ÇOCUĞA GÖRELİK İLKESİ AÇISINDAN CEMAL SÜREYA’NIN

ARİTMETİK İYİ, KUŞLAR PEKİYİ ADLI ESERİ

Öğr. Gör. Yakup ALAN

Kilis 7 Aralık Üniversitesi Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü

Öğr. Gör. Muhammed HÜKÜM

Kilis 7 Aralık Üniversitesi Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü

Yrd. Doç. Dr. Nurşat BİÇER

Kilis 7 Aralık Üniversitesi Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü

Özet

Çocuk edebiyatı, 2-14 arası yaş grubuna hitap eden ve onlara yönelik hazırlanmış ürünleri
ifade eder. Çocuk edebiyatı ürünlerinin birçok fonksiyonu vardır; ancak üç fonksiyonu
çok önemlidir. Bu fonksiyonlardan birincisi çocuklara okuma sevgisi kazandırmak,
ikincisi çocuklarda dil bilincini geliştirmek, üçüncüsü ise çocukların karakterli bireyler 222
hâline gelmesini sağlamaktır.

Çocuk edebiyatı ürünlerinin tüm bu fonksiyonları yerine getirirken dikkate aldığı bazı
hususlar da bulunmaktadır. Bu hususların temelinde çocuğa görelik ilkesi bulunmaktadır.
Çocuklar için hazırlanan eserler her açıdan onlara hitap edebilmelidir. Bir eserde çocuğa
görelik ilkesi biçimsel ve içeriksel özellikler açısından değerlendirilmektedir. Eserin
boyutları, kâğıt kalitesi, kullanılan renkler, punto, konu, üslup, resimler, tema vb.
özelliklerin tümü bu ilke kapsamında değerlendirilerek çocuklara uygun olup olmadığı
ortaya çıkarılabilmektedir.

Cemal Süreya’nın Aritmetik İyi, Kuşlar Pekiyi adlı eseri de çocuklar için hazırlanmış bir
edebiyat ürünüdür. Yazarın Çocukça dergisinde yazdığı 12 küçük serüveni barındıran
eser hem içeriksel özellikleri hem de biçimsel özellikleri açısından hitap ettiği yaşa uygun
bir eser olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Çocuk, Edebiyat, Çocuk Edebiyatı, Çocuğa Görelik, Cemal Süreya.

CEMAL SÜREYA'S "ARİTMETİK İYİ, KUŞLAR PEKİYİ" NAMED WORK IN

TERMS OF CHILD-APPROPRITATENESS PRINCIPLE

Abstract

Children's literature represents works which appeals to age groups between 2-14 and
which are prepared for them. There are many functions of children's literature works; but

I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU 13-14-15 EKİM 2016

ELAZIĞ
three functions are very important. The first function of these three is to bring love of
reading to children. Second function is to develop language awareness in children and
the third function is to turn children into character-wise individuals.

Children's literature takes some aspects into consideration while performing all these
functions. Child-appropriateness forms a basis for these aspects. Works created for
children should address them by any measure. Child-appropriateness principle in a work
is evaluated in terms of stylistic and contextual qualification. Size, paper quality, colours,
font size, subject, style, images, themes etc. of the work are assessed within the scope of
this principle and then it is revealed whether it is appropriate for the children or not.

Cemal Süreya's " Aritmetik İyi, Kuşlar Pekiyi" named product is a work which was
prepared for children.Autor's this work which he wrote in Çoçukça journal consist of 12
small adventures. It turns out to be a suitable work for the ages it appeals in terms of both
contextual and stylistic qualifications.

Keywords: Child, Literature Children's Literature, Child-appropriateness, Cemal Süreya.

Giriş

1. Çocuk Edebiyatı
2-14 yaş grubunu hedef alan, bu yaş grubuna yönelik eserleri kapsayan edebiyat 223
türüne çocuk edebiyatı adı verilmektedir. Çocuk edebiyatı ürünlerinin birçok fonksiyonu
vardır. Bu fonksiyonlardan en önemlilerinden ikisi; çocuklara kitap okuma alışkanlığı
kazandırmak ve çocuklara Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanmalarını sağlamaktır.
Bu nedenle çocuk edebiyatı ürünlerinin çok önemli bir işlevi vardır. Çocukları
eğlendirmek ve aynı zamanda onların gelişimlerine katkı sağlamak bu işlevlerin başında
gelmektedir.

Çocuk edebiyatı ürünlerinin işlevini tam olarak yerine getirebilmesi için bazı özellikleri
içinde barındırması gerekmektedir. Bu özellikleri çocuk edebiyatının hedefleri olarak
belirtmek mümkündür. Çocuklar için eser hazırlayan yazarlar, şairler veya çocuklarına
çocuk edebiyatı ürünleri alacak olan ebeveynlere büyük yük düşmektedir. Hem eserlerin
oluşturma aşamasında hem de çocuklar için seçimi aşamasında çocuk edebiyatının
hedefleri göz önünde bulundurularak eserler çocuklara sunulmalıdır. Çocuk edebiyatının
hedeflerinden bazılarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Çocukların ruhsal ihtiyaçlarını karşılama.

• Çocukları yaşam gerçeklerine hazırlama.

• Çocukta benlik algısı geliştirme ve sosyal değerleri aktarma.

• Çocuklara kültürel değerleri aktarma.

• Dili doğru ve etkili kullanmayı öğretme.

I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU 13-14-15 EKİM 2016

ELAZIĞ
• Kitap sevgisi ve okuma alışkanlığı kazandırma.

• Eleştiri gücünü ve yaratıcılığını geliştirme.

• Çocukları eğlendirme(Şirin, 2007).

Bu hedefler gözetilerek hazırlanacak olan eserler kitapların sadece boş vakti

değerlendirecek araç olarak görülmesinin önüne geçerek aynı zamanda çocukların
gelişimlerine de yardımcı olacak bir yapıya bürünmelerini sağlayacaktır.

2. Çocuğa Görelik İlkesi

Bir edebiyat ürününün muhatabı okurlarıdır. Yani edebiyat ürünleri okurları için
hazırlanmaktadır demek de mümkündür. Okuyucu kitlesinin dilini, psikolojisini, sosyal
özelliklerini ve onun dünyasını yakalayamayan, okurundan uzak olan eserlerin tutunması
mümkün değildir. Çocuk edebiyatı ürünleri de 2-14 yaş arasındaki bireylere hitap ettikleri
için onların dünyasına uygun bir şekilde hazırlanmalıdır. Çocukların dünyasına hitap
eden eserlerin, çocuğa görelik ilkesini benimsemesi ve o ilkelere göre hazırlanması
gerekmektedir. Çocuğa görelik (öğrenci düzeyine uygunluk) ilkesine göre hazırlanan
eserler, okulöncesinden ergenlik dönemine kadar çocukların dil gelişimi, bilişssel, sosyal
ve kişilik gelişimlerini destekler mahiyettedir (Şirin, 2007). Çocuğa görelik; çocukların
ilgilerini, beklentilerini, ihtiyaçlarını, dil seviyelerini dikkate almak ve eserleri bu
doğrultuda hazırlamayı gerektirir. 224
Çocuklar için hazırlanan eserlerin, onların fiziksel, sosyal, duygusal ve zihinsel
gelişimlerini destekleyebilmesi ve geliştirebilmesi için biçimsel ve içeriksel olarak
çocukların seviyelerine göre hazırlanmış olması gerekmektedir. Bu özellikler dikkate
alınarak hazırlanan eserlerin, hem çocuklara kitap okuma alışkanlığını kazandırması hem
de çocuk edebiyatının hedeflerine ulaşılmasını sağlaması kaçınılmazdır.
2.1.Çocuk Edebiyatı Ürünlerinde Bulunması Gereken Biçimsel Özellikler
 Kitabın boyutu çocuğun yaşına uygun olmalıdır. Kolay taşınabilir ve okunabilir
olması en önemli ölçüttür.
 Kitapların kapağı kalın, dayanıklı ve resimli olmalıdır. Kapaktaki resim içerik ile
ilişkili olmalı ve çocuğun ilgisini çekebilmelidir.
 Kullanılacak kâğıt dayanıklı ve mat olmalıdır.
 Ciltlenmesine dikkat edilmelidir. Çabuk yırtılıp parçalanmasına neden olacak
ciltlemeden kaçılmalıdır.
 Puntolara dikkat edilmelidir. Sınıflara göre harf büyüklükleri şöyle olmalıdır:
1. sınıf için: 20-24 punto
2. sınıf için: 18 punto
3. sınıf için: 14 punto
4. sınıf için: 12 punto
5. sınıf için: 11 punto
6. ve üst sınıflar için: 10 - 11 punto
 Kitaplardaki metinler resimlerle desteklenmelidir. Resimler açık, anlaşılır ve
konuya uygun olmalıdır. Çocukların hayal güçlerini geliştirmelidir(Sever, 2007; Yılar ve
Celepoğlu, 2013; Kıbrıs, 2010).

I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU 13-14-15 EKİM 2016

ELAZIĞ
 Eserlerin biçimsel olarak çocuğa görelik ilkesine uygun hazırlanmış olmaları
görüldüğü gibi çocukların eseri rahat taşıyabilmeleri, eserin kendilerini çekebilmesi ve
eserin sağlamlığı (kalıcı olması) açısından oldukça önemlidir.
2.2.Çocuk Edebiyatı Ürünlerinde Bulunması Gereken İçeriksel Özellikler
Çocuk edebiyatı ürünlerinde aranması gereken diğer bir önemli husus da eserlerin
içerik özellikleridir. Bir kitabın biçimsel özellikleri ne kadar iyi olursa olsun eğer içeriği
çocuğa uygun değilse, bu eserin niteliksel olarak kaliteli bir çocuk edebiyatı ürünü
olmasından bahsedilemez. Eser tüm özellikleriyle birbirini tamamlamalıdır. Eserlerin
içerik özelliklerine bakarken, eserin konusu, teması, verdiği mesajlar, dili, eğitici yanının
bulunup bulunmaması gibi durumlar dikkate alınmalıdır.
Çocuk edebiyatı ürünlerinde bulunması gereken içeriksel özellikler şu şekilde
sıralanabilir:
 Yaşama sevinci ve iyimserlik aşılamalıdır.
 Çocuğun dilsel gelişimlerine katkıda bulunmalıdır.
 İnsanı, doğayı, hayvanı sevdirmelidir.
 İdeal insan tipi oluşturma çabasına girmemelidir.
 Çocuğun seviyesine uygun ruhsal çözümlemeler barındırmalıdır.
 İçinde mizah ögelerini barındırmalıdır.
 Ulus ve yurt sevgisi aşılamalıdır.
 Yardımlaşma ve dayanışma duygusunu geliştirmelidir.
 Barışı desteklemelidir.
 Aşağılayıcı, küçük düşürücü ögeleri barındırmamalıdır (Nas, 2002).
Yörükoğlu (1976; akt, Oğuzkan, 2010: 394) da çocuklar için hazırlanan metinlerde, 225
neler olması gerektiğinden ziyade neler olmaması gerektiğinin bilinmesinin daha doğru
olacağını savunmuştur. Buna göre eserlerde bulunmaması gereken unsurlar şunlardır:
 Çocuk kitaplarında herhangi bir ön yargı bulunmamalıdır.
 Evrensel değerler yok sayılmamalı, düşmanlık veya öç alma duyguları
pekiştirilmemelidir.
 Her kitabın bir ahlak yargısıyla sona ermesi çocuklara hakarettir. Çocuk eserin
içeriğinden yola çıkarak yargıya kendisi ulaşmalıdır (Yörükoğlu 1976; akt. Oğuzkan,
2010: 394).
İçerik, çocukların bir kitabı sevmesi, okuması ya da kitap okuma alışkanlığı
kazanmasındaki en önemli etkenlerdendir. Doğru bir içeriğe ve yukarıda sayılan
özelliklere sahip eserlerin çocuk edebiyatının amaçlarına hizmet edeceğini söylemek
mümkündür.

3. Çocuğa görelik İlkeleri Açısından Aritmetik İyi, Kuşlar Pekiyi

Bir eserin çocuk edebiyatı açısından incelenmesinde, eserin biçimsel özellikleri ve
içeriksel özellikleri dikkate alınmaktadır. Biçimsel özellikler incelenirken kitabın boyutu,
ciltlenme şekli, yazıların puntosu, kullanılan kâğıdın kalitesi ve eserde kullanılan resimler
dikkate alınmaktadır. İçeriksel özellikler incelenirken ise; tema, konu, içerdiği mesajlar,
eğitici yanı, dili ve üslubu gibi özellikler dikkate alınmaktadır.
3.1.Boyut

I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU 13-14-15 EKİM 2016

ELAZIĞ
 Aritmetik İyi, Kuşlar Pekiyi isimli eser, 8-10 yaş arası çocuklara hitap eden bir eserdir.
Sınıf düzeyi ise bu yaş aralığında 2, 3 ve 4. sınıflara denk gelmektedir. Eserin boyutları
incelendiğinde 13.5x19.5 cm olarak görülmektedir. 1, 2 ve 3. sınıflar için değişik
boyutlarda eserler tercih edilebilir. 4. sınıftan itibaren ise B4 boyutunda eserler tercih
edilmelidir(Yılar ve Turan (ed.), 2013 s.52-53). Bu özelliklerden yola çıkarak eser
boyutları itibariyle hitap ettiği yaş aralığına uygun olarak kolay taşınabilme ve
okunabilme özelliklerine sahiptir.
3.2.Ciltleme
Çocuk edebiyatı ürünlerinin daha geç yıpranması ve kolay yırtılmaması için tercih
edilen ciltleme yöntemi formlamadır. Formlama yönteminde eserler telle veya iplikle
dikilir ve tutkalla da desteklenir. Ancak eserimiz incelendiğinde daha kolay yıpranmaya
neden olabilecek olan tutkalla yapıştırma yönteminin seçildiği görülmektedir. Tutkalla
yapıştırma yöntemi her ne kadar ekonomik ve daha çok kullanılan yöntem olsa da
sağlamlık açısından formlama yönteminden zayıftır.
3.3.Punto
2, 3 ve 4. Sınıflara hitap eden eserlerin yazı boyutları 2. sınıflar için 18, 3. sınıflar için
14, 4. sınıflar için 12 puntodur. Eserimiz incelendiğinde Century Gothic yazı tarzında ve
12 punto ile yazıldığı görülmektedir. Yazılarının büyüklüğü itibariyle 4. sınıflar için
uygun olsa da 2 ve 3. sınıflar için boyutun olması gerekenden daha az olduğunu söylemek
mümkündür.
3.4.Kâğıt
Eserlerde kullanılan kâğıtlar okumayı kolaylaştırması, gözü yormaması ve arka 226
sayfanın belli olmaması açısından önemlidir. Çocuk edebiyatı ürünlerinde tercih edilen
kâğıtlar 1. ve 2. hamurdur. Gözü yormaması açısından da kuşe kâğıt yerine mat kâğıt
tercih edilmektedir. Eserimiz incelendiğinde kullanılan kâğıdın cinsinin 1. hamur olduğu
ve mat olduğu görülmektedir. Kâğıdın kalın olması da ayrıca arka yüzde yazılanların ve
resimlerin ön yüzden görünmesinin önüne geçmektedir.
3.5.Resim
Resimleme çocuk edebiyatının ayrılmaz parçalarından biridir. Çocukların eserde
anlatılanları somutlaştırması açısından önemlidir. Resimler görsel bir ögenin yanı sıra
metni tamamlayan, açıklayan ve güzelleştiren bir unsurdur. Eserde kullanılan resimlerin
sanatsal bir değer taşıması, çocukların yaratıcı gücünü ortaya çıkarması, anlatılan
konuyla örtüşmesi ve onu tamamlaması, renklendirmesine dikkat edilmesi gerekir. Bu
nitelikler dikkate alınarak çizilen resimler amaçlarına ulaşmış olacaktır.
Eserde kullanılan resimlerde açık, anlaşılır ve basit çizimler kullanıldığı
görülmektedir. Hitap ettiği sınıf seviyeleri açısından eseri tamamlamakta ve anlatılanların
öğrencinin kafasında somutlaşmasına yardımcı olmaktadır.

4. Aritmetik İyi, Kuşlar Pekiyi’de Bulunan İçeriksel Özellikler

Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi, Cemal Süreya’nın Çocukça Dergisinde kitapla aynı adı
taşıyan sütununda yazdığı yazılardan meydana gelmiştir. Daha sonra bir kitap hâline
getirilen ve resimlenen kitabın ilk dikkat çekici özelliği ismidir. İsimde çocuklara yönelik
olarak verilen mesajın imgelerle verilmesi şiirsel bir özellik ortaya çıkarmaktadır. Başlık

I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU 13-14-15 EKİM 2016

ELAZIĞ
çocukların okul derslerindeki başarısının yanında doğaya, sanata ve hayata dair de bir
algı düzeyini işaret etmesi bakımından hem eğitsel hem de duygusal bir öneri taşır.
Kitabın girişinde Cemal Süreya’nın genel olarak çocuklar ve eğitim hakkındaki
görüşlerini içeren günlüklerinden ve düzyazılarından alınmış iki yazı bulunmaktadır.
“Çocuklar İçin Edebiyat” başlıklı birinci yazı, Cemal Süreya’nın “Günler” adlı
yapıtından alınmış, 184. 187. 646. ve 904. günlerden alınmış parçalardan oluşur. 184.
Gün adlı ilk parçada Cemal Süreya’nın çocuklara yönelik metinler yazmak için özel bir
çaba gösterdiği ve hedef kitlesinin 7-8 yaş düzeyinde çocuklar olduğu ifade edilir. Cemal
Süreya “Çocukların her şeyi zaten anladığı” düşüncesinden yola çıktığını belirtirken
aslında şiir okuru konumundayken çocukları yetişkinlerden ayırmadığı düşüncesini de
vurgular. Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi’deki metinlerden de anlaşılacağı üzere çocuklar için
yazılan metinlerin anlamsal manada değil; fakat bir düzenleniş biçimi açısından bir çaba
gerektirdiği düşüncesi Cemal Süreya’da vardır. 187. Gün’de başlangıçta ilk söylenenlerle
çelişen bir fikir gibi görünen “Çocukken ve yaşlıyken neden şiir yazılamaz, şair
olunamaz? “sorusu üzerine Cemal Süreya fikir beyan eder. Ona göre şiir sadece bir “şiir
deneyimi” olarak ortaya çıkmaz. Şairin bilim, sanat, tarih, felsefe, siyasa, gelenek-
görenek gibi yaşamla ilgili temel konularda netleşmiş bir görüşe sahip olması gerekliliği
çocukların şair olamayacağı düşüncesini doğurur. Şiirin sadece duygulara ve anlayışa
değil aynı zamanda belli bir birikime ihtiyaç duyduğu fikrinden hareketle Cemal Süreya
çocuk şair olamayacağı fikrindedir. Fakat bu durum çocukların şiirden veya bahsedilen
diğer ilgi alanlarından hiçbir şey anlamayacağı anlamında okunmamalıdır. Zira çocuğun
her şeyi anlamasının nedenini Cemal Süreya açıkça ifade etmese de duygusal bir kavrayış
mekanizmasına ve bilginin aktarılış biçimine bağlar.
646. Gün başlıklı yazıda ayrı bir çocuk edebiyatı kavramını reddeden Süreya bunun 227
gerekçelerini de şöyle açıklar:
“Edebiyat vardır. Çocuklar da ondan kendilerine göre koparabildiklerini alırlar.
Çocuğu küçümseme yatıyor çocuk edebiyatı sözünde. Bırakalım da çocuk yüzmeyi
öğrendikten sonra bizim girdiğimiz denize girsin. Bilginin çocuklara ayrı bir aktarılış
biçimi olabilir. Olmalıdır. Ama “çocuk Süleymaniyesi”ni kabul edemem… Çocuk
politikası var mı? Çocuk Belediyesi?”
Çocuk kavramının sınırlandırılıp dar bir alana hapsedilmesini insan sömürüsünün bir
biçimi olarak kabul eden Cemal Süreya, dil ve zihin gelişimi konusunda çocukluğun
kavramlaştırılmasını olumlu bulmaz:
“Çocuk henüz ‘ekmek’ diyemiyor da ‘epe’ diyorsa ona kalkıp da epe diye söz
etmeyelim ekmekten. O zaman ‘epe’den ekmeğe geçim süresi uzar. Hiç değilse biz
uzamasını istiyoruz demektir. Çocuk edebiyatı budur.”
Cemal Süreya, çağı içerisindeki 11-12 yaşındaki çocuklardan liselere giriş
sınavlarında beklenen karmaşık ve çok kökenli bilgileri öğrenmeleri beklenirken
Çehov’u veya Sait Faik’i anlayamayacaklarını düşünmenin ticari bir amaçla
özelleştirilmiş çocuk edebiyatı kavramının bir pazarlama stratejisi olduğunu vurgular.
904. Gün’de 23 Nisan’la ilgili daha çok politik olarak nitelenebilecek açıklamalar
düşüncelerini ifade eder. Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi’nin başına eklenen son yazı Necati
Güngör’ün yaptığı bir söyleşidir. “Aslında Hiç Parmak Kaldırmadım” başlıklı yazıda
Cemal Süreya, kendi öğrenim hayatıyla ilgili bilgiler verir.

I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU 13-14-15 EKİM 2016

ELAZIĞ
 Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi adlı kitabın esas kısmı “Lacivert İpek Helikopter, Behçet
Necatigil, Altı Kitap, Issız Ada, Dört Büyük Şair, İki Annesi Vardı, Yılbaşı Gecesinde
İller, Gülmek, Ünlü Ressam, Ceren Doğan’la Konuştum, Renkler Ölmüyordu,
Reklamlar” başlıklarından oluşan 12 ayrı yazıdan oluşmaktadır.
İlk Bölüm olan Lacivert İpek Helikopter’de yazar “Pırasaya gözlük takın onun resmi
çıkar ortaya, sakın yanlış anlamayın, çok sevimli bir adamdır, çok şey bilir.” cümleleriyle
tanımladığı kurgusal bir kahramanla çocuklar için yazacakları hakkında konuşur. Yazıda
dikkat çeken ilk durum, Süreya’nın çocuklarla ilgili görüşlerinin bu metinde kurgusal
kahraman ağzından tekrarıdır:
“Çocuklar her şeyi anlar. Her şeyden söz edebilirsin onlara… Savaşlardan söz et;
dünyayı sarsan günlerden, Bak her ay bir kitap çıkıyor. Şairler var. Ressamlar. Sonra
uzay bilginleri. Çevre Kirlenmesi, İran’a ve Irak’a domates satıyormuşuz.” ( A.İ.K.P1 :
26)
Yazının devamında o dönemdeki Türkiye’deki ilköğretim öğrencisi sayısından,
hayvanlarla ilgili ilginç bilgilerden bahsedilmesi gerektiği vurgusu yapılır. Ardından
çocuklar için yazılacak yazılarda hep bilgi vermekten ziyade onlarda okuma alışkanlığı
kazandıracak bir üslup geliştirilmesinin gerekliliği vurgulanır. Yazıların yazma tekniği
ile ilgili ifade edilen “Yazılarında lacivert ipek helikopterler uçsun ifadesi” Cemal
Süreya’nın şiirlerindeki alışılmadık bağdaştırmalarla çocuk yazıları arasındaki bağlantıyı
ifade eder niteliktedir.
İkinci yazı olan “Behçet Necatigil” Süreya’nın 7-8 yaşındaki çocuklara şair ve
edebiyatçıların tanıtılması gerektiği fikri üzerine bina edilmiştir. Bu yazıda Behçet
Necatigil’in “Evler” şiiri anıştırılır. Şiir şeklinde düzenlenen bu bölüm aynı zamanda 228
çocuklara ismin hâl ekleri ve kişi zamirlerinin öğretilmesine yönelik eğitsel bir özellik
taşır:
“Ben Sen, o
Biz, siz, onlar
Behçet Necatigil hepimizi anlattı
…
Bir çalar saatim olsun
Saniyeler evin beş halini söylesin
Ev, evi, eve, evde, evden
Dakikalar bizi göstersin
Ben, Sen, O, Biz, Siz, Onlar”
(A.İ.K.P: 29-90)
Kitabın üçüncü metni olan “Altı Kitap”ta çocuklarda okuma bilinci geliştirilmesi
amacına yönelik olarak Süreya, altı adet kitabı tanıtır. Bu kitaplar sırasıyla Saint
Expery’nin Küçük Prens, Lamorisse'nin yarım saatlik, neredeyse diyalogsuz filminin
hikâyeleştirilmiş hâli olan Kırmızı Balon, Lewis Carroll mahlasını kullanan Charles

1
Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi

I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU 13-14-15 EKİM 2016

ELAZIĞ
Lutwidge Dodgson’un yazdığı Alis Harikalar Ülkesinde, Robert Louis Stevenson'un
Define Adası, Jonathan Swift'in Gülliver’in Yolculukları ve Daniel Defoe'nun Robinson
Cruseo adlı kitaplarıdır. Kitapların tanıtımında basit bir özetten çok daha çok çocuklara
hoş gelebilecek bir üslup kullanan yazar, çocukları zorlamaktan ziyade özendirici bir
söylem geliştirir:
“Yoksa (okumazsanız) bozuşuruz ha! Bozuşuruz da ne olur demeyin, sizin adınıza ben
bir kez daha okurum o kitabı… Bunları söylüyorum ya, aslında elinize ne geçerse onu
okuyun. Ya bir şey geçmezse? O zaman de oturun bana mektup yazın.” (A.İ.K.P:33-34)
Kitabın dördüncü metin “Issız Ada” çocuklar için yazılmış bir öykü formundadır.
Öyküde ıssız bir adaya gitmek isteyen küçük bir çocuğun yanında götürmek istedikleri
sıralanır. Öykünün sonunda kişinin nereye giderse gitsin hayal dünyasını beraber
götüreceği fikri vurgulanır. Götürecekleri sıralanırken Türkiye coğrafyasına ait bilgiler,
gelenek ve görenekler çocuk zihninde var olduğu şekliyle metinde yer alır.
Dört Büyük Şair adlı metinde Süreya; Yahya Kemal, Namık Kemal, Ahmet Haşim ve
Orhan Veli’yi tanıtır. Oktay Rıfat, Melih Cevdet Anday, Homeros, Fazıl Hüsnü Dağlarca,
Hilmi Yavuz, Edip Cansever, İsmail Uyaroğlu ve Cahit Külebi metinde adı geçen diğer
şairlerdir.
İki Annesi Vardı adlı metinde şair Ahmed Arif üzerinden çocukların üvey anne veya
üvey baba imgelerini olumsuz kavramamaları için bir çaba hissedilir. Kendi
çocukluğunda böyle bir incinme yaşamış Süreya’nın Ahmed Arif’in “Benim iki anam
oldu.” Cümlesi, hayatın gerçekleri karşısında çocuklara olumlu bir bakış geliştirme
hedefinde olduğunu söylemek mümkündür.
229
Yılbaşı Gecesinde İller adlı metinde 1984 yılının son gecesinde Ankara, İstanbul,
İzmir, Kars, Bursa, Mersin, Trabzon, Erzurum gibi şehirler coğrafi ve kültürel özellikleri
ile bir yılbaşı gecesi kurgusu içinde anlatılır.
İlk metin olan Lacivert İpek Helikopter’deki gözlüklü bir pırasaya benzeyen kurgusal
karakter “Gülmek” adlı metinde tekrar kaşımıza çıkar. Bu metne kadarki yazıların bir
muhasebesi olan “Gülmek” adlı metin, Süreya’nın kendi kalemine bilgiçlik yapmaması
ve daha samimi olması yönündeki bir telkin üzerine kurulmuştur.
Ünlü ressam adlı metin Cemal Süreyya’nın resim hakkında çocuklara yönelik
düşüncelerini içeren bir özellik taşır. Metnin başındaki resim çizerken cetvel
kullanılmaması gerektiği düşüncesi, arka planda yaratıcılığın sınırlanmaması gerektiği
düşüncesini içerir. Ona göre çocuklar resim çizerken içlerinden geleni istedikleri gibi
çizip binlerce renkle ifade etmesi anlamına gelir. Devamında metninin öğretici kısmı
olarak şiirsel bir söyleyişle ünlü ressamlar hakkında bilgi verir:
“Ressam kime denir ?
-Renklerle yaşayan kimseye…
-Şair?
-Şair de sözcüklerle yaşar.
-Demirci?
-Demir döğer
-Kuş?

I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU 13-14-15 EKİM 2016

ELAZIĞ
 -Uçar. Bazen de konar.
-Çarşamba?
-Çarşaf dokur.
-Üç Türk ressam adı sayar mısınız?
-Şeker Ahmet Paşa, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Cihat Burak.”
(A.İ.K.P:59)
Ceren Doğan’la Konuştum ve Renkler Ölmüyordu, adlı metinler Cemal
Süreya’nın eğitim ve hayat arasındaki ilişkinin belirginleştirilmesine yönelik metinlerdir.
Genel olarak kitaptaki tüm metinlerde görülen özelliklerden biri Cemal Süreya’nın tek
kelimeden oluşsa bile cümlelerin sonuna nokta koyup kısa ve vurucu cümleler
kurmasıdır. Virgülle cümleleri bağlamak yerine kısa cümlelerle çocukların aklında
kalabilecek fragmanlar oluşturmak şeklinde özetlenebilecek bu yapı Cemal Süreya’nın
Yabancı Dil, Üstü Kalsın, Park, Kürtler ve Arnavutlar, Kısa, Kısa Türkiye Tarihi gibi
şiirlerinde de görülür. Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi’nin son metni olan Reklamlar bu
fragmanlaştırmanın örneğidir.
4.1.Cemal Süreya Eserlerinde Çocuk Teması
Cemal Süreya’nın çocuk edebiyatına yönelik olarak yazdıkları metinlerdeki teknik
özelliklerin bu çocukluğa geri dönme ya da çocuk bilinciyle düşünme/izleme tekniğinden
ayrı düşünülmemesi gerekir.
Cemal Süreya’nın bireysel özellikleri dikkate alındığında şiirlerinde çocukluk
izlenimlerinin kuvvetli, dramatik ve canlı etkisinin varlığına rastlamak mümkündür. Bu 230
dramatik etkinin çocuklar için bir şeyler yazma itkisi yarattığı düşünülebilir. “Altı
yaşındayken 24 yaşındaki genç annesinin ölümüyle sarsılan çocuk Cemal Süreya,
ardından gelen sürgün, hor görülme gibi durumlarla örselenmiş yaşamı boyunca kanayan
yarasını onarmaya çalışmıştır.” (Alper, 2008: 37) Özellikle 11 Beyit’teki “kuyuya
sarkıtan kadın saçından kavrayıp kızkardeşimi.” dizesi bu travmatik kırılmanın
yansımasıdır.
Cemal Süreya’nın şiirlerinde çocukluk teması da diğer parasız yatılı II. Yeni
şairlerindeki gibi iki belirgin kanal üzerinden ilerler. Daha çok yazarın çocukluk
izlenimlerini içeren şiirlerde trajik ve ideolojik etkiler sezilir. Bu etkilerin tema olarak
görüldüğü başlıca şiirler, “Sizin Hiç Babanız Öldü mü?, Önce Öp Sonra Doğur Beni,
Burkulmuş Altın Hâli Güneşin, İlkokulu Bitirdiği, Afyon Garındaki ve 11 Beyit şiirlerinde
görülür. Sizin Hiç Babanız Öldü mü? şiirindeki,
“Sizin hiç babanız öldü mü?
Benim bir kere öldü, kör oldum.
Yıkadılar, aldılar, götürdüler.
Babamdan ummazdım bunu kör oldum.”
(Sevda Sözleri, Sizin Hiç Babanız Öldü Mü?:26)
Önce Öp Sonra Doğur Beni şiirindeki,
Annem çok küçükken öldü

I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU 13-14-15 EKİM 2016

ELAZIĞ
 beni öp, sonra doğur beni.
Dizeleri çocuklukta ebeveynlere dair yaşanan travmatik örselenmeleri gösterir.
Süreya’nın bu örselenmeyi çocuklar için bir şeyler yapma istencine dönüştürme çabası
“Dikkat Okul Var.” Şiirinin son kısmında resmi şiir kanonuna örtülü bir eleştiri getirdiği
dizeleri üzerinden de okunabilir:
“Şanssızım diyemem ben kendi payıma
Oluyor böyle şeyler ara sıra
Sözgelimi okul kitaplarına girmez şiirim
Bütün çocuklar anlar da”
(Sevda Sözleri, Dikkat Okul Var:139)

Burkulmuş Altın Hâli Güneşin şiirinde,

Sen bir çocuksun, annen sinirden bir de sevinçten doğurdu seni
Yırtılan ipek sesiyle
Dizeleriyle bu trajik etkiye Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi’de rastlayacağımız bir teknik
eklemlenir. II. Yeni şiirinin ayırt edici bir özelliği olarak anabileceğimiz alışılmamış
bağdaştırmalar ve duyu aktarımlarının çocuklar için yazılan kitaplarda da yoğunlukla
kullanılıyor olması içerik ve teknik arasında anlamlı bir bağ kurulabileceği düşüncesini
sağlamlaştırır. Ayrıca söz konusu Cemal Süreya olunca alışılmamış bağdaştırmaların
veya Kuş, çiçek, renkler, mevsimler gibi çocuklara yönelik kitaplarda geniş yer kaplayan 231
imgelerin erotik ve trajik imgeler-temalarla birlikte kullanımı iki farklı yazın türü
üzerinde kurulacak bir bağlantıyı zorlaştırır. Bu açıdan öncelikle Aritmetik İyi Kuşlar
Pekiyi’deki yazma stratejileri, tema ve söyleyiş özelliklerinin diğer şiirlerden yalıtılmış
bir şekilde okunup daha sonra Sevda Sözleri ile bağlantısı üzerine düşünülmesi daha
anlamlı sonuçlar elde edilmesine zemin hazırlayacaktır.
4.2.Konu
Eserimiz çocuklara her şeyden bahsedilebileceği anlayışından yola çıkan Cemal
Süreya’nın görüşlerini belirttiği 2 bölümden ve Çocukça dergisinde yazdığı 12 küçük
serüvenden oluşmaktadır. Eserde yer alan serüvenler konuları itibariyle hitap ettiği
öğrenci grubuna uygundur. Kimi zaman eğiticiliği kimi zaman bilgilendirici olması kimi
zaman ise eğlendirici ve tavsiye edici olması gibi özellikleriyle çocuklara her şeyden
bahseden bir eser olma niteliğini taşımaktadır.
4.3.Mesajlar
Eserimiz içinde barındırdığı mesajlar aracılığıyla çocuklar için önemli bir çocuk
edebiyatı ürünü olma özelliği göstermektedir. Bilgi verme, çocukları güzele yönlendirme
ve kendilerini geliştirmelerini sağlama gibi açılardan oldukça başarılı bir yol
izlemektedir. Meslekleri tanıtması, yazar ve şairleri tanıtıp eserlerinden bahsetmesi,
çocukların seviyesine uygun 6 eseri tanıtması ve onları okumaya yönlendirmesi,
illerimizin bazılarını tanıtması, insanları sevmenin gerekliliği ve insanları mutlu etmenin
yollarından bahsetmesi gibi mesajlarıyla oldukça olumlu ve çocuklar için yararlı
hikâyeleri bünyesinde barındırmaktadır.

I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU 13-14-15 EKİM 2016

ELAZIĞ
 4.4.Eğiticilik
Eserimiz eğiticilik yönünden de çocuklar için yararlı bilgiler barındırmaktadır.
Çocukların kendilerini geliştirmelerine yardımcı olabilecek bazı bilgilerin eserde yer
alması, çocukların kitap aracılığıyla eğitilmesine katkı sağlamaktadır. İllerin, şairlerin,
mesleklerin tanıtılması, sevginin gerekliliği gibi konuları içinde barındıran küçük
serüvenleri ile çocukların bu konularda bilgi sahibi olmaları sağlanmaktadır.
4.5.Dil ve Üslup
Çocuğa görelik ilkesinin en önemli unsurlarından biri de eserlerde kullanılan dil ve
üsluptur. Anlatımı ve kullandığı kelimeleri, cümleleri ile öğrencinin seviyesine inemeyen
bir eserden çocuğun zevk alması ve o eseri okuması beklenemez. Tüm okur gruplarında
olduğu gibi çocuklar da anlayabildikleri, zevk aldıkları eserleri okumayı tercih ederler.
Bu nedenle çocuk edebiyatı ürünlerinin dili, kelimeleri, cümleleri, paragrafları ve
kullandığı sanatsal ifadeleriyle çocukların seviyesinde olması gerekir.
Eserimiz incelendiğinde yukarıda sayılan tüm nitelikler açısından hitap ettiği yaş
seviyesine uygundur. Kullanılan kelimeler, cümlelerin ve paragrafların uzunluğu
açısından çocukların kolayca okuyup anlayabilecekleri bir yapıdadır.

Sonuç

Çocuk edebiyatı ürünlerinin en önemli hususlarından biri eserlerin çocuğa görelik

ilkesini esas alarak oluşturulmasıdır. Çocukların dünyasına inmeyen, seviyelerini göz
önünde bulundurmadan oluşturulan eserlerin çocuklar için faydalı bir kaynak olması 232
beklenemez.
Millî Eğitim Bakanlığı tarafından tavsiye eserler listesine eklenen ve yazarın
notlarının yer aldığı 2 bölüm ve 12 kısa serüvenden oluşan Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi
isimli eser çocuk edebiyatımızın önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Yazar her ne kadar
çocuklar için ayrı bir edebiyat gerekmez, çocuklara ne söylerseniz anlarlar, onlara her
şeyi söyleyebilirsiniz düşüncesinde olsa da, eser içinde barındırdıklarıyla çocuğa görelik
ilkesine aykırı bir durum oluşturmamaktadır. Hem içeriksel açıdan hem de biçimsel
açıdan çocuklara uygun bir ürün olarak nitelendirilebilecek eserin, Cemal Süreya
tarafından titizlikle oluşturulduğu açıktır.
Cemal Süreya’nın çocuklar için yazdığı metinler öncelikle bir sanatçı duyarlılığının
eseridir. Bu duyarlılık çocuklar için okunabilir, hayal gücünü ve yaratıcılığı tetikleyen
özellikler taşır. “Cemal Süreya’nın çocuklar için yazı yazarken nelere dikkat edilmesi
gerektiği konusundaki görüşleri, içten olmak, bilgiçlik taslamadan her türlü bilgi ve öğüt
verebilmek, küçük şeylerden bahsetmek, çocukların her şeyi anladığını/anlayabileceğini
kabul etmek, onların hayal güçlerine seslenmek, onlarda okuma zevki ve tadı yaratmaya
çalışmak ilkeleri ile özetlenebilir. Cemal Süreya’nın söz konusu yazıları, aynı zamanda
çocuklar için kaleme alınan eserlerin hangi nitelikleri taşıması gerektiğini de
vurguladığından çocuk edebiyatı ile uğraşan yazarlar ve eğitimciler için de yol gösterici
olmalıdır.” ( Aktaş & Şentürk, 2014: 160)
Millî Eğitim Bakanlığının 100 Temel Eser listesi içerisinde yer alan Aritmetik İyi
Kuşlar Pekiyi tüm bu yönleriyle özellikle çocuklarda sanat bilgisi ve okuma alışkanlığı
oluşturma potansiyeli yönüyle dikkate alınması gereken bir kitaptır.

I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU 13-14-15 EKİM 2016

ELAZIĞ
 Kaynakça
Aktaş, E. & Şentürk, L. (2014). Cemal Süreya ve Çocuk Edebiyatı, Route Educational
and Social Science Journal,Volume 1(2), July 2014, ss 152-161

Alper, Y. (2008). Psikodinamik açıdan Cemal Süreya ve şiiri. İstanbul: Özgür Yayınları.

Kıbrıs, İ. (2010). Çocuk Edebiyatı, (4. Baskı), Ankara: Kök Yayıncılık

Nas, R. (2002) Örneklerle çocuk edebiyatı, Bursa, Ezgi kitabevi
Oğuzkan, A. F. (2010). Çocuk edebiyatı. (9. Baskı), Ankara: Anı Yayınları.
Sever, Sedat (2007). Çocuk ve Edebiyat, 3.Baskı, Kök Yayıncılık, Ankara.
Süreya C. (2013) Sevda sözleri, 48. (Baskı) İstanbul, YKY

Süreya C. (2016) Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi, Haz. Necati Güngör, Resimleyen Mustafa
Delioğlu, (33. Baskı) İstanbul, YKY

Şirin, M.R. (2007) Çocuk edebiyatı ders notları. 30.09.2016 tarihinde

http://www.cocukvakfi.org.tr/Rapor/CocukEdebiyatiDersNotlari.pdf adresinden
edinilmiştir.
Yaşar H. (2013). Sezai Karakoç’un şiir poetikasında çocuk halleri, Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or
Turkic, Volume 8/1 Winter 2013

Yılar, Ö. Celepoğlu, A. (2013). “Çocuk yayınlarında bulunması gereken temel unsurlar” 233
Eğitim Fakülteleri İçin Çocuk Edebiyatı, (ed: Yılar, Ö ve turan, L.), (4. Baskı),
Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU 13-14-15 EKİM 2016

ELAZIĞ