Grade 12

Lesson Exemplar sa
Filipino sa Piling Larang
(Teknikal-Bokasyonal)

DOKUMENTASYON NG PRODUKTO

BIGAO ng Lungsod San Carlos, Pangasinan

nina

Archimedes Riemann M. Cayabyab

Kevin M. Ticman

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
Paksa: Dokumentasyon ng Produkto

Mga Tiyak na Paksa

Unang Araw - Kahulugan at Katangian ng Dokumentasyon ng Produkto
Ikalawang Araw - Mga Dapat Isaalang-alang sa Pagsulat ng Dokumentasyon ng Produkto
Ikatlong Araw – Teknikal na Terminolohiya sa
Ikaapat na araw - Pagsulat ng Dokumentasyon ng Produkto

Kultura: Bigao ng Lungsod San Carlos, Pangasinan

Sabjek: Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)

Sesyon: 4

Pamantayang Pangnilalaman:
• Naisasagawa ang kaalaman at kasanayan sa wasto at angkop na pagsulat ng piling anyo ng
sulatin

Pamantayang Pagganap:
• Nakasusulat ng piling sulating teknikal-bokasyunal
• Nakapagsasagawa ng demo sa piniling anyo bilang pagsasakatuparan ng nabuong sulatin

Mga Layunin:

Unang Araw
• Nakapagsasagawa ng panimulang pananaliksik kaugnay ng kahulugan at katangian ng
iba’t ibang anyo ng sulating teknikal-bokasyunal (CS_FTV11/12EP-0d-f-42)

Ikalawang Araw
• Naiisa-isa ang mga hakbang sa pagsasagawa ng mga binasang halimbawang sulating
teknikal-bokasyunal (CS_FFTV11/12PB-0g-i-106)

Ikatlong Araw
• Naililista ang mga katawagang teknikal kaugnay sa piniling anyo (CS_FTV11/12PT-0g-i-
94)

Ikaapat na Araw
• Nakasusulat ng sulating batay sa maingat, wasto, at angkop na paggamit ng wika
(CS_FTV11/12WG-0m-o-95)

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
Mga Sanggunian:

Mga Indibidwal na Informant

Renzy Renato A. Salazar
Justine F. De Guzman
Ric May M. De Guzman
Eloisa May De Guzman
Jennilyn Sinlao
Beverly Dela Cruz
Nathaniel De Guzman

Aklat
Alauig, Heidilynn M. 2020. Filipino sa Piling Larang- Teknikal-Bokasyunal: Ikalawang Markahan
– Ikatlong Linggo: Dokumentasyon sa Paggawa ng Isang Bagay o Produkto. Lungsod Quezon:
SDO Caloocan.

Mga Kagamitan:

Mga Larawan

Mga Babasahing Teksto

• PAGGAWA NG POT HOLDER

Eloisa May De Guzman
Jennilyn Sinlao
Beverly Dela Cruz
Nathaniel De Guzman

• KASAYSAYAN SA LIKOD NG PUNO

Archimedes Riemann M. Cayabyab

• PAGGAWA NG BIGAO O BILAO

SITYO ANDANGIT, LUNGSOD SAN CARLOS, PANGASINAN
Archimedes Riemann M. Cayabyab

• PATÍNGA: PANIMULANG PAGTATALA NG MGA TERMINOLOHIYANG GAMITIN

SA PAGBIBIGAO
Archimedes Riemann M. Cayabyab

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
Pamaraan

Unang Araw

Paksa: Kahulugan at Katangian ng Dokumentasyon ng Produkto

Pangkalahatang Layunin
• Nakapagsasagawa ng panimulang pananaliksik kaugnay ng kahulugan at katangian ng
iba’t ibang anyo ng sulating teknikal-bokasyunal (CS_FTV11/12EP-0d-f-42)

Tiyak na Layunin
• Natutukoy ang paksa, layunin at estruktura ng tekstong binasa.
• Nakasusulat ng sintesis ng mga nasaliksik na impormasyon.
• Naipapaliwanag ang awtput na naisagawa.

A. Panimulang Gawain

Basahin ang teksto sa ibaba pagkatapos ay sagutin ang mga tanong pagkatapos nito.

PAGGAWA NG POT HOLDER

Eloisa May De Guzman
Jennilyn Sinlao
Beverly Dela Cruz
Nathaniel De Guzman

Mga Kagamitan:
1. gunting
2. lumang Magazine
3. retaso ng tela
4. makinang panahi

Mga Hakbang:

1. Kumuha ng mga pahina ng lumang magasin

pagkatapos ay gupitin ito ng hugis bilog.

2. Kumuha ng retaso ng tela pagkatapos ay gumupit

ng mga hugis talulot (petals) mula dito.

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
 3. Ilatag ang ginupit na talulot sa ibabaw ng ginupit
na hugis bilog na magasin.

4. Ilagay ang mga maliliit na retaso ng tela sa ibabaw

ng inilatag na mga talulot.

5. Patungan ang mga retaso ng mga talulot.

6. Tahiin ito gamit ang makinang Panahi.

Mga Gabay na Tanong

1. Tungkol saan ang tekstong binasa?
2. Ano kaya ang layunin ng manunulat sa pagsulat ng teksto?
3. Ano ang iyong napansin sa pagkakasulat ng tekstong binasa?

B. Pagsusuri

a. Ang iyong binasa na teksto ay isang halimbawa ng dokumentasyon ng produkto. Upang

matukoy ang iyong kaalaman tungkol dito ay balikan ang iyong binasang teksto sa itaas
pagkatapos ay ilarawan ang sumusunod na detalye kaugnay dito. Isulat ang iyong sagot sa
talaan.

Detalye Paglalarawan

Mga nilalaman ng teksto

Pagkakasunod-sunod ng mga pangungusap

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
 Pagkakabuo ng mga pangungusap

Kaugnayan ng larawan sa teksto

Mula sa iyong mga paglalarawan na isinagawa ay bumuo ng pagpapakahulugan at ang

mga katangian na dapat taglayin ng isang dokumentasyon ng produkto. Isulat ang iyong
sagot sa talaan.

Dokumentasyon ng Produkto

Kahulugan Katangian

C. Pagtalakay
Ang Dokumentasyon ng Produkto ay tumutukoy sa isang sulatin na masinop na inilahad
ang mga hakbang sa paggawa ng isang produkto na nagsisilbing gabay ng mambabasa.

Narito ang karaniwang nilalaman at katangiang dapat taglayin ng isang dokumentasyon

sa paggawa ng isang bagay o produkto:
1. Mga kailanganin sa paggawa ng isang bagay o produkto.
2. Mga hakbang sa paggawa ng isang bagay o produkto.
3. Detalyado ang pagkakalahad ng bawat hakbang upang maging malinaw ito sa
mga mambabasa.
4. Kalimitang payak at direkta ang pagkakabuo ng mga pangungusap na nagsasaad
ng mga hakbang upang hindi magdulot ng kalituhan sa mga babasa.
5. Maaaring magtaglay ng mga ilustrasyon o larawan ang dokumentasyon na
nagdadagdag kalinawan sa ipinapakitang paraan ng paggawa.

D. Pagsasanay
A. Papangkatin ang mga mag-aaral na binubuo ang bawat pangkat ng limang miyembro.
Magsaliksik ng kahulugan ng dokumentasyon ng produkto mula sa tatlong sangguninn na
isusulat sa talaan. Pagkatapos ay gumawa ng sintesis ng mga ito upang makabuo ng
pangkalahatang kahulugan ng isang dokumentasyon ng produkto.

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
 Sanggunian I Sanggunian 2 Sanggunian 3

Pangkalahatang Kahulugan ng Dokumentasyon ng Produkto

B. Magsaliksik ng katangian ng dokumentasyon ng produkto mula sa tatlong sanggunian na

isusulat sa talaan. Pagkatapos ay gumawa ng sintesis ng mga ito upang makabuo ng
pangkalahatang katangian ng isang dokumentasyon ng produkto.

Sanggunian I Sanggunian 2 Sanggunian 3

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
 Pangkalahatang Katangian ng Dokumentasyon ng Produkto

E. Presentasyon ng Awtput
Ilalahad ng bawat pangkat ang kanilang mga awtput. Mamarkahan ito ayon sa pamantayang
nasa ibaba

Pamantayan sa Pagmamarka sa Pagsasaliksik ng

Kahulugan at Katangian ng Dokumentasyon ng Produkto

I. Lagyan ng tsek ang angkop na iskor sa pamantayan gamit ang batayang nasa ibaba:
3 – Napakagaling
2 – Magaling
1 – Katamtatan
0 – Nangangailangan pa ng pagsasanay

PUNTOS
PAMANTAYAN
0 1 2 3
1. Nakapagbigay ng tatlong sanggunian.
2. Wasto ang mga impormasyon na nakalap.
3. Angkop ang detalye ng sintesis na isinagawa mula sa
tatlong sanggunian.
4. Angkop ang gramatika at baybay ng isinulat na
kahulugan at katangian.
5. Naipaliwanag ang awtput na isinagawa.
KABUOAN

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
Ikalawang Araw

Paksa: Mga Dapat Isaalang-alang sa Pagsulat ng Dokumentasyon ng Produkto

Pangkalahatang Layunin
• Naiisa-isa ang mga hakbang sa pagsasagawa ng mga binasang halimbawang sulating
teknikal-bokasyunal (CS_FFTV11/12PB-0g-i-106)

Tiyak na Layunin
• Nasusuri ang tekstong binasa.
• Naisasaayos ang mga hakbang sa paggawa ng bigao.

A. Panimulang Gawain

Alam mo ba ang pinanggalingan ng pangalan ng inyong tinitirahang Barangay o Sitio?

Tara alamin natin ang pinanggalingan ng mga Sityo sa isang barangay sa Lungsod San Carlos
Pangasinan. Basahin ang teksto na nasa ibaba pagkatapos ay sagutin ang mga kasunod na
katanungan.

Kasaysayan sa Likod ng Puno

Archimedes Riemann M. Cayabyab

Ang Barangay Agdao ay isa sa 86 na barangay ng Lungsod San Carlos, Pangasinan. Ito ay
makikita sa kanlurang bahagi ng lungsod, sa daan patungong Bayan ng Urbiztondo.
Mula ang pangalan ng barangay sa isang puno na may ngalang siyensiya na premma odorata
na kung saan mayaman ang lugar na ito. Madalas ginagamit ito sa pugad ng mga manok upang mailayo
ang mga manok sa umog; mabisa rin itong pampababa ng kolesterol at sirkulasyon ng dugo; ginagamit
din ito na banyos o pampaligo ng mga bagong panganak na ina; ang talbos din nito ay ginagamit na
gagal o nganga at ginagamit na pampaasim sa sinigang.
Binubuo ang Agdao ng pitong sityo: Centro I, Centro II, Centro III at Nansangaan (matatagpuan
sa haywey) Tokok, Riverside, at Andangit (sa loob ng barangay). Nagtalaga ang Kapitan ng bawat
Kagawad ng Barangay na mamamahala at magpapanatili ng kaayusan, kalinisan, at pagkakaisa.

Sityo Centro I, II at III

Galing ang salitang centro sa Espanyol na nangangahulugang gitna. Ang tatlong sityo ay
matatagpuan sa sentro ng barangay na madadaanan sa haywey. Hinati ito sa tatlo upang hindi ganoon
magkakalayo ang bilang ng residente sa bawat sityo.

Sityo Nansangaan
Nasangaan (sangandaan) ay galing sa saitang Pangasinan na nansasangaan na
nangangahulugang “nagsanga-sanga”. Ang Nansangaan ay mayroong mga kalsada na nagkrus na
parang mga sanga. Isang daan papuntang Brgy. Baldog, ang isa ay sa Brgy. San Juan, at ang isa ay
papunta sa sentro ng Brgy. Agdao. Sa interseksiyon ng mga kalsada ay mayroong malaking puno ng
Banaba na makikita rito. Sa paglipas ng panahon, ang puno ay pinutol at pinatayuan ng waiting shed.
Grade 12 Lesson Exemplar sa
Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
Sityo Tokok
Mayroon namang kakatuwang paliwanag kung saan nanggaling ang Tokok. Sabi ng ilang
residente ito raw ay galing sa katagang “2-cook” na nagsasabing dalawang beses lang sa isang araw
kung makapagluto ang mga naninirahan dito upang makabawas sa gastusin sa araw-araw. Mayroon
din namang mga iba ang nagsabi na ang mga tao rito ay tukong – mga taong may maling gawi. Ito
naman din daw ay galing sa hayop na “tuko” na paulit-ulit na sinasambit ng hayop tuwing gabi.

Ang sityo ng Tokok ay mayaman sa paggawa ng kagamitan na gawa sa kawayan. Sa tuwing

ang mga kagamitan ay ginagawa, ang mga kawayan ay mantalakotok (tunog na nabubuo sa pag-
uumpugan ng kawayan at sa tuwing minamartilyo ang pako sa kawayan). Kung didiretsuhin ang Tokok
ay lalagos ito sa isa pang Tokok sa Brgy. Polo. Ang mga residente dito ay gumagawa rin ng mga
kagamitan na gawa sa kawayan. Sa paglipas ng taon, ang sityo sa Brgy. Polo ay pinalitan ng Paraiso
upang maiwasan ang pagkalito kung hinahanap ang sityo Tokok.

Sityo Riverside
Ang sityong ito ay matatagpuan malapit sa ilog na kumokonekta sa Ilog ng San Juan. Ang dating
pangalan nito ay Kaniyogan dahil marami ang puno ng niyog na nakatanim dito hanggang sa pinalitan
ito ng Gilig na Ilog (Gilid ng Ilog). Muling pinalitan ito ng “Riverside”

Sityo Nibaliw
Ito’y bahagi lamang ng sityo Riverside subalit inaakalang isa pang sityo dahil sa pagkakaroon
nito ng hiwalay na tawag ng lugar at karatula. Mula ang pangalan ng sityo sa salitang Pangasinan na
baliw na nangangahulugang tumawid sa ilog. Ang mga lokal dito ay tinatawag din nila itong “Hongkong”
dahil ang pakiramdam ng pagtawid ay parang pumunta sa ibang bansa. Mayroon din ditong matanda
na nagngangalang Pedro Gutierrez o Laki Pero (lolo Pero) na pinaniniwalaang unang nanirahan dito
noong nakalipas na 1990 na may palayaw na Intsik.

Sityo Andangit
Sabi ng mga naninirahan sa Agdao, kung wala kang pangaran (palayaw), hindi ka mahahanap
sa lugar na ito. Sa sityo na ito, ang unang pamilya na nanirahan dito ay ang mga De Guzman partikular
sa pamilya ni Felipe de Guzman na mayroong bugtong na anak na Narciso. Ang ama at anak ay
parehong kilala sa palayaw na mambolangit at mambongitngit hanggang sa umikli bilang andangit.
Kung hahanapin sila ay sasabihin nilang “Iner so abung nen Felipe Andangit?” (Saan ang bahay ni
Felipeng Andangit) sa halip na “Iner so abung nen Felipe de Guzman?” (Saan ang bahay ni Felipe de
Guzman?). Matatagpuan dito ang pinakamagandang kalidad ng bilao sa buong lungsod ng San Carlos.

“Ang pag-unawa sa sarili ay ang simula ng lahat ng karunungan.” Ang pahayag na ito ni Aristotle
ay implikasyon ng pagiging mulat sa pag-alam ng kanyang ugat. Ang kasaysayan ng ating bawat lugar
ay makulay at kaakit-akit para sa lahat na kinakailangang linangin. Sa kaso ng Agdao, ang kasaysayan
nito kasama ang kanyang mga sityo ay nag-ugat mula sa puno.

Mga Gabay na Tanong

1. Ano ang paksang tinatalakay sa tekstong binasa?
2. Ano kaya ang layunin ng manunulat sa pagsulat ng teksto?

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
 3. Anong gawaing pangkawayan ang nabanggit sa tekstong binasa? Saang sityo ito
isinasagawa?

B. Pagsusuri
1. Tukuyin ang hinihinging detalye kaugnay sa larawang nasa ibaba. Isulat ang sagot sa
talaan.

Detalye Sagot
Pangalan ng produkto

Mga materyal na ginamit sa pagbuo

Gamit o halaga ng produkto

C. Pagpapayaman

Alam mo ba kung paano ginagawa ang isang bigao o bilao? Tara alamin mo ito sa
pamamagitan ng pagbasa ng tekstong nasa ibaba.

Paggawa ng Bigao o Bilao

Sityo Andangit, Lungsod San Carlos, Pangasinan
Archimedes Riemann M. Cayabyab

Kahulugan

Ang bigaô ay terminong Pangasinan sa bilao na isang lapad na basket na ginagamit sa pantahip
ng palay o sisidlan ng mga prutas oi gulay. Ginagamit din ito sa komersiyo bilang sisidlan ng pansit.

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
Mga Kagamitan

Lagari katli yuro barang

Duwera oser taker kawayan

Mga Hakbang

1. Panagtubong

Hati-hatiin ang mga kawayan hanggang sa

makabuo ng parang mga tubo na maliliit.

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
2.Panagbalsig

Matapos gawing tubong ang kawayan ay

hatiin-hatiin ito upang maging patag.

3. Panagbanban

Ang mga kawayan mula sa panagbalsig ay

paninipisin hanggang sa makakuha ng mga
talik.

4. Panagtalik

Mula sa panagbanban ay gagawa ng apat na

sukat ng mga talik ayon sa sumusunod:

kupít - pinakamaliit na sukat ng talík na nasa

hulihang bahagi ng bilao

paníbus - pinakamalaking sukat ng talík na

nasa gitna ng bilao

pasegúnda - (1) ikatlong sukat ng talik na

nasa pagitan ng pasegúndan antikëy at
panibus; (2) pangalawang proseso ng
paghahabi ng mga talík na kung saan
pinupunang habiin ang mga nakalábang talík
hanggang sa ito ay mapuno at maging
kuwadrado

pasegúndan antikëy - ikalawang sukat ng

talík na nasa pagitan ng kupít at pasegúnda

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
5. Panagpaagew

Ang mga nagawang talik ay ipapaaraw.

Sakaling makulimlim o maulan ay maaaring

gamitin ang panagsapa bilang alternatibo.

6. Panagkalaba

Kung natuyo na ang mga talik ay hahabiin na

ito. Uumpisahan itong habiin mula sa gitna
hanggang sa parang nakakabuo ng mga krus.

7. Panagsegunda

Ipagpapatuloy ang paglalagay ng mga talik sa

gilid ng mga napagkrus na mga talik
hanggang sa mabuo ang tila banig na
pagkakahabi.

8. Panagduwera

Kumuha ng duwera at lagyan ng marking bilog

ang nahabing mga talik.

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
9. Panagkatli

Gupitin ang nahabing talik sa hugis na bilog.

10. Panagpaklit

Kumuha ng kawayan at barang pagkatapos ay

kayasin ang kawayan hanggang sa ito ay
kuminis.

11. Panagbalsig ed batkag

Ang kawayan na napakinis ay hahati-hatiin

hanggang sa makabuo ng mahabang manipis
na patpat

12. Panagbatkag

Kunin ang mga manipis na kawayan mula sa

pa pagbalsig na batkag pagkatapos ay ikorte
ito na bilog.

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
13. Panagbangon o Panagpeket

Kunin ang nahabing mga talik pagkatapos ay

idikit ito sa batkag.

14. Panagsiil

Kumuha ng mga maninipis na kawayan at

gamitin ito bilang temporaryong pantali sa
pagkakadikit ng talik at batkag.

15. Panaggepet

Ilagay ang mas manipis na kawayan sa

espasyong may butas sa pinagdikitan ng
batkag at nahabing talik.

16. Panagtaker

Itali ng permanente ang bigao gamit ang taker

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
D. Pagtalakay

Ngayong alam mo na kung paano gumawa ng Bigao ay narito pa ang mga dapat isaalang-
alang sa paggawa ng dokumentasyon ng produkto.

1. Ang dokumentasyon sa paggawa ng isang bagay o produkto ay nagtataglay ng mga

kakailanganin, hakbang o proseso ng paggawa ng isang bagay.
2. Isinusulat ito upang maging gabay sa kung paano gagawin o bubuoin ang isang bagay o
produkto.
3. Nakalagay ang ispesipikong gamit na kinakailangan.
4. Mahalagang panatilihin ang kronolohiya ng mga hakbang sa paggawa ng isang bagay upang
makapaghatid ng wastong impormasyon sa mga mambabasa.
5. Maaari ring maglakip ng mga larawan upang higit na makita ang biswal na anyo ng
produktong ginagawa.
6. Upang hindi magkamali sa paggawa ng isang bagay, napakahalaga ng pagsunod sa mga
hakbang na nasa dokumentasyon.
7. Pormal ang paggamit ng wika sa pagsulat ng dokumentasyon sa paggawa ng isang bagay o
produkto at inaasahang payak, malinaw, at tiyak ang pagkakasulat ng mga hakbang upang
maging madali ang pag-unawa ng mga mambabasa.

E. Pagsasanay
Isaayos ang mga hakbang ng paggawa ng bigao sa pamamagitan ng paglalagay ng bilang 1
hanggang 16.
_____ Panagbalsig
_____ Panagbalsig ed batkag
_____ Panagbanban
_____ Panagbangon o Panagpeket
_____ Panagbatkag
_____ Panagduwera
_____ Panaggepet
_____ Panagkalaba
_____ Panagkatli
_____ Panagpaagew
_____ Panagpaklit
_____ Panagsegunda
_____ Panagsiil
_____ Panagtaker
_____ Panagtalik
_____ Panagtubong

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
Ikatlong Araw

Paksa: Teknikal na Terminolohiya sa Teknikal na Sulatin

Pangkalahatang Layunin
• Naililista ang mga katawagang teknikal kaugnay sa piniling anyo (CS_FTV11/12PT-0g-i-
94)

A. Presentasyon

Ngayong alam mo na ang paggawa ng bilao ay ating balikan ang mga terminolohiya na ginagamit sa
paggawa nito.

PATÍNGA: PANIMULANG PAGTATALA NG MGA

TERMINOLOHIYANG GAMITIN SA PAGBIBIGAO
Archimedes Riemann M. Cayabyab

I. Intoduksiyon

Sa artikulo na Rediscovering Pangasinan: A Brief Tour de Force , binaggit ni Ma. Crisanta Nelmida
Flores na ang Pangasinan noon ay nahahati sa dalawang lugar ang Panag-asinan at ang Cabolóan. Ang
Panag-asinan ay mga mga bayan na malapit sa dalampasigan kung saan nanggagaling ang asin
samantalang ang Cabolóan ay ang lugar sa gitnang bahagi ng probinsya kung saan maraming bolô na
isang uri ng kawayan.

Sinasabing ang bolô ay mas manipis sa karaniwang kawayan kaya’t mainam ito na gamitin sa
paghahabi ng mga basket, paggawa ng kubo at iba pang kagamitan sa tahanan. Sa isang ulat ng
National Cottage Industries Development Authority o NACIDA noong 1985, ang gawaing pangkawayan
ay isa sa mga pangunahing idustriya sa Pangasinan. Ang mga Munisipalidad ng Basista, Malasiqui,
Urbiztondo, Calasiao at Sta. Barbara at Lungsod ng San Carlos ang karaniwang pinanggagalingan ng
mga mangangalakal ng kagamitang gawa sa kawayan. Ang mga nabanggit na bayan at lungsod ay
pawang bahagi ng Caboloan na noon pa man ay kilala na sa paggawa ng mga kagamitang gawa sa
kawayan (Flores, 2015).

Gaya ng nabangit, isa ang Lungsod San Carlos sa bumubuo sa Caboloon at pinagmumulan ng
mga kagamitang gawa sa kawayan. Ang lungsod ay hitik sa mga kawayan kaya’t naging buhay ang
industriya ng gawaing-kawayan sa lungsod na ito. Nagkaroon ng mga karabana na pinapatakbo ng
mga tinatawag na viajero. Ang karabana ay karaniwang isang kariton na mayroong bubong na gawa
sa tambobong na hinihila ng kalabaw na sa ilalim nito ay mayroong puwesto na maaaring pagpahingaan
kung napagod ang mga viajero sa paglalakbay. Mula sa San Carlos patungong Metro Manila upang
ipagbili ang mga produktong gawa sa kawayan at ratan tulad ng bigao (bilao), anduyan (duyan),
paypay (pamaypay), bangkito (maliit na upuan).
Ang karabana ay nagbigay ng negosyo sa loob ng maraming taon para sa mga manlilikha ng
kagamitan at viajero sa Lungsod San Carlos. Nag-umpisa itong makilala sa mga kalsada ng Maynila
noong 1950 hanggang sa nanaluktok ito noong 1970 at early 1990. Subalit dahil sa teknolohiya unti-

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
unting bumaba ang ang demand ng mga kagamitang gawa sa kawayan dahil sa sap ag-usbong ng
mga kagamitang gawa sa plastic. Hanggang sa noong 2004 ay naganap ang huling paglalakbay ng
karabana ni Mario Banaag kasama ang kanyang anak na si Michael at kalabaw na si junior (Flores,
2007).
Bagaman wala na ang mga karabana upang maikalakal ang mga produktong gawa sa kawayan
ay nanatili pa ring buhay ang ilan sa mga gawaing pangkawayan sa Lungsod ng San Carlos. Nariyang
gumagawa pa rin ng bahay-kubo ang mga residente ng Pangoloan at nakakagawa pa rin ng masisining
na bamboo sala set ang Nelintap. Ang ilang kagamitan din ay nagkaroon ng panibagong gamit kaysa
sa karaniwan nitong gamit tulad ng bigao o bilao. Ang bigao na isang lapad na basket ay madalas
gamitin noon bilang pagtahip ng palay subalit sa pagdaan ng panahon ay umusbong ang mga kainan
na nagbibili ng pansit at naging pangunahing sisidlan ito ng pansit sa bilao na naging sanhi ng mataas
na demand.

II. Layunin
Sa saliksik na ito ay sinikap magakroon ng panimulang pagtatala sa mga kagamitan, proseso at
mga terminolohiyang ginagamit sa kalakalan ng pagbibilao sa Barangay Agdao ng Sityo Andangit,
Lungsod San Carlos, Pangasinan.

III. Metodolohiya

Ang saliksik na ito ay gumamit ng pamaraang leksikograpiya na kung saan ay kinapanayam ang
20 na mga manghahabi ng bigao sa Sityo Andangit, Agdao Pangasinan kaugnay sa mga terminong
ginagamit sa mga kagamitan, proseso at pangangalakal ng bigao. Pagkatapos makalap ang mga salita
ay nilapatan ito ng kahulugan at inilatag sa paraang alpabetikal. Pinabalido ito sa mga kinapanayam
na manghahabi kung tama ang pagpapakahulugang ginawa sa mga termino sa pagbibigao.

IV. Resulta

Agdao
Sa 86 na barangay ng lungsod, isa ang Brgy. Agdao sa patuloy na gumagawa ng bigao. Ito ay
makikita sa kanlurang bahagi ng lungsod, sa daan patungong Bayan ng Urbiztondo.
Mula ang pangalan ng barangay sa isang puno na may ngalang siyensiya na premma odorata
na kung saan mayaman ang lugar na ito. Madalas ginagamit ito sa pugad ng mga manok upang mailayo
ang mga manok sa umog; mabisa rin itong pampababa ng kolesterol at sirkulasyon ng dugo; ginagamit
din ito na banyos o pampaligo ng mga bagong panganak na ina; ang talbos din nito ay ginagamit na
gagal o nganga at ginagamit na pampaasim sa sinigang.
Binubuo ang Agdao ng pitong sityo: Centro I, Centro II, Centro III at Nansangaan (matatagpuan
sa haywey) Tokok, Riverside, at Andangit (sa loob ng barangay).

Sityo Andangit
Sabi ng mga naninirahan sa Agdao, kung wala kang pangaran (palayaw), hindi ka mahahanap
sa lugar na ito. Sa sityo na ito, ang unang pamilya na nanirahan dito ay ang mga De Guzman partikular
sa pamilya ni Felipe de Guzman na mayroong bugtong na anak na Narciso. Ang ama at anak ay
parehong kilala sa palayaw na mambolangit at mambongitngit hanggang sa umikli bilang andangit.
Kung hahanapin sila ay sasabihin nilang “Iner so abung nen Felipe Andangit?” (Saan ang bahay ni
Felipeng Andangit) sa halip na “Iner so abung nen Felipe de Guzman?” (Saan ang bahay ni Felipe de

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
Guzman?). Matatagpuan dito ang pinakamagandang kalidad ng bilao sa buong lungsod ng San Carlos
(Cayabyab, 2017)

Mga Terminolohiya sa Pagbibigao

Sa pakikipanayam sa 20 residente ng Sityo Andangit ng Barangay Agdao na ikinabubuhay ang
paggawa ng bilao ay narito ang mga naitalang terminolohiya na kanilang ginagamit:
• balsíg - pahabang paghahati-hati ng mga tubóng upang maging patag
• banbán - proseso sa pagpapanipis sa mga nabalsíg na kawayan upang makagawa ng talík
• baráng – itak
• batkag - ito ay kinokorteng bilog na gawa sa kawayan upang magsilbing pagkakabitan ng
mga nahabing talik.
• bigaô - terminong Pangasinan sa bilao; isang lapad na basket na ginagamit sa pantahip ng
palay; ginagamit sa komersiyo bilang sisidlan ng pansit
• duwerá - instrumento na parang kompas na ginagamit upang makabuo ng padron na bilog na
iguguhit sa mga nahabing talík
• gëpët - manipis na kawayang inilalagay sa pagitan ng nahabing mga talík at batkág upang
matakpan ang butas
• kalába - proseso ng panimulang paghahabi ng mga talík na kung saan hinahabi ito sa gitnang
bahagi
• kálo - pagsasalansan ng mga bilao upang makabuo ng isang set
• katlí - gunting
• kawayán - isang uri ng punongkahoy na tumutubo sa tropikong lugar
• kupít - pinakamaliit na sukat ng talík na nasa hulihang bahagi ng bilao
• osër - isang matulis na bagay na pinambubutas sa nahabing mga talík upang may mapaglusutan
ng tali sa pagkakabit nito sa batkag
• managbigaô - mga taong ikinabubuhay ang paggawa ng bilao
• paágëw - pagpapaaraw ng mga talik upang matuyo
• páklit - pagkakayas ng tubóng upang mapakinis ito
• panagbángon - kasingkahulugan ng papëkët o ang proseso ng pagkakabit ng mga hinabing
talík sa kalába
• panagduwéra - pagguhit ng bilog sa mga nahabing talík
• panagkatlí - paggupit nang pabilog sa mga nahabing talík
• paníbus - pinakamalaking sukat ng talík na nasa gitna ng bilao
• pantakër - permanenteng pagtatali ng nahabing talík at kalaba
• pasegúnda - (1) ikatlong sukat ng talik na nasa pagitan ng pasegúndan antikëy at panibus; (2)
pangalawang proseso ng paghahabi ng mga talík na kung saan pinupunang habiin ang mga
nakalábang talík hanggang sa ito ay mapuno at maging kuwadrado
• pasegúndan antikëy - ikalawang sukat ng talík na nasa pagitan ng kupít at pasegúnda
• patínga - paunang bayad ng mga regular na mamimili ng bilao
• sapâ - atrernatibong paraan ng pagpapatuyo sa talík kung walang araw na isinasagawa sa
pamamagitan ng apoy
• siíl - panali na gawa sa kawayan na ginagamit bilang pansamantalang tali sa pinagdikit na
hinabing talík at kalába
• takër - tali
• talík - maninipis na kawayang nilapad na siyang hinahabi upang makagawa ng bilao
• tubóng - paghahati-hati ng mga kawayan sa tubo

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
 • yúro - kutsilyo

V. Kongklusyon at Rekomendasyon
Ang pagbibilao sa Sityo, Andangit, Lungsod San Carlos, Pangasinan ay mayaman sa mga
katutubong salita na ginagamit sa paggawa nito. Makakatulong sa leksikon sa lungsod kung
magkakaroon pa ng pananaliksik sa iba pang barangay sa Lungsod San Carlos na mayroong industriya
ng pagbibilao upang maihambing o makakalap pa ng ibang mga terminong sa pagbibigao.

B. Pagsasanay
Mula sa nabasang teksto ay humanap ng limang salita na hindi pamilyar sa iyo. Isulat ito sa
talaan pagkatapos ay saliksikin sa diksiyonaryo ang kahulugan nito.

BLG. SALITA KAHULUGAN

1
2
3
4
5

C. Takda

Papangkatin ang klase sa limang pangkat. Bawat pangkat ay mag-uusap-usap sa isang

produktong pangkawayan na nais nilang gawan ng dokumentasyon. Ilagay sa powerpoint presentation
ang magagwang awtput. Ilalahad ng mga mag-aaral ang kanilang awtput sa susunod na sesyon.

Ikaapat na Araw
Paksa: Pagsulat ng Dokumentasyon ng Produkto

Pangkalahatang Layunin
• Nakasusulat ng sulating batay sa maingat, wasto, at angkop na paggamit ng wika
(CS_FTV11/12WG-0m-o-95)

A. Panimulang Paglalahad ng Awtput

Ilalahad ng kinatawan ng pangkat ang kanilang mga inisyal na awtput sa dokumentasyon ng
produkto na gagawan ng mga puna at rekomendasyon ng guro upang ito ay mapagbuti.

B. Takda
Tatapusin ng bawat pangkat ang kanilang isinagawang dokumentasyon at ipapasa sa
itatakdang panahon ng guro. Mamarkahan ito ayon sa pamantayang nasa ibaba:

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto
 Pamantayan sa Pagmamarka sa Pagsulat ng
Dokumentasyon ng Produkto

I. Lagyan ng tsek ang angkop na iskor sa pamantayan gamit ang batayang nasa ibaba:
3 – Napakagaling
2 – Magaling
1 – Katamtaman
0 – Nangangailangan pa ng pagsasanay

PUNTOS
PAMANTAYAN
0 1 2 3
1. Kakikitaan ng mataas na antas ng pananaliksik ang
isinagawang awtput.
2. Malinaw na naipaliwanag ang bawat hakbang.
3. Ang larawan ay nagtutugma sa kapsiyon.
4. Angkop ang gramatika at baybay ng isinulat na
kahulugan at katangian.
5. Maayos ang lay-out sa isinagawang powerpoint.
KABUOAN

Grade 12 Lesson Exemplar sa

Filipino sa Piling Larang (Teknikal-Bokasyunal)
Dokumentasyon ng Produkto