Notatki: J.Krasińska - na podst. “Histologia” M.

Zabel
7. Układ krwionośny

Układ krwionośny:
● system krążenia dużego​​- rozprowadzający krew od serca na obwód i z powrotem
● system krążenia płucnego​​- rozprowadzający krew od serca do płuc i z powrotem
● ciśnienie krwi: 120 (skurczowe)/80 (rozkurczowe) mm Hg

7. 1 Serce - ogólna budowa:

● serce tworzą 4 niezależne jamy: dwa przedsionki i dwie komory

● mięsień sercowy opiera się na rusztowaniu, jakim jest tzw. szkielet serca zbudowany z tkanki
łącznej włóknistej zbitej
● szkielet łącznotkankowy składa się z:
- przegrody błoniastej
- pierścieni włóknistych​​(odgraniczają przedsionki od komór i otaczają odejścia dużych pni
tętniczych)
- trójkątów włóknistych ​(miejsca połączenia pierścieni włóknistych)
● ściana serca utworzona jest z 3 warstw:
-​wsierdzia (warstwa wewnętrzne)
- śródsierdzia (warstwa środkowa)
- nasierdzia (warstwa zewnętrzna)

a.) Wsierdzie (endocardium)

● wewnętrzna struktura serca

● ma bezpośredni kontakt z krwią​​- wyściela powierzchnie przedsionków, komórek oraz
zastawki serca
Warstwy budujące wsierdzie serca (od strony światła)
● najbardziej powierzchownie (od strony światła) leży ​warstwa komórek śródbłonka
spoczywająca na błonie podstawnej → umożliwia ona ciągły przepływ krwi przez jamy serca
● warstwa luźnej tkanki łącznej
● warstwa mięśniowo-sprężysta ​ → zawiera włókna kolagenowe i sprężyste
● najgłębiej leży warstwa łącząca wsierdzie ze śródsierdziem → zawiera liczne naczynia
krwionośne, nerwy, kom.tłuszczowe

b.) Śródsierdzie (myocardium, mięsień sercowy):

● zbudowane z tk. mięśniowej poprzecznie prążkowanej serca, z komórek mięśnia sercowego -

kardiomiocytów
● kardiomiocyty wzajemnie się przeplatają tworząc ​przestrzenną sieć ​→ w wolnych miejscach
sieci znajdują się liczne naczynia włosowate, które stale dostarczają komórkom tlen i
niezbędne substancje odżywcze
● w tkance łącznej śródsierdzia występują ​komórki układu bodźcoprzewodzącego serca

c.) Nasierdzie (epicardium):

● tworzy ​zewnętrzną warstwę ściany serca​​oraz b​ laszkę trzewną worka osierdziowgo

● zbudowane z tkanki łącznej z licznymi włóknami: kolagenowymi i sprężystymi
● od strony jamy osierdziowej nasierdzie pokrywa nabłonek jednowarstwowy płaski,
tzw.​międzybłonek (mesothelium)

1
7.2 Osierdzie (pericardium):

● łącznotkankowy worek​​w którym znajduje się serce

● od strony światła worka osierdziowego znajduje się warstwa surowicza wyścielona
nabłonkiem jednowarstwowym płaskim
● jamę osierdzia wypełnia​płyn surowiczy ​pełniący funcję “smaru” dzięki któremu możliwe są
swobodne ruchy serca podczas jego pracy

7.3 Zastawki serca (valvuale cordis):

● utworzone przez trzy warstwy:

- środkową (zbudowaną z tk. łącznej właściwiej włóknistej; włókien kolagenowych i
sprężystych)
- dwie warstwy zewnętrzne (budowa jak nasierdzie)

7.4 Układ bodźcowoprzewodzący, unerwienie i unaczynienie serca:

Układ bodźcowo-przewodzący:

● zapewnia rytmiczne skurcze serca, umożliwiając mu na pompowanie krwi

● impulsy są generowane w ​węźle zatokowo-przedsionkowym
→ jest on zbudowany ze zmodyfikowanych komórek mięśnia sercowego
● fala pobudzenia rozprzestrzenia się po sercu się pozostałym elementom układu:
- włóknom międzywęzłowym
- węzłowi przedsionkowo-komorowemu
- oraz pęczkowi przedsionkowo-komorowego (Hisa) ​wraz z jego rozgałęzieniami

Unaczynienie serca:

● jest bardzo bogate, ze względu na dużą aktywność i metabolizm komórek sercowych

● od początkowego odcinka aorty odchodzącą naczynia tętnicze wieńcowe → rozgałęziając się
tworzą gęstą sieć łożyska naczyń włosowatych w obrębie mięśnia sercowego (zaopatrują
poszczególne kardiomocyty)
● odtlenowana krew zostaje odprowadzona za pośrednictwem naczyń żylnych uchodzących do
zatoki wieńcowej, a stamtąd do prawego przedsionka

Unerwienie serca:

● jest unerwione zarówno przez przywspółczulny jak i przywspółczulny układ nerwowy

● gałęzie tych układów tworzą splot sercowy, który dzieli się na 4 sploty rozlokowane w różnych
warstwach serca

7.5 Wewnątrzwydzielnicza funkcja serca:

● komórki prawego przedsionka (tzw. komórki mioendokrynowe) posiadają pęcherzyki

wydzielnicze
● produkują one przedsionkowy czynnik natriuretyczny (ANF), którego funkcje to:
- rozkurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych → obniżenie ciśnienia krwi
- zwiększa wydalanie sodu z moczem
- hamuje wydzielanie renininy i aldosteronu

2
7.6 Naczynia krwionośne:

Naczynia krwionośne (poza włosowatymi) zbudowane są z trzech warstw:

1. błony wewnętrznej (tunica intima)
2. błony środkowej (tunica media)
3. błony zewnętrznej (tunica externa, adventitia)

7. 7 Naczynia tętnicze:

● przepływa nimi krew pod wysokim ciśnieniem 80-120 mm Hg

● ściany tętnic są wytrzymałe, elastyczne
● zbudowane są z 3 warstw (j.w) różniących się od siebie w zależności od miejsca
występowania naczynia

1. Błona wewnętrzna (tunica intima), utworzona przez:

- warstwę komórek śródbłonka
- warstwę podśródbłonkową (luźna tkanka łączna)
- blaszkę sprężystą wewnętrzną (zbudowana z włókien elastycznych, stanowi granicę między
warstwą wewnętrzną, a środkową)

2. Błona środkowa
- zbudowana z okrężnie układajacych się komórek mięśni gładkich, włókien sprężystych i
kolagenowych → proporcje tych elementów warunkują typ tętnicy
- blaszka sprężysta zewnętrzna (zbudowana z włókien elastycznych, stanowi granicę między
warstwą środkową, a zewnętrzną)

3. Błona zewnętrzna
- zbudowana z tkanki łącznej luźnej, z licznymi włóknami: sprężystymi i elastycznymi
- zawiera również: fibroblasty, makrofagi, mastocyty, komórki mięśniowe gładkie
- w błonie tej znajdują się też ​naczynia naczyń (vasa vasorum),​​które odżywiają ścianę
dużych tętnic

3
Na podstawie średnicy naczyń tętniczych oraz budowy ich ściany środkowej możemy rozróżnić ich
trzy rodzaje:

a.) Tętnice typu sprężystego:

● największe naczynia tętnicze

● średnica większa niż 1 cm
● są to: ​aorta, tętnica podobojczykowa, tętnica wspólna szyjna, tętnica wspólna
biodrowa, tętnica płucna, tętnica kręgowa
● rola: przenoszenie krwi pod dużym ciśnieniem z serca do dalszych, mniejszych rozgałęzień
● budowa:
→ dobrze rozbudowana błona środkowa z licznymi (kilkadziesiąt warstw) okrężnie
układającymi się włóknami sprężystymi (tzw. błony okienkowate)
→ pomiędzy błonami okienkowatymi widoczne są komórki mięśni gładkich
→ mają bardzo dobrze wykształconą blaszkę sprężystą wewnętrzną, która dzieli się na część
wewnętrzną i zewnętrzną

b.) Tętnice typu mięśniowego:

● średnica: od 100 ​μm​do 10 cm

● naczynia tętnicze średniego kalibru, tworzą odgałęzienia od tętnic sprężystych
● budowa:
→ w błonie środkowej dominują komórki mięśni gładkich
● rola: dystrybucja krwi na obwód dzięki licznym komórkom mięśni gładkich

c.) Tętniczki:

● średnica: poniżej 100 ​μm

● budowa:
→ błona wewnętrzna: cienka warstwa z komórek śródbłonka i blaszki sprężystej wewnętrznej
→ błona środkowa: kilka (1-5) warstw okrężnie ułożonych miocytów, z którymi graniczy
przydanka z tk. łącznej luźnej
● rola: poprzez zmianę napięcia warstwy mięśniowej tętniczki odgrywają decydującą rolę w
regulacji obwodowego oporu łożyska naczyniowego
● tętniczki przedwłosowate (średnica do: 20 ​μm​) - miejsce połączenia tętniczek z naczyniami
włosowatymi; charakteryzują się występowaniem okrężnie układających się miocytów po
zewnętrznej stronie śródbłonka

d.) Naczynia włosowate:

● średnica: 7 - 10 ​μm
● naczynia o najmniejszej średnicy i najcieńszej ścianie
● rola:
- tworzą rozległą sieć w narządach i tkankach, co pozwala im zaopatrywać komórki
organizmu w tlen oraz niezbędne subst.odżywcze
- tworzą selektywną barierę regulującą wymianę tlenu, CO​2​i subst.odżywczych pomiędzy
kwią, a komórkami, oraz komórkami, a powietrzem w płucach
- wymiana zachodzi dzięki mechanizmom: dyfuzji, filtracji, resorpcji

4
Naczynia włosowate - budowa szczegółowa:

W skład ścian włośniczek wchodzą trzy elementy:

1. Komórki śródbłonka (endothelium):

● nabłonek jednowarstwowy płaski, pochodzenia mezenchymalnego

● wyścielają (od strony światła) naczynia krwionośne, limfatyczne oraz jamy serca
● jądro komórkowe ulega uwypukleniu → tworzy zgrubienie cytoplazmy
● komórki śródbłonka mają wielokątny oraz wydłużony kształt, przylegają do siebie i połączone
są ze sobą strefami zamykającymi oraz połączeniami typu nexus
● w cytoplazmie obecne są pęcherzyki, które świadczą o transporcie substancji przy udziale
pinocytozy i transcytozy
● transport gazów i substancji chemicznych z krwi do tkanek (i odwrotnie) odbywa się przy
udziale dyfuzjii
● diapedaza ​- przechodzenie leukocytów z naczyń włosowatych do tkanek; jest możliwe dzięki
występowaniu porów cytoplazmatycznych i przestrzeni między komórkami śródbłonka
● komórki śródbłonka są zaangażowane w syntezę i wydzielanie substancji niezbędnych do
prawidłowego funkcjonowania łożyska naczyniowego.
Substancje to m.in.:
● prostacyklina​​- zapobiega agregacji płytek krwi, rozszerza naczynia
● endoteliny ​- stymuulują skurcz mięśni gładkich, pobudzają komórki do podziałów
● tlenek azotu (NO)​​- działa rozkurczająco na naczynia krwionośne
● konwertaza angiotensyny ​- przekształca angiotensynę 1 w angiotensynę 2, która podnosi
ciśnienie krwi

2.Błona podstawna

● stanowi podłoże dla komórek śródbłonka

● uczestniczy w procesach dyfuzji i filtracji
● składa się z dwóch blaszek:
- blaszka podstawna, o średnicy ok.50 nm (kolagen typu IV i V, fibronektyna i laminina)
- blaszki siateczkowata (włókna siateczkowate)

3. Pericyty

● znajdują się w naczyniach włosowatych i pozawłosowatych

● tworzą połączenia typu nexus z komórkami śródbłonka
● posiadają wypustki ( z filamentami aktynowymi), który mogą czasem obejmować cały obwód
naczynia włosowatego → charakteryzują się one kurczliwością i mogą do pewnego stopnia
regulować przepływ krwi przez naczynia włosowate
● mają zdolność syntezy składników blaszki podstawnej
● mogą przekształcać się w fibroblasty, adipocyty czy miocyty
● biorą udział w procesach proliferacji, regeneracji oraz fagocytozy

5
Rodzaje naczyń włosowatych:
Ze względu na budowę komórek śródbłonka oraz błony podstawnej możemy wyróżnić trzy rodzaje
naczyń włosowatych:

1.Naczynia włosowate ciągłe:

● śródbłonek ciągły:
→ komórki śródbłonka ściśle do siebie przylegają, występują połączenia strefy zamykającej
● błona podstawna ciągła
● naczynia trudno przepuszczalne, transport przez ścianę zachodzi na drodze transcytozy i
pinocytozy
● występowanie: mięśnie, mózg, tkanka kostna, tkanka płucna

2. Naczynia włosowate okienkowate (porowate):

● śródbłonek okienkowaty:
→ w cytoplazmie komórek śródbłonka występują liczne pory
● błona podstawna ciągła
● występowanie: gruczoły dokrewne, kosmki jelitowe, ciałko rzęskowe, splot naczyniówkowy,
kłębuszki nerkowe

3. Naczynia włosowate nieciągłe (zatokowe):

● śródbłonek nieciągły:
→ w komórkach śródbłonka występują pory
● błona podstawna nieciągła → posiada otwory
● występowanie: wątroba, śledziona, szpik kostny

7.8 Naczynia żylne:

● rolę “pompy ssącej” która umożliwia przepływ odtlenowanej krwi z tkanek i narządów do
serca pełnią:
- skurcze mięśni szkieletowych (szczególnie kończyn dolnych)
- ujemnie ciśnienie panujące w klatce piersiowej
- nieznaczne napięcie ścian naczyń żylnych
- gradient ciśnienia spowodowany pracą lewej komory
- układ zastawkowy (zapobiegający cofaniu się krwi)
● zastawki żylne:
- są w nie zaopatrzone naczynia żylne o średnicy światła przekraczającej 2 mm
- są to sfałdowania błony wewnętrznej
- zrąb zastawek zbudowany jest z tkanki łącznej właściwej, z licznymi włóknami sprężystymi i
kolagenowymi, pokryty śródbłonkiem
- komórki mięśni gładkich są skupione u nasady zastawek umożliwiając im naprężanie lub
zwiotczanie
→ wolne brzegi zastawek układają się zgodnie z kierunkiem przepływu krwi co pozwala na jej
swobodny przepływ
→ pod wpływem siły ciężkości krwi zastawki odchylają się zamykając światło naczynia i tym
samym zapobiegając cofaniu się krwi
● Połączenia tętniczo-żylne:
- zwane są ​anastomozami
- możemy podzielić je na ​proste​​(występujące m.in. w skórze właściwej, płucach, nerkach,
sercu, jajnikach, ścianie żołądka i jelit) oraz​kłebkowate​​, które mają poskręcane naczynia
(skóra dłoni, warg oraz małżowiny usznej)

6
a.) Żyły duże

● zalicza się do nich:​żyła główna górna i dolna, żyła wrotna​​oraz bezpośrednio do nich
uchodzące pozostałe naczynia żylne
● budowa:
- błona wewnętrzna posiada dobrze wykształconą blaszkę sprężystą wewnętrzną
- błona środkowa jest znacznie cieńsza i posiada mniej komórek mięśni gładkich
- błona zewnętrzna składa się z tk.łącznej luźnej z licznymi pęczkami miocytów o podłużnym
przebiegu
● ich budowa związana jest z koniecznością ​zapobiegania zapadaniu się ich światła podczas
okresów niskiego ciśnienia krwi

b.) Żyły średnie i małe

● mają znacznie gorzej wykształcone poszczególne warstwy ogólnego schematu budowy

naczyń
● budowa:
- błona wewnętrzna posiada cienką warstwę podśródbłonkową
- błona środkowa jest cieńsza, zawiero dużo mniej k.mięśniowych gładkich
- najlepiej wykształcona jest błona zewnętrzna, zbudowana z tk.łącznej luźnej oraz pęczków
włókien kolagenowych

c.) Żyłki

● średnica: 20-30 ​μm

● budowa ich ścian jest znacznie uproszczona:
- błona wewnętrzna zostaje ograniczona do warstwy śródbłonkowej i cienkiej warstwy tkanki
łącznej
- błona środkowa to 1 lub 2 warstwy komórek mięśni gładkich z niewielką liczbą włókien
kolagenowych i sprężystych
- błona zewnętrzna nie posiada mięśni gładkich

Naczynia limfatyczne:

● układ limfatyczny stanowi ślepo zakończone łożysko naczyniowe w którym przenoszona jest
limfa
● limfa​​- wnikający do naczyń limfatycznych płyn tkankowy o składzie podobnym do osocza
(mniejsza ilość białek, większa ilość lipidów)
● naczyniami limfatycznymi przenoszone są także niektóre komórki, m.in: limfocyty, komórki
dendrytyczne i makrofagi (w stanach patologicznych komórki nowotworowe)
● komórki te przedostają się do naczyń głównie w trakcie ich przepływu przez ​węzły chłonne,
które służą również do filtracji limfy
● jednokierunkowy przepływ limfy zapewniony jest dzięki skurczom mięśni gładkich narządów
sąsiadujących z naczyniami limfatycznymi

7
8