Sosyal Bilimler/Genel Kültür 7

HAZIRLIK
1. Hayatınızda hiç Türk kahvesi içtiniz mi?
2. Size göre Türk kültüründe kahvenin nasıl bir yeri vardır?
3. Ülkenizde kendi kültürünüze özgü bir içecek bulunmakta mıdır?

TÜRK KAHVESİ
(1) Kahve alışkanlığını Türklerden alan Avrupa ülkeleri zaman içinde farklı kahve tarzları geliştirmişler ancak Türk kahvesi
neredeyse hiç değişmeden günümüze gelmeyi başarmıştır. Pek çok bakımdan diğer kahvelerden ayrı bir yere konulması
gereken Türk kahvesinin farkının yalnızca hazırlanış ve pişirme yönteminden kaynaklandığını söylemek de haksızlık olur.
Yaklaşık 500 yıl öncesinde Osmanlı topraklarına giren ve hızla yaygınlaşan kahve; tarihi, ismini verdiği yapılar, içme ve
sunulma biçimi, yapımında kullanılan araçlar, “Bir fincan kahvenin 40 yıl hatırı vardır.” özdeyişinin de açıkça gösterdiği
gibi sosyal ilişkilerdeki rolü ile Türk kültüründe özgün bir yere sahiptir. Zengin bir kültürel temele dayanıyor olması dola-
yısıyla da 2013 yılında UNESCO tarafından “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi”’ne dâhil edilen bir
değerdir.

Türk Geleneklerinin Ayrılmaz Parçası

(2) Türkiye’de kahvenin sosyal yaşam ve kültürün başta gelen ögelerinden olduğunu ve hatta tek başına bir kültür meydana
getirdiğini iddia etmek kesinlikle abartı olmaz. Evlilik öncesi törenlerin bir parçasını oluşturması, gelen misafirlere mutla-
ka ikram edilmesi, sohbetlerin vazgeçilmez içeceği olması, fincanın dibinde kalan telvedeki şekillerin gelecekten haber ver-
diğine inanılması ve mutlaka yorumlanması kahvenin yaşamın her alanında önemli bir yer ettiğinin en güzel kanıtlarıdır.
Kahvenin Türk kültüründeki yeri, kökenini bu içecekten alan kahverengi, kahvaltı gibi kelimelerle de kendini gösteriyor.
(3) Kahve, Türk geleneklerinden biri olan kız isteme törenlerinin ayrılmaz parçasıdır. Müstakbel damada mutlaka kahve
ikram edilir. Bu kahvenin müstakbel gelin tarafından pişirilmesinin nedeni kahvenin lezzetinin bir sınav niteliğinde olma-
sıdır.
(4) Kahvenin dibinde kalan ve içilmeyen telve Türk kahvesine özgü fal geleneğinin de ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Telvedeki şekiller ve bardakta bıraktığı izler yorumlanarak kahveyi içen kişinin geleceği hakkında tahminlerde bulunulur.
Kahve kültürü etrafından gelişen el sanatları ürünlerinden kahve fincanları, cezveler ve tepsiler dostlarınıza Türkiye’den
götürebileceğiniz en güzel hediyelikler arasındadır.

Osmanlı Döneminin Sosyal Merkezleri: Kahvehaneler

(5) 16. yüzyılın başlarında kahvenin İstanbul’a gelmesi ve yeni bir hazırlanma metodu ile pişirilerek sunulmaya başlanma-
sının ardından ismini bu içecekten alan kahvehaneler tüm imparatorluğa yayılmıştır. Kitap ve şiirlerin okunduğu, edebi-
yat sohbetlerinin yapıldığı, satranç ve tavlaların oynandığı bu mekânlar kısa zamanda Osmanlı Dönemi sosyal yaşamının
önemli mekânları haline gelmiştir. Her ne kadar Osmanlı Dönemi’ndeki kimliklerinden uzaklaşmalarına ve ismini aldıkları
kahveden çok çay içilen mekânlar haline gelmelerine rağmen günümüzde de hemen hemen her mahallede koyu sohbetlerin
yapıldığı kahvehaneler bu mirasın bir devamını oluşturuyor.

Lokum ve Su: Türk Kahvesinin Değişmezleri

(6) Türk kahvesi geleneksel olarak su ve lokum ile birlikte ikram edilir. Suyun kahveden önce içilmesi kahvenin boğazdan
daha kolay geçmesine olanak sağladığı inancıyla bağlantılıdır. Tarihi yine Osmanlı Dönemi’ne kadar giden ve Türk kültü-
rünün bir başka önemli parçası olan lokum ise kahve ile birlikte ikram edilen en önemli lezzettir.
Biliyor muydunuz?
(7)
• Türk kahvesi dünyanın en eski kahve pişirme yöntemiyle hazırlanır.
• Hazırlanış ve sunuş biçimiyle dünya üzerindeki tüm kahvelerden farklıdır.
• Kahve falı yalnızca Türk kahvesine özgü bir gelenektir.
8 Akademik Türkçe

• Kahve tüm dünyaya Osmanlı İmparatorluğu sayesinde yayılmıştır.

• Türk kültüründeki yeri sayesinde UNESCO “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi”ne girmiştir.

1. ETKİNLİK
Aşağıdaki sözcükleri yandaki açıklamalarla eşleştiriniz.
f 1. pişirme (prg 1) a) Bir şeyi, bir olayı olduğundan büyük veya çok gösterme, mübalağa.
h b) İleri bir tarihte beklenen, gelecek.
2. özgün (prg 1)
c) Etimoloji.
a 3. abartı (prg 2) ç) Akla, sezgiye veya bazı verilere dayanarak olabilecek bir şeyi, bir olayı önceden
j kestirme, kestirim.
4. telve (prg 2)
d) Kahve pişirmeye yarayan, saplı, küçük kap.
c 5. köken (prg 2 ) e) Doğa kanunlarına aykırı sonuçlar elde etmek iddiasında olanların başvurdukları
b gizli işlem ve davranışlara verilen genel ad.
6. müstakbel (prg 3)
f) Bir besin maddesini gerektiği kadar ısıda tutarak yenebilecek bir duruma getir-
ı
7. fal (prg 4) me.
ç g) İnanılan şey, görüş, öğreti.
8. tahmin (prg 4)
h) Yalnız kendine özgü bir nitelik taşıyan, orijinal.
d
9. cezve (prg 4) ı) Geleceği öğrenmek, şans ve kısmeti anlamak amacıyla oyun kâğıdı, kahve telve-
i si, el ayası vb.ne bakarak anlam çıkarma.
10. kahvehane (prg 5)
i) Kıraathane.
g
11. inanç (prg 5) j) Fincanın dibine çöken kahve tortusu.

2. ETKİNLİK
Aşağıda verilen sözcük ve söz öbekleri metinde hangi anlamda kullanılmıştır?

a) bu (prg 3) .....................................................................................................................................................................................

b) bu (prg 5) .....................................................................................................................................................................................

3. ETKİNLİK
Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Metne göre verilen bilgiyi “doğru” ya da “yanlış” (√) olarak işaretleyiniz.
Doğru / Yanlış
( ) ( ) 1. Türk kahvesi geçmişten bugüne değişerek ulaşmıştır.
( ) ( ) 2. Kahve, Türk kültürünün önemli ögelerindendir.
( ) ( ) 3. Kahve falı sadece Türk kültürüne özgüdür.
( ) ( ) 4. Türk kahvesinde modern pişirme yöntemleri kullanılır.
( ) ( ) 5. Kahvenin dünyaya yayılmasında Osmanlı Devleti’nin büyük bir etkisi vardır.
 Sosyal Bilimler/Genel Kültür 9

4. ETKİNLİK
1. Türk kahvesi UNESCO tarafından niçin “Somut Olmayan Kültürel Mirasımız Listesi”ne dâhil edilmiştir?
A) Lezzeti için
B) Türklere özgü olduğu için
C) Zengin bir kültürel temeli olduğu için
D) Bütün dünyada sevildiği için

2. Aşağıdaki boşluğu doğru şekilde tamamlayınız.

değişmezleri lokum ve sudur.
Türk kahvesinin değişilmezleri.......................................................................................................................................................
A) şeker ve çaydır.
B) lokum ve sudur.
C) çikolata ve şerbettir.
D) kuruyemiş ve sudur.

3. Metne göre aşağıdakilerden hangisi Türk kahve kültürü için söylenemez?

A) Kahve falı ile gelecek hakkında tahminlerde bulunulur.
B) Kız isteme törenlerinde gelin damada kahve ikram eder.
C) Misafirliklerde kahvenin yerine çay tercih edilir.
D) Kahve kültürü sosyal ilişkilere de yansımıştır.

4. Metne göre kahvehaneler ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Kökeninde kahve kültürü vardır.
B) Geçmişten günümüze aynı kalmıştır.
C) Osmanlı döneminde sosyal yaşamın merkezidir.
D) İçerisinde çeşitli sanat ve eğlence etkinlikleri yapılmaktadır.

5. Metne göre Türk kahve kültürü ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz?
A) Türk kahve kültürü Türkçenin sözvarlığına yansımıştır.
B) Türk kahvesi sosyal yaşamın önemli bir parçasıdır.
C) Geçmişten bugüne değişerek ve gelişerek ulaşmıştır.
D) Kahve kültürü el sanatlarına da yansımıştır.

KONUŞMA ETKİNLİĞİ
“Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır.” sözü hakkındaki düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.