Ó×ÈÒÅËÑÒÂÓÂÀÍÅÒÎÍÀÂÀÑÈËËÅÂÑÊÈ

ÂÚÂÂÎÉÍßÃÎÂÎ

ý Ïåòúð Áåðëèåâ

Ó÷èòåëñòâóâàíåòî íà Âàñèë Ëåâñêè âúâ Âîéíÿãîâî e

îòáåëÿçàíî âúâ âñè÷êèòå äîñåãà èçäàäåíè íåãîâè áèîãðàôèè, à è â íÿêîè
ïî-îáøèðíè òðóäîâå, çàñÿãàùè æèâîòà ìó. Òóê å ìÿñòîòî äà îòáåëåæèì,
÷å âúâ âñè÷êè òåçè èçñëåäâàíèÿ ó÷èòåëñòâóâàíåòî íà Ëåâñêè âúâ Âîéíÿãîâî
å ðàçãëåæäàíî åäíîñòðàííî è íåïúëíî. Âñè÷êè èçñëåäîâàòåëè íà æèâîòà
íà Àïîñòîëà ãî ðàçãëåæäàò ïî÷òè ñàìî îòêúì ïåäàãîãè÷åñêàòà ìó ñòðàíà è
ñàìî áåãëî èëè âúîáùå íå ñå ñïèðàò íà äðóãèòå äåéíîñòè íà âîéíÿãîâñêèÿ
ó÷èòåë1.
Ñëåä êàòî ó÷èòåëñòâóâàë ïîâå÷å îò ïîëîâèí ãîäèíà âúâ Âîéíÿãîâî,
êîåòî âðåìå Ëåâñêè èçïîëçâàë, çà äà îïîçíàå æèâîòà â ñåëîòî, à è õîðàòà
ìó, â íà÷àëîòî íà 1865 ã. òîé ïðèñòúïèë êúì ñúçäàâàíåòî íà òúé íàðå÷åíîòî
îò íåãî “Òàéíî áðàòñòâî” ­ ïúðâîîáðàçà íà ïî-êúñíèòå ðåâîëþöèîííè
êîìèòåòè. Çà îñúùåñòâÿâàíå íà öåëòà ñè Âàñèë Ëåâñêè ïðèâëÿêàë “ïî
èíòåëèãåíòíèòå è þíà÷íè âîéíÿãîâöè” â “Òàéíîòî áðàòñòâî”2.
Âúâ Âîéíÿãîâî ó Ëåâñêè çà ïúðâè ïúò óçðÿâà, à ñëåä òîâà òîé îñìèñëÿ
è ïðèëàãà íà ïðàêòèêà èäåÿòà ñè çà ñúçäàâàíå íà îðãàíèçàöèÿ, êîÿòî äà
ïîäãîòâè íàðîäà çà áîðáà è îòõâúðëÿíå íà ÷óæäîòî èãî â ëèöåòî íà ñúç-
äàäåíîòî îò íåãî “Òàéíî áðàòñòâî” (ñúçäàäåíî ïðåç ðàííàòà ïðîëåò íà
1865 ã). Ìàëêî ïî-êúñíî â 1867 ã., êîãàòî Ëåâñêè å âúâ Âòîðàòà áúëãàðñêà
ëåãèÿ â Áåëãðàä, ó íåãî äîóçðÿâà è ñå äîðàçâèâà èäåÿòà, çàðîäèëà ñå ïî
âðåìå íà ó÷èòåëñòâóâàíåòî ìó âúâ Âîéíÿãîâî äî ñòåïåí ­ ñúçäàâàíå íà
ìðåæà îò ðåâîëþöèîííè êîìèòåòè (÷èèòî ïúðâîîáðàç áèëè “Òàéíîòî
áðàòñòâî” âúâ Âîéíÿãîâî, Äúáåíå è Êëèìåíò ), êîèòî äà ïîêðèÿò áúëãàðñêèòå
çåìè è ïî òàêúâ íà÷èí äà ñå ñúçäàäå åäíà Âúòðåøíà ðåâîëþöèîííà
îðãàíèçàöèÿ (ÂÐÎ), ÷èÿòî öåë å îñâîáîæäåíèåòî íà Áúëãàðèÿ îò òóðñêî
èãî3. Îò 11.XII.1868 ã. Âàñèë Ëåâñêè òðúãâà èç áúëãàðñêîòî çåìëèùå äà
ïðîïîâÿäâà è ïðèëàãà íà ïðàêòèêà ñâîèòå èäåè çà îñâîáîæäåíèåòî íà
45
áúëãàðñêèÿ íàðîä. Òàêà òîé èäåéíî èçðàñòâà ïðåç ÷åòíè÷åñêàòà òàêòèêà
äî ãåíèàëíîòî ñè îòêðèòèå ­ ñúçäàâàíå è îðãàíèçèðàíå íà ìðåæà îò ðåâî-
ëþöèîííè ÿäðà (êîìèòåòè) ­ ò.å. âúòðåøíà ðåâîëþöèîííà îðãàíèçàöèÿ
(ÂÐÎ), ñïîñîáíà äà îðãàíèçèðà è èçíåñå åäíà óñïåøíà îñâîáîäèòåëíà
áîðáà. Åòî îòãîâîðà íà: “...âúïðîñúò çà çà÷àòúêà íà íîâèòå îðãàíèçàöèîííè
èäåè ó Ëåâñêè (êîéòî ­ á.ì. Ï. Á.) íå å òúé ïðîñò, êàêòî áè èçãëåæäàë è íå
å îùå ïðîó÷åí ­ êîëêîòî ìîæå äà ñå æåëàå...” ­ ïîñòàâåí òàêà îò Ä. Ò.
Ñòðàøèìèðîâ îùå ïðåç 1930 ã.4
Îñíîâåí è åäèíñòâåí èçòî÷íèê, ïîëçâàí äîñåãà çà ó÷èòåëñòâóâàíåòî
íà Â. Ëåâñêè â ñåëîòî, å ïèñìîòî íà Ïåòúð Ñòîÿíîâ Ìàðèíîâ (Êàòóíîâ) äî
Íàðîäíèÿ êîìèòåò “Âàñèë Ëåâñêè”, ïóáëèêóâàíî â êíèãàòà íà Äèìèòúð
Òîäîðîâ Ñòðàøèìèðîâ “Âàñèë Ëåâñêè. Æèâîò, äåëà, èçâîðè”5. Ïèñìîòî å
ïèñàíî ïðåç 1926 ã. ­ ò.å. 60 ãîäèíè ñëåä ñúáèòèÿòà, êîèòî ñà îïèñàíè â
íåãî. Âñè÷êè èçñëåäîâàòåëè íà æèâîòà íà Ëåâñêè çà ïåðèîäà íà ó÷èòåë-
ñòâóâàíåòî ìó âúâ Âîéíÿãîâî ñå îïèðàò íà äàííèòå îò òîâà ïèñìî. Îêàçâà
ñå îáà÷å, ÷å ïèñìîòî èçîáèëñòâóâà ñ õðîíîëîãè÷íè è äîðè ôàêòîëîãè÷åñ-
êè ãðåøêè.
Âñè÷êè èçñëåäîâàòåëè ñà åäèíîäóøíè, ÷å Ëåâñêè å óñëîâåí çà ó÷èòåë
â ñåëîòî íà 23.IV.1864 ã. ­ Ãåðãúîâäåí. Òâúðäåíèåòî íà Ï. Ñòîÿíîâ â ïî-
ñî÷åíîòî ïèñìî, ÷å Ëåâñêè å ïúðâèÿò ó÷èòåë â ñåëîòî, îáà÷å íå å âÿðíî!
Êîè ñà îñíîâàíèÿòà äà òâúðäÿ òîâà?
Ïúðâî: òîâà ñà ñïîìåíèòå íà åäèí äðóã ó÷åíèê íà Â. Ëåâñêè ­ Ïåòúð
Òåðçèåâ, ïóáëèêóâàíè â êàðëîâñêèÿ âåñòíèê “Ïðîñâåòà”6, è îòíàñÿùè ñå
äî óñëàâÿíåòî íà Â. Ëåâñêè íà Ãåðãüîâäåí 1864 ã. çà ó÷èòåë è ïåâåö â
öúðêâàòà. Åòî è ñàìèÿ òåêñò îòíîñíî ìîåòî òâúðäåíèå: “...Àïîñòîëà (Âàñèë
Ëåâñêè ­ áåë. ìîÿ ­ Ï.Á.)...çàõâàíà èçòèõî õåðóâèìñêàòà ïåñåí. Îò íà÷àëî
íåãîâîòî ïååíå íå ñå õàðåñà íà æåíèòå, êîèòî áÿõà ñâèêíàëè äà ñëóøàò
ãðúìëèâèÿ ãëàñ íà äàñêàë Íåäåë÷î (êóðñèâ ìîé ­ Ï. Á. ­ âúâ âîéíÿãîâñêèÿ
äèàëåêò Íåäåë÷î = Íåäÿëêî)...” Âòîðî: åäíà ïðèïèñêà â öúðêîâíà êíèãà
ñúùî ñî÷è “äàñêàë ïîï Íåäÿëêî” çà ó÷èòåë âúâ Âîéíÿãîâî ïðåäè Â. Ëåâñêè.
Òÿ å â åäèí “×àñîñëîâ”, ïå÷àòàí ïðåç 1855 ã. â ãðàä Áóäà (äí. Áóäàïåùà),
äíåñ ïðèòåæàíèå íà êúùà ìóçåé “Èâàí Âàçîâ” ­ ãð. Ñîïîò7. Ïðèïèñêàòà
ñå íàìèðà íà ïîñëåäíàòà ñòðàíèöà â ïîëåòî ïîä òåêñòà: “...íà íàóñíèöàòà
ìà íàó÷è äàñêàëú ïîïú Íåäÿëêî íà Âîéíÿãóâî òà ïèñîâàõú äâå ãîäèíè ó íåãî è
ñè äîäîõìè íà Ñîïîòú íà 1864 ã. Ñòåôàíú ïèñàëú.”
Óñïÿõ äà îòêðèÿ â àðõèâà íà öúðêâàòà “Ñâåòè àïîñòîëè Ïåòúð è
Ïàâåë” â ãð. Ñîïîò8, ìàêàð è îñêúäíè, áèîãðàôè÷íè äàííè çà òîçè “äàñêàë
ïîï Íåäÿëêî”, ÷èåòî ïúëíî èìå å Íåäÿëêî Òîäîðîâ Áóëãóðîâ. Òîé å ðîäåí
46
â Ñîïîò ïðåç 1806 ã. è å ïî÷èíàë íà 90-ãîäèøíà âúçðàñò íà 30.I.1896 ã.,
ñúùî â Ñîïîò. Êàêòî ëè÷è îò öèòèðàíàòà ïðèïèñêà, äàñêàë Íåäÿëêî å ó÷èë
âúçïèòàíèöèòå ñè ïî öúðêîâíîñëàâÿíñêè êíèãè êàòî ñïîìåíàòàòà
“Íàóñòíèöà” (ò.å. ×àñîñëîâ ­ á.ì.), à è ïðèïèñêàòà, îñòàâåíà îò ó÷åíèêà
ìó, å ñ öúðêîâíîñëàâÿíñêè áóêâè. Èíà÷å íå å ìîãëî è äà áúäå, òúé êàòî
ñàìèÿò äàñêàë Íåäÿëêî ­ òîãàâà îêîëî 55-ãîäèøåí ìúæ ­ å áèë îáó÷àâàí
ïî òàçè ñèñòåìà, à è ñàì å îáó÷àâàë ïî íåÿ. Òîâà íè äàâà îñíîâàíèå äà
äîïóñíåì, ÷å äàñêàë Íåäÿëêî å áèë êèëèåí ó÷èòåë, à îáðàçîâàíèåòî, ïî-
ëó÷àâàíî ïðè íåãî ­ êèëèéíî. Êîëêî ãîäèíè å áèë âîéíÿãîâñêè ó÷èòåë
“äàñêàë ïîï Íåäÿëêî”, äàëè ñàìî îïèñàíèòå îò ó÷åíèêà ìó Ñòåôàí äâå,
èëè ïîâå÷å, çàñåãà å íåâúçìîæíî äà ñå îòãîâîðè.
Ñ èäâàíåòî íà Âàñèë Ëåâñêè çà ó÷èòåë âúâ Âîéíÿãîâî å âíåñåí íîâ
ñâåòñêè åëåìåíò â îáðàçîâàíèåòî, êàòî ñ òîâà âîéíÿãîâñêîòî ó÷èëèùå å
ïðåîáðàçóâàíî îò êèëèéíî â ìîäåðíî çà âðåìåòî ñè ñâåòñêî íîâîáúëãàðñêî
ó÷èëèùå. Äîñòàòú÷íî å ñàìî äà ïîãëåäíåì íÿêîè çàïàçåíè îò òîâà âðåìå
äîêóìåíòè, çà äà âèäèì, ÷å âñè÷êè òå, êîèòî ñà ïèñàíè îò ó÷åíèöèòå íà
Ëåâñêè, ñà ñ ðúêîïèñåí ãðàæäàíñêè øðèôò, êàòî ñà èçîñòàâåíè
õàðàêòåðíèòå çà öúðêîâíî-ñëàâÿíñêîòî ïèñìî: ïðèäèõàíèÿ, óäàðåíèÿ
(îêñèè è âàðèè), è òèòëè ­ ñ íÿêîè ìíîãî ìàëêè èçêëþ÷åíèÿ. Ñ òîâà íîâî-
âúâåäåíèÿòà íå ñå èç÷åðïâàò. Ëåâñêè âúâåæäà â îáó÷åíèåòî è ñúâúðøåíî
íîâè ñâåòñêè ïðåäìåòè êàòî: ãåîãðàôèÿ (çåìëåîïèñàíèå), ïååíå (íà
íàðîäíè è ñâåòñêè ïåñíè, îñâåí öúðêîâíèòå ïåñíîïåíèÿ), îáó÷åíèå íà
îòêðèòî ïðåç òîïëèòå ïðîëåòíè è ëåòíè äíè, à ñúùî òàêà è ôèçè÷åñêî âúç-
ïèòàíèå çà ìîì÷åòàòà.
Îòíîñíî íàïóñêàíåòî íà Âîéíÿãîâî è íà çàåìàíîòî ó÷èòåëñêî ìÿñ-
òî îò Â. Ëåâñêè, Ïåòúð Ñòîÿíîâ äîïóñêà î÷åâèäíè ïðîòèâîðå÷èÿ.  íà÷à-
ëîòî íà ïèñìîòî ñè òîé ïèøå, ÷å Ëåâñêè íàïóñíàë Âîéíÿãîâî ïðåç ìåñåö
ìàðò, êîåòî å è âÿðíîòî ­ ïî-òî÷íî òîâà áèëî â êðàÿ íà ìàðò. Ïîñëå ñàìî
äåñåòèíà ðåäà ïî-íàäîëó â ïèñìîòî ñè Ï. Ñòîÿíîâ ïèøå çà êðàÿ íà ìåñåö
ôåâðóàðè: “...ñúáðà ïàðèòå Äîáðè ÷îðáàäæè è íå ãè âíåñå ïî ïðèíàäëåæíîñò
è â êðàÿ íà ôåâðóàðè ìåñåö êàòî ñå èçãóáè Ëåâñêè (êóðñèâ ìîé ­ Ï. Á.) òîé
(Äîáðè ÷îðáàæè ­ á.ì. Ï. Á.) ñå ïðåäñòàâè ïðåä òóðöèòå, è êàçà ÷å äàñêàëà
îòêðàäíàë ïàðèòå è èçáÿãàë...”. Ñàìî ñëåä íîâè äåñåòèíà ðåäà â ïèñìîòî
ñè Ï. Ñòîÿíîâ îòíîâî ïðîìåíÿ äàòàòà íà áÿãñòâîòî íà Ëåâñêè îò ñåëîòî:
“...çíàÿ, ÷å äî Ãåðãúîâäåí (23.IV.1866ã. ­ á. ì. Ï. Á.) òîãàâà ñå èçãóáè îò ñåëî
è âòîðàòà ãîäèíà íå ìîæà äà ñâúðøè. Ïîñëå 2 ãîäèíè íåìà â ñåëî íèêàê
äàñêàë...”.
Òî÷íàòà äàòà íà áÿãñòâîòî íà Ëåâñêè åäâà ëè íÿêîãà ùå ñå óñòàíîâè,
íî ñúñ ñèãóðíîñò ìîæåì äà äîêàæåì, ÷å òîâà å ñòàíàëî â òðåòàòà äå-

47
ñåòäíåâêà íà ìàðò 1866 ã., êîåòî ùå äîêàæåì íà äðóãî ìÿñòî è ïî äðóã
ïîâîä. Çà ñåãà óñòàíîâÿâàìå è óòî÷íÿâàìå ñàìî âðåìåòî íà áÿãñòâîòî, òúé
êàòî Ï. Ñòîÿíîâ ìíîãîêðàòíî ãðåøè â ñïîìåíèòå ñè è âúïðîñà ñå íóæäàå
îò óòî÷íÿâàíå.
Òâúðäåíèåòî íà Ï. Ñòîÿíîâ, ÷å ñëåä Ëåâñêè ñåëîòî å ñòîÿëî äâå
ãîäèíè áåç ó÷èòåë, ñúùî íå îòãîâàðÿ íà èñòèíàòà. Êîå äîêàçâà òîâà?
 äîïèñêà âúâ âåñòíèê “Íàðîäíîñò” îò 1869 ã.9, â êîÿòî îáà÷å ñå
ðàçãëåæäàò ñúáèòèÿ îò 1867 ã., ñòàíàëè â Êàðëîâî è Âîéíÿãîâî è ñâúðçàíè
ñ Ëåâñêè êàòî çíàìåíîñåö íà Ïàíàéîò Õèòîâ, èçðè÷íî å îòáåëÿçàíî, ÷å
ïðåç 1867 ã. âúâ Âîéíÿãîâî èìà ó÷èòåë. Åòî è îòêúñè îò íåÿ, äîêàçâàùè
òîâà: “...Ñúùîòî ëÿòî, ñåëîòî Âîéíÿãîâî (2 ÷àñà îò Êàðëîâî ) ïðîïèùÿ êàíñêè
îò ìúêè. Ïîòåðè âúðõó ïîòåðè ïúëíåõà ñåëîòî îò åäèíèÿ êðàé äî äðóãèÿ. È
êàêâî ïðàâåõà òåçè òóðñêè ïîòåðè? Òúðñåõà åäíî íàøå êàðëîâ÷å íà èìå Âàñèë
Èâàíîâ, áèâøè íÿêîãàø ó÷èòåë â òîâà ñåëî è îòïîñëå çàáåãíàë âúâ Âëàøêî,
îò äåòî ïðåìèíàë óæ è òîé ñ õàéäóòèòå äîøëè â Áàëêàíà íàä Êàðëîâî...
×îðáàäæèÿò, ïîïúò è äàñêàëúò (êóðñèâ ìîé ­ Ï. Á.) îò òîâà ñåëî, èìàõà
çëî÷åñòèíàòà äà èçòúðïÿò íàé-òèðàíñêèòå ìú÷åíèÿ... çàùîòî áèëè óæ çíàÿëè
áèâøèÿò ñè ó÷èòåë äå ñå íàìèðàë, à íå ãî îáàæäàëè.”
Êúì äîïèñêàòà íÿìà êàêâî äà äîáàâèì, îñâåí îùå åäèí ïúò äà ïîä-
÷åðòàåì, ÷å ñåëîòî å Âîéíÿãîâî, ãîäèíàòà 1867, à ó÷èòåëÿò å Ïåòêî Áîæêîâ
îò ãðàä Êëèñóðà. Òîé ó÷èòåëñòâóâà äî Ïåòðîâäåí (12.VII.) íà ñúùàòà òàçè
1867 ã. è íàïóñêà ó÷èëèùåòî è ñåëîòî âñëåäñòâèå íà ïðèëîæåíèòå ðåïðåñèè
îò âëàñòòà êúì íåãî. Òîãàâà ó÷èëèùåòî îñòàâà áåç ó÷èòåë çà åäíà ó÷åáíà
ãîäèíà, à èìåííî 1867/68, êàòî îò íà÷àëîòî íà ìåñåö íîåìâðè 1868 ã. ­
Äèìèòðîâäåí (8.XI.) çà ó÷èòåë å óñëîâåí Èâàí Ñèìåîíîâ îò ãð. Ñîïîò, êîéòî
äî òîãàâà ó÷èòåëñòâóâàë â ñåëî Âåòðåí ­ Ñèëèñòðåíñêî10. À êîëêîòî äî òâúð-
äåíèåòî íà Ï. Ñòîÿíîâ, ÷å: “...äîêàòî ó÷èòåëñòâóâà òîé (Èâàí Ñèìåî-
íîâ ­ á. ì. Ï.Á.) â ñåëî, Ëåâñêè ïî íèêîé íà÷èí íå ñìååøå äà ñå ÿâè â ñåëî...”,
òî ñúùî íå îòãîâàðÿ íà èñòèíàòà. Ïðåç ìåñåö ìàé 1869 ã., êîãàòî Ëåâñêè
îáèêàëÿ Ñòðåìñêàòà äîëèíà è îñíîâàâà ðåâîëþöèîííè êîìèòåòè, òîé ñå
óñòàíîâÿâà è âúâ Âîéíÿãîâî è ïðåîáðàçóâà “Òàéíîòî áðàòñòâî”, îñíîâàíî
îò íåãî, â ðåâîëþöèîíåí êîìèòåò. Ïàê ïî ñúùîòî âðåìå è äúáåíñêîòî
“Òàéíî áðàòñòâî” å ïðåîáðàçóâàíî â êîìèòåò. Äî 1871 ã., äîêàòî Èâàí
Ñèìåîíîâ å áèë ó÷èòåë âúâ Âîéíÿãîâî, Ëåâñêè ïîñåùàâà ñåëîòî íåêîë-
êîêðàòíî, íî âèíàãè òàéíî. Ï. Ñòîÿíîâ, êîéòî ïî òîâà âðåìå å áèë 14-
ãîäèøíî ìîì÷å, íå å ìîãúë äà çíàå çà ïîñåñåùåíèÿòà íà Ëåâñêè â ñåëîòî,
òúé êàòî òå ñà áèëè òàéíè è ñàìî ó ÷ëåíîâå íà êîìèòåòà. Âàñèë Ëåâñêè å
òðÿáâàëî äà ñå ïðåäïàçâà îò ñëó÷àéíè ñðåùè, òúé êàòî å áèë ìíîãî äîáðå
48
ïîçíàò íà öÿëîòî íàñåëåíèå íà Âîéíÿãîâî, è âñÿêà òàêàâà ñðåùà áè ìîãëà
äà ãî èçäàäå èëè äà ìó ïðè÷èíè íåïðèÿòíîñòè.11
Ñïèñúêúò íà ó÷åíèöèòå íà Ëåâñêè, ïóáëèêóâàí â ïèñìîòî íà Ï. Ñòîÿ-
íîâ è ñúäúðæàù èìåíàòà ñàìî íà 19 îò òÿõ, å íåïúëåí, íåòî÷åí è
òåíäåíöèîçåí. Êîè ñà îñíîâàíèÿòà ìè çà òîâà çàêëþ÷åíèå?
Çà ïðúâ ïúò ïðåç 1910ã. â ñïèñàíèå “Ñëèâíèöà” ñà ïóáëèêóâàíè
“Ñïîìåíè çà ó÷èòåëñòâóâàíåòî íà Âàñèë Ëåâñêè âúâ Âîéíÿãîâî”12.  òåçè
ñïîìåíè ñà ïóáëèêóâàíè èìåíàòà íà 8 ó÷åíèêà íà Ëåâñêè îò ñåëîòî, êàòî
åäèí îò òÿõ, à èìåííî Èëèÿ Ìè÷îâ Ãàçèíîâ, å óáèò ïðè Ñëèâíèöà â Ñðúá-
ñêî ­ áúëãàðñêàòà âîéíà îò 1885 ã., à îñòàíàëèòå ñà èìåíà íà õîðà ñ
îáùåñòâåíî ïîëîæåíèå ­ êìåòîâå, ïèñàðè, ñâåùåíèöè, ó÷èòåëè è ïðî÷èå.
Ïðåç 1926 ã., êîãàòî ïèøå ïèñìîòî ñè äî Íàðîäíèÿ êîìèòåò ­ Âàñèë
Ëåâñêè”, Ï. Ñòîÿíîâ ïîäáèðà èìåíàòà ïî ñúùèÿ êðèòåðèé, êàòî êúì òÿõ
äîáàâÿ èìåíàòà íà ÷åòèðèìà æèâè çà ìîìåíòà ñâîè ñúó÷åíèöè. Òàêà ñå
ïîëó÷àâà åäèí ñïèñúê îò äåâåòíàäåñåò èìåíà, à â äåéñòâèòåëíîñò ó÷åíèöèòå
ñà áèëè ìíîãî ïîâå÷å. Ñïîðåä èçäèðâàíèÿòà íà Ñòîÿíêà Äîäîâà (ìåñòåí
êðàåâåä îò Âîéíÿãîâî) òå ñà áèëè îêîëî 60 äåöà. Òðÿáâà äà îòáåëåæèì è
òîâà, ÷å Ï. Ñòîÿíîâ å ïóáëèêóâàë èìåíàòà íà ó÷åíèöè ñàìî îò “âèïóñê
1864/65” ­ ò.å. ñàìî îò ïúðâàòà ãîäèíà íà ó÷èòåëñòâóâàíåòî íà Ëåâñêè â
ñåëîòî. Îò íàïðàâåíè îò ìåí ïðîó÷âàíèÿ, âåê è ïîëîâèíà ñëåä ó÷èòåë-
ñòâóâàíåòî íà Ëåâñêè âúâ Âîéíÿãîâî, óñïÿõ äà îòêðèÿ èìåíàòà íà îùå òðèìà
áåçñïîðíè íåãîâè ó÷åíèöè, íèêúäå íåïèñàíè è íåïóáëèêóâàíè. Äîðè çà
äàííèòå çà ßíêóë ï. Èâàíîâ, ïîñî÷åíè â ïèñìîòî íà Ï. Ñòîÿíîâ, ïðè
íàïðàâåíà îò ìåí ñïðàâêà â ðåãèñòúðà çà óìèðàíèÿòà ïðè öúðêâàòà ­ Ñâå-
òè Äèìèòúð” ­ ñåëî Âîéíÿãîâî, óñòàíîâèõ, ÷å ñà íåâåðíè. Ñúùèÿò å ïî-
÷èíàë íå ïðåç 1910 ã., êàêòî áåëåæè Ï. Ñòîÿíîâ, à íà 22.I.1915 ã. íà 59-
ãîäèøíà âúçðàñò.
Îùå ïî-ãîëÿìà áúðêîòèÿ íàñòàâà ïðè îïèñàíèåòî íà òðèìà îò ñú-
ðàòíèöèòå íà Â. Ëåâñêè è äåéíîñòòà èì âúâ âúïðîñíîòî ïèñìî íà Ï. Ñòîÿ-
íîâ. Òóê íà ìåñòà ïèñàíîòî ñòèãà äî áåçñìèñëèöè, çàùîòî Ï. Ñòîÿíîâ
îòãîâàðÿ íà îò ïî-ðàíî çàäàäåíè ìó ïèñìåíè âúïðîñè. Âúïðîñèòå ãè íÿìà
îòïå÷àòàíè ­ òå ñà â ïèñìîòî íà Ã. Ñòàíåâ, êîåòî íå å ïóáëèêóâàíî çà
ñúæàëåíèå. Ñòîÿíîâ îòãîâàðÿ íà òÿõ ïðÿêî, áåç íèêàêâè óòî÷íåíèÿ, îò êîèòî
äà ñòàíå ÿñíî, ÷å îòãîâàðÿ íà ïðåäâàðèòåëíî çàäàäåíè âúïðîñè. Íà ìî-
ìåíòè òåêñòà ñòàâà áåçñìèñëåí, àêî íå çíàåì íà êàêúâ âúïðîñ îòãîâàðÿ Ï.
Ñòîÿíîâ. Íà äðóãî ìÿñòî è ïî äðóã ïîâîä ùå ñå çàíèìàåì è ñ óòî÷íÿâàíåòî
íà ôàêòèòå îêîëî òåçè ñúðàòíèöè íà Äÿêîíà, çà äà íå îòåã÷àâàìå òåìàòà çà
ó÷èòåëñòâóâàíåòî íà Â. Ëåâñêè âúâ Âîéíÿãîâî.
49
  çàêëþ÷åíèå ìîæåì äà êàæåì, ÷å âîéíÿãîâñêèÿò ïåðèîä îò æèâîòà
íà Âàñèë Ëåâñêè, ñúçíàòåëíî èëè íå, å ïðåìèíàâàí “â ãàëîï” èëè å
çàîáèêàëÿí îò èçñëåäîâàòåëèòå íà Àïîñòîëà.  íàé-äîáðèÿ ñëó÷àé ñå ïðå-
ïðåäàâà èíôîðìàöèÿòà îò ïèñìîòî íà Ïåòúð Ñòîÿíîâ, êîåòî êàêòî ìîæàõìå
äà ñå óáåäèì òóê, å äîñòà íåíàäåæäíî êàòî ôàêòîëîãèÿ è íàé-âå÷å êàòî
õðîíîëîãèÿ. Äîêîëêîòî èìàõ âúçìîæíîñò, ïîïðàâèõ ÷àñò îò ãðåøêèòå, à
äðóãà ÷àñò ÷àêà äà áúäå ïîïðàâåíà.

ÁÅËÅÆÊÈ

1. Ñòîÿíîâ, Ç. Âàñèë Ëåâñêè (Äÿêîíúò). ×úðòè èç æèâîòà ìó. Ïëîâäèâ, 1884;

Çàèìîâ, Ñò. Âàñèë Ëåâñêè. Áèîãðàôèÿ. Ñîôèÿ, 1895; Ñëàâ÷åâ, Í. Âàñèë Ëåâñêè.
Ñîôèÿ,1923; Óíäæèåâ, Èâ. Âàñèë Ëåâñêè. Áèîãðàôèÿ. Ñîôèÿ, 1947 (1945);
Ìàêäåðìîò, Ì. Àïîñòîëúò íà ñâîáîäàòà. Ñîôèÿ, 1975; Ãåí÷åâ, Í. Âàñèë Ëåâñêè.
Ñîôèÿ, 1987 è äð.
2. Çàèìîâ, Ñò. Âàñèë Ëåâñêè. Áèîãðàôèÿ. Ñ., 1895, ñ. 26.
3. Ãðåêîâ, Ì. /Ñòîÿí ×àêúðîâ/, ñï. Èëþñòðàöèÿ ­ Ñâåòëèíà, ã. IX /1899, êí.
4-6 è 9-12, Ìàòåðèàë çà íîâàòà áúëãàðñêà èñòîðèÿ: Áúëãàðñêè ëåãèîí â Áåëãðàä;
âæ. ñúùîòî è ó Êàðàêîñòîâ, Ñò. Ëåâñêè â ñïîìåíèòå íà ñúâðåìåíèöèòå ñè. Ñ.,
1987, ñ. 80; âæ. ñúùî è ó Áóðìîâ, Àë. ñï. “Îòåö Ïàèñèé”, XIII (1940), êí. 1, ñ.
23­33; Êàðàêîñòîâ, Ñò. Âàñèë Ëåâñêè â ñïîìåíèòå íà ñúâðåìåííèöèòå ñè. Ñ.,
1940, ñ. 33
4. Ñòðàøèìèðîâ, Ä. Êîìèòåòñêî äåñåòèëåòèå. Ñá. Áúëãàðèÿ 1000 ãîäèíè.
Ñ., 1930, ñ. 882.
5. Ñòðàøèìèðîâ, Ä. Âàñèë Ëåâñêè. Æèâîò, äåëà, èçâîðè. Ò. I. Ñ., 1929, ñ.
711, äîê. ¹ 541.
6. â. Ïðîñâåòà, ãð. Êàðëîâî, ã. I, áð. 11 îò 13.IV.1902.
7. Êúùà ìóçåé “Èâàí Âàçîâ” ­ ãð. Ñîïîò, ôîíä “Ïðîñâåòíî äåëî”, èíâ.
¹ 43.
8. Àðõèâ íà öúðêâàòà “Ñâ. ñâ. àïîñòîëè Ïåòúð è Ïàâåë” ­ ãð. Ñîïîò, Ðåãèñòúð
çà óìèðàíèÿòà ïðåç 1888­1899 ãîäèíè.
9. â. Íàðîäíîñò, ã. I, áð.18 îò 23.III.1869.
10. Ëè÷åí àðõèâ íà àâòîðà. Íåïóáëèêóâàíè ìàòåðèàëè.
11. â. Ñåïòåìâðèé÷å, ã. I, (1947), áð. 14, Åäèí ñïîìåí çà Ëåâñêè.
12. ñï. Ñëèâíèöà, ã. I, áð. 20 îò 18.VI.1910.

50