ISSN 2082‑0666

nr 12(265) • 12 listopada 2019 zagadnienia społeczno‑gospodarcze

Produkt krajowy brutto jest miernikiem wielkości gospodarki, opisuje łączną wartość wytworzonych dóbr
i usług. W debacie publicznej niekiedy traktuje się go jako informację nie tylko o rozmiarze produkcji, ale
również o dobrobycie społeczeństwa. Jednak ze względu na swe założenia i sposób konstrukcji PKB nie
może pełnić tej funkcji. Dlatego, by mierzyć dobrostan i poziom życia obywateli, stosuje się inne wskaźniki.

Łukasz Żołądek

Nie tylko PKB.

Alternatywne wskaźniki rozwoju

WSTĘP CZYM JEST WSKAŹNIK PKB?1

Produkt krajowy brutto (PKB) to jedno z podstawowych pojęć języka
współczesnej ekonomii. Jest ono powszechnie stosowane przez poli-
tyków, badaczy i media; należy do kategorii ekonomicznych, z który-
mi opinia publiczna jest najlepiej zaznajomiona. Ten wskaźnik bierze
się pod uwagę przy kształtowaniu polityki gospodarczej, stosuje się
do oceny sytuacji gospodarczej państw oraz porównywania ich po-
zycji międzynarodowej i kondycji krajowych gospodarek. W debacie
publicznej PKB przedstawia się niekiedy jako uniwersalny wskaźnik
mierzący nie tylko aktywność gospodarczą, ale i dobrostan społe-
czeństwa. Z tej perspektywy wzrost PKB jest zjawiskiem korzystnym,
prowadzącym w rezultacie do poprawy sytuacji wszystkich obywateli,
zgodnie z publicystyczną maksymą o „przypływie unoszącym wszyst-
kie łodzie”. Jednak wzrost PKB wcale nie musi świadczyć o poprawie
sytuacji życiowej obywateli – wskaźnik nie pokazuje bowiem tego,
jak „owoce wzrostu” rozkładają się między poszczególnymi grupami
społecznymi, nie uwzględnia zasobów zużytych przy okazji prowa-
dzenia działalności gospodarczej ani tego, czy wytworzone dobra są
społecznie pożądane. Dlatego też międzynarodowe instytucje i na-
ukowcy proponują inne metody pomiaru i tworzą wskaźniki, które
są skonstruowane w taki sposób, by w ocenie kondycji gospodarek
i społeczeństw uwzględniać szerszy katalog czynników i mierzyć nie
tylko rozwój utożsamiany ze wzrostem gospodarczym, ale również
rozwój rozumiany jako poprawa poziomu życia obywateli.
GENEZA
W historii myśli ekonomicznej i praktyce politycznej formułowano
rozmaite propozycje pomiaru wielkości gospodarki. William Petty
w 1665 r. oszacował dochody, wydatki i inne zasoby Anglii i Walii, by
ocenić zdolność państwa do nakładania podatków i prowadzenia
wojny. François Quesnay w wydanej w 1758 r. Tablicy ekonomicznej
przedstawił cykl obiegu dóbr w społeczeństwie. W 1781 r. minister
finansów Jacques Necker przedstawił Ludwikowi XVI tzw. rozliczenie
dla króla, zawierające opis sytuacji gospodarczej i ocenę zdolności
zaciągania pożyczek.
Współcześnie rozumiane rachunki narodowe mają swój początek
w okresie międzywojennym. W 1929 r. rozpoczął się Wielki Kryzys.
Rząd amerykański, by uzyskać miarodajne informacje o przebie-
gu recesji i bieżącej sytuacji gospodarczej, zlecił Krajowemu Biuru
Badań Ekonomicznych (National Bureau of Economic Research)
stworzenie systemu rachunków narodowych. Odpowiedzialny za to
zadanie Simon Kuznets (późniejszy laureat ekonomicznego Nobla)
opublikował w 1934 r. pierwsze sprawozdanie, w którym posłużył się
1
Geneza, konstrukcja i krytyka wskaźnika PKB zostały opracowane przede
wszystkim na podstawie: D. Coyle, PKB. Krótka, lecz emocjonująca historia,
PWN, Warszawa 2018.
stworzonym przez siebie wskaźnikiem i oszacował, że między rokiem
1929 a 1932 dochód narodowy Stanów Zjednoczonych zmniejszył się
o połowę. Pełną koncepcję pomiaru wielkości gospodarki Kuznets
przedstawił w 1937 r. w sprawozdaniu Dochód narodowy 1929–1935
(National Income, 1929–1935). Ta data wyznacza początek idei jed-
nego wskaźnika ujmującego zbiorczo wielkość krajowej gospodarki,
czyli PKB. Jednak stosowany obecnie model pomiaru różni się od
pierwotnych zamierzeń Kuznetsa, który chciał, by wskaźnik – oprócz
wielkości produkcji – opisywał dobrobyt populacji. Proponował, by
obliczając dochód narodowy, odejmować: z łącznej sumy elementy
przedstawiające szkodę, a nie korzyść z perspektywy filozofii spo-
łecznej bardziej oświeconej niż ta, która kieruje społeczeństwem
zachłannym. Za takie uznawał spekulacje finansowe, ale i wydatki
na zbrojenia, ponieważ pochłaniały nakłady, które mogły trafić do
innych gałęzi gospodarki i przyczynić się do poprawy stopy życiowej
obywateli. Prezydent Roosevelt zażądał jednak, by wydatki na cele
wojskowe i pozostałe wydatki rządowe również uwzględniać w po-
miarze, co wywołało spór między instytucjami państwowymi, osta-
tecznie przegrany przez twórcę wskaźnika.
W innych państwach także prowadzono prace nad mierzeniem
możliwości produkcyjnych gospodarki. Liderami, oprócz Stanów
Zjednoczonych, były Wielka Brytania, Niemcy, Holandia i Związek
Radziecki. Przyczyny okazały się podobne: konieczność prowa-
dzenia polityki gospodarczej stanowiącej odpowiedź na recesję,
konieczność mobilizacji potencjału gospodarczego na potrzeby
wojny i powojennej odbudowy, a w przypadku ostatniego z tych
państw – intensywna industrializacja i centralne planowanie. Po II
wojnie światowej PKB upowszechnił się jako sposób pomiaru osią-
gnięć gospodarczych państw – decyzja o przyjęciu tego miernika jako
standardowego narzędzia statystycznego zapadła podczas konferen-
cji w Bretton Woods w 1944 r., na której ustalono powojenne zasady
międzynarodowego systemu walutowego.
POJĘCIE I POMIAR
W prawdziwym świecie nie istnieje byt zwany PKB, czekający tylko na
to, by zmierzyli go ekonomiści2. Dochód narodowy jest abstrakcyjną
koncepcją, która wymaga przełożenia na teorię naukową i odwoła-
nia się do zestawu wybranych faktów i danych. Pomiar PKB staje się
coraz bardziej skomplikowany ze względu na rosnącą złożoność sys-
temu gospodarczego i tworzenie nowych, zaawansowanych metod
statystycznych. Pierwsze wytyczne ONZ w sprawie systemu rachun-
ków narodowych (System of National Accounts), czyli reguł staty-
stycznych stosowanych do pomiaru aktywności gospodarczej, po-
chodzą z 1958 r. i liczą 50 stron, zaś wytyczne z 2008 r. liczą 722 strony.
Zakres i szczegółowość problematyki sprawiają, że nawet specjaliści
posługujący się na co dzień kategorią PKB zwykle nie są w stanie do-
kładnie zapoznać się z tym, co i jak się mierzy. Nie oznacza to braku
wiarygodności ekspertów czy wskaźnika, powinno natomiast uwraż-
liwiać na społeczny kontekst jego konstruowania i wynikające z tego
ograniczenia.
Produkt krajowy brutto to miernik wielkości gospodarki. Opisu-
je łączną wartość dóbr i usług wytworzonych w danym państwie
w określonej jednostce czasu (zwykle jeden rok). PKB obejmuje
wszystkie dobra i usługi wytworzone na terytorium danego państwa,
niezależnie od pochodzenia kapitału, który je wytworzył3. Odbywa
się to według klasycznej formuły:
PKB = K + I + R + (E − M),
2
Ibidem, s. 23.
3
Obok PKB funkcjonuje też produkt narodowy brutto (PNB) – wskaźnik, któ-
ry opisuje wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez obywateli
danego państwa.
2
gdzie K oznacza konsumpcję gospodarstw domowych, I oznacza
inwestycje przedsiębiorstw, R oznacza wydatki rządowe (na dobra
i usługi, bez emerytur i innych świadczeń), zaś E − M oznacza eksport
minus import.
Wartość PKB można obliczać według trzech metod, w zależności
od tego, czy sumowaniu podlega produkcja, wydatki czy przycho-
dy. W uproszczeniu – metoda produkcyjna polega na zsumowaniu
wartości wytworzonych dóbr i usług pomniejszonej o poniesione
nakłady, metoda wydatkowa polega na zsumowaniu całości wydat-
ków na konsumpcję i inwestycje, wydatków rządowych oraz bilansu
wymiany handlowej, zaś metoda dochodowa polega na zsumowaniu
dochodów z pracy, dochodów z kapitału i dochodów państwa po-
mniejszonych o amortyzację4.
Produkt krajowy brutto można przedstawiać jako wartość nomi-
nalną lub realną. Nominalny PKB wyraża wartość wytworzonych dóbr
i usług w cenach bieżących, natomiast realny PKB wyraża ją w cenach
stałych z roku bazowego. Wartość realna jest bardziej miarodajnym
wyznacznikiem aktywności gospodarczej – jeśli wzrost PKB wynika
ze wzrostu cen, to realny PKB pozostaje na stałym poziomie, pod-
czas gdy nominalny PKB rośnie. PKB można przedstawiać jako łączną
wartość dla całej gospodarki krajowej lub per capita, w przeliczeniu
na jednego mieszkańca.
KRYTYKA
Choć nie podważa się wskaźnika PKB jako narzędzia pomiaru aktyw-
ności gospodarczej, to wskazuje się, że sposób, w jaki ten wskaźnik
jest skonstruowany – co mierzy i czego nie mierzy – oddziałuje na
poczynania rządów, obywateli i innych podmiotów, wpływając tak-
że na dziedziny pozaprodukcyjne. To, co mierzymy, wpływa na to, co
robimy5 – jeśli mierzy się produkcję, to kryterium rozstrzygającym
o sukcesie państwa i społeczeństwa będzie wzrost produkcji, a nie
poziom edukacji, stan zdrowia czy stan środowiska naturalnego.
Produkt krajowy brutto obejmuje w wielu wypadkach produkcję,
która z punktu widzenia wspólnoty świadczy o niekorzystnych pro-
cesach. Chodzi o tzw. antydobra, czyli zjawiska, które zwiększają PKB,
choć pogarszają dobrostan i są społecznie niepożąda­ne. Przykładem
może być wzrost prywatnych nakładów na bezpieczeństwo (firmy
ochroniarskie, systemy alarmowe, broń itp.), który podwyższa PKB,
jednak dobitnie świadczy o obawach przed przestępczością i niskim
komforcie życia. Inny przykład to korki drogowe, któ­re zwięk­sza­ją
popyt na paliwo, lecz powodują zanieczyszczenie środowiska, hałas,
wydłużają czas przejazdów. PKB nie obejmuje natomiast wielu zja-
wisk korzystnych (zdrowotne i środowiskowe korzyści zapewniane
przez rosnący las nie znajdują odzwierciedlenia we wskaźniku, do-
piero produkcja drewna podwyższa PKB), nie uwzględnia wartości
wytwarzanej bezpłatnie w gospodarstwach domowych i w czasie
wolnym, pomija nierówności dochodowe, majątkowe i konsump-
cyjne (wzrost gospodarczy może przynosić korzyści jedynie wąskiej
grupie), nie informuje o źródłach ani stabilności wzrostu (PKB nie-
których państw opiera się w znacznym stopniu na jednym sektorze,
np. wydobyciu ropy czy diamentów; bańki spekulacyjne podwyższają
PKB, lecz są krótkotrwałe).
Najgłośniejszą ostatnio analizę ograniczeń PKB sformułowała
Komisja ds. Pomiaru Wydajności Gospodarczej i Postępu Społecz-
4
W Polsce obowiązuje ustawa z 26 października 2000 r. o sposobie oblicza-
nia wartości rocznego produktu krajowego brutto, Dz.U. nr 114, poz. 1188.
5
J. Stiglitz, Beyond GDP, https://www.project-syndicate.org/commenta-
ry/new-metrics-of-wellbeing-not-just-gdp-by-joseph-e-stiglitz-2018-
12?barrier=accesspaylog. Uwaga redakcji: wszystkie źródła internetowe
podane w przypisach mają datę dostępu 21 października 2019 r.
 Tabela 1. Wybrane wskaźniki rozwoju społeczno-gospodarczego. Rankingi
Wskaźnik rozwoju
Wskaźnik kapitału
Wskaźnik dobrego życia społecznego
ludzkiego
(Better Life Index) (Human Development
(Human Capital Index)
2017 Index)
2018
2017
1. Norwegia 1. Norwegia 1. Singapur
2. Australia 2. Szwajcaria 2. Japonia
3. Islandia 3. Australia 3. Korea Płd.
4. Kanada 4. Irlandia 4. Hongkong
5. Dania 5. Niemcy 5. Finlandia
27. Polska 33. Polska 30. Polska
nego6 powołana przez prezydenta Francji Nicolasa Sarkozy’ego (od
nazwisk głównych ekspertów nazywana Komisją Stiglitza, Sena i Fi-
toussiego; dwaj pierwsi to nobliści). Sprawozdanie Komisji ukazało
się w 2009 r., a propozycja nowego podejścia do mierzenia rozwoju
wzbudziła zainteresowanie podczas trwającego wówczas globalnego
kryzysu finansowego. Komisja nie sugerowała rezygnacji z pomiaru
PKB, lecz zaleciła tworzenie nowych, uzupełniających go wskaźników,
które w większym stopniu kładą nacisk na dochody i konsumpcję
oraz mierzą dobrobyt jednostek. Komisja proponowała rozumieć do-
brobyt szeroko i brać pod uwagę stopę życiową (majątek, dochody),
stan zdrowia, poziom edukacji, możliwość aktywności politycznej
i obywatelskiej, więzi społeczne, stan środowiska naturalnego, bez-
pieczeństwo osobiste (np. skalę przestępczości, wypadków, katastrof
naturalnych) i ekonomiczne (np. bezrobocie, świadczenia społeczne).
Do wniosków Komisji odwoływali się twórcy niektórych spośród
przedstawionych poniżej wskaźników.
NAJPOPULARNIEJSZE WSKAŹNIKI ROZWOJU
Instytucje międzynarodowe, organizacje pozarządowe i naukowcy
poszukują sposobów pomiaru rozwoju pozwalających uwzględnić
czynniki pomijane we wskaźniku PKB. Twórcy nowych wskaźników
stawiają sobie różne cele – niektórzy starają się przekrojowo objąć
sytuację społeczno-gospodarczą, inni mierzą wybrane zagadnienia,
niektórzy kładą nacisk na czynniki społeczne (np. zdrowie), inni – na
kwestie ekologiczne (tzw. zielony PKB, miernik odejmujący od war-
tości PKB koszty zmian klimatycznych, zużycia zasobów naturalnych,
utraty bioróżnorodności). Łączy je natomiast przedmiot zaintere-
sowania – dobrostan. Wybrane alternatywne mierniki, stworzone
głównie przez ważne organizacje międzynarodowe, nie są „lepsze”
niż PKB – również mają ograniczenia i stanowią przedmiot krytyki.
Są natomiast „inne” – zwracają uwagę na odmienne tematy i tym
samym uzupełniają obraz rzeczywistości społeczno-gospodarczej
(tabela 1).
Wskaźnik dobrego życia (Better Life Index)7 to wskaźnik, którym
posługuje się Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Or-
ganisation for Economic Cooperation and Development, OECD). Zo-
6
Report by the Commission on the Measurement of Economic Perfor-
mance and Social Progress, https://ec.europa.eu/eurostat/documents/
118025/118123/Fitoussi+Commission+report. Wydanie w Polsce: J. Stiglitz,
A. Sen, J.P. Fitoussi, Błąd pomiaru. Dlaczego PKB nie wystarcza. Raport
Komisji ds. Pomiaru Wydajności Ekonomicznej i Postępu Społecznego, PTE,
Warszawa 2013.
7
OECD.Stat, Better Life Index, https://stats.oecd.org/index.aspx?DataSetCo-
de=BLI.
3
Światowy wskaźnik
Wskaźnik szczęśliwej Indeks
szczęścia
planety odpowiedzialnego
(World Happiness
(Happy Planet Index) rozwoju
Report)
2016 2019
2018
1. Kostaryka 1. Finlandia 1. Szwajcaria
2. Meksyk 2. Dania 2. Norwegia
3. Kolumbia 3. Norwegia 3. Szwecja
4. Vanuatu 4. Islandia 4. Austria
5. Wietnam 5. Holandia 5. Dania
62. Polska 42. Polska 29. Polska
stał on skonstruowany w 2011 r. w taki sposób, by uwzględnić re-
komendacje Komisji Stiglitza, Sena i Fitoussiego. Jako wyznaczniki
dobrostanu przyjęto jedenaście czynników. Są to: sytuacja mieszka-
niowa (odsetek mieszkań bez podstawowych udogodnień, wydatki
na mieszkanie, liczba osób na mieszkanie); dochód (dochód roz-
porządzalny netto na gospodarstwo domowe, majątek należący do
gospodarstwa domowego); rynek pracy (współczynnik niestabilności
rynku pracy, współczynnik zatrudnienia, długoterminowa stopa bez-
robocia, wysokość dochodu z pracy); więzi społeczne (odsetek osób
deklarujących, że mają do kogo zwrócić się o pomoc w przypadku
poważnych problemów życiowych); edukacja (odsetek osób między
25. a 64. rokiem życia posiadających co najmniej średnie wykształ-
cenie, wyniki studentów w standaryzowanych egzaminach, liczba lat
edukacji szkolnej); środowisko naturalne (czystość powietrza i wód);
aktywność obywatelska (udział obywateli i organizacji obywatel-
skich w procesie tworzenia prawa, frekwencja wyborcza); zdrowie
(przewidywana długość życia, odsetek osób deklarujących dobry
stan zdrowia); zadowolenie z życia (odsetek osób deklarujących sa-
tysfakcję ze swojej sytuacji życiowej); bezpieczeństwo (współczynnik
zabójstw, odsetek osób deklarujących, że nie obawiają się poruszać
samotnie nocą); równowaga między pracą a życiem prywatnym (od-
setek osób pracujących powyżej 50 godzin tygodniowo, liczba godzin
przeznaczona dziennie na odpoczynek).
Wskaźnik rozwoju społecznego (Human Development Index, HDI)8
stworzył w 1990 r. pakistański ekonomista Mahbub ul Haq. Wskaźnik
ten jest wykorzystywany przez ONZ-owską agendę Program Naro-
dów Zjednoczonych ds. Rozwoju (United Nations Development Pro-
gramme). Wskaźnik rozwoju społecznego składa się z trzech wymia-
rów, określanych jako długie i zdrowe życie, wiedza oraz odpowiedni
poziom życia. Poszczególne wymiary są oceniane na podstawie trzech
współczynników cząstkowych, którymi są odpowiednio: współczyn-
nik oczekiwanej długości życia; współczynnik edukacji (oczekiwana
liczba lat edukacji dla dzieci rozpoczynających kształcenie i średnia
liczba lat edukacji szkolnej); współczynnik dochodu narodowego per
capita liczony według parytetu siły nabywczej.
Wskaźnik kapitału ludzkiego (Human Capital Index)9 został stwo-
rzony i jest wykorzystywany przez Bank Światowy. Twórcy wskaźnika
postawili sobie za cel zmierzyć, w którym państwie warunki pozwa-
lają na najpełniejsze wykorzystanie potencjału obywateli. Bierze się
pod uwagę trzy wymiary: przeżywalność, czyli odsetek dzieci, które
8
United Nations Development Programme, Human Development Index (HDI),
http://hdr.undp.org/en/content/human-development-index-hdi.
9
The Human Capital Project. Brief, https://openknowledge.worldbank.org/
handle/10986/30498.
dożywają 5. roku życia; edukacja, na którą składają się oczekiwana
liczba lat edukacji szkolnej oraz wyniki standaryzowanych egzami-
nów; zdrowie, na które składają się przeżywalność dorosłych – odse-
tek osób, które ukończyły 15. rok życia i osiągnęły 60. rok życia, oraz
prawidłowy rozwój dzieci – odsetek dzieci poniżej 5. roku życia, które
doświadczyły zahamowania wzrostu.
Wskaźnik szczęśliwej planety (Happy Planet Index)10 stworzył
w 2006 r. brytyjski think tank Fundacja Nowej Ekonomii (New Eco-
nomics Foundation). W mierniku uwzględnia się trzy elementy: de-
klarowane przez respondentów zadowolenie ze swojej sytuacji ży-
ciowej, oczekiwaną długość życia oraz tzw. ślad ekologiczny. Temu
ostatniemu przypisuje się dużą wagę, co odróżnia go nie tylko od
wskaźnika PKB, ale i większości alternatywnych mierników. Ślad
ekologiczny pozwala szacować poziom zużycia zasobów naturalnych
w stosunku do możliwości ich odtworzenia się, a konstrukcja wskaź-
nika premiuje państwa wykorzystujące zasoby naturalne w małym
stopniu. Należy dodać, że wedle tej propozycji podmiotem „odczu-
wającym” szczęście jest Ziemia, w przeciwieństwie do kolejnego
wskaźnika, który odnosi się do poczucia szczęścia odczuwanego
przez obywateli.
Światowy wskaźnik szczęścia (World Happiness Report) publikuje
corocznie działająca pod egidą ONZ inicjatywa na rzecz zrównoważo-
nego rozwoju (Sustainable Development Solutions Network). Stwo-
rzenie tego wskaźnika jest następstwem rezolucji Zgromadzenia
Ogólnego ONZ „Szczęście: w stronę całościowej definicji rozwoju”11
z 2011 r. Na łączną ocenę składają się deklaracje respondentów py-
tanych o zadowolenie z życia oraz zestaw sześciu zmiennych (realny
PKB per capita, bezpieczeństwo socjalne, oczekiwana długość życia
w zdrowiu, wolność decydowania o sobie, gotowość do udzielania
pomocy, skala korupcji).
Indeks odpowiedzialnego rozwoju12 to wskaźnik stworzony przez
Polski Instytut Ekonomiczny. Składa się z trzech wymiarów: obecny
dobrobyt, zdolność tworzenia dobrobytu w przyszłości oraz dobro-
stan wynikający z czynników pozapłacowych. Są one opisane przez
osiem zmiennych opartych na danych Banku Światowego i Światowej
Organizacji Zdrowia. Na obecny dobrobyt składają się współczynnik
konsumpcji per capita i odwrócony współczynnik Giniego (mier-
nik nierówności dochodowych); na zdolność tworzenia dobrobytu
w przyszłości, a więc politykę innowacyjności składają się wydatki
na badania i rozwój per capita, wydatki na kształcenie doktorantów
per capita i liczba nadanych znaków handlowych; zaś na dobrostan
10
Happy Planet Index, http://happyplanetindex.org.
11
Happiness: towards a holistic approach to development, https://unstats.
un.org/unsd/broaderprogress/pdf/Happiness%20towards%20a%20holi-
stic%20approach%20to%20development%20(A-67-697).pdf.
12
Indeks Odpowiedzialnego Rozwoju. PKB to za mało…, http://pie.net.pl/wp-
-content/uploads/2019/02/PIE-Indeks_Odpowiedzialnego_Rozwoju.pdf.
wynikający z czynników pozapłacowych składają się kwestie zwią-
zane ze zdrowiem, bezpieczeństwem i środowiskiem naturalnym:
oczekiwana długość życia, odwrócony wskaźnik umyślnych zabójstw
i wskaźnik czystości powietrza.
PODSUMOWANIE
Nic nie wskazuje, by PKB mogło w najbliższym czasie stracić status
dominującego wskaźnika gospodarczego. Alternatywne wskaźniki
rozwoju uwzględniają inne czynniki, dzięki czemu pozwalają spojrzeć
na dokonania gospodarcze z perspektywy dobrostanu obywateli
i ocenić rozwój rozumiany jako poprawa poziomu życia, lecz mają
charakter akademicki, analityczny. Jednak tego rodzaju wskaźniki nie
muszą być tylko ciekawostką, a władze publiczne mogą po nie sięgać
i wyznaczać cele inne niż wzrost gospodarczy.
W 2008 r. do konstytucji Bhutanu wprowadzono przepis, zgod-
nie z którym: państwo działa na rzecz stworzenia warunków, które
umożliwiają dążenie do szczęścia krajowego brutto13. Przy określaniu
celów gospodarczych i społecznych władze publiczne są obowiązane
kierować się wskaźnikiem szczęścia krajowego brutto (Gross National
Happiness)14, który składa się z czterech wymiarów (zrównoważony
rozwój społeczno-gospodarczy; ochrona środowiska naturalnego;
ochrona i rozwój kultury; dobre rządzenie). Od 2010 r. brytyjski urząd
statystyczny publikuje informację o krajowym dobrostanie (National
Well-being)15. Nie oblicza się jego zbiorczej wartości, lecz podaje się
odrębną wartość każdej z kilkudziesięciu zmiennych składających się
na dziesięć wymiarów (osobisty dobrostan; więzi społeczne; zdro-
wie; praca i wypoczynek; mieszkanie i sąsiedztwo; majątek i dochód;
edukacja i kapitał społeczny; rządzenie i instytucje; dane makroeko-
nomiczne; środowisko naturalne), mierzonych na podstawie danych
i deklaracji. Natomiast w maju br. rząd Nowej Zelandii zapowiedział
nowe podejście do finansów publicznych i jako cel swej polityki okre-
ślił dobrobyt obywateli. Minister finansów tego kraju stwierdził, że
wysoki PKB: nie przekładał się na poprawę poziomu życia ani szans
życiowych16, dlatego dodatkowe środki przeznaczono na cele spo-
łeczne i wskazano priorytety, w których spełnienie powinny wpisy-
wać się wydatki budżetowe (poprawa zdrowia psychicznego; redukcja
ubóstwa dzieci; poprawa sytuacji ludności maoryskiej; rozwój gospo-
darki cyfrowej; niskoemisyjny i zrównoważony rozwój gospodarczy).
13
The Constitution of the Kingdom of Bhutan, https://www.nationalcouncil.bt/
assets/uploads/files/Constitution%20%20of%20Bhutan%20English.pdf.
14
Gross National Happiness Commission, https://www.gnhc.gov.bt/en.
15
Well-being, https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/
wellbeing.
16
E.A. Roy, New Zealand’s world-first ‘wellbeing’ budget to focus on poverty
and mental health, „The Guardian”, https://www.theguardian.com/world/
2019/may/14/new-zealands-world-first-wellbeing-budget-to-focus-on-
poverty-and-mental-health.

Łukasz Żołądek – specjalista ds. międzynarodowych BAS, doktorant w Instytucie Socjologii UW.

Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu służy eksperckim wsparciem posłom i organom Sejmu.
„INFOS” w zwięzłej formie podejmuje aktualne zagadnienia istotne dla polskiego społeczeństwa i gospodarki.

Poglądy autora wyrażone w artykule nie mogą być utożsamiane ze stanowiskiem Biura Analiz Sejmowych.

Wydawca: Wydawnictwo Sejmowe dla Biura Analiz Sejmowych

ul. Zagórna 3 · 00‑441 Warszawa · tel. 22 694 17 27 · faks 22 694 10 05 · www.bas.sejm.gov.pl
Projekt graficzny: Bogdan Żukowski
Redakcja: Jolanta Adamiec · Szymon Bachrynowski · Natalia Firlej (sekretarz redakcji) · Leszek Graniszewski · Mirosław Gwiazdowicz ·
Daniela Kupis (sekretarz redakcji) · Konrad Kuszel · Justyna Osiecka-Chojnacka · Jarosław Szymanek (redaktor naczelny)
Kontakt: tel. 22 694 17 55 · 22 694 17 34; e‑mail: natalia.firlej@sejm.gov.pl · daniela.kupis@sejm.gov.pl