Ekonomia dobrobytu

Wstęp

Dobrobyt jest pojęciem niezwykle złożonym. Jego natura jest zgłębiana od

wieków zarówno przez ekonomistów, jak i filozofów. Pomiar dobrobytu w
ujęciu ekonomicznym nie może polegać jedynie na mierzeniu rozwoju go-
spodarczego państwa, bowiem gwarancja wysokiej jakości życia obywateli nie
opiera się tylko i wyłącznie na pomnażaniu majątku.

Ekonomia dobrobytu stanowi gałąź ekonomii skupiającą się na zagadnieniach

normatywnych, w tym przede wszystkim na sposobie organizacji gospodarki.
To teoretyczny nurt głoszący, iż w gospodarce rynkowej konieczna jest
ingerencja państwa kształtująca w taki sposób stosunki podziału, aby każda
jednostka mogła osiągnąć odpowiedni udział w dobrobycie. Należy podkreślić,
iż do połowy XX wieku jakość życia była traktowana jako kategoria
socjologiczna i psychologiczna, jednak rozwój gospodarczy krajów po II wojnie
światowej doprowadził do traktowania pojęcia dobrobytu w kategoriach
ekonomicznych.

welfare vs well-being

Znane przysłowie głosi, iż pieniądze szczęścia nie dają... Idąc dalej,
napotykamy kolejną, powszechnie akceptowaną konstatację, iż bogactwo to nie
to samo, co dobrobyt. To z kolei rodzi problemy z pomiarem.

 Dobrobyt (Welfare) – koncepcja dobrobytu ekonomicznego –

oparta na teorii użyteczności dochodu (zdolności dóbr do zaspakajania
potrzeb).
 Dobrobyt ogólny (Well-being )– jakość życia wraz z wyraźnie
zaakcentowanymi elementami psychologicznymi jednostki jak
satysfakcja, zadowolenie i szczęście. Termin ten rozumie się najszerzej,
jako ogólny poziom zadowolenia jednostki, jaki otrzymuje ona w
wyniku spożycia dóbr i usług nabywanych na rynku, konsumpcji dóbr
publicznych, funkcjonowania w społeczeństwie

Czynniki wpływające na dobrobyt społeczny

1. Realny dochód – wpływ na potencjalną konsumpcję

2. Perspektywy zatrudnienia – bezrobocie znaczne koszty
3. Satysfakcja z pracy – satysfakcja z pracy równie ważna jak dochód
i wynagrodzenie
 4. Edukacja – możliwości studiowania przez całe życie, wpływania
na dobrobyt
5. Średnia długość życia i jakość życia – dostęp do opieki zdrowotnej,
to także zdrowy styl życia, np. poziom otyłości/wskaźniki palenia
6. Poziomy szczęścia – normatywne sądy o tym, czy ludzie są
szczęśliwi.
7. Środowisko – wzrost gospodarczy może powodować zwiększone
zanieczyszczenie, które szkodzi zdrowiu i standardowi życia.
8. Czas wolny – wysokie zarobki z powodu pracy przez bardzo długie
godziny zmniejszają dobrobyt ekonomiczny. Czas wolny ma
wartość ekonomiczną.

Pigou

W obrębie tego nurtu szczególnie należy podkreślić poglądy Arthura Pigou,

które przedstawił w dziełach: Wealth and Welfare i w The Economics of
Welfare. W swojej teorii dowodził on, że społeczeństwo jest tym bliższe
optimum dobrobytu, gdy dochód narodowy jest większy, ustabilizowany i
równo podzielony, a podział musi być związany przede wszystkim z odpo-
wiednią polityką podatkową państwa. Stworzył podstawy analizy neoklasycznej
w zakresie uzasadnienia interwencji państwa ze względu na zjawisko tzw. efek-
tów zewnętrznych i wykazał, że odpowiednio wzmacnianie lub osłabianie pro-
duktywności wybranych czynników przyczynia się do wzrostu dobrobytu w
skali społecznej. Pigou rozwinął także problem rozróżnienia między
użytecznością społeczną a użytecznością indywidualną. W swojej definicji
całkowitego dobrobytu, jako sumy użyteczności całego społeczeństwa, Pigou
korzysta z utylitarnego poglądu, iż zmiana użyteczności dla danej osoby może
zostać porównana za pomocą zmian w jego koszyku dóbr, co umożliwiło mu
analizę porównań interpersonalnych. Dobrobyt społeczny był dla niego sumą
potrzeb poszczególnych jednostek

Krytyka

Założenia określone przez Pigou okazały się zbyt wąskie do określenia ram
dobrobytu społecznego. Pigou definiuje opiekę społeczną jako agregat
użyteczności uzyskiwanych przez jednostki w społeczeństwie.
Ponieważ pojęcie użyteczności jest subiektywne, nie można go dodać, a zatem
definicja dobrobytu społecznego jest nierealistyczna. Ponieważ
wartość pieniądza wciąż się zmienia, używanie pieniędzy jako narzędzia do
pomiaru dobrobytu gospodarczego może być niedokładne.

Kolejne pokolenia ekonomistów stworzyły nową ekonomię dobrobytu, która

odrzuciła mierzalną koncepcję użyteczności na rzecz koncepcji użyteczności
porządkowej oraz wprowadziła pojęcie społecznej funkcji dobrobytu.
Normatywny charakter ekonomii dobrobytu sprowadza się do oceny
efektywności alokacji zasobów oraz sprawiedliwości podziału dóbr pomiędzy
poszczególne podmioty gospodarcze.

„NOWA EKONOMIA DOBROBYTU”

Jako pierwszy, Vilferdo Pareto (1884–1923) – współtwórca tzw. lozańskiej

szkoły w ekonomii – sformułował nową koncepcję państwa dobrobytu i
wskazał warunki optymalnej alokacji zasobów, maksymalizujących dobrobyt
ogółu uczestników gospodarowania.

W świetle jego poglądów w gospodarce występuje taka alokacja zasobów, w

wyniku której nie jest możliwe polepszenie sytuacji jakiegokolwiek uczestnika
gospodarowania, bez jednoczesnego pogorszenia sytuacji przynajmniej jednego
z uczestników tego procesu (zasada optymalności Pareta). Efektywna alokacja
zasobów ma ścisły związek z zagwarantowaniem przez państwo
konkurencyjnych rynków. „Paretowska teoria dobrobytu” opierała się na
ocenach dobrobytu formułowanych przez jednostkę, której opinie w tej kwestii
są najbardziej wiarygodne. Każda jednostka ma bowiem właściwe sobie
‘poczucie dobrobytu’ i nie ma tutaj mowy o sumowaniu użyteczności, stąd
interpersonalne porównania i pomiar użyteczności możliwy jest tylko na skali
porządkowej.

Reprezentacja optimum pareto

Załóżmy, że mamy dwie osoby (f1 i f2), wśród których możemy rozdzielić
serię towarów. Punkt 1 (P1) oznacza, że F1 ma rozkład większy niż F2, ale
wszystkie są rozłożone. W punkcie 2 (P2) są również rozdzielone wszystkie,
ale przyznawane są bardziej f2 niż f1.

W ekonomii szkoda, strata lub szkoda wyrządzana w tych przypadkach innym

osobom nazywana jest kosztem efektywności, tak się dzieje, gdy przechodzisz
od punktu 1 (P1) do punktu 2 (P2) lub odwrotnie.

Podczas gdy f2 poprawia się, f1 pogarsza. Oba są optymalne w sensie

Pareto, ponieważ za każdym razem, gdy spróbujesz ulepszyć jeden, drugi
pogorszysz.
Optymalny przykład Pareto

Jeśli weźmiemy przykład rynku, na którym 20 ciężarówek jest rozdzielonych

między 2 firmy, możemy znaleźć do 20 różnych zadań, które według tej teorii
można uznać za optymalne.

Chociaż najsprawiedliwiej byłoby rozdzielić pojazdy równo (10 i 10), w

każdym rodzaju dystrybucji, który zostanie dokonany, warunek Pareto zostanie
spełniony, ponieważ za każdym razem, gdy jedna firma poprawi swoje
wyposażenie, będzie to miało negatywny wpływ na drugą.

Aby jeden wygrał, w zasadzie zawsze musi być inny, który przegrywa.

Mimo to jest wydajny, ponieważ wszystkie 20 i tak jest dystrybuowane, nawet

jeśli nie jest to sprawiedliwe społecznie. Na przykład nie byłoby wydajne
rozdzielenie w sumie 19 (podając na przykład 10 i 9). A łącznie 21 nie jest
możliwe, ponieważ nie ma wystarczających zasobów.

Wszystko poniżej tych punktów nie jest optymalne, ponieważ nie wszystkie
zasoby są efektywnie dystrybuowane. Powyższe punkty (takie jak p3) to punkty
nieosiągalne przy dostępnych zasobach.

Sen

Oryginalną koncepcję w ekonomii dobrobytu opracował A.K. Sen, który

stworzył własną koncepcję capability approach. Wychodząc od pojęcia równo-
ści stwierdził, że „różnimy się pod względem wieku, płci, kondycji fizycznej i
psychicznej, odporności organizmu, zdolności intelektualnych, otoczenia spo-
łecznego i pod wieloma innymi względami”, wskazując na jednostkowe różnice
dochodowe, majątkowe, statusu społecznego itp. jako nieuniknione. Niemniej
jednak nierówności mają zapewnić ‘względny dobrobyt’ jak największej liczbie
jednostek w społeczeństwie.

Sen rozszerzył pojęcie dobrobytu, twierdząc, iż dobrobyt człowieka nie jest
jedyną, a bywa, że i nie główną funkcją jego docho- du: „dobrobyt danej osoby
można rozumieć jako jej jakość życia (...), życie to zbiór ‘funkcjonowań’, które
mogą być bardzo różnorodne, począwszy od tak elementarnych jak należyte
odżywianie się, cieszenie się dobrym zdrowiem (...), po osiągnięcia bardziej
złożone – bycie szczęśliwym, poczucie godności, uczestnictwo w życiu
społecznym”

Podsumowanie
  w pierwszych doktrynach ekonomicznych dobrobyt ekonomiczny
utożsamiany był wyłącznie z użytecznością dochodów, przyjmowano
kardynalny pomiar użyteczności. Pomiar dobrobytu miał zatem charakter
‘czysto’ ilościowy, na skali ilorazowej, zatem pozbawiony był elementów
subiektywnych, sądów wartościujących jednostki, a także ograniczał się
tylko do elementów dochodowych;
  ‘teorie dobrobytu’ jako teorie użyteczności ordynarnej w początkach
XX w. odrzuciły poglądy co do sumowania użyteczności, przyjmując
tzw. pomiar użyteczności o charakterze porządkowym (utylitaryzm
porządkowy). Pomiar dobrobytu zmienił zdecydowanie swoją formę,
dopuszczał bowiem porównania interpersonalne i opierał się o oceny i
sądy dobrobytu formułowane przez jednostkę;
  bardziej współcześnie (II połowa XX w.) powstawały teorie odcinające
się od nurtów utylitaryzmu, rozszerzając pojęcie dobrobytu. Zauważono,
że przechodząc od ‘wartościowania’ dochodu jako jedynej determinanty
oceny dobrobytu do aspektów pozadochodowych można dojść do
szerszej oceny dobrobytu ujmującej elementy ogólnej jakości życia.

Choć od kilku dekad PKB poddawane jest krytyce, wciąż pozostaje

najczęściej stosowanym miernikiem kondycji gospodarki i dobrobytu
społecznego. Cieszymy się, gdy rośnie, sprawdzamy, o ile procent spadnie w
związku z kryzysem wywołanym pandemią, porównujemy się za jego pomocą
do innych krajów.

Better Life Index (indeks lepszego życia)

Miernik przygotowany przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

(OECD). Badaniem objętych jest 36 członków OECD oraz Rosja i Brazylia. BLI
tworzy jedenaście kluczowych sfer, które składają się na udane życie, są to m.in.
poczucie bezpieczeństwa, wykształcenie, warunki mieszkaniowe, jakość środowiska,
zatrudnienie, dochody, służba zdrowia, zaan- gażowanie społeczne, równowaga
między pracą a czasem wolnym, subiektywne zadowolenie z życia.

Social Progress Index (indeks postępu społecznego)

Wskaźnik ten ocenia kraje pod względem 12 kategorii: odżywianie i podstawowa

opieka zdrowotna, powietrze, woda i stan sanitarny, poziom schronienia i
bezpieczeństwo osobistego, dostęp do podstawowej wiedzy, dostęp do informacji i
komunikacji, zdrowie i dobre samopoczucie, trwałość ekosystemu, prawa osobiste,
dostęp do szkolnictwa wyższego, stan wolności osobistej i możliwość wyboru,
poziom równości i integracji, pogrupowanych w trzy kategorie: potrzeby
podstawowe, źródła satysfakcji oraz szanse.

Happy Planet Index (Wskaźnik szczęśliwej planety)

 Wskaźnik szczęśliwej planety jest miarą zrównoważonego dobrobytu, klasyfikując
kraje według tego, jak skutecznie zapewniają długie, szczęśliwe życie przy użyciu
ograniczonych zasobów środowiskowych.
W przeciwieństwie do innych popularnych wskaźników, takich jak PKB, bierze pod
uwagę również wpływ na środowisko, tzw. ślad ekologiczny, oraz zrównoważony
rozwój, wychodząc z założenia, że celem aktywności ekonomicznej jest nie tyle
bogacenie się, co zapewnienie zdrowia i szczęścia. Wskaźnik oblicza się
mnożąc poczucie dobrostanu przez oczekiwaną długość życia i dzieląc wynik
przez ślad ekologiczny.
Gross National Happiness (Szczęście Narodowe Brutto)
W 1972 r. król Bhutanu, Jigme Singye Wangchuck, przedstawił swoją koncepcję
pomiaru narodowego szczęścia. Zaproponowany przez władcę miernik opierał się na
czterech filarach mierzonych za pomocą dziewięciu parametrów. Zakładał, że każda
jednostka dąży do szczęścia w życiu, a więc stopień realizacji tego dążenia powinien
być miarą rozwoju państwa. Władca Bhutanu uznał, że szczęście jego obywateli
zależy od następujących czynników: sprawiedliwego i trwałego rozwoju społeczno-
gospodarczego,ochrony i promowania kultury, ochrony środowiska naturalnego oraz
dobrych rządów.
Satisfaction with Life Index (Wskaźnik zadowolenia z życia)
To makroekonomiczna miara opracowana przez psychologa Adriana G. White’a z
Uniwersytetu w Leicester. Pomiar następuje w sposób bezpośredni, za pomocą ankiet
poziomu satysfakcji respondentów z życia. Podczas opracowywania wyników
okazało się, że poziom odczuwanego szczęścia jest mocno skorelowany ze stanem
zdrowia, zamożnością i dostępem do podstawowego wykształcenia. To czynniki,
które według naukowców miały największy wpływ na odczuwany poziom
zadowolenia.

Prostym przykładem ekonomii dobrobytu będzie sytuacja, w której kraj myśli

lepiej dla swoich obywateli i społeczeństwa. Na przykład rząd może
zdecydować o wydaniu swoich dochodów na poprawę społeczeństwa poprzez
budowę szpitali, parków, domów kultury, otwierających nowe rynki i
programów świadczeń socjalnych dla bezrobotnych, ulg podatkowych na
dzieci i planów państwowych dla obywateli w podeszłym wieku, zamiast
wydawać te same fundusze na projekty niezwiązane z opieką społeczną.

Francja jest jednym z wiodących krajów zaangażowanych w opiekę społeczną.

Obecnie każdy kraj zapewnia i nadal tkwi w ożywianiu swojej gospodarki
dotkniętej kryzysem COVID19, ale Francja zawsze była zaangażowana w
dobrobyt ludzi. W 2019 r., w czasach przed pandemią, Francja znalazła się na
szczycie listy wydatków socjalnych kalibrujących jej gospodarkę. Kraj wydał
ponad 30% swojego produktu krajowego brutto na plany i opiekę społeczną,
takie jak plan emerytalny, opieka zdrowotna i zasiłki dla bezrobotnych. Stany
Zjednoczone zajęły drugie miejsce na liście.