮر )‪ (٣N )(٢E)SE(٢N )(٢W )(٣S‬را اﺟﺮا ﮐﺮده اﯾﻢ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( اﮔﺮ روﭘﺎد ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ﻓﻮ� از ﻣﺒﺪأ ﺷﺮو� ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﺒﺪأ ﺑﺮﻣ�ﮔﺮدد؟‬
‫[‬ ‫]‬
‫ﺷﺮو� ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﻪ آن ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎزﻣ�ﮔﺮدد؟‬ ‫‪−٣‬‬
‫‪−١٢‬‬ ‫ب( اﮔﺮ روﭘﺎد از ﻧﻘﻄﮥ‬
‫ج( اﯾﻦ روﭘﺎد ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻣﺴﯿﺮ ﺣﺮﮐﺘﺶ را ﻗﻄﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد؟‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٧‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ روﭘﺎد در ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺻﺪ ﺑﺎر اﺟﺮای دﺳﺘﻮر ‪E(٢N )E(٣S)EN‬‬
‫آﯾﺎ ﻋﺮض ﻧﻘﻄﮥ ﺗﻮﻗﻒ روﭘﺎد ﺻﻔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ ﻃﻮل آن ﭼﻄﻮر؟‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨‬دﺳﺘﻮر ) ‪ N E(٢S)EN (٢N )(٢E)(۴S)(٢E)(٢N )(٣٢E)(٣٢N‬را اﺟﺮا ﮐﺮدهاﯾﻢ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( روﭘﺎد ﺟﻤﻌﺎً ﭼﻨﺪ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ؟‬
‫ب( در ﺳﯿﺼﺪﻣﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬روﭘﺎد ﺑﻪ ﭼﻪ ﺳﻤﺘ� ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ؟‬
‫ﯾ� روﺑﺎت ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ �ﺳﺮﯾﻊ( ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪای ﺧﺎ� دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ� ﻣ��� ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ روﭘﺎد در ﻧﻘﻄﮥ‬
‫] [‬ ‫] [‬
‫‪ A = ٣۴‬اﺳﺖ و ﻣ�ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪای ﻣ�� ‪ B = ۵۵‬ﺑﺮوﯾﻢ‪ .‬راه ﺳﺎده و ﺳﺮﯾﻊ اﯾﻦ اﺳﺖ از‬
‫دﺳﺘﻮر ‪ EEN‬ﯾﺎ ‪ EN E‬و ﯾﺎ ‪ N EE‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺣﺘ� دﺳﺘﻮرﻫﺎﯾ� ﭼﻮن ‪،N ESSEEN W N‬‬
‫] [‬
‫ﺑﺎ اﯾﻨ�ﻪ ﻣﺴﯿﺮ ﻃﻮﻻﻧ�ﺗﺮی را ﻃ� ﻣ�ﮐﻨﺪ‪ ،‬روﭘﺎد را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﻄﮥ ‪ ۵۵‬ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘ� ﻋﻤ��ﺮد‬
‫ﻫﻤﮥ اﯾﻦ دﺳﺘﻮرات ﯾ�� اﺳﺖ� در ﻣﺠﻤﻮ� دو واﺣﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﺮ� و ﯾ� واﺣﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل‪.‬‬
‫→‪−‬‬ ‫] [‬
‫= ‪ .AB‬ﺑﻪ ﻋﻤ��ﺮد ﯾ� دﺳﺘﻮر ﺗﺮﮐﯿﺒ�‪� ،‬ﺑﺮدار اﻧﺘﻘﺎل� ﻣ� ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪١‬‬ ‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣ�ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ�‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﯾ� ﮔﺮوه روﭘﺎد ﺑﺮای ﺳﺎدهﺗﺮ ﺷﺪن ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﺎ ﺗ�ﯿﯿﺮاﺗ� در ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ راﯾﺎﻧﻪای ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻌﻨﺎی‬
‫�دﺳﺘﻮر ﺗﺮﮐﯿﺒ� در دﺳﺘﻮر ﺗﺮﮐﯿﺒ�� را ﺑﻪ روﭘﺎد ﺑﻔ�ﻤﺎﻧﺪ‪ .‬او دﺳﺘﻮرات ﺗﺮﮐﯿﺒ� را ﺑﺎ ﺣﺮو� ﮐﻮﭼ�‬
‫ﻧ�ﺎن ﻣ�داد‪ ،‬و ﺑﺮای ﻣ�ﺎل ﻣ� ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ�‬
‫)‪ �x = W N (۵S‬اﯾﻦ ﯾ� دﺳﺘﻮر ﺗﺮﮐﯿﺒ� اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺎم آن را ‪ x‬ﮔﺬاﺷﺘﻪاﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ �y = W N x‬اﯾﻦ ﯾ� دﺳﺘﻮر ﺗﺮﮐﯿﺒ� اﺳﺖ ﮐﻪ در آن از ‪ x‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺎم آن را ‪y‬‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪاﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ �N x(٢y‬اﯾﻦ دﺳﺘﻮری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ روﭘﺎد داده ﻣ� ﺷﻮد و در آن از ‪ x‬و ‪ y‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٩‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی زﯾﺮ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( دﺳﺘﻮرﻫﺎی ‪ y ،x‬و )‪ N x(٢y‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫ب( ﻋﻤ��ﺮد دﺳﺘﻮرﻫﺎی ‪ y ،x‬و )‪ N x(٢y‬ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫‪113‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫] [‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬ ‫‪١‬‬
‫‪٢‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١٠‬روﭘﺎد ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ‪ (٢N )EN ESE(٢x)(٣N )(٢W )N‬از ﻧﻘﻄﮥ‬
‫ﻣ�ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮدار اﯾﻦ‬ ‫‪٧‬‬
‫‪١١‬‬ ‫اﻟﻒ( دﺳﺘﻮر ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ‪ x‬را ﺑﻪﮔﻮﻧﻪای ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﮥ اﻧﺘﻬﺎی ﻣﺴﯿﺮ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( دﺳﺘﻮر ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ‪ x‬را ﺑﻪﮔﻮﻧﻪای ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ روﭘﺎد در ﻫﻤﺎنﺟﺎ ﮐﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده‪،‬‬
‫ﭘ� از �� ﻣﺴﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮدار اﻧﺘﻘﺎ� اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١١‬در ﻫﺮﯾ� از ﺣﺎ�ت داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮدار اﻧﺘﻘﺎ� روﭘﺎد را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪.‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪−٢‬‬ ‫و ﻧﻘﻄﮥ اﻧﺘﻬﺎ در‬ ‫‪−٢‬‬
‫‪٢‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻧﻘﻄﮥ ﺷﺮوع از‬
‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪.‬‬ ‫‪−۵‬‬
‫‪−١١‬‬ ‫و ﻧﻘﻄﮥ اﻧﺘﻬﺎ در‬ ‫‪٣‬‬
‫‪−٢‬‬ ‫ﻧﻘﻄﮥ ﺷﺮوع از‬ ‫ب(‬
‫→‪−‬‬ ‫→‪−‬‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫] [‬
‫= ‪ .C‬ﺣﺎﺻﻞ ‪ AB‬و ‪ CB‬را ﺑﻪدﺳﺖ‬ ‫‪−٣‬‬
‫‪−٢‬‬ ‫=‪B‬و‬ ‫‪۶‬‬
‫‪١٠‬‬ ‫= ‪،A‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪۵‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١٢‬ﻣ�داﻧﯿ� ﮐﻪ‬
‫آورﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١٣‬ﻣ�داﻧﯿ� اﮔﺮ دو روﭘﺎد ﺑﺎﻫ� ﺑﺮ�ﻮرد ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣ�ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دو روﭘﺎد دارﯾ� ﮐﻪ ﺑﻪ�ﻮر‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ� روﭘﺎد او� ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ) ‪ E(۴N )(٣E)(٣S)(٣E)(٢N‬از ﻧﻘﻄﮥ‬
‫] [‬ ‫] [‬
‫‪.‬‬ ‫‪٧‬‬
‫‪۶‬‬ ‫‪ ،‬و روﭘﺎد دوم ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ‪ N (٣W )(۵S)(٢E)(٢N )E(٢S)(٢E)N‬از ﻧﻘﻄﮥ‬ ‫‪١‬‬
‫‪٢‬‬

‫اﻟﻒ( اﯾﻦ دو روﭘﺎد در ﭼﻪ ﻧﻘﻄﻪای ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣ�ﺷﻮﻧﺪ؟‬

‫] [‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﭼﻪ ﻧﻘﻄﻪای ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣ� ﺷﻮد؟‬ ‫‪٧‬‬
‫‪٨‬‬ ‫ب( اﮔﺮ روﭘﺎد دوم از ﻧﻘﻄﮥ‬
‫ج( روﭘﺎد دوم ﺑﺎﯾﺪ از ﭼﻪ ﻧﻘﻄﻪای ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ در ﺳﯿﺰدﻫﻤﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد؟‬
‫] [‬
‫از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزاﯾﺴﺘﺪ؟ ﭼﺮا؟‬ ‫‪٢‬‬
‫‪۴‬‬ ‫ﻫـ( آﯾﺎ اﻣ�ﺎن دارد ﮐﻪ روﭘﺎد دوم در ﻧﻘﻄﮥ‬
‫] [‬
‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد؟‬ ‫‪٨‬‬
‫‪۵‬‬ ‫و( روﭘﺎد دوم از ﮐﺠﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ در ﻧﻘﻄﮥ‬

‫������ � ﺗ��ﯾ����� �����‬

‫] [‬ ‫] [‬ ‫] [‬
‫= ‪ .C‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬را ﺗﺤﺖ‬ ‫‪٢‬‬
‫‪٢‬‬ ‫= ‪B‬و‬ ‫‪٠‬‬
‫‪۵‬‬ ‫= ‪،A‬‬ ‫‪٠‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪ .١‬در ﻣﺜﻠﺚ ‪،ABC‬‬
‫ﻫﺮﯾ� از دورانﻫﺎی زﯾﺮ ﺣﻮ� ﻧﻘﻄﮥ ‪ A‬ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ و ﻣﺨﺘﺼﺎت رﺋﻮس ﻣﺜﻠﺚ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه را‬
‫ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫‪) ٩٠‬اﻟﻒ‬ ‫‪) −٩٠‬ب‬ ‫‪) ١٨٠‬ج‬

‫‪114‬‬
 ‫بردار و مختصات‬

‫‪ .٢‬اﺑﺘﺪا ﻧﻘﺎط زﯾﺮ را در ﺻﻔﺤﮥ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫] [‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪١‬‬
‫=‪S‬‬ ‫‪−۵‬‬
‫‪١‬‬ ‫=‪M‬‬ ‫‪−٢‬‬
‫‪−٢‬‬ ‫=‪I‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫=‪L‬‬ ‫‪−٢‬‬
‫‪۵‬‬ ‫=‪E‬‬ ‫‪−٢‬‬
‫‪٠‬‬
‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪١‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪۵‬‬
‫= ‪L′‬‬ ‫‪−۶‬‬ ‫=‪A‬‬ ‫‪−٩‬‬ ‫=‪U‬‬ ‫‪−۶‬‬ ‫=‪G‬‬ ‫‪−۶‬‬ ‫=‪H‬‬ ‫‪−٣‬‬

‫ﺳ�� ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﭼﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞﻫﺎﯾﯽ �ﻨ��ﻠ�� ‪ SM ILE‬را ﺑﻪ �ﻨ��ﻠ�� ‪L′ AU GH‬‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ�ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﻟﻒ( ﻧﻘﺎط زﯾﺮ را در ﺻﻔﺤﮥ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪١‬‬
‫= ‪W‬‬ ‫‪−۶‬‬
‫‪٣‬‬ ‫=‪H‬‬ ‫‪−٧‬‬
‫‪−٢‬‬ ‫=‪I‬‬ ‫‪−۵‬‬
‫‪١‬‬ ‫= ‪T‬‬ ‫‪−٢‬‬ ‫=‪E‬‬ ‫‪−٢‬‬
‫‪٣‬‬
‫] [‬ ‫] [‬ ‫] [‬ ‫] [‬ ‫] [‬
‫‪٨‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٣‬‬
‫=‪B‬‬ ‫‪١‬‬ ‫=‪L‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫=‪A‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫=‪C‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫=‪K‬‬ ‫‪٣‬‬

‫ب( �ﯾﺎ دو �ﻨ��ﻠ�� ‪ W HIT E‬و ‪ BLACK‬ﻫﻢﻧﻬﺸﺖاﻧﺪ؟ ﭼﺮا؟‬

‫ج( ﮐﺪام ﻧﻘﻄﻪ از �ﻨ��ﻠ�� ‪ BLACK‬را ﺗ�ﻮﯾ� ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ �ﻨ��ﻠ�� ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺎ �ﻨ��ﻠ��‬
‫‪ BLACK‬ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ ﺷﻮد؟‬
‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪ D = −١٨‬را در ﻧ�ﺮ ﺑ�ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ‬‫‪١٧‬‬
‫‪ C = ١١‬و‬ ‫‪۵‬‬
‫‪،B = −٧‬‬‫‪٢‬‬
‫‪،A = −٩‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪ .۴‬ﻧﻘﻄﻪﻫﺎی‬
‫ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ E‬و ‪ ،F‬ﻣ�ﺗﻮا� ﯾﺎﻓﺖ ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬ﺑﺎ ﯾ� ﺑﺮدار اﻧﺘﻘﺎ� ﺑﻪ ﻣﺜﻠﺚ‬
‫‪ EF D‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد؟ ﻫ�ﮥ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی ﻣ��� را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ اﺟﺰای ﺑﺮاﺑﺮ دو‬
‫ﻣﺜﻠﺚ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫] [‬ ‫] [‬
‫=‪B‬و‬ ‫‪b‬‬
‫‪٣‬‬ ‫= ‪،A‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪ .۵‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ b ،a‬و ‪ c‬ﺳﻪ ﻋﺪد ﻣﻨﻔ� ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ ﺳﻪ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫] [‬
‫= ‪ C‬ﺳﻪ رأس ﯾ� ﻣﺜﻠﺚ در ﺻﻔﺤﮥ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺎﺷﻨﺪ�‬ ‫‪c‬‬
‫‪۴‬‬

‫اﻟﻒ( ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬در ﮐﺪام ﻧﺎﺣﯿﻪ اﺳﺖ؟‬

‫] [‬ ‫] [‬
‫= ‪ y .E‬ﭼﻪ ﻋﺪدی ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ دو ﻣﺜﻠﺚ ‪ ADE‬و ‪ABC‬‬ ‫ب( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ D = ١b‬و‬ ‫‪c‬‬
‫‪y‬‬
‫ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ ﺷﻮﻧﺪ؟ ﺑﺎ ﭼﻪ ﺗﺒﺪﯾﻠ� ‪ ABC‬ﺑﻪ ‪ ADE‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ�ﺷﻮد؟ اﺟﺰای ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ اﯾ�‬
‫دو ﻣﺜﻠﺚ را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫] [‬ ‫] [‬ ‫] [‬
‫= ‪ C‬رأسﻫﺎی ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫‪۶‬‬
‫‪۶‬‬ ‫= ‪B‬و‬ ‫‪٧‬‬
‫‪٣‬‬ ‫= ‪،A‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪ .۶‬ﻧﻘﻄﻪﻫﺎی‬
‫] [‬ ‫] [‬
‫= ‪ M‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،N‬وﺟﻮد دارد ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ دو ﻣﺜﻠﺚ‬ ‫‪ G = ٣٢‬و‬ ‫‪۶‬‬
‫‪٠‬‬
‫‪ ABC‬و ‪ GM N‬ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬را ﺑﻪ ﻣﺜﻠﺚ‬
‫‪ GM N‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ�ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪ C = −١۵‬رأسﻫﺎی ﯾ� ﻣﺜﻠﺚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ‬
‫‪١٩‬‬
‫‪ B = ١٨‬و‬ ‫‪ .٧‬ﻧﻘﻄﻪﻫﺎی ‪١٢ ،A = −١۵‬‬
‫‪١۵‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،D‬ﻣ�ﺗﻮا� ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ دو ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬و ‪ ABD‬ﻫﻢﻧﻬﺸﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻫﺮﯾ�‬
‫از ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی ﺗﺴﺎوی‪ ،‬اﺟﺰای ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫‪115‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .٨‬دﺳﺘﻮرﻫﺎ� �ﯾﺮ را در ﻧ�ﺮ ﺑ��ﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫] [‬ ‫] [‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪x‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪x‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪ : a‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫] [‬ ‫] [‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪٣‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮدار‬ ‫‪x‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪ : b١‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫[‬ ‫]‬ ‫] [‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪−٢‬‬
‫‪١‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮدار‬ ‫‪x‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪ : b٢‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫[‬ ‫]‬ ‫] [‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪−٢‬‬
‫‪٣‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮدار‬ ‫‪x‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪ : b٣‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫[‬ ‫]‬ ‫] [‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪−x‬‬
‫‪y‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪x‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪ : c‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫[‬ ‫]‬ ‫] [‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪−y‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪x‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪ : d‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫] [‬ ‫] [‬ ‫] [‬ ‫] [‬
‫= ‪D‬و‬ ‫‪۵‬‬
‫‪٣‬‬ ‫= ‪،C‬‬ ‫‪٧‬‬
‫‪۴‬‬ ‫= ‪،B‬‬ ‫‪۵‬‬
‫‪۴‬‬ ‫= ‪،A‬‬ ‫‪۶‬‬
‫‪۵‬‬ ‫ﺷ�ﻞ ‪ ABCDE‬را ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫] [‬
‫= ‪ E‬در ﻧ�ﺮ ﺑ��ﺮﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪٧‬‬
‫‪٣‬‬

‫• ﻫﺮﯾ� ا� �ﻤ�ت �ﯾﺮ �ﺪا�ﯾ� ا� دﺳﺘﻮرات ﺑﺎ� را ﻣ�ﺨ� ﻣ���ﺪ�‬

‫اﻟﻒ( ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﻧ�ﺒﺖ ﺑﻪ ﻣ�ﻮر �ﻮلﻫﺎ �ﺮﯾ�ﻪ ﻣ�ﺷﻮد‪.‬‬
‫ب( ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﻧ�ﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺪ� ﻣﺨﺘﺼﺎت �ﺮﯾ�ﻪ ﻣ�ﺷﻮد‪.‬‬
‫ج( ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﻧ�ﺒﺖ ﺑﻪ ﻣ�ﻮر �ﺮ�ﻫﺎ �ﺮﯾ�ﻪ ﻣ�ﺷﻮد‪.‬‬
‫د( ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ ٢‬واﺣﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ‪ ٣‬واﺣﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎ� اﻧﺘﻘﺎل ﻣ�ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ھ( ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ ۴‬واﺣﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ‪ ۴‬واﺣﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎ� اﻧﺘﻘﺎل ﻣ�ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫• در ﻫﺮﯾ� ا� ��ﻤﺖﻫﺎ� �ﯾﺮ دﺳﺘﻮرات را )ﺑﻪ ﺗﺮﺗ�� ا� ﭼﭗ ﺑﻪ راﺳﺖ( درﺑﺎر�‬
‫ﺷ�ﻞ ‪ ABCDE‬ا�ﺮا ���ﺪ و ﻣﺨﺘﺼﺎت ر��ﻫﺎ� ﺷ�ﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﺎ�ﺘﻪ را ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫�ورﯾﺪ )در ﻫﺮ ﻣﻮرد‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل‪ ،‬دورا� و ﺑﺎ�ﺗﺎب ﺷ�ﻞ را ﻣ�ﺨ� ���ﺪ(‪.‬‬
‫‪) ab١ b٢ b٣ a‬اﻟﻒ‬ ‫‪) cd‬ب‬ ‫‪) ac‬ج‬
‫‪) ad‬د‬ ‫‪) cab١‬ھ‬ ‫‪) cb١ ab٢ db٣‬و‬
‫• در ﻫﺮﯾ� ا� ��ﻤﺖﻫﺎ� �ﯾﺮ دﺳﺘﻮرات را )ﺑﻪ ﺗﺮﺗ�� ا� ﭼﭗ ﺑﻪ راﺳﺖ( درﺑﺎر� ﺷ�ﻞ‬
‫‪ ABCDE‬ا�ﺮا ���ﺪ و ﻣﺨﺘﺼﺎت ر��ﻫﺎ� ﺷ�ﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﺎ�ﺘﻪ را ﺑﻪدﺳﺖ �ورﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳ�� ﻣ�ﺨ� ���ﺪ در �ﺪا� ��ﻤﺖﻫﺎ ﻧﺘ��� ﯾ��ﺎﻧ� ﺑﻪدﺳﺖ ﻣ��ﯾﺪ�‬
‫‪) b١ b٣‬اﻟﻒ‬ ‫‪) b٣ b١‬ب‬ ‫‪) cd‬ج‬
‫‪) dc‬د‬ ‫‪) ad‬ھ‬ ‫‪) da‬و‬

‫‪116‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ﺟﻤﻊآوری و ﻧﻤﺎﯾﺶ دادهﻫﺎ‬

‫در ﯾ� ﮐﻼ� ‪ ٢٠‬ﻧﻔﺮه از ﻣﺪار� ﺳﻤ�ﺎد‪ ،‬ﺑﺮای ﺗﺪرﯾ� رﯾﺎ�� ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪﺟﺎی اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑ� ﮐﻪ در‬
‫دﺳﺖ دارﯾﺪ‪ ،‬از ﮐﺘﺎ�ﻫﺎی ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒ� اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬رواﯾﺖ ﺗ�ﻮﯾﻢ زﻣﺎﻧ� �ﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﺷﻨﺒﻪ‪ :‬زﻣﺎن ﺑﺮﮔ�اری اﻣﺘﺤﺎن ﻫﻤﺎﻫﻨ� ﮐﺸﻮری در� رﯾﺎ�� ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﯾ�ﺷﻨﺒﻪ‪ :‬ﻣﻌﻠﻢ رﯾﺎ�� ﺗﺎ دﯾﺮﻫﻨ�ﺎم ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿ� ﺑﺮﮔﻪﻫﺎی اﻣﺘﺤﺎن �ﺮداﺧﺖ و ﻓﺮ�ﺖ ﻧﮑﺮد‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻋﻼم ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ‪ :‬ﻣﻌﻠﻢ در ﺟﻠﺴﮥ اﻧﺠﻤﻦ اوﻟﯿﺎی داﻧﺶآﻣﻮزان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺮﻓﺮازی ﻣﺪرﺳﻪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﺮۀ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از اﯾﻦ اﻣﺘﺤﺎنِ ﺳﺨﺖ و ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎ ‪ ٢٠‬ﺑﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اوﻟﯿﺎی داﻧﺶآﻣﻮزان ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪﯾﺮ ﮐﻪ در ﺟﻠﺴﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ ،‬از‬
‫ﻣﻌﻠﻢ ﺧﻮاﺳﺖ ﮔ�ارش ﻣ�ﺘﻮﺑ� درﺑﺎرۀ ﻧﻤﺮهﻫﺎی اﯾﻦ در�‪ ،‬ﺑﻪ او ارا�ﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ‪ :‬ﻣﻌﻠﻢ در ﮔ�ارش ﮐﺘﺒ� ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮ ﻣﺪرﺳﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬در اﻣﺘﺤﺎن رﯾﺎ�� ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺑﯿﺶ از ﻧﺼﻒ داﻧﺶآﻣﻮزان ﻧﻤﺮهﺷﺎن ﺣﺪاﻗﻞ ‪ ١٨‬ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﺪﯾﺮ از اﯾﻨﮑﻪ ﮔ�ارش ﺷﻔﺎﻓ� درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪ و از اﯾﻨﮑﻪ �ﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﻌﻠﻤ� را در اﯾﻦ ﻣﺪرﺳﻪ اﻧﺘﺨﺎ� ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﻟﯿﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ‪ :‬ﻣﻌﻠﻢ ﻋﺼﺒﺎﻧ� ﺳﺮﮐﻼ� رﻓﺖ و ﺑﻪ داﻧﺶآﻣﻮزان �ﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﯿﺎﻧ�ﯿﻦ ﻧﻤﺮا� ﺷﻤﺎ‬
‫‪ ١٢‬ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺷﻤﺎ را�� ﻧﯿﺴﺘﻢ� ﻓﺮدا ﮐﺴﺎﻧ� ﮐﻪ ﻧﻤﺮۀ آﻧﻬﺎ زﯾﺮ ﻣﯿﺎﻧ�ﯿﻦ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ در ﮐﻼ� ﺟﺒﺮاﻧ� ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﻨﺞﺷﻨﺒﻪ‪ :‬اوﻟﯿﻦ ﮐﻼ� ﺟﺒﺮاﻧ� در� رﯾﺎ�� ﻫﻔﺘﻢ ﺗﺸ�ﯿﻞ ﺷﺪ�‬
‫ﺟﻤﻌﻪ‪ :‬ﻣﻌﻠﻢ ﺑﺎ ﺧﻮدش ﻓﮑﺮ ﮐﺮد آﯾﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺒﻮد ﺑﻪﺟﺎی اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﻣﺘﻮﺳﻂ و زﯾﺎد‪،‬‬
‫از ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺧﻮ� وﻟ� ﮐﻤﺘﺮی اﺳﺘﻔﺎده ﻣ�ﮐﺮد� ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺷﻨﺒﮥ‬
‫ﻫﻔﺘﮥ آﯾﻨﺪه‪ ،‬روز ﻣﺘﻔﺎوﺗ� ﺑﺮای ﺗﺪرﯾ� رﯾﺎ�� ﻫﻔﺘﻢ ﺑﺎﺷﺪ� روزی ﮐﻪ ﺑﺮای اوﻟﯿﻦﺑﺎر‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دو ﮐﺘﺎ� ﻓﮑﺮ ﻣ�ﮐﺮد� ﮐﺘﺎ� درﺳ� رﺳﻤ� و ﮐﺘﺎ� ﺗﮑﻤﯿﻠ�‪.‬‬
‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻻ‪،‬‬
‫• ﻣ�ﺎﻟ� از ﻧﻤﺮا� اﯾﻦ ﮐﻼ� ارا�ﻪ دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫• ﻣ�ﺎﻟﺘﺎن را ﻃﻮری ارا�ﻪ دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﻼ� ﺟﺒﺮاﻧ� روز �ﻨﺞﺷﻨﺒﻪ ﺑﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ﻧﻔﺮا�‬
‫ﻣﻤ�ﻦ ﺗﺸ�ﯿﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪118‬‬
 ‫آمار و احتمال‬

‫ﻧﻤﻮدارﻫﺎ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪﻫﺎ‬

‫‪ .١‬ﺧﺎﻧﻮادۀ ﻣ�ﺘﺮم رﺟﺒﯽ ﺑﺎ ﺧﻮدروی ﺷ���ﺷﺎن از ﺗﻬﺮان ﻋﺎزم ﻣﺸﻬﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﺮان رﺟﺒﯽ‪،‬‬
‫�ﺮزﻧﺪ دوم ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻫﻤﯿﺎر ��ﯿﺲ اﺳﺖ‪ .‬او ﺳﺮﻋﺖ ﺧﻮدرو را در ﻧﺰدﯾ�� ﺷﻬﺮﻫﺎی ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫ﺳﻤﻨﺎن‪ ،‬داﻣﻐﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻫﺮود‪ ،‬ﺳﺒﺰوار‪ ،‬ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر و ﻣﺸﻬﺪ ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﻤﻮدار زﯾﺮ را‬
‫ﮐﺸﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١١٠‬‬

‫‪١٠٠‬‬

‫‪٩٠‬‬

‫‪٨٠‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫ﺗﻬﺮان‬ ‫ﺳﻤﻨﺎن‬ ‫داﻣﻐﺎن‬ ‫ﺷﺎﻫﺮود‬ ‫ﺳﺒﺰوار‬ ‫ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر‬ ‫ﻣﺸﻬﺪ‬

‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪﺑﻪ ﻧﻤﻮدار ﺑﺎ� درﺳﺘ� ﯾﺎ ﻧﺎدرﺳﺘ� ﻫﺮﯾ� از ﺟﻤ�ﻪﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﺮرﺳ� ﮐﻨﯿﺪ�‬
‫اﻟﻒ( در اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺳﺮﻋﺖ ﺧﻮدرو از ‪ ١١٠‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب( ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺧﻮدروی ﺧﺎﻧﻮادۀ رﺟﺒﯽ در ﺟﺎدۀ ﺷﺎﻫﺮود‐ﺳﺒﺰوار از راﺑﻄﮥ زﯾﺮ‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣ�آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪١١٠ + ٨٠‬‬
‫‪= ٩۵.‬‬
‫‪٢‬‬

‫‪ .٢‬ﻧﻤﻮدار روﺑﻪرو ﺗﻌﺪاد اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ رﻧﮓ ﭼﺸﻢﻫﺎی‬

‫ﻣ�ﺘ�ﻒ را در ﯾ� ﺷﻬﺮ ﻧﺸﺎن ﻣ�دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﭼﻨﺪ درﺻﺪ از ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﭼﺸﻢﻫﺎی آﺑﯽ‬
‫دارﻧﺪ؟‬
‫ب( اﮔﺮ ﺟﻤﻌﯿﺖ اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ‪ ٢٨۵٢٠٠‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رﻧﮓ‬
‫ﭼﺸﻢ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺳﺒﺰ اﺳﺖ؟‬
‫‪119‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪ .٣‬ﺗﺼﻮﯾﺮ زﯾﺮ ﮐﻪ از »‪ �www.fifa.com/worldcup‬اﻧﺘ�ﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ� ا�ﻼ�ﺎﺗ� از ﺑﺎز�‬

‫دو ﺗﯿﻢ در ﺟﺎ� ﺟ�ﺎﻧ� ‪ ٢٠١۴‬را ارا�ﻪ ﻣ��ﮐﻨﺪ‪ .‬دو ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﺳﺒﺰ و داﯾﺮه��ﺎ� داﺧﻞ �ن‬
‫و�ﻌﯿﺖ ﻗﺮار �ﺮ�ﺘﻦ ﺑﺎزﯾ�ﻨﺎن �ﺮ ﺗﯿﻢ را ﻧ�ﺎن ﻣ��د�ﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( �ﯾﺎ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ�ﺑﻪ و�ﯿﻌﺖ ﻗﺮار �ﺮ�ﺘﻦ ﺑﺎزﯾ�ﻨﺎن دو ﺗﯿﻢ در زﻣﯿﻦ� ﻣ��ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻧﺘﯿ�� ﺑﺎز�‬
‫را ﺣﺪس ﺑﺰﻧﯿﺪ؟‬
‫ب( ﺑﻪ ﺟﺪول ﻣﯿﺎنِ دو ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﺳﺒﺰ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ردﯾﻒ اول ﺗﻌﺪاد ﺣﻤﻼت ﺧﻄﺮﻧﺎک‬
‫دو ﺗﯿﻢ را ﻧ�ﺎن ﻣ��د�ﺪ‪ .‬در ردﯾﻒ دو� ﺗﻌﺪاد ﺷﻮت��ﺎ� ﺑﻪ ﺳﻤﺖ درواز� �ﺮ ﺗﯿﻢ‬
‫را ﻣ��ﺑﯿﻨﯿﺪ‪ .‬ردﯾﻒ �ﺧﺮ ﻧ�ﺎن ﻣ��د�ﺪ ﮐﻪ ﺗﯿﻢ ﺳﺒﺰ ‪� ۵۶۶‬ﺎس� ﺳﺎﻟﻢ و ﺗﯿﻢ ﻗﺮﻣﺰ ‪٣١٨‬‬
‫�ﺎس� ﺳﺎﻟﻢ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬داﯾﺮه�ا� ﮐﻪ ﺑﺎ دو رﻧ� ﺳﺒﺰ و ﻗﺮﻣﺰ ﻣ�ﺎ�ﺪه ﻣ��ﮐﻨﯿﺪ� در�ﺪ‬
‫ﻣﺎﻟ�ﯿﺖ ﺗﻮ� را در �ﺮ ﺗﯿﻢ ﻧ�ﺎن ﻣ��د�ﺪ‪� .‬ﯾﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ا�ﻼ�ﺎت ﻣ��ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻧﺘﯿ�� ﺑﺎز�‬
‫را ﺣﺪس ﺑﺰﻧﯿﺪ؟‬
‫ج( ﺑﺮا� دﯾﺪن ﻧﺘﯿ�ﻪ و �ﻣﺎر ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﺑﺎز� ﻧ�ﺎﻧ� زﯾﺮ را در ﻣﺮور�ﺮ راﯾﺎﻧ� ﺧﻮد وارد‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫‪http://www.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186510/statistics.html‬‬

‫د( ﺑﻪ ﻧ�ﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ �ﻪ ا�ﻼ�ﺎﺗ� از ﯾ� ﺑﺎز� �ﻮﺗﺒﺎل� ﻣ��ﺗﻮان ﺑﺎ ا�ﻤﯿﻨﺎن ﺧﺎ�ﺮ�‬
‫ﺗﯿﻢ ﺑﺮﻧﺪه را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮد؟‬
‫‪ .۴‬ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘ�ﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤ�ﻮر� اﺳﻼﻣ� اﯾﺮان� �ﺼﻞ دو�� ﻣﺎده ‪ ١٣‬ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻨﺎ‪‬ﻪ در ﻣﺮﺣﻠﮥ اول ﺑﺮای ﻫﯿﭻﯾﮏ از داوﻃﻠﺒﺎن ا ﮐ‪‬ﯾﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﮕﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫دو ﻣﺮﺣﻠﻪای ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺑﺪﯾﻦﻣﻌ‪‬ﮐﻪ دو ﻧﺎﻣﺰدی ﮐﻪ ﺑﯿﺸ‪‬ﯾﻦ آرا را در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬
‫در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﻨ�ﺎ ﻣﻨ�ﻮر از اﮐ�ﺮﯾﺖ ﻣﻄ��� ﮐﺴ� ﺣﺪاﻗﻞ ﻧﺼﻒ� ﺑﻪ��ﻼو� ﯾ� را�� از ﮐﻞ �را�‬
‫ﻣﺄﺧﻮذه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪120‬‬
 ‫آمار و احتمال‬

‫دو وﺑ�ﺎه ﻧﺘﯿﺠﮥ اﻧﺘ�ﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ �ﻤﻬﻮری اﺳ�ﻣ� اﯾﺮان در ﺳﺎل ‪ ٩٢‬را ﺑﻪﺻﻮرت زﯾﺮ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺶ دادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺪام وﺑ�ﺎه از ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮی اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ؟ ﭼﺮا؟‬

‫‪ .۵‬ﯾ� روز آ�ﺎی ﺷ�ﻤﻮ روی ﺗﺮازوﯾﺶ اﯾﺴﺘﺎد� اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﯿ� ﺑﺰرﮔ� ﺷ�ﻤﺶ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ وزﻧﺶ را‬
‫از روی ﺗﺮازو ﺑ�ﻮاﻧﺪ� ﺑﻪﻧﺎﭼﺎر از ﯾ� آﯾﻨﻪ ﮐﻤ� ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وزن او ‪ ١٣۵‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن‬
‫روز آ�ﺎی ﺷ�ﻤﻮ ﺗ�ﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ وزﻧﺶ را ﮐﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬او ﭼﻨﺪ ﻫﻔﺘﻪ ر�ﯾﻢ ��اﯾ� ﺳ�ﺘ� را‬
‫ﻫﻔﺘﻪ ا�ﺮا ﮐﺮد‪ .‬آ�ﺎی ﺷ�ﻤﻮ ﻫﺮ ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺻ�� ﺷﻨ�ﻪ وزﻧﺶ را اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺖ و آﻧﻬﺎ را اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﺮد‪:‬‬
‫ﻫﻔﺘﮥ اول‪ ١٣۵ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ دوم‪١٣٠ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ ﺳﻮم‪ ١٢۶ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ‬
‫ﭼﻬﺎرم‪١٢٢ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ ﭘﻨﺠﻢ‪ ١١٨ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ ﺷﺸﻢ‪ ١١۵ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ‬
‫ﻫﻔﺘﻢ‪ ١١٢ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ ﻫﺸﺘﻢ‪ ١١٠ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ ﻧﻬﻢ‪ ١٠٨ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ‬
‫دﻫﻢ‪ ١٠۶ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ ﯾﺎزدﻫﻢ‪ ١٠۴ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ دوازدﻫﻢ‪ ١٠٢ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ‬
‫ﺳﯿﺰدﻫﻢ‪ ١٠٢ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ ١٠٧ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﻫﻔﺘﮥ ﭘﺎزدﻫﻢ‪ ١١١ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪،‬‬
‫ﻫﻔﺘﮥ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ١١٣ :‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﭼﻪ ﻧﻤﻮداری ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن وزن آ�ﺎی ﺷ�ﻤﻮ در اﯾﻦ ‪ ١۶‬ﻫﻔﺘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ؟ آن‬
‫ﻧﻤﻮدار را رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( اﮔﺮ ﮐﺴ� ﺑﻪ ﻧﻤﻮداری ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﮐﺸﯿﺪهاﯾﺪ د�ﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣ�ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑ�ﯿﺮد ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧ�ﯿﻦ‬
‫وزن آ�ﺎی ﺷ�ﻤﻮ در روزﻫﺎی ﻫﻔﺘﮥ ﯾﺎزدﻫﻢ ﺗ�ﺮﯾ�ﺎ� ‪ ١٠٣‬ﮐﯿﻠﻮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ اﯾﻦ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮی درﺳﺖ اﺳﺖ؟‬
‫ج( ﺑﻪ ﻧ�ﺮ ﺷﻤﺎ آ�ﺎی ﺷﻤ�ﻮ در ﻫﻔﺘﮥ ﭼﻨﺪم از آن ر�ﯾﻢ �ﺎ�ﺖﻓﺮﺳﺎ دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ؟‬
‫‪ .۶‬ﻓﯿﻠﻢ »آﺗﺶ ﺑﺲ« را اوﻟﯿﻦ ﻓﯿﻠﻢ ﻣﯿﻠﯿﺎردی ﺳﯿﻨﻤﺎی اﯾﺮان ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﯿﻠﻢ در ﺳﺎل‬
‫‪ ،١٣٨۵‬ﺣﺪود ﯾ� ﻣﯿﻠﯿﺎرد و ﭘﺎﻧ�ﺪ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﻓﺮوش داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﯿﻠﻢ »ﮐ�ه�ﺮﻣﺰی‬
‫و ﭘﺴﺮﺧﺎﻟﻪ« در ﺳﺎل ‪ ،١٣٧٣‬ﺣﺪود ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﻓﺮوش داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪121‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫اﻟﻒ( ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ آﯾﺎ ﻓﻘ� ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ ﻣﯿﺰان ﻓﺮوش اﯾﻦ دو ﻓﯿﻠﻢ ﻣ�ﺗﻮان ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ ﻫﺮﯾ�‬
‫را در زﻣﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎ ﯾ�ﺪﯾ�ﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺮد؟‬
‫ب( ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﻠﯿﺖ در ﺳﺎلﻫﺎی ‪ ١٣٨۵‬و ‪ ١٣٧٣‬ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ ١٢٠٠‬و ‪ ٧٠‬ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﯿﻠﻢ ﮐﻼهﻗﺮﻣﺰی و ﭘﺴﺮﺧﺎﻟﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﭼﻨﺪ ﺑﻠﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻓﯿﻠﻢ آﺗﺶ ﺑﺲ ﻓﺮوﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ؟‬
‫ج( در ﺳﺎلﻫﺎی ‪ ١٣٧۵‬و ‪ ١٣٨۵‬ﺟﻤﻌﯿﺖ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ در ﺣﺪود ‪ ۶٠‬و ‪ ٧٠‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ درﺻﺪ ﻣﺮدم ﺑﺮای دﯾﺪن اﯾﻦ دو ﻓﯿﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻤﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ؟‬
‫د( ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺮای ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﯿﺰان ﻓﺮوش و ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ ﻓﯿﻠﻢﻫﺎ ﭼﻪ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﯾﯽ را ﺑﺎﯾﺪ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ؟‬

‫اﺣﺘﻤﺎل ﯾﺎ اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﺷﺎﻧﺲ‬

‫‪ .١‬در ﻫﺮﯾ� از ﻗﺴﻤﺖﻫﺎی زﯾﺮ‪� ،‬ﺻﻔﺮ�‪� ،‬ﯾ�� ﯾﺎ �ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺮ و ﯾ�� ﺑﻮدن� اﺣﺘﻤﺎل ﭘﯿﺸﺎﻣﺪ‬
‫داده ﺷﺪه را ﺑﺮرﺳ� ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در ﻣﻮاردی ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﯿﻦ� ﺻﻔﺮ و ﯾ� اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﺎر� ﻧﺰدﯾ�‬
‫ﺑﻮدن آن ﺑﻪ ﻋﺪدﻫﺎی ‪ b ،a‬ﯾﺎ ‪� c‬ﮐﻪ در ﺷ�� زﯾﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪهاﻧﺪ( ﺑﺤ� ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪٠‬‬ ‫‪١‬‬

‫اﻟﻒ( اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪن ﺷﻤﺎ ﺑﺮای درس ﺟﻮاب دادن در ﮐﻼﺳﺘﺎن!‬

‫‪122‬‬
 ‫آمار و احتمال‬

‫ب( ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺪن ﯾ� ﻧ�ﺮ در ﻗﺮﻋﻪﮐﺸ� ﺑﺮﻧﺎﻣ� ﻧﻮد!‬

‫ج( ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺑﻮدنِ ﺧﺮﺑﺰۀ ﻣﺸﻬﺪی!‬
‫د( ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﯾ� �ﻞ در ﺑﺎ��ﻪ‪ ،‬ﺑﺪون ﮐﺎﺷﺘﻦ ﺑ�ر!‬
‫ھ( آﻗﺎی �ﻞ ﺷﺪنِ ﺷ�ﺼ� ﮐﻪ در ﻫﯿ� ﺗﯿ� ﻓﻮﺗﺒﺎﻟ� ��ﻮر ﻧﺪارد!‬
‫و( اﯾﺮاﻧ� ﺑﻮدنِ ﻓﯿ��� ﺳﯿﻨ�ﺎﯾﯽ� ﺗ�ﻮﯾﺰﯾﻮن در ﻋﺼﺮِ ﺟ��� ﻫ�ﺘ� آﯾﻨﺪه‬
‫ز( ﺑﺎرش ﺑﺮف در ﻣﺎه ژاﻧﻮﯾﻪ در ﺳﯿﺒﺮی‬
‫ح( ا�ﺘ�ﺎل ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن رﻣﺰ ﯾ� ﮐﺎر�ِ ﺑﺎﻧ�� در ﺳﻮﻣﯿﻦ آزﻣﺎﯾﺶ� ﺗﺼﺎدﻓ�!‬
‫ط( وﺟﻮد ﻓ��ﻞ در ��ای ﯾ� ﮐﺪﺑﺎﻧﻮی ﺧﺮﻣﺸﻬﺮی‬
‫ی( ﻫ�ﺮﻧ� ﺷﺪن ﺗ�ﺎم وﺟﻪﻫﺎی ﯾ� ﻣ��� روﺑﯿ�ِ ﺑﻪﻫ�رﯾ�ﺘﻪ ﺑﺎ دهﺑﺎر �ﺮﺧﺎﻧﺪن‬
‫وﺟﻪﻫﺎی ﻣ��� ﺑﻪ�ﻮر ﺗﺼﺎدﻓ�‬
‫ک( ﭘﺮواز ﮐ�� در آﺳ�ﺎنِ ﻣ��� ﺷ�ﺎ در �ﺮوب ﯾ� روز ﭘﺎﯾﯿﺰی!‬
‫ل( دﺧﺘﺮ ﺑﻮدن ﻓﺮزﻧﺪ ﯾ� ﺧﺎﻧ� ﺑﺎردار‬
‫م( اﺑﺮی ﺑﻮدن ﻫﻮای ﺗﻬﺮان در ﯾ� روز ﭘﺎﯾﯿﺰی‬
‫ن( ﭘﺮوازِ ﯾ� ﻣ�� در ﯾ��ﺎلِ ﻧﺰدﯾ�ﺗﺮﯾﻦ ﺷﯿﺮﯾﻨ�ﻓﺮوﺷ� ﺑﻪ ﺧﺎﻧ� ﺷ�ﺎ!‬
‫س( ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻮدنِ اﻧﺎرِ ﺳﺎوه!‬
‫ع( ﭘ�ﺶ ﺷﺪنِ ا�ان ﻇﻬﺮ از ﺑ�ﻨﺪ�ﻮی ﻣ��ﺪ ﻣ��� ﺷ�ﺎ در ﻇﻬﺮ ﺷﺮﻋ�‬
‫ف( ﯾ� داﻧﺶ آﻣﻮز در ﺑﺮ�� اﻣﺘ�ﺎﻧﺶ‪ ،‬ﻋﺪد ‪ ٩١‬را ﻋﺪدی اول در ﻧ�ﺮ ﺑ�ﯿﺮد!‬
‫ص( ﯾ� رﯾﺎ��دان در ﺳ�ﻨﺮاﻧ� ﻣﻬ�� ﺑ�ﻮﯾﺪ‪ ۵١ :‬ﻋﺪدی اول اﺳﺖ!‬
‫‪ .٢‬ﺗﺎﺳ� را ﻣ�اﻧﺪازﯾ�‪ .‬آﯾﺎ ا�ﺘ�ﺎل اﯾﻨ�ﻪ »ﻋﺪد ﺑﺰر�ﺗﺮ از �ﻬﺎر ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد« از ا�ﺘ�ﺎل اﯾﻨ�ﻪ‬
‫»ﻋﺪد اول ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد« ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ؟‬
‫‪ .٣‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪﺑﻪ ﺑﺎزی ﻧﺒﺮد درﯾﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی زﯾﺮ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫دﻫﯿﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ��ﺪر ا�ﺘ�ﺎل دارد ﮐﻪ ﺷ�ﯿ� اول ﺷ�ﺎ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﺪ؟‬
‫ب( ا�ﺮ ﺷ�ﯿ� اول ﺷ�ﺎ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺑﺮﺧﻮرد ﻧ�ﻨﺪ‪�� ،‬ﺪر ا�ﺘ�ﺎل دارد ﮐﻪ ﺷ�ﯿ� دوم ﺑﻪ‬
‫ﻫﺪف ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﺪ؟‬

‫‪123‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫ج( ﻓﺮ� ﮐﻨﯿﺪ ﺷ�ﯿ� اول ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻫﺪ� ﺑﺮ�ﻮرد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﻣﻤ�ﻦ اﺳﺖ اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﺑﺮ�ﻮرد ﺷ�ﯿ� دو� ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻫﺪ� ﺑﯿﺶ از ‪ ١٢‬ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ .۴‬اﻟﻒ( از ﺑﯿﻦ اﻋﺪاد ‪ · · · ،٣ ،٢ ،١‬و ‪ ۵٠‬ﯾ� ﻋﺪد ﺑﻪ ﺗ�ﺎد� اﻧﺘﺨﺎب ﻣ�ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭼﻘﺪر‬
‫اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﺪد اول ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ب( از ﺑﯿﻦ اﻋﺪاد ‪ · · · ،٣ ،٢ ،١‬و ‪ ١٠٠‬ﯾ� ﻋﺪد ﺑﻪ ﺗ�ﺎد� اﻧﺘﺨﺎب ﻣ�ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭼﻘﺪر‬
‫اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﺪد اول ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻓﻘﻂ دو ﺷﻤﺎرﻧﺪۀ اول داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ .۵‬در ﮐﯿﺴﻪای ﺗﻌﺪادی ﻣﻬﺮۀ ﺳﯿﺎه‪ ،‬ﺳﻔﯿﺪ و آﺑﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﮔﺮ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﯿﺮون آﻣﺪن ﻣﻬﺮۀ‬
‫ﺳﯿﺎه ‪ ٣٨‬و اﺣﺘﻤﺎل ﺑﯿﺮون آﻣﺪن ﻣﻬﺮۀ ﺳﻔﯿﺪ ‪ ٢٧‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺑﯿﺮون آﻣﺪن ﻣﻬﺮۀ آﺑﯽ ﭼﻘﺪر‬
‫اﺳﺖ؟‬
‫‪ .۶‬ﺷ�ﻞ روﺑﻪرو ﮔﺴﺘﺮدۀ ﯾ� ﺟﺴﻢ ﻓﻀﺎﯾﯽ را ﻧﺸﺎن ﻣ�دﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺴﻢ ﻓﻀﺎﯾﯽ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾ�‬
‫ﺗﺎ� ﻣ�اﻧﺪازﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮﯾ� از اﺣﺘﻤﺎلﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﯾﺪ�‬
‫‪١‬‬
‫اﻟﻒ( وﺟﻪ ﺑﺎﻻ ﺷﻤﺎرﻧﺪۀ ‪ ٧٢‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪١٢‬‬ ‫ب( وﺟﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﻀﺮب ‪ ١٢‬ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪٢‬‬ ‫ج( وﺟﻪ ﺑﺎﻻ ﺷﻤﺎرﻧﺪۀ ‪ ٣۶‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪٩‬‬
‫د( ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب وﺟﻪ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٧٢‬ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫‪٣۶‬‬ ‫‪٧٢‬‬ ‫ھ( ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب وﺟﻪ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ۵۶‬ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪١٨‬‬ ‫‪٣‬‬
‫و( ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب وﺟﻪ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٢٨٨‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪٢۴‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫ز( ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ﻫﻤﮥ وﺟﻪﻫﺎ ﺑﻪﻏﯿﺮ از وﺟﻪ ﺑﺎﻻ و‬
‫‪٨‬‬ ‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٢١۵ × ٣١٠‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ح( وﺟﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﻀﺮب ‪ ۶‬ﺑﺎﺷﺪ وﻟ� ﻣﻀﺮب ‪ ۴‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ط( وﺟﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮ ﻫﺮ دو ﻋﺪد ‪ ۴‬و ‪ ۶‬ﺑﺨﺶﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .٧‬ﯾ� ﺟﺴﻢ ﻓﻀﺎﯾﯽ از ﻣ�ﻌ�ﻫﺎی واﺣﺪ ﺳﺎ�ﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در زﯾﺮ‪ ،‬ﺷ�ﻞ ﺳﻤﺖ ﭼ� و‬
‫ﺷ�ﻞ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﻪﺗﺮﺗﯿ� اﯾﻦ ﺟﺴﻢ را از ﺑﺎﻻ و روﺑﻪرو ﻧﺸﺎن ﻣ�دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺠﻢ اﯾﻦ ﺟﺴﻢ ﺳﻪﺑﻌﺪی ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٧‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫ب( اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺠﻢ اﯾﻦ ﺟﺴﻢ ﺳﻪﺑﻌﺪی ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ١١‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫‪ .٨‬ﻣﻬﺪی ﺳﻪ ﮐﺘﺎب داﺳﺘﺎن �ﺎرﺟ�‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﮐﺘﺎب داﺳﺘﺎن اﯾﺮاﻧ�‪ ،‬ﺳﻪ ﮐﺘﺎب ﺷﻌﺮ و ﭘﻨ� ﮐﺘﺎب‬
‫ﻣﻌﻤﺎ دارد‪ .‬ﻣﻬﺪی ﯾ�� از اﯾﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎ را ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﺴﺘﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣ�ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨﮑﻪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﮐﺘﺎب داﺳﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫‪124‬‬
 ‫آمار و احتمال‬

‫‪ .٩‬دو ﺟﺴﻢ ﺳﻪﺑﻌﺪی ﺑﺎ رﻧ�ﻫﺎی زرد و ﺻﻮرﺗ� دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﯾ�‪ ،‬از ﻣ�ﻌ�ﻫﺎی ﺑﻪ �ﻮل‬
‫واﺣﺪ ﺗ��ﯿ� ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در زﯾﺮ‪ ،‬ﺷ�� ﺳﻤﺖ ﭼ�‪ ،‬ﻧﻤﺎی ﺑﺎ� و روﺑﻪروی ﺟﺴﻢ زرد‪ ،‬و‬
‫ﺷ�� ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎی ﺑﺎ� و روﺑﻪروی ﺟﺴﻢ ﺻﻮرﺗ� اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﭼﻘﺪر اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﺟﺴﻢ ﺻﻮرﺗ� ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ١٠‬ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ب( ﭼﻘﺪر اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﺟﺴﻢ زرد ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٩‬ﻧﺒﺎﺷﺪ؟‬
‫ج( ﭼﻘﺪر اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﺣﺠﻢ اﯾﻦ دو ﺟﺴﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٢٠‬ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ .١٠‬ﯾ� ﻋﺪد ﺻ�ﯿ� ﺑﻪﺗ�ﺎد� اﻧﺘ�ﺎب ﮐﺮدهاﯾﻢ و آن را ‪ a‬ﻧﺎﻣﯿﺪهاﯾﻢ‪» .‬ﺻﻔﺮ«‪ «١» ،‬ﯾﺎ »ﺑﯿﻦ‬
‫ﺻﻔﺮ و ‪ «١‬ﺑﻮدن� اﺣﺘﻤﺎل� ﻫﺮﯾ� از اﺗﻔﺎ�ﻫﺎی زﯾﺮ را ﻣ��� ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ‪ a‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ −٣٫ ١۴‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪ a‬ﻋﺪدی ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب( ‪ −a‬ﻋﺪدی ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ج( ‪ −a‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .١١‬در ﮐ�ه ﯾ� ﺷﻌﺒﺪه ﺑﺎز ‪ ۶‬ﻣﻮش و ﭼﻨﺪ ﺧﺮﮔﻮش وﺟﻮد دارد‪ .‬اﮔﺮ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﯿﺮون آوردن‬
‫ﯾ� ﺧﺮﮔﻮش از اﯾﻦ ﮐ�ه ‪ ۴٧‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺧﺮﮔﻮشﻫﺎ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫‪� .١٢‬ﻨ� ﺟﻔﺖ ﺟﻮراب در ﯾ� ﮐﯿﺴﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬دو ﻟﻨ�ﻪ ﺑﻪ ﺗ�ﺎد� از اﯾﻦ ﮐﯿﺴﻪ ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣ�ﮐ�ﯿﻢ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨ�ﻪ اﯾﻦ ﺟﻮرابﻫﺎ ﻟﻨ�ﻪ ﺑﻪ ﻟﻨ�ﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫‪125‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫اﺣﺘﻤﺎل و ﺗﺠﺮﺑﻪ‬

‫ﻟﻄﻔﺎً ﻧﺮماﻓﺰار ﺟﺌﻮﺟﺒﺮا را از »‪ «www.geogebra.org‬داﻧﻠﻮد ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .١‬اﻟﻒ( ﺑﺎ ﺳﯿ�زﻣﯿﻨ� ﯾ� ﺗﺎ� ﺑ�ﺎزﯾﺪ و آ� را �ﺪﺑﺎر ﺑﯿﻨﺪازﯾﺪ‪ .‬ﺗ�ﺪاد »‪«۶‬ﻫﺎی آﻣﺪه را‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﻧﺮماﻓﺰار ﺟﺌﻮﺟﺒﺮا را اﺟﺮا ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در ﻧﻮار ﻣ�ﺎﺑ�� ‪ ،Input‬ﻋﺒﺎرتِ‬
‫]‪RandomBetween[1, 6‬‬
‫را وارد ﮐﻨﯿﺪ )ﺗﺼﻮﯾﺮ زﯾﺮ را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪.‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﮐﻠﯿﺪ ‪ Enter‬را ﻓ�ﺎر دﻫﯿﺪ‪ .‬ﺟﺌﻮﺟﺒﺮا ﯾ� ﻋﺪد ﺗﺼﺎدﻓ� از اﻋﺪاد ‪ ١‬ﺗﺎ ‪۶‬‬
‫اﻧ��ﺎب و آ� ﻋﺪد را در ﻧﻮار ﺳ�ﺖ ��‪� ،‬ﺎ� ﻣ�ﮐﻨﺪ )ﺗﺼﻮﯾﺮ زﯾﺮ را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪.‬‬

‫‪126‬‬
 ‫آمار و احتمال‬

‫ﺑﺎ ﻫﺮﺑﺎر ﻓﺸﺎر دادن ﮐﻠﯿﺪ ‪ ،F9‬ﺟﺌﻮﺟﺒﺮا ﯾ� ﻋﺪد ﺗﺼﺎدﻓ� دﯾ�ﺮ )ﺑﯿ� ‪ ١‬ﺗﺎ ‪ (۶‬را‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮف ‪ a‬ﭼﺎ� ﻣ�ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺻﺪﺑﺎر ﮐﻠﯿﺪ ‪ F9‬را ﻓﺸﺎر دﻫﯿﺪ و ﺗﻌﺪاد »‪«۶‬ﻫﺎی ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﺷﺪه ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮف ‪ a‬را ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ج( ا�ﺮ �ﺎﻧﺼﺪﺑﺎر ﺗﺎ�� ﺳﯿ�زﻣﯿﻨ� را ﺑﯿﻨﺪازﯾﺪ )ﯾﺎ ﮐﻠﯿﺪ ‪ F9‬را ﻓﺸﺎر دﻫﯿﺪ( اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪﺑﺎر ﻋﺪد ‪ ۶‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد؟‬
‫د( ﮐﺪا� ﻋﺪد ﺑ� �ﺎﺳ� ﺷﻤﺎ در ��ﻤﺖ »ج« ﻧ�دﯾ�ﺗﺮ اﺳﺖ� ﺗﻌﺪاد »‪«۶‬ﻫﺎی آﻣﺪه در‬
‫�ﺮﺗﺎب ﺗﺎ�� ﺳﯿ�زﻣﯿﻨ� ﯾﺎ ﺗﻌﺪاد »‪«۶‬ﻫﺎی ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه در ﺟﺌﻮﺟﺒﺮا؟‬
‫‪ .٢‬اﻟﻒ( ﺳﻌ� ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎ ﺳﯿ�زﻣﯿﻨ� ﯾ� دوازدهوﺟ�� ﻣﻨﺘﻈ� ﺑ�ﺎزﯾﺪ‪ .‬روی ﻫﺮ وﺟ� آن ﯾ�� از‬
‫ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎی ﻋﺪد ‪ ٧٢‬ﺣ� ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬دوازدهوﺟ�� را ﺻﺪﺑﺎر ﺑﯿﻨﺪازﯾﺪ و ﺗﻌﺪاد ‪٢۴‬ﻫﺎی‬
‫آﻣﺪه را ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﻧﺮ�اﻓ�ار ﺟﺌﻮﺟﺒﺮا را اﺟﺮا ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در ﻧﻮار ﻣﻘﺎﺑﻞ� ‪ ،Input‬ﻋﺒﺎرتِ‬
‫]‪RandomElement[1, 2, 3, 4, 6, 8, 9, 12, 18, 24, 36, 72‬‬
‫را وارد ﮐﻨﯿﺪ )ﺗﺼﻮﯾﺮ زﯾﺮ را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪.‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﮐﻠﯿﺪ ‪ Enter‬را ﻓﺸﺎر دﻫﯿﺪ‪ .‬ﺟﺌﻮﺟﺒﺮا ﯾ� ﻋﺪد ﺗﺼﺎدﻓ� از اﻋﺪاد ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎی‬
‫ﻋﺪد ‪ ٧٢‬اﻧﺘ�ﺎب ﻣ�ﮐﻨﺪ و آن ﻋﺪد را در ﻧﻮار ﺳﻤﺖ ﭼ�‪ ،‬ﭼﺎ� ﻣ�ﮐﻨﺪ )ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻫﺮﺑﺎر ﻓﺸﺎر دادن ﮐﻠﯿﺪ ‪ ،F9‬ﺟﺌﻮﺟﺒﺮا ﯾ� ﻋﺪد ﺗﺼﺎدﻓ� دﯾ�ﺮ )از ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎی‬
‫‪ (٧٢‬را ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮف ‪ b‬ﭼﺎ� ﻣ�ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺻﺪﺑﺎر ﮐﻠﯿﺪ ‪ F9‬را ﻓﺸﺎر دﻫﯿﺪ و ﺗﻌﺪاد ‪٢۴‬ﻫﺎی‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮف ‪ b‬را ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ج( ا�ﺮ �ﺎﻧﺼﺪﺑﺎر دوازدهوﺟ��� ﺳﯿ�زﻣﯿﻨ� را ﺑﯿﻨﺪازﯾﺪ )ﯾﺎ ﮐﻠﯿﺪ ‪ F9‬را ﻓﺸﺎر دﻫﯿﺪ(‬
‫اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﺑﺎر ﻋﺪد ‪ ٢۴‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد؟‬

‫‪127‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫د( ﮐﺪام ﻋﺪد ﺑﻪ ﭘﺎﺳ� ﺷﻤﺎ در ﻗﺴﻤﺖ »�� ﻧ�دﯾ�ﺗﺮ اﺳﺖ� ﺗﻌﺪاد ‪٢۴‬ﻫﺎی آﻣﺪه در‬
‫ﭘﺮﺗﺎب د�ازده�ﺟﻬ�� ﺳﯿ�زﻣﯿﻨ� ﯾﺎ ﺗﻌﺪاد ‪٢۴‬ﻫﺎی ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه در ﺟﺌﻮﺟﺒﺮا؟‬

‫‪ͬǀƀǀţLJŽ‬‬
‫ﯾ� ﺳ�ﻪ را ده ﺑﺎر ﻣ�اﻧﺪازﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮ ده ﺑﺎر ﺷﯿﺮ ﻣ�آﯾﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﺪ در ﭘﺮﺗﺎب ﯾﺎزدﻫﻢ‬
‫ﺷﯿﺮ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﺧﻂ؟‬
‫اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺘﻘﺮاﯾ� � ﻧﻈﺮﯾﮥ ا�ﺘﻤﺎل ﻣ�ﮔﻮﯾﺪ د� �ﺎ�ﺖ �ﺟﻮد دارد�‬
‫‪ .١‬اﯾﺮاد از ﺳ�ﻪ اﺳﺖ � ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎر ﯾﺎزدﻫﻢ ﻧﯿ� ﺷﯿﺮ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﯾﻦ ده ﺑﺎر ﺑﻪ�ﻮر اﺗﻔﺎﻗ� ﺷﯿﺮ آﻣﺪه � ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ا�ﺘﻤﺎل ﺷﯿﺮ ﯾﺎ ﺧﻂ آﻣﺪن در ﺑﺎر ﯾﺎزدﻫﻢ‬
‫ﯾ�ﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﺪهای از ﻣﺮدم اﻧﺘﻈﺎر دارﻧﺪ ﮐﻪ در ﭘﺮﺗﺎب ﯾﺎزدﻫﻢ ﺧﻂ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ� »ا�ﺘﻤﺎل ﯾﺎزده ﺑﺎر ﺷﯿﺮ آﻣﺪن ﺧﯿﻠ� ﮐﻤﺘﺮ از ده ﺑﺎر ﺷﯿﺮ آﻣﺪن اﺳﺖ؛ ﭘﺲ در‬
‫ﭘﺮﺗﺎب ﯾﺎزدﻫﻢ ﺧﻂ ﻣ�آﯾﺪ�‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﮔﺎﻫ� ا�ﻗﺎ� زﯾﺮ درﺧﺘﺎن �ﺎﻋﻘﻪ زده ﭘﻨﺎه ﻣ�ﺑﺮﻧﺪ � ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ �ﺎﻋﻘﻪ ﺑﻪﻧﺪر� د� ﺑﺎر ﺑﺮ ﯾ� ﺟﺎ ا�ﺎﺑﺖ ﻣ�ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻤﺒﺎرانﻫﺎ ﻧﯿ� ﺑﻌ��‬
‫اﺷ�ﺎ� داﺧﻞ ﮔﻮدالﻫﺎی ﺑﻤ� ﺧﻮرده ﻣ�ﻧ�ﯿﻨﻨﺪ � ﺗ�ﻮر ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ا�ﺘﻤﺎل د� ﺑﺎر‬
‫ا�ﺎﺑﺖ ﺑﻤ� در ﯾ� ﻣ�ﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ر�انﺷﻨﺎﺳﺎﻧ� ﮐﻪ ﺷﯿﻮ� اﺳﺘﺪﻻل اﺷ�ﺎ� درﺑﺎر� ا�ﺘﻤﺎﻻ� را ﺑﺮرﺳ� ﻣ�ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣ�ﮔﻮﯾﻨﺪ�‬
‫»ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮﮐﺲ در ﻣﻌﺮض اﯾﻦ ﻧﻮع اﺷﺘﺒﺎه ﻗﺮار دارد‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل اﮔﺮﭼﻪ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ؛‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎ ﻋﺎد� �ﻫﻨ� آدﻣ� ﻣ�ﺎﺑﻘﺖ دارد�‪.‬‬
‫ادم‪ .‬ﻣﻮرﺗﻮن‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻓﺮﯾﺒﺮز ﻣﺠﯿﺪی‪.‬‬

‫‪128‬‬
 ‫کتاب­‌نامه‬

‫ﮐﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ‬

‫]‪ [١‬آﯾﺰاک آﺳﯿﻤﻮف‪ ،‬ﻋﺪد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ اﯾﺮج ﺟﻬﺎﻧﺸﺎﻫ�‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات �ﺎ�ﻤ�‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶٩ ،‬‬
‫]‪ [٢‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ اﺣﻤﺪی و ﻧﺮ�� اﺧ���ﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺧﻮدآﻣﻮز ﻫﻨﺪﺳﻪ ‪ ،١‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺒﺘﮑﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٩٢ ،‬‬
‫]‪ [٣‬رﯾﺎﺿﯿﺎت ﮐﺎﻧﮕﻮرو ‪ ٧‬و ‪ ، ٨‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﻬﺮان اﺧﺒﺎرﯾﻔﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات �ﺎ�ﻤ� ﺑﺎ ﻫﻤ�ﺎری اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﺎﺷ�ﺎه‬
‫داﻧﺶﭘﮋوﻫﺎن ﺟﻮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٨٩ ،‬‬
‫]‪ [۴‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ اﺣﻤﺪی‪ ،‬ﺳﻌﯿﺪ ﺻﺪری و ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﺗﺎجﺑﺨﺶ‪ ،‬رﯾﺎﺿ� ﺗ��ﯿﻠ� ﺳﺎل اول دوره راﻫﻨ�ﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﻠ� ﭘﺮور� اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎی درﺧﺸﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٨٩ ،‬‬
‫]‪ [۵‬ﺷﻪﭘﺎن اﻟﻨﺴ��‪ ،‬در ﭘﯽ ﻓﯿﺜﺎﻏﻮرث‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﭘﺮوﯾﺰ ﺷﻬﺮﯾﺎری‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٨۴ ،‬‬
‫]‪ [۶‬اوﯾﺴﺘﻦ اور‪ ،‬ﮔﺰﯾﺪهﻫﺎﯾﯽ از ﻧﻈﺮﯾﻪ اﻋﺪاد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ وﺻﺎ�‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸ�ﺎﻫ�‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶٩ ،‬‬
‫]‪ [٧‬ﻫﺎوارد اﯾﻮز‪ ،‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ رﯾﺎﺿﯿﺎت‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﺤﻤﺪ �ﺎﺳ� وﺣﯿﺪی اﺻ�‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸ�ﺎﻫ�‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪.١٣٨۶ ،‬‬
‫]‪ [٨‬دﯾﻮﯾﺪ ﺑﺮﺗﻦ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣ�ﺪﻣﺎﺗ� اﻋﺪاد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎد� ﻣﻨﺘﺨ�‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸ�ﺎﻫ�‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٨١ ،‬‬
‫]‪ [٩‬ارﯾ� ﺗﻤ�� ﺑ�‪ ،‬رﯾﺎﺿ�داﻧﺎن ﻧﺎﻣ�‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺣﺴﻦ ﺻﻔﺎری‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٨٢ ،‬‬
‫]‪ [١٠‬واﺳﯿﻠ� دﻣﯿﺘﺮﯾﻪوﯾ� ﭼﯿﺴﺘﯿﺎﮐﻮف‪ ،‬ﻣ��ﻠﻪﻫﺎ� ﺗﺎرﯾ�� رﯾﺎﺿﯿﺎت‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﭘﺮوﯾﺰ ﺷﻬﺮﯾﺎری‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧ�‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫‪.١٣٧۴‬‬
‫]‪ [١١‬رﯾﺎﺿﯿﺎت ﮐﺎﻧﮕﻮرو ‪ ٩‬و ‪ ، ١٠‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺑﺮدﯾﺎ ﺣﺴﺎ�‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات �ﺎ�ﻤ�‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٩٠ ،‬‬
‫]‪ [١٢‬ﺧﺴﺮو داودی‪ ،‬از ﺗﻮان ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺪرﺳﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٧٧ ،‬‬
‫]‪ [١٣‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ زارع ﺷﺤﻨﻪ‪ ،‬رﯾﺎﺿ� ﺗ��ﯿﻠ� ﺳﺎل دو� دوره راﻫﻨ�ﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠ� ﭘﺮور� اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎی درﺧﺸﺎن‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪.١٣٨٩ ،‬‬
‫]‪ [١۴‬واﺳﯿﻠ� دﻣﯿﺘﺮﯾﻪوﯾ� ﭼﯿﺴﺘﯿﺎﮐﻮف‪ ،‬ﻣ��ﻠﻪﻫﺎ� ﺗﺎرﯾ�� رﯾﺎﺿﯿﺎت‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﭘﺮوﯾﺰ ﺷﻬﺮﯾﺎری‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧ�‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫‪.١٣٧۴‬‬
‫]‪ [١۵‬ﭘﺮوﯾﺰ ﺷﻬﺮﯾﺎری‪ ٩٩ ،‬ﻣ��ﻠﻪ رﯾﺎﺿ�‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﭼﺎپ ﺳﻮره‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٧٩ ،‬‬
‫]‪ [١۶‬دﻣﯿﺘﺮی �ﻮﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺮ�� �ﻨﮑﯿﻦ و اﯾﻠﯿﺎ اﯾﺘﻨﺒﺮ�‪ ،‬ﻣ�ﺎﻓ� رﯾﺎﺿ� �ﺗ�ﺮﺑﻪ رو�ﻫﺎ�‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ارﺷ� ﺣﻤﯿﺪی و‬
‫ﻣﻬﺮداد ﻣﺴﺎ�ﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات �ﺎ�ﻤ�‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٨۶ ،‬‬

‫‪129‬‬
 ‫ریاضی تکمیلی‬

‫]‪� [١٧‬ﻮرﯾ� آﻧﺎﺳﺘﺎﺳﯿﻮﯾ� ﮐﻮردﻣﺴ��‪ ،‬ا�ﺪ��ﻪ ��ﺎ��‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﭘﺮوﯾﺰ ﺷﻬﺮﯾﺎری‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶١ ،‬‬
‫]‪ [١٨‬ﺳﺮژ ﻻﻧﮓ و ﺟﯿﻦ ﻣﻮرو‪ ،‬ﻫﻨﺪﺳﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣ�ﻤﺪ�ﻠ� ر�ﻮاﻧ�‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺎ�ﻤ�‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٧٧ ،‬‬
‫]‪ [١٩‬ﻣﺎرﺗﯿﻦ ﮔﺎردﻧﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎﻫﺎی اﺑﻮاﻟﻬﻮل‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ �ﺴﻦ ﻧ�ﯿﺮﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸ�ﺎﻫ�‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٧٠ ،‬‬
‫]‪ [٢٠‬ادوﯾﻦ ﻣﻮﯾﺰ و ﻓﻠﻮﯾﺪ داﻧﺰ‪ ،‬ﻫﻨﺪﺳﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣ�ﻤﻮد دﯾﺎﻧ�‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺎ�ﻤ�‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٧� ،‬‬
‫]‪ [٢١‬راﺟﺮ ﻧﻠﺴﻦ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﺑﺪون ﮐﻼم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺳ�ﯿﺪ� �ﻤﻦ آرا‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺎ�ﻤ�‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٧� ،‬‬
‫]‪ [٢٢‬ﺗﺎرل ﻫﺎف‪�� ،‬ﻮ�ﻪ ﺑﺎ �ﻣﺎ� ��و� ﻣ���ﻮ�ﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﻬﺪی ﺗﻘﻮی‪ ،‬ﻧﺸﺮ آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٧١ ،‬‬

‫‪130‬‬
 ‫پیوست‬

‫‪131‬‬
‫ریاضی تکمیلی‬

‫‪132‬‬
 ‫پیوست‬

‫تا به‌حال به فرش‌های ایرانی توجه کرده‌اید؟!‬

‫ِگلیــم یــا پَــاس یکــی از انــواع صنایــع دســتی‪ ،‬زیرانــدازی و پوششــی اســت کــه از‬
‫ابریشــم‪ ،‬مــوی بــز‪ ،‬پشــم گوســفند و یــا دیگــر چارپایــان اهلــی بافتــه می‌شــود‪ .‬گلیــم به‬
‫شــکل ســنتی‌اش‪ ،‬معمــوالً بــرای پوشــاندن زمین‪ ،‬دیــوار و یــا روانــدازی بــرای حیوانات‬
‫باربــر اســتفاده می‌شــود ولــی امــروزه به‌عنــوان یــک پوشــش مــدرن بــرای خانه‌هــای‬
‫‪1‬‬
‫شــهری نیــز خریــداری می‌شــود‪.‬‬
‫طــرح روی جلــد ایــن کتــاب قســمتی از نقشــة یــک گلیــم اســت کــه از وبــگاه‬
‫«‪ »www. picnama.com‬انتخــاب شــده اســت‪ .‬در زیــر‪ ،‬طــرح کامــل ایــن گلیــم زیبا‬
‫را می‌بینیــد‪.‬‬

‫از ویکی‌پدیا‪ ،‬دانش‌نامة آزاد‬ ‫‪1‬‬

‫‪133‬‬
 ‫مح‬
‫معلمان ترم‪ ،‬صاحبنظران‪ ،‬دانشآموزان زعزي و اولياي آانن ميتوانند نظر اصالحي خود را ردبارۀ مطالب اين‬

‫كتاب از طريق انهم هب نشاني تهران – خيابان سپهبد قرني – نبش سميه – وزارت آموزش و رپورش – ساختمان مرحوم‬
‫پس‬ ‫هف‬
‫عالقمندان – طبقۀ تم – كد تي ‪ 11111-11111‬و يا راياانهم هب نشاني ‪ sampad@medu.ir‬ارسال نمايند‪.‬‬

‫مركز ملي رپورش استعدا داهي ردخشان و دانشژپواهن جوان‬