MANUAL

PROGRAM SURVELAN
PENYAKIT HAIWAN
KEBANGSAAN DAN
KERINTANGAN
ANTIMIKROBIAL (AMR)
TAHUN 2023

© HAK CIPTA
JABATAN PERKHIDMATAN VETERINAR
CETAKAN 2023
 ISI KANDUNGAN
PERKARA MUKA SURAT
1. Pendahuluan 6
2. Skop 6
3. Matlamat 6
4. Objektif 6
5. Sistem Pelaporan Aktiviti Survelan 7
6. Kata Singkatan 8
7. Program Survelan Penyakit Haiwan Kebangsaan dan Kerintangan Antimikrobial (AMR) 9
Tahun 2023
i. Foot and Mouth Disease (FMD) 12
ii. Bovine Brucellosis (B. Abortus) 12
iii. Bovine Tuberculosis 12
iv. Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE) 12
v. Ovine and Caprine Brucellosis (B. Melitensis) 13
vi. Peste Des Petits Ruminants 13
vii. Notifiable Avian Influenza, Newcastle Disease (ND) & Salmonellosis 14
viii. Nipah 15
ix. African Swine Fever 15
x. Classical Swine Fever 15
xi. Porcine Respiratory and Reproductive Syndrome 16
xii. Japanese Encephalitis 16
xiii. Swine Influenza 16
xiv. Rabies 16
xv. African Horse Sickness (AHS) 16
xvi. Equine Influenza Virus (EIV) & Equine Herpes Virus (EHV) 17
xvii. West Nile Disease 17
xviii. Rift Valley Fever 17
xix. Anthrax 17
xx. Lumpy Skin Disease 17
xxi. Persampelan BSE di rumah sembelih ruminan 18
xxii. Pengurusan dan Penghantaran sampel 19
xxiii. Prosedur Kerja Program Survelan DVS Negeri 19
xxiv. Carta Aliran Survelan Penyakit Haiwan Kebangsaan Tahunan 20
xxv. Peranan dan tanggungjawab Seksyen EpiS, IPPV 21
xxvi. Pegawai untuk dihubungi di Seksyen EpiS, IPPV 21
xxvii. Pegawai untuk dihubungi di DVS Negeri 21
xxviii. Jumlah sasaran sample penyakit haiwan kebangsaan 2023 22
xxix. Prosedur pengambilan sampel Obex lembu dirumah sembelih rumirah untuk
ujian BSE 25
xxx. Gambar tatacara pembungkusan sampel survelan 26
8. Borang-borang EPIS 29
Borang-borang Klinikal Survelan 38
Lampiran 1 : Jenis sampel bagi Program Survelan Penyakit Haiwan Kebangsaan 50
Tahun 2023
Lampiran 2 : Summary Sampling Plan For Antimicrobial Resistance (AMR) In Poultry Broiler 53
Farm, Poultry Layer Farm, Pig Farm And Dairy Cattle Farm
 PERKARA MUKA SURAT

Program Survelan Penyakit Foot And Mouth Disease (FMD) Bagi Pengekalan Status Bebas Neg- 64
eri Sabah Dan Sarawak
i. Latar Belakang
ii. Objektif
iii. Kaedah Persampelan
iv. Penentuan Bilangan Sampel
v. Jumlah Sampel Survelan Bagi Negeri Sabah
vi. Jumlah Sampel Survelan Bagi Negeri Sarawak
vii. Tempoh Survelan
viii. Laporan
ix. Kaedah dan Piawaian WOAH Bagi Pengekalan Status Bebas FMD
Lampiran 1 : Borang-borang soal selidik untuk survelan
Lampiran 2 : Cannon and Roe 1982
Lampiran 3 : Borang Survelan Kebangsaan( Borang EpiS07)
 Pendahuluan

Tujuan manual ini adalah untuk menyediakan dan menjelaskan garis panduan ringkas mengenai kaedah pensampelan
yang digunakan semasa menjalankan aktiviti survelan di seluruh Negara. Survelan penyakit adalah salah satu
komponen utama dalam aktiviti kesihatan haiwan di Malaysia. Program Survelan Penyakit Haiwan Kebangsaan
merangkumi survelan aktif dan pasif. Ianya dirangka bagi mengariskan keutamaan aktiviti survelan penyakit haiwan
disamping memberi panduan kepada semua staf di lapangan dalam melaksanakan aktiviti survelan dengan lebih cekap
dan berkesan selaras dengan objektif dan keutamaan jabatan. Program dan sistem survelan yang sedia ada ini
menyediakan asas yang kukuh bagi terus membina kapasiti dan keupayaan jabatan dalam pengesanan penyakit
haiwan. Data dari aktiviti survelan kemudiannya dikumpul dan dianalisa untuk dijadikan panduan dalam menentukan
tindakan kawalan dan pembasmian penyakit haiwan berkaitan bagi menjaga kepentingan industri ternakan dan
kesejahteraan haiwan dalam negara. Program survelan ini telah dibangunkan secara kerjasama dengan kakitangan DVS
Negeri, penternak serta agensi lain seperti PERHILITAN, Pihak Berkuasa Tempatan dan lain-lain.

Program survelan kebangsaan bagi pemantauan kerintangan antimicrobial dan penggunaan antimikrobial di
ladang-ladang ternakan dijalankan bagi melaksanakan pelan tindakan yang terkandung di dalam National Action Plan
on Antimicrobial Resistance (MyAP-AMR) 2017-2021 sejajar dengan saranan WOAH dalam mengawal penggunaan
drug antimikrobial dalam ternakan bagi memastikan produk hasilan ternakan tersebut selamat kepada orang ramai.

Skop

Program Survelan Penyakit Haiwan Kebangsaan Tahun 2023 meliputi pengambilan sampel, survelan klinikal,
pengumpulan data, analisis data dan pelaporan data survelan untuk sebanyak 23 penyakit haiwan. Ini termasuk
penyakit-penyakit yang berkepentingan ekonomi seperti penyakit kuku dan mulut (FMD), penyakit zoonosis seperti
Notifiable avian influenza (NAI), Rabies dan Tuberculosis, invasive alien species (IAS) yang mempunyai kepentingan
kebangsaan dan antarabangsa, penyakit endemik yang eksotik dan penyakit yang baru muncul. Program ini melibatkan
pelbagai spesis seperti unggas, lembu, kambing, bebiri, babi, walit, hidupan liar dan sebagainya. Walaubagaimanapun
ianya tidak termasuk survelan untuk haiwan akuatik.

Matlamat

Matlamat Program Survelan Penyakit Haiwan Kebangsaan adalah untuk pengesanan awal dan pengawasan risiko
penyakit rentas sempadan, zoonosis dan baru muncul, penilaian dan peningkatan pengawasan bagi program kawalan
dan pembasmian penyakit semasa serta pemantauan tren penyakit dan ancaman kepada kesihatan haiwan di Malaysia.

Objektif

Objektif Program Survelan Penyakit Haiwan Kebangsaan dijalankan adalah untuk;

1. Mengenalpasti kewujudan penyakit dalam sesuatu kawasan/negara
2. Menentukan taburan dan lokasi sesuatu penyakit
3. Menentukan kepentingan sesuatu penyakit
4. Menentukan keutamaan pengagihan sumber
5. Merancang, melaksana dan memantau program kawalan penyakit
6. Bertindakbalas terhadap wabak penyakit
7. Memenuhi keperluan pengiktirafan status bebas penyakit oleh badan antarabangsa (WOAH)
8. Menunjukkan status penyakit semasa kepada negara rakan niaga

6
Objektif Program Survelan Kerintangan Antimikrobial (AMR) di Ladang Ternakan;
1. Menentukan prevalen kerintangan antimicrobial (AMR) bakteria Salmonella spp. dan Escherichia coli dalam
ternakan ayam pedaging, ayam penelur, babi dan lembu tenusu.
2. Mewujudkan data asas untuk program pengawalan AMR.
3. Meningkatkan kesedaran awam berkaitan AMR di kalangan penternak, pengguna, veterinarian dan farmasi,
pelajar dan sebagainya.

Sistem Pelaporan Aktiviti Survelan

Rajah 1. Carta aliran saluran pelaporan aktiviti survelan penyakit haiwan

7
 Kata Singkatan

ADIC Animal Disease Information Centre

AHS African Horse Sickness
AMR Antimicrobial Resistence
BKPBV Bahagian Kawalan Penyakit dan Biosekuriti Veterinar
BPW Buffered peptone water
BSE Bovine Spongiform Encephalopathy
CCT Comparative cervical test
CFT Complement fixation test
CLSI Clinical and Laboratory Standards Institute
CT Caudal fold tuberculin test
DVS Jabatan Perkhidmatan Veterinar
ELISA Enzyme linked immunosorbent assay
EpiS Seksyen Epidemiologi dan Survelan
FMD Foot and Mouth Disease (Penyakit kuku dan mulut)
IAS Invasive Alien Species
IHC Immunohistochemistry
IPPV Ibu Pejabat Perkhidmatan Veterinar
MyGAP Malaysia Good Agriculture Practice
MVZ Makmal Veterinar Zon
NAI Notifiable Avian Influenza
ND Newcastle Disease
NSP Non structural protein
WOAH World Organisation for Animal Health
PBS Phosphate buffered saline
PCR Polymerase Chain Reaction
PPR Peste Des Petits Ruminants
PPV Pengarah Perkhidmatan Veterinar
PRRS Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome
RS Rumah sembelih
SOP Standard operating procedure
TSB Tryticase soy broth
VRI Veterinary Research Institute (Institut Penyelidikan Veterinar)
WP KL Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur
WP Labuan Wilayah Persekutuan Labuan

8
 Program Survelan Penyakit Haiwan Kebangsaan dan Kerintangan Antimikrobial
(AMR) Tahun 2023

Program Survelan Penyakit Haiwan Kebangsaan Tahun 2023 dirancang dan dirangka oleh Seksyen Epidemiologi dan
Survelan, Bahagian Kawalan Penyakit dan Biosekuriti Veterinar, Ibu Pejabat Perkhidmatan Veterinar, Putrajaya untuk
mencapai objektif yang telah ditetapkan dalam Negara iaitu;

1. Pengesanan awal penyakit baharu yang belum pernah dilaporkan di Malaysia seperti penyakit Bovine
Spongiform Encephalopathy (BSE), Rift Valley Fever (RVF), Anthrax dan Classical Swine Fever (CSF).

2. Mengenalpasti status penyakit haiwan dalam negara iaitu Avian Influenza (AI) bagi unggas, Bovine Spongiform
Encephalopathy (BSE), Rift Valley Fever (RVF) , Hawar berdarah dan Anthrax pada ternakan lembu, Peste des
Petits Ruminants (PPR) pada kambing dan bebiri, African Horse Sickness (AHS), Equine Influenza Virus (EIV),
Equine Herpes Virus (EHV) dan West Nile Fever pada equid, Rabies pada anjing dan kucing, serta Nipah,
Japanese Encephalitis (JE), Swine Influenza (H1N1), Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome (PRRS)
dan African Swine Fever (ASF) pada babi.

3. Menentukan prevalen Penyakit Kuku dan Mulut (FMD), Brucellosis (B. abortus), Tuberkulosis pada ternakan
lembu dan kerbau, Brucellosis (B. melitensis) pada kambing dan bebiri serta Newcastle Disease (ND) dan
Salmonellosis pada unggas.

4. Menilai keberkesanan program kawalan penyakit kuku dan mulut, Brucellosis (B. abortus dan B. melitensis),
Tuberculosis dan Salmonellosis yang dijalankan.

5. Menentukan prevalen kerintangan antimicrobial (AMR) bakteria Salmonella spp. dan Escherichia coli dalam
ternakan ayam pedaging, ayam penelur, babi dan lembu tenusu.

6. Menentukan prevalen kerintangan antimicrobial (AMR) bakteria Salmonella spp. dan

Escherichia coli dalam ternakan ayam pedaging, ayam penelur, babi dan lembu tenusu

Program ini dijalankan oleh Bahagian Kesihatan Veterinar DVS Negeri Semenanjung Malaysia, Wilayah Persekutuan
Labuan, Sabah dan Sarawak. Semua program ini dipantau oleh Seksyen Epidemiologi dan Survelan (EpiS), Bahagian
Kawalan Penyakit dan Biosekuriti Veterinar, IPPV Putrajaya. Data yang telah dikumpul akan dianalisa bagi mendapatkan
maklumat asas status penyakit tersebut di dalam negara.

Pengiraan Bilangan Sampel

Pengiraan Sampel Survelan Penyakit Haiwan

No. Tujuan Survelan Kaedah Pengiraan Sampel Kaedah Pensampelan
Survelan penyakit ke arah negara bebas dan Jadual Cannon and Roe 1982 Pensampelan rawak
1.
pengekalan status bebas
Survelan penyakit endemik dan status penyakit epitools – epidemiological Pensampelan rawak
2. haiwan dalam negara calculators melalui pautan
https://epitools.ausvet.com.au/

Nota :

• Jabatan Perkhidmatan Veterinar Negeri yang menjalankan pensampelan di lapangan dikehendaki mengetahui
dan merekod bilangan ternakan yang ada dalam sesebuah ladang / premis yang terpilih untuk pensampelan.
• Pemilihan ladang / premis hendaklah dibuat secara random (rawak) supaya sampel adalah mewakili populasi
sebenar untuk mengurangkan bias.

9
 b) Pengiraan sampel survelan AMR

Penentuan bilangan sampel diladang berdasarkan kepada FAO Regional Antimicrobial Resistance Monitoring and
Surveillance Guidelines – Monitoring and surveillance of antimicrobial resistance in bacteria from healthy food animals
intended for consumption. [The expected prevalence is 50%, 95% level of confidence and 5% desired precision] dan
juga OIE Guidelines Chapter 6.8 Harmonisation of National Antimicrobial Resistance Surveillance and Monitoring
Program (2018).

Jumlah ladang yang perlu disampel pula adalah merujuk kepada Cannon & Roe Table (1982) ,[The
confidence interval was chosen at 95% with 10% prevalence at farm level].

Pengiraan jumlah sampel survelan AMR seperti di Lampiran 2.

Komoditi Lokasi Sasaran Sasaran Sasaran

Antimicrobial diuji
Ternakan Pensampelan Umur Spesimen Organisma
• Umur
Ladang Ayam • Salmonella
pasaran 1. Ampicillin
Pedaging • Calitan kloaka • E.coli
(30-42 2. Ceftiofur
Komersial
hari) 3. Cefotaxime
1. Ayam • Umur 4. Chloramphenicol
Ladang Ayam puncak • Salmonella 5. Ciprofloxacin
Penelur bertelur • Calitan kloaka • E.coli 6. Colistin
Komersial (20-30 7. Gentamicin
minggu) 8. Streptomycin
Ladang Babi • Salmonella 9. Tetracycline
• Umur 10. Trimethoprim/
2. Babi Penggemuk • Calitan kloaka • E.coli
pasaran Sulphamethoxazole
komersial
Ladang Lembu • Semua • Salmonella 11. Enrofloxacin
3. Lembu Tenusu peringkat • Calitan kloaka • E.coli 12. Erythromycin
Komersial umur

Kaedah Pengujian AMR

Kaedah ujian kecenderungan antibiotik dan Interpretasi Data

agen antimikrob klinikal yang digunakan adalah :
• Agar Disk Diffusion Susceptibility Test
• Minimal Inhibition Concentration using Sensititer Test
Rujukan kepada kaedah ujian yang dijalankan adalah berdasarkan kepada Clinical and Laboratory Standards Institute
(CLSI).

10
Jadual 1: Cannon and Roe 1982

11
 i. Penyakit Kuku dan Mulut (Foot and Mouth Disease - FMD)

Objektif adalah untuk mengetahui prevalen FMD dalam ternakan ruminan dan babi (Komersil/Kampung/Hutan) di setiap
negeri di Semenanjung Malaysia berikutan adanya program kawalan penyakit FMD yang dijalankan.

Penentuan jenis, bilangan sampel dan ujian

Pengiraan sampel survelan berasaskan kepada persampelan rawak. Ini bertujuan untuk memastikan sampel yang
diambil mewakili populasi haiwan (representativeness) dan mampu mengurangkan bias. Sampel dikira menggunakan
epitools – epidemiological calculators melalui portal https://epitools.ausvet.com.au/. Serum diambil berdasarkan
jumlah yang telah ditentukan di setiap negeri. Pilihan ternakan untuk diambil sampel berusia antara 6 bulan hingga
setahun. Sampel serum tersebut kemudiannya perlu diuji untuk mengesan non-structural protein (NSP) menggunakan
kaedah ELISA di semua Makmal Veterinar zon.

ii. Bovine Brucellosis (B. abortus)

Objektif survelan Bovine brucellosis dijalankan untuk mengetahui prevalen dalam ternakan lembu di dalam sesebuah
negeri di Malaysia berikutan adanya program kawalan Brucellosis yang dijalankan.

Penentuan jenis, bilangan sampel dan ujian

Pengiraan sampel survelan berasaskan kepada persampelan rawak. Ini bertujuan untuk memastikan sampel yang
diambil mewakili populasi haiwan (representativeness) dan mampu mengurangkan bias. Sampel dikira menggunakan
epitools – epidemiological calculators melalui portal https://epitools.ausvet.com.au/. Serum diambil berdasarkan jumlah
yang telah ditentukan di setiap negeri. Ujian RBPT perlu dijalankan di lapangan dan sampel yang didapati positif
dihantar ke makmal untuk ujian CFT atau ELISA bagi tujuan pengesahan. Sampel diambil daripada ternakan yang
berumur lebih daripada 6 bulan.

iii. Bovine Tuberculosis (TB)

Survelan TB dijalankan untuk mengetahui prevalen penyakit tersebut dalam lembu tenusu dan kerbau tenusu serta
menilai keberkesanan kawalan penyakit TB.

Penentuan jenis, bilangan sampel dan ujian

Pengiraan sampel survelan berasaskan kepada persampelan rawak. Ini bertujuan untuk memastikan sampel yang
diambil mewakili populasi haiwan (representativeness) dan mampu mengurangkan bias. Sampel dikira menggunakan
epitools – epidemiological calculators melalui portal https://epitools.ausvet.com.au/. Darah atau jumlah sampel diambil
berdasarkan jumlah yang telah ditentukan di setiap negeri. Sampel darah untuk ujian saringan menggunakan
BOVIGAM® atau ujian lipatan kaudal (caudal fold tuberculin test - CFT). Ujian comparative cervical test (CCT) atau
polymerase chain reaction (PCR) untuk pengesahan. Sampel perlu diambil secara rawak dan ujian dijalankan ke atas
ternakan yang berumur lebih empat (4) minggu berdasarkan jumlah yang telah ditentukan di setiap negeri.

iv. Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE)

Objektif survelan BSE dijalankan adalah untuk mengenalpasti status Penyakit BSE dalam negara bagi tahun 2022.
Persampelan dijalankan berpandukan WOAH Terrestrial Animal Health Code mengikut Artikel 11.4.20 hingga 11.4.22.
Secara amnya sampel perlu diambil dari empat (4) kumpulan ternakan lembu (subpopulation) yang membawa markah
yang berbeza mengikut subpopulation seperti Jadual 1.2.

Persampelan BSE perlu dibuat di rumah sembelih dan di lapangan. Bilangan sampel di rumah sembelih bergantung
kepada kekerapan penyembelihan dan kebenaran oleh pemilik ternakan. Persampelan di lapangan perlu dibuat pada

12
ternakan yang ditemui mati dan salah satu differential diagnosis adalah BSE. Sampel diambil daripada ternakan yang
berumur lebih dari 4 bulan.

Jadual 1.2: Pemarkahan sampel BSE mengikut subpopulation dan umur ternakan
Surveillance subpopulation
Routine Fallen Casualty Clinical
Slaughter1 Stock2 Slaughter3 Suspect4
Age>1 year and <2 years 0.01 0.2 0.4 N/A
Age>2 years and <4 years (young adult) 0.1 0.2 0.4 260
Age>4 years and <7 years (middle
0.2 0.9 1.6 750
adult)
Age>7 years and <9 years (older adult) 0.1 0.4 0.7 220
Age>9 years 0.0 0.1 0.2 45

Sampel yang disyaki BSE (menunjukkan petanda klinikal) tanpa sebarang history, akan dikira sebagai kategori fallen
stock. Oleh itu adalah amat penting untuk menyatakan clinical history setiap sampel yang diambil bagi mengelakkan
pengurangan markah.

Nota
#1 Lembu penyembelihan rutin
#2 Lembu yang ditemui mati atau dibunuh di ladang, semasa pengangkutan atau di rumah sembelih / rumah
penyembelihan
#3 Lembu yang tidak bergerak, tidak dapat bergerak, tidak dapat bangkit atau berjalan tanpa bantuan; lembu yang
berumur lebih dari 30 bulan dihantar untuk penyembelihan kecemasan atau dilupuskan pada pemeriksaan ante
mortem (casualty or emergency slaughter, or downer cattle)
#4 Lembu menunjukkan tanda-tanda tingkah laku atau klinikal yang sesuai dengan BSE (suspek klinikal)

v. Ovine and Caprine Brucellosis (B. melitensis)

Survelan ini dijalankan untuk mengetahui prevalen pada ternakan kambing/bebiri di dalam sesebuah negeri di Malaysia
serta menentukan keberkesanan program kawalan brucellosis yang dijalankan.

Penentuan jenis, bilangan sampel dan ujian

Pengiraan sampel survelan berasaskan kepada Persampelan rawak. Ini bertujuan untuk memastikan sampel yang
diambil mewakili populasi haiwan (representativeness) dan mampu mengurangkan bias. Sampel dikira menggunakan
epitools – epidemiological calculators melalui portal https://epitools.ausvet.com.au/. Serum diambil berdasarkan
jumlah yang telah ditentukan di setiap negeri. Ujian RBPT dijalankan di lapangan dan sampel yang didapati positif
dihantar ke makmal untuk ujian CFT atau ELISA bagi tujuan pengesahan. Sampel diambil daripada ternakan yang
berumur lebih daripada enam (6) bulan.

vi. Peste Des Petits Ruminants (PPR)

PPR adalah penyakit tersenarai dalam OIE bagi official recognition. Survelan PPR dijalankan untuk pengesanan awal
penyakit serta mengetahui prevalen dalam ternakan kambing dan bebiri di dalam sesebuah negeri di Malaysia dan
merangka pelan kawalan penyakit PPR.

Penentuan jenis dan bilangan sampel

Pengiraan sampel survelan berasaskan kepada Persampelan rawak. Ini bertujuan untuk memastikan sampel yang
diambil mewakili populasi haiwan (representativeness) dan mampu mengurangkan bias. Sampel dikira menggunakan
epitools – epidemiological calculators melalui portal https://epitools.ausvet.com.au/. Serum diambil berdasarkan
jumlah yang telah ditentukan di setiap negeri. Survelan melibatkan serologi dan klinikal melalui Borang Soalselidik.

13
 vii. Avian Influenza(AI), Newcastle Disease (ND) dan Salmonellosis

Objektif Survelan Notifiable Avian Influenza (NAI) adalah:

1. Pengesanan awal dan pengekalan status bebas Penyakit NAI dalam Negara bagi tahun 2023.

Objektif Survelan Newcastle Disease & Salmonellosis adalah:

1. Untuk mengetahui prevalen penyakit ND dan keberkesanan pengawalan ND dan Salmonellosis dalam negara
bagi tahun 2023.
2. Untuk mengenalpasti Strain virus ND yang wujud dalam negara bagi tahun 2023.
3. Untuk mengenalpasti serotip bakteria Salmonella yang wujud dalam negara bagi tahun 2023.

Penentuan jenis dan bilangan sampel

Pengiraan sampel survelan berasaskan survelan risk-based. Sampel dikira menggunakan epitools – epidemiological
calculators melalui pautan https://epitools.ausvet.com.au/. Faktor risiko yang dikenalpasti terbahagi kepada dua iaitu;
a. Kumpulan unggas domestik;
b. Kumpulan unggas liar/import.

Jadual 1.3 Senarai faktor-faktor risiko mengikut kumpulan unggas

Kumpulan Unggas Domestik Kumpulan Unggas liar/ Import
Sistem pengurusan ternakan, sama ada lepas Kedai burung/petshop yang ada menjual sebarang jenis
bebas (back yard), reban terbuka (open-house) atau unggas arena
reban tertutup (close-house)
Sistem biosekuriti ladang/premis, sama ada MyGAP Premis walit
atau tiada MyGAP
Kepadatan populasi ternakan di sesuatu ladang/ Burung liar
premis Burung gagak

Risiko bagi semua kumpulan unggas liar/import adalah tinggi manakala penilaian risiko bagi kumpulan unggas
tempatan adalah seperti Rajah 1.4.
Rajah 1.4 Hasil penilaian risiko kumpulan unggas tempatan bagi penyakit AI, ND dan Salmonellosis

Nota :
Skala (1-9) penentuan tahap risiko : 1-3 = Low risk; 4-6 = Medium risk; 7-9 = High risk

14
Sampel diambil berdasarkan premis unggas bersiko yang telah disenaraikan oleh DVS negeri.
Sebanyak 15 sampel (calitan kloaka/trakea/persekitaran) dan 15 calitan guano (walit) diperlukan bagi setiap premis
terpilih. Manakala, 15 sampel (calitan oropharynx/darah/organ) diperlukan bagi burung liar, burung hijrah dan bu-
rung gagak. Lima (5) calitan kloaka/trakea/persekitaran (unggas) dan guano (walit) masing-masing diletakkan dalam
satu botol media (Media - MEM atau PBS bagi pengesanan ND dan AI dan Media BPW atau TSB bagi pengesanan
Salmonella).

viii. Nipah

Objektif survelan serologi bagi Nipah dijalankan untuk mengenalpasti status penyakit haiwan dalam negara bagi
ternakan babi.

Penentuan jenis dan bilangan sampel

Pengiraan sampel survelan berasaskan kepada pensampelan rawak. Ini bertujuan untuk memastikan sampel yang
diambil mewakili populasi haiwan (representativeness) dan mampu mengurangkan bias. Sampel dikira menggunakan
epitools – epidemiological calculators melalui pautan https://epitools.ausvet.com.au/. Serum diambil berdasarkan
jumlah yang telah ditentukan di setiap negeri dari ternakan yang berumur lebih dari 4 bulan melibatkan ternakan babi
komersial (pejantan, ibu babi bunting, ibu babi menyusu dan babi grower) dan babi hutan. Program survelan babi hutan
memerlukan kerjasama dengan pihak PERHILITAN.

ix. African Swine Fever (ASF)

Objektif survelan ASF dijalankan ialah untuk pengesanan awal penyakit tersebut dalam ternakan babi domestik dan
babi hutan.

Penentuan jenis dan bilangan sampel serta tanda klinikal

Survelan melibatkan klinikal melalui borang soalselidik. Pemerhatian secara klinikal juga dibuat ke atas ternakan yang
berumur lebih dari empat (4) bulan melibatkan ternakan babi pejantan, ibu babi bunting, ibu babi menyusu dan babi
grower bagi semua premis babi domestik/kampung. Manakala pengambilan sampel pooled organ (lymph node,
heart, spleen, kidney, liver) pada babi hutan. Program survelan babi hutan memerlukan Kerjasama dengan pihak
PERHILITAN.

x. Classical Swine Fever

Objektif survelan CSF dijalankan untuk pengesanan awal penyakit tersebut dalam ternakan babi.

Pemerhatian tanda klinikal

Pemerhatian dibuat ke atas ternakan yang berumur lebih dari empat (4) bulan melibatkan ternakan babi pejantan, ibu
babi bunting, ibu babi menyusu dan babi grower. Survelan hanya melibatkan klinikal bagi semua premis babi dan
maklumat diperolehi melalui Borang Soalselidik.

15
 xi. Porcine Respiratory & Reproductive Syndrome (PRRS)

Objektif survelan PRRS dijalankan ialah untuk pengesanan awal penyakit tersebut dalam ternakan babi.

Penentuan bilangan sampel dan tanda klinikal

Pemerhatian dibuat ke atas ternakan yang berumur lebih dari empat (4) bulan melibatkan ternakan babi pejantan,
ibu babi bunting, ibu babi menyusu dan babi grower. Survelan hanya melibatkan klinikal bagi semua premis babi dan
maklumat diperolehi melalui borang soalselidik.

xii. Japanese Encephalitis (JE)

Objektif survelan penyakit JE dijalankan untuk mengenalpasti status penyakit haiwan dalam negara bagi ternakan babi.

Penentuan jenis dan bilangan sampel

Pengiraan sampel survelan berasaskan kepada pensampelan rawak. Ini bertujuan untuk memastikan sampel yang
diambil mewakili populasi haiwan (representativeness) dan mampu mengurangkan bias. Sampel dikira menggunakan
epitools – epidemiological calculators melalui pautan https://epitools.ausvet.com.au/. Sampel darah di dalam tube
EDTA diambil berdasarkan jumlah yang telah ditentukan di setiap negeri dari ternakan yang berumur lebih dari 4 bulan
melibatkan ternakan babi komersial (pejantan, ibu babi bunting, ibu babi menyusu dan babi grower) dan babi hutan.
Program survelan babi hutan memerlukan kerjasama dengan pihak PERHILITAN

xiii. Swine Influenza (H1N1)

Objektif survelan penyakit H1N1 dijalankan untuk mengenalpasti status penyakit haiwan dalam negara bagi ternakan
babi.

Penentuan jenis dan bilangan sampel

Pengiraan sampel survelan berasaskan kepada persampelan rawak. Ini bertujuan untuk memastikan sampel yang
diambil mewakili populasi haiwan (representativeness) dan mampu mengurangkan bias. Sampel dikira menggunakan
epitools – epidemiological calculators melalui portal https://epitools.ausvet.com.au/. Darah diambil berdasarkan jumlah
yang telah ditentukan di setiap negeri dari ternakan yang berumur lebih dari 4 bulan melibatkan ternakan babi pejantan,
ibu babi bunting, ibu babi menyusu dan babi grower.

xiv. Rabies

Persampelan dibahagikan kepada dua kawasan; immune belt area dan non-immune belt area. Objektif survelan
rabies adalah untuk mengenalpasti status penyakit Rabies dalam negara bagi tahun 2023. Populasi sasaran adalah dari
kumpulan berikut:
i. Anjing terbiar dalam kawasan immune belt dan non-immune belt. Keutamaan pada anjing yang menunjukkan
tanda-tanda klinikal atau mati.
ii. Kucing terbiar yang menunjukkan tanda-tanda klinikal atau mati.

xv. African Horse Sickness (AHS)

Survelan penyakit AHS dijalankan untuk mengetahui status penyakit AHS dalam negara serta keperluan untuk
mendapatkan status negara bebas AHS semula daripada WOAH Ini susulan daripada penarikan balik status negara bebas
AHS oleh WOAH pada tahun 2020 berpunca daripada kejadian kes terpencil AHS di Manir, Terengganu. Persampelan
dijalankan berpandukan WOAH Terrestrial Animal Health Code mengikut Artikel 12.1.2. Survelan melibatkan survelan
klinikal dengan menggunakan borang soalselidik dan serologi.

16
Penentuan bilangan sampel dan tanda klinikal

Pengiraan sampel survelan berasaskan kepada pensampelan rawak. Ini bertujuan untuk memastikan sampel yang
diambil mewakili populasi haiwan (representativeness) dan mampu mengurangkan bias. Sampel dikira menggunakan
epitools – epidemiological calculators melalui pautan https://epitools.ausvet.com.au/. Serum diambil berdasarkan jum-
lah yang telah ditentukan di setiap negeri. Survelan ini melibatkan premis equid (kuda, kuda belang, miniature horse,
pony, kuda padi, falabella dan keldai). Program survelan serologi kuda belang memerlukan kerjasama dengan pihak
PERHILITAN. Survelan juga melibatkan survelan klinikal dengan menggunakan borang soalselidik.

xvi. Equine Influenza Virus (EIV) dan Equine Herpes Virus (EHV)

Objektif survelan EIV dan EHV dijalankan untuk mengetahui kejadian penyakit tersebut dalam equid (kuda, miniature
horse, pony, kuda padi, falabella dan keldai) di sesebuah negeri di Malaysia.

Penentuan bilangan sampel dan tanda klinikal

Pemerhatian dibuat ke atas premis equid (kuda, miniature horse, pony, kuda padi, falabella dan keldai). Survelan hanya
melibatkan klinikal bagi semua premis babi dan maklumat diperolehi melalui borang soalselidik.

xvii. West Nile Disease

Objektif survelan West Nile Disease dijalankan untuk mengetahui kejadian penyakit tersebut dalam equid (kuda,
miniature horse, pony, kuda padi, falabella dan keldai), babi hutan dan burung hijrah.

Penentuan bilangan sampel dan tanda klinikal

Pengiraan sampel survelan berasaskan kepada persampelan rawak. Ini bertujuan untuk memastikan sampel yang
diambil mewakili populasi haiwan (representativeness) dan mampu mengurangkan bias. Sampel dikira menggunakan
epitools – epidemiological calculators melalui portal https://epitools.ausvet.com.au/. Bagi babi hutan sebanyak 15
sampel organ diperlukan, manakala sampel darah /calitan oropharynx secara convenience pada burung hijrah serta
organ / calitan oropharynx bagi burung gagak manakala survelan klinikal dijalankan kepada equid menggunakan
Borang Soalselidik.

xviii. Rift Valley Fever (RVF)

Survelan Rift Valley Fever dijalankan ialah untuk pengesanan awal RVF serta mengetahui status penyakit tersebut dalam
lembu, kerbau, kambing dan bebiri.

Penentuan bilangan sampel dan tanda klinikal

Survelan melibatkan klinikal dan maklumat diperolehi melalui borang soalselidik.

xix. Anthrax

Objektif survelan Anthrax dijalankan untuk mengetahui status penyakit tersebut dalam lembu, kerbau, kambing dan
bebiri.
Penentuan bilangan sampel dan tanda klinikal

Survelan melibatkan klinikal dan maklumat diperolehi melalui Borang Soalselidik.

xxx. Lumpy Skin Disease (LSD)

Objektif survelan LSD dijalankan untuk mengetahui status penyakit tersebut dalam lembu dan kerbau.

Penentuan bilangan sampel dan tanda klinikal

Survelan melibatkan klinikal dan maklumat diperolehi melalui borang soalselidik.

17
 xx. Persampelan BSE di rumah sembelihan ruminan

Ante mortem
(pelaporan)

Sembelihan

Post mortem

Red offal Green offal Karkas

Kepala
(persampelan obex)

Terdapat lesi Tiada lesi

Trim lesi dari Laporan bulanan

karkas ke SPV

Ambil sampel bagi

diagnosis penyakit

Hantar spesimen
ke ujian makmal

Pengurus Rumah
sembelih terima
keputusan makmal

18
xxi. Pengurusan Dan Penghantaran Sampel

A. Pengurusan sampel
1. Sarung tangan steril dipakai semasa mengambil sampel untuk mengelakkan kontaminasi.
2. Serum diambil dan disimpan dalam bekas ais dan dibalut kemas untuk mengelakkan kontaminasi.

B. Penghantaran sampel
1. Sampel hendaklah dihantar dalam keadaan sejuk.
2. Sampel dihantar ke Makmal Veterinar Zon yang ditetapkan mengikut negeri dengan menggunakan kereta, bas
atau kurier.

xxiii. Prosedur Kerja Program Survelan DVS Negeri

Jadual 2: Prosedur Pelaporan Indeks Penyakit dan Survelan oleh DVS Negeri

Bil. Prosedur Tanggungjawab Output

Merancang dan membuat Jadual Survelan Penyakit Haiwan Ketua Bahagian
1.1 Jadual persampelan
Negeri mengikut keperluan negeri masing-masing Kesihatan Negeri
Menjalankan aktiviti survelan di daerah bersama-sama
1.2 Pegawai Veterinar Daerah Survelen dijalankan
kakitangan unit kesihatan daerah
Menjalankan ujian penyakit dan pengambilan sampel di
1.3 (a)
lapangan Data penyakit
Pegawai Veterinar Daerah
Menjalankan survelan menggunakan borang soalselidik survelan dikumpulkan
1.3 (b)
dan hantar kepada Ketua Bahagian Kesihatan Negeri
Mengisi borang makmal:
• Makvet 01: penghantaran organ / calitan Borang diisi dengan
1.4 Pegawai Veterinar Daerah
• Makvet 03: penghantaran serum lengkap
• Borang penghantaran sampel FMD
Menghantar sampel ke Makmal Veterinar Zon berdekatan Sampel yang betul dan
1.5 Pegawai Veterinar Daerah
dengan negeri mencukupi
Keputusan menepati
1.6 Menjalankan ujian pada sampel di makmal Pegawai Makmal
piagam
Menghantar kembali keputusan ujian makmal yang telah di Data keputusan
1.7 Pegawai Makmal
analisa kepada penghantar sampel dikumpulkan
Status penyakit
1.8 Merekod keputusan ujian yang di terima daripada makmal Pegawai Veterinar Daerah
diketahui
Mengemaskini Keputusan ujian makmal di dalam Laporan EpiS Penukaran Status
1.9 Pegawai Survelan Negeri
07 dan meghantar kepada ADIC Indeks
Mengisi borang:
• Epis 01: Pelaporan penyakit wajib lapor (cth. B. abortus, B.
melitensis, Tubercullosis, Newcastle Disease,
Borang diisi dengan
1.10 Salmonellosis, Avian Influenza) Pegawai Veterinar Daerah
lengkap
• Epis 06: Tindakan Kawalan Penyakit (kawalan, pulih &
bebas)
• Epis 07: Laporan Bulanan Aktiviti Survelan
Menghantar borang yang telah di isi kepada Ketua Bahagian Borang yang lengkap
1.11 Pegawai Veterinar Daerah
Kesihatan Negeri untuk semakan akhir dihantar
Ketua Bahagian Kesihatan
1.12 Menyemak borang yang di hantar Verifikasi borang
Negeri
Menghantar borang yang siap di semak kepada Animal Disease
Ketua Bahagian Kesihatan Pelaporan kepada
1.13 Information Centre (ADIC) di Putrajaya untuk tindakan dan
Negeri ADIC
kepada Pengarah Negeri sebagai salinan dan makluman.

19
 xxiv. Carta Aliran Survelan Penyakit Haiwan Kebangsaan Tahunan

20
xxv. Peranan dan tanggungjawab Seksyen EpiS, IPPV

xxvi. Pegawai untuk dihubungi di Seksyen EpiS, IPPV

Bil Nama Tempat Betugas No. Telefon E-mail
1. Dr. Yahasmida binti Yaacob EpiS, IPPV Putrajaya 03-88702049 yahas@dvs.gov.my
2. Dr. Muhammad Nazri bin Khairuddin EpiS, IPPV Putrajaya 03-88702043 nazri@dvs.gov.my
3. Dr. Khairina Akmar binti Khalid EpiS, IPPV Putrajaya 03-88702061 khairina@dvs.gov.my
4. Dr. Mariani binti Hashim EpiS, IPPV Putrajaya 03-8870 2054 mariani@ dvs.gov.my
5. Dr Siti Norsyakirah bte Hashim EpiS, IPPV Putrajaya 03-8870 2062 snsyakirah@dvs.gov.my
6. Dr. Wan Maryani binti Wan Hassan EpiS, IPPV Putrajaya 03-8870 2053 wanmaryani@ dvs.gov.my
7. Pn. Nor Yuslizawati binti Md Yusof EpiS, IPPV Putrajaya 03-8870 2058 yusliza@dvs.gov.my
8. Pn. Norliza binti Jelani EpiS, IPPV Putrajaya 03-8870 2058 norliza@dvs.gov.my

xxvii. Pegawai Untuk Dihubungi di DVS Negeri

Negeri Nama Pegawai No. Telefon E-mail

Perlis Dr.Madihah bt Mohd Zin 012-9191247 madihahzin@dvs.gov.my
Dr. Ummi Sumilah Soraya binti
Kedah 013-2875660 ummisumilah@dvs.gov.my
Mohammad Johar
Pulau Pinang Dr. Nor Azhani Bt Kamarudin 018-2992160 azhani@dvs.gov.my
Perak Dr. Rohaiza binti Yahaya 012-5171379 rohaiza@dvs.gov.my
Selangor Dr. Noor Asyikin Bt Abu 012-2502616 asyikin@dvs.gov.my
Melaka Dr. Marni Binti Mohamad 012-2325285 marnimohamad@dvs.gov.my
Negeri Sembilan Dr. Ong Jin Seng 017-3705234 ong@dvs.gov.my
Johor Dr. Lo Sheau Wui 019-8188160 sheau@dvs.gov.my
Pahang Dr. Khairul Anuar Muhammad 019-9395056 Khairulanuar@dvs.gov.my
Terengganu Dr. Muhamad Shahriman bin Ismail 019-9752304 shahriman@dvs.gov.my
Kelantan Dr. Syarifah Asiah binti Mohd Amin 013-9325645 syarifahasiah@yahoo.com
W.P Kuala Lumpur Dr. Nur Ain Mohd Ali 013-777 4370 ainvet@gmail.com
W.P Labuan Dr. Larry Daves 016-9683614 larry@dvs.gov.my
Sabah Dr. Connie Joyce Tann 0198047973 drcjtdvs@gmail.com
Sarawak Dr .Andrea Lin Li Li 012-8897087 andrell@sarawak.gov.my

21
22
xxviii. JUMLAH SASARAN SAMPEL SURVELAN PENYAKIT HAIWAN KEBANGSAAN 2023
xxix. Prosedur Pengambilan Sampel Obex Lembu di Rumah Sembelih Ruminan Untuk Ujian BSE

Prosedur Pengambilan Sampel Obex Lembu di Rumah Sembelih Ruminan Untuk Ujian BSE
Kekerapan persampelan:

Satu sampel obex lembu per minggu (pengambilan obex lembu adalah daripada butcher yang berlainan secara
bergilr-gilir mengikut minggu)

A) Peralatan Yang Diperlukan untuk persampelan

- Sudu obex
- Pisau
- Marker

i. Untuk sampel dalam formalin

1. Botol mengandungi formalin
2. Label
3. Kotak penghantaran sampel (kedap udara)
Figure 1 Intraforamen spoon
B) Kaedah persampelan obex

1. Letakkan kepala lembu di atas permukaan rata dengan kedudukan

permukaan ventral bahagian atas. Lihat pada bahagian belakang
(caudal) di mana kelihatan foramen magnum. Disini kelihatan batang
otak (Brainstem “Medulla Oblangata”).

Foramen

2. Masukkan sudu ke dalam Foramen magnum di antara dura mater

dan juga ventral/dorsal, secara tertungkup.

3. Gerakkan secara pusingan (pusing kekiri, ke kanan dan ke bawah)

untuk melepaskan saraf cranial tanpa merosakkan tisu otak. Alat
(sudu) akan masuk terus ke bahagian rostra lebih kurang 7 cm.

23
 4. Bahagian sudu yang tajam potong batang otak dengan sedikit
bahagian cerebellum. Obex ditarik keluar menggunakan forcep.

5. Obex dibahagi dua secara memanjang.

6. Sebelah bahagian obex dimasukkan ke dalam botol yang

mengandungi 15% Buffered Formalin bagi ujian Histopatologi dan
Immunohisto chemistry.

C) Kaedah Penyimpanan dan Penghantaran sampel obex

Kedua-dua jenis sampel (formalin dan sejukbeku) boleh dikumpul untuk dihantar ke makmal dengan kekerapan sebulan
sekali.

i. Untuk sampel dalam formalin

Setengah obex = Satu botol 15% formalin (30 ml)
Sampel dihantar terus ke MVZ berdekatan (untuk ujian Histopatologi dan IHC).
Cara Pembungkusan Sampel :

1. Sampel hendaklah dimasukkan ke dalam kotak kedap udara.

2. Kotak hendaklah diseal untuk mengelakkan proses pengewapan.
3. Kotak hendaklah dilabel.

24
xxx. Gambarajah tatacara Pembungkusan sampel survelan

1 Bungkusan dilabel dengan

jelas dan tepat menggunakan
marker kalis air.

2
Plastik dikoyak dengan rapi
mengikut tanda putus-putus pada
bahagian atas plastik

3 Penanda putih ditarik untuk

membuka plastik.

4
Sampel dimasukkan dengan berhati-
hati ke dalam beg plastik sampel.

25
 5 Dawai kuning dilipat 2 hingga 3
kali (bahagian berwarna kuning).

6
Hujung dawai dilipat ke
dalam.

7
Bungkus sekali lagi dengan
menggunakan plastik biasa dan
diikat kemas.

8
Sampel yang telah siap
dibungkus.

Untuk mengelak ais masuk ke dalam plastik yang mengandungi sampel - sebagai
langkah berjaga-jaga

26
 Nota:

I. Sampel perlu dimasukkan ke dalam beg plastik yang berasingan dan

diseal secara individu bagi kes yang sama. Sekiranya jumlah sampel
lebih daripada 1, sampel - sampel tersebut perlu dimasukkan dalam
beg plastik yang berasingan dan diseal secara individu. Kemudian
plastik-plastik tersebut dikumpulkan ke dalam satu beg plastik besar
bagi kes yang sama. Borang makmal perlu dimasukkan ke dalam
plastik berasingan dan dilekatkan di luar kotak sampel. Ini bertujuan
memudahkan semakan oleh pihak makmal apabila sampel diterima.

II. Sampel hendaklah diseal dan dilabel secara berasingan bagi setiap
kes.

Bekas Sampel

Sampel hendaklah dihantar menggunakan bekas sejukbeku. Untuk memelihara sampel sentiasa beku / sejuk,
`dry-ice’ atau `ice-pack’ yang mencukupi digunakan bergantung kepada saiz sampel. Sampel yang telah nyah-
beku atau bercampur dengan air semasa sampai ke makmal tidak sesuai untuk dianalisis.

Figure 2 Ice pack

27
28
BORANG - BORANG UNTUK TUJUAN PELAPORAN EPIS

BORANG SURVELAN KEBANGSAAN (EPIS07)

NEGERI:
29
30
31
32
33
34
35
36
BORANG - BORANG SOAL SELIDIK UNTUK SURVELAN KLINIKAL

37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
 SAMPLING PLAN FOR ANTIMICROBIAL RESISTANCE (AMR) IN POULTRY BROILER FARM 2023
Target organism : Salmonella and E.coli
Populasi ladang : > 50,000 ekor

Total Sample No. of Pooled Total Pooled

No. of Target
No. State District Population No. of Farm (cloacal Sample / Sample sample (bottle) /
Farm
swab) Farm (bottle) / Farm State
Arau 165000 2 2
1 Perlis 40 10 2 8
Kaki Bukit 260000 2 2
TOTAL 425000 4 4
SP Utara 706000 10 3
2 Pulau Pinang SP Tengah 3097500 32 9 660 30 6 132
SP Selatan 4063000 34 10
TOTAL 7866500 76 22
Baling 542000 3 1
Bandar Baharu 1547500 13 4
Kota Setar 160000 3 1
Kuala Muda 2231100 23 6
3 Kedah 875 35 7 175
Kulim 1547500 17 5
Padang Terap 1798000 15 4
Pokok Sena 691000 8 2
Pendang 1610000 8 2
TOTAL 10127100 90 25
Batang Padang/
2722671 20 3
Muallim
Kerian 1404000 12 2
Hilir Perak/Bagan
946000 7 1
Datuk
4 Perak Kinta/Kampar 2026000 17 2 945 35 7 189
Kuala Kangsar 1802500 21 3
LMS 2662000 25 4
Manjung 10212740 81 11
Perak Tengah 916400 8 1
TOTAL 22692311 191 27

51
52
Klang 670000 5 1
Hulu Selangor 2001000 11 3
Kuala Langat 2017300 23 6
5 Selangor 875 35 7 175
Kuala Selangor 5203000 31 8
Sepang 592000 6 2
Sabak Bernam 2151068 20 5
TOTAL 12634368 96 25
Jelebu 1923400 15 4
Jempol 2073686 13 3
Kuala Pilah 672000 3 1
Negeri
6 Port Dickson 3065756 26 7 875 35 7 175
Sembilan
Rembau 926000 9 2
Seremban 1839700 12 3
Tampin 7598000 21 5
TOTAL 18098542 99 25
Alor Gajah 6520857 22 11
7 Melaka Jasin 3523800 22 11 880 40 8 176
Melaka Tengah 80000 1 0
TOTAL 10124657 45 22
Johor Bahru 923000 7 1
Batu Pahat 11793500 83 7
Kluang 7268500 59 5
Kulai 2611000 17 1
8 Johor Muar 1652000 18 2 840 30 6 168
Kota Tinggi 1600000 11 1
Segamat 2080320 21 2
Pontian 6446600 60 5
Tangkak 5035560 51 4
TOTAL 39410480 327 28
Bentong 1565000 10 3
Bera 1918430 28 7
9 Pahang Kuantan 1740676 19 5 750 30 6 150
Lipis 105000 2 1
Maran 1091000 9 2
 Pekan 784000 8 2
Raub 300000 1 0
Rompin 550000 2 1
Temerloh 926000 15 4
TOTAL 8980106 94 25
Tumpat 100000 2 1
Tanah Merah 300000 2 1
Jeli 648900 9 4
Pasir Mas 56000 1 0
Kuala Krai 50000 1 0
10 Kelantan 160 10 2 32
Pasir Puteh 140000 2 1
Machang 430000 6 4
Gua Musang 513500 5 2
Bachok 271000 4 2
Kota Baharu 136000 2 1
TOTAL 2645400 34 16
Dungun 110000 2 2
Hulu Terengganu 192000 3 3
Kemaman 876000 9 8
11 Terengganu 160 10 2 32
Kuala Nerus 100000 1 1
Marang 138000 2 2
Setiu 80000 1 0
TOTAL 2645400 34 16
12 WP Labuan WP Labuan 60000 1 1 5 5 1 1
TOTAL 60000 1 1
Papar 1570000 8 7
13 Sabah Kota Kinabalu 120000 2 2 240 15 3 48
Tuaran 1047000 9 7
TOTAL 2737000 19 16
Bintulu 52000 1 0
Kuching 1684000 17 7
14 Sarawak Sibu 800000 2 1 440 20 4 88
Miri 318000 5 2
Sarikei 65000 1 1

53
54
Samarahan 393000 5 2
Serian 1881000 19 9
TOTAL 5193000 50 22
TOTAL KESELURUHAN 142490464 1144 274 7825 1565
 SAMPLING PLAN FOR ANTIMICROBIAL RESISTANCE (AMR) IN POULTRY LAYER FARM 2023
Target organism : Salmonella and E.coli
Populasi ladang : > 50,000 ekor
Total Sample No. of Pooled Total Pooled
No. of Target
No. State District Population No. of Farm (cloacal Sample / Sample sample (bottle) /
Farm
swab) Farm (bottle) / Farm State
SP Tengah 140000 1 1
1 Pulau Pinang 90 15 3 18
SP Selatan 540000 5 5
TOTAL 680000 6 6
Kuala Muda 1269000 3 3
2 Kedah Kulim 1083000 2 2 390 65 13 78
Pendang 750000 1 1
TOTAL 11137000 17 16
Gombak 80000 1 1
Hulu Selangor 2811000 3 3
4 Selangor 1040 65 13 208
Kuala Langat 410000 2 2
Kuala Selangor 14880000 10 10
TOTAL 18181000 16 16
Kuala Pilah 800000 1 1
Port Dickson 1477663 2 2
Negeri
5 Rembau 1222080 2 2 675 75 15 135
Sembilan
Tampin 1650000 3 3
Seremban 350000 1 1
TOTAL 5499743 9 9
Alor Gajah 11391490 13 8
6 Melaka Jasin 5663900 12 7 1040 65 13 208
Melaka Tengah 1300000 2 1
TOTAL 18355390 27 16
Johor Bahru 460000 3 3
Kluang 2050000 3 3
7 Johor Kulai 610000 2 2 1040 65 13 208
Kota Tinggi 1560000 2 2
Segamat 440000 3 3
Tangkak 9700000 3 3

55
56
TOTAL 14820000 16 16
Kuantan 130000 1 1
8 Pahang Pekan 396000 1 1 225 45 9 45
Raub 1320000 3 3
TOTAL 1846000 5 5
Kota Kinabalu 300000 1 1
9 Sabah Tuaran 340000 3 3 315 45 9 63
Tawau 1920000 3 3
TOTAL 2560000 7 7
Kuching 728000 3 1
Miri 145000 1 1
10 Sarawak 450 45 9 90
Sibu 1574000 7 4
Serian 1326257 6 4
TOTAL 3773257 17 10
TOTAL KESELURUHAN 79954390 126 107 6305 1261
 SAMPLING PLAN FOR ANTIMICROBIAL RESISTANCE (AMR) IN DAIRY CATTLE FARM 2023
Target organism : Salmonella and E.coli
Populasi ladang : > 50 ekor
Bagi negeri populasi ladang < 50 ekor (Perlis, Kelantan, Terengganu) : sample 2
ekor/ladang
Total Sample No. of Pooled Total Pooled
No. of Target
No. State District Population No. of Farm (cloacal Sample / Sample sample (bottle) /
Farm
swab) Farm (bottle) / Farm State
Arau 4 1 1
1 Perlis 4 2 2 4
Kaki Bukit 2 2 2
TOTAL 6 2 2
SP Tengah 68 1 1
2 Pulau Pinang 4 2 2 4
Timur Laut 50 1 1
TOTAL 118 2 2
Kubang Pasu 54 1 1
3 Kedah Padang Terap 213 1 1 9 3 3 9
Pokok Sena 61 1 1
TOTAL 328 3 3
Batang Padang/
250 4 3
Muallim
Kinta/Kampar 346 4 3
4 Perak 40 4 4 40
Kuala Kangsar 324 4 3
LMS 77 1 0
Manjung 231 1 1
TOTAL 1228 14 10
Gombak 261 3 2
Hulu Langat 1003 5 3
Hulu Selangor 602 5 3
Klang 202 3 2
5 Selangor Kuala Selangor 164 2 1 112 7 7 112
Petaling 1064 5 3
Kuala Langat 130 2 1
Sabak Bernam 83 1 0
Sepang 203 3 1
TOTAL 3712 29 16

57
58
Jelebu 182 3 2
Jempol 114 1 1
Kuala Pilah 320 1 1
Negeri
6 Port Dickson 569 8 5 64 4 4 64
Sembilan
Rembau 223 2 1
Seremban 564 8 5
Tampin 110 2 1
TOTAL 2082 25 16
Alor Gajah 569 2 1
7 Melaka Melaka Tengah 63 1 1 50 5 5 50
Jasin 1006 11 8
TOTAL 2082 25 16
Johor Bahru 1743 21 8
Kluang 2967 24 8
Muar 137 2 1
8 Johor Mersing 165 1 0 242 11 11 242
Kota Tinggi 2306 2 1
Segamat 383 6 2
Tangkak 290 5 2
TOTAL 7991 61 22
Bentong 211 3 3
Kuantan 214 2 2
9 Pahang 105 15 15 105
Rompin 3067 1 1
Temerloh 141 1 1
TOTAL 3633 7 7
Kota Bharu 13 2 2
Pasir Puteh 107 5 4
10 Kelantan Tanah Merah 10 2 1 20 2 2 20
Bachok 20 2 2
Machang 18 1 1
TOTAL 168 12 10
Besut 3 1 1
11 Terengganu 4 2 2 4
Hulu Terengganu 6 1 1
TOTAL 168 12 10
 Beufort 50 1 1
Keningau 6156 11 8
Kota Marudu 400 1 1
Kudat 202 1 1
12 Sabah 288 18 18 288
Ranau 447 1 1
Sook 2526 5 3
Tawau 147 2 1
Tenom 128 1 0
TOTAL 10056 23 16
13 Sarawak Serian 400 1 1 12 12 12 12
TOTAL 400 1 1
TOTAL KESELURUHAN 31369 195 117 954 954

59
60
SAMPLING PLAN FOR ANTIMICROBIAL RESISTANCE (AMR) IN PIG FARM 2023
Target organism : Salmonella and E.coli
Populasi ladang : > 500 ekor
Total Sample No. of Pooled Total Pooled
No. of Target
No. State District Population No. of Farm (cloacal Sample / Sample sample (bottle) /
Farm
swab) Farm (bottle) / Farm State
SP Utara 100229 58 15
Pulau Pinang SP Tengah 5539 2 1
1 125 5 1 25
SP Selatan 94009 32 9
Barat Daya 4914 1 0
TOTAL 204691 93 2
Batang Padang/
146365 17 5
Muallim
Hilir Perak/
3500 1 0
2 Perak Bagan Datuk 440 20 4 88
Kinta/ Kampar 147939 27 8
Kuala Kangsar 82012 15 5
Manjung 107830 13 4
TOTAL 487646 73 22
3 Selangor Kuala Langat 255937 115 25 250 10 2 50
TOTAL 255937 115 25
Negeri
4 Tampin 848 1 1 5 5 1 1
Sembilan
TOTAL 848 1 1
Johor Bahru 62000 8 4
Batu Pahat 22260 12 6
Kluang 35700 4 2
Kulai 14400 1 1
5 Johor Muar 2300 1 1 220 10 2 44
Mersing 9000 2 1
Pontian 40481 5 3
Segamat 25200 4 2
Tangkak 37940 4 2
TOTAL 249281 41 22
 Kota Kinabalu 3200 2 2
Papar 5718 2 2
6 Sabah 30 5 1 6
Tawau 9975 1 1
Tuaran 1200 1 1
TOTAL 20093 6 6
Kuching 26086 13 4
Sibu 13612 6 2
Miri 16772 10 3
7 Sarawak Limbang 2436 3 1 110 5 1 22
Bintulu 9675 1 0
Samarahan 10183 8 3
Serian 71930 29 9
TOTAL 150694 70 22
TOTAL KESELURUHAN 1369190 399 123 1180 236

61
62
SUMMARY SAMPLING PLAN FOR ANTIMICROBIAL RESISTANCE (AMR)IN POULTRY BROILER FARM, POULTRY LAYER
FARM, PIG FARM AND DAIRY CATTLE FARM

Target organisms : Salmonella and E.coli

BROILER LAYER PIG DAIRY CATTLE

Total target Total sample/ Total target Total sample/ Total target Total sample/ Total target Total sample/
No. State
farm/state state farm/state state farm/state state farm/state state
1 Perlis 4 40 0 0 0 0 2 4
2 Pulau Pinang 22 660 6 90 25 125 2 4
3 Kedah 25 875 6 390 0 0 3 9
4 Perak 27 945 16 1040 22 440 10 40
5 Selangor 25 875 16 1040 25 250 16 112
6 Negeri Sembilan 25 875 9 675 1 5 16 64
7 Melaka 22 880 16 1040 0 0 10 50
8 Johor 28 840 16 1040 22 220 22 242
9 Pahang 25 750 5 225 0 0 7 105
10 Kelantan 16 240 0 0 0 0 10 20
11 Terengganu 16 160 0 0 0 0 2 4
12 WP Labuan 1 5 0 0 0 0 0 0
13 Sabah 16 240 7 315 6 30 16 288
14 Sarawak 22 440 10 450 22 110 1 12
TOTAL 274 7825 107 6305 123 1180 117 954
63
64
65
66
67
 6. JUMLAH SAMPEL SURVELAN BAGI NEGERI SARAWAK

Komoditi Daerah Jumlah Premis Jumlah Sampel/ Jumlah Sampel

Diperlukan/Daerah Premis
Kuching (buffer zone) 10 30 300
Serian (buffer zone) 11 30 330
Sri Aman (buffer 4 30 120
zone)
Miri (buffer zone) 20 30 600
Limbang (buffer zone) 58 10 580
Lembu dan Kerbau Samarahan 6 10 60
Betong 7 10 70
Sarikei 5 10 50
Sibu 7 10 70
Kapit 0 10 0
Mukah 5 10 50
Bintulu 10 10 100
Kuching (buffer zone) 17 10 170
Serian (buffer zone) 8 30 240
Sri Aman (buffer 9 30 270
zone)
Miri (buffer zone) 19 30 570
Limbang (buffer zone) 45 10 450
Kambing dan Bebiri Samarahan 22 10 220
Betong 22 10 220
Sarikei 8 10 80
Sibu 14 10 140
Kapit 9 10 90
Mukah 7 10 70
Bintulu 15 10 150
Kuching (buffer zone) 3 30 90
Serian (buffer zone) 55 10 550
Sri Aman (buffer 5 10 50
zone)
Miri (buffer zone) 3 30 90
Limbang (buffer zone) 56 10 560
Babi Komersil/ Samarahan 1 10 10
Kampung
Betong 67 10 670
Sarikei 8 10 80
Sibu 125 10 1250
Kapit 4 10 40
Mukah 2 10 20
Bintulu 19 10 190

68
 Kuching (buffer zone)
Serian (buffer zone)
Sri Aman (buffer
15
zone)
Miri (buffer zone)
Limbang (buffer zone)
Babi Hutan Samarahan
Betong
Sarikei
Sibu 15
Kapit
Mukah
Bintulu
Jumlah keseluruhan 686 8630

69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80