TRK HALKBLM

Prof. Dr. Erman ARTUN

Geniletilmi 2. Bask




stanbul 2007







ARKA KAPAK ( KTAP HAKKINDA)
Bu kitapta Trk halkbiliminin kltrel deiim ve geliim bak asyla genel erevesi izildikten
sonra tantlmas amaland. Birinci blmde; halkbilimine genel bak, ikinci blmde; halk edebiyat ve
halkbiliminin kaynaklar, nc blmde; halkbilimi alan aratrma teknikleri, drdnc blmde;
halkbiliminde baz terim ve kavramlar, beinci blmde; halkbilimi kuram ve yntemleri, altnc blmde;
Anadolu halkbilimini besleyen slmiyet ncesi inan sistemleri retiler- dinler, yedinci blmde; halk
kltrnde sosyal normlar, yaptrmlar ve davran trleri, sekizinci blmde; halk kltrnde gei dnemleri
(doum-evlenme-lm), dokuzuncu blmde; halk bilgisi, onuncu blmde; bayramlar, trenler, kutlamalar, on
birinci blmde; inanlar, on ikinci blmde;oyun - ocuk oyunlar halk oyunlar, on nc blmde; halk
mutfa kltr, on drdnc blmde; gnmzde kltrel deiim ve geliimle yeniden yaplanan
halkbilimine genel bak, on beinci blmde; halk kltrn kmeleme klavuzu ve alan aratrmas derleme
soru rneklerine yer verildi.



NDEKLER

BRNC BLM

HALKBLMNE GENEL BAKI
A. Halkbiliminin Tanm ve Dnyadaki Geliimi
B. Halkbiliminin Trkiyedeki Geliimi
C. Halkbiliminin Konusu
D. Halkbiliminin nemi
E. Halkbiliminin Dier Bilim Dallaryla likisi

KNC BLM
HALK EDEBYATI VE HALKBLMNN KAYNAKLARI
A. Szl Kaynaklar
B. Yazl Kaynaklar
C. Grsel Kaynaklar
D. Maddi Kaynaklar

NC BLM
HALKBLM ALAN ARATIRMA TEKNKLER
A. Halkbiliminde Alan Aratrmas Kavram
B. Derleme ncesi almalar
C. Halk Bilgisi ve Halk Edebiyat rnlerinin Derlenmesiyle lgili Genel Kavramlar

D. Derleme almalarnda Dikkat Edilecek Noktalar
E. Derleme Yntemleri ve Sahada Derleme almalar
F. Halk Bilgisi ve Halk Edebiyat rnlerinin Derlenmesinde Kaydedilecek Bilgiler
G. Alan Aratrmasnda Kullanlan Aralar
H. Alan Aratrmas Sonrasnda Yaplacak ler
I. Aratrmann Deerlendirilmesinde Dikkat Edilecek Ynler

DRDNC BLM
HALKBLMNDE BAZI TERM VE KAVRAMLAR

BENC BLM
HALKBLM KURAM VE YNTEMLER

A. Metin Merkezli Halkbilimi Kuramlar
1. Gelime Kuram
2. Yaylma Kuram
3. Tarihi Corafi Fin Kuram ve Yntemi
4. Psikoanalitik Kuram ve Yntemler
5. Yapsalc Kuram ve Yntemi
B. Balam Merkezli Halkbilimi Yntemleri
1. levsel Halkbilimi Yntemi
2. Szl Kompozisyon Kuram ve Yntemi
3. Performans Teorisi

ALTINCI BLM
ANADOLU HALKBLMN BESLEYEN SLMYET NCES NAN SSTEMLER
RETLER- DNLER

A. slmiyet ncesi nan Sistemleri
1. Totemcilik
2. Canlclk, Ruhuluk (Animizm)
3. amanizm
4. Budizm
5. Zerdtilik
6. Manihaizm
Trkler ve Semavi Dinler
1. Musevilik
2. Hristiyanlk

B. slmiyet ncesi nan Sistemlerine Bal Kltler, det, nan ve Pratikler
1. Put-Feti (Totem-Tz-Ongun)
2. Klt
a) Atalar Klt
b) Gk Tanr Klt
c) Tabiat Kltleri
d) lm ve ller Klt
3.Sihir ve By
4. Falclk ve Kehanet
5. ekil-Don Deitirme
6. Tanrnn nsan eklinde Grnmesi
7. Bayram-Tren ve Ayinler
8. Tenash nanc
9. Yada Ta ve Yamur Tlsmlar
10. Havada Uma

YEDNC BLM

HALK KLTRNDE SOSYAL NORMLAR, YAPTIRIMLAR VE DAVRANI
TRLER
A. Yaptrmlar ve Trleri
B. Balca Normlar
1. rf
2. det
3. Teaml
4. Gelenek
5. Grenek
6. Moda
7. Tre

SEKZNC BLM
HALK KLTRNDE GE DNEMLER
A.DOUM
1. Doum ncesi
2. Doum Sras
3. Doum Sonras
B.EVLENME
1. Evlenme Biimleri
2. Evlilik a-Evlilik Ya-Evlenme steini Belli Etme
3. Evlilik ncesi
4. Dn
5. Dn Sonras
6. Dn detleri ve Evlenme ile lgili Ritel ve Bysel erikli lemler
C. LM
1. lm ncesi
2. lm Srasnda Yaplan lemler
3. lm Sonras
4. lm detleri, nanlar ve Bunlara Bal Pratikler


DOKUZUNCU BLM
HALK BLGS
A. Halk Hekimlii
B. Halk Veterinerlii
C. Halk Meteorolojisi
D. Halk Takvimi
E. Halk Hukuku
F. Halk Matematii
G. Halk Ekonomisi

ONUNCU BLM
BAYRAMLAR, TRENLER, KUTLAMALAR
A. Bayramlar
1. Eski Trk Bayramlar
2. Dini Bayramlar
3. Milli Bayramlar
B. Trenler
1. Dini-Milli Kkenli Trenler
a) Snnet Trenleri
b) Askere Uurlama, Asker Karlama Trenleri
2. Mevsimlik Trenler
a) Nevruz Trenleri
b) Hdrellez Trenleri
c) idem Bayram Trenleri
d) Ko Katm Trenleri
e) Saya Gezme Trenleri
f) Dl Mjdesi Trenleri
g) lk Saban zi Trenleri
h) G Trenleri
3. Yerel Trenler, Toplantlar
a) Helva Sohbetleri
b) Amin Alaylar

ON BRNC BLM
NANILAR
1. Tabiat Olaylaryla lgili nanlar
2. Canl Varlklarla lgili nanlar
3. Cansz Varlklarla ilgili nanlar
4. Hayvanlarla lgili nanlar
5. Uur-Bereket
6. By
7. Nazar-Nazarlk
8. nan Merkezleriyle lgili nanlar
9. Rya
10. Fal
11. Adak
12. Kurban
13. Yamur Duas
14. Formlistik Saylar
15. Dier nanlar, nanmalar ve Bunlara Bal Pratikler


ON KNC BLM
OYUN-OCUK OYUNLARI HALK OYUNLARI

A. OYUN
1. Oyun Nedir?
2. Oyunun Snflandrlmas
B. OCUK OYUNLARI
1. ocuk Kimdir?
2. ocuk Oyunlar
C. HALK OYUNLARI
1. Halk Oyunlarnn Gnmze Gelii
2. Halk Oyunlarnn Konusu
3. Halk Danslarnn Blmlenmesi
4. Halk Oyunlarnn zellikleri
5. Halk Oyunlarnn levleri
a. Halk Oyunlarnn Toplumsal levi
b. Halk Oyunlarnn letiim levi
c. Halk Oyunlarnn Eitim levi
d. Halk Oyunlarnn Elence levi
6. Halk Oyunlarndaki Deiim
7. Keklik

ON NC BLM
MUTFAK KLTR
1. Yiyecek Trleri ve Yapllar
2. ecek Trleri ve Yapllar
3. Belirli Gn ve Trenlerde Yenilip ilenler ve Yapllar
4. Mutfak Ara ve Gereleri, Kullanllar
5. Sofra Gelenek ve Grenekleri

ON DRDNC BLM
GNMZDE KLTREL DEM-GELMLE YENDEN YAPILANAN
HALKBLMNE GENEL BAKI
1. Krsal Halkbiliminden Kent Halkbilimine Gei
2. Halk Kltr ve Kreselleme Olgusu
3. Kreselleme ve Ulusal Miras
4. Kreselleme Olgusuyla Mitlerin Yok Olmas
5. Halk Kltr, Biliim ve Kreselleme Olgusu
6. Somut Olmayan Kltrel Miras
7.Halk Kltr rnlerinin Gelecek Kuaklara Tanmas, Mzelenmesi
8. Halkbilimi ve ada Mzecilik
9. Halk Kltr ve Kltrleraras letiim
10. Halk Kltr-Medya likisi
11.Kltr Varlklarnn Uluslararas Ortamda Yaylmasnda MedyadanYararlanma
12. Halk Kltrnn lke Tantmna Katks
13. Halk Kltr ve Turizm
14. Popler Trk Kltrnn Dnya Kltrlerine Etkisi ve Katks
15. Halk Kltr ve Alternatif Tp

ON BENC BLM

HALK KLTRN KMELEME KILAVUZU VE
ALAN ARATIRMASI DERLEME SORU RNEKLER

KAYNAKA

DZN



N SZ (kinci Bask )
Halkbilimi, doumdan lme kadar insanlarn yaamnda yer alan maddi ve manevi btn
kltr gelerini bilimsel olarak derleyen, aratran, deerlendiren ve bunlarn sistematik bir
aklamasn yaparak insanln kltr tarihini ve zellikle halk kltrnn genel gelime kurallarn
inceleyen, kltrler arasndaki benzerlik ve farkllklar belirleyip ortaya koyan, gerektiinde de bu
bilimsel sonular halkn yararna olacak biimde dzenleyip halka aktaran bir bilim daldr.
Halkbilimi insanlarn yaad kesimi ve evreyi daha iyi tanmasn, yorumlamasn ve
deerlendirmesini salayarak halkn dnce, duygu ve sezgisinin temeldeki karakteristiklerini
yakalamasn salar. Halkbilimi, halk yaamnn temel dinamiklerini, tre ve geleneklerini, tutum ve
davranlarn, yarat ve becerilerini, sevgi ve beenilerini inceleyip aratrarak ulusal kltrn doru
bir biimde ilenmesine, deerlendirilmesine ve yorumlanmasna nemli katklarda bulunur.
Halkbilimi rnlerinde Anadolu insannn dnya grn, yaama biimini, bireysel ve
toplumsal sorunlarn grrz. Trk halkbiliminin temel sorunlarn btn boyutlaryla ele alan ve
ada bir yaklamn yardmyla kavrayp zme vardran, kkl ve bilimsel bir politikann ana
izgileri de henz belirlenmemitir.
Halkbilimi, kltrel yaamn btnn inceleyen bir disiplindir. Kltrn sreklilii kadar
deimesini ve bu deimeye neden olan eitli etmenleri de zmlemek temel amacdr. Halkbilimi
bir toplumun kltrnn temelini oluturur. Halkbilimi kltrn geliimine uyum salayarak zaman
ierisinde deiiklie urar.
Halk yaamn enine boyuna aratrmada, bir lke halkn oluturan ounluun ortak ve
yaygn davran kalplarn, yaama biimini, belirli olaylar ve durumlar karsndaki tavrn; evresini
ve dnyay alglayn aklamada; geleneksel ve trensel yaamn dzenleyen, zenginletiren,
renklendiren beceri, beeni, yarat, tre, kurum ve kurumlamay gz nne sermede; bir ucuyla
gemie, bir ucuyla da zamanmza uzanan gelenekler, grenekler, detler zincirini saptamada; bu
zincirin kstekleyici ya da destekleyici halkalarn tek tek belirlemede; bunlardan zgn ve ada
yaratmalar karmada halkbilimin rol ve nemi birinci derecededir.
Bu kitapta Trk halkbiliminin kltrel deiim ve geliim bak asyla genel erevesi
izildikten sonra rnlerinin tantlmas amaland. Birinci blmde; halkbilimine genel bak, ikinci
blmde; halk edebiyat ve halkbiliminin kaynaklar, nc blmde; halkbilimi alan aratrma
teknikleri, drdnc blmde; halkbiliminde baz terim ve kavramlar, beinci blmde; halkbilimi
kuram ve yntemleri, altnc blmde; Anadolu halkbilimini besleyen slmiyet ncesi inan
sistemleri retiler- dinler, yedinci blmde;halk kltrnde sosyal normlar, yaptrmlar ve davran
trleri, sekizinci blmde; halk kltrnde gei dnemleri (doum-evlenme-lm), dokuzuncu
blmde; halkbilgisi, onuncu blmde; bayramlar, trenler, kutlamalar, on birinci blmde; inanlar,
on ikinci blmde; oyun, ocuk oyunlar, halk oyunlar, on nc blmde; mutfak kltr, on
drdnc blmde; gnmzde kltrel deiim ve geliimle yeniden yaplanan halkbilimine genel
bak, on beinci blmde; halk kltrn kmeleme klavuzu ve alan aratrmas derleme soru
rneklerine yer verildi.
Halkbilimiyle ilgili olarak aratrmaclar, bugne kadar birok nemli aratrma yaptlar.
Onlara kran borluyuz. Bu tr almalarda eksiklerin bulunmas kanlmazdr. Alanla ilgili
alanlarn katklar bize daha sonraki almalarmzda rehber olacaktr.
Trk halkbilimini genel izgileriyle belirleyip bir kltr varl olarak tantp gelecek
kuaklara aktarmay bir grev bildik.
Kitap, ikinci baskda gzden geirilerek geniletildi. Bu almann kitap haline gelmesi
srasnda basm, dzeltme aamalarnda yardmlarn aldm rencilerime ve almann
baslmasn salayan sayn Mehmet Vara ve Kitabevi alanlarna teekkr bir bor bilirim.
Prof. Dr. Erman ARTUN
Adana, Temmuz, 2007