Bölüm-2: Sürtünme

İki yüzey birbirine temas ettiği zaman, onların pürüzlü yüzeyleri karşılıklı
olarak birbirine geçer ve birinin diğeri üzerinde kaymasına ya da hareket
etmesine karşı bir direnç oluşur. Bu dirence sürtünme diyoruz. Sürtünmeyi
yenecek büyüklükte bir kuvvet uygulanırsa, bir yüzey diğer yüzey üzerinde
hareket eder.
Yüzeylerin sürtünme
özelliği sürtünme katsayısı
m ile temsil edilir.
Ff =mFn
Sürtünme kuvvetinin
büyüklüğü, temas alanının
büyüklüğüne bağlı
değildir.
*Yüzey temas alanı
artırılırsa, birim alan
başına kuvvet (basınç)
azalır ve bu çıkıntıların
karşılıklı etkileşimini
azaltır.
*Bunun yanısıra,
çıkıntıların sayısı ortantılı
olarak artar ve sonuçta
toplam sürtünme kuvveti
değişmez.
Sürtünme kuvveti, yuvarlanma durumunda ve sıvı akışında (viskozluk)
karşımıza çıkar. Kan gibi bazı biyolojik akışkanlarda sıvı akışı
sürtünmesi önemlidir.
Katı=K, Sıvı=S, Gaz=G için Küme={K,S,G} elde edilir ve arakesit
kartezyen çarpımla verilir.
K/K arayüzünde sürtünme sabittir.
K/G, K/S sürtünme hıza veya hızın karesine bağlı,
S/S, S/G ve G/G arayüzelerinde hızın karesi (viskozite)

Loading…
Sürtünme kuvveti, cismin kinetik enerjisini ısı enerjisine dönüştürür ve
bir süre sonra cismin durmasını sağlar.

Sürtünmesiz ortamda yürüyemeyiz. Buna karşılık, sürtünme temas

eden yüzeylerde istenmeyen yıpranma, aşınma ve zararlı ısınma
meydana getirir.
Hem doğa, hem de mühendisler gerekli olduğu
durumlarda sürtünmeyi maksimum, zararlı
olduğu durumlarda minimum yapmaya çalışırlar.
Sürtünme, çoğunlukla iki yüzey arasına akıcı yağ
konularak azaltılır. Akışkan çıkıntı yüzeyler
arasını doldurur ve böylece yüzeyi daha düzgün
hale getirir.

Yağlamaya doğal bir örnek, hayvanların

eklemlerinde meydana gelir ve bu eklemler
synovidal sıvı (eklem sıvısı) akışkan diye bilinen
bir akışkanla yağlanır. Bu yağlama sürtünme
katsayısını yaklaşık yüz kat azaltır. Burada
sürtünme katsayısı, buz üstünde çelikten anlamlı
biçimde daha azdır.

Bu bölümde sürtünmeye üç örnek vereceğiz.

Loading…
 2.1. Eğik Düzlemde Dik Durma
W ağırlığında kösele tabanlı ayakkabı giyen birisinin şekildeki gibi meşe
ağacından yapılmış eğik düzlem üzerinde durudğunu varsayalım. İnsanın
kaymadan ayakta durabildiği q açısını hesaplayalım.

Eğik yüzeye normal Fn kuvveti: Fn =Wcosq olur.

Durgun sürtünme kuvveti Ff : Ff = mFn =msW cosq =0.6Wcosq
Kaymaya sebep olan Fp , kuvveti: Fp =Wsinq

İvmeli kayma başladığında Fp >Ff olur.

Sabit hızda hareket için Fp =Ff olur.
Buradan,
0.6Wcosq =Wsinq
ya da

Buradan q=31o bulunur.

 2.2. Kalça Ekleminde Sürtünme
Eklemlerdeki sürtünme aşınma ortaya çıkar.
Kemiklerin uçlarının temas yerlerinde düzgün
kıkırdak kaplaması ve temas alanlarını yağlayan
synovidal sıvısı ile aşınma azaltılır.
Yürüme esnasında vücudun tüm ağırlığı her bir
adımda tek bir ayağın üzerinde olur. Ağırlık
merkezi eklem üzerinde olmadığından dolayı,
eklem üzerindeki kuvvet ağırlıktan daha büyüktür.
Yürüme hızına bağlı olarak, bu kuvvet ağırlığın 2.5 katı kadardır. Herbir adımda
eklem 60 derece döner. Eklemin yarıçapı yaklaşık 3 cm olmasından dolayı, eklem
her bir adımda 3 cm kayar. Eklem üzerindeki sürtünme kuvveti:
Fp =2.4Wm
Sürtünme kuvveti tarafından eklemin kayması sırasında harcanan iş :
İş= Ff *Uzaklık =2.4Wm (3cm) =7.2mW erg
Eklem yağlanmamışsa m=0.3 alınır ve iş:
İş=2.16W erg
olur. Bu iş, ekleme hasar verecek derecede büyük ısı enerjisine çevrilir.
İyi yağlanmış bir eklemde m=0.003 olmaktadır.
 2.3. Yayın (Kedi) Balığının Omurga
Yüzgeci
Doğada kemiklerin temas eden yerlerinde sürtünmenin olması gerektiği
durumlarla da karşılaşılmaktadır. Yayın balığının sırt omur yüzgecini,
iskeletini kalan kısmına bağlayan aynı böylesi bir durum vardır.

(sırt omurgası) Normal olarak yüzgeç vücudun

üzerine katlanır, ancak balık
saldırıya uğradığı zaman uygun
kaslar iskeletin altındaki bir
boşluğa üzgeç kemiğini çeker. Dik
ve keskin yüzgeç yırtıcı
(yüzgeç kemiği) hayvanların yayın balığını yeme
cesaretini kırar.
Yüzgeç kemiği ve iskelet
arasındaki sürtünme katsayısının
yüksek olmasından dolayı,
(omurga) sürtünme yüzgeci yukarı konumda
tutma eğilimindedir.
Yüzgeç kemiğini yerinden çıkartmak için A noktasına q açısıyla bir F
kuvvet uygulandığını varsayalım. Uygulanan kuvvet kemiği eğer ve
sonuç olarak B ve C noktasında tepki kuvvetleri oluşur. Bu
kuvvetlerin kemik yüzeyine olan dik bileşenleri, kemiğin
uzaklaştırılmasına karşı sürtünme kuvveti meydana getirir.