DWUNASTNICA trawienie węglowodanów, białek, tłuszczów.

Dwunastnica zawiera enzymy potrzebne do trawienia dostarczone z trzustki.

Między I a III kręgiem lędźwiowym.
Otacza trzustkę, zwłaszcza głowę.

Trzustka
Wydzielanie wewnętrzne (wyspy Langerhansa, w ogonie) i zewnętrzne (pęcherzyki
produkują sok trzustkowy).
Przewód trzustkowy uchodzi na brodawce większej na dwunastnicy, razem z przewodem
żółciowym wspólnym, dostarcza on żółć.
Przewód trzustkowy dodatkowy zbiera sok z głowy trzustki, uchodzi na brodawce mniejszej
na dwunastnicy.

W soku trzustkowym: trypsyna, chymotrypsyna, karboksypeptydazy, amylaza, lipaza.

Żółć magazynowana w pęcherzyku żółciowym, porcjami dostaje się do dwunastnicy.

Tłuszcze w dwunastnicy-dwunastnica produkuje cholecystokininę, która powoduje transport
żółci z pęcherzyka żółciowego do dwunastnicy.

Fałdów okrężnych nie ma tylko w opuszce dwunastnicy, są w dalszej części dwunastnicy, w

jelicie czczym i krętym.
Pomiędzy fałdami komórki kubkowe produkujące śluz.
Grudki chłonne w dwunastnicy i jelicie czczym (pojedyncze grudki), jelito kręte (duże
skupiska).

Jelito czcze na tylnej ścianie jamy brzusznej, podwójny fałd otrzewnej (jedna krezka 15cm,
druga ma długość jelita 5m), leży wewnątrzotrzewnowo, do góry po lewej.

Ściany jelita cienkiego:

1) błona śluzowa (jednowarstwowy walcowaty, bo zachodzi wchłanianie),
fałdy okrężne nie znikają po rozciągnęciu,
komórki kubkowe,
zawiera kosmki (w jelicie czczym i krętym, wchłanianie zwiększone 600x, zawiera naczynie
limfatyczne i krwionośne. 2 drogi wchłaniania: do krwi aminokwasy i cukry proste, do limfy
glicerol i kw.tłuszczowe.
2) błona podśluzowa
3) mięśniówka (warstwa podłużna-ruchy wahadłowe, okrężna-ruchy segmentalne)
4) błona surowicza (otrzewna)

W jelicie czczym błona śluzowa zawiera gruczoły produkujące sok jelitowy (ostateczne
trawienie do najprostszych postaci).
enterokinaza (białka->aminokwasy)

JELITO GRUBE
-> zastawka krętniczo-kątnicza
-> kątnica
-> okrężnica wstępująca, wstępnica
-> prawe zgięcie okrężnicy, wątrobowe
-> o. poprzeczna, poprzecznica
-> lewe zgięcie okrężnicy, śledzionowe
-> o.zstępująca, zstępnica
-> o. esowata, esica
-> odbytnica

Od kątnicy wychodzi wypustka – wyrostek robaczkowy, ściana silna i gruba, wypełniony

tkanką limfatyczną.
Otrzewną objęta kątnica z wyrostkiem, okrężnica poprzeczna i esowata. Wstępnica i zstępnica
częściowo.
Obytnica-jelito proste, część miednicza górna i kroczowa dolna. Między nimi zwieracz-
dźwigacz odbytu.

Mięśniówka nierównomiernie rozłożona, w taśmach.

Taśma swobodna (na powierzchni jelita ślepego i okrężnicy), sieciowa, krezkowa
(pow.tylna).

Fałdy półksiężycowate-wypuklenia na zewnątrz kątnicy i okrężnicy, między nimi wgięcia do

światła jelita, spowodowane skurczem taśm.

Mięśniówka okrężna – bardziej równomierna, przy odbytnicy tworzy zwieracz zewnętrzny

(poprzecznie prążkowany) i wewnętrzny (gładki) odbytu.

Jelito grube od środka gładkie, wchłanianie wody, elektrolitów, witamin, aminokwasów przez
błonę śluzową, zawiera komórki kubkowe.

W części miedniczej 2-5 fałdów okrężnych, w części kroczowej fałdy podłużne – słupy
odbytnicze.

WĄTROBA
Krążenie odżywcze (każdy narząd): tętnica doprowadza składniki odżywcze, rozdzielają się
na sieć naczyń włosowatych, produkty przemiany materii odprowadzają żyły.
Tętnica wątrobowa -> żyła wątrobowa odprowadza krew do żyły głównej dolnej

Krążenie czynnościowe: magazynowanie prostych składników pokarmowych w

kom.wątroby.
Krew z jelita cienkiego zebrana przez żyłę krezkową górną, żyła krezkowa dolna zbiera
aminokwasy, witaminy, elektrolity z jelita grubego, żyły zbierające wydzieliny trzustki,
śledziony, żołądka -> całość zbierana przez żyłę wrotną wędruje do wątroby (dzieli się na
żyłę wrotną lewą i prawą, potem na żyły międzyzrazikowe i śródzrazikowe).

Powierzchnia przeponowa – z przodu, trzewna – z dołu.

4 płaty wątroby, widoczne 2: duży prawy, mały lewy.
Więzadło wieńcowe, więzadło sierpowate zakończone więzadłem obłym.
Wrota wątroby - wchodzi żyła wrotna, tętnica wątrobowa, wychodzi żyła wątrobowa.
przylega pęcherzykiem żółciowym,

W komórkach wątroby produkcja żółci, płynie kanalikami żółciowymi -> przewodziki

międzyzrazikowe -> przewodziki żółciowe -> przewód wątrobowy prawy i lewy -> przewód
wątrobowy wspólny, magazynowana w pęch.żółciowym (50ml) -> przewód pęcherzykowy ->
przewód wątrobowy wspólny -> przewód trzustkowy do brodawki większej dwunastnicy.

Przewód żółciowy wspólny powstaje przez połączenie przewodu pęcherzykowego z

wątrobowym wspólnym.

Funkcje wątroby:
-produkcja żółci do trawienia tłuszczów
-magazynuje proste skł.pokarmowe i witaminy
-reguluje gospodarkę żelaza, miedzi
-produkuje białka osocza krwi (albuminy, globuliny) i składniki krzepnięcia (protrombina,
heparyna)
-odtruwa, niszczy zużyte erytrocyty

OTRZEWNA podwójny (otrzewna ścienna i trzewna) fałd błony łącznotkankowej, wyściela

jamę brzuszną.
Narządy wewnątrzotrzewnowe: żołądek, jelito czcze i kręte, kątnica z wyrostkiem,
poprzecznica i esica, góra odbytnicy, macica.
Pozaotrzewnowe: nerki, nadnercza, trzustka, dwunastnica
Śródotrzewnowe: pęcherz, środek odbytnicy, wstępnica i zstępnica

Funkcje układu naczyniowego:

-transport tlenu i substancji odżywczych do tkanek, narządów
-usuwanie prod.przem.materii, ich transport do narządów wydalniczych
-transport hormonów
-drogi humoralne
-regulacja temp.ciała (zwiększone krążenie=większe promieniowanie ciepła przez naskórek)

Serce – więcej w lewej stronie klatki piersiowej, w śródpiersiu przednim, ograniczone: od

dołu przeponą, z boków przez płuca, w tyłu przez przełyk.
Podstawa do tyłu, w prawo, koniuszek do przodu, na lewo.

Bruzda międzykomorowa przednia i tylna, bruzda wieńcowa prawa i lewa (okalają serce,
dzielą na część dolną i górną).

Korona serca: aorta+pień płucny.

Do serca wchodzą naczynia żylne:

żyła główna górna wpada do prawego przedsionka, zbiera krew z głowy, szyi, klatki
piersiowej, rąk
żyła główna dolna wpada do lewego przedsionka, zbiera krew z nóg, jamy brzusznej,
4 żyły płucne z krwią natlenowaną;

…wychodzą tętnice (pień płucny z prawej komory dzieli się na tętnicę płucną lewą i prawą,
aorta z lewej komory)

CO2 musi przejść przez śródbłonek do światła pęcherzyka, a z pęcherzyka O2 do naczynia

krwionośnego.
Pełna przegroda międzyprzedsionkowa, pełna przegroda międzykomorowa
Niepełne między prawym przedsionkiem i komorą-przegroda przedsionkowo-komorowa
prawa,
lewym przedsionkiem i komorą-przegroda przedsionkowo komorowa-lewa.

Ściany serca:
NASIERDZIE worek, 2 warstwy (blaszka ścienna i blaszka trzewna)
ŚRÓDSIERDZIE mięsień sercowy, poprzecznie prążkowany, przestrzenna sieć
Szkielet serca (2 pierścienie włókniste przedsionkowo komorowe, 2 komorowe (pnia
płucnego
i aorty), 2 trójkąty włókniste.
WSIERDZIE

Serce: mięsień czynnościowy (mięsień przedsionków, komór)- skurcze i rozkurcze, dużo

miofibryli.
Przewodnictwa- mało miofibryli, dużo sarkoplazmy, zaburzenia-arytmia serca.
Węzeł zatokowo-przedsionkowy(ściana prawego przedsionka, rozrusznik), przedsionkowo-
komorowy(dno prawego przedsionka) i pęczek przedsionkowo-komorowy (w bruździe
międzykomorowej, 2 odnogi, sieć włókien Purkiniego)

Ściany przedsionków: warstwa okrężna i podłużna.

Ściany komór: warstwa skośna, okrężna, podłużna.

Zastawki przedsionkowo-komorowe: przedsionkowo-komorowa lewa, mitralna, dwudzielna-2

płatki
przedsionkowo-komorowa prawa, trójdzielna-3 płatki

Płatki osadzone są na pierścieniu, do ich dolnej powierzchni przyczepione są struny

ścięgniste.
Skurcz komór=skurcz mięśni brodawkowych, ciągną one struny, a struny ciągną płatki:
zastawka zamknięta (faza napinania).
Faza wyrzucania-wyrzucanie krwi do tętnic.

Zastawki półksiężycowate: zastawka pnia płucnego

zastawka aorty

Kieszonki (skierowane dnem do komory) pod wpływem ciśnienia są przyciśnięte do ściany

tętnicy.
Podczas rozkurczu krew napływa w kieszonki, dzięki czemu się one zamykają.

Pierwsze odgałęzienia krążenia wielkiego: tętnice wieńcowe

Skurcz przedsionków -> skurcz komór (faza napinania i wyrzucania) -> rozkurcz -> pauza

Układ bodźcowo-przewodzący- regulator naprzemiennych i rytmicznych skurczów serca.

Splot sercowy: składnik współczulny-nerwy sercowe, składnik przywspółczulny-gałęzie

sercowe nerwu błędnego.
Włókna współczulne odchodzą od zwojów pnia współczulnego (splot sercowy), włókna
przywspółczulne nerwu błędnego.

Zatoka wieńcowa: jest szeroką, krótką żyłą o cienkich ścianach. Położona jest w tylnej części
bruzdy wieńcowej i uchodzi do prawego przedsionka serca.

Tętnice 3 warstwy, wewnętrzna: śródbłonek, warstwa mięśniowa, zewnętrzna zawiera

włókna sprężyste.
Żyły 2 warstwy, większe światło, cieńsza warstwa mięśniowa, zastawki
Naczynia włosowate tylko śródbłonek

Tętnica płucna prawa -> 3 tętnice płatowe

Tętnica płucna lewa -> 2 tętnice płucne

Tętnica segmentowa zaopatruje 1 segment oskrzelowo-płucne,

w prawym płucu-10 segmentów, w lewym 8 segmentów.

Aorta wstępująca (opuszka)- odgałęzienie: tętnice wieńcowe

Łuk aorty: pień ramienno-głowowy, tętnica wspólna lewa, tętnica podobojczykowa lewa
Aorta zstępująca- dzieli się na: tętnicę piersiową, tętnicę brzuszną

Unaczynienie serca:
Tętnica wieńcowa lewa -> gałąź międzykomorowa przednia, gałąź okalająca - zaopatruje
lewą komorę, lewy przedsionek, część przednią komory prawej

Tętnica wieńcowa prawa -> gałąź międzykomorowa tylna – zaopatruje prawą komorę, prawy
przedsionek, część tylną komory lewej

ŻYŁY SERCA
Żyła średnia serca, żyła mała serca, żyła tylna komory lewej -> łączą się w żyłę wielką serca,
która za pośrednictwem zatoki wieńcowej uchodzi do prawego przedsionka.

Tętnica szyjna lewa -> tętnica wspólna zewnętrzna i wewnętrzna

Tętnica szyjna prawa -> tętnica wspólna zewnętrzna i wewnętrzna
Zatoka szyjna-miejsce podziału tętnicy szyjnej na wspólną zewn. i wewn., jest to jedno z
ogniw sterującego wpływu układu nerwowego na serce i naczynia.

Tętnica szyjna wewnętrzna kieruje krew do mózgowia/koła tętniczego mózgu.

Ściany zatoki szyjnej są silnie unerwione.

Tętnica szyjna zewnętrzna unaczynia powierzchniowo głowę, trzewia szyi, narządy jamy
nosowej, ustnej, gardło.
Gałęzie końcowe to szczękowa i skroniowa powierzchniowa.

Tętnica podobojczykowa -> tętnica kręgowa (biegnie wzdłuż kręgów szyi), piersiowa
wewnętrzna, mięśniowo-przeponowa, nadbrzusza górna, międzyżebrowe przednie
(unaczyniają klatkę piersiową)
Tętnica kręgowa lewa i prawa -> tętnica podstawna (unaczynianie mózgowia)
Tętnice kończyny górnej -> tętnica pachowa -> ramienna -> łokciowa i promieniowa
(+międzykostna) -> łuk dłoniowy powierzchowny i głęboki -> tętnice palców (od głębokiego)

Odgałęzienia ścienne aorty piersiowej: tętnice międzyżebrowe tylne, przeponowe górne

Odgałęzienia ścienne aorty brzusznej: tętnice przełykowe, osierdziowe, oskrzelowe, tętnice
kierujące się do węzłów chłonnych śródpiersiowych

Odgałęzienia ścienne aorty brzusznej: 4 tętnice lędźwiowe, 2 tętnice przeponowe dolne,

tętnica lędźwiowa najniższa
Odgałęzienia trzewne aorty brzusznej:
PARZYSTE: nerkowe, nadnerczowe, jądrowe/jajnikowe
NIEPARZYSTE: pień trzewny (tętnica śledzionowa, żołądkowa lewa, wątrobowa wspólna),
tętnica krezkowa górna (jelito czcze, kręte, grube do lewego zgięcia okręznicy),
tętnica krezkowa dolna (zstępnica, esica, górna część odbytnicy)

Aorta brzuszna (na wys. IV kręgu lędźwiowego) -> biodrowa wspólna lewa i prawa,
pośrodkowa.
Biodrowa wewnętrzna unaczynia miednicę (ściany i trzewia miednicy), zewnętrzna wchodzi
przez więzadło pachwinowe -> tętnica udowa -> podkolanowa -> piszczelowa przednia i
tylna -> strzałkowa (z tylnej) wchodzi na podeszwę stopy, piszczelowa przednia na grzbiet
stopy -> łuk podeszwowy -> tętnice palców.

ŻYŁA GŁÓWNA GÓRNA

Z połączenia dwóch żył ramienno-głowowych,
Każda z nich powstaje w miejscu połączenia żyły szyjnej wewnętrznej z żyłą
podobojczykową (kąt żylny)
Zbiera krew z głowy, szyi, rąk, klatki piersiowej (przez układ żył nieparzystych)

(kąt żylny) żyła szyjna wewnętrzna + żyła podobojczykowa -> żyły ramienno-głowowe

Dopływy żył nieparzystych: żyły międzyżebrowe, oskrzelowe, przełykowe, osierdziowe,

śródpiersiowe

Żyła ramienna -> promieniowa i łokciowa ->

+żyły powierzchniowe np. odpromieniowa, odłokciowa.

ŻYŁA GŁÓWNA DOLNA

Z połączenia żyły krzyżowej pośrodkowej z żyłami biodrowymi wspólnymi
Każda żyła biodrowa wspólna powstaje w miejscu połączenia żyły biodrowej
Zbiera krew z brzucha, miednicy, nóg.

Dopływy żyły głównej dolnej: żyły lędźwiowe, przeponowe, nadnerczowe, nerkowe,

jąder/jajników, wątrobowa.

Żyła biodrowa zewnętrzna -> udowa -> podkolanowa -> odstrzałkowa i odpiszczelowa \

ŻYŁA WROTNA
Powstaje w okolicy głowy trzustki, z połączenia żyły trzech głównych pni żylnych: krezkowej
górnej, krezkowej dolnej, śledzionowej.
Do pni żylnych lub bezpośrednio do żyły wrotnej uchodzą: żyły żołądka, dwunastnicy,
trzustki.
Wpada do wątroby, dostarcza do niej subst.wchłonięte z przewodu pokarmowego
(aminokwasy, węglowodany), by zmagazynować je w wątrobie.

KREW
Osocze: woda 91%, składniki organiczne 9%: WT, albuminy, globuliny, fibrynogen,
Erytrocyty, leukocyty (granulocyty, limfocyty, monocyty), trombocyty (płytki krwi).

UKŁAD LIMFATYCZNY
Naczynia chłonne budowa zbliżona do żył, przepływ chłonki z naczyń włosowatych
chłonnych do żył, ściana z 3 błon, zastawki typu kieszonkowego.

Węzły chłonne
tkanka łączna siateczkowata otoczona torebką łącznotkankową, beleczki łącznotkankowe
dzielą węzły na nisze, zatoka brzeżna, zatoki pośrednie, zatoki końcowe, produkcja
limfocytów i ciał odpornościowych, oczyszczanie chłonki z bakterii

Chłonka- barwa żółtawa, skład podobny do osocza

Naczynia limfatyczne drobne, doprowadzające -> węzły chłonne -> naczynia limfatyczne
grubsze
Przewód chłonny prawy i piersiowy wpadają do żył (do kąta żylnego).

Grudki chłonne-miejsce powstawania limfocytów.

Przewód chłonny prawy (krótki) powstaje z przewodu szyjnego prawego, podobojczykowego

prawego, oskrzelowo-śródpiersiowego prawego.
Szyjny prawy zbiera chłonkę z prawej części głowy, podobojczykowy prawy z prawej ręki,
oskrzelowo-śródpiersiowy prawy z prawej cz.klatki piersiowej.

Przewód piersiowy (długi) powstaje w jamie brzusznej (zbiornik mlecza), idzie do klatki
piersiowej, wpada do niego przewód szyjny lewy, podobojczykowy lewy, oskrzelowo-
śródpiersiowy lewy (zbierają chłonkę z lewych części)-> wpadają do kąta żylnego.
Utworzony przez przewód lędźwiowy prawy i lewy, przewód jelitowy prawy i lewy (chłonka
z jelit zawiera dużo tłuszczów, dlatego zbiornik mlecza).

W żyłach ramienno-głowowych chłonka połączona z krwią.

Układ krwiotwórczy:
Szpik kostny czerwony (w istocie gąbczastej-mostek, trzony kręgów, nasady kości długich),
erytrocyty, granulocyty, trombocyty;
narządy chłonne (grudki limfatyczne samotne i skupione, migdałki, węzły),
grasica złożona z płatów prawego i lewego, połączone tkanką łączną, otoczona torebką
łącznotkankową od której wgłąb odchodzą przegrody dzielące ją na płaciki wypełnione
limfocytami; wytwarza limfocyty i ciała odp, gruczoł wydz.wewn.
śledziona w jamie brzusznej w podżebrzu lewym, otoczona silną torebką, odchodzące od niej
beleczki zawierają włókna sprężyste i mięsnie gładkie, między torebką a beleczkami miazga
śledziony.
 Miazga biała z tkanką limfatyczną, namnażanie limfocytów; miazga czerwona z
limfocytami, erytrocytami i leukocytami;
Zbiornik krwi, kontrola stanu krwinek, produkcja limfocytów i ciał odp, krzepnięcie
krwi.

Górne drogi oddechowe: jama nosowa i zatoki przynosowe, gardło

Dolne: krtań, tchawica, oskrzela, oskrzeliki

JAMA NOSOWA
Przedsionek wysłany skórą z włosami, jama właściwa z błoną śluzową (nabłonek
migawkowy)

Powietrze oczyszczane przez włosy i migawki, nawilżane przez wydzieliny gruczołów,

ogrzewane przez sploty żylne (są między przewodami).
Ściany boczne jamy nosa 3 małżowiny: dolna (kość), środkowa, górna (chrząstki), oddzielone
od siebie przewodami: przewód nosowy dolny, środkowy i górny -> łączą się w przewód
nosowy wspólny -> przewód gardłowy (część nosowa gardła).
Do przewodów nosowych uchodzą przewód nosowo-łzowy (wyprowadza też łzy w kącikach
oczu-gruczoł łzowy) i zatoki przynosowe.

Zatoki to puste przestrzenie w kościach wysłane błoną śluzową, uchodzą do przewodów jamy
nosowej.
Zatoki przynosowe (kości pneumatyczne) – rezonatory dźwięku (razem z jamą nosową) –
nadają barwę dźwięku.
Zatoka czołowa, komórki sitowe (w kości sitowej), klinowa, szczękowe -> uchodzą do
przewodów nosowych.
Funkcje: nadawanie barwy głosu, zbiornik czystego powietrza, funkcja węchowa, silna
konstrukcja-chroni mózg i oczodoły przed urazami, większa wytrzymałość kości
twarzoczaszki.

Jama nosowa pełni funkcję oddechową (opisana wyżej) i węchową (okolica węchowa na
sklepieniu jamy nosa, nabłonek migawkowy zmienia się w nabłonek z komórkami zrębowymi
i węchowymi, zmysłowymi-nitki skierowane do jamy nosa, zawiera ona gruczoły
wydzielające wydzielinę która obmywa okolicę węchową).

Funkcje jamy nosowej:

Węchowa – odbieranie wrażeń węchowych przez kom. węchowe nabłonka
Oddechowa – oczyszczanie, nawilżanie, ocieplanie…

Jama gardła: część nosowa, ustna, krtaniowa.

Jama nosowa przez nozdrza tylne łączy się z częścią nosową gardła.
Kęsy pokarmowe nie dostają się do części nosowej gardła, dzięki temu, że podniebienie
miękkie dotyka sklepienia (tylna ściana jamy gardła).
Części cz.nosowej gardła: migdałek gardłowy (na sklepieniu gardła), przewód Eustachiusza
(połączenie z uchem środkowym, wyrównywanie ciśnienia).

Część ustna-łączy się z jamą ustną za pomocą cieśni gardzieli.

Część krtaniowa-zalicza się do u.pokarmowego, położona w tyle za krtanią.
Po obu stronach wejścia do krtani-zachyłek gruszkowaty który stanowi
drogę kęsa pokarmowego.

Do przodu od krtani- gruczoł tarczowy, tarczyca.

Chrząstki krtani nieparzyste: tarczowata (najbardziej wysunięta do przodu), pierścieniowata

(sąsiaduje z 1 chrząstką tchawicy, najniżej), nagłośniowa (wejście do krtani, najwyżej, dzięki
niej pokarm nie dostaje się do krtani).
Parzyste: nalewkowata (biorą udział w wytwarzaniu dźwięku), różkowate, klinowate.

Krtań zawieszona na kości która nie ma połączenia z innymi kośćmi-kość gnykowa

(podkowa).
Objęta mięśniami, kurczą się podczas przełykania.
Kąt tarczowy- wyniosłość krtaniowa, połączenie 2 blaszek chrząstki tarczowej, u mężczyzn
ostry (jabłko Adama).
Chrząstka tarczowa: 2 blaszki, rogi górne (cieńsze, dłuższe), rogi dolne (krótsze, solidne)
łączą się z ch.pierścieniowatą za pomocą wiązadeł.

Błona tarczowo-gnykowa między kością gnykową a ch.tarczową.

Chrząstki nalewkowate-funkcje dźwiękotwórcze.

Pod chrząstką pierścieniowatą-tchawica.
Krtań z tyłu otwarta, okrywa ją błona, bo sąsiaduje z przełykiem (by kęsy nie utknęły).

Pierścieniowata: zawiera chrząstki nalewkowate i 2 wyrostki: włosowy (przyczepione fałdy

włosowe) i mięśniowy (przyczepione mięśnie).
Fałdy głosowe przyczepione do wyrostka głosowego chrząstki nalewkowatej do kąta
wewnętrznego na chrząstce tarczowej.
Fałdy głosowe ograniczają przestrzeń w środku krtani (głośnia).
Skurcz mięśni: oddalanie lub przybliżanie się wyrostków głosowych ->
oddalenie/przybliżenie fałdów głosowych, otwarcie/zamknięcie szpary głośni

Jama krtani
-przedsionek- ograniczony z góry przez nagłośnię (chrząstka zamykająca wejście do krtani,
chroni jamę przed
dostawaniem się ciał obcych)
-głośnia- najwęższa część zawarta między fałdami rozpiętymi między kątem chrząstki
tarczowej a wyrostkami
głosowymi chrząstek nalewkowatych
-jama podgłośniowa- w błonie śluzowej gruczoły, ich wydzielina nawilża fałdy głosowe

Mięśnie krtani:
pierścieniowo-nalewkowy tylny (między chrząstką pierścieniowatą i nalewkową, otwiera
szparę głośni), pierścieniowo-nalewkowy boczny (zamyka szparę),
nalewkowy poprzeczny (zbliża chrząstki nalewkowate do siebie, zamyka szparę głośni)
tarczowo-nalewkowy (jego część: mięsień głosowy, powoduje drganie fałd),
pierścieniowo-tarczowy (wydłużanie lub skracanie fałd, zmiana barw)

Wytwarzanie dźwięku:
Chrząstka tarczowa, 2 blaszki połączone ze sobą, z przodu dają wyniosłość krtaniową, od
środka- miejsca
przyczepu fałdów głosowych
Fałdy głosowe oddalając się/przybliżając (dzięki ruchom chrząstki nalewkowatej która
pociąga fałdy)-otwierają/zamykają szparę głośni, mięsnie krtani otwierają/zamykają szparę
głośni
Dźwięk powstaje w głośni ograniczonej fałdami głosowymi, przytwierdzonej do chrząstki
tarczowej i nalewkowej, kiedy szpara jest przymknięta, podczas wydechu

Tchawica 10-12cm, szkielet 16-20 chrząstek podkowiastych, otwarte od strony grzbietowej,

połączone więzadłami obrączkowymi
W miejscu rozdwojenia- w świetle tchawicy ostra krawędź- ostroga tchawicy
Rozdwaja się na 2 oskrzela główne-prawe (krótsze, prostsze) i lewe- wchodzą do płuc
tworząc drzewo oskrzelowe
Drzewo oskrzelowe -> oskrzela płatowe (3 w prawym płucu i 2 w lewym) -> oskrzela
segmentowe (10 w prawym i 8 w lewym) -> oskrzelka) -> oskrzelka końcowe -> oskrzelka
oddechowe- wchodzą w skład miąższu płuc, zakończone są pęcherzykami płucnymi (żadne
oskrzelka nie mają chrząstki, jest tylko błona)

Płuca dzielimy na składnik oskrzelowy (doprowadzanie powietrza do płuc) i składnik

pęcherzykowy/miąższowy (wymiana gazowa).

Płuca od II kręgu piersiowego do 12 kręgu piersiowego - na ich przyśrodkowej części-

wnęka płuc

Płaty płuc: prawe- płat górny, środkowy, dolny +szczeliny pozioma i skośna
lewe- płat górny i dolny +szczelina skośna

SEGMENT OSKRZELOWO-PŁUCNY odcinek płata płuc, który ma własne oskrzele

segmentowe i tętnicę segmentową pochodzącą z podziału tętnic krążenia płucnego
KORZEŃ PŁUCA oskrzela, tętnice, naczynia włosowate, żyły wchodzące/wychodzące z
wnęki płucnej w otoczeniu tkanki łącznej

MIĄŻSZ PŁUCNY część dróg oddechowych, która bierze udział w wymianie gazowej
(oskrzelka oddechowe, przewodziki pęcherzykowe, pęch.płucne)

OSKLEPEK OPŁUCNEJ część opłucnej ściennej która wystaje przez otwór górny klatki
piersiowej.

KREZKA PŁUCA przejście opłucnej płucnej w opłucną ścienną, znajdujące się wokół wnęki
płucnej.

WIĘZADŁO PŁUCNE zdwojona blaszka opłucnej biegnąca od wnęki do przepony

Opłucna - błona surowicza pokrywająca płuca, 2 blaszki: opłucna ścienna wyściela jamę
klatki; opłucna płucna/trzewna pokrywa płuca.
Miedzy blaszkami jama opłucnej wypełniona płynem surowiczym zmniejszającym tarcie.

Pojemność płuc:
Powietrze oddechowe 500ml powietrza, 16 oddechów na minutę, 340ml dociera do
pęcherzyków, 140 zalega
dopełniające- 2500ml
zalegające 1200ml
zapasowe 1000ml
życiowa płuc 4000ml
całkowita płuc 5200ml

Pojemność życiowa płuc

Sprawność u.oddechowego: bdb 80-90%, przeciętna 65-80%

Funkcje układu moczowego:

-wydalanie zbędnych prod.przem.materii
-utrzymywanie równowagi wodnej i elektrolitowej
-utrzymywanie równowagi kwas-zas środowiska wewnętrznego organizmu

Droga moczu: nerki -> moczowody -> pęcherz moczowy -> cewka moczowa

Nerka prawa niżej niż lewa, bo leży pod wątrobą. Lewa minimalnie większa.
Położone lekko skośnie, pozaotrzewnowo, na tylnej ścianie jamy brzusznej między XI żebrem
a II-III kręgiem lędźwiowym.
Wielkość nerek: dł 11-12cm, szer 5-6cm, 150g

Powierzchnia przednia, powierzchnia tylna, koniec górny, koniec dalszy, brzeg boczny
wypukły, brzeg przyśrodkowy wklęsły +wnęka nerki
*Prawa nerka: koniec górny mniejszy

Mięśnie przylegające do nerki: od zewnątrz: poprzeczny brzucha, czworoboczny lędźwi,

lędźwiowy większy

Żyły nerkowe wpadają do żyły głównej dolnej.

Od aorty odchodzą tętnice nerkowe.

Od zewnątrz nerka objęta torebką włóknistą zawierającą włókna mięśniowe, wraz z

nadnerczami otoczona torebką tłuszczową, która otoczona jest powięzią zrośniętą od góry z
przeponą a od dołu z powięzią lędźwiową.

Wnęka nerki- zagłębienie na brzegu przyśrodkowym nerki w połowie jego wysokości przez
które wchodzą i wychodzą z nerki tętnice, żyły…

Zatoka nerki- przestrzeń wewnątrz nerki wypełniona tkanką łączną i tłuszczową w której
znajdują się początkowe odcinki dróg wyprowadzających mocz (wewnątrznerkowe,
pozanerkowe), naczynia i nerwy.

Mięśniówka pęcherza- 3 warstwy, moczowodów i cewki- 2 warstwy.

Na obwodzie nerki- miąższ nerki- tworzy korę i rdzeń. Kora tworzy słupy i wnika między
rdzeń, dzieląc go na piramidy. Piramida otoczona korą to płat nerki.
Nefron- jednostka strukturalno-funkcjonalna nerki.
Składa się z ciałka nerkowego i układu kanalikowego otoczony naczyniami włosowatymi,
cienkie ściany (kanalik kręty I rzędu, pętla Henlego, kanalik kręty II rzędu, cewka zbiorcza).
Ciałko nerkowe to kłębuszek naczyń włosowatych otoczony torebką (2 warstwy-zewnętrza i
wewnętrzna, pomiędzy przestrzeń szczelinowata).
W kłębuszku znajduje się krew, doprowadzana przez tętniczkę, wyprowadzana przez
tętniczkę (sieć dziwna).
Tętniczka doprowadzająca ma większą średnicę (więcej krwi wpływa niż wypływa, duże
ciśnienie w kłębuszku co powoduje przefiltrowywanie osocza krwi).

Biegun naczyniowy- tam gdzie wpada tętnica doprowadzająca i wypada wyprowadzająca

Biegun kanalikowy- tak gdzie światło torebki przechodzi w światło układu kanalikowego

Aparaty przykłębuszkowe- mogą spowodować wyłączenie danego kłębuszka

Etapy produkcji moczu:

I etap: ciałko nerkowe, mocz pierwotny powstaje w wyniku filtracji osocza krwi, 180l
II etap: w układzie kanalikowym- proces reabsorpcji >>> kanalik I rzędu , pętla Henlego
(ramię zstępujące i wstępujące), kanalik II rzędu, cewka zbiorcza zawiera gotowy mocz

Procesy prowadzące do powstania moczu ostatecznego:

- wchłanianie wody, soli, składników nierozpuszczonych
- sekrecja/podwójna - z krwi wypełniającej naczynia włosowatych do światła kanaliku
przechodzą jony wodorowe, kwas moczowy, mocznik, leki, kreatynina
Cewki zbiorcze łączą się ze sobą (20-30szt), tworząc przewody brodawkowe (20-25),
uchodzące na szczycie piramidy (ujścia przewodów brodawkowych- brodawki).

Ciałko nerkowe, kanaliki kręte I i II rzędu są w korze, pętla Henlego i cewka zbiorcza w
rdzeniu.

Drogi wyprowadzające mocz:

Drogi wewnątrznerkowe (w zatoce nerki), kielichy nerkowe mniejsze otaczają piramidy
rdzenia, kielichy mniejsze łączą się w 2-3 kielichy większe, łączące się w miedniczkę
nerkową, która przechodzi w moczowód.

Ściana kielichów i miedniczki- 3 warstwy, od wewnątrz: śluzowa z nabłonkiem

wielowarstwowy, mięśniowa (okrężne, podłużne), zewnętrzna.

Moczowody 27-34cm
Biegną nad mięśniem lędźwiowym większym, krzyżują się z naczyniami biodrowymi,
wchodzą do miednicy.
W miednicy małej jest pęcherz.
Pęcherz ma 3 warstwy włókien mięśniowych (podłużna, okrężna, podłużna). Szczyt, trzon i
dno pęcherza. Zawieszony na więzadle pępkowym. Moczowody uchodzą w dnie pęcherza,
przebijają skośnie ścianę pęcherza, tworzy się tam zastawka- jeśli w pęcherzu jest dużo
moczu, nie cofa się on.

Przy ujściu wewnętrznym (szczyt trójkąta): zwieracz pęcherza- mięśniówka okrężna gładka
Tam gdzie cewka przechodzi przez przeponę moczowo-płciową): zwieracz cewki moczowej:
mięśniówka poprzecznie prążkowana.
Cewka moczowa męska 17-20cm
3 części:
-sterczowa (przechodzi przez gruczoł krokowy-prostatę, zawiera wzgórek nasienny na którym
jest łagiewka sterczowa po bokach której są ujścia przewodów wytryskowych)
-błoniasta- przepona moczowa-płciowa (zwieracz cewki moczowej),
-gąbczasta

Cewka moczowa żeńska 4cm

Ujście zewnętrzne w okolicy przedsionka pochwy.

Narządy płciowe
zewnętrzne: prącie, moszna srom niewieści
wewnętrzne: gruczoły-jądra, plemniki, drogi wyprowadzające (najądrza, nasieniowody,
przewody wytryskowe, cewka moczowa)
gruczoł-jajnik, komórka jajowa, drogi wyprowadzające (jajowody, macica,
pochwa)

Prącie pokryte skórą, fałd skórny-napletek wydzielający mastkę, łój napletkowy.

2 ciała jamiste, 1 gąbczaste (w nim przebiega cewka moczowa) – przestrzenie wysłane od
środka śródbłonkiem, wypełnione krwią, mała średnica naczyń krwionośnych.
W ciele gąbczastym krwi jest trochę mniej (średnica żył trochę większa, szybszy odpływ
krwi)- by cewka moczowa nie była naciskana.
Prącie ma 2 odnogi przymocowane do kości łonowej.

Moszna: przegroda moszny i jądra. Skóra moszny podobna do skóry jamy brzucha (tkanka
podskórna->błona kurczliwa, mięsień brzucha->mięsień dźwigacz jądra, otrzewna->błona
surowicza).

Jądra w worku mosznowym, gdy organizm się rozwija, są w jamie brzusznej w okolicy
lędźwiowej. Pod koniec ciąży następuje proces zstępowania jąder.
Skóra moszny->błona kurczliwa zawiera dużo włókienek mięśniowych gładkich reagujących
na temperaturę (mięsień dźwigacz jądra (powięź nasienna wewnętrzna, powięź nasienna
zewnętrzna))->błona pokrywająca jądro

Jądra mają brzeg przedni, przyśrodkowy, tylny, produkują plemniki.

Najądrza są na brzegu tylnym jądra.
Plemnik:
główka-z przodu akrosom z substancjami enzymatycznymi rozpuszczającymi otoczkę kom.jaj
+ jądro
wstawka z mitochondriami
ruchomy dzięki witce zawierającej włókienka kurczliwe.

Jądra podzielone przegrodą moszny, każde otoczone błoną białawą która wnika do środka i
tworzy przegródki (kierują się do tylnego brzegu jądra), tworząc płaciki (ok. 200).

SPERMATOGENEZA spermatogonia (pierwotne komórki płciowe) -> spermatydy

SPERMIOGENEZA spermatyda -> plemnik
^zachodzą w ścianie KRĘTYCH kanalików nasiennych (później przechodzą w proste, idą do
śródjądrza-skupisko kanalików prostych na brzegu tylnym i tworzą sieć jądra).
Cewki nasienne kręte wysłane nabłonkiem plemnikotwórczym, składa się on z komórek
plemnikotwórczych (spermatogonia) i komórek podporowych (Sertolego).
Jądro opuszczają przewody wyprowadzające jądra łączące się w najądrze.

Kanaliki kręte nasienne-> kanaliki proste-> śródjądrze -> przewody wyprowadzające jądra->
najądrze.

NAJĄDRZA głowa, trzon i ogon, ogon przechodzi w przewód wyprowadzający najądrza

(5cm, silnie pofałdowany), potem w nasieniowód.

Przewód najądrza wysłany nabłonkiem wytwarzającym wydzielinę która hamuje ruchomość

plemników i ich dojrzewanie.
Plemnik w pełni sprawny jest w nasieniu.
Pęcherzyki nasienne (na dole pęcherza moczowego) produkują wydzielinę odżywiającą
plemniki, odczyn zasadowy, ma kwas cytrynowy, enzymy i fruktozę. Ich ujścia wnikają do
nasieniowodu.

Gruczoł krokowy (stercz, nieparzysty) złożony z 350 gruczołów cewkowo-pęcherzykowych,

w miednicy mniejszej poniżej pęcherza, wydzielina wpływa na dojrzewanie plemników i
spowalnia ruchy pochwy.
W ścianie przewodu najądrza jest mięśniówka, której skurcze powodują przerzucenie
plemnika do nasieniowodu.

Nasieniowód 50-60cm, zaczyna się w mosznie, wchodzi przez kanały pachwinowe do jamy
brzusznej, tworząc z naczyniami krwionośnymi i nerwami powrózek nasienny. Łączy się on z
przewodem wydalającym pęcherzyków nasiennych stając się przewodem wytryskowym.

Przewód wytryskowy- droga wyprowadzająca nasienie, która powstaje po połączeniu się

nasieniowodu z przewodem wydalającym pęch.nasiennych. Wpada on do cewki moczowej w
części sterczowej.
Od wzgórka nasiennego-wspólny przewód dla układu moczowego i płciowego.

Nasieniowody mają rozszerzone miejsce-bańkę nasieniowodu, w miejscu gdzie nasieniowód

krzyżuje się z moczowodem, wysłana nabłonkiem wydzielającym wydzielinę wchodzącą w
skład nasienia, pobudza ona plemniki do ruchu.

Wydzieliny nasienia: produkowana przez przewód najądrza(hamowanie+dojrzewanie), bańkę

nasieniowodu(pobudzanie do ruchu), pęcherzyki nasienne(odżywianie), gruczoł
krokowy(dojrzewanie+spowalnianie skurczów pochwy).

Plemniki w cewce moczowej są już dojrzałe.

Gruczoły cewkowo-opuszkowe produkują śluz który przygotowuje, nawilża cewkę moczową
na szybkie wyrzucenie nasienia.

SROM NIEWIEŚCI wzgórek łonowy (tkanka tłuszczowa pokryta owłosioną skórą), wargi
sromowe większe (otaczają szparę sromu), spoidło przednie i tylne warg sromowych, wargi
sromowe mniejsze (otaczają przedsionek pochwy, z tyłu wędzidełko warg sromowych
mniejszych, z przodu łechtaczka)
Łechtaczka zawiera 2 ciała jamiste otoczone błoną białawą, pokryta żołędzią.
Przejście skóry w błonę śluzową zawierająca gruczoły przedsionkowe mniejsze i większe
wydzielające wydzielinę nawilżającą przedsionek pochwy.

Jajniki leżą wewnątrzotrzewnowo, 4cm, w miednicy małej, przymocowane do ściany bocznej

miedniczy małej za pomocą więzadeł wieszadłowych, więzadła właściwego które
przymocowuje je do macicy, więzadła szerokiego macicy.
Krezka jajnika, jajowodu, macicy – podwójny fałd błony otrzewnej.
Jajnik ma brzeg wolny i krezkowy(znajduje się tam wnęka jajnika), koniec jajowodowy i
maciczny.

Jajnik otoczony
-błoną białawą,
-zrośnięta z korą(dużo tkanki łącznej, w niej pęcherzyki jajnikowe-pierwotne bliżej błony
białawej i wtórne),
-niżej rdzeń jajnika

Dojrzewający pęcherzyk jajnikowy pęka i zachodzi OOGENEZA

pierwotne komórki płciowe (oogonium) -> oocyt I rzędu -> oocyt II rzędu (komórka jajowa).
OWULACJA środkowa faza cyklu, ok. 14 dnia, pęka błona biaława jajnika, pęcherzyk
jajnikowy pęka, oocyt II rzędu wydostaje się przez błonę białawą do przestrzeni otrzewnowej,
wychwytywany przez jajowód. Pęknięta pozostałość po pęcherzyku to ciałko żółte.

Jajowód- pierwsza droga wyprowadzająca komórki płciowe żeńskie, koniec brzuszny jest
rozszerzony i tworzy lejek ze strzępkami- jego włókna mięśniowe mają zdolność kurczenia
się, wciągają do jajowodu kom.jaj. Bańka jajowodu- środkowa część jajowodu, gdzie odbywa
się zapłodnienie -> cieśń jajowodu -> ujście maciczne uchodzi z boku macicy.

Pęcherzyk jajnikowy przez pęknięciem ma 1cm, a kom.jajowa 0,2mm.

Komórka jajowa „porusza się” dzięki skurczom jajowodu- dwuwarstwowa mięśniówka
(okrężna i podłużna), oraz dzięki ruchom rzęsek nabłonka walcowatego.

Zapłodniona komórka jajowa wszczepia się w grubą błonę śluzową macicy.

Niezapłodniona zostaje wyrzucona za zewnątrz w fazie menstruacyjnej, kiedy nabłonek błony
śluzowej złuszcza się pod wpływem hormonów (krew+resztki nabłonka).

MACICA 8-10cm, z boków wchodzą jajowody, od góry dno, trzon i szyjka macicy, znajduje
się między odbytnicą a pęcherzem. Błona śluzowa z nabłonkiem walcowatym i komórkami
wydzielniczymi + warstwa mięśniowa (tworzy układ siatkowy, dzięki któremu macica może
się rozciągać i zwijać) + błona surowicza

POCHWA droga wyprowadzająca krew menstruacyjną, droga wyjścia płodu, 10cm

Wnika do niej część szyjki macicy. Między szyjką a pochwą- sklepienie.
Ujście zewnętrzne pochwy przysłonięte błoną śluzową.

Układ nerwowy to zespół ośrodków i dróg nerwowych które mają zdolność przyjmowania
informacji i wykorzystują je do sterowania czynnościami organizmu.
-odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego organizmu
-przekształcanie bodźców w impulsy nerwowe, przewodzenie ich do OUN
-integracja impulsów nerwowych
-przewodzenie impulsów do efektorów

ŁUK ODRUCHOWY jednostka czynnościowa układu nerwowego

Receptor -> protoneuron(n.czuciowy) -> ośrodek(integracja odruchu) ->
motoneuron(n.ruchowy) -> efektor

Receptor- zakończenie nerwowe, odbiera bodziec i przekształca go na impuls

Pobudzenie nerwowe przechodzi przez włókno nerwowe, czyli neuron
Efektor- zakończenie nerwowe reagujące na impuls wykonaniem pracy
(m.prążkowany/gładki/serca lub gruczoł)

Eksteroreceptory (na zewnątrz organizmu)- powłoka wspólna-skóra, czucie zewnętrzne

Proprioreceptory- w narządach ruchu, czucie głębokie, narząd równowagi
Interoreceptory- w narządach wewnętrznych, czucie trzewne
Telereceptory- w narządzie wzroku(czopki i pręciki), słuchu(komórki w ślimaku),
węchu(komórki nabłonka
nerwowego)

Wolne zakończenia nerwowe- tkanka nabłonkowa

Otorbione- głęboka skóra, tkanka podskórna, mięśnie, torebki stawowe, n.krwionośne i
narządy wewnętrzne

Receptory w układzie ruchu: wrzeciona mięśniowe(rozciąganie), ciałka Golgiego(napinanie),

ciałka Paciniego (ucisk), wolne zakończenia nerwowe(ból).

Chemoreceptory, baroreceptory(ciśnienie), tangoreceptory (ucisk), termo, foto, mechano

Neuryt=akson, dłuższa wypustka nerwowa

Telodendrium- odgałęzienia tworzące drzewkowate zakończenie wypustki nerwowej
Synapsa- połączenie błony komórkowej jednego neuronu z błoną drugiego neuronu, w
pęcherzykach
synapstycznych są mediatory powodujące zwiększenie/zmniejszenie różnicy potencjału
Impuls nerwowy- przesuwanie się fali depolaryzacji od miejsca zadziałania bodźca na błonę
komórkową aż do
zakończeń neuronu
Potencjał spoczynkowy- różnica potencjału elektrycznego między wnętrzem komórki(-) a
stroną zewnętrzną(+)
w warunkach braku pobudzenia

W neuronie charakterystyczne: tigroid-ciałka Nissla, neurofibryle, ziarenka barwnika

Dendryty- przewodzą impulsy do środka
Akson- przewodzi impulsy od środka, zakończony telodendrium

Włókna nerwowe:
-nagie (bez osłonek)- nerwy węchowe, rozgałęzienia neuronu
-rdzenne (mielinowe)- w OUN, nerw wzrokowy
-rdzenne (mielinowe z szarą neurolemmą)- nerwy obwodowe
-bezrdzenne (bezmielinowe)- w AUN

Neurony jednobiegunowe(w procesie rozwoju), pseudojednobiegunowe(jedna wypustka

dzieli się na dendryt i akson), dwubiegunowe(w zwojach nerwów czaszkowych, w błonie
węchowej), wielobiegunowe(w neuronach ruchowych, AUN)

Neurony odbiorcze (receptorowe),

pośredniczące (wstawkowe)- kojarzeniowe(asocjacyjne) łączą ośrodki po tej samej stronie
płaszczyzny symetrii i na tym samym piętrze mózgowia, spoidłowe(komisuralne) łączą
ośrodki po obu stronach płaszczyzny symetrii i na tym samym piętrze mózgowia
wykonawcze (efektorowe)

Depolaryzacja- zmniejszenie różnicy potencjałów

Hiperpolaryzacja- impuls nie zostanie przekazany, bo różnica potencjałów się zwiększa

Komórki glejowe- nie są pobudliwe i zdolne do przewodzenia impulsu, funkcja pomocnicza

-astrocyty (małe ciało i liczne wypustki, oplatają naczynia włosowate, pośredniczą między
nimi a neuronami- funkcja w przemianie materii),
-oligodendrocyty (mało wypustek, pokrywają włókna neuronów, wytwarzają mielinę),
-komórki wyściółki-ependymy (tworzenie płynu mózgowo-rdzeniowego)
-mikroglej-mezoglej (właściwości żerne, np. rozkładają obumarłe komórki mózgowe)

Odruchy warunkowe- powstają w trakcie naszego życia

Odruchy bezwarunkowe- rodzimy się z nimi

Podział czynnościowy UN: część odbiorcza-informacyjna, część integrująca-ośrodkowa(rola

nadrzędna), część wykonawcza dzieląca się na ruchową i autonomiczną.

Podział kliniczny: mózg, pień mózgu (jądra podkorowe, międzymózgowie, śródmózgowie,

most, rdzeń przedłużony), móżdżek
MÓZG istota szara(kora mózgowa) i biała półkul mózgowych
PIEŃ MÓZGU jądra podkorowe kresomózgowia, między mózgowie, śródmózgowie, most i
rdzeń przedłużony
JĄDRA PODKOROWE- nacieki istoty szarej w istocie szarej

Podział topograficzny UN:

ośrodkowy(mózgowie- przodomózgowie(kreso, między),śródmózgowie,tyłomózgowie(rdzeń
przedłużone,
most, móżdżek) + rdzeń kręgowy, przechodzi przez otwór potyliczny), obwodowy (newry)
Nerwy obwodowe
-czaszkowe (od mózgowia, funkcjonowanie głowy i szyi),
-rdzeniowe (od rdzenia, unerwiają ściany tułowia i kończyny),
-pni współczulnych (od pni współczulnych, unerwiają trzewia)

RDZEŃ KRĘGOWY w obrębie kanału kręgowego, od otworu wielkiego kości potylicznej

do II kręgu lędźwiowego, przechodzi w stożek rdzeniowy kończący się nicią końcową
W kręgosłupie z przodu trzony, z tyłu łuki i odchodzące wyrostki, otwór między łukiem a
trzonem-kanał kręgowy. Rdzeń kręgowy zawieszony na więzadłach.
2 warstwy: istota biała na zewnątrz-zmielinizowane włókna nerwowe i szara w
środku(motyl)-ciała komórek nerwowych
Szczelina pośrodkowa przednia i bruzda tylna dzielą rdzeń na połowy.
W rdzeniu bruzdy boczne tylne(wchodzą tu do rdzenia korzenie czuciowe nerwów
rdzeniowych) i przednie (wychodzą tu korzenie ruchowe nerwów rdzeniowych).

NEUROMER segment rdzenia kręgowego z 1 parą nerwów rdzeniowych.

Segmenty szyjne-8, piersiowe-12, lędźwiowe-5, krzyżowe-5, guziczny-1 =31 segmentów
rdzenia
Nerwy rdzeniowe unerwiają ściany tułowia i kończyny.
Z segmentów szyjnych nerwy unerwiające-kończyna górna, obręcz barkowa
piersiowych-przestrzenie międzyżebrowe
lędźwiowych-kończyny dolne
krzyżowy-kończyny dolne i okolica płciowa

Rdzeń kończy się na II kręgu lędźwiowym, później wychodzą tylko nerwy rdzeniowe.
KOŃSKI OGON korzenie nerwów rdzeniowych otaczające w kanale krzyżowym nić
końcową.

Słupy z istoty szarej przednie i tylne(cała długość rdzenia), boczne(od III szyjnego do II
lędźwiowego).
Sznury z istoty białej przednie, tylne i boczne(cała długość rdzenia).

Opony rdzenia: twarda, pajęczynówka, miękka. W jamie podpajęczynówkowej jest płyn

mózg-rdzen.

DROGA NERWOWA- skupisko włókien nerwowych w OUN, mogą przemieszczać się

między segmentami
=Impulsy w obrębie OUN przemieszają się drogami.

NERWY wypustki włókien nerwowych znajdujące się na obwodzie, poza OUN.

ZWÓJ NERWOWY- skupisko perikarionów w OBWODOWYM ukł.nerw.

JĄDRO- skupisko perikarionów znajdujących się w OUN.
Rogi przednie- jądra ruchowe nerwów rdzeniowych, dają początek korzeniom brzusznym.
Rogi tylne- jądra informacyjne
Rogi boczne- jądra autonomiczne, dają początek włóknom autonomicznym które też tworzą
korzenie brzuszne

DROGI WŁASNE RDZENIA- związane z czynnością odruchową, występują między

segmentami rdzenia
DROGI DOMÓZGOWE/WSTĘPUJĄCE
drogi wstępujące sznura tylnego: I neuron: korzenie tylne zwoje rdzeniowesznur
tylnypęczek smukły(na całej długości rdzenia) i klinowaty(z górnych segmentów
rdzenia)rdzeń przedłużonyII neuron: jądra smukłe i klinowatesynapsywzgórze
Wypustki jąder biegną do wzgórza(zawiera III neuron), które scala informacje.
Przewodzi impulsy informacji epikrytycznych-czucie głębokie, receptory w głębszych
warstwach skóry, proprioreceptory.

drogi rdzeniowo-wzgórzowe: korzenie tylnezwoje rdzenioweistota szara(rogi tylne-I

neuron)jądra czuciowe rogów tylnych(II neuron)wypustki jąder czuciowychistota
biała(w sznurach przednich i bocznych)wzgórze(III neuron)
Informacje czucia powierzchownego(protopatycznego), receptory w tkankach
powierzchniowych(skóra, błona śluz), drogą przednią-czucie dotyku i ucisku, drogą boczną-
bólu i temperatury.

drogi rdzeniowo-móżdżkowe (przednia neurony przechodzą na stronę przeciwną rdzenia i

tylna): korzenie tylne zwoje rdzeniowerogi tylne istoty szarej(I neuron)jądra czuciowe(II
neuron)wypustki jądermóżdżek
Przewodzi impulsy z mięśni i stawów do móżdżku(nieświadome czucie proprioceptywne i
kinestetyczne) i ze skóry do móżdżku(eksteroceptywne)

DROGI ODMÓZGOWE/ZSTĘPUJĄCE:
Drogi piramidowe(czynności ruchowe w pełni świadome): kora mózgowaodnogi
śródmózgowiapiramidy rdzenia przedłużonegodrogi skrzyżowane wchodzą do sznurów
bocznych istoty białej, nieskrzyżowane do sznurów przednichistota szara(jądra ruchowe w
rogach przednich)wypustki jąderkorzenie przednie łączące się z korzeniami tylnymi i
powstaje nerw rdzeniowy
Biegnie po stronie brzusznej.

Pozapiramidowe(czynności ruchowe wyuczone, zaczyna się poza korą mózgową i biegnie po

str.grzbietowej)
Ośrodki(początek) dróg pozapiramidowych: jądra podkorowe kresomózgowia- ogoniaste i
soczewkowate (elementy: prążkowie i gałka blada), niskowsgórzowe(międzymózgowie),
czerwienne i istota czarna(śródmózgowie).

Autonomiczne(czynności ): kora mózgowa, podwzgórze, most, rdzeń przedłużony jądra

przywspółczulne pnia mózgu i jądra współczulne+przywspółczulne w rogach bocznych
rdzeniamięsień sercowy, mięśnie gładkie, gruczoły

DRODZI RDZENIOWO-MÓZGOWE od rdzenia do mózgowia, początki w receptorach

Drogi domózgowe/wstępujące- drogi czuciowe

DROGI KOROWO-RDZENIOWE z mózgowia do rdzenia

Drogi odmózgowe/zstępujące- drogi ruchowe

NERW RDZENIOWY powstaje w kanale kręgowym w pobliżu otworu międzykręgowego z

połączenia korzenia brzusznego i grzbietowego rdzenia kręgowego, pień nerwu ma 1cm, jest
nerwem mieszanym (włókna czuciowe+ruchowe+autonomiczne). W obrębie otworu
międzykręgowego dzieli się na 4 gałęzie: grzbietową, brzuszną, oponową, łączącą.
Wypustka dośrodkowa tworzy korzenie a obwodowa wchodzi w skład nerwu rdzeniowego.
Korzenie przednie- wypustki jąder ruchowych i autonomicznych, tylne- wypustki komórek
tworzące zwoje rdzeniowe i włókna czuciowe.

CIAŁO MODZELOWATE łączy półkule mózgowe

Kanał w obrębie rdzenia- kanał środkowy, przechodzi też w obrębie rdzenia przedłużonego,
rozszerza się w komorę 4, zwęża w wodociąg mózgu (śródmózgowie), rozszerza w komorę 3
(międzymózgowie), w półkulach- dwie komory boczne

RDZEŃ PRZEDŁUŻONY , RDZENIOMÓZGOWIE =opuszka rdzenia kręgowego,

-ma szczelinę pośrodkową przednia, która idzie przez brzuszną powierzchnię rdzenia, po
bokach szczeliny wzniesienia: piramidy (zawierają włókna drogi korowo-rdzeniowej)
-po grzbietowej stronie: bruzda pośrodkowa tylna, po jej bokach wyniosłości mniejsze: jądra
smukłe i klinowate(skupiska II neuronu, drogi zstępującej sznura tylnego)

Pęczek smukły i klinowaty- wzniesienia po obu stronach bruzdy pośrodkowej tylnej, w nich
jądra smukłe i klinowate- w nich połączenie 1 i 2 neuronu dróg sznurów tylnych (tam, gdzie
kanał środkowy rozszerza się w komorę 4)

Funkcje: wychodzą nerwy czaszkowe od IX do XII, zawierają ośrodko czynności

odruchowych i autonomicznych, powstają odruchy orientujące w przestrzeni, jądra oliwki
koordynują pracę móżdżku z układem pozapiramidowym

TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE= MOST I MÓŻDŻEK- między nimi komora 4, móżdżek po

stronie grzbietowej, most-brzusznej
W części grzbietowej mostu-jądra nerwów czaszkowych V-VIII,
Na pograniczu między częścią brzuszną i grzbietową biegną włókna wstęgi
przyśrodkowej(czuciowej) i wstęgi bocznej(słuchowej)
W moście ośrodek pneumotaksyczny- w połączeniu z ośrodkiem oddechowym rdzenia
przedłużonego pełni rolę w regulacji rytmicznego oddychania

MÓŻDŻEK 2 półkule połączone robakiem

Istota szara na obwodzie tworzy korę móżdżku, składa się ona z 3 warstw: drobinowej,
zwojowej, ziarnistej.
Jądra móżdżku: w półkulach- czopowate, zębate, kulkowate; w robaku- jądro wierzchu.
Istota biała położona głębiej tworzy ciało rdzenne- tworzy 3 pary konarów móżdżku: górne
łączą móżdżek z śródmózgowiem, środkowe z mostem, dolne z rdzeniem przedłużonym.
Funkcje: odpowiedzialny za utrzymywanie równowagi i koordynacji ruchowej, stabilność i
płynność ruchów, napięcie mięśni, są w nim informacje o położeniu
Uszkodzenia: niemożność wykonywania ruchów naprzemiennych, chwiejna postawa i
zataczanie się, niemożność zahamowania ruchów w odpowiednim momencie, drżenie
zamiarowe, oczopląs, mowa skandowana(z powodu braku koordynacji)

ŚRÓDMÓZGOWIE najsłabiej rozwinięte, podzielone przez wodociąg mózgu na:

-pokrywę(grzbietowo)-znajdują się w nim parzyste wzgórki górne i dolne: ośrodki wzroku i
słuchu
-konary(brzusznie) istota czarna dzieli je na nieparzystą nakrywkę(zawiera jądra ruchowe
nerwów czaszkowych III i IV, jądra autonomiczne nerwu III, jądro czerwienne, komórki
tworu siatkowatego) i odnogi
Funkcje: -ośrodek koordynacji ruchowej,
-jądro czerwienne-ośrodek pozapiramidowy scala impulsy z kory mózgu i móżdżku
-reguluje postawę ciała (istota czarna-koordynacja mimowolnych i szybkich ruchów)
-ośrodek koordynacji ruchowej (blaszka pokrywy-dochodzą do niej pobudzenia drogą
wzrokową i słuchową o od kory mózgu)
-kieruje odruchami orientacyjnymi na bodźce optyczne i słuchowe-zwracanie głowy i ciała w
kierunku bodźca

MIĘDZYMÓZGOWIE
WZGÓRZOMÓZGOWIE- 3 części:
-nadwzgórze- składa się z szyszynki i parzystych uzdeczek
-wzgórze- stanowi nadrzędny ośrodek przekaźnikowy impulsów czuciowych do kory
mózgowej
-zawzgórze- składa się z parzystych ciał kolankowatych bocznych i przyśrodkowych
Ciała kolankowate boczne zawierają ośrodki informacji wzrokowych, a wychodzące z nich
włókna tworzą promienistość wzrokową.
Ciała kolankowate przyśrodkowe zawierają ośrodki informacji słuchowych, a wychodzące z
nich włókna tworzą promienistość słuchową.

NISKOWZGÓRZE- zawiera jądra niskowzgórza stanowiące ośrodek dróg

pozapiramidowych, zaczynają się tu niektóre włókna ruchowe zautomatyzowane
PODWZGÓRZE- integruje czunności dokrewne, nerwowe somatyczne i autonomiczne
Część przednia nadzwrokowa- przylega do skrzyżowania wzrokowego, zawiera 3 pary jąder:
skrzyżowania, nadzwrokowe i trzykomorowe (dwa ostatnie pełnią funkcję neurosekrecyjną),
reguluje temperaturę ciała-uszkodzenie jąder prowadzi do hipertermii.
Część środkowo-lejkowo-guzowa- składa się z guza popielatego przechodzącego w lejek, na
którym zawieszona jest przysadka mózgowa. Guz popielaty zawiera ośrodki czynności
autonomicznych.
Część tylna-suteczkowata- zawiera jądra regulujące temperaturę ciała, uszkodzenie jąder
powoduje hipotermię.

KRESOMÓZGOWIE największa część mózgowia

2 symetryczne półkule mózgu połączone ciałem modzelowatym, oddzielone od siebie
szczeliną podłużną mózgu, a od móżdżku szczeliną poprzeczną.
W skład półkul mózgowych wchodzi istota szara-kora mózgu, otacza ona istotę białą
zawierającą jądra podkorowe kresomózgowia.
Kora silnie pofałdowana, fałdy rozdzielone zakrętami. 2 duże bruzdy: boczna i środkowa,
dzielą powierzchnię kory na płat czołowy, ciemieniowy, potyliczny, skroniowy. W dnie
bruzdy bocznej jest wyspa.
Na dolnej części płata czołowego jest opuszka węchowa, pasmo węchowe i trójkąt węchowy.
Ważne zakręty: bruzda ostrogowa-po jej obu stronach ośrodki wzrokowe, zakręt skroniowy
góry-ośrodki słuchu, zakręt przedśrodkowy-ośrodki ruchowe, zakręt zaśrodkowy0śorodki
czucia

Kora mózgowa: stara 3 warstwy, nowa 6-7 warstw

Komórki drobinowe- warstwa brzeżną (funkcja koordynująca, dużo komórek glejowych)
Komórki ziarniste- warstwa 2 i 4 (funkcje recepcyjne-odbiór impulsów aferentnych z
obwodu)
Komórki piramidowe- warstwa 3 i 5 (funkcja emisyjna-wysyłanie impulsów efer. do mięśni
szkieletowych)
Komórki różnokształtne- warstwa najbardziej wewnętrzna (funkcja koordynująca)

Funkcje kory mózgowej: zawiera nadrzędne ośrodki nerwowe- pełnią kierowniczą rolę w
sterowaniu procesami ruchowymi, autonomicznymi i w odbiorze wrażeń.
POLE RUCHOWE KORY-PŁAT CZOŁOWY: zakręt przedśrodkowy, reprezentacja
somatotropowa(najniżej w części zakrętu- ośrodki dotyczące głowy i szyi, środkowa część-
dotyczące mięśni rąk i tułowia, górna część- dotyczące mięśni nóg)
POLE CZUCIOWE KORY- PŁAT CIEMIENIOWY: zakręt zarodkowy, reprezentacja
somatotropowa, ośrodki czucia dotyku, temperatury. Czucie bólu nie ma reprezentacji
korowej.
OŚRODKI CZUCIA SENSORYCZNEGO- wzroku, słuchu, powonienia, smaku
POLE WZROKOWE KORY- płat potyliczny, bruzda ostrogowa, ośrodki aktualnego
widzenia i pamięci wzrokowej
POLE SŁUCHOWE- płat skroniowy, zakręt skroniowy górny, ośrodki aktualnego słyszenia i
pam.słuchowej
KOROWY OŚRODEK ZMYSŁU STATYCZNEGO- płat skroniowy, zakręt skroniowy
górny i zakręt zaśrodkowy
KOROWY OŚRODEK POWONIENIA- ośrodkowa część węchomózgowia, w zakręcie
obręczy i hipokampie (część kory wpuklina do rogu dolnego komory bocznej
KOROWY OŚRODEK SMAKU- w zakręcie zarodkowym lub ośrodkowym węchomózgowia
lub korze wyspy
KOROWY OŚRODEK MOWY- ruchowy, w zakręcie czołowym dolnym- zniszczenie
powoduje niemożność mówienia mimo że mięśnie potrzebne do mówienia nie są uszkodzone
KOROWY OŚRODEK MOWY- czuciowy, w zakręcie skroniowym górnym, brak zdolności
rozumienia słów
OKOLICE PRZEDCZOŁOWE- wyższe czynności nerwowe związane z inteligencją,
myśleniem abstrakcyjnym

JĄDRA PODKOROWE KRESOMÓZGOWIA

Jądro ogoniaste-
Jądro soczewkowate z skorupy i gałki bladej
Prążkowie z jądra ogoniastego i skorupy (najniżej pod korą, najwyższy ośrodek dróg
pozapiramidowych)
Ciało prążkowane z prążkowia i gałki bladej
Ciało migdałowate należy do układu limbicznego-odpowiedzialny za emocje
Przedmurze- stacja przekaźnikowa impulsów aferentnych do ciała migdałowatego
Włókna ruchowe rozpoczynają się w mózgowiu i jego strukturach, nerwy czaszkowe
unerwiają głowę, szyję i obręcz ręki (oprócz nerwu błędnego X, który unerwia narządy)

Nerwy czaszkowe- 12 par

CZUCIOWE kończą się w mózgowiu: węchowe I, wzrokowy II, przedsionkowo-ślimakowy
VIII
RUCHOWE okoruchowy III, bloczkowy IV, odwodzący VI, dodatkowy XI, podjęzykowy
XII
MIESZANE trójdzielny V, twarzowy VII, językowo-gardłowy IX, błędny X
PROWADZĄCE WŁÓKNA PRZYWSPÓŁCZULNE okoruchowy, twarzowy, językowo-
gardłowy, błędny

Nerw węchowy- początek błona śluzowa okoliwy węchowej nosa, dochodzi do opuszki
węchowej
Nerw wzrokowy- początek siatkówka gałki ocznej, dochodzi do kory skroniowej
Nerw przedsionkowo-ślimakowy- wrażenia słuchowe od zwoju spiralnego ślimaka do jąder
mostu, potem do kory, wrażenia równowagi od nabłonka zmysłowego w kanałach
półkolistych, plamki woreczka i łagiewki do mostu, potem do kory skroniowej
Nerw okoruchowy- włókna ruchowe-od śródmózgowia do gałki ocznej, włókna
autonomiczne-od od śródmózgowia do mięśnia rzęskowego i zwieracza źrenicy
Nerw bloczkowy- od nakrywki śródmózgowia do mięśnia skośnego oka górnego
Nerw odwodzący- od nakrywki śródmózgowia do mięśnia prostego oka bocznego
Nerw dodatkowy- z jąder rdzenia przedł. i pierwszych segmentów rdzenia kręgowego do
mięśni (czworoboczny grzbietu, mostkowo-obojczykowo-sutkowy)
Nerw podjęzykowy- z rdzenia przedłużonego do mięśni języka
Nerw trójdzielny- składa się z gałęzi ocznej- włókna czuciowe, szczękowej-włókna czuciowe,
żuchwowej-włókna czuciowe i ruchowe
Nerw twarzowy- zawiera włókna czuciowe ze zwoju kolanka w piramidzie kości skroniowej,
ruchowe z mostu i autonomiczne z jądra ślinowego górnego w moście do ślinianki
podżuchwowej i gruczołu łzowego
Nerw językowo-gardłowy- włókna czuciowe ze zwoju górnego i dolnego w okolicy żyły
szyjnej, włókna ruchowe z rdzenia przedłużonego, włókna przywspółczulne z jądra ślinowego
w rdzeniu przedłużonym do ślinianki przyusznej
Nerw błędny- włókna czuciowe w okolicy otworu żyły szyjnej, włókna ruchowe i
autonomiczne z rdzenia przedłużonego, ruchowe do mięśni podniebienia miękkiego, gardła i
krtani, włókna autonomiczne do mięśniówki gładkiej

Nerwy rdzeniowe- 31 par

8 par szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych, 1 guzicznych

Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych tworzą sploty:

Z segmentów szyjnych: Splot szyjny- nerwy przeponowy
Splot ramienny- nerwy unerwiające kończynę górną
Splot lędźwiowy- unerwia kończynę dolną- nerw udowy i zasłonowy
Splot krzyżowy- największy splot nerwowy, nerw kulszowy

Gruczoły właściwe: przysadka, szyszynka, tarczyca, przytarczyce, nadnercza

Gruczoły mieszane: trzustka, jądra, jajniki
Inne: grasica, śledziona, wątroba, łożysko, ściana jel.cienkiego

Gruczoł z przewodem odprowadzającym, np.ślinianka

Gruczoł dokrewny, np. tarczyca

Hormony steroidowe: jądra-> testosteron, jajniki -> estrogeny i progesteron, kora nadnerczy -
> kortyzol, aldosteron

PODWZGÓRZE: somatostatyna, gonadoliberyna

PODWZGÓRZE rejestruje poziom tyroksyny –TRH hormon pobudzający przysadkę do

wytwarzania tyreotropiny PRZYSADKA –TSH tyreotropina stymulująca tarczycę
TARCZYCA—T4 i T3 wydzielanie tyroksyny do krwi  wysoki poziom hormonów we
krwi=hamowanie podwzgórza, niski=stymulacja

PODWZGÓRZE –liberyny, statyny PRZYSADKA –hormony tropowe GRUCZOŁ

DOKREWNY niski poziom hormonu we krwi-stymulacja podwzgórza i przysadki, wysoki
poziom hormonu we krwi-hamowanie podwzgórza i przysadki

MÓZG I PRZYSADKA MÓZGOWA –TSH do tarczycy(tyroksyna), ACTH do kory

nadnerczy(kortykoidy) LH,FSH do jajnika(progesteron,estrogen), LH,FSH do
jądra(testosteron)

Przysadka, przedni płat: STH, ACTH, tyreotropina, gonadotropina, laktotropina

 tylny płat: wazopresyna, oksytocyna
Leży w międzymózgowiu, z podwzgórzem połączona za pomocą lejka, leży w zagłębieniu
sidła tureckiego trzonu kości klinowatej.
Dzieli się na część gruczołową (płat przedni, część guzowa, pośrednia) i część nerwową (płat
tylny, lejek).
Płat przedni zbudowany ze zrębu łącznotkankowego bogato unaczynionego, w którym są
komórki chromofobne (50%) i komórki chromofilne (kwasochłonne 40%, zasadochłonne
10%).
Wśród komórek kwasochłonnych komórki wytwarzające somatotropinę i prolaktynę.
Wśród komórek zasadochłonnych komórki wytwarzające hormon tyreotropowy TSH,
hormony gonadotropowe-folikulinostymulina FSH, luteinizujący LH, adrenokortykotropowy
ACTH.

Tylny płat przysadki z tkanki glejowej-komórek pituicytów(brak właściwości

wydzielniczych), magazynuje neurohormony wytwarzane przez część nadwzrokową
podwzgórza: jądro nadzwrokowe i przykomorowe-wazopresynę i oksytocynę.

Wazopresyna- hormon antydiuretyczny, zwiększa resorpcję zwrotną wody, niedobór-

moczówka prosta, nadmiar-skurcz mięśni naczyń krwionośnych-wzrost ciśnienia krwi.
Oksytocyna- obkurcza macicę, skurcz mięśni gładkich przew.mlecznych i wydzielanie mleka
podczas laktacji

Część guzowa przysadki-czynność niewyjaśniona

Część pośrednia-wydziela hormon melanotropowy-intermedynę (wytwarza i rozmieszcza
melaninę, przystosowuje oko do ciemności, uwalnia wolne kw.tłuszczowe z tk.tłuszczowej)

Prolaktyna- wydzielana po porodzie, powoduje wytwarzanie mleka przez komórki

wydzielnicze sutków, hamuje wydzielanie hormonów gonadotropowych-brak owulacji

Hormon wzrostu, somatotropina- uczestniczy w przemianie WBT, pobudza do wzrostu

wszystkie tkanki, gigantyzm/karłowatość/akromegalia

SZYSZYNKA 7-8mm, w międzymózgowiu w nadwzgórzu, składa się z pinealocytów-

komórek wielowypustkowych oraz z węglanów i fosforanów wapnia(piasek mózgu),
pinealocyty produkują związki indolowe(melatonina- opóźnia dojrzewanie płciowe u dzieci i
wpływa na ośrodki kontrolujące sen i czuwanie)
-ma działanie chrononasenne-wpływa na rytm snu i czuwania
-silny przeciwutleniacz
-korzystna dla funkcjonowania układu immunologicznego
Niedobór: przedwczesne dojrzewanie płciowe, problemy ze snem, większe ryzyko cukrzycy,
raka piersi/prostaty
Nadmiar: senność, zmęczenie, depresja

TARCZYCA: tyroksyna, trójjodotyronina, kalcytonina

2 płaty połączone węziną, z której wyrasta wyrostek gruczołu-płat piramidowy. Pokryta
torebką łącznotkankową wnikającą wgłąb, dzieli ją na płaciki.
Miąższ gruczołu składa się z pęcherzyków wypełnionych koloidem, gdzie gromadzą się
hormony.
Tyroksyna i trójjodotyronina w połączeniu z globuliną, pod wpływem enzymów rozkład
tyreoglobuliny (postać magazynowa)-> hormony uwalniane do krwi.
Ilość tych hormonów zależy od ilości jodu i tyrozyny.
Funkcja T3 i T4: przyspieszają przemianę materii.

Niedoczynność tarczycy: spadek przemiany materii, zwolnienie czynności ustroju,

karłowatość i kretynizm, obrzęk śluzakowaty
Nadczynność tarczycy: choroba Gravesa-Basedowa, wole, szybka czynność serca,
wytrzeszcz, niepokój

Hashimoto-autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, układ immunologiczne rozpoznaje

białka tarczycowe jako wrogie.

PRZYTARCZYCE: parathormon PTH

Z tyłu tarczycy, 4 gruczoły przytarczyczne.
PTH reguluje zawartość jonów Na+ w płynach ustrojowych i zawartość fosforanów we krwi,
zwiększa wchłanianie wapnia w jelitach, ogranicza wydalanie wapnia z moczem, zwiększa
syntezę wit.D3
Nadmiar: podnosi poziom wapnia we krwi kosztem soli wapnia w kościach (stają się łamliwe)
Niedobór: stan nadmiernej pobudliwości nerw-mięś, do objawów skurczów tężcowych

NADNERCZA
Kora składa się z 3 warstw:
-kłębkowata (mineralokortykosteroidy-aldosteron, dezoksykortykosteron) wzmagają resorpcję
jonów sodu i wody i wydalanie jonów potasu, zwiększają zawartość potasu i zmniejszają sodu
-pasmowata (glikokortykosteroidy-kortyzon, hydrokortyzon) przemiana WBT, prawidłowa
pobudliwość tkanki mięśniowej, większe wydzielanie soku żołądkowego, czynność tkanki
chłonnej i skład krwi
-siatkowata (adrenokortykosteroidy-dehydroepiandrosteron) większa synteza białek, wzrost
organizmu, nadmiar-przedwczesne dojrzewanie, wirylizm

Niedoczynność kory nadn., choroba addisona, cisawica: osłabienie, niskie ciśnienie, spadek
cukru, brązowa skóra

Rdzeń- adrenalina 80%, noradrenalina 20%, we krwi 10x więcej noradrenaliny

Adrenalina- silniej pobudza pracę serca, zwiększa dopływ krwi do mięśni,serca,mózgu,
uwalnia glukozę z glikogenu, silne stany emmocjonalne
Noradrenalina- silniej pobudza do skurczu mięśnie gładkie naczyń oporowych

Gruczoły płciowe: jądra-androgeny, jajniki-estrogeny, gestageny

Jądra zewnątrzwydzielniczo produkują plemniki, wewnątrz- testosteron.
Jajniki zewnątrz- komórki jajowe, wewnątrz- estrogeny(estradiol-produkowany przez
komórki pęcherzyka jajnikowego, wzrost i rozpulchnienie błony śluzowej macicy) i
gestogeny(progesteron- z ciałka żółtego, grubienie błony śluzowej macicy i przygotowuje ją
do implantacji)

Trzustka: insulina, glukagon, somatostatyna i gastryna (komórki delta)

Zewnątrzwydzielniczo: enzymy trawienne, wewnątrz- glukagon (alfa), insulinę (beta),
Gastryna-wzmaga wydzielanie soku żołądkowego
Somatostatyna-hamuje uwalnianie z przysadki somatotropiny, w przew.pokarm. glukagonu,
insuliny i gastryny
GRASICA:
tymozyna- przyspiesza dojrzewanie limfocytów
tymopoietyna- hamuje przewodzenie impulsów nerwowych, nadmiar-osłabienie mięśni
grasiczny czynnik hormonalny i surowiczy- mechanizmy odpornościowe organizm