Toán 3

Toán 3 - Calculus 3
Nguyễn Hữu Hiếu
12/10/2020
N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 1 / 34

Nội dung
Có dấu (∗) là quan trọng.

Đạo hàm, tích phân hàm vector, độ cong (∗)
Cực trị tự do hàm hai biến (∗)
Cực trị có điều kiện - Phương pháp nhân tử Lagranger
Đạo hàm theo hướng, vector Gradiend, mặt phẳng tiếp xúc (∗)
Tích phân bội và ứng dụng (∗)
Tích phân đường loại 1
Tích phân đường loại 2
Tích phân đường của trường vector và ứng dụng (∗)
Tích phân mặt, tích phân thông lượng

Ôn tập cuối kỳ
Đạo hàm - tích phân hàm vector, độ cong
Định lý 1
Giả sử hàm vector f được biểu diễn trong hệ tọa độ Descaster
f (t) = f1 (t)i + f2 (t)j và các hàm thành phần f1 , f2 là các hàm khả vi. Khi đó
∂f ∂f1 ∂f2
(t) = (t)i + (t)j.
∂t ∂t ∂t

Đạo hàm - tích phân hàm vector, độ cong
Định lý 1
f (t) = f1 (t)i + f2 (t)j và các hàm thành phần f1 , f2 là các hàm khả vi. Khi đó
∂f ∂f1 ∂f2
(t) = (t)i + (t)j.
∂t ∂t ∂t
Tương tự với ba chiều
Định lý 2
f (t) = f1 (t)i + f2 (t)j + f3 (t)k và các hàm thành phần f1 , f2 , f3 là các hàm khả vi.
Khi đó
∂f ∂f1 ∂f2 ∂f3
(t) = (t)i + (t)j + (t)k.
∂t ∂t ∂t ∂t

Định nghĩa 1
(Tích phân) Giả sử hàm vector f được biểu diễn trong hệ tọa độ Descaster
f (t) = f1 (t)i + f2 (t)j và các hàm thành phần f1 , f2 là các hàm khả tích trên đoạn
[α, β]. Khi đó tích phân hàm vector f trên đoạn [α, β] được định nghĩa như sau
Z β Z β Z β
f (t)dt = f1 (t)dti + f2 (t)dtj.
α α α

Định nghĩa 1
f (t) = f1 (t)i + f2 (t)j và các hàm thành phần f1 , f2 là các hàm khả tích trên đoạn
[α, β]. Khi đó tích phân hàm vector f trên đoạn [α, β] được định nghĩa như sau
Z β Z β Z β
α α α
Định nghĩa 2
f (t) = f1 (t)i + f2 (t)j + f3 (t)k và các hàm thành phần f1 , f2 , f3 là các hàm khả tích
trên đoạn [α, β]. Khi đó ta tích phân hàm vector f trên đoạn [α, β] được định
nghĩa như sau
Z β Z β Z β Z β
f (t)dt = f1 (t)dti + f2 (t)dtj + f3 (t)dtk.
α α α α

Định nghĩa 3
(Tích phân bất định) Giả sử hàm vector f được biểu diễn trong hệ tọa độ
Descaster f (t) = f1 (t)i + f2 (t)j và các hàm thành phần f1 , f2 là các hàm tồn tại
nguyên hàm. Khi đó tích phân bất định (nguyên hàm) hàm vector f được định
nghĩa như sau Z Z Z

Định nghĩa 3
Descaster f (t) = f1 (t)i + f2 (t)j và các hàm thành phần f1 , f2 là các hàm tồn tại
nguyên hàm. Khi đó tích phân bất định (nguyên hàm) hàm vector f được định
nghĩa như sau Z Z Z
Định nghĩa 4
Descaster f (t) = f1 (t)i + f2 (t)j + f3 (t)k và các hàm thành phần f1 , f2 , f3 tồn tại
nguyên hàm. Khi đó ta tích phân bất định (nguyên hàm) hàm vector f được định
nghĩa như sau
Z Z Z Z
f (t)dt = f1 (t)dti + f2 (t)dtj + f3 (t)dtk.

Bài tập 1 (Ôn tập)

Một vật chuyển động theo quỹ đạo là đồ thị của hàm vector
r (t) = (t 5 + 2t 2 )i + (2t + 1)j + (2t 2 − t)k.
Tính vận tốc, gia tốc, độ lớn vector gia tốc của vật tại thời điểm t.


Một vật chuyển động theo quỹ đạo là đồ thị của hàm vector
r (t) = (t 5 + 2t 2 )i + (2t + 1)j + (2t 2 − t)k.
Tính vận tốc, gia tốc, độ lớn vector gia tốc của vật tại thời điểm t.
Giải.
Vận tốc:
dr
v (t) = (t) = (5t 4 + 4t)i + 2j + (4t − 1)k
dt
Gia tốc:
dv
a(t) = (t) = (20t 3 + 4)i + 4k
dt
Độ lớn vector gia tốc tại thời điểm t:
p
ka(t)k = (20t 3 + 4)2 + 42 .

Các kết quả sau thường được sử dụng để tính độ cong.
Định lý 3
Giả sử L là một đường cong được cho bởi bởi hàm vector r khả vi cấp hai tại t.
Khi đó ta có hệ thức
kT 0 (t)k kr 0 (t) × r 00 (t)k
k= = .
kr 0 (t)k kr 0 (t)k3
Hệ quả 1
Giả sử L là một đường cong được cho bởi bởi hàm phương trình tham số
x = f1 (t), y = f2 (t), z = f3 (t), t ∈ D, trong đó f1 , f2 , f3 là các hàm khả vi cấp hai.
Khi đó ta có hệ thức
s
2 2 2
x0 y0 y0 z0 z0 x0
00 00 + 00 00 + 00 00
x y y z z x
k= p .
(x 02 + y 02 + z 02 )3
Hệ quả 2
Giả sử L là một đường cong phẳng được cho bởi bởi hàm phương trình tham số
x = f1 (t), y = f2 (t)t ∈ D, trong đó f1 , f2 là các hàm khả vi cấp hai. Khi đó ta có
hệ thức
|x 0 y 00 − x 00 y 0 |
k=p .
(x 02 + y 02 )3
Hệ quả 3
Giả sử L là một đường cong khả vi cấp 2 được cho bởi bởi hàm phương trình tổng
quát y = f (x). Khi đó ta có hệ thức
|f 00 (x)|
k=p .
(1 + f 02 (x))3


Tính độ cong của đường xoắn ốc cho bởi phương trình tham số tại t.
x = cos t, y = sin t, z = t


Đặt r (t) = x(t)i + y (t)j + z(t)k. Ta có.
x 0 (t) = − sin t y 0 (t) = cos t z 0 (t) = 1

x 00 (t) = − cos t y 00 (t) = − sin t z 00 (t) = 0
i j k
⇒ r 0 × r 00 = − sin t cos t 1 = (sin t)i − (cos t)j + k
− cos t − sin t 0


Đặt r (t) = x(t)i + y (t)j + z(t)k. Ta có.
x 0 (t) = − sin t y 0 (t) = cos t z 0 (t) = 1

x 00 (t) = − cos t y 00 (t) = − sin t z 00 (t) = 0
i j k
⇒ r 0 × r 00 = − sin t cos t 1 = (sin t)i − (cos t)j + k
− cos t − sin t 0
Từ đó ta được độ cong tại t.
√
kr 0 (t) × r 00 (t)k 2 1
k= 0 3
=√ = .
kr (t)k 2 3 2
Bài tập 3 (HK1 2019 - 2020)

Cho một vật chuyển động với hàm vector vận tốc là
v (t) = (3 sin t)i − (3 cos t)j + 2k
π

a. Tìm hàm vector vị trí chuyển động của vật, biết rằng r 2 = (4, 1, π).
b. Chứng minh rằng độ cong của đồ thị hàm vector r (t) tại mọi thời điểm t là
hằng số. Hãy tìm giá trị này của độ cong.

Bài tập 3 (HK1 2019 - 2020)

Cho một vật chuyển động với hàm vector vận tốc là
v (t) = (3 sin t)i − (3 cos t)j + 2k
π

a. Tìm hàm vector vị trí chuyển động của vật, biết rằng r 2 = (4, 1, π).
b. Chứng minh rằng độ cong của đồ thị hàm vector r (t) tại mọi thời điểm t là
hằng số. Hãy tìm giá trị này của độ cong.
a. Gọi r là hàm vector vị trí của vật.

Z Z Z Z
r (t) = v (t)dt = 3 sin tdti − 3 cos tdtj + 2dtk
= (−3 cos t + c1 )i + (−3 sin t + c2 )j + (2t + c3 )k
Do r ( π2 ) = (4, 1, π) nên (c1 , c2 , c3 ) = (4, 4, 0). Từ đó
r (t) = (−3 cos t + 4)i + (−3 sin t + 4)j + (2t)k.

b. Ta có
r 0 (t) = v (t) = (3 sin t)i − (3 cos t)j + 2k
r 00 (t) = (3 cos t)i + (3 sin t)j

b. Ta có
r 0 (t) = v (t) = (3 sin t)i − (3 cos t)j + 2k
r 00 (t) = (3 cos t)i + (3 sin t)j
i j k
⇒ r 0 × r 00 = 3 sin t −3 cos t 2 = −(6 sin t)i + (6 cos t)j + 9k
3 cos t 3 sin t 0
Ta được độ cong tại t
√
kr 0 (t) × r 00 (t)k 117 3
k= = √ = .
kr 0 (t)k3 13 13 13
Từ đó, ta thấy độ cong của đồ thị hàm số là hằng số tại mọi điểm và giá trị độ
3
cong bằng k = .
13

Tìm cực trị tự do hàm hai biến
Qui trình sau dùng để tìm cực trị tự do cho hàm hai biến số.
Giả sử cần tìm các điểm cực trị của hàm số w = f (x, y ) hai biến.
B1 Tìm các điểm dừng, là nghiệm của hệ phương trình.
∂f


 =0 0
fx = 0
∂x i.e
∂f f 0
y =0

 =0
∂y
B2. Tính giá trị của định thức
fxx00 (t0 ) fxy00 (t0 )

Df =
fyx00 (t0 ) fyy00 (t0 )
(i) Nếu Df < 0 thì điểm t0 (x0 , y0 ) không phải là điểm cực trị của hàm số.
(ii) Nếu Df > 0 thì điểm t0 (x0 , y0 ) là điểm cực trị của hàm số và
00 > 0 thì điểm t (x , y ) là điểm cực tiểu của hàm số.
fxx 0 0 0
00 < 0 thì điểm t (x , y ) là điểm cực đại của hàm số.
fxx 0 0 0

Bài tập 4 (HK2 2019-2020)

x3
Tìm cực trị địa phương của hàm số f (x, y ) = + 3x 2 − 7x − y 2 + 4y .
3

Bài tập 4 (HK2 2019-2020)

x3
3
Xét hệ phương trình
0 2
fx = 0 x + 6x − 7 = 0 (x, y ) = (1; 2)
⇔ ⇔
fy0 = 0 −2y + 4 = 0 (x, y ) = (−7; 2)
⇒ Hàm số có hai điểm dừng (x, y ) = (1; 2), (x, y ) = (−7; 2).

Bài tập 4 (HK2 2019-2020)

x3
3
0 2
fx = 0 x + 6x − 7 = 0 (x, y ) = (1; 2)
⇔ ⇔
fy0 = 0 −2y + 4 = 0 (x, y ) = (−7; 2)
Ta lại có: fxx00 = 2x + 6, fxy00 = fyx00 = 0, fyy00 = −2 nên
fxx00 (x, y ) fxy00 (x, y ) 2x + 6 0

Df = = = −4x − 12
fyx00 (x, y ) fyy00 (x, y ) 0 −2

Bài tập 4 (HK2 2019-2020)

x3
3
0 2
fx = 0 x + 6x − 7 = 0 (x, y ) = (1; 2)
⇔ ⇔
fy0 = 0 −2y + 4 = 0 (x, y ) = (−7; 2)
Ta lại có: fxx00 = 2x + 6, fxy00 = fyx00 = 0, fyy00 = −2 nên
fxx00 (x, y ) fxy00 (x, y ) 2x + 6 0

Df = = = −4x − 12
fyx00 (x, y ) fyy00 (x, y ) 0 −2
Từ đó: Df (1; 2) = −16 < 0 nên (1; 2) không phải là điểm CT của hàm số.
Df (−7; 2) = 16 > 0 và fxx00 (−7; 2) = −8 < 0 nên (0; −1) là điểm cực đại của
hàm số.
Vậy, hàm số có một điểm cực trị (−7; 2) là điểm cực đại.
Bài tập 5 (HK1 2019-2020)

Tìm cực trị địa phương của hàm số f (x, y ) = x 2 y + 3x 2 − 4xy − 12x + y 2 + y + 10.

Bài tập 5 (HK1 2019-2020)



3
(x, y ) = 2;
fx0 = 0

2xy + 6x − 4y − 12 = 0  2
0 ⇔ 2 ⇔
fy = 0 x − 4x + 2y + 1 = 0  (x, y ) = (−1; 3)
(x, y ) = (5; −3)

3
⇒ Hàm số có ba điểm dừng (x, y ) = 2; , (x, y ) = (−1; 3), (x, y ) = (5; −3).
2

Bài tập 5 (HK1 2019-2020)



3
(x, y ) = 2;
fx0 = 0

2xy + 6x − 4y − 12 = 0  2
0 ⇔ 2 ⇔
fy = 0 x − 4x + 2y + 1 = 0  (x, y ) = (−1; 3)
(x, y ) = (5; −3)

3
⇒ Hàm số có ba điểm dừng (x, y ) = 2; , (x, y ) = (−1; 3), (x, y ) = (5; −3).
2
Ta lại có: fxx00 = 2y + 6, fxy00 = fyx00 = 2x − 4, fyy00 = 2 nên
fxx00 (x, y ) fxy00 (x, y ) 2y + 6 2x − 4

Df = = = 4y + 12 − (2x − 4)2
fyx00 (x, y ) fyy00 (x, y ) 2x − 4 2

Từ đó
3 3
Df 2; = 18 > 0, hơn nữa fxx00 = 9 > 0 nên 2; là điểm cực tiểu của
2 2
hàm số.
Df (−1; 3) = −36 < 0, Df (5; −3) = −36 < 0 nên (−1; 3) và (5; −3) không là
điểm CT của hàm số.
3
Vậy hàm số có một điểm CT 2; là điểm cực tiểu.
2

Tìm cực trị có ràng buộc - phương pháp nhân tử Lagrange

Giả sử ta cần tìm các điểm cực trị của hàm w = f (x, y ) với điều kiện g (x, y ) = 0.
Ta thực hiện qua 3 bước.

Tìm cực trị có ràng buộc - phương pháp nhân tử Lagrange

Giả sử ta cần tìm các điểm cực trị của hàm w = f (x, y ) với điều kiện g (x, y ) = 0.
Ta thực hiện qua 3 bước.
B1. Lập hàm với nhân tử Lagrange
L(x, y , λ) = f (x, y ) − λg (x, y )
B2. Tìm λ và các điểm dừng là cặp (x, y ) trong các nghiệm của hệ phương trình.
 L0x = 0

L0y = 0
g (x, y ) = 0

B3. Tính định thức cấp 3.

0 gx0 (t0 ) gy0 (t0 )
D= gx0 (t0 ) Lxx (t0 ) L00xy (t0 )
00
gy0 (t0 ) L00yx (t0 ) L00yy (t0 )

Nếu D > 0 thì điểm (x0 , y0 ) là điểm cực đại và nếu D < 0 thì điểm (x0 , y0 ) là
điểm cực tiểu của hàm số.


Tìm các điểm cực trị địa phương (nếu có) của hàm số f (x, y ) = x 2 + 4y 2 với điều
kiện x + 2y = 2.


kiện x + 2y = 2.
Đặt g (x, y ) = x + 2y − 2 và lập hàm với nhân tử Lagrange.

L(x, y , λ) = x 2 + 4y 2 − λ(x + 2y − 2)


kiện x + 2y = 2.

L(x, y , λ) = x 2 + 4y 2 − λ(x + 2y − 2)
Xét hệ phương trình.
 L0x = 0
  
 2x − λ = 0  x =1
L0y = 0 ⇔ 8y − 2λ = 0 ⇔ y = 1/2
g (x, y ) = 0 x + 2y − 2 = 0 λ=2
  


kiện x + 2y = 2.

L(x, y , λ) = x 2 + 4y 2 − λ(x + 2y − 2)
Xét hệ phương trình.
 L0x = 0
  
 2x − λ = 0  x =1
L0y = 0 ⇔ 8y − 2λ = 0 ⇔ y = 1/2
g (x, y ) = 0 x + 2y − 2 = 0 λ=2
  
Ta có, gx0 = 1, gy0 = 2, L00xx = 2, L00xy = L00yx = 0, L00yy = 8.

Tại (x, y , λ) = (1; 1/2; 2) thì:
0 gx0 gy0 0 1 2
D = gx0 L00xx L00xy = 1 2 0 = −16 < 0
gy0 L00yx L00yy 2 0 8
⇒ (−1; −2) là điểm cực tiểu.
Tích phân bội và ứng dụng
Nội dung phần này ta cần vận dụng được các công thức tính tích phân bội và ứng
dụng tích phân bội, chú ý cách viết miền lấy tích phân và sử dụng hệ thức Fubini.
Nội dung thi ck thường gặp sẽ là tính tích phân bội 2 và ứng dụng tích phân bội 3.

Bài tập 7 (HK1 2020-2021)

ZZ
Tính tích phân bội hai 3xy 2 dA, với D là miền giới hạn bởi các đường thẳng
D
y = 2x − 3, x + 2y − 4 = 0 và trục Oy .

Bài tập 7 (HK1 2020-2021)

ZZ
Tính tích phân bội hai 3xy 2 dA, với D là miền giới hạn bởi các đường thẳng
D
y = 2x − 3, x + 2y − 4 = 0 và trục Oy .
Xét hệ PT

y = 2x − 3
⇔ (x, y ) = (2; 1)
x + 2y − 4 = 0
Từ đó miền D là (x, y ) ∈ R2 |0 ≤ x ≤ 2, 2x − 3 ≤ y ≤ −x/2 + 2 . Áp dụng hệ

thức Fubini ta có.

Z2 −x/2+2 Z2
ZZ Z −x/2+2
2 2
3xy dA = dx 3xy dy = xy 3 dx = 8.
2x−3
D 0 2x−3 0
Chú ý các hệ thức đổi biến: Thông thường tích phân bội hai mà miền lấy tích phân
có x 2 + y 2 ta đổi biến trong hệ tọa độ cực, tích phân bội 3 mà miền lấy tích phân
xuất hiện x 2 + y 2 ta đổi biến trong hệ tọa độ trụ, tích phân bội 3 mà miền lấy tích
phân có x 2 + y 2 + z 2 ta đổi biến trong hệ tọa độ cầu.
Hệ thức đổi biến trong hệ tọa độ cực (r , ϕ).
Đặt x = r cos ϕ, y = r sin ϕ. Khi đó, miền D trở thành
D0 = {(r , ϕ)|r1 (ϕ) ≤ r ≤ r2 (ϕ), α ≤ ϕ ≤ β}.
Ta có định thức Jacobian:
cos ϕ −r sin ϕ
|J| = = r.
sin ϕ r cos ϕ
Ta được:
ZZ Zβ rZ
2 (ϕ)
f (x, y )dxdy = dϕ rf (r cos ϕ, r sin ϕ)dr .

D α r1 (ϕ)


ZZ
Tính tích phân I = (x 2 + y 2 )dA, trong đó D = {(x, y ) ∈ R2 |x 2 + y 2 ≤ 2x}.
D


ZZ
Tính tích phân I = (x 2 + y 2 )dA, trong đó D = {(x, y ) ∈ R2 |x 2 + y 2 ≤ 2x}.
D
Đổi biến trong hệ tọa độ cực x = r cos ϕ, y = r sin ϕ, miền D trở thành
n π πo
D 0 = (r , ϕ) : 0 ≤ r ≤ 2 cos ϕ, − ≤ ϕ ≤ .
2 2
Định thức Jacobian
cos ϕ −r sin ϕ
|J| = = r.
sin ϕ r cos ϕ
Do đó.
ZZ ZZ
I = (x 2 + y 2 )dA = r 2 cos2 ϕ + r 2 sin2 ϕ kJkdrdϕ
D D0
ZZ Zπ/2 2Z
cos ϕ
3
= r drdϕ = dϕ r 3 dr = 3π + 2.
D0 −π/2 0
Hệ thức đổi biến trong hệ tọa độ trụ (r , ϕ, z).

Đặt x = r cos ϕ, y = r sin ϕ, z = z, trong đó r ≥ 0, ϕ ∈ [0; 2π]. Khi đó, miền D trở
thành D0 .
cos ϕ −r sin ϕ 0
|J| = sin ϕ r cos ϕ 0 = r .
0 0 1
Ta được:
ZZZ ZZZ
f (x, y , z)dxdydz = rf (r cos ϕ, r sin ϕ, z)drdϕdz.
D D0


ZZZ
2
+y 2
I = ex dV , trong đó D giới hạn bởi các mặt x 2 + y 2 = 1, z = 0, z = 1.
D


ZZZ
2
+y 2
I = ex dV , trong đó D giới hạn bởi các mặt x 2 + y 2 = 1, z = 0, z = 1.
D
Đổi biến trong hệ tọa độ trụ x = r cos ϕ, y = r sin ϕ, z = z.

Khi đó, miền D trở thành D0 .
D 0 = {(r , ϕ, z) : 0 ≤ r ≤ 1, 0 ≤ ϕ ≤ 2π, 0 ≤ z ≤ 1}
Định thức Jacobian: |J| = r . Tích phân trở thành.
ZZZ Z1 Z2π Z1
2 2
I = re r drdϕdz = re r dr dϕ dz
D0 0 0 0
Z1 Z2π Z1 1
2 2 2
= re r dr dϕ = 2πre r dr = πe r = π(e − 1).
0
0 0 0

Hệ thức đổi biến trong hệ tọa độ cầu (r , ϕ, θ).

Đặt x = r sin θ cos ϕ, y = r sin θ sin ϕ, z = r cos θ, trong đó r ≥ 0, ϕ ∈ [0; 2π],
θ ∈ [0, π]. Khi đó, miền D trở thành D0 .
sin θ cos ϕ r cos θ cos ϕ −r sin θ sin ϕ

|J| = sin θ sin ϕ r cos θ sin ϕ r sin θ cos ϕ = −r 2 sin θ.
cos θ −r sin θ 0
Ta được:
ZZZ ZZZ
f (x, y , z)dxdydz = r 2 sin θf (r sin θ cos ϕ, r sin θ sin ϕ, r cos ϕ)drdθdϕ.
D D0


ZZZ p
I = x 2 + y 2 + z 2 dV , trong đó D = {x 2 + y 2 + z 2 ≤ 1, z ≥ 0}
D


ZZZ p
D
Đổi biến trong hệ tọa độ cầu x = r sin θ cos ϕ, y = r sin θ sin ϕ, z = r cos θ.
n π o
D 0 = (r , θ, ϕ) : 0 ≤ r ≤ 1, 0 ≤ θ ≤ , 0 ≤ ϕ ≤ 2π
2
Định thức Jacobian: |J| = −r 2 sin θ. Tích phân trở thành.


ZZZ p
D
Đổi biến trong hệ tọa độ cầu x = r sin θ cos ϕ, y = r sin θ sin ϕ, z = r cos θ.
n π o
D 0 = (r , θ, ϕ) : 0 ≤ r ≤ 1, 0 ≤ θ ≤ , 0 ≤ ϕ ≤ 2π
2
Định thức Jacobian: |J| = −r 2 sin θ. Tích phân trở thành.
ZZZ Z1 Zπ/2 Z2π

3 3 π
I = r sin θdrdθdϕ = r dr sin θdθ dϕ = .
2
D0 0 0 0

Bài tập 11 (HK1 2020-2021)

Tính thể tích của khối đặc giới hạn bởi các mặt paraboloid z = x 2 + y 2 và
z = 1 − 3x 2 − 3y 2 .

Bài tập 11 (HK1 2020-2021)

Tính thể tích của khối đặc giới hạn bởi các mặt paraboloid z = x 2 + y 2 và
z = 1 − 3x 2 − 3y 2 .
Giao tuyến
z = 1 − 3x 2 − 3y 2 x 2 + y 2 = 1/4

⇔
z = x2 + y2 z = 1/4
Đổi biến sang tọa độ trụ (r , ϕ, z). Miền tính thể tích trở thành
D = {(r , ϕ, z)|0 ≤ ϕ ≤ 2π, 0 ≤ r ≤ 1/2, r 2 ≤ z ≤ 1 − 3r 2 }
Thể tích của vật thể cần tìm

2
ZZZ Z2π Z1/2 1−3r
Z Z2π Z1/2
π
1 − 3r 2 − r 2 drdϕ = .

V = 1dV = dϕ dr rdz = r
8
D 0 0 r2 0 0

Tích phân đường loại 1.
Định lý 4
(i) Nếu đường cong L trong R2 có phương trình tham số
x = x(t), y = y (t), t ∈ [a, b] thì
Z Zb q
2 2
f (x, y )ds = f ((x(t), y (t)) (x 0 (t)) + (y 0 (t)) dt.
L a
(ii) Nếu đường cong L trong R3 có phương trình tham số

x = x(t), y = y (t), z = z(t), t ∈ [a, b] thì
Z Zb q
2 2 2
f (x, y )ds = f ((x(t), y (t), z(t)) (x 0 (t)) + (y 0 (t)) + (z 0 (t)) dt.
L a


Z
Tính tích phân I = (2x − y )ds. Trong đó, L là đường gấp khúc ABC , với điểm
L
A(1; 1), điểm B(1; 2) và điểm C (2; 3).


Z
L
A(1; 1), điểm B(1; 2) và điểm C (2; 3).
Ta có phương trình tham số các đoạn thẳng AB, BC lần lượt là

x = 1 x = t +1
0≤t≤1 0≤t≤1
y = t +1 y = t +2


Z
L
A(1; 1), điểm B(1; 2) và điểm C (2; 3).
Ta có phương trình tham số các đoạn thẳng AB, BC lần lượt là

x = 1 x = t +1
0≤t≤1 0≤t≤1
y = t +1 y = t +2
Ta được.
Z Z Z
I = (2x − y )ds = (2x − y )ds + (2x − y )ds
L AB BC
Z1 Z1 √ √
1+ 2
= (1 − t)dt + t 2dt = .
2
0 0

Tích phân đường loại 2.
Định lý 5
_
(i) Nếu đường cong L trong R2 chứa cung AB có phương trình tham số
x = x(t), y = y (t) và a, b lần lượt là giá trị tham số t tại A và B thì
Z Zb
P ((x(t), y (t)) x 0 (t) + Q ((x(t), y (t)) y 0 (t) dt.

P(x, y )dx + Q(x, y )dy =
_ a
AB
_
(ii) Nếu đường cong L trong R3 chứa cung AB có phương trình tham số
x = x(t), y = y (t), z = z(t) và a, b lần lượt là giá trị tham số t tại A và B thì
Z
P(x, y , z)dx + Q(x, y , z)dy + R(x, y , z)dz =
_
AB
Zb
P ((x(t), y (t), z(t)) x 0 (t) + Q ((x(t), y (t), z(t)) y 0 (t) + R ((x(t), y (t), z(t)) z 0 (t) dt.



I
Tính tích phân I = 2xdx + ydy , C là đường tròn đơn vị x 2 + y 2 = 1.
C


I
Tính tích phân I = 2xdx + ydy , C là đường tròn đơn vị x 2 + y 2 = 1.
C
Phương trình tham số của đường tròn C.

x = cos t, y = sin t, 0 ≤ t ≤ 2π.
Ta được.
I Z2π
I = 2xdx + ydy = [2 cos t.(− sin t) + sin t. cos t] dt
C 0
Z2π Z2π
=− sin t cos tdt = − sin td(sin t)
0 0
2π
1
= − sin2 t = 0.
2 0
Tích phân đường của trường vector và ứng dụng

Tích phân đường của trường vector được qui về với việc tính tích phân đường loại
2. Chú ý, trong việc tính tích phân đường loại 2, nếu đường cong lấy tích phân
không tham số hóa được mà đường cong đó kín (Nếu không kín có thể thêm bào
cho kín sau đó bớt đi), ta có thể sử dụng hệ thức Green để chuyển về tính tích
phân bội 2.
Định nghĩa 5
Cho đường cong L và trường vector F = hu, v i với u, v là các hàm hai biến xác
định trên đường cong L. Khi đó,
Z Z
FdR = u(x, y )dx + v (x, y )dy .
L L

Định nghĩa 6
Cho đường cong L và trường vector F = hu, v , w i với u, v , w là các hàm ba biến
xác định trên đường cong L. Khi đó,
Z Z
FdR = u(x, y , z)dx + v (x, y , z)dy + w (x, y , z)dz.
L L

Bài tập 14 (HK2 2017-2018)

Tính công thực hiện bởi lực F (x, y ) = x 3 sin x + y 2 i − (y cos 3y − 2x)j để di

chuyển chất điểm M một vòng đường tròn (C) : x 2 + y 2 = 4, theo chiều kim đồng
hồ.

Bài tập 14 (HK2 2017-2018)

Tính công thực hiện bởi lực F (x, y ) = x 3 sin x + y 2 i − (y cos 3y − 2x)j để di

chuyển chất điểm M một vòng đường tròn (C) : x 2 + y 2 = 4, theo chiều kim đồng
hồ.
Gọi D là miền giới hạn bởi đường tròn C. Công của lực là
Z Z
x 3 sin x + y 2 dx − (y cos 3y − 2x)dy

W = F (x, y )dR =
C C
Áp dụng hệ thức Green

ZZ
W =− (2 − 2y )dA
D
Z2 Z2π
=− dr r (2 − 2r sin ϕ)dϕ = −8π.
0 0

Bài tập 15 (HK1 2019-2020)

Tìm công thực hiện bởi trường lực F (x, y ) = xyi + (x − 7y )j để di chuyển một
chất điểm một vòng (2; 0) → (0; −2) → (−2; 0) → (0; 2) → (2; 0).

Bài tập 15 (HK1 2019-2020)

Tìm công thực hiện bởi trường lực F (x, y ) = xyi + (x − 7y )j để di chuyển một
chất điểm một vòng (2; 0) → (0; −2) → (−2; 0) → (0; 2) → (2; 0).
Gọi D là miền giới hạn bởi đường cong. Công thực hiện
Z Z
W = F · dR = [xydx + (x − 7y )dy ]
C C
Áp dụng hệ thức Green

ZZ
W =− (1 − x)dA
D
Z0 x+2
Z Z2 2−x
Z
20 4
=− dx (1 − x)dy − dx (1 − x)dy = − − = −8
3 3
−2 −2−x 0 x−2

Good luck!

Toán 3

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Toán 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Toán 3 - Calculus 3

Nguyễn Hữu Hiếu

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 1 / 34

Có dấu (∗) là quan trọng.

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 2 / 34

Đạo hàm - tích phân hàm vector, độ cong

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 3 / 34

Đạo hàm - tích phân hàm vector, độ cong

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 3 / 34

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 4 / 34

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 4 / 34

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 5 / 34

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 5 / 34

Bài tập 1 (Ôn tập)

r (t) = (t 5 + 2t 2 )i + (2t + 1)j + (2t 2 − t)k.

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 6 / 34

Bài tập 1 (Ôn tập)

r (t) = (t 5 + 2t 2 )i + (2t + 1)j + (2t 2 − t)k.

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 6 / 34

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 8 / 34

Bài tập 2 (Ôn tập)

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 9 / 34

Bài tập 2 (Ôn tập)

Đặt r (t) = x(t)i + y (t)j + z(t)k. Ta có.

x 0 (t) = − sin t y 0 (t) = cos t z 0 (t) = 1

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 9 / 34

Bài tập 2 (Ôn tập)

Đặt r (t) = x(t)i + y (t)j + z(t)k. Ta có.

x 0 (t) = − sin t y 0 (t) = cos t z 0 (t) = 1

Bài tập 3 (HK1 2019 - 2020)

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 10 / 34

Bài tập 3 (HK1 2019 - 2020)

a. Gọi r là hàm vector vị trí của vật.

= (−3 cos t + c1 )i + (−3 sin t + c2 )j + (2t + c3 )k

Do r ( π2 ) = (4, 1, π) nên (c1 , c2 , c3 ) = (4, 4, 0). Từ đó

r (t) = (−3 cos t + 4)i + (−3 sin t + 4)j + (2t)k.

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 10 / 34

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 11 / 34

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 11 / 34

B2. Tính giá trị của định thức

fxx00 (t0 ) fxy00 (t0 )

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 12 / 34

Bài tập 4 (HK2 2019-2020)

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 13 / 34

Bài tập 4 (HK2 2019-2020)

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 13 / 34

Bài tập 4 (HK2 2019-2020)

fxx00 (x, y ) fxy00 (x, y ) 2x + 6 0

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 13 / 34

Bài tập 4 (HK2 2019-2020)

fxx00 (x, y ) fxy00 (x, y ) 2x + 6 0

Bài tập 5 (HK1 2019-2020)

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 14 / 34

Bài tập 5 (HK1 2019-2020)

Xét hệ phương trình

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 14 / 34

Bài tập 5 (HK1 2019-2020)

Xét hệ phương trình

fxx00 (x, y ) fxy00 (x, y ) 2y + 6 2x − 4

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 14 / 34

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 15 / 34

Tìm cực trị có ràng buộc - phương pháp nhân tử Lagrange

N. H. Hiếu Toán 3 - Calculus 3 12/10/2020 16 / 34