ĐẤT NƯỚC-NGUYỄN KHOA ĐIỀM

Đề 1: Cảm nhận của anh/chị về hình tượng Đất Nước trong đoạn thơ sau:
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó…”
(Đất Nước - trích trường ca Mặt đường khát vọng - Nguyễn Khoa Điềm, Ngữ văn 12, tập 1, NXB Giáo dục 2016, Tr. 118)
Bài làm:
Nhắc đến Nguyễn Khoa Điềm, người ta không thể không nhắc về tập thơ “Mặt đường khát vọng”. Những
cảm xúc gắn chặt trong mỗi câu chữ, những triết lí sâu sắc đã kéo người đọc lại gần đến những trang thơ.
Trích trong tập thơ đó, “Đất Nước” đã góp sắc tỏa hương, để nổi bật lên thành một trong những bài thơ đặc
sắc nhất, trong đó có đoạn:
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
...
Đất Nước có từ ngày đó…”
Nguyễn Khoa Điềm là một nhà thơ đồng thời cũng là nhà chính trị Việt Nam. Sau khi trở về quê hương
hòa mình vào cuộc chiến đấu dữ dội tại chiến trường Bình Trị Thiên. Tiếp xúc trực tiếp với chiến tranh, tận
mắt chứng kiến tội ác của kẻ thù, cuộc chiến đấu gian khổ của đồng bào ta...những điều đó đã khơi nguồn
cảm hứng mãnh liệt cho hoạt động sáng tác của Nguyễn Khoa Điềm. Từ những đêm không ngủ, những ngày
xuống đường, Nguyễn Khoa Điềm đã tích lũy cho mình vốn sống và sự trải nghiệm để cảm hứng ấy trào lên
thành trường ca Mặt đường khát vọng, được viết năm 1917 gồm 9 chương. Thành công nhất là chương Đất
Nước, nó đã trở thành một bài thơ có sức sống độc lập, thể hiện trọn vẹn tài năng phong cách Nguyễn Khoa
Điềm.
Ngay từ những câu thơ đầu đoạn trích, Nguyễn Khoa Điềm đã trầm ngâm, suy tư về cội nguồn, quá hình
thành của Đất Nước bằng giọng tâm tình, dịu ngọt như lời kể chuyện cổ tích:
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay
kể”
Giọng thơ tha thiết như một lời trò chuyện tâm tình để dẫn đưa ta vào khúc ru của những câu chuyện dân
gian. Tác giả khẳng định Đất Nước đã có từ ngàn đời xa xưa, con người ta sinh ra Đất Nước đã ở bên để đỡ
đần chăm sóc. Cụm từ “ngày xửa ngày xưa” gợi ra không khí bảng lảng của khói sương cổ tích, khiến ta nhớ
lại những câu chuyện dân gian xưa cũ mà ngày bé các bà, các mẹ vẫn kể cho nghe. “Đất Nước” được viết
hoa như một cách tác giả bày tỏ tình yêu và sự trân trọng dành cho cụm từ đầy thiêng liêng đó. Nhưng kì lạ
thay, Đất Nước lớn lao đã có từ ngàn đời bỗng hóa thành bình dị khi ẩn mình vào những câu chuyện cổ tích
bé thơ.
“Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”
Câu thơ gợi liên tưởng tới màu huyền thoại của cổ tích. Tục ăn trầu với câu chuyện sự tích trầu cau nhắc
ta nhớ về truyền thống thủy chung son sắt. Truyền thống trồng tre với câu chuyện của cậu bé làng Gióng
nhắc ta về ý chí chiến đấu chống giặc ngoại xâm luôn song hành với sự “lớn lên” của Đất Nước: “Tre giữ
làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín”. Thì ra, tác giả lí giải cội nguồn hình thành lên Đất
Nước thật bình dị, bởi Đất Nước bắt đầu với câu chuyện cổ và cũng lớn lên với truyền thuyết xa xưa. Đất
Nước gắn bó và nhắc nhở ta về truyền thống thủy chung, nghĩa tình nồng đượm, nhắc ta về lịch sử hào hùng
để lớn lên từng ngày theo chiều dài lịch sử vẻ vang.
 Tác giả còn nhắc đến thuần phong mỹ tục của người Việt, câu ca dao "Tay bưng chén muối đĩa
gừng/Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau" như đã nhập hồn vào câu thơ Nguyễn Khoa Điềm:
“Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”
Đất Nước còn là phong tục búi tóc thành cuộn sau gáy rất quen thuộc của người phụ nữ Việt Nam từ bao
đời nay. Đó là vẻ đẹp giản dị nhưng mang một nét đẹp riêng biệt không thể lẫn lộn với những nền văn hóa
khác. Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục gắn dòng suy tưởng đến con người ngàn đời cư trú, lao động, chiến đấu
trên mảnh đất Việt để giữ gìn tôn tạo mảnh đất thân yêu. Ở đó đạo lí ân nghĩa thủy chung đã trở thành truyền
thống ngàn đời của dân tộc: "Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn". Người ta vẫn thường hay nói
gừng càng già càng cay, muối càng lâu năm càng mặn nghĩa là con người sống với nhau càng lâu thì tình
nghĩa càng đong đầy.
Đất nước gắn bó, thân thiết như người ruột thịt và bao công việc lao động khác:
“Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng”
Cha ông ta xưa gắn liền với những miền quê thuần phác của nền nông nghiệp thóc gạo với mái lá nhà
tranh nên thường coi việc đặt tên cho con cũng chỉ bằng cái tên nôm na, dân dã, có khi lấy những bộ phận
của ngôi nhà tre gỗ chính mình đang ở "cái kèo", "cái cột". Với người Việt Nam vốn gắn bó lâu đời với nền
văn minh lúa nước, hạt gạo trở thành gia bảo vô cùng cần thiết cho cuộc sống. Cho nên ngay khi còn là đứa
trẻ mới lớn, cảm nhận về vật chất đầu tiên phải là hạt gạo trải qua một quá trình lam lũ, kết tinh từ mồ hôi
nước mắt của người lao động, "một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng" phải suốt ngày bán mặt cho đất bán
lưng cho trời, dầm mưa dãi nắng nhân dân ta mới làm ra được hạt ngọc quý giá ấy. Thấm vào trong hạt gạo
bé nhỏ ấy là vị mặn mồ hôi nhọc nhằn của người nông dân. Chính vì thế khi ăn hạt cơm dẻo, thơm phải nhớ
đến người làm ra nó.
Câu thơ cuối cùng khép lại một câu khẳng định với niềm tự hào: “Đất Nước có từ ngày đó”. “Ngày đó”
là ngày nào ta không rõ nhưng chắc chắn ngày đó là ngày ta có truyền thống, có phong tục tập quán, có văn
hóa mà có văn hóa nghĩa là có đất nước. Dân ca, ca dao là đặc trưng văn hóa của Việt Nam, muốn yêu Đất
Nước trước hết phải yêu và quý trọng văn hóa nước nhà. Bởi văn hóa chính là Đất Nước. Thật đáng yêu
đáng quý, đáng tự hào biết bao lời thơ dung dị, ngọt ngào của Nguyễn Khoa Điềm.
Thành công của đoạn thơ trên là nhờ vào việc vận dụng khéo léo chất liệu văn hóa dân gian như phong
tục ăn trầu, tục búi tóc, truyền thống đánh giặc, truyền thống nông nghiệp. Nhà thơ sáng tạo thành ngữ dân
gian, ca dao tục ngữ, thành ngữ… Tất cả làm nên một đoạn thơ đậm đà không gian văn hóa người Việt.
Ngôn ngữ mộc mạc, giản dị, lời thơ nhẹ nhàng đúng giọng thủ thỉ tâm tình nhưng vẫn mang đậm hồn thơ
triết lí.
Tóm lại, bằng cảm nhận rất đỗi thân thương, gần gũi. Nguyễn Khoa Điềm đã mang đến cho chúng ta một
hình ảnh Đất Nước bình dị nhưng không kém phần tươi đẹp. Đọc đoạn thơ nói riêng và bài thơ nói chung, ta
cảm nghe như cội nguồn dân tộc, cội nguồn văn hóa đang thấm vào tận từng mạch hồn ta, dòng máu ta. Điều
đó càng làm ta thêm yêu thêm quý quê hương Tổ quốc mình.