Professional Documents
Culture Documents
các thời kì, nhất là thời kì kháng chiến. Ta không sao quên được hình ảnh đất nước
hóa thân vào “mảnh hồn quê Kinh Bắc”, đất nước bị dày xéo dưới chân của bọn
giặc ngoại xâm trong thơ của Hoàng Cầm hay hình ảnh một đất nước nhỏ bé, đau
thương mà anh hùng, bất khuất “Rũ bùn đứng dậy sáng lòa” trong thơ của Nguyễn
Đình Thi. Đến với Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm, ta lại có khám phá mới về
đất nước của ca dao, thần thoại. Đoạn trích Đất nước nằm trong chương 5 của bản
trường ca Mặt đường khát vọng. Với hình tượng trung tâm là đất nước, Nguyễn
Khoa Điềm đã cho độc giả thấy được tư tưởng mới mẻ của mình trong hành trình lí
giải về cội nguồn đất nước mà đặc biệt là trong chín câu thơ đầu bài:
Đất nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể
Đất Nới lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, dần, sàng
Thì Nguyễn Khoa Điềm lại chọn cho mình một điểm nhìn vô cùng mới mẻ, bình
dị, thân quen mà qua đó đất nước hiện lên không kém phần tươi đẹp.
Với cấu trúc tổng-phân-hợp mang đậm phong cách chính luận, Nguyễn Khoa Điềm
đã thể hiện những suy tư cùng những cảm xúc mãnh liệt về đất nước và trách
nhiệm của mỗi người đối với quê hương, tổ quốc.
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Khoa Điềm đưa ta vào câu chuyện về sự hình thành của
Đất nước mà theo đó Đất nước có từ những gì quen thuộc, gần gũi nhất.
Đất nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa...” mẹ thường hay kể
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Câu thơ mở đầu tự nhiên như một lời kể, nhà thơ mượn kí ức tuổi thơ để hình dung
ra sự tồn tại của Đất nước trong nhận thức, tình cảm con người. Theo đó, “Đất
Nước đã có từ rất lâu, từ khi mà “ta” cất tiếng khóc chào đời, lớn lên thì đất nước
đã có và tồn tại cùng với “ta”. “Ta” ở đây phải chăng là anh, là chị, là những người
còn sống hay đã chết, là ta của quá khứ hay của tương lai, là cái chung của dân tộc.
Năm chữ “Đất Nước đã có rồi” vang lên đầy tự hào, nó giống như một lời khẳng
định về sự trường tồn của đất nước qua hàng ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ
nước của nhân dân ta đã được Nguyễn Trãi nhắc đến:
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa...” mẹ thường hay kể
Truy tìm về cội nguồn của đất nước, khó có ai có thể xác định rõ ràng, minh bạch
về sự khởi thuỷ của hình tượng này. Với Nguyễn Khoa Điềm thì Đất nước được
hình thành từ những nét sống giản dị nhất của người mẹ, người bà. Sau trạng từ chỉ
thời gian”ngày xửa ngày xưa”, người đọc đã hình dung ra biết bao kỉ niệm về tuổi
thơ với những nhân vật như ông bụt, bà tiên, cô Tấm, Thánh Gióng... Từ những
câu chuyện đó hình ảnh Đất nước hiện lên thật đẹp đẽ, thơ mộng. Hình ảnh “miếng
trầu bà ăn” gợi cho người đọc về truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Hình ảnh
“miếng trầu” gắn liền với nét đẹp của những người phụ nữ Việt xưa. Từ nét đẹp
đó, Nguyễn Khoa Điềm đã lý giải về sự “bắt đầu” của Đất nước. Trong cúng lễ,
“miếng trầu quả cau” biểu tượng cho tấm lòng thành của con cháu gửi đến những
bậc cha ông. “Miếng trầu” còn là biểu tượng của phẩm chất thuỷ chung trong cốt
cách con người Việt Nam xưa và nay. Bên cạnh đó, hình ảnh “miếng trầu”còn gợi
lên một huyền sử tình yêu”miếng trầu nên dâu nhà người”. Từ “lớn lên” chỉ sự
trưởng thành của đất nước qua quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân
tộc ta. Với Nguyễn Khoa Điềm hay bất kì nhà thơ nào, đất nước không hề vô tri vô
giác mà đất nước có dáng, có hồn, đẹp ngất ngây trong con mắt nghệ thuật. Hình
ảnh “trồng tre mà đánh giặc” gợi cho ta về truyền thuyết một cậu bé mới ba tuổi đã
biết cất tiếng nói trách nhiệm với quê hương, tổ quốc đó là Thánh Gióng, một biểu
tượng cho cốt cách con người Việt, kiên cường, mạnh mẽ trong đấu tranh chống lại
cái ác. Hình tượng đó đã được Tố Hữu đưa vào thơ của mình:
Hình ảnh cây tre đại diện cho cốt cách ngay thẳng, bất khuất của con người Việt
Nam:
Nguyễn Khoa Điềm đã đem hình tượng cây tre và Thánh Gióng song hành với
nhau. Đó là sự đồng hiện trong cốt cách, phẩm chất của con người Việt Nam như
thật thà, chất phát, đôn hậu thuỷ chung, yêu hoà bình nhưng lại vô cùng kiên cường
trong chiến đấu.
Đến bốn câu thơ tiếp theo, Nguyễn Khoa Điềm ca ngợi những truyền thống, vẻ đẹp
thuần phong mỹ tục của con người Việt:
Có phải chăng hình tượng người mẹ-người phụ nữ với búi tóc sau đầu đã làm sáng
tỏ sự kín đáo, nhẹ nhàng mà chân chất trong cách ăn mặc của con người Việt Nam.
Nét đẹp của người phụ nữ ấy khiến ta liên tưởng đến câu thơ:
Vẻ đẹp của con người Việt còn ở phẩm chất thuỷ chung trong cốt cách của mình.
Thành ngữ “gừng cay muối mặn” được vận dụng vô cùng độc đáo, nhẹ nhàng mà
thấm đẫm câu thơ. Gừng thì tất nhiên phải cay, muối tất nhiên phải mặn, đó là
nguyên lý của tạo hoá cũng như tình cảm của những người vợ chồng luôn đong
đầy và không lay chuyển. Nó gợi lên ân tình thuỷ chung giữa người với
người:“Gừng càng già càng cay, muối càng lâu càng mặn.” con người ở với nhau
càng lâu thì tình cảm càng đong đầy. Ý câu thơ được lấy ra từ câu ca dao:
“Cái kèo, cái cột thành tên” gợi cho ta nhớ đến tục làm nhà cổ của người Việt xưa.
Ngôi nhà là nơi mọi người trong gia đình đoàn tụ, mang đến sự ấm áp, hạnh phúc..
Có lẽ bởi vậy mà tục đặt tên con là “kèo”, là “cột” ra đời, vừa giản dị lại gần gũi và
tránh được sự dòm ngó của ma quỷ theo quan niệm xưa.
Không những vậy, con người Việt Nam còn mang trong mình phẩm chất cần cù,
chăm chỉ. Thành ngữ “một nắng hai sương” chỉ sự chịu thương chịu khó của ông
cha ta trong lao động. Các động từ “xay”, “giã”, “dần”, “sàng” là các công đoạn
làm ra hạt gạo. Qua đó, Nguyễn Khoa Điềm muốn nhắc người đọc cần phải biết
trân trọng những hạt cơm ta ăn hằng ngày vì đó là vào mồ hôi công sức của những
người nông dân:
Câu thơ cuối cùng là một lời khẳng định của Nguyễn Khoa Điềm về cội nguồn của
Đất nước:
Thành công của đoạn thơ trên là nhờ vào việc vận dụng đặc sắc, khéo léo các thi
liệu dân gian, những phong tục, truyền thống, thành ngữ, điệp từ và cách viết hoa
chữ Đất nước thể hiện sự thành kính, thiêng liêng. Tất cả đã làm nên một đoạn thơ
đậm chất văn hoá người Việt và sự thành kính đối với đất nước. Ngôn ngữ mộc
mạc, giản dị, lời thơ nhẹ nhàng, thủ thỉ tâm tình nhưng vẫn mang đậm hồn thơ triết
lí.
Đoạn trích trên đã thể hiện những suy tư cùng những cảm xúc mãnh liệt của tác giả
về quê hương, đất nước. Qua đó, Nguyễn Khoa Điềm đã nói lên trách nhiệm của
mỗi cá nhân đối với tổ quốc. Pautopxki từng nói: “Niềm vui của nhà thơ chân
chính là niềm vui của người mở đường đến với cái đẹp.” Và phải chăng Nguyễn
Khoa Điềm đã tìm thấy riêng con đường của mình khi tiến đến đất nước, để rồi Đất
nước hiện ra thật bình dị, gần gũi và đẹp đẽ biết bao. Đọc đoạn trích Đất nước ta
được khám phá một vẻ đẹp mới của đất nước mà qua đó ta nâng cao thêm tinh thần
yêu đất nước, yêu tổ quốc và trách nhiệm của ta bây giờ không chỉ là học tập mà
còn là gìn giữ truyền thống, gìn giữ đất nước, góp phần làm cho đất nước giàu đẹp
hơn.