ALINA KOSTRZEWA

Układ krwionośny jest systemem naczyń które zapewniają

ciągły transport substancji do wszystkich komórek ciała
tworzących tkanki, narządy i układy naszego organizmu.
❑ zaopatruje nasze ciało w tlen, substancje odżywcze takie jak
cukry (glukoza) czy witaminy.
❑ transportuje hormony wpływając dzięki temu na
funkcjonowanie całego ciała.
❑ obrona organizmu przed patogenami czyli czynnikami
wywołującymi choroby w naszym ciele.
Układ krwionośny wchodzi w skład układu krążenia
czyli systemu przewodzącego różne płyny po całym
naszym organiźmie.

Poza układem krwionośnym funkcję m. in.

transportowania substancji po całym ciele pełni także
układ limfatyczny
KRĄŻENIA UKŁAD SKŁADA SIĘ Z:
❑ Serca
❑ Tętnice- ich funkcją jest rozprowadzanie utlenionej krwi
płynącej z serca do wszystkich narządów.
❑ Żyły- funkcją ich jest rozprowadzanie odtlenionej krwi z
narządów do serca.
❑ Naczynia włosowate- to cienkościenne rurowate twory,
położone pomiędzy tętnicami i żyłami.
 Układ krwionośny

Serce Naczynia krwionośne

Naczynia
Tętnice Żyły
włosowate
Serce człowieka położone jest za mostkiem na wysokości
kręgów piersiowych w klatce piersiowej. Można by powiedzieć
że jest ulokowane na samym środku i przekręcone w lewo.
Serca- ułożone jest w osierdziowym worku. Ścianę serca
pokrywa cienka błona, w której umieszczone są naczynia
wieńcowe.

Mięsień sercowy zbudowany jest włókien poprzecznie

prążkowane
Serce człowieka jest czterodziałowe, co oznacza że zawiera dwa przedsionki i
dwie komory. Poszczególne części są od siebie oddzielone zastawkami i
przegrodami.
•między lewym przedsionkiem a lewą komorą znajduje sie zastawka
dwudzielna,
•między prawym przedsionkiem a prawą komorą zastawka trójdzielna.
•na granicy komór i wychodzących z nich pnia płucnego i aorty znajdują się
zastawki półksiężycowate.
Zastawki otwierają się w jednym kierunku (podobnie jak w żyłach), co
zapewnia jednokierunkowy przepływ krwi przez serce.
Serce człowieka: budowa zewnętrzna (A) oraz przekrój (B)
 Wyróżniamy trzy główne typy naczyń krwionośnych:
❑ tętnice
❑ żyły
❑ naczynia włosowate

Każde z tych naczyń różni się budową i funkcją jaką pełnią.

Tętnice- ich funkcją jest rozprowadzanie utlenionej krwi
płynącej z serca do wszystkich narządów.

Ściany budujące tętnice zbudowane są z trzech warstw:

❑ zewnętrznej łącznotkankowej- , która jest wypełniona
włóknami kolagenowymi - nadającymi naczyniom odporność
na rozciąganie i przypadkowe uszkodzenia.
❑ środkowej zbudowanej z mięśni gładkich (niezależnych od
naszej woli) i włókien sprężystych dzięki którym naczynia nie
odkształcają się i nie deformują.
❑ wewnętrznej złożonej z śródbłonka i tkanki łącznej
Żyły- ich funkcją jest doprowadzanie krwi płynącej do serca
z wszystkich narządów. Ściany żył są zbudowane z tak jak
i tętnice. Posiadają zastawki, które zapobiegają cofaniu się krwi;

Naczynia włosowate -ściana budująca naczynia włosowate,

złożona jest z śródbłonka, przez który dochodzi do wymiany
substancji pomiędzy tkankami a krwią
Budowa ścian naczyń zdradza ich właściwości i funkcje
W ciele człowieka wyróżniamy 2 rodzaje krwioobiegu:

1. Krwioobieg Duży- który zaczyna się w Lewej

komorze i biegnie aż do prawego przedsionka.

2. Krwioobieg Mały- który biegnie od Prawej

komory do Lewego Przedsionka.

Krwioobieg duży rozprowadza utlenowaną krew po całym

ciele a następnie po oddaniu tlenu i pobraniu z komórek
dwutlenku węgla przenosi ją z powrotem do serca .
Krwioobieg mały (zwany też płucnym przenosi krew
odtlenowaną do płuc i po natlenowaniu z powrotem do serca
 Krew jest tkanką płynną o czerwonym kolorze, barwa jej zależy
od barwnika krwi - hemoglobiny. Krew przepływa bez przerwy
we wnętrzu układu krążenia, dostarczając do wszystkich
komórek ciała:
 tlen,
 składniki odżywcze
 elementy potrzebne komórką do metabolizmu.
 jednocześnie krew transportuje dwutlenek węgla.
W organizmie znajduje się zgromadzona krew (w wątrobie
i śledzionie), która normalnie nie krąży.
Włączana jest ona do krążenia tylko w przypadkach
konieczności uzupełnienia utraconej przez organizm
krążącej krwi.
KOMÓRKI KRWI
W osoczu znajdują się różnego rodzaju ciałka,
spośród których każda spełnia określoną funkcję:
 krwinki czerwone - erytrocyty - transportują tlen z płuc do
komórek i dwutlenek węgla, pochodzący z metabolizmu
komórek, w odwrotnym kierunku;
 krwinki białe - leukocyty - mają zdolności żerne i poruszania
się. Różne rodzaje tworzą część układu odpornościowego i
chronią organizm przed infekcjami;
 płytki krwi - trombocyty - są to kuleczki tłuszczów, lipidów lub
cząsteczki barwnika, poruszające się biernie wraz z krążącą
krwią. Uczestniczą w procesie krzepnięcia krwi, zapobiegając
krwotokom.
UKŁAD LIMFATYCZNY- układ chłonny.
Układ limfatyczny połączony jest z żylną częścią krwionośnego
układu. Niemal w każdej międzykomórkowej przestrzeni
występują limfatyczne naczynia zbierające limfę, czyli płyn
tkankowy.
Naczynia średniej wielkości posiadają zastawki zapobiegające
cofaniu się limfy.
Naczynia duże wlewają swą zawartość do licznych żył
w okolicy serca.
Do limfatycznego układu zaliczamy:
❑ śledziona: nieparzysty narząd u kręgowców oraz człowieka,
położony w okolicy podżebrza lewego brzusznej jamy
❑ grasica- dokrewny gruczoł; po osiągnięciu dojrzałości płciowej
przez osobnika, ulega on tłuszczowemu zwyrodnieniu i zanika;
umieszczony jest w górnej części piersiowej klatki poniżej
tarczycy, czyli po wewnętrznej stronie mostka; grasica
wytwarza limfocyty, a także hamuje rozwój płciowych
gruczołów;
❑ węzły chłonne- położone na limfatycznych naczyniach w
całym ustroju; skupiska limfatycznej tkanki mające wielkość i
kształt ziarna grochu, są otoczone łącznotkankową torebką;
węzły chłonne wytwarzają limfocyty, zawierają także liczne
komórki –fagocyty, które niszczą drobnoustroje;
❑ migdałki- to skupienie limfatycznej tkanki, które wchodzi w
skład pierścienia gardłowego Waldeyera: podniebienne
migdałki, migdałek gardłowy, językowy migdałek
❑ szpik kostny- to krwiotwórcza tkanka znajdująca się w
kościach; wyróżnia się kostny szpik czerwony, kostny szpik
żółty,
UKŁAD LIMFATYCZNY (CHŁONNY)
❑ KRWOTOK
❑ SKRZEP
❑ SKRZEPLINA
❑ ZATOR
❑ NIEDOKRWIENIE
❑ PRZEKRWIENIE
❑ ZAWAŁ
Przyczyny uszkodzenia ściany naczynia lub serca prowadzące
do krwotoku są następujące:
❑ uraz mechaniczny np. w wypadku samochodowym.
❑ proces chorobowy toczący się w ścianie naczynia, np.
miażdżyca, tętniak, lub w sercu, np. zawał.
❑ zmiany chorobowe w bezpośrednim sąsiedztwie naczynia,
np. zapalenie, nowotwór.
Krwotoki dzielą się na:

1. tętniczy : z rany wypływa żywoczerwona krew pod dużym

ciśnieniem w sposób ciągły lub tryskający;
2. żylny : z rany wypływa krew ciemnoczerwona w sposób ciągły
wolnym strumieniem;
3. z naczyń włosowatych : sączenie krwi;
4. krwawienie miąższowe : po uszkodzeniu naczyń
miąższowych/płuca, wątroba, nerki, śledziona/, naczynia
krwionośne nie ulegają zapadnięciu, istnieje
niebezpieczeństwo szybkiego wykrwawienia się;
Krwotok może być:
1.zewnętrzny, spowodowany raną otwartą
2.wewnętrzny, kiedy krew nie znajduje ujścia poza organizm.
(przykładem krwotoku wewnętrznego jest wylew krwi do
mózgu.)
3.krwotoki mieszane, kiedy źródło krwotoku znajduje się
wewnątrz organizmu, a krew wypływa na zewnątrz, np.
krwotok z nosa.
4.nagłe krwotoki, pociągające za sobą szybką utratę krwi, mogą
doprowadzić do wstrząsu krwotocznego, a nawet śmierci
NASTĘPSTWEM KRWOTOKU JEST UTRATA KRWI I
PRZEMIESZCZENIE SIĘ PŁYNÓW W ORGANIŻMIE.
Zostają uruchomione mechanizmy kompensujące spadek
ciśnienia krwi ( mechanizm raa ).
❑ masywny krwotok może powodować śmierć spowodowaną
wstrząsem i niewydolnością krążenia.
❑ krwotok do tkanki mózgowej powoduje powstanie ogniska
krwotocznego co w rezultacie daje uszkodzenie tkanki
mózgowej.
❑ krwotok miąższowy zazwyczaj następuje na skutek
uszkodzenia narządu i wynaczynienia krwi z drobnych naczyń.
❑ krwotoki występujące na skutek urazów skóry ( ale bez jej
uszkodzenia - uderzenia, stłuczenia ) powodują powstawanie
"siniaków”.
❑ krwotok sercowy powstaje na skutek urazu ( rana kłuta, takie
rany nie zawsze są śmiertelne ), pęknięcie blizny pozawałowej
( zwłaszcza w stadium organizacji zawału)
SKRZEP - za życia powstaje tylko i wyłącznie po opuszczeniu
naczyń.
Po śmierci skrzepy powstają wewnątrz naczyń.
Krew krzepnie w wyniku uruchomienia kaskady reakcji
biochemicznych ( enzymy uaktywniane jedne przez drugie,
bogata sieć regulacji, olbrzymia rola płytek krwi ).
Wyróżnia się tor:
❑ zewnątrzpochodny uaktywniany przez tromboplastynę
tkankową obecną we wszystkich tkankach
❑ wewnątrzpochodny gdzie dochodzi do kontaktu trombocytów
i czynników krzepnięcia z kolagenem tkanek.
WYRÓŻNIAMY - zator spowodowany:
❑ ciałem stałym ( skrzeplina, komórki nowotworowe ),
❑ cieczą ( wody płodowe w okolicznościach uszkodzenia naczyń
podczas porodu,
❑ tłuszczem przy złamaniach kości zwłaszcza w osób starszych
gdzie dochodzi do zastępowania szpiku czerwonego szpikiem
żółtym zbudowanym z komórek tłuszczowych
❑ gazem ( powietrze ). Aby doszło do zatoru gazowego do
krążenia musi dostać się co najmniej 150 ml powietrza.
Następstwem tego stanu jest niedostateczna podaż tlenu
i składników odżywczych, w efekcie dochodzi do niedotlenienia
(hypoksji), niedożywienia, a ostatecznie do martwicy tkanek
dotkniętych procesem niedokrwiennym.
NARZĄDY NAJBARDZIEJ WRAŻLIWE NA NIEDOKRWIENIE:
❑ mózg
❑ nerki
❑ mięsień sercowy
❑ ostre niedokrwienie kończyn : jest zespołem objawów
klinicznych, powstałych w następstwie nagłego całkowitego
braku dopływu krwi do narządu lub na tyle istotnego jego
zmniejszenia, że zaburzona zostaje spoczynkowa przemiana
materii, co może doprowadzić do utraty kończyny
 PRZYCZYNĄ OSTREGO NIEDOKRWIENIA MOŻE BYĆ:
❑ zator,
❑ zakrzepica tętnicza,
❑ tętniak rozwarstwiający aorty,
❑ uraz tętnicy
❑ zaburzenie odpływu krwi żylnej z kończyny.
RODZAJE :
❑ przekrwienie czynne (tętnicze)-powstaje wskutek
zwiększonego dopływu krwi do danego odcinka naczyń
tętniczych.
❑ przekrwienie bierne (żylne)-powstaje wskutek utrudnionego
odpływu krwi z tkanek żyłami do serca.
❑ przekrwienie mieszane (tętniczo-żylne).
Przyczyną przekrwienia czynnego (tętnicze) może
spowodowane być:
❑ porażeniem mięśniówki tętnic np., związkami chemicznymi,
promieniami Rtg
❑ podrażnieniem nerwów rozszerzających naczynia
(w zapaleniach, w niektórych chorobach zakaźnych i
fizjologiczne — we wszystkich narządach w czasie ich pracy)
❑ rzadko — porażenie nerwów zwężających naczynia
Przekrwienie czynne (tętnicze) jest zwykle krótkotrwałe i nie
powoduje zazwyczaj większych zaburzeń.

Wyjątek stanowi przekrwienie mózgu, gdyż rozszerzenie tętnic

mózgowych powoduje ucisk wrażliwej tkanki mózgowej,
zamkniętej w sztywnej „puszce" kostnej.
W następstwie powstają silne bóle głowy („migrena czerwona"),
a niekiedy nawet utrata przytomności.
Podobnie poważne zaburzenia powodują przekrwienie
gałki ocznej
Miejscowe przekrwienie bierne (żylne) powstaje wskutek:

❑ zwężenia światła odprowadzającej żyły przez ucisk z zewnątrz

(opaska, guzy nowotworowe, macica ciężarna)
❑ wskutek wytworzenia się przeszkód wewnątrz światła żył
(zator, zakrzep).
Narząd przekrwienny biernie jest:
❑ powiększony, o charakterystycznym sinym zabarwieniu
(sinica),
❑ wzmożoną spoistością
❑ czynność jego jest upośledzona, zwykle zmniejszona
MIEJSCOWE PRZEKRWIENIE BIERNE (żylne)
Następstwa przekrwienia żylnego są zwykle znacznie poważniejsze niż
przekrwienia tętniczego
❑ dochodzi do upośledzenia odżywiania i oddychania tkanek.
W tkankach: gromadzą się niedostatecznie usuwane końcowe produkty
przemiany materii (dwutlenek węgla, kwas mlekowy, ciała ketonowe).
Doprowadza to do zaburzenia przemiany materii tkanek, a w następstwie
do zmian wstecznych (zaniki, zwyrodnienia, a nawet martwica).
❑ dochodzi do zaniku komórek miąższu i rozrostu tkanki łącznej, która
niszczy prawidłową strukturę narządu — ulega on zwłóknieniu, staje się
twardy i mniejszy - stwardnienie to nosi nazwę zastoinowego.
W następstwie zastoju żylnego ulegają uszkodzeniu również naczynia
krwionośne krew zalegająca w żyłach powoduje ich rozszerzenie się
i zanik ich ścian — powstają tzw. żylaki .
obszar martwicy powstałej w wyniku zawału może mieć
charakter martwicy skrzepowej lub rozpływnej
RODZAJE ZAWAŁÓW
Ze względu na mechanizm powstawania wyróżnia się dwa
podstawowe rodzaje zawałów, odmienne także pod względem
wyglądu makroskopowego i histopatologicznego:

❑ zawał blady - niedokrwienny powstający w wyniku

ograniczenia lub zatrzymania przepływu krwi w tętnicy
doprowadzającej krew do danego obszaru

❑ zawał czerwony - przekrwienny albo krwotoczny

powstający w wyniku zatrzymania odpływu krwi żylnej z
danego obszaru .
Zawał niedokrwienny powstaje najczęściej w:

❑ sercu (zawał mięśnia sercowego)

❑ mózgu,
❑ śledzionie
❑ w innych narządach (np. w przednim płacie przysadki
mózgowej
Zawał przekrwienny powstaje zwykle w:

❑ jelitach
❑ płucach,
❑ korze mózgu (jako powikłanie zakrzepicy zatok opon
mózgowych w przebiegu zapalenia)
❑ jądrach
❑ jajnikach
❑ uszypułowanych guzach (w wyniku skrętu).
Zawał wtórny ukrwotoczniony jest postacią zawału, który
powstaje w wyniku utrudnienia dopływu krwi tętniczej (tak jak
w zawale niedokrwiennym), wskutek czego powstaje ognisko
martwicy rozpływnej, do którego wtórnie wlewa się krew
z uszkodzonych naczyń krwionośnych znajdujących się w
sąsiedztwie obszaru zawału - co upodabnia makroskopowo do
zawału czerwonego.
Zawały powstają najczęściej w wyniku:

❑ zakrzepicy
❑ w przebiegu miażdżycy
❑ w zapaleniach naczyń
❑ w zapaleniu zatok opon mózgowych
❑ zatorów
❑ ZANIKI –TROPHIA
❑ ZWYRODNIENIE-DEGENERATIO
❑ MARTWICE-NECROSIS
❑ WADY WRODZONE
❑ TORBIELE- CYSTIS
RFODZAJE ZANIKÓW

❑ zaniki z nieaktywności ( np. mięśnie, spowodowane

uszkodzeniem nerwów )
❑ zaniki z ucisku ( płyn, guz, wada wrodzona )
❑ zaniki spowodowane zaburzeniami hormonalnymi
❑ zaniki odśrodkowe - osteoporoza, wodonercze
❑ zanik włóknisty - zamiast właściwej tkanki tworzy się
tkanka łączna
❑ wiąd tłuszczakowaty - rozwój tkanki łącznej
❑ atrophia fusca - zmniejszenie sie obj. mięśnia sercowego z
odkładaniem się barwnika lipofuscyny
ZWYRODNIENIE-gromadzenie się fizjologicznie (w nadmiernej
ilości ) lub patologicznie występujących substancji w komórkach:
❑ białka ( zaburzenia rogowacenia ),
❑ tłuszczowe ( stłuszczenie, otłuszczenie)
❑ węglowodanowe ( choroby spichrzeniowe ),
❑ barwnikowe
MARTWICA SKRZEPOWA I ROZPŁYWNA

 MARTWICA SKRZEPOWA - martwica serowata w grużlicy.,

martwica balserowska.

 MARTWICA ROZPŁYWNA - rozmiękanie mózgu w udarach

mózgu
Wady wrodzone u dzieci to wszelkie nieprawidłowości
anatomiczne, chromosomowe, molekularne, które powstają
jeszcze w czasie ciąży u płodu.
Są to też uszkodzenia spowodowane infekcjami, zażywaniem
niektórych leków, piciem alkoholu, ekspozycją na dym tytoniowy,
niedoborami żywieniowymi, zatruciami czy promieniowaniem.
Wady wrodzone ma 2-4 proc. noworodków.
WADY WRODZONE

Dzielone są zwykle na:

 wady duże, powodujące poważne następstwa dla zdrowia
i niekiedy uniemożliwiające przeżycie urodzonego z wadą
dziecka,
 wady małe (małe anomalie),
I. Odrost - proces namnażania się komórek w miejscu uszkodzenia; nowe
komórki są identyczne z otaczającą je tkanką, która uległa uszkodzeniu.
Dotyczy niewielkiej ilości narządów takich jak:
❑ wątroba (duże zdolności regeneracyjne, uszkodzenia tego narządu nie
zawsze kończą się powrotem do stanu pierwotnego - mogą skończyć się
marskością ),
❑ skóra

❑ nabłonki błon śluzowych (drobne uszkodzenia, większe goją się przez

rozplem tkanki łącznej)
❑ tkanka łączna,

❑ tkanka nerwowa ( włókna ).

II. Naprawa - proces, który polega na uzupełnieniu ubytków
tkanki ( tkanek ) powstałych w wyniku urazu tkanką łączną.
Jej ilość zależy od rozległości uszkodzenia.
❑ Rany cięte o gładkich brzegach goją się szybko a ilość tkanki
łącznej jest niewielka co w bardzo drobnym stopniu
nieupośledza funkcję narządu
❑ W przypadku rozległych uszkodzeń ( rany szarpane,
zanieczyszczone, podlegające "opracowaniu chirurgicznemu" )
goją się z wytworzeniem dużych ilości tkanki łącznej, która
zastępuje i wypełnia ubytek.
Dotyczy tkanek, gdzie następuje zwiększone zapotrzebowanie
na pracę danego narządu – m. sercowy, mięśnie szkieletowe.

Przerost może być:

❑ samoistny
❑ wtórny - zastępczy ( nerka )
❑ wyrównawczy ( m.sercowy ).
 ETAP I : INICJACJA
Pojawienie się pojedynczej zmiany w genomie.

ETAP II : PROMOCJA

Komórki już zmutowane zaczynają się

intensywnie dzielić powiększając swoją
ilość. Coraz większa liczba genów ulega
mutacji.
Nowotwór liczy ok. 100 komórek.
 ETAP III : PROGRESJA
Nowotwór się unaczynia (angiogeneza) , powstają bardziej agresywne komórki, które są zdolne
do swobodnej migracji po organizmie wraz z krwią – powstają przeżuty
MECHANIZMY TRANSFORMACJI NOWOTOROWEJ
Zaburzenia w transmisji sygnałów wzrostu

Utrata zdolności do rozpoznawania sygnałów hamujących wzrost

Zaburzenia w systemach naprawy DNA

Zaburzenia przebiegu cyklu komórkowego.

Wykrycie błędów nie do naprawy powoduje APOPTOZĘ – śmierć komórki.

Fosforylacja białek
Proces te powoduje przyspieszenie procesów regulacyjnych komórki
co możę prowadzić do transformacji nowotworowej.

TRANSFORMACJA NOWOTWOROWA
METAPLAZJA
Proces, w którym dochodzi do zastąpienia tkanki mającej swą własną
funkcję i morfologię inną tkanką o innej funkcji i morfologii. Jest to
niekorzystny proces powodujący wypadnięcie funkcji narządu i
mogący być podłożem dalszych zmian ( dysplazja ) w tkance. Często
taki stan nazywany jest stanem przedrakowym w szerokim ujęciu gdy
dotyczy tkanki nabłonkowej - płuca ( oskrzela ), żołądek, jelito grube.

ANAPLAZJA
Proces gdzie z komórek zdrowej tkanki zaczynają tworzyć się przez
intensywny podział - komórki morfologicznie ani czynnościowo
niepodobne do tkanki, z której powstały. Taki proces charakteryzuje
się dużą dynamiką - komórki szybko się dzielą, są niezróżnicowane,
niedojrzałe, o różnych kształtach. Tak powstające i wyglądające
komórki są charakterystyczne dla nowotworów złośliwych.
KATAPLAZJA
Nowo powstałe komórki są podobne do komórek tkanki
macieżystej ale nie pełnią takiej samej jak one funkcji - są
funkcjonalnie niezróżnicowane.

DYSPLAZJA
Komórki nowotworowe atypowe. Dysplazje łagodne
nienowotworowe zmiany w architektonice narządu
nie przynoszące większych szkód – rozrost tkanki
łącznej, powiększenie się gruczołów lub wzrost ilości
przewodów wyprowadzających ( dyspalzje łagodne
sutka ).
NEOPLASMA- nowotwór

❑ Stanowią jedną z grup chorób, które są jedną z najczęstszych

przyczyn zgonów po: chorobie niedokrwiennej serca, zatruciach,
wypadkach i urazach.
❑ Prawdą jest, że choroba nowotworowa jest trudna w leczeniu
i trudna dla wczesnego wykrycia. Wiąże się z dużym ryzykiem
powikłań leczenia, olbrzymim stresem dla chorego, z silnym
bólem.
❑ Niestety wielu ludzi - świadomie lub nieświadomie zwiększa
u siebie ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej poprzez:
palenie tytoniu, stres, niewłaściwą dietę, narażenie na czynniki
zwiększające ryzyko ( prawdopodobieństwo ) wystąpienia objawów
( czynniki rakotwórcze ) w miejscu pracy, w pożywieniu,
w bezpośrednim otoczeniu.
Podział nowotworów pod względem wpływu na ustrój:

❑ Nowotwory łagodne
❑ Nowotwory złośliwe
❑ Nowotwory miejscowo złośliwe
❑ Nowotwory klinicznie złośliwe
Nowotwór łagodny (niezłośliwy)
Nowotwór łagodny niezłośliwy utworzony jest z tkanek
zróżnicowanych i dojrzałych a obraz mikroskopowy jest
podobny do tkanki z której powstał.
❑ jest dobrze ograniczony,
❑ często otorbiony,
❑ rośnie powoli,
❑ rozprężająco uciskając sąsiadujące tkanki.
Komórki nowotworu niezłośliwego nie mają zdolności
wnikania do naczyń, dlatego wzrost takiego nowotworu jest
zawsze ograniczony do miejsca powstania a w jego przebiegu
nigdy nie powstają przerzuty.
Nowotwór złośliwy
Nowotwór złośliwy charakteryzuje się dużym stopniem zaburzeń
zróżnicowania, dojrzewania i budowy tkankowej oraz komórkowej.
❑ nie posiada torebki,
❑ rośnie szybko,
❑ nacieka i niszczy zaatakowane tkanki.
Cechą charakterystyczną komórek nowotworów złośliwych
zdolność wnikania do szczelin tkankowych oraz do światła
drobnych naczyń limfatycznych i krwionośnych co sprzyja
rozsiewowi komórek nowotworowych daleko poza główna masę
guza. Rozsiane komórki zagnieżdżając się w odległych narządach
lub tkankach, mnożą się i tworzą nowe guzy nowotworowe zwane
przerzutami.
Komórki nowotworów złośliwych szerzą się również drogą
płynu mózgowo-rdzeniowego a także wszczepiają się do
błon surowiczych.
Nowotwór półzłośliwy
Jest nowotworem o miejscowej złośliwości i charakteryzuje się:
❑ dużą masą tkankową uciskającą otoczenie,
❑ zdolnością naciekania i niszczenia otoczenia
❑ zdolnością wszczepiania.
Zasadniczo nie dają przerzutów, ale dają nawroty po zabiegach
operacyjnych, nawet uznawanych za radykalne. Dlatego,
nowotwory półzłośliwe wymagają starannego podejścia
chirurgicznego z uwzględnieniem szerokich granic wycięcia.
Obraz mikroskopowy może być typowy dla nowotworu
złośliwego.
Nowotwory ( w tym najgroźniejsze z nich - raki ) wywoływane
są wieloma, nie do końca zbadanymi czynnikami:
❑ czynniki środowiska
❑ czynniki chemiczne i fizyczne takie jak chemiczne substancje
rakotwórcze ( zwłaszcza azotowe zwiazki aromatyczne ),
❑ jony metali ciężkich,
❑ leki,
❑ promieniowanie jonizujące,
❑ promieniowanie UV, wirusy onkogenne,
❑ uwarunkowania genetyczne,
❑ mutacje spontaniczne w materiale genetycznym ( czyli ślepy
los ),
❑ wolne rodniki,
❑ nadaktywność hormonalna niektórych gruczołów i inne.
OSTRE
❑ naciek zapalny złożony z granulocytów, niewielka ilość
limfocytów i monocytów

PRZEWLEKŁE
❑ naciek zapalny złożony głównie z limfocytów, monocytów,
komórek plazmatycznych
USZKADZAJĄCE
❑ choroba Heinego-Medina ( zanik neuronów rogów bocznych
rdzenia kręgowego )
❑ uszkodzenie mięśnia sercowego w przebiegu błonicy

WYSIĘKOWE
❑ zapalenie surowicze
❑ zapalenie wysiękowe
❑ zapalenie ropne
❑ zapalenie nieżytowe
❑ zapalenie krwotoczne
ROZPLEMOWE
❑ rozplem mezangium w kłębuszkowym zapaleniu nerek
❑ rozplem tkanki łącznej np. w marskości wątroby
❑ rozplem nabłonka w przewlekłych nieżytach błon śluzowych
❑ zapalenie ziarniniakowate z rozplemem komórek
nabłonkowatych
Zapalenie może być spowodowane czynnikami:
❑ chemicznymi,
❑ fizycznymi,
❑ biologicznymi (zakażenie drobnoustrojami
chorobotwórczymi) –
OGÓLNIE CZYNNIKAMI EGZOGENNYMI LUB ENDOGENNYMI.
Celem zapalenia jest szybkie i selektywne zgromadzenie
komórek zdolnych do usunięcia danego czynnika szkodliwego
i rozpoczęcie naprawy powstałego uszkodzenia.
Uszkodzeniom skóry towarzyszą uszkodzenia mięśni, ścięgien,
naczyń krwionośnych, kości, stawów.
Istnieją również rany, które nie powstają poprzez mechaniczne
uszkodzenie tkanki są to rany powstające przez procesy
chorobowe.
Do takich ran zalicza się odleżyny, owrzodzenia żylakowe,
owrzodzenia neuropatyczne, rany powstałe w wyniku zakażenia
tkanek.
RODZAJE RAN:

❑ otwarta
❑ zamknięta
Rany otwarte
Ten rodzaj ran możemy podzielić biorąc pod uwagę obiekt, który
spowodował ranę.
W zależności od sposobu działania tej siły, mechanizmu jej
działania rozróżnia się rany:
❑ cięte,
❑ kłute,
❑ postrzałowe,
❑ tłuczone,
❑ szarpane,
❑ kąsane.
•Roztworem skrobii syntetycznej

Podział ran w zależności od rodzaju urazu:

▪cięte ▪szarpane

▪kłute ▪darte

▪tłuczone ▪postrzałowe
Rany zamknięte
Rany zamknięte są równie groźne jak rany otwarte.
Podstawowe rodzaje to:
❑ Rana tłuczona-powstaje w wyniku działania tępego
przedmiotu. W tym przypadku dochodzi do uszkodzenia
również tkanek w sąsiedztwie rany. Zmiażdżone tkanki
ulegają martwicy. Martwe tkanki zostają zastąpione tkanką
bliznowatą. W tych przypadkach często występują infekcje,
proces leczenia przebiega dłużej.
❑ Krwiak-spowodowany jest uszkodzeniem naczyń
krwionośnych, co z kolei jest przyczyną gromadzenia się krwi
pod skórą.
 GOJENIE RANY

❑ przez rychłozrost
❑ przez ziarninowanie
❑ pod strupem
❑ Rychłozrost-Brzegi rany sklejają się, powstaje cienka blizna.
Jest to najszybszy sposób gojenia się ran.
❑ Ziarninowanie- Jeśli nie dojdzie do szybkiego zamknięcia rany,
ponieważ rana jest zbyt rozległa, wystąpił zbyt duży ubytek
tkanki, ran goi się przez ziarninowanie. W dnie rany wrastają
naczynka krwionośne, które powodują powstawanie ziarniny.
Jest to podłoże do regeneracji następnych warstw skóry i
naskórka. Taka ran wymaga częstego zmieniania opatrunków.
Powstająca blizna jest bardziej rozległa i widoczna, często o
innym zabarwieniu niż zdrowa skóra.
❑ Gojenie się rany pod strupem- Zdarza się, gdy powstały na
początku skrzep ulegnie wyschnięciu. Strup jest biologicznym
opatrunkiem, pod którym zachodzi proces ziarninowania i
regeneracji.
❑ Termoregulacja, zdolność organizmu do utrzymania stałej
temperatury, zjawisko występujące wyłącznie u ptaków i
ssaków, a więc u organizmów o najwyższym stopniu rozwoju
ewolucyjnego.
❑ Termoregulacja umożliwia dokonywanie się przemian
metabolicznych w sposób niezależny od temperatury
otoczenia. Polega na utrzymaniu ciepłoty ciała zazwyczaj
wyższej niż temperatura otoczenia, dzięki zachowywaniu
stanu równowagi pomiędzy wytwarzaniem energii cieplnej w
procesach przemiany materii a utratą ciepła przez organizm.
❑ Ośrodki termoregulacji, wrażliwe na temperaturę
przepływającej krwi już przy jej zmianie o 0,01°C, umieszczone
są w rdzeniu kręgowym oraz w przedniej i tylnej części
podwzgórza mózgu, które przez przysadkę oddziałuje na
tarczycę i nadnercza, powodując uwalnianie tyroksyny i
adrenaliny, wpływających na szybkość przemiany materii.
❑ Obniżenie temperatury otoczenia wzmaga tempo
metabolizmu, co powoduje powstawanie energii cieplnej,
zwężenie naczyń krwionośnych i podwyższenie ciśnienia krwi,
zazwyczaj również drżenie mięśni szkieletowych, dzięki czemu
również w nich wytwarzane jest ciepło.
❑ Przy podwyższeniu temperatury otoczenia tempo
metabolizmu spada, naczynia krwionośne rozszerzają się,
ciśnienie krwi się obniża, następuje przyspieszenie oddychania
oraz pocenie się.
Pomiaru temperatury dokonuje się za pomocą termometru w
trzech miejscach:
❑ pod pachą (prawidłowa temperatura 36,6°C) - najmniej
dokładny pomiar z medycznego punktu widzenia
❑ w jamie ustnej (prawidłowa temperatura 36,9°C)
❑ w odbycie (metoda rektalna, dla niemowląt) (prawidłowa
temperatura 37,1°C) - najdokładniejszy pomiar z medycznego
punktu widzenia.
Temperatura ciała mierzona po pachą:

❑ temperatura normalna 36-37°C.

❑ stan podgorączkowy 37-38°C.
❑ gorączka umiarkowana 38-39°C,
❑ gorączka wysoka 39°C.
Temperatura ciała w ciągu doby zmienia się.
❑ Najmniejsza jest rano (pod pachą 36,0 stopni Celsjusza, w
ustach 36,2°C, w odbytnicy 36,5°C),
❑ najwyższa po południu (pod pachą 37,2°C, w ustach 37,5°C, w
odbytnicy 37,8°C).
❑ po owulacji oraz po wysiłku fizycznym temperatura zwiększa
się średnio o 0,5°C.
Do wewnętrznych mechanizmów utrzymywania temperatury
należą:
❑ wątroba jest jednym z głównych narządów ogrzewających
krew.
❑ drżenie mięśniowe - czyli szybkie skurcze powodują wzrost
temperatury.
❑ cykle jałowe są charakterystyczne dla brunatnej tkanki
tłuszczowej.
Odpowiedzialne za wymianę ciepła z otoczeniem, ograniczające
ucieczkę ciepła z organizmu:
❑ wymienniki przeciwprądowe w przepływie krwi w kończynach,
powietrza w nozdrzach.
❑ termiczne bariery izolacyjne takie jak: tkanka tłuszczowa,
sierść, pióra.
❑ Gorączka sama w sobie nie jest chorobą, a objawem, który
towarzyszy wielu różnym schorzeniom.
❑ Najczęstszą przyczyną gorączek są różnorodne infekcje
i stany zapalne w organizmie. Bywa jednak czasami tak, że
gorączka pojawia się u pacjenta, u którego nie stwierdza się
cech infekcji.
GORĄCZKA

Pierwotne znaczenie tego objawu to obronna odpowiedź

organizmu na atak wirusów, bakterii, grzybów, obecność ciał
obcych, alergenów, martwych fragmentów tkanek i chemicznych
pirogenów.
U człowieka mówimy o gorączce jeżeli temperatura
ciała wynosi powyżej 37,5°C.
PODZIAŁ GORĄCZKI = TORY GORĄCZKOWE:
 stan podgorączkowy – temperatura mierzona pod pachą jest
wyższa niż 37,2°C, a nie przekracza 38°C.
 gorączka ciągła – utrzymuje się przez cała dobę z wahaniami
nie przekraczającymi 1°C. Świadczy o stałej bakteriemii we
krwi.
(Występuje w durze brzusznym, w płatowym zapaleniu płuc,
nieraz w durze wysypkowym i powrotnym, a także w ziarnicy
złośliwej)
 gorączka zwalniająca – utrzymuje się przez całą dobę z
wahaniami 1,1°C – 1,5°C.Gorączka zwalniająca występuje w
roponerczu, ropniaku pęcherzyka żółciowego, zapaleniu dróg
żółciowych, w posocznicach bakteryjnym zapaleniu wsierdzia,
róży, niekiedy w białączkach i kolagenozach.
 gorączka trawiąca-utrzymująca się najczęściej przez wiele
tygodni z wahaniami dobowymi 2°C - 4°C. Gorączka trawiąca
może wskazywać na obecność ogniska ropnego, jest też
opisywana u chorych z nadwrażliwością na leki.
 gorączka przerywana– utrzymuje się kilka godzin w ciągu
doby i może wystąpić o dowolnej porze.
Charakteryzuje się dreszczami poprzedzającymi napady
gorączki oraz obfitymi potami przy spadku do normy.
-gorączka falista
-gorączka powrotna
-gorączka dwufazowa.
Gorączka przerywana występuje w malarii, posocznicach,
bakteryjnym zapaleniu wsierdzia i w innych stanach zapalnych
z ogniskami ropnymi, w których dochodzi do okresowego
wysiewu bakterii do krążenia ogólnego.
❑ Bardzo ważne jest określenie czasu trwania i nasilenia
gorączki.
❑ Należy pamiętać, że najwyższe temperatury osiągają ludzie
młodzi, podczas gdy u ludzi starszych często obserwuje się
bezgorączkowy przebieg zakażeń.
❑ Brak gorączki w takich schorzeniach, jak zapalenie płuc,
posocznica jest złym objawem prognostycznym i świadczy o
wyczerpaniu sił organizmu.
Mechanizm powstawania gorączki
Proces powstawania gorączki zapoczątkowuje pojawienie się w
organizmie pirogenów pochodzenia zewnętrznego, są to substancje
białkowe, stanowiące produkt metabolizmu bakterii i wzrostu
wirusów.

❑ Komórki fagocytujące, w kontakcie z nimi, rozpoczynają produkcję

tzw. pirogenów endogennych, które wraz z krwią dostają się do
podwzgórza, pobudzając je do produkcji neuromediatorów
zapalenia, w tym głównie prostaglandyn.
❑ Po dotarciu do ośrodka regulacji temperatury, w mózgu, powodują
one zmianę punktu nastawczego na wyższy, co skutkuje
zwiększeniem temperatury organizmu.
❑ Po zmianie punktu nastawczego organizm zaczyna intensywnie
produkować ciepło oraz zapobiega jego utracie
❑ trwa to do momentu osiągnięcia temperatury nowego punktu
nastawczego
OBJAWY TOWARZYSZĄCE GORĄCZCE
❑ uczucie ziębnięcia, dreszcze, wzmożona potliwość
❑ złe samopoczucie, bóle głowy, bóle mięśniowe
❑ drgawki gorączkowe (u małych dzieci - do 4 r. Ŝ.)
RÓŻNICOWANIE:
❑ encefalopatia krztuścowa (zaburzenia świadomości, utrata
przytomności, zwłaszcza w czasie ciężkich napadów kaszlu)
❑ tężec (prężenia kloniczne mięśni, trwające kilka-kilkanaście
sekund) majaczenie gorączkowe ( powyżej 41 st.C) utrata
świadomości (około 42 st.C)
Szkodliwość gorączki
❑ gorączka powyżej 39°C męczy i osłabia organizm.
❑ wyraźnie przyspiesza akcję serca.
❑ najbardziej wrażliwy na podwyższenie temperatury jest mózg
❑ utrzymująca się gorączka powyżej 41,5 C grozi uszkodzeniem białek w
komórkach nerwowych. (organizm zazwyczaj potrafi "kontrolować"
gorączkę i bardzo rzadko przekracza on niebezpieczny próg)
❑ proteoliza mięśni – ujemny bilans azotu
❑ zaburzenia przemiany wodno- elektroliowej
❑ uszkodzenie mięśnia sercowego
❑ hyperwentylacja
❑ upośledzenie wydzielania soków trawiennych, perystaltyki jelit
❑ uszkodzenie nerek - białkomocz
❑ uszkodzenie CSN – delirium febrile
Powinna być bezwzględnie obniżana:

❑ u dzieci (ze względu na niewydolność układu

termoregulacyjnego),
❑ kobiet w ciąży (ochrona płodu),
❑ niewydolnym układem krążenia (wysoka temp. obciąża układ
krążenia)
❑ pacjentów po operacji (ze względu na wyczerpanie
organizmu).
NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY OSTREJ GORĄCZKI
❑ grypa
❑ choroby wysypkowe (odra, różyczka, ospa wietrzna,
rumień zakaźny,płonica)
❑ nagminne zapalenie przyusznic (świnka)
❑ posocznice zakażenia górnych i dolnych dróg
oddechowych (nos, oskrzela, płuca)
❑ zapalenie migdałków podniebiennych
❑ zapalenia żołądkowo-jelitowe
❑ wirusowe zapalenia wątroby
❑ zapalenie dróg żołciowych
❑ odmiedniczkowe zapalenie nerek
Z udarem cieplnym spotykamy się wtedy, gdy organizm ma
utrudnione lub wręcz uniemożliwione oddawanie
nadmiaru ciepła.
Udar cieplny (słoneczny) może wystąpić w różnych
warunkach, np.:
❑ w gorącym klimacie,
❑ w gorące parne dni,
❑ podczas dużego nasłonecznienia (zwłaszcza nie osłoniętej
głowy),
❑ podczas pracy w gorącym i wilgotnym powietrzu bez
przewiewu (w hutach, kuźniach, pralniach, itp.),
❑ w czasie gorących kąpieli wodnych i parowych,
❑ podczas prac polowych w warunkach silnego nasłonecznienia
(sianokosy, żniwa),
❑ podczas dłuższego marszu, gier, zabaw lub plażowania w czasie
silnych upałów.
 Wystąpieniu udaru cieplnego (słonecznego) sprzyja
niestosowne ubranie (zbyt ciepłe i nieprzewiewne) oraz brak
wody do picia

Należy podkreślić, że wytrzymałość różnych osób na

podwyższoną temperaturę jest różna, dlatego nie
wszyscy pracujący w tych samych warunkach zapadają
na udar cieplny.
mechanizmy regulacji temperatury ciała

Podstawowymi mechanizmami oddawania nadmiaru ciepła do

otoczenia są:

❑ intensywny dopływ krwi do skóry;

❑ silne pocenie się;
❑ podniesienie ogólnej temperatury ciała;
❑ wzrost intensywności oddychania;
❑ W sytuacji gdy temperatura ciała zaczyna przekraczać 35 st.
Celsjusza wydajność naczyniowego oddawania ciepła zaczyna
zawodzić a przy temperaturze 38 st. Celsjusza mechanizm
biernej utraty ciepła przestaje działać.
❑ W tej sytuacji główną rolę zaczyna pełnić mechanizm aktywny
tj. wydzielanie potu. Zaczyna on zawodzić przy względnej
wilgotności powietrza powyżej 60-80%. Dodatkowo sprawność
tego mechanizmu ogranicza fakt, że organizm może wydzielić
około 13 litrów potu/dobę (około 3 l/h).
OBJAWY
Podczas porażenia cieplnego- skóra twarzy w lżejszych
przypadkach jest zaczerwieniona, w cięższych zaś blada.
Występują:
❑ obfite poty,
❑ chory odczuwa nudności i ogólne osłabienie,
❑ chód jego staje się chwiejny, niepewny,
❑ mowa niekiedy niewyraźna i bełkotliwa,
❑ przed oczyma pojawiają się mroczki.
W przypadku udaru cieplnego- wskutek nasłonecznienia, oprócz
wyżej wspomnianych dolegliwości,występują:
❑ bardzo silne bóle i zawroty głowy,
❑ gorączka,
❑ dreszcze,
❑ przyspieszenie tętna,
❑ niekiedy suchość skóry,
❑ zwiotczenie mięśni, ogólny niepokój,
❑ nudności, wymioty
❑ często zaczerwienienie aż do oparzenia I°, rzadziej II°,
odsłoniętych części ciała.
spowodowany zbyt szybkim ochładzaniem organizmu
w stosunku do jego zdolności wytwarzania ciepła.

Przyczyną hipotermii może być:

❑ długotrwałe oddziaływanie niskiej temperatury otoczenia
(powietrza, wody) na organizm
❑ zahamowanie procesów przemiany materii.
Drogi oddawania ciepła przez organizm

Organizm traci (oddaje) ciepło dwoma drogami:

❑ układ oddechowy 20%
❑ skóra 80%
Utrata ciepła z organizmu następuje kilkoma drogami.
❑ Pierwsza to- przewodnictwo oraz parowanie potu z
powierzchni skóry do otaczającego powietrza, konwekcja z
dróg oddechowych wspomagana konwekcją przepływu
powietrza w płucach.
❑ Drugim kanałem- utraty ciepła jest promieniowanie z gołej
skóry, a w pewnym zakresie zachodzące też między
warstwami odzieży.
❑ Ciepło tracone jest również przez wydalanie moczu i
defekację, chociaż procesy te nie powodują ochładzania
ciała, tak, jak dzieje się to w wyniku parowania potu lub
przez wilgotną odzież.
W celu utrzymania stałej temperatury wewnętrznej
w organizmie powinna być zachowywana równowaga między
produkcją a utratą ciepła do otoczenia.
Jeżeli suma energii wyprodukowanej i energii uzyskanej ze
środowiska nie równoważą utraty energii wówczas nadwyżkowe
ciepło jest gromadzone w organizmie lub tracone do
środowiska.
PRZEBIEG HIPOTERMII-PRZEBIEG
❑ Okres obronny, gdy temperatura centrum ciała wynosi 34–
36 °C, skóra jest blada i zimna, występuje „gęsia skórka”, wargi
są sine, tętno i oddech przyspieszone. Podstawowym,
najwcześniejszym objawem wychłodzenia są dreszcze.
Organizm reaguje w ten sposób, gdy nie jest w stanie
utrzymać normalnej temperatury ciała i stara się
wygenerować więcej ciepła przez ruch. Pierwsze skutki
wychłodzenia to stopniowe osłabienie całego ciała. Gdy
dreszcze ustają, to sytuacja jest już poważna. Najpierw traci
się siły w częściach ciała oddalonych od tułowia, w rękach i
nogach. Stopniowo ogólne osłabienie przechodzi w
zdrętwienie, któremu mogą towarzyszyć skurcze.
W stanie hipotermii wszystkie procesy życiowe ulegają
zwolnieniu (np. zmniejsza się zużycie tlenu w procesach
biochemicznych, a tym samym maleje zapotrzebowanie na
tlen) i następuje obniżenie efektywności mechanizmów
obronnych. Zwiększa się też ryzyko zaistnienia wypadku.
Intensywność fizycznych symptomów zależy od indywidualnej
odporności człowieka, więc podane temperatury należy
traktować orientacyjnie. Ogólnie, gdy temperatura ciała
obniża się to objawy się nasilają.
❑ Stadium wyczerpania, gdy temperatura centrum ciała wynosi 27–
34 °C, ustaje drżenie z zimna, pojawia się kurczowe drętwienie
mięśni, oddech staje się wolniejszy i bardziej powierzchowny,
występują przerwy w oddychaniu, zwalnia również tętno i
pojawiają się zaburzenia rytmu, zanika odczuwanie bólu,
następuje apatia, człowiek zapada w sen, poniżej temperatury
30 °C następuje utrata przytomności i całe ciało staje się zimne.
✓ Ostre objawy (28-30 °C)
(ofiara w średnim lub złym stanie):
 zmniejszenie drżenia lub jego ustanie,
 wzrastająca sztywność mięśni,
 postępująca utrata świadomości,
 poszkodowany przypomina pijanego; bełkot, niezborność ruchowa,
może nie pozwolić sobie pomóc.
✓ Krytyczne objawy (poniżej 28 °C):
 utrata świadomości,
 stan ogólny przypominający śmierć,
 nikłe lub niewyczuwalne oddychanie,
 puls wolny i słaby lub niewyczuwalny,
 brak reakcji źrenic na światło, spowodowany niedotlenieniem mózgu,
 zimna skóra, przyjmująca sino-zielony kolor.
❑ LETARG – przy obniżeniu temperatury o ok. 10 °C w stosunku do
temperatury normalnej dochodzi do głębokiej utraty
przytomności. Gdy temperatura ciała spadnie poniżej 25 °C,
istnieje duże ryzyko zgon w następstwie zbyt niskiej temperatury
mózgu i serca. Kurczowe zdrętwienie mięśni ustępuje wiotkiemu
porażeniu, brak przytomności, sztywne źrenice, brak ruchów
oddechowych, tętno niewyczuwalne, jeżeli najpóźniej w tym
okresie nie przystąpi się do reanimacji, następuje zgon.
Wykorzystanie hipotermii
Ze względu na to, że hipotermia znacznie spowalnia
metabolizm, znalazła zastosowanie w medycynie.
❑ Kontrolowana hipotermia umożliwia przeprowadzanie
operacji takich jak przeszczep serca.
❑ Obniżenie temperatury ciała do 32–34 °C na 12–24
godzin stosuje się w przypadku zatrzymania akcji serca.
Zwiększa to przeżywalność pacjentów i poprawia ich
stan neurologiczny.
Taką terapię coraz częściej stosuje się w szpitalnych oddziałach
ratunkowych oraz na oddziałach intensywnej opieki medycznej.
Aklimatyzacja
Organizm przystosowuje się do klimatu gorącego przez okres
kilkunastu dni.

W tym okresie dochodzi do modyfikacji funkcjonowania

czynności narządów biorących udział w termoregulacji tzn.
-Układu krążenia;
-Układu oddechowego;
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ